F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

www.cgfdejong.nl
vereiniteit over Indië als een van God gegeven opdracht, totdat de bevolking
“rijp” was voor nationale zelfstandigheid, en ze constateerden dat de Gereformeerde
zending, althans haar missionaire predikanten, veel te weinig de
politiek betrokken had “binnen het terrein, waar Christus Heer was”. Ze
waren zeer teleurgesteld toen ze van Bergema “uitdrukkingen [vernamen]
die hen te sterk aan Kraemer c.s. herinnerden”. 47 Het enige tastbare resultaat
van deze ontmoeting was dat Tatengkeng een abonnement kreeg aangeboden
op Trouw en op Nederlandse Gedachten, een uitgave van het Centraal
Comité van AR Kiesverenigingen te Den Haag. Er zijn geen aanwijzingen
dat dit genereuze gebaar in Makassar van enige invloed geweest is.
Bergema’s visie kan voor beide Nederlandse parlementariërs nauwelijks een
verrassing geweest zijn. Al in de jaren dertig had hij in een reeks artikelen in
Antirevolutionaire Staatkunde gewezen op de tegen de westerse dominantie
gerichte opkomst van het nationalisme in Oost- en Zuidoost-Azië, dat gestimuleerd
werd door de Azië-politiek van de Sovjet-Unie, en op het feit dat
door het optreden van Japan een wereldoorlog dreigde. Wanneer Nederland
en Indonesië in die oorlog betrokken zouden raken, zo schreef hij toen, zou
er zowel op kerkelijk als op politiek gebied ontzaglijk veel veranderen. 48 En
evenals in 1947, had hij ook toen moeten constateren dat in ARP-kringen in
Nederland niet werd ingezien wat op het punt stond te gebeuren. In de polder
was men ziende blind. 49
Hoewel ook voor Bergema God’s wetten grenzen stelden aan de vrijheid van
individu en staat, bestond er voor hem meer dan alleen zijn Anti-Revolutionaire
en Gereformeerde achtergrond, al hield hij onverkort vast aan het
beginsel van de soevereiniteit in eigen kring en koesterde hij Dooyeweerd’s
Wijsbegeerte der Wetsidee. 50 Voor zijn sociaal-maatschappelijke en politieke
ideeën ging hij verder te rade bij zowel de oude Grieken als bij Immanuel
Kant en andere moderne filosofen. Op basis hiervan formuleerde hij een
visie op de op dat moment in Indonesië zo noodzakelijk geachte ontwikkeling
van land en volk. Kernbegrippen waren de geordende inpassing van de
natie in de internationale gemeenschap van soevereine staten, het gevaar van
interne verdeeldheid door verschillen in cultuurpeil, de noodzaak van kennis
47 Journaal Bergema, 31 mei 1947.
48 Antirevolutionaire Staatkunde 9 (1935) 375-406, 409-448; 10 (1936) 1-55; 11 (1937) 154-
221. Zie ook de bijdrage van R. Huizenga aan deze bundel.
49 H. Bergema, Onze verhouding tot de jonge staten. Redevoering, gehouden op het Partij
Convent van 31 oktober 1964 (Den Haag; Antirevolutionaire Partij-Stichting, s.a.) 5; vgl.
Journaal Bergema, 2 juni 1947.
50 Journaal Bergema, 25 april 1948. H. Dooyeweerd; 1894-1977; 1926-1965 VU-hoogleraar.
143