F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

104www.cgfdejong.nl
knuppels en geweerkolven. Het was een verademing toen zij op 13 juli met
alle andere Nederlanders van Sumba – vrouwen en kinderen waren inmiddels
ook gevangen gezet – aan boord van een schip werden gebracht en naar
Makassar werden vervoerd. Mannen, vrouwen en kinderen werden even
weer met elkaar verenigd, maar na aankomst op 19 juli werden ze opnieuw
van elkaar gescheiden. De vrouwen werden ondergebracht in een politiekazerne
te Makassar. Een maand later werden zij vervoerd naar Malino en later
hebben zij nog in een kamp dichterbij Makassar gezeten. De mannen moesten
tot 29 september in een ander gedeelte van de politiekazerne blijven.
Daarna zaten zij 2 jaar in een kamp, even buiten het stadje Pare-Pare, 155
km ten noorden van Makassar.
Het kamp te Pare-Pare bestond uit een grote verscheidenheid van gebouwen
en gebouwtjes, een grote groentetuin en een varkensstal, omgeven door een
omheining van prikkeldraad. Hier leefden ongeveer 650 Europese mannen,
afkomstig uit Sulawesi, de oostelijke Kleine Sunda-eilanden, Nieuw-Guinea
en de Molukken. Bijna de hele zending en missie van de Grote Oost was er
bijeen. In vergelijking tot andere Japanse kampen was het in Pare-Pare niet
slecht. 152 Het eten was voldoende, hoewel als gevolg van de kwaliteit velen
door het gebrek aan vitamine A en B allerlei lichamelijke klachten kregen.
Dankzij de interne leiding van het kamp, die berustte bij de christelijkgereformeerde
zendeling ds. A. Bikker, vormden de gevangenen volgens J.
van Baal, die later gouverneur van Nieuw-Guinea zou worden, “een goed
geordende samenleving”. ’s Morgens had ieder zijn werk in de keuken, de
tuin, de watervoorziening, de timmermanswinkel of de ziekenboeg, terwijl
men ’s middags zijn liefhebberijen kon volgen: lezen, schilderen, tekenen,
studeren of het volgen van een cursus, bijvoorbeeld Latijn, filosofie, kerkgeschiedenis,
etnologie of iets dergelijks. Er was een zaaltje voor kerkdiensten
en toneel en zelfs een aantal boeken. Pare-Pare was “een intellectueel
kamp”, waar veel werd gelezen, geluisterd en besproken. Het was ook “een
vroom kamp”, met verschillende kerkdiensten op zondag. 153
Van Baal maakte Bergema in dit kamp mee. Hij noemt hem “een geleerde
van betekenis” en prijst zijn dissertatie als
een verrassend rijke bron van materiaal over de boom des levens, te
meer verrassend omdat ze gedragen wordt door een biblicistische theo-
152 W. van Dijk aan Sumba-deputaten, Makassar 15 oktober 1945, ADS 144.
153 Van Baal, Ontglipt Verleden, I, 416-441. Zie voor het kamp Pare-Pare ook: Rik Valkenburg,
Het appèl is afgelopen. 2e dr.; Dordrecht: Van den Tol, 1977.