F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

www.cgfdejong.nl
van rijst, maïs, kleding e.d.) door het republikeinse Ministerie van Islamitische
Zaken. Doch christenen en andere niet-islamieten vielen hierbuiten. 112
Vooral bezoeken aan interneringskampen in Surakarta en Klaten, waar
honderden Indo-Europeanen onder erbarmelijke omstandigheden vastzaten,
schokten Bergema zozeer, dat hij na terugkeer in Jakarta de aandacht van
Van Mook erop vestigde.
Tot Bergema’s geruststelling was er echter geen sprake van achterstelling
van de Javaanse kerkelijke gemeenten, ook niet van de Chinese, al trof hij
wel enkele Chinezen die zo snel mogelijk uit de Republiek weg wilden.
Soekarno verzekerde hem dat in de Republiek godsdienstvrijheid gegarandeerd
was. Hoewel er binnen de Geredja Kristen Djawa (GKDj), de inheemse
kerk die uit het Gereformeerde zendingswerk was voortgekomen, sprake
was van een zekere anti-zendingsstemming en, meer in het algemeen, op
Java de christenen niet werden vertrouwd – leden van de Laskar Rakyat, een
militante islamitische groepering, maakten tijdens kerkdiensten aantekeningen
van de preken – constateerde Bergema dat er inderdaad een zekere mate
van godsdienstvrijheid bestond, niet alleen in de zin van individuele gewetensvrijheid
maar ook in de zin van vrijheid om de eigen godsdienstige
opvattingen uit te dragen en (christelijke) politieke partijen (als de Parkindo),
verenigingen en scholen op te richten. 113 Er bestond in de Republiek een
ernstig tekort aan predikanten en christelijke onderwijzers, doch het kerkelijk
leven was er herstellende en er waren zelfs christenen in leidende functies,
onder wie vier als minister (drie protestanten en een rooms-katholiek).
Moh. Hatta toonde tegenover Bergema belangstelling voor mogelijke christelijke
grondslagen van de politiek – wat meer was dan Van Mook ooit gedaan
had. Christelijke scholen werden door de overheid gesubsidieerd,
evenals het theologisch onderwijs en zelfs sommige protestantse kerken,
zoals die te Malang.
De gevolgen
Bergema heeft zich na terugkeer in Makassar in het openbaar in gematigde
termen uitgelaten over de situatie die hij in de Republiek had aangetroffen.
Op 17 maart gaf hij een persconferentie in het parlementsgebouw. Daar had
hij de “gelegenheid ... in het Nederlands iets te vertellen over de situatie in
112 Journaal Bergema, 19, 22 en 24 febr. 1948.
113 Zendingsconsul dr. F.L. Bakker bezocht Yogyakarta in mei 1948 en opnieuw in febr. 1949
en constateerde dat in de tussenliggende maanden de positie van de christenen verslechterd
was, voornamelijk als gevolg van de tweede politionele actie in dec. 1948. Zijn verslag
(febr. 1949) in doc. 90 in De Jong, De Gereformeerde zending in Midden-Java.
167