De basis op orde, de lat omhoog - MBO15
De basis op orde, de lat omhoog - MBO15
De basis op orde, de lat omhoog - MBO15
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>De</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>,<br />
<strong>de</strong> <strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong><br />
Het vervolg
<strong>De</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>,<br />
<strong>de</strong> <strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong><br />
Het vervolg
Inhoud<br />
Voorwoord 5<br />
1 <strong>De</strong> context 6<br />
2 <strong>De</strong> gesprekken in beeld 8<br />
3 Algemene indrukken 9<br />
4 <strong>De</strong> thema’s in kaart 12<br />
5 <strong>De</strong> aanbevelingen 22
Voorwoord<br />
In 2011 hebben <strong>de</strong> mbo-scholen een voortvaren<strong>de</strong> start gemaakt met <strong>de</strong> voorbereidingen<br />
van <strong>de</strong> implementatie van het Actieplan mbo ‘Focus <strong>op</strong> Vakmanschap 2011 – 2015’. Daarover<br />
heeft <strong>MBO15</strong> in maart 2012 gerapporteerd in zijn startrapportage ‘<strong>De</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>, <strong>de</strong><br />
<strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong>’.<br />
Zoals afgesproken heeft het interviewteam van <strong>MBO15</strong> <strong>de</strong> afgel<strong>op</strong>en maan<strong>de</strong>n (november<br />
2012 tot en met maart 2013) <strong>de</strong> eerste gespreksron<strong>de</strong> gehou<strong>de</strong>n om <strong>de</strong> voortgang van <strong>de</strong><br />
implementatie in kaart te brengen. Er was in <strong>de</strong> beleving van het interviewteam ditmaal<br />
sprake van een bijzon<strong>de</strong>re ron<strong>de</strong>, omdat ongeveer halverwege <strong>de</strong> gesprekken <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong><br />
Kamer het wetsvoorstel ‘Doelmatige leerwegen en het mo<strong>de</strong>rniseren van <strong>de</strong> bekostiging<br />
van het beroepson<strong>de</strong>rwijs’ behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong>. Met dit voorstel krijgen diverse maatregelen uit het<br />
Actieplan mbo een wettelijke verankering. Tevens heeft <strong>de</strong> minister aangekondigd enkele<br />
thema’s na<strong>de</strong>r uit te werken in lagere regelgeving. Dit alles leid<strong>de</strong> tot een dui<strong>de</strong>lijke cesuur<br />
in <strong>de</strong> gespreksron<strong>de</strong>. In <strong>de</strong> gesprekken vóór <strong>de</strong> cesuur was er bij <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs veelal sprake<br />
van zorgen over bijvoorbeeld <strong>de</strong> uitwerking van het thema on<strong>de</strong>rwijstijd en <strong>de</strong> bekostiging<br />
van het vier<strong>de</strong> leerjaar. Na <strong>de</strong> brieven van <strong>de</strong> minister van 30 januari respectievelijk 12 februari<br />
2013 en <strong>de</strong> Kamerbehan<strong>de</strong>ling van het wetsvoorstel was er over het algemeen sprake van<br />
<strong>op</strong>luchting en tevre<strong>de</strong>nheid. Overigens is het goed <strong>op</strong> te merken dat er bij <strong>de</strong> scholen nog<br />
steeds zorgen bestaan over <strong>de</strong> na<strong>de</strong>re uitwerking van <strong>de</strong> regelingen voor on<strong>de</strong>rwijstijd en <strong>de</strong><br />
<strong>op</strong>stelling van <strong>de</strong> inspectie. Het interviewteam vindt <strong>de</strong>ze zorgen begrijpelijk. <strong>De</strong>ze thema’s<br />
komen in het vervolg van <strong>de</strong>ze rapportage <strong>op</strong> diverse plekken nog aan <strong>de</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>.<br />
<strong>De</strong> behan<strong>de</strong>ling van het wetsvoorstel en <strong>de</strong> brieven van <strong>de</strong> minister vormen dus voor <strong>de</strong><br />
mbo-scholen een impuls om voortvarend ver<strong>de</strong>r te gaan met <strong>de</strong> realisatie van <strong>de</strong> doelstellingen<br />
van het Actieplan mbo. Het interviewteam van <strong>MBO15</strong> beoogt met <strong>de</strong>ze eerste voortgangsrapportage<br />
<strong>op</strong> een even volledige als levendige en inzichtelijke wijze verslag te doen<br />
van <strong>de</strong> stand van zaken rond <strong>de</strong> implementatie van het Actieplan mbo.<br />
Leo van <strong>de</strong>n Hoek, adviseur<br />
Rob <strong>de</strong> Lusenet, adviseur<br />
Hans van Nieuwkerk, programmamanager <strong>MBO15</strong><br />
5
1 <strong>De</strong> context<br />
<strong>MBO15</strong> en <strong>de</strong> <strong>op</strong>dracht<br />
<strong>MBO15</strong> is een tij<strong>de</strong>lijk en compact programmamanagement, ingesteld door <strong>de</strong> minister van<br />
On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur en Wetenschap voor <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1 augustus 2011 tot 1 augustus 2015.<br />
<strong>De</strong> <strong>op</strong>dracht luidt kort samengevat: lever een aanwijsbare bijdrage aan <strong>de</strong> tijdige en succesvolle<br />
implementatie van het Actieplan mbo.<br />
<strong>De</strong> voortgangsrapportages en <strong>de</strong> thema’s die ertoe doen<br />
<strong>De</strong> mbo-scholen hebben <strong>op</strong> verzoek van <strong>de</strong> minister rond 15 november 2012 hun eerste<br />
voortgangsrapportage bij het programmamanagement ingediend. <strong>De</strong> thema’s die ertoe doen<br />
vormen daarvan <strong>de</strong> kern. Op rij: bedrijfsvoering – kwaliteitsmanagement – doelmatigheid &<br />
portfoliobeleid – examenorganisatie – on<strong>de</strong>rwijstijd – intensiveren – verkorten – lo<strong>op</strong>baanbegeleiding<br />
– entree<strong>op</strong>leiding – tevre<strong>de</strong>nheidon<strong>de</strong>rzoeken leerlingen, bedrijven, me<strong>de</strong>werkers<br />
– herziening kwalificatiedossiers.<br />
Twee thema’s uitgelicht<br />
Sinds februari 2012 is ook het thema (macro)doelmatigheid, beter gezegd doelmatigheid<br />
& portfoliobeleid, als één van <strong>de</strong> pijlers van het Actieplan mbo toegevoegd aan <strong>de</strong> <strong>op</strong>dracht<br />
van <strong>MBO15</strong>. Het thema heeft in <strong>de</strong>ze gespreksron<strong>de</strong> <strong>op</strong> <strong>de</strong> agenda gestaan, voonamelijk om<br />
zicht te krijgen <strong>op</strong> <strong>de</strong> stand van zaken <strong>op</strong> dit terrein. Daarnaast on<strong>de</strong>rsteunt en adviseert<br />
het team doelmatigheid & portfoliobeleid van <strong>MBO15</strong> vraaggericht <strong>de</strong> mbo-scholen. Over<br />
<strong>de</strong> <strong>op</strong>brengsten van <strong>de</strong>ze inzet rapporteert het programmamanagement separaat aan <strong>de</strong><br />
minister.<br />
Professionalisering behoort eveneens tot <strong>de</strong> pijlers van het Actieplan mbo. Medio 2012 heeft<br />
<strong>MBO15</strong> <strong>de</strong> startplannen van <strong>de</strong> scholen beo<strong>or<strong>de</strong></strong>eld. Dit <strong>op</strong> verzoek van <strong>de</strong> MBO Raad en <strong>de</strong><br />
minister van OCW, zoals vastgelegd in het Bestuursakkoord. <strong>De</strong>ze beo<strong>or<strong>de</strong></strong>ling heeft geresulteerd<br />
in gerichte aanbevelingen, exclusief bedoeld voor elk van <strong>de</strong> individuele mbo-scholen,<br />
alsme<strong>de</strong> een generieke rapportage. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> afgel<strong>op</strong>en gespreksron<strong>de</strong> heeft het interviewteam<br />
<strong>de</strong> voortgang globaal besproken. Zoals afgesproken met <strong>de</strong> MBO Raad en met <strong>de</strong><br />
minister brengt <strong>MBO15</strong> in juli 2013 meer specifiek <strong>de</strong> tussentijdse resultaten rond professionalisering,<br />
zoals vastgelegd in het Bestuursakkoord, het ad<strong>de</strong>ndum hier<strong>op</strong> en <strong>de</strong> aanvullen<strong>de</strong><br />
doelstellingen gericht <strong>op</strong> examenfunctionarissen, in kaart.<br />
6
<strong>De</strong> werkwijze<br />
Het interviewteam, bestaan<strong>de</strong> uit een kritische vriend en <strong>de</strong> programmamanager van<br />
<strong>MBO15</strong>, houdt met <strong>de</strong> colleges van bestuur van <strong>de</strong> mbo-scholen een diepte-interview naar<br />
aanleiding van <strong>de</strong> <strong>op</strong>gelever<strong>de</strong> voortgangsrapportage.<br />
Aan <strong>de</strong> rapportages stelt <strong>MBO15</strong> geen vormvereisten. Er is dus sprake van een rijke variëteit<br />
wat aspecten als volledigheid, mate van <strong>de</strong>taillering en actiegerichtheid betreft. Dit is<br />
overigens geen probleem, het is immers <strong>de</strong> bedoeling om door <strong>de</strong> combinatie van papier en<br />
gesprek een goed beeld te krijgen van <strong>de</strong> stand van zaken. <strong>De</strong> ervaring leert dat die combinatie<br />
succesvol is.<br />
Het programmamanagement hanteert <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> aanpak:<br />
• Bestu<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> voortgangsrapportage.<br />
• Productie van een samenvatting met kernpunten.<br />
• Interview.<br />
• Het <strong>op</strong>stellen van een adviesbrief voor het betreffen<strong>de</strong> college van bestuur, waarin <strong>op</strong>genomen<br />
<strong>de</strong> ervaringen, bevindingen, sterke en zwakke punten alsme<strong>de</strong> aanbevelingen.<br />
Als ro<strong>de</strong> draad in <strong>de</strong> gesprekken geldt het motto van het Actieplan mbo: ‘<strong>De</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>,<br />
<strong>de</strong> <strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong>’. <strong>MBO15</strong> vertaalt dit motto in <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> concrete doelstellingen: versterking<br />
van <strong>de</strong> vitaliteit, herkenbaarheid, doelmatigheid, kwaliteit en marktpositie van <strong>de</strong><br />
mbo-<strong>op</strong>leidingen. <strong>De</strong> gesprekken en <strong>de</strong> inhoud van <strong>de</strong> adviesbrieven zijn vertrouwelijk. Na<br />
afronding van <strong>de</strong> gespreksron<strong>de</strong> levert <strong>MBO15</strong> een generieke rapportage <strong>op</strong> ten behoeve van<br />
