safaricursus in Botswana - Botswana Trails

safaricursus
in Botswana
Een ranger rent nooit!
4x4 rijden, sporen volgen, schieten,
varen, olifanten ontwijken, kampvuren
opporren en douchen in de open
lucht. REIZ& Magazine volgde een
rangercursus in een van de wildste
gebieden van Afrika: de Okavango
Delta in Botswana.
Tekst en fotografie: Joris van Drooge
1
Les
een ranger rent nooit
‘Whatever you do, don’t run.’ Dat zijn ongeveer de eerste woorden
die ik hoor in de Okavango Delta, Botswana. Head ranger
Mike Reed laat er geen misverstand over bestaan. ‘Niet rennen.
Nooit.’ Ter zake, want we staan op het punt om te beginnen aan
onze eerste walking safari. Door een gebied waar luipaard en
leeuw vrij ronddwalen. Mike vervolgt: ‘Samen vormen we een
groep, dan ben je sterk. Jagers als leeuwen zijn gewend om
rennende prooien te pakken. Daarom mag je nooit rennen.
Wijk ook niet van de groep af, want dan denken ze dat je een
zwakker exemplaar bent dat de kudde niet kan bijhouden.’
Vervolgens gaan we de paden op, de wildernis in. Lopend in een
rechte lijn achter Mike en zijn olifantengeweer. De grijze Zuid-
Afrikaan is deze week onze leider, docent, goeroe en wandelende
Wildlife Guide to Africa. Een vat vol weetjes over alles wat
hier loopt, zwemt, vliegt, groeit en bloeit. ‘Waarom hangen de
nesten van deze wevervogel allemaal aan dezelfde kant van de
boom? Dat is de westkant. De eieren laten ze opwarmen door de
zon en zelf verzamelen ze dan voedsel voor de kuikens.’
2
Les
een ranger past op met zwemmen
De overgang was ietwat fors. Van Schiphol via één tussenstop
naar Maun, een stadje in Noord-Botswana. Over opstuivende
zandwegen reed Mike ons in enkele uren naar Kwapa Camp.
In de jeep ook nog back-up guide Peter, het Botswaanse rangertalentje
Pusa en vier Nederlandse cursisten. Marloes en Els, twee
vriendinnen uit Heemstede. Toon en Hans, allebei een weekje op
reis zonder het gezin. Het is duidelijk dat geen van de Nederlanders
de ambitie koestert om voltijd-ranger in Afrika te worden.
Onze bestemming ligt diep in de Okavango Delta, een van de
meest bijzondere stukjes Afrika. Dit megamoeras wordt gevoed
door water uit de hooglanden van Angola, waar het blijkbaar
flink kan regenen. Hier waaiert de Okavango-rivier uit tot een
mozaïek van ontelbare meertjes, rivieren, eilanden en moerassen.
Ingesloten door heuvelruggen als een omelet in een
koekenpan, en dat is het eigenaardige van de Okavango.
Het water kan nergens heen en verdampt daarom uiteindelijk
in de meedogenloze Afrikaanse hitte, de rivieren hier bereiken
nimmer een zee. Ergens in die delta, precies op de grens tussen
rivier en savanne, ligt Kwapa Camp. Een kamp waar je slaapt
in tenten, eet aan een lange tafel in de open lucht en kunt
zwemmen in de rivier. (‘Kijk wel uit voor nijlpaarden en krokodillen’,
waarschuwt Mike.)
Kwapa is de komende acht dagen ons thuis.
| 65

angercursus in Botswana
Spetterend over hippo highways...
...en een tapijt van waterlelies
‘Goed Geslapen?’ Het klonk
alsof dat nijlpaard ín mijn
tent zat.’
3Les
een ranger slaapt overal doorheen
De eerste avond zitten we rond het kampvuur, onder een sterrenhemel
waar de Melkweg als een spierwitte sjerp doorheen
snijdt. Tot de rust ruw wordt verstoord door een diep, hol geronk,
alsof er een vrachtwagen die niet wil starten. Wat is dat?, fluisteren
wij. ‘Lions, I suppose’, antwoordt Mike relaxed.
Die dieren kende ik al. Bijvoorbeeld van de Beekse Bergen.
Ik ontdek echter dat het een andere gewaarwording is om deze
koningen van de jungle te horen brullen op een paar honderd
meter van je tentje. Met als enige fysieke barrière een canvasdoek
van enkele millimeters dik, op een plek waar mijn mobiel
geen enkel streepje bereik heeft. Is deze leeuw wellicht op
jacht? Zou hij trek hebben? Het zijn slechts enkele vragen die
me die eerste nacht bezighouden. Vast ontbijtonderwerp de
rest van de week: de ‘s nachts gehoorde beesten.
‘Goed geslapen? Het klonk alsof dat nijlpaard ín mijn tent zat.’
