F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

www.cgfdejong.nl
Deelstaat Oost-Indonesië voor het gaan van zijn eigen weg aan de zijde der
Republiek een hoge prijs zou moeten betalen, met name op financieel-economisch
terrein (de verwachting was dat de Nederlands-Indische regering een
dergelijke houding onmiddellijk zou afstraffen 95 ), moest men er volgens
Mononutu maar voor over hebben – “kinderlijke opvattingen” volgens
Bergema, die zelfs bij Mononutu’s eigen progressieve achterban nauwelijks
weerklank vonden. 96 Eind 1947, begin 1948 dreigde een kabinetscrisis over
deze zaak. De ministers Warouw en Soumokil, maar ook de progressieve
minister van Economische Zaken Tan Tek Heng dreigden op te stappen als
Anak Agung niet inbond, en ook in Nederland ontstond de nodige consternatie.
Daar gingen stemmen op om, als dit zo doorging, het kabinet-Anak
Agung te ontbinden, het parlement naar huis te sturen en zelf het bestuur
weer in handen te nemen. Brouwer wilde zelfs de militaire kaart spelen,
hetgeen overigens onverstandig geweest zou zijn, daar dat volgens ingewijden
onvermijdelijk geleid zou hebben tot een volksopstand en het uiteenvallen
van Oost-Indonesië.
Op 8 januari 1948, ’s morgens vroeg om één uur, kwam het verlossende
woord, toen de Republiek via de radio bekend maakte zich bij de federatie
te zullen voegen – “in principe” dan, dus met de nodige voorwaarden. 97 Wat
de Republiek betrof, maakte deze schijnbare concessie deel uit van de
onderhandelingstactiek die leidde tot het akkoord van Renville (17 januari
1948), 98 doch voor Oost-Indonesië kwam het bericht als een donderslag bij
heldere hemel. De gevolgen waren verstrekkend. De ministerraad besloot
met negen stemmen voor en zeven tegen ook vóór toetreding tot de federatie,
doch bepaalde wel dat voortaan voortdurend voeling met de Republiek
gehouden zou worden. Het parlement ging in meerderheid akkoord. 99 Naderhand
beweerden boze tongen dat Anak Agung, die als zelfbestuurder op Bali
altijd en zonder voorbehoud voor een federatie was geweest, zijn démarche
bij Van Mook louter en alleen ondernomen had om Soekarno in de gelegen-
95 De Oost-Indonesische deelstaatregering stelde jaarlijks weliswaar een eigen begroting op
(voor 1948: 120 miljoen gulden), doch de eigen inkomsten waren gering en men was derhalve
voor vrijwel alle uitgaven afhankelijk van de Ned.-Indische regering in Jakarta en
van eventuele leningen elders. Journaal Bergema, 17, 20 mrt, 13 april 1948.
96 Journaal Bergema, 3 en 9 jan. 1948.
97 Zoals een eigen vertegenwoordiger in het buitenland, een eigen leger, een eigen vloot,
eigen financiën etc.
98 Anak Agung, Twenty Years, 39.
99 Journaal Bergema, 8 en 9 jan. 1948. Vóór stemden de (onder-)ministers: Ide Anak Agung
Gde Agung, Chr.R.S. Soumokil, R. Claproth, Moh. Hoesein, Tan Tek Heng, M. Hamelink,
R.J. Metekohy, E. Katoppo, S.J. Warouw. Tegen S. Binol, J.E. Tatengkeng, Moh. Boerhanoedin,
I.H. Doko, S.S. Pelengkahu, Moh. Sjafei, D.P. Diapari (Verkeer en Waterstaat).
161