<strong>de</strong> minister en <strong>de</strong> mbo-sector.<br />
7
2 <strong>De</strong> gesprekken in beeld<br />
Het interviewteam van <strong>MBO15</strong> heeft in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> november 2012 tot en met maart 2013<br />
met elk van <strong>de</strong> mbo-scholen het gesprek gevoerd. Dus met 42 Regionale Opleidingen Centra,<br />
11 Agrarische On<strong>de</strong>rwijs Centra en 12 Vakscholen.<br />
Het interviewteam karakteriseert <strong>de</strong> gesprekken als breed, daadwerkelijk gericht <strong>op</strong> <strong>de</strong><br />
ver<strong>de</strong>re versterking van <strong>de</strong> mbo-<strong>op</strong>leidingen, diepgaand en betrokken. Er is dui<strong>de</strong>lijk sprake<br />
van een dialoog. Net als in eer<strong>de</strong>re ron<strong>de</strong>n vin<strong>de</strong>n <strong>de</strong> gesprekken ook nu plaats in een <strong>op</strong>en,<br />
<strong>op</strong>bouwen<strong>de</strong> en zakelijk-kritische ambiance, specifiek gericht <strong>op</strong> <strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong> mbo-school.<br />
Dit is ook noodzakelijk, want het implementeren van <strong>de</strong> maatregelen uit het Actieplan mbo<br />
is voor ie<strong>de</strong>re school een forse klus. Tegelijkertijd zijn <strong>de</strong> verschillen tussen <strong>de</strong> scholen on<strong>de</strong>rling<br />
<strong>op</strong> dit punt ook groot. Voor <strong>de</strong> ene mbo-school is <strong>de</strong> complexiteit en <strong>de</strong> reikwijdte van<br />
<strong>de</strong> <strong>op</strong>eratie groter dan voor <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re. Opgemerkt kan w<strong>or<strong>de</strong></strong>n dat over het algemeen <strong>de</strong><br />
scholen <strong>de</strong> aanbevelingen uit <strong>de</strong> eerste adviesbrief ter harte hebben genomen.<br />
<strong>De</strong> formule van <strong>de</strong> combinatie voortgangsrapportage, gesprek en adviesbrief blijkt productief.<br />
Het interviewteam houdt nauwgezet vast aan essentiële kenmerken van <strong>de</strong> formule: vertrouwelijkheid,<br />
geen zweem van een inspectierol, vasthou<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> rol van ‘kritische vriend’.<br />
Het interviewteam wil in het gesprek met het bestuur een doordachte en zakelijke reflectie<br />
geven <strong>op</strong> <strong>de</strong> gekozen aanpak. Er is over het algemeen sprake van een zakelijke en kritische<br />
dialoog, waarbij alle thema’s die ertoe doen aan <strong>de</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong> kunnen komen. Gesprekken dus <strong>op</strong><br />
<strong>basis</strong> van vertrouwen en we<strong>de</strong>rzijds respect.<br />
8
3 Algemene indrukken<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste interviewron<strong>de</strong> in 2011/2012 heeft het interviewteam vastgesteld, dat <strong>de</strong><br />
besturen van <strong>de</strong> mbo-scholen <strong>de</strong> essenties van het Actieplan mbo ‘Focus <strong>op</strong> Vakmanschap<br />
2011-2015’ on<strong>de</strong>rsteunen en <strong>de</strong> tijdige en succesvolle invoering een hoge prioriteit toekennen.<br />
Dit onverlet <strong>lat</strong>end dat er <strong>op</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len kritiek was en <strong>de</strong>els nog is. Het interviewteam<br />
komt daar <strong>lat</strong>er in <strong>de</strong>ze rapportage <strong>op</strong> terug. <strong>De</strong> situatie is niet veran<strong>de</strong>rd. ‘Focus <strong>op</strong> Vakmanschap’<br />
is springlevend. Bestuur<strong>de</strong>rs spreken dan ook veelal van een groot gevoel van urgentie<br />
en een forse, positieve dynamiek binnen <strong>de</strong> organisatie. <strong>De</strong> mbo-scholen zijn dan ook zon<strong>de</strong>r<br />
uitzon<strong>de</strong>ring aan <strong>de</strong> slag. <strong>De</strong> mate waarin en <strong>de</strong> wijze waar<strong>op</strong> wordt sterk bepaald door <strong>de</strong><br />
eigen uitgangspositie dan wel die van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n (clusters van) <strong>op</strong>leidingen.<br />
Het interviewteam stelt vast dat er sprake is van een breed ge<strong>de</strong>eld gevoel van urgentie om<br />
het mbo sterker in positie te brengen. Bestuur<strong>de</strong>rs willen <strong>de</strong> vitaliteit, <strong>de</strong> herkenbaarheid<br />
en <strong>de</strong> kwaliteit van <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingen versterken. Zij richten het vizier <strong>op</strong> <strong>de</strong> realisatie van een<br />
doelmatig en doeltreffend aanbod en <strong>op</strong> <strong>de</strong> versterking van <strong>de</strong> marktpositie van het mbo.<br />
Dat laatste met name gericht <strong>op</strong> <strong>de</strong> instroom in mbo-4. Dat is volgens <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs overigens<br />
niet alleen in het belang van het mbo, maar ook in dat van economie en samenleving.<br />
<strong>De</strong>ug<strong>de</strong>lijk en eigentijds mbo is immers één van <strong>de</strong> noodzakelijke pijlers voor duurzaam herstel<br />
van welvaart en welzijn. Versterking van <strong>de</strong> marktpositie van het mbo, dat kwalitatief en<br />
kwantitatief kan voldoen aan <strong>de</strong> vraag vanuit <strong>de</strong> arbeidsmarkt, en dat een soli<strong>de</strong> <strong>basis</strong> vormt<br />
voor doorstroom naar het hbo, is dan ook terecht één van <strong>de</strong> essenties van het Actieplan.<br />
<strong>De</strong> bestuur<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> mbo-scholen zijn nadrukkelijk betrokken bij het proces van implementatie<br />
en geven hier veelal ook persoonlijk leiding aan. Het lijkt er sterk <strong>op</strong> dat <strong>de</strong><br />
bestuur<strong>de</strong>rs ‘dichter <strong>op</strong> <strong>de</strong> schoolorganisatie’ functioneren dan in <strong>de</strong> jaren ervoor, meer in <strong>de</strong><br />
rol van schoollei<strong>de</strong>r. Een even noodzakelijke als te waar<strong>de</strong>ren ontwikkeling. Ook is over het<br />
algemeen sprake van een dui<strong>de</strong>lijke project- en programmaorganisatie, waarbij <strong>de</strong> daadwerkelijke<br />
implementatie via <strong>de</strong> lijn verlo<strong>op</strong>t.<br />
Hoewel te typeren als het begin van een ontwikkeling valt <strong>op</strong> dat het thema kwaliteitsmanagement<br />
hoog <strong>op</strong> <strong>de</strong> agenda staat. <strong>De</strong> geplan<strong>de</strong> <strong>op</strong>richting van <strong>de</strong> Stichting Kwaliteitsmanagement<br />
MBO is daarvan een illustratief voorbeeld. Veel scholen hebben belangstelling<br />
voor <strong>de</strong> uitvoering van een audit on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> inhou<strong>de</strong>lijke regie van <strong>de</strong>ze stichting. Datzelf<strong>de</strong><br />
geldt voor <strong>de</strong> uitvoering van <strong>op</strong>leidingsanalyses <strong>op</strong> <strong>basis</strong> van <strong>de</strong> methodiek MBO Beter Light,<br />
een instrument dat <strong>MBO15</strong> heeft <strong>lat</strong>en ontwikkelen samen met externe <strong>de</strong>skundigen en<br />
enkele mbo-scholen.<br />
9
Tevens is positief te kunnen vaststellen, dat zowel <strong>de</strong> professionaliserings- als <strong>de</strong> doelmatigheidsagenda<br />
van <strong>de</strong> mbo-scholen in toenemen<strong>de</strong> mate w<strong>or<strong>de</strong></strong>n geïntegreerd in die van het<br />
Actieplan mbo en <strong>de</strong> eigen strategische koers.<br />
Natuurlijk maakt één zwaluw nog geen zomer. En moet er nog veel water door <strong>de</strong> zee voordat<br />
<strong>de</strong> ambities en doelstellingen van het Actieplan mbo gerealiseerd zijn. Maar dui<strong>de</strong>lijk is<br />
dat het <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> mbo-scholen menens is om <strong>de</strong> kwaliteit van het mbo <strong>op</strong> een<br />
hoger plan te tillen.<br />
<strong>De</strong> ten<strong>de</strong>ns naar meer standaardisatie van processen, procedures en on<strong>de</strong>rwijska<strong>de</strong>rs is onmiskenbaar.<br />
Het beoogd resultaat van <strong>de</strong>ze standaardisatie: versterking van <strong>de</strong> effectiviteit,<br />
efficiency en kwaliteit in combinatie met een vergroting van <strong>de</strong> professionele ruimte voor<br />
<strong>de</strong> multidisciplinair samengestel<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijsteams. Ook dit is een noodzakelijke beweging.<br />
Standaardisatie, in combinatie met professionele ruimte voor <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijsteams, vormt een<br />
randvoorwaar<strong>de</strong> voor succes.<br />
Punt van aandacht is het veran<strong>de</strong>rkundig vermogen van <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs, respectievelijk <strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rwijsorganisaties. Naar <strong>de</strong> waarneming van het interviewteam hebben <strong>de</strong> mbo-scholen<br />
nog steeds moeite om voldoen<strong>de</strong> aandacht te beste<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> wijze waar<strong>op</strong> het Actieplan<br />
<strong>op</strong> een professionele wijze geïmplementeerd kan w<strong>or<strong>de</strong></strong>n. Er is niet <strong>op</strong> alle scholen<br />
voldoen<strong>de</strong> kennis en vaardigheid voorhan<strong>de</strong>n om <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>rkundige processen in goe<strong>de</strong><br />
banen te lei<strong>de</strong>n. Ook <strong>de</strong> risicofactoren zijn niet altijd even goed in beeld. Het verdient dan<br />
ook aanbeveling om in <strong>de</strong> professionaliseringsprogramma’s aandacht te beste<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong><br />
vergroting van het veran<strong>de</strong>rkundig vermogen van <strong>de</strong> organisatie. Dit kan ook in <strong>de</strong> vorm van<br />
programma’s die scholen in staat stellen werken<strong>de</strong>weg, dus in <strong>de</strong> praktijk van alledag, zich <strong>de</strong><br />
nodige kennis en vaardighe<strong>de</strong>n eigen te maken.<br />