4
Les
een ranger laat zandkorrels vallen
Mike verklapt een stokoude bushman’s trick. Laat een handvol
zandkorrels vallen en kijk welke kant ze op dwarrelen. Zo zie
je hoe de wind staat. Belangrijk, want dieren hebben weinig op
met mensengeur. Sterker nog, ze zullen vluchten als ze mensen
ruiken. Willen we dieren benaderen, dan zullen we dat moeten
doen met tegenwind.
Dat is een van de vele wijsheden die we opsteken tijdens de
walking safari’s. Vanuit Kwapa Camp gaan we, in tegenstelling
tot veel Afrikaanse wildparken, vaak te voet op pad. Dwalend
door een gebied waar wij de enige mensen zijn. Wadend door
het glasheldere water van de talloze kreken rond het kamp.
Door een oerlandschap vol olifanten, zebra’s, giraffes, leeuwen
en ander groot wild.
Niet dat we die beesten constant zien. Integendeel. Vreemd
genoeg hebben de dieren meer angst voor wandelaars dan voor
een grommende jeep. Regelmatig zien we ze van grote afstand
argwanend kijken, en dan verdwijnen in het groen. Maar ook de
kleine dingen zijn mooi. Zo fladderen er door de Okavango
alleen al zo’n 600 vogelsoorten, waarvan we er tijdens iedere
wandeling minstens twee dozijn spotten. Van de maraboe (het
reusachtige Afrikaanse neefje van de ooievaar) tot de vorkstaartscharrelaar,
een waanzinnig bontgekleurd vogeltje dat altijd precies
wegvliegt op het moment dat je hem wilt gaan fotograferen.
wat we ook leerden
• Ga nooit te dicht met je voeten bij het vuur zitten. Schorpioenen onder
de schors van het brandhout ontsnappen aan de hitte en kruipen je
broekspijp in.
• Dorst? Kijk waar meerdere dierenpaden samenkomen. Vanaf dat punt
leidt vaak één duidelijk spoor naar een drinkplaats.
• Lach niet naar bavianen, dat zien ze als een teken van agressie.
Zandkorrels strooien om de windrichting te bepalen
66 | | 67

safaricursus in Botswana
Ranger Mike: ‘Olifant, een mannetje, vermoedelijk nog geen uur geleden’
68 |
5Les
een ranger richt z’n geweer nooit op de groep
Daar sta je dan als overtuigd pacifist, met een van de zwaarste
geweersoorten in je hand. Gevuld met kogels van kaliber .458.
Speciale wildpatronen, volgens de verpakking ontworpen voor
‘use against heavy thick skinned African game species such as
elephant, rhinoceros and African Cape buffalo’. Eerst mochten
we een luchtbuks op een blikje cola richten. Vervolgens kregen
we een uitgebreide training in rifle safety, want het overhandigen
van het geweer moet altijd met lege kamer gebeuren. Zes
volwassenen die een geweer eindeloos laden, ontladen en doorgeven
met de woorden ‘rifle safe’ heeft wat absurdistisch. Toch
zijn deze veiligheidsmaatregelen geenszins overdreven.
‘Als jullie achter elkaar gaan staan, dan schiet dit geweer moeiteloos
door jullie heen, zo zwaar is dit kaliber’, zegt Peter een
tikkeltje grimmig. Het geweer ook maar half richting de groep
richten is helemaal uit den boze. Wie dat toch doet, kan rekenen
op een uitbrander van de anders immer hoffelijke Mike.
Nu mag ik echt vuren, op een papieren schietschijf bevestigd
aan een termietenheuvel. Het laden is al spannend. Het moment
dat de kogel écht in de kamer zit. Een hartslag van 150, vinger
op de trekker, BOEM! Alleen al de terugslag van dit geweer lijkt
me genoeg om een impala om zeep te helpen. Mijn schot mist de
bull’s eye royaal, maar ook dat lost Mike diplomatiek op.
‘Missen is niet erg,’ schampert hij. ‘Vergeet alleen niet dat
die olifant of buffel dan nog steeds met veertig km per uur op je
afstormt.’ Dat gezegd hebbende: zelfs met tientallen jaren ervaring
in de bush heeft Mike zijn geweer nooit hoeven te gebruiken.
‘Gevaarlijke situaties vermijden, daar gaat het om’, zegt hij.
6
Les
een vastgelopen ranger zoekt takken
Onze wandelsafari’s wisselen we af met game drives: safari’s
per jeep, in dit geval een enorme Toyota Landcruiser met vier
rijen stoelen. Zo’n rit is veel makkelijker om dieren te spotten
dan het wandelen. Tijdens sommige drives zien we de halve
Ark van Noach langs trippelen. Zebra’s, giraffes, impala’s,
olifanten, bavianen, stokstaartjes, koedoes. De herbivoren
onder hen tevreden grazend, want na het regenseizoen barst
de Okavango van sappig groen.
