F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

146www.cgfdejong.nl
afspraken en overeenkomsten (bijv. Linggajati) te houden. 55 Onder de ondertekenaars
bevonden zich de Gere-formeerde zendingspredikanten ds. A. Pos,
dr. F.L. Bakker, dr. J. Verkuyl en ds. J.M. Vlijm, alsmede de bestuursambtenaar
Daniel van der Meulen, de docenten van de Hogere Theologische
School te Jakarta dr. A.J. Rasker (tevens adviseur van het bestuur der Indische
Kerk) en dr. M.H. Bolkestein (rector), en dr. M. van der Voet. Gereformeerd
Nederland reageerde furieus op de “Verklaring en oproep”, vooral
wegens de als te voorzichtig en te bedekt ervaren kritiek op het geweldadige
optreden van de Republiek tegen Europeanen, Indo-Europeanen en Chinezen.
Protesten klonken alom en de Generale Deputaten riepen Pos en Bakker
ter verantwoording. 56
Reeds voor de oorlog had Bergema als zijn mening te kennen gegeven dat,
zoals Reenders elders in deze bundel schrijft, 57 de koloniale regering diende
op te treden tegen “uitingen van revolutionair-nationalistische aard”, maar
steun moest verlenen aan “uitingen van constructief-nationalistische aard”.
In deze geest stelde hij in augustus 1947 een tegenstuk op, “Critiek en verantwoording”
geheten. Daarin werd onder de noemer “gemeenschappelijke
schuld” de verantwoordelijkheid voor de conflictsituatie bij beide partijen
gelegd. In Nederland werd het goed ontvangen, alsook door sommigen in
kerkelijke en politieke kringen in Indonesië, zoals door Verkuyl in Jakarta, 58
en in Makassar door Commissaris Brouwer en de predikanten De Boer en
Oskamp van de Indische Kerk, welke beide laatsten het stuk zelfs mede
55 De Politieke Club was een gespreksgroep van progressieve Hervormden en Gereformeerden,
die een snelle soevereiniteitsoverdracht wenste. Leden en sympathisanten waren,
behalve voorzitter Verkuyl, Daniel van der Meulen, F.L. Bakker, de Hervormde zendingsconsuls
De Niet en Van Randwijck, en H. Kraemer.
56 Journaal Bergema, 6 en 16 okt. 1947: Gen. Depp.: “Verklaring” was “een dolkstoot in de
rug van onze A.R. actie”; “dringend verzoek voortaan geen handtekening eronder”. In het
algemeen vonden deputaten dat de zending “kapot” zou gaan als rust en orde in Nederlands-Indië
niet hersteld zouden worden. Zie ook Zendingsblad, jrg. 45, nr. 12 (dec. 1947)
124; Vlijm werd berispt door zijn zendende kerk van Utrecht, “Notulen vergadering Gedep.
en Gecomm. Utrecht en Gelderland 6 October 1947”, AGKU 5, Ingekomen stukken 1940-
1948; Van der Meulen repatrieerde in 1948, zie De Jong, Geschiedenis, 136 noot 161. Het
dagboek van Schermerhorn, II, 603.
57 Zie pagina 81.
58 Verkuyl was volgens Bergema van oordeel dat aan beide zijden “trouwbreuk” was gepleegd
en dat hij het daarom meer eens was met Bergema’s “Critiek en verantwoording”
dan met De Niet’s “Verklaring”. Op de deputatenvergadering van 16 oktober, waar Bergema
en Verkuyl beiden aanwezig waren, verklaarde de laatste dat deputaten in Nederland
niet in de positie waren zich een goed oordeel te vormen over de situatie in Indonesië en
dat een uitspraak over Pos en Bakker daarom ongepast was. Ze moesten hen vrij laten.
Journaal Bergema, 16 okt. 1947.