‘<strong>De</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>’ en ‘<strong>de</strong> <strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong>’ blijken dus geen lege hulzen te zijn, maar springleven<strong>de</strong><br />
doelstellingen waarmee <strong>de</strong> mbo-scholen aan <strong>de</strong> slag zijn gegaan. <strong>De</strong> focus is in <strong>de</strong>ze fase<br />
primair gericht <strong>op</strong> <strong>de</strong> doelstelling ‘het huis <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>’. Die volg<strong>or<strong>de</strong></strong> kent een eigen logica. <strong>De</strong><br />
aanwezigheid van gestandaardiseer<strong>de</strong> bedrijfsprocessen en procedures, een gewoon goed<br />
georganiseer<strong>de</strong> school dus, is een ijzeren randvoorwaar<strong>de</strong> om <strong>op</strong>leidingen aan te bie<strong>de</strong>n die<br />
het predicaat kwalitatief hoogwaardig verdienen. Ook noodzakelijk om <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingsteams<br />
in positie te brengen, zodat die <strong>de</strong> beschikbare professionele ruimte kunnen benutten. En<br />
daarmee kunnen zorgen voor diversiteit als het gaat om <strong>de</strong> programmering en inrichting van<br />
<strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingen. Immers elke <strong>op</strong>leiding dan wel cluster van verwante <strong>op</strong>leidingen heeft eigen<br />
kenmerken, een eigen dna, waar<strong>op</strong> programmering en inrichting geënt moeten zijn. Het<br />
moge dui<strong>de</strong>lijk zijn dat <strong>de</strong> ene mbo-school het huis beter <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong> heeft dan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re. Niet<br />
verwon<strong>de</strong>rlijk, elke organisatie kent zijn eigen Wer<strong>de</strong>gang. Uitein<strong>de</strong>lijk is bepalend of tijdig <strong>de</strong><br />
beoog<strong>de</strong> resultaten w<strong>or<strong>de</strong></strong>n geboekt.<br />
10
Ten slotte nog een tweetal kritische succesfactoren. Het vizier is nu gericht <strong>op</strong> <strong>de</strong> voorbereidingen<br />
van <strong>de</strong> daadwerkelijke implementatie van <strong>de</strong> kernthema’s van het Actieplan. Waar<br />
2012/2013 getypeerd kan w<strong>or<strong>de</strong></strong>n als het jaar van ‘het huis <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>’, zal 2013/2014 een<br />
‘ontwerpjaar’ zijn. <strong>De</strong> ‘proof of the pudding’, <strong>de</strong> echte invoering dus, zal met name vanaf<br />
1 augustus 2014 aan <strong>de</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong> zijn.<br />
Om tijdig en succesvol te kunnen implementeren zijn <strong>de</strong> mbo-scholen ook afhankelijk van<br />
externe actoren en factoren. Zoals eer<strong>de</strong>r aangegeven hebben <strong>de</strong> brieven van <strong>de</strong> minister van<br />
30 januari en 12 februari 2013 een groot <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> zorgen van <strong>de</strong> scholen weggenomen.<br />
Scholen blijven zich echter zorgen maken over <strong>de</strong> tijdige <strong>op</strong>levering van <strong>de</strong> kwalificatiedossiers.<br />
Dat is gebleken in nagenoeg elk van <strong>de</strong> 65 gevoer<strong>de</strong> gesprekken. Scholen verwachten<br />
spoedig herziene dossiers, die voldoen aan <strong>de</strong> 20 punten die in <strong>de</strong> brief van <strong>de</strong> minister van<br />
10 oktober 2011 zijn vastgelegd. <strong>De</strong> tijd begint on<strong>de</strong>rtussen voor veel scholen te klemmen.<br />
Het feit dat <strong>de</strong> scholen twee jaar na <strong>de</strong> publicatie van het Actieplan mbo nog niet beschikken<br />
over goedgekeur<strong>de</strong> herziene dossiers dreigt een negatief effect <strong>op</strong> het implementatieproces<br />
te hebben. Verlies aan urgentie, tempo en dynamiek zijn <strong>de</strong> begrippen waarmee <strong>de</strong> gesprekspartners<br />
tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> interviewron<strong>de</strong> hun zorgen verwo<strong>or<strong>de</strong></strong>n. Over het feit dat dit thema,<br />
gezien haar brief van 18 maart 2013 aan het bestuur van SBB, <strong>de</strong> bijzon<strong>de</strong>re aandacht van<br />
<strong>de</strong> minister verdient kan geen misverstand bestaan.<br />
Ten slotte: <strong>de</strong> mbo-scholen werken hard aan <strong>de</strong> voorbereidingen van <strong>de</strong> implementatie van<br />
het Actieplan. <strong>De</strong> zaken staan er goed voor. Maar <strong>de</strong> negatieve effecten van externe factoren<br />
<strong>op</strong> <strong>de</strong> voorbereiding, het tempo, <strong>de</strong> dynamiek en uitein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> implementatie zelf van het<br />
Actieplan mogen niet on<strong>de</strong>rschat w<strong>or<strong>de</strong></strong>n. Het is van groot belang dat <strong>de</strong> afspraken over <strong>de</strong><br />
herziening van <strong>de</strong> dossiers w<strong>or<strong>de</strong></strong>n nagekomen. Hetzelf<strong>de</strong> geldt voor <strong>de</strong> uitwerking van <strong>de</strong><br />
regelgeving rond on<strong>de</strong>rwijstijd in lijn met hetgeen <strong>de</strong> minister tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling van<br />
<strong>de</strong> wetsvoorstellen heeft aangegeven. Als <strong>de</strong> externe belemmeringen <strong>op</strong> een a<strong>de</strong>quate wijze<br />
w<strong>or<strong>de</strong></strong>n <strong>op</strong>geheven zijn <strong>de</strong> mbo-scholen in positie om van het Actieplan mbo een succes te<br />
maken.<br />
11
4 <strong>De</strong> thema’s in kaart<br />
On<strong>de</strong>rwijstijd<br />
Het on<strong>de</strong>rwerp On<strong>de</strong>rwijstijd behoort als zodanig niet tot <strong>de</strong> thema’s van het Actieplan<br />
mbo. Maar ook in <strong>de</strong>ze ron<strong>de</strong> is het on<strong>de</strong>rwerp in elk van <strong>de</strong> gesprekken nadrukkelijk aan<br />
<strong>de</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong> geweest. En dat volstrekt terecht. Vóór <strong>de</strong> brief van 30 januari 2013 voornamelijk<br />
als probleem, na <strong>de</strong> brief steeds meer als <strong>op</strong>lossing. Het arrangement on<strong>de</strong>rwijstijd zoals <strong>de</strong><br />
minister dat beschrijft in haar brief, biedt <strong>de</strong> mbo-scholen <strong>de</strong> mogelijkheid intensivering en<br />
verkorting <strong>op</strong> een even <strong>de</strong>gelijke als eigentijdse wijze vorm en inhoud te geven. Boven het<br />
thema zweef<strong>de</strong> aanvankelijk het beeld van ‘terug naar <strong>de</strong> school, waarin <strong>de</strong> klassikale les <strong>de</strong><br />
exclusieve werkvorm is’. Een <strong>de</strong>rgelijke realisatie zou voor scholen onbetaalbaar zijn en is<br />
ook niet meer van <strong>de</strong>ze tijd. Daarnaast hechten scholen ook sterk aan <strong>de</strong> inzet van an<strong>de</strong>re<br />
werkvormen. <strong>De</strong>nk aan <strong>de</strong> inzet van ict om leerprocessen te versnellen, te verbeteren en/of<br />
attractiever te maken.<br />
Het nieuwe arrangement voor on<strong>de</strong>rwijstijd wordt door <strong>de</strong> scholen gezien als een doorbraak,<br />
die toekomstgericht is en, zoals aangegeven, intensivering en verkorting daadwerkelijk rendabel<br />
maakt. <strong>De</strong> scholen zijn nu aan zet: het is hun taak <strong>op</strong>leidingen te maken die zich kenmerken<br />
door een uitgekien<strong>de</strong> balans tussen kennis, inzicht en vaardigheid. En een gebalanceer<strong>de</strong><br />
inzet van werkvormen: <strong>de</strong> altijd noodzakelijke klassikale lessen in combinatie met individuele<br />
en collectieve project<strong>op</strong>drachten, werken in en met simu<strong>lat</strong>ies, binnenschoolse praktijk, ict<strong>op</strong>drachten<br />
en beroepspraktijkvorming. Gastdocenten en instructeurs die on<strong>de</strong>r verantwo<strong>or<strong>de</strong></strong>lijkheid<br />
van bevoeg<strong>de</strong> docenten of <strong>op</strong>leidingsteams direct betrokken zijn bij <strong>de</strong> uitvoering<br />
van <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingsprogramma’s. Multidisciplinaire teams dus. <strong>De</strong> urennorm is – zoals die nu<br />
wordt voorgesteld – prima werkbaar, door <strong>de</strong> combinatie van het nieuwe on<strong>de</strong>rwijstijdarrangement<br />
en het feit dat met inachtneming van <strong>de</strong> 700 uur begelei<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijstijd in het<br />
eerste leerjaar het mogelijk is <strong>de</strong> uren flexibel over <strong>de</strong> leerjaren te sprei<strong>de</strong>n.<br />
Kortom: <strong>de</strong> mbo-scholen zijn in positie en nu is het een kwestie van noblesse oblige. Van<br />
bei<strong>de</strong> kanten. Scholen zijn aan zet om aantrekkelijke en eigentijdse <strong>op</strong>leidingen te maken.<br />
Van <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> van <strong>de</strong> overheid rekenen scholen <strong>op</strong> een consistente uitwerking van <strong>de</strong> maatregelen<br />
in het toezichtka<strong>de</strong>r en <strong>de</strong> werkwijze van <strong>de</strong> inspectie. Ook hier is dus sprake van<br />
‘noblesse oblige’.<br />
Herziening kwalificatiedossiers<br />
Veel scholen maken zich zorgen over <strong>de</strong> totstandkoming van <strong>de</strong> nieuwe kwalificatiedossiers.<br />
In <strong>de</strong> brief van oktober 2011 is <strong>op</strong> dui<strong>de</strong>lijke wijze vastgelegd wat <strong>de</strong> eisen van <strong>de</strong> minister<br />
zijn. Kort samengevat:<br />
12
• Diplomeren <strong>op</strong> het niveau van het kwalificatiedossier.<br />
• Globalere omschrijvingen en min<strong>de</strong>r dossiers voor <strong>de</strong> niveaus 2 en 3.<br />
• Globalere omschrijvingen, min<strong>de</strong>r en bre<strong>de</strong>re dossiers <strong>op</strong> niveau 4.<br />
Bovendien wordt <strong>de</strong> herziene kwalificatiestructuur mbo geacht een aanwijsbare bijdrage te<br />