Dat maakt ook het rijden uitdagend. Complete trails (wegen is
een groot woord) kunnen na één regenseizoen volledig overwoekerd
zijn. Soms zien we het pad, dan weer lijkt het alsof er
helemaal geen weg is. We sturen over termietenheuvels, boomstronken,
struiken. Pletten manshoog savannegras, ploegen door
mulle zandzeeën of spetteren door diepe kreken.
Door dat soort dingen behoort ‘de jeep besturen’ al snel tot een
van de favoriete bezigheden van de cursisten. Want ook wij
mogen rijden, waarbij Mike de kans op vastlopers op de koop
toeneemt. Iets wat met ons gebrek aan bushervaring natuurlijk
regelmatig gebeurt. Soms graaft iemand de banden diep in een
modderige oever, dan weer strandt een ander op een boomstronk.
Dat zijn de momenten die een beroep doen op het
vernuft van de cursist. Want de moderne ranger is niet alleen
een natuurmens, maar bezit ook wat je tegenwoordig een
‘hands-on mentaliteit’ noemt. Iemand die een krik kan bedienen
en banden kan verwisselen, bijvoorbeeld. Wij leren snel: zodra
de auto strandt, gaan we op zoek naar takken om onder de
vastgelopen banden te leggen. Gemiddeld zijn we na twintig
minuten weer op pad.
‘Kijk, een Hyperolius Marmoratus’
wat we ook nog leerden
• Laat je schoenen nooit buiten de tent staan. Hyena’s kunnen er mee
aan de haal gaan.
• Slangen zullen vluchten zodra ze trillingen voelen van wandelaars.
Pofadders uitgezonderd, die blijven gewoon liggen.
• Een olifant kan aanvallen met een snelheid van 30 tot 40 kilometer per
uur. Wegrennen heeft dus geen enkele zin.
Stokstaartje
| 69

70 |
7Les
een ranger gaat vroeg naar bed
Want een ranger staat ook weer vroeg op. Dat is het stramien
van Kwapa Camp: wakker worden vóór het krieken van de
dag, je gezicht afspoelen, een kop oploskoffie drinken en
tijdens het opstijgen van de bloedrode ochtendzon de bush in.
Zo schikken we ons naar het ritme van de dieren. Want het
wild leeft vooral ’s nachts en in de vroege ochtend. In de middaghitte
hebben de meeste beesten er weinig zin in. Wij ook
niet trouwens. Dan brandt de zon op z’n hardst, hoor je alleen
het zachte ruisen van de bladeren en gunt Mike ons een paar
uur siësta. Zwaar is het leven in Kwapa Camp niet. Steevast
brandt het kampvuur als we terugkomen van onze safari. Na een
drankje rond de vlammen is de tafel gedekt en staan de dampende
schotels klaar. Alles gekokkereld op een simpel houtvuurtje en
geserveerd met Zuid-Afrikaanse wijnen. De bush went best snel.
8
Les
een ranger zit nooit aan leeuwenstront
Op dag 1 kregen we onze Trails Guide Manual, een instructieboek
van de Field Guides Association of Southern Africa voor
de beginnende ranger. Mike is echter niet zo van klassieke lesmethoden,
maar meer een man van de praktijkgerichte benadering.
Zodoende neemt hij ons vooral vaak de bush in. Regel
nummer 1: alle zintuigen altijd op scherp. Dat is het mantra van
de ranger. We leren de bush zien als een verzameling signalen
die je moet kunnen ontcijferen. Voetsporen, afgebroken takken,
waarschuwingssignalen van vogels, de richting waarin
dieren kijken. Mike: ‘Kijk daar, die impala kijkt niet naar onze
jeep, maar naar de struiken achter hem. Dat betekent dat daar
iets zit dat hem meer zorgen baart dan onze auto.’
De ranger is een kruising tussen padvinder, privé-detective en
wetenschapper. In welke richting voeren de sporen? Zijn de sporen
aangetast door regen of wind? Kruisen andere dierensporen de sporen?
Vooral: na vijf dagen bush walks zijn we experts op het gebied
van uitwerpselen. Moeiteloos onderscheiden we keutels van een
giraffe van die van een koedoe. Zebra’s produceren paardenvijgen,
en de meloengrote bollen van olifanten herken je ook zonder rangercursus.
Let op! Van de uitwerpselen van roofdieren kun je een
huidschimmel oplopen. Mike adviseert: in geval van twijfel helemaal
niet aanraken. Na het zoveelste spoor of een dampende hoop
worden we melig. Wat is dit langgerekte geribbelde spoor? Een
Toyota Landcruiser, zonder twijfel. Recente sporen zelfs.