leveren aan vergroting van <strong>de</strong> doelmatigheid van het aanbod. Min<strong>de</strong>r versnippering, meer<br />
samenhang. <strong>De</strong> <strong>op</strong>bouw in een <strong>basis</strong><strong>de</strong>el, profielen en keuze<strong>de</strong>len biedt, in combinatie met<br />
bovenstaan<strong>de</strong> punten, een prima perspectief <strong>op</strong> werkbare en werkzame dossiers. Op <strong>basis</strong><br />
hiervan kunnen scholen mbo-<strong>op</strong>leidingen maken die herkenbaar zijn voor leerlingen, ou<strong>de</strong>rs,<br />
bedrijven, toeleverend on<strong>de</strong>rwijs, hoger beroepson<strong>de</strong>rwijs en <strong>de</strong> regionale omgeving.<br />
Voor <strong>de</strong> producenten van <strong>de</strong> dossiers is <strong>de</strong> <strong>op</strong>dracht dus dui<strong>de</strong>lijk. Ook kan er geen misverstand<br />
over bestaan dat <strong>de</strong> scholen recht hebben <strong>op</strong> dossiers van t<strong>op</strong>kwaliteit. <strong>De</strong> kwalificatiedossiers<br />
vormen immers het fundament waar<strong>op</strong> <strong>de</strong> teams <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingen ontwerpen,<br />
programmeren en inrichten. <strong>De</strong> externe omgeving vraagt van <strong>de</strong> mbo-scholen <strong>op</strong>leidingen<br />
van t<strong>op</strong>kwaliteit. En daarvoor is grondstof van t<strong>op</strong>kwaliteit noodzakelijk. Dat geldt voor een<br />
productiebedrijf evenzeer als voor een on<strong>de</strong>rwijsorganisatie.<br />
Het interviewteam heeft, zoals eer<strong>de</strong>r aangegeven, in nagenoeg alle gesprekken geconstateerd<br />
dat er bij bestuur<strong>de</strong>rs grote zorgen bestaan over <strong>de</strong> kwaliteit van <strong>de</strong> nieuwe dossiers<br />
en over het moment van <strong>op</strong>levering. Het interviewteam <strong>de</strong>elt die zorgen. Immers <strong>de</strong> mboscholen<br />
moeten <strong>de</strong> mogelijkheid hebben synchroon <strong>de</strong> intensivering en <strong>de</strong> verkorting te<br />
implementeren en <strong>de</strong> herziene dossiers in gebruik te nemen. En zij moeten in staat zijn om<br />
tijdig <strong>de</strong> toeleveren<strong>de</strong> scholen, <strong>de</strong> potentiële leerlingen en <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs van informatie te voorzien.<br />
Ten slotte is het voor een <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>lijke en tijdige voorbereiding van <strong>de</strong> implementatie<br />
noodzakelijk, dat <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingsteams vanaf het cursusjaar 2013 - 2014 kunnen beschikken<br />
over dossiers van t<strong>op</strong>kwaliteit om <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingen te ontwerpen.<br />
Scholen hebben aangegeven dat zij uiterlijk in <strong>de</strong> zomer van 2013 moeten beschikken over<br />
<strong>de</strong> herziene kwalificatiedossiers, willen zij hun <strong>op</strong>leidingen tijdig kunnen aanpassen. Zij maken<br />
zich zorgen over <strong>de</strong> signalen van vertraging die zij ontvangen. Zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong>gelijke kwalificatiedossiers<br />
kunnen zij immers hun <strong>op</strong>leidingen niet goed inrichten. Scholen hebben een grote<br />
behoefte aan hel<strong>de</strong>rheid over <strong>de</strong> kwalificatiedossiers en over <strong>de</strong> uitwerking van <strong>de</strong> 20 criteria<br />
die door <strong>de</strong> minister zijn vastgelegd.<br />
Intensiveren<br />
Scholen zijn in <strong>de</strong>ze fase vooral bezig met het analyseren van <strong>de</strong> effecten van intensivering<br />
<strong>op</strong> het ontwerp van <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingen. <strong>De</strong> verschillen tussen <strong>de</strong> mbo-scholen of tussen (clusters<br />
van) <strong>op</strong>leidingen zijn fors. Dat heeft alles te maken met zaken als het aantal uren dat nu al<br />
is geprogrammeerd, <strong>de</strong> huidige inrichting van <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingen en <strong>de</strong> huidige omvang van <strong>de</strong><br />
beroepspraktijkvorming.<br />
13
<strong>De</strong> on<strong>de</strong>rwijsorganisaties beseffen dat meer en beter on<strong>de</strong>rwijs moet w<strong>or<strong>de</strong></strong>n gerealiseerd<br />
voor, in het beste geval, <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> prijs. Zoals aangegeven bie<strong>de</strong>n het beoog<strong>de</strong> nieuwe on<strong>de</strong>rwijstijdarrangement<br />
en <strong>de</strong> flexibele ureninzet naar verwachting voldoen<strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
intensivering <strong>op</strong> een kwalitatief goe<strong>de</strong> wijze vorm en inhoud te geven.<br />
Verkorten<br />
Over het algemeen heeft het interviewteam rond het verkorten van <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingen weinig<br />
problemen geconstateerd. Dat heeft alles te maken met het feit dat bij een groot aantal<br />
mbo-scholen een fors aantal <strong>op</strong>leidingen <strong>op</strong> niveau 4 al een kortere <strong>op</strong>leidingstijd kent. En<br />
met het feit dat <strong>de</strong> selectie van <strong>op</strong>leidingen die vierjarig blijven a<strong>de</strong>quaat blijkt te zijn. Opmerkelijk<br />
is dat een aantal scholen, voornamelijk uit concurrentieoverwegingen, overweegt<br />
vierjarige <strong>op</strong>leidingen toch in drie jaar aan te bie<strong>de</strong>n. <strong>De</strong> vraag kan gesteld w<strong>or<strong>de</strong></strong>n of er dan<br />
wel sprake is van een gelijk eindniveau.<br />
<strong>De</strong> entree<strong>op</strong>leiding<br />
<strong>De</strong> entree<strong>op</strong>leiding als voorziening wordt door scholen positief gewaar<strong>de</strong>erd. Wel achten<br />
scholen het noodzakelijk <strong>de</strong> doelstellingen scherp te bewaken:<br />
• <strong>de</strong> entree<strong>op</strong>leiding als kwalificatie om in ie<strong>de</strong>r geval <strong>op</strong> <strong>de</strong> arbeidsmarkt in het eigen<br />
levenson<strong>de</strong>rhoud te voorzien;<br />
• <strong>de</strong> entree<strong>op</strong>leiding als doorstroomkwalificatie naar mbo niveau-2.<br />
<strong>De</strong> introductie van <strong>de</strong> entree<strong>op</strong>leiding heeft bij veel mbo-scholen tot een herbezinning<br />
geleid <strong>op</strong> <strong>de</strong> eigen taak en rol bij <strong>de</strong> diverse doelgroepen. Globaal genomen on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n<br />
scholen twee domeinen.<br />
• Het domein, waarbij daadwerkelijk sprake is van on<strong>de</strong>rwijs. Daar is <strong>de</strong> rol en <strong>de</strong> taak van <strong>de</strong><br />
school dui<strong>de</strong>lijk. Het gaat immers om on<strong>de</strong>rwijs.<br />
• Het domein waarbij ook an<strong>de</strong>re disciplines aan <strong>de</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong> zijn, zoals gemeenten, jeugdzorg en<br />
justitie. Daar is niet <strong>de</strong> school alleen probleemeigenaar, maar <strong>de</strong> lokaalregionale samenleving.<br />
<strong>De</strong> mbo-school is dan één van <strong>de</strong> actoren die voor een <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> <strong>op</strong>lossing kan<br />
zorgen.<br />
Bovenstaan<strong>de</strong> rol<strong>op</strong>vatting sluit één <strong>op</strong> één aan bij <strong>de</strong> inzet van het Actieplan mbo, dat immers<br />
beoogt <strong>de</strong> complexiteit van <strong>de</strong> scholen te reduceren en het mbo een eigen, herkenbare<br />
plaats te geven. Het gaat dan om beroeps<strong>op</strong>leidingen <strong>op</strong> <strong>de</strong> niveaus 2, 3 en 4.<br />
Naar het o<strong>or<strong>de</strong></strong>el van het interviewteam is het noodzakelijk dat er voor <strong>de</strong> entree<strong>op</strong>leiding<br />
een <strong>op</strong> maat gesne<strong>de</strong>n regeling komt met betrekking tot het voortijdig schoolver<strong>lat</strong>en.<br />
Volgens <strong>de</strong> huidige regels geldt iemand die een entree<strong>op</strong>leiding heeft afgerond gewoon als<br />
voortijdig schoolver<strong>lat</strong>er, tenzij hij of zij <strong>op</strong> <strong>de</strong> teldatum 1 oktober een baan heeft van minimaal<br />
12 uur. In het laatste geval is er geen sprake van een startkwalificatie, maar geldt <strong>de</strong><br />
14
persoon toch niet als voortijdig schoolver<strong>lat</strong>er. Bij veel bestuur<strong>de</strong>rs bestaat nu ondui<strong>de</strong>lijkheid<br />
over <strong>de</strong>ze regelgeving. Er is een grote behoefte aan hel<strong>de</strong>rheid.<br />
Met <strong>de</strong> ambitie om zoveel mogelijk leerlingen <strong>op</strong> niveau 2 te kwalificeren is niets mis,<br />
integen<strong>de</strong>el. Dit verhoogt immers <strong>de</strong> kansen van jongeren en jongvolwassenen <strong>op</strong> een goe<strong>de</strong><br />
startpositie <strong>op</strong> <strong>de</strong> arbeidsmarkt met perspectief <strong>op</strong> ver<strong>de</strong>re ontwikkeling. Maar een- en<br />
an<strong>de</strong>r maal heeft het interviewteam vastgesteld dat <strong>de</strong> mbo-scholen veel tijd en energie<br />
investeren in <strong>de</strong> leerlingen die niet ver<strong>de</strong>r komen dan het verwerven van een niveau-1<br />
kwalificatie (straks <strong>de</strong> entreekwalificatie). Het doet onrechtvaardig aan, dat <strong>de</strong> mbo-scholen<br />
daarvoor als ‘beloning’ een hoog vsv-cijfer krijgen.<br />
Een punt van aandacht betreft <strong>de</strong> rol van gemeenten. Veel bestuur<strong>de</strong>rs hebben <strong>de</strong> indruk, dat<br />
gemeenten over het algemeen niet scherp <strong>op</strong> het netvlies hebben dat ook zij een dui<strong>de</strong>lijke<br />
rol hebben. In ie<strong>de</strong>r geval ten aanzien van <strong>de</strong> financiering bij bijvoorbeeld voortijdig schoolver<strong>lat</strong>ers<br />
uit niveau 2. En als <strong>de</strong> gemeenten wel <strong>op</strong> <strong>de</strong> hoogte zijn, dan bestaat <strong>de</strong> indruk dat<br />
zij niet bepaald enthousiast zijn over <strong>de</strong> verantwo<strong>or<strong>de</strong></strong>lijkheid die zij hierbij hebben.<br />