9
Les
een ranger volgt hippo highways
Favoriete activiteit nummer twee is ‘de boot besturen’. De boot
waarmee we varen naar eilanden in de rivier voor wandelsafari’s.
Navigerend door de schijnbaar oneindige waterwegen van
de Delta. Met een beetje geluk spotten we wild op de oever
(twee drinkende buffels schrikken zich te pletter van onze
buitenboordmotor), maar nog mooier is het water zelf. Snelstromend
en kristalhelder, waar scholen vissen doorheen flitsen.
Op andere plekken is de rivier geheel bedekt met riet en de
voor de Okavango karakteristieke tapijten van waterlelies.
Dan moeten we op zoek naar een hippo highway, kanalen in
het riet gemaakt door nijlpaarden. Tot de rivier zich weer openvouwt
en we plots varen over een watervlakte met donkere
dieptes. We zeggen tegen elkaar: ‘onvoorstelbaar dat al dit
water zal oplossen in het niets’.
‘Vanuit de lucHt zie je pas ecHt Hoe uitGestrekt
de okaVanGo delta is. tocH zal al dit water
uiteindelijk oplossen in Het niets.’

angercursus in Botswana
Okavango River Lodge in Maun
‘BanG zijn is Goed. Het
Betekent dat je alert Blijft
en de risico’s Beseft.’
10
geen 15 meter verderop! Wat stond er ook alweer in mijn Trails
Les
een ranger mag best bang zijn
Het woord ‘nonchalance’ komt niet voor in het woordenboek van
de ranger, heeft Mike ons vanaf de eerste minuut ingeprent.
Maar tijdens een wandelsafari, als je even geen gevaarlijke
dieren ziet, kán de aandacht verslappen. Dan kun je het gevoel
krijgen te lopen door een plek die even gevaarlijk is als, pakhem-beet,
de Drunense Duinen. Zoiets gebeurt op onze laatste
walking safari; keuvelend kuieren we door het kniediepe savannegras.
Tot Pusa plotseling ‘Stop!’ sist. Een olifant op rechts, nog
Guide Manual in het hoofdstuk Elephant encounters? We duiken
achter een acaciabosje. Het betreft een reusachtig mannetje, vier
meter hoog en met slagtanden zo dik als een lantaarnpaal.
Als een royal schrijdt het beest ons voorbij. Om een paar meter
verderop te stoppen en achterom te kijken. ‘Nu ruikt hij ons,’
fluistert Mike. ‘Olifanten ruiken veel beter dan ze kunnen zien.’
Gekmakend spannende momenten volgen. De olifant klappert
met zijn oren, een teken dat onze aanwezigheid voor hem niet
had gehoeven. Dan sjouwt hij verder en verdwijnt achter een
termietenheuvel. Vanaf daar blijft hij naar ons gluren, zich
schijnbaar niet realiserend dat zijn kolossale achterwerk meters
ver achter het heuveltje uitsteekt. Terwijl wij natrillen houdt
Mike even later, koel als ijs, een debriefing: ‘So?’, vraagt hij.
‘Wie was er bang?’ Hij geeft zelf het antwoord: ‘Bang zijn is
goed. Ook ik ben nog bang. Bang zijn betekent dat je alert blijft
en je de risico’s beseft.’ Deze ontmoeting beschouwt Mike echter
als ongevaarlijk. ‘De olifant was niet echt blij met ons, maar tolereerde
onze aanwezigheid’, zegt Mike. ‘Als een olifant aan komt
stormen met zijn oren naar achteren en geen geluid maakt,
it means business. Dan helpt alleen nog het geweer.’
Les 11:
een ranger blijf je altijd
‘Kijk, een blikje!’, zegt Marloes. De eerste kilometers buiten de
grenzen van het Okavango Nature Reserve zijn een shock.
De shock van mensen die een week lang in een wereld zonder
mensen hebben gezeten. Reclameborden, auto’s, bushaltes,
schoolkinderen, supermarkten: na een week bush lijkt het allemaal
onwezenlijk. Misschien zijn we in acht dagen nog wel meer
11Reageren?
ranger geworden dan we eigenlijk beseffen. ‘Let maar op’, zegt
Peter, ‘als je straks in Nederland over de snelweg rijdt, speur je
vanuit je ooghoek nog steeds naar olifanten en leeuwen.’ •
reizen@anwb.nl of via
www.twitter.com/reizenmagazine
wat we ook nog leerden
• Een luipaard in de aanval? Rol je op en bescherm je nek met je
handen. Het dier zal proberen in je nek te bijten en tegelijk met zijn
achterboten je buik open te krabben.
• Blijf nooit staan voor het hol van een wrattenzwijn. Ze kunnen als
een projectiel naar buiten sprinten en hebben scherpe slagtandjes.
• Loop niet tegen de zon in over een vlakte. Roofdieren zien je dan
haarscherp aankomen, jij ziet hen nauwelijks.
| 73