Lo<strong>op</strong>baanbegeleiding<br />
Standaardisatie van procedures en professionalisering van het proces van intake, selectie en<br />
plaatsing zijn <strong>de</strong> trefwo<strong>or<strong>de</strong></strong>n waarmee <strong>de</strong> activiteiten van <strong>de</strong> mbo-scholen <strong>op</strong> het terrein<br />
van lo<strong>op</strong>baanbegeleiding gekwalificeerd kunnen w<strong>or<strong>de</strong></strong>n. Nut en noodzaak daarvan w<strong>or<strong>de</strong></strong>n<br />
nog versterkt door het beleid gericht <strong>op</strong> versterking van <strong>de</strong> doelmatigheid van het aanbod,<br />
<strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re reductie van voortijdig schoolver<strong>lat</strong>en en <strong>de</strong> ontwikkelingen <strong>op</strong> <strong>de</strong> arbeidsmarkt.<br />
Zoals bijvoorbeeld <strong>de</strong> grote vraag naar technisch <strong>op</strong>gelei<strong>de</strong>n en stagneren<strong>de</strong> respectievelijk<br />
weggevallen vraag naar mbo-2 gekwalificeer<strong>de</strong>n in bepaal<strong>de</strong> segmenten van <strong>de</strong> arbeidsmarkt.<br />
Lo<strong>op</strong>baanbegeleiding is ook gericht <strong>op</strong> vergroting van <strong>de</strong> doorstroomkansen van niveau 2<br />
naar 3, respectievelijk van 3 naar 4. <strong>De</strong> <strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong> impliceert immers ook <strong>de</strong> inzet om leerlingen<br />
zodanig in positie te brengen, dat alle beschikbare talenten w<strong>or<strong>de</strong></strong>n benut.<br />
Lo<strong>op</strong>baanbegeleiding houdt niet <strong>op</strong> na <strong>de</strong> plaatsing, maar dient integraal on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el te zijn<br />
van beleid en acties. Ook hier geldt <strong>de</strong> noodzakelijke combinatie van efficiency, effectiviteit<br />
en kwaliteit. En een balans tussen <strong>de</strong> gestandaardiseer<strong>de</strong> procedures en ka<strong>de</strong>rs en <strong>de</strong> professionele<br />
ruimte die <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingsteams nodig hebben om <strong>op</strong> een a<strong>de</strong>quate wijze vorm en<br />
inhoud te geven aan <strong>de</strong> begeleiding van <strong>de</strong> studielo<strong>op</strong>baan van <strong>de</strong> leerling.<br />
Bedrijfsvoering<br />
Zoals al eer<strong>de</strong>r gezegd heeft het interviewteam geconstateerd dat <strong>de</strong> scholen fors aan <strong>de</strong><br />
slag zijn om <strong>de</strong> doelstelling ‘<strong>de</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>’ te realiseren. Een positief te waar<strong>de</strong>ren ontwik-<br />
15
keling dus. Maar ook bij het thema bedrijfsvoering moet daarnaast <strong>de</strong> prestatie<strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong>.<br />
An<strong>de</strong>rs gezegd: het gaat niet alleen om <strong>de</strong> <strong>basis</strong> die <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong> is, maar ook om vanuit die <strong>basis</strong><br />
als het ware het prestatieniveau van <strong>de</strong> bedrijfsvoering en daarbij behoren<strong>de</strong> systemen <strong>op</strong><br />
een hoger plan te tillen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om het bre<strong>de</strong> scala van on<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong><br />
logistieke processen, zoals activiteitenplanning, roostering, aanwezigheidsregistratie,<br />
<strong>de</strong> informatievoorziening aan leerlingen, ou<strong>de</strong>rs en bedrijven, het re<strong>lat</strong>iebeheer met leerbedrijven<br />
etc. <strong>De</strong> introductie van audits en <strong>op</strong>leidingsanalyses zijn daarbij nuttige instrumenten.<br />
<strong>De</strong>ze brengen immers <strong>de</strong> sterke en zwakke punten van <strong>de</strong> bedrijfsvoering in kaart. Op<br />
<strong>basis</strong> daarvan en an<strong>de</strong>re indicaties staan <strong>de</strong> besturen <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> <strong>op</strong>dracht<br />
een vervolg te geven aan het project ‘<strong>de</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>’. Het gaat daarbij <strong>de</strong> facto om het<br />
daadwerkelijk professionaliseren van <strong>de</strong> bedrijfsvoering in bre<strong>de</strong> zin. Om het creëren van een<br />
professioneel klimaat, waarin eenie<strong>de</strong>r <strong>de</strong> verantwo<strong>or<strong>de</strong></strong>lijkheid neemt om <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> dingen<br />
te doen en <strong>de</strong> dingen goed te doen. Met als eindresultaat een goed georganiseer<strong>de</strong> school<br />
met bedrijfsprocessen die als een geolie<strong>de</strong> machine l<strong>op</strong>en.<br />
Het interviewteam constateert dat scholen <strong>op</strong> dit punt stevige v<strong>or<strong>de</strong></strong>ringen hebben geboekt.<br />
Steeds meer scholen beschikken over een systematiek van team- en sectorplannen en<br />
kunnen ook <strong>op</strong> <strong>basis</strong> van voortgangsinformatie <strong>de</strong> v<strong>or<strong>de</strong></strong>ringen van <strong>de</strong> plannen volgen. Wat<br />
planning en control betreft zijn <strong>de</strong> laatste tijd flinke verbeteringen gerealiseerd.<br />
On<strong>de</strong>rwijskundige bedrijfsvoering<br />
In <strong>de</strong> passage over on<strong>de</strong>rwijstijd zijn al enkele zinnen gewijd aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijskundige bedrijfsvoering<br />
in re<strong>lat</strong>ie met on<strong>de</strong>rwijstijd en intensivering. Kortheidshalve zij naar <strong>de</strong> inhoud<br />
van bedoel<strong>de</strong> passage verwezen.<br />
Het interviewteam hecht er aan <strong>op</strong> te merken dat <strong>de</strong> mbo-scholen over het algemeen een<br />
forse koerswijziging hebben gerealiseerd ten aanzien van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijskundige bedrijfsvoering.<br />
<strong>De</strong> dikwijls sterk i<strong>de</strong>ologisch gedreven on<strong>de</strong>rwijsvisie, zoals die zich manifesteer<strong>de</strong> in <strong>de</strong><br />
jaren van het competentiegericht on<strong>de</strong>rwijs, heeft plaatsgemaakt voor een zakelijke en doordachte<br />
aanpak. Het dna van <strong>de</strong> <strong>op</strong>leiding en <strong>de</strong> leerkenmerken van <strong>de</strong> leerlingen gere<strong>lat</strong>eerd<br />
aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n <strong>op</strong>leidingen en niveaus zijn steeds meer lei<strong>de</strong>nd. <strong>De</strong> <strong>op</strong>leidingsteams<br />
w<strong>or<strong>de</strong></strong>n in positie gebracht om hun professionele ruimte te benutten. Scholen werken aan <strong>de</strong><br />
realisatie van <strong>op</strong>leidingen met een uitgewogen balans tussen kennis, vaardighe<strong>de</strong>n en inzicht<br />
en met een variëteit aan werkvormen. <strong>De</strong> mbo-scholen hebben echt <strong>de</strong> ambitie kwaliteit te<br />
leveren. Dit ten faveure van <strong>de</strong> leerlingen, <strong>de</strong> bedrijven en <strong>de</strong> vervolg<strong>op</strong>leidingen.<br />
Interessant is dat het werk- en <strong>de</strong>nkschema van <strong>de</strong> commissie-Dijsselbloem (februari 2007)<br />
werken<strong>de</strong>weg en stilaan is geïncorporeerd. <strong>De</strong> minister verantwo<strong>or<strong>de</strong></strong>lijk voor het WAT,<br />
geconcretiseerd in <strong>de</strong> verantwo<strong>or<strong>de</strong></strong>lijkheid voor <strong>de</strong> kwaliteit van <strong>de</strong> kwalificatiedossiers, <strong>de</strong><br />
scholen voor het HOE. Maar ook <strong>op</strong> het niveau van <strong>de</strong> school is het werk- en <strong>de</strong>nkschema<br />
herkenbaar. Het bestuur als verantwo<strong>or<strong>de</strong></strong>lijke voor het WAT, <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingsteams voor het<br />
16
HOE. Daarmee is er alle ruimte voor een eigen koers bij <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijskundige keuzen. Dat<br />
is een positief te waar<strong>de</strong>ren ontwikkeling. Wel moet ook dui<strong>de</strong>lijk zijn dat een normatief<br />
beo<strong>or<strong>de</strong></strong>lingska<strong>de</strong>r <strong>op</strong> nationaal niveau, waar het <strong>de</strong> keuzen van <strong>de</strong> mbo-scholen betreft, niet<br />
meer aan <strong>de</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong> is.<br />
Het interviewteam merkt <strong>op</strong> dat <strong>de</strong> inzet van ict-mid<strong>de</strong>len om leerprocessen te versnellen,<br />
te verbeteren of attractiever te maken, nog zwak ontwikkeld is. Bestuur<strong>de</strong>rs bevestigen die<br />
analyse. Het lijkt er<strong>op</strong> dat ontwikkelingen die in <strong>de</strong> lo<strong>op</strong> van <strong>de</strong> jaren negentig in gang zijn<br />
gezet groten<strong>de</strong>els zijn stilgevallen. Daarvoor zullen meer<strong>de</strong>re re<strong>de</strong>nen zijn, maar het beeld<br />
bestaat dat het arrangement on<strong>de</strong>rwijstijd, zoals dat <strong>de</strong> afgel<strong>op</strong>en jaren aan <strong>de</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong> was, dit<br />
me<strong>de</strong> heeft veroorzaakt. Natuurlijk heeft <strong>de</strong> inzet van informatie- en communicatietechnologie<br />
ook beperkingen, maar waar functioneel moeten <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n benut kunnen<br />
w<strong>or<strong>de</strong></strong>n om <strong>de</strong>gelijk en eigentijds on<strong>de</strong>rwijs te maken.<br />
Tevre<strong>de</strong>nheidon<strong>de</strong>rzoeken<br />
Bij <strong>de</strong> tevre<strong>de</strong>nheidson<strong>de</strong>rzoeken is er sprake van werk in uitvoering. Het tevre<strong>de</strong>nheidon<strong>de</strong>rzoek<br />
van het JOB bestaat al een aantal jaren en krijgt nu zijn wettelijke verankering. Op<br />
dit moment staan <strong>de</strong> tevre<strong>de</strong>nheidon<strong>de</strong>rzoeken on<strong>de</strong>r me<strong>de</strong>werkers <strong>op</strong> <strong>de</strong> agenda. Als <strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
in <strong>de</strong> cyclus volgen dan <strong>de</strong> bedrijven. Ten behoeve van <strong>de</strong> functionaliteit en hanteerbaarheid<br />
van het laatstgenoem<strong>de</strong> is het naar het o<strong>or<strong>de</strong></strong>el van <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs noodzakelijk dit on<strong>de</strong>rzoek<br />
te richten <strong>op</strong> leerbedrijven. Een <strong>op</strong>vatting die het interviewteam van harte on<strong>de</strong>rschrijft.<br />
Taal en rekenen<br />
<strong>De</strong> bestuur<strong>de</strong>rs blijven bezorgd over <strong>de</strong> effecten van <strong>de</strong> slaag/zakregeling voor <strong>de</strong> leerlingen<br />
<strong>op</strong> niveau 2. Het gaat hierbij dus om leerlingen die een voldoen<strong>de</strong> halen voor <strong>de</strong> beroepsgerichte<br />
vakken, maar geen diploma halen vanwege een onvoldoen<strong>de</strong> voor Ne<strong>de</strong>rlands of<br />
rekenen. Veel bestuur<strong>de</strong>rs achten dit onrechtvaardig en voorzien een grote stijging van het<br />
aantal voortijdig schoolver<strong>lat</strong>ers. Naar het o<strong>or<strong>de</strong></strong>el van het interviewteam is dit een belangrijk<br />
thema dat een hoge plaats verdient <strong>op</strong> <strong>de</strong> agenda van <strong>de</strong> minister.<br />
Professionalisering<br />
In het voorjaar van 2012 hebben <strong>de</strong> mbo-scholen hun startplannen professionalisering<br />
bestuur en management, on<strong>de</strong>rwijsgeven<strong>de</strong>n en on<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong> functionarissen ingediend.<br />
Op verzoek van het ministerie van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur en Wetenschap en <strong>de</strong> MBO Raad heeft<br />
<strong>MBO15</strong> <strong>de</strong> startplannen beo<strong>or<strong>de</strong></strong>eld. Tevens heeft <strong>MBO15</strong> gerapporteerd naar <strong>de</strong> individuele<br />
mbo-scholen door <strong>de</strong> <strong>op</strong>levering van een adviesbrief en naar <strong>de</strong> <strong>op</strong>drachtgevers en <strong>de</strong> mbosector<br />
in <strong>de</strong> vorm van een generieke rapportage. In het najaar van 2012 is een aanvulling <strong>op</strong><br />
het Bestuursakkoord overeengekomen en heeft OCW budgetten ter beschikking gesteld voor<br />
<strong>de</strong> scholing van examenfunctionarissen.<br />
17
Het interviewteam heeft met <strong>de</strong> beleidsdirectie BVE en <strong>de</strong> directie Leraren afgesproken dat<br />
het project professionalisering tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> interviewron<strong>de</strong> <strong>op</strong> <strong>de</strong> gespreksagenda staat. Het<br />
gaat hierbij slechts om een eerste oriëntatie <strong>op</strong> <strong>de</strong> stand van zaken van <strong>de</strong> projectuitvoering.<br />
<strong>De</strong> doorlo<strong>op</strong>tijd tussen het startmoment van <strong>de</strong> scholen en <strong>de</strong> planning van <strong>de</strong> interviewron<strong>de</strong><br />
was immers te kort om diepgaand over geboekte resultaten te spreken, hoewel dat in<br />
een aantal gesprekken wel is gebeurd.<br />
<strong>De</strong> ingedien<strong>de</strong> plannen zijn over het algemeen goed en dui<strong>de</strong>lijk. <strong>De</strong> aanvullen<strong>de</strong> informatie<br />
in verband met <strong>de</strong> uitbreiding van het project professionalisering en dat van <strong>de</strong> examenfunctionarissen<br />
is aangeleverd. Ook heeft een aantal scholen een bekn<strong>op</strong>t voortgangsverslag<br />
<strong>op</strong>geleverd respectievelijk een geactualiseerd startplan. Het is vanzelfsprekend te vroeg om<br />
<strong>op</strong> dit moment conclusies te trekken. Daarom is nu juist voorzien in een ron<strong>de</strong> ‘tussenbalans<br />
<strong>op</strong>maken’ in juni 2013. Re<strong>de</strong>n om nu te volstaan met enkele impressies:<br />
• <strong>De</strong> mbo-scholen zijn over het algemeen goed van start gegaan en hebben <strong>de</strong>els <strong>de</strong> plannen<br />
na<strong>de</strong>r uitgewerkt.<br />
• <strong>De</strong> inzet van scans, nulmetingen en professionaliseringsplannen is groot te noemen.<br />
• <strong>De</strong> k<strong>op</strong>peling respectievelijk integratie met het Actieplan mbo is <strong>op</strong> een snelle en a<strong>de</strong>quate<br />
wijze gerealiseerd.<br />
• <strong>De</strong> k<strong>op</strong>peling met <strong>de</strong> PDCA-cyclus is nog onvoldoen<strong>de</strong>. Hetzelf<strong>de</strong> geldt voor <strong>de</strong> k<strong>op</strong>peling<br />
met kwaliteitsmanagement die als ‘dunnetjes’ getypeerd kan w<strong>or<strong>de</strong></strong>n.<br />
• Een aantal mbo-scholen vervangt het bewerkelijke systeem van functionerings- en beo<strong>or<strong>de</strong></strong>lingsgesprekken<br />
gek<strong>op</strong>peld aan een persoonlijk ontwikkelingsplan door een jaarlijks<br />
ontwikkelingsgesprek <strong>op</strong> <strong>basis</strong> van een dui<strong>de</strong>lijke gespreksagenda en set van afspraken.<br />
• <strong>De</strong> trend naar versterking van <strong>de</strong> HR-functie door <strong>de</strong> contractering van gekwalificeer<strong>de</strong><br />
functionarissen van buiten is onmiskenbaar. <strong>De</strong> af<strong>de</strong>lingen personeel & organisatie ontwikkelen<br />
zich in toenemen<strong>de</strong> mate van <strong>de</strong> klassieke personeels- en salarisadministratie naar<br />
af<strong>de</strong>lingen die zich richten <strong>op</strong> <strong>de</strong> ontwikkeling van het human resourcebeleid en <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rsteuning<br />
bij <strong>de</strong> implementatie daarvan.<br />
• Professionalisering wordt nog te veel gezien als ‘<strong>op</strong> cursus gaan’. Dat kan in bepaal<strong>de</strong> situaties<br />
nuttig zijn, maar niet generiek gezien. Het ren<strong>de</strong>ment van het volgen van trainingen,<br />
worksh<strong>op</strong>s en cursussen is in veel gevallen aanwijsbaar laag. Met an<strong>de</strong>re wo<strong>or<strong>de</strong></strong>n: professionaliseren<br />
is meer dan <strong>op</strong>lei<strong>de</strong>n en trainen alleen.<br />
• <strong>De</strong> zoektocht naar geëigen<strong>de</strong> metho<strong>de</strong>n en werkvormen is in volle gang. <strong>De</strong> sleutel ligt<br />
ergens bij aanpakken als training on the job en leren door doen zoals het ontwerpen van<br />
<strong>op</strong>leidingen. Maar <strong>de</strong> zoektocht is nog gaan<strong>de</strong> en <strong>de</strong> <strong>op</strong>lossingen zijn nog niet uitgekristalliseerd.<br />
• Het on<strong>de</strong>rwerp veran<strong>de</strong>rmanagement ontbreekt nog groten<strong>de</strong>els in <strong>de</strong> professionaliseringsagenda<br />
van <strong>de</strong> scholen. Het is belangrijk dat dit on<strong>de</strong>rwerp alle aandacht krijgt in <strong>de</strong><br />
nabije toekomst.<br />
18
Het is dui<strong>de</strong>lijk dat er rond professionalisering sprake is van een ‘inhaalbeweging’. <strong>De</strong> ontwikkeling,<br />
waarvan <strong>de</strong> contouren in 2010 zichtbaar waren, zet zich dus door. Even terecht als<br />
noodzakelijk. Het prestatievermogen van een organisatie is <strong>de</strong> <strong>op</strong>telsom van <strong>de</strong> prestaties<br />
van <strong>de</strong> individuele me<strong>de</strong>werkers. <strong>De</strong> sleutel tot goed on<strong>de</strong>rwijs ligt linksom of rechtsom bij<br />
<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijsgeven<strong>de</strong>n. Zij zijn <strong>de</strong>genen, die uitein<strong>de</strong>lijk bepalen hoe hoog <strong>de</strong> prestatie<strong>lat</strong> ligt.<br />
Het interviewteam heeft vastgesteld dat dit voor <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> scholen dui<strong>de</strong>lijk is.<br />
<strong>De</strong> voortvaren<strong>de</strong> aanpak van het thema professionalisering is illustratief. Ook bij het thema<br />
professionalisering komt <strong>de</strong> zwaluw weer aanvliegen, maar <strong>de</strong> start geeft in ie<strong>de</strong>r geval<br />
vertrouwen.<br />
Doelmatigheid<br />
Het thema ‘macrodoelmatigheid’ is re<strong>de</strong>lijk recent lan<strong>de</strong>lijk geagen<strong>de</strong>erd. Daarbij is soms van<br />
<strong>de</strong> zij<strong>de</strong> van het georganiseerd bedrijfsleven een beeld gecreëerd alsof mbo-scholen bij het<br />
aanbie<strong>de</strong>n van <strong>op</strong>leidingen ‘maar wat doen’, zon<strong>de</strong>r zich te bekommeren om het toekomstperspectief<br />
van <strong>de</strong> leerlingen. Het tegen<strong>de</strong>el is waar. Natuurlijk zijn er <strong>op</strong>leidingen waarbij<br />
vraagtekens gezet kunnen w<strong>or<strong>de</strong></strong>n. Maar dat zijn uitzon<strong>de</strong>ringen die <strong>de</strong> regel bevestigen.<br />
<strong>De</strong> bestuur<strong>de</strong>rs geven, naar het o<strong>or<strong>de</strong></strong>el van het interviewteam terecht, aan dat in essentie<br />
sprake dient te zijn van een doelmatig aanbod aan mbo-<strong>op</strong>leidingen. Een situatie dus,<br />
waarbij macrodoelmatigheid en doelmatigheid bezien vanuit het lokaalregionale niveau met<br />
elkaar in harmonie zijn. Het realiseren van die match is complex. Het thema vraagt dus van<br />
alle betrokken partijen een slagvaardige en doordachte aanpak.<br />
Het mbo kent geen traditie van portfoliobeleid. Niet verwon<strong>de</strong>rlijk na <strong>de</strong> processen van<br />
schaalvergroting en aanbodverbreding die zich in <strong>de</strong> jaren negentig hebben voltrokken. En<br />
dat ook in een markt die lange tijd als groeimarkt kon w<strong>or<strong>de</strong></strong>n getypeerd. Het ontwikkelen<br />
van portfoliobeleid bevindt zich <strong>de</strong>rhalve in <strong>de</strong> startfase. Uitein<strong>de</strong>lijk zal portfolio en externe<br />
doelmatigheid een integraal on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el moeten uitmaken van het <strong>op</strong>leidingenbeleid en kwaliteitsbeleid<br />
van <strong>de</strong> school.<br />
Het interviewteam heeft in oriënteren<strong>de</strong> zin gesproken over het portfoliobeleid. <strong>MBO15</strong><br />
heeft naast het interviewteam een doelmatigheidteam geformeerd, dat vraaggericht <strong>de</strong><br />
mbo-scholen adviseert en faciliteert. On<strong>de</strong>r verantwo<strong>or<strong>de</strong></strong>lijkheid van het programmamanagement<br />
verzorgt dit team periodiek tussenrapportages over <strong>de</strong> voortgang. Recent heeft<br />
het doelmatigheidteam een eerste tussenrapportage aan <strong>de</strong> beleidsdirectie BVE uitgebracht.<br />
Ten aanzien van portfoliobeleid werkt <strong>MBO15</strong> met <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> twee<strong>de</strong>ling:<br />
• Intern portfoliobeleid, waarbij periodiek ijking plaatsvindt van <strong>de</strong> effectiviteit, efficiency en<br />
kwaliteit van het aanbod.<br />
• Extern portfoliobeleid, waarbij periodiek ijking plaatsvindt als het gaat om zaken als<br />
arbeidsmarkt- en doorstroomrelevantie, aanbod <strong>op</strong> lokaalregionaal niveau en samenwerkingsverban<strong>de</strong>n<br />
tussen mbo-scholen on<strong>de</strong>rling.<br />
19
Op dit moment is <strong>de</strong> focus primair gericht <strong>op</strong> <strong>de</strong> interne toetsing. Soms in combinatie met<br />
<strong>de</strong> externe toetsing, maar meestal vindt die in een vervolgfase plaats. Het is vanzelfsprekend<br />
dat een gemeenschappelijke aanpak van extern portfoliobeleid een stevig beroep doet <strong>op</strong><br />
<strong>de</strong> bestuurlijke verantwo<strong>or<strong>de</strong></strong>lijkheid. Waar samenwerking tussen scholen gewenst dan wel<br />
noodzakelijk is, zal <strong>de</strong> realisatie ongetwijfeld met vallen en <strong>op</strong>staan tot stand komen. Maar<br />
het begin is gemaakt.<br />
Behalve bovengenoem<strong>de</strong> punten zijn voor <strong>de</strong> realisatie van een succesvol doelmatigheidsbeleid<br />
<strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> factoren van belang :<br />
• <strong>De</strong> versnippering bij een aantal <strong>op</strong>leidingen wordt me<strong>de</strong> veroorzaakt door het fijnmazige<br />
crebosysteem. Een realistisch beeld is pas mogelijk als <strong>de</strong> herziening van <strong>de</strong> kwalificatiestructuur<br />
mbo een aanwijsbare bijdrage levert aan <strong>de</strong> versterking van <strong>de</strong> doelmatigheid<br />
van het aanbod. An<strong>de</strong>rs gezegd: <strong>de</strong> herziene kwalificatiestructuur moet daadwerkelijk een<br />
bijdrage leveren aan <strong>de</strong> versterking van <strong>de</strong> doelmatigheid van het <strong>op</strong>leidingsaanbod mbo.<br />
• Er wordt niet of nauwelijks een verbinding gemaakt tussen doelmatigheid van het aanbod<br />
en on<strong>de</strong>rwijstijd. Beter gezegd: <strong>de</strong> inzet van informatie- en communicatietechnologie.<br />
Leren <strong>op</strong> afstand door een digitale verbinding aan te leggen tussen verschillen<strong>de</strong> vestigingen<br />
van een on<strong>de</strong>rwijsorganisatie is ook een instrument om <strong>de</strong> interne doelmatigheid te<br />
versterken.<br />
• Uitruil van <strong>op</strong>leidingen respectievelijk overdracht ervan behoort vanzelfsprekend tot het<br />
repertoire van maatregelen om <strong>de</strong> doelmatigheid te versterken. Uit on<strong>de</strong>rzoek is echter<br />
dikwijls gebleken dat leerlingen een an<strong>de</strong>re <strong>op</strong>leiding kiezen als het aanbod in <strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong><br />
stad of nabije omgeving ontbreekt. Een aspect dat <strong>de</strong> nodige aandacht verdient van<br />
<strong>de</strong> betrokken partijen.<br />
• <strong>De</strong> huidige wetgeving biedt <strong>de</strong> mbo-scholen niet of nauwelijks mogelijkhe<strong>de</strong>n samenwerkingsverban<strong>de</strong>n<br />
te sluiten die duurzaam en governance proof zijn. Het laatstgenoem<strong>de</strong><br />
punt bedoeld als verzamelbegrip voor aspecten als inschrijving, diplomering, bekostiging,<br />
accountants- en inspectie-eisen en beperkte administratieve lasten. Alle re<strong>de</strong>n <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
te verruimen.<br />
Het team doelmatigheid van <strong>MBO15</strong> zal in zijn separate rapportages enkele van <strong>de</strong>ze aspecten<br />
na<strong>de</strong>r uitwerken.<br />
Ten slotte merkt het interviewteam <strong>op</strong> dat het noodzakelijk is dat individuele mbo-scholen<br />
<strong>op</strong> een efficiënte wijze jaarlijks beleidsinformatie ter beschikking krijgen over <strong>de</strong> carrière<br />
van hun (on)gediplomeer<strong>de</strong> schoolver<strong>lat</strong>ers <strong>op</strong> <strong>de</strong> arbeidsmarkt of in het vervolgon<strong>de</strong>rwijs.<br />
Natuurlijk kunnen scholen <strong>de</strong>ze informatie ook tegen hogere kosten zelf verzamelen. Het is<br />
echter efficiënter en effectiever als beleidsinformatie over <strong>de</strong> feitelijke carrière <strong>op</strong> <strong>de</strong> arbeidsmarkt<br />
of in het vervolgon<strong>de</strong>rwijs van mbo’ers per instelling in kaart wordt gebracht door<br />
bijvoorbeeld het CBS. Voor on<strong>de</strong>rzoek hiernaar kan gebruik w<strong>or<strong>de</strong></strong>n gemaakt van beschikbare<br />
<strong>basis</strong>registers (polisadministratie, diplomaregisters e.d.).<br />
20
<strong>De</strong> noodzaak om <strong>op</strong> een toegankelijke wijze over <strong>de</strong>ze informatie te kunnen beschikken is<br />
evi<strong>de</strong>nt. Ook al omdat dan een scherp en betrouwbaar beeld ontstaat van <strong>de</strong> startpositie<br />
van <strong>de</strong> leerlingen <strong>op</strong> <strong>de</strong> arbeidsmarkt. in essentie gaat het immers om beantwoording van <strong>de</strong><br />
volgen<strong>de</strong> twee vragen :<br />
• Heeft <strong>de</strong> mbo-gekwalificeer<strong>de</strong> werk?<br />
• En zo ja, <strong>op</strong> het geëigen<strong>de</strong> niveau?<br />
Ook genereren <strong>de</strong> gegevens informatie over leerlingen die starten in het hbo.<br />
Bekostiging<br />
In <strong>de</strong> startrapportage ‘<strong>De</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>, <strong>de</strong> <strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong>’ heeft het interviewteam zich beperkt<br />
tot enkele saillante punten ten aanzien van <strong>de</strong> voorstellen voor het ver<strong>de</strong>elmo<strong>de</strong>l.<br />
<strong>De</strong> mbo-scholen zijn zeer content met het perspectief dat <strong>de</strong> minister heeft gebo<strong>de</strong>n met<br />
betrekking tot <strong>de</strong> bekostiging van het vier<strong>de</strong> leerjaar van <strong>de</strong> vierjarige mbo-<strong>op</strong>leidingen. Waar<br />
sprake is van een nominale <strong>op</strong>leidingsduur van vier jaar is het even logisch als rechtvaardig<br />
dat sprake is van 100% bekostiging in het vier<strong>de</strong> jaar. Dat geldt naar het o<strong>or<strong>de</strong></strong>el van het<br />
interviewteam ook voor een zekere verruiming van <strong>de</strong> doorstroommogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>op</strong> <strong>basis</strong><br />
van een 100% bekostiging. Wat <strong>de</strong> bekostiging van <strong>de</strong> entree<strong>op</strong>leiding betreft verwijst het<br />
interviewteam kortheidshalve naar <strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong> passage in <strong>de</strong>ze rapportage.<br />
Wat <strong>de</strong> prijsfactoren betreft heeft het interviewteam in het twee<strong>de</strong> <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> interviewron<strong>de</strong><br />
vastgesteld, dat prolongatie van <strong>de</strong> methodiek van prijsfactoren in al of niet<br />
gemodificeer<strong>de</strong> vorm gek<strong>op</strong>peld aan (clusters van) <strong>op</strong>leidingen <strong>op</strong> bre<strong>de</strong> steun kan rekenen.<br />
Dat geldt ook voor het voornemen na <strong>op</strong>levering van <strong>de</strong> herziene kwalificatiedossiers finale<br />
besluitvorming te plegen over <strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>lijke set van prijsfactoren.<br />
21
5 <strong>De</strong> aanbevelingen<br />
Aan <strong>de</strong> minister<br />
• <strong>De</strong> mbo-scholen werken hard aan <strong>de</strong> voorbereidingen van <strong>de</strong> implementatie van het Actieplan<br />
mbo ‘Focus <strong>op</strong> Vakmanschap 2011-2015’. Blijf dan ook <strong>de</strong> ingezette koers volgen.<br />
• Handhaaf <strong>de</strong> invoeringsdatum van 1 augustus 2014, zodat <strong>de</strong> mbo-scholen in <strong>de</strong> positie<br />
zijn om, zoals afgesproken, <strong>de</strong> intensivering en verkorting van <strong>op</strong>leidingen synchroon in <strong>de</strong><br />
tijd te realiseren met het moment waar<strong>op</strong> <strong>de</strong> scholen <strong>de</strong> herziene kwalificatiedossiers in<br />
gebruik nemen.<br />
• Zie er dan ook <strong>op</strong> toe dat <strong>de</strong> herziene kwalificatiedossiers tijdig, dus in <strong>de</strong> zomer van 2013,<br />
w<strong>or<strong>de</strong></strong>n <strong>op</strong>geleverd. En zie er<strong>op</strong> toe dat <strong>de</strong> kwalificatiedossiers voldoen aan <strong>de</strong> 20 criteria<br />
zoals vastgelegd in <strong>de</strong> brief van 10 oktober 2011, <strong>de</strong> geformuleer<strong>de</strong> doelstellingen daadwerkelijk<br />
waarmaken en voldoen aan het predicaat kwalitatief hoogwaardig.<br />
• Indien u zich genoodzaakt ziet <strong>de</strong> scholen ruimte te bie<strong>de</strong>n wat betreft <strong>de</strong> implementatie<br />
van het Actieplan mbo, hanteer dan het volgen<strong>de</strong> scenario:<br />
- Werk met een implementatiejaar. Er is dan sprake van twee implementatiedata: 1 augustus<br />
2014 en 1 augustus 2015.<br />
- Zie er ook in dit scenario <strong>op</strong> toe dat alle herziene kwalificatiedossiers beschikbaar zijn, zodat<br />
<strong>de</strong> mbo-scholen zelf kunnen bepalen welke <strong>op</strong>leidingen <strong>op</strong> 1 augustus 2014 behoren<br />
tot <strong>de</strong> startgroep.<br />
• In <strong>de</strong> brief van 30 januari 2013 is een nieuw arrangement on<strong>de</strong>rwijstijd vastgelegd, dat van<br />
harte <strong>de</strong> steun van <strong>de</strong> mbo-scholen heeft. Het arrangement maakt <strong>de</strong> intensivering zowel<br />
uitvoerbaar als financierbaar en biedt daadwerkelijk perspectief <strong>op</strong> <strong>de</strong>gelijke en eigentijdse<br />
<strong>op</strong>leidingen. Werk dan ook bovenbedoeld arrangement één <strong>op</strong> één uit in een regeling, zon<strong>de</strong>r<br />
ver<strong>de</strong>re mutaties dan wel beperkingen. Dit naar <strong>de</strong> geest en <strong>de</strong> letter van <strong>de</strong> brief van<br />
30 januari 2013. Zorg voor een hier<strong>op</strong> aangepast toezichtka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> inspectie.<br />
• Geef zo snel mogelijk dui<strong>de</strong>lijkheid over <strong>de</strong> uitwerking van het bekostigingsver<strong>de</strong>elmo<strong>de</strong>l.<br />
Realiseer daarbij <strong>de</strong> 100% bekostiging in het vier<strong>de</strong> leerjaar van mbo-4, bied een zekere<br />
verruiming van <strong>de</strong> doorstroommogelijkhe<strong>de</strong>n en handhaaf in al of niet gemodificeer<strong>de</strong><br />
vorm <strong>de</strong> huidige prijsfactoren.<br />
• Besteed aandacht aan <strong>de</strong> (mogelijke) effecten die <strong>de</strong> randvoorwaar<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> entree<strong>op</strong>leiding<br />
hebben <strong>op</strong> bepaal<strong>de</strong> groepen leerlingen. Bev<strong>or<strong>de</strong></strong>r in dat ka<strong>de</strong>r ook een actieve rol van<br />
gemeenten.<br />
• Geef <strong>de</strong> mbo-scholen <strong>de</strong> ruimte zelf vorm en inhoud te geven aan hun intern- en extern<br />
portfoliobeleid in het ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> realisatie van een doelmatig aanbod aan mbo-<strong>op</strong>leidingen.<br />
Zie dan ook <strong>op</strong> korte termijn af van eventuele interventies van uw zij<strong>de</strong> of van <strong>de</strong><br />
zij<strong>de</strong> van an<strong>de</strong>re organisaties. Maak in het voorjaar van 2014 <strong>de</strong> balans <strong>op</strong> en bepaal dan of<br />
overheidsinterventies noodzakelijk zijn en zo ja welke.<br />
22
• Leg een verbinding tussen doelmatigheidsbeleid en on<strong>de</strong>rwijstijd. Bied <strong>de</strong> mogelijkheid<br />
informatie- en communicatietechnologie in te zetten ten behoeve van <strong>de</strong> uitvoerbaar- en<br />
financierbaarheid van mbo-<strong>op</strong>leidingen. Verruim <strong>de</strong> samenwerkingsmogelijkhe<strong>de</strong>n tussen<br />
mbo-scholen zodanig dat die ook governance-proof zijn.<br />
• Ontwerp in het ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> herbezinning <strong>op</strong> <strong>de</strong> wettelijke taken <strong>op</strong> korte termijn een<br />
arrangement voor <strong>de</strong> ontwikkeling en het on<strong>de</strong>rhoud van <strong>de</strong> kwalificatiedossiers, dat<br />
efficiency, effectiviteit, herkenbaarheid en kwaliteit garan<strong>de</strong>ert. Dit in combinatie met<br />
verantwo<strong>or<strong>de</strong></strong> doorlo<strong>op</strong>tij<strong>de</strong>n en flexibiliteit. Dit alles <strong>op</strong> <strong>basis</strong> van uw verantwo<strong>or<strong>de</strong></strong>lijkheid<br />
voor <strong>de</strong> kwaliteit van <strong>de</strong> kwalificatiedossiers, het WAT.<br />
• Blijf <strong>de</strong> mbo-scholen aanspreken <strong>op</strong> het richten van <strong>de</strong> focus <strong>op</strong> <strong>de</strong> essenties van het Actieplan<br />
mbo: ‘<strong>De</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>, <strong>de</strong> <strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong>’.<br />
• <strong>De</strong> realisatie van <strong>de</strong> doelstellingen van het Actieplan mbo is voor <strong>de</strong> scholen een majeure<br />
<strong>op</strong>dracht. <strong>De</strong> mbo-scholen hebben daaraan hun han<strong>de</strong>n vol. Bev<strong>or<strong>de</strong></strong>r daarom ook in <strong>de</strong><br />
voorliggen<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> zo veel mogelijk een ambiance van beleidsrust.<br />
Aan <strong>de</strong> mbo-bestuur<strong>de</strong>rs<br />
• Werk voortvarend ver<strong>de</strong>r aan <strong>de</strong> voorbereidingen van <strong>de</strong> implementatie van het Actieplan<br />
mbo. Blijf <strong>de</strong> focus richten <strong>op</strong> <strong>de</strong> essenties: ‘<strong>De</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>’ en ‘<strong>de</strong> <strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong>’.<br />
• Vergeet daarbij zeker <strong>de</strong> verhoging van <strong>de</strong> prestatie<strong>lat</strong> niet. Uitein<strong>de</strong>lijk gaat het om <strong>de</strong><br />
versterking van <strong>de</strong> kwaliteit van <strong>de</strong> mbo-<strong>op</strong>leidingen.<br />
• Zet in <strong>op</strong> het professionaliseren en standaardiseren van bedrijfsprocessen, procedures en<br />
on<strong>de</strong>rwijska<strong>de</strong>rs. Het mbo is en blijft immers ‘massamaatwerk’.<br />
• Breng <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijsteams in positie. Stimuleer ze om <strong>de</strong> beschikbare professionele ruimte<br />
daadwerkelijk te benutten. En bied ze <strong>de</strong> mogelijkheid zelf zorg te dragen voor het ontwerp<br />
van <strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingen en <strong>de</strong> daaruit voortvloeien<strong>de</strong> programmering en inrichting ervan. Dit<br />
binnen <strong>de</strong> ka<strong>de</strong>rs van uw verantwo<strong>or<strong>de</strong></strong>lijkheid voor het WAT. Bezie ook <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> leerlingen <strong>op</strong> een actieve wijze te betrekken bij het ontwerp van <strong>op</strong>leidingen.<br />
• Zorg voor permanente communicatie met <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijsteams. En bev<strong>or<strong>de</strong></strong>r dat het begrip<br />
on<strong>de</strong>rwijskundig lei<strong>de</strong>rschap <strong>op</strong> een hoog kwaliteitsniveau vorm en inhoud krijgt.<br />
• Zorg voor voldoen<strong>de</strong> aandacht voor een goe<strong>de</strong> infrastructuur om ict-toepassingen kwalitatief<br />
en kwantitatief mogelijk te maken.<br />
• Blijf alert <strong>op</strong> het thema bedrijfsvoering. Werk aan continue kwaliteitsverbetering.<br />
• Zie het Actieplan mbo ‘Focus <strong>op</strong> Vakmanschap 2011-2015’ niet als een project. <strong>De</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong><br />
<strong>or<strong>de</strong></strong> en <strong>de</strong> prestatie<strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong> zijn <strong>de</strong> kern van een floreren<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijsorganisatie. Maak<br />
dat integraal on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> eigen PDCA-cyclus. In een professionele organisatie gaat<br />
het immers voortdurend om <strong>de</strong> dialoog met <strong>de</strong> professionals. En om <strong>de</strong> daarbij behoren<strong>de</strong><br />
systematiek om te sturen <strong>op</strong> concrete resultaten. Ook dat mag van professioneel <strong>op</strong>ereren<strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rwijsteams w<strong>or<strong>de</strong></strong>n verwacht.<br />
• <strong>De</strong> essenties van het Actieplan mbo beogen niets meer of min<strong>de</strong>r dan <strong>de</strong> (ver<strong>de</strong>re) versterking<br />
van <strong>de</strong> vitaliteit, herkenbaarheid, doelmatigheid, marktpositie en kwaliteit van het<br />
mbo. Accepteer dan ook geen attitu<strong>de</strong> gericht <strong>op</strong> het behalen van zesjes en kleine zevens.<br />
23
• Neem het intern- en extern portfoliobeleid serieus. Werk daaraan gericht en concreet.<br />
Neem en houd ook het initiatief in eigen hand. Immers, u kent <strong>de</strong> lokaalregionale context.<br />
Laat zien dat mbo-scholen prima in staat zijn zorg te dragen voor een doelmatige inzet van<br />
publieke mid<strong>de</strong>len.<br />
• Professionalisering is in essentie het creëren van een professionele cultuur. Het is dus meer<br />
dan alleen <strong>op</strong>lei<strong>de</strong>n en scholen. Richt het beleid dan ook <strong>op</strong> het realiseren van bedoel<strong>de</strong><br />
cultuur. En zet daarbij creatieve, werkbare en werkzame metho<strong>de</strong>n in.<br />
• <strong>De</strong> implementatie van het Actieplan mbo betekent het uitvoeren van een complex veran<strong>de</strong>ringsproces.<br />
Besteed binnen het professionaliseringsbeleid dan ook <strong>de</strong> noodzakelijke aandacht<br />
aan <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>rkundige aspecten. Immers het invoeringsproces zelf is ook cruciaal<br />
om <strong>de</strong> <strong>op</strong>eratie te doen welslagen.<br />
Aan eenie<strong>de</strong>r<br />
Blijf aan <strong>de</strong> slag om het mbo in Ne<strong>de</strong>rland groeiend en bloeiend te hou<strong>de</strong>n. Uitein<strong>de</strong>lijk gaat<br />
het altijd om <strong>de</strong> realisatie van mbo-<strong>op</strong>leidingen die:<br />
• Jongeren en jongvolwassenen een sterke startpositie <strong>op</strong> <strong>de</strong> arbeidsmarkt bie<strong>de</strong>n met perspectief<br />
<strong>op</strong> ver<strong>de</strong>re ontplooiing in werk en ver<strong>de</strong>re scholing, of:<br />
• Jongeren en jongvolwassenen een sterke startpositie in het hbo bie<strong>de</strong>n met uitzicht <strong>op</strong> het<br />
behalen van <strong>de</strong> hbo-bachelor.<br />
• Jongeren en jongvolwassenen bouwstenen leveren voor een stevige <strong>basis</strong> in het leven.<br />
Sterke, <strong>op</strong>timistische en betrokken burgers dus.<br />
• En volwassenen <strong>de</strong> kans bie<strong>de</strong>n zich te scholen.<br />
24
Colofon<br />
<strong>De</strong> <strong>basis</strong> <strong>op</strong> <strong>or<strong>de</strong></strong>, <strong>de</strong> <strong>lat</strong> <strong>omhoog</strong>: het vervolg is een uitgave van:<br />
Programmamanagement <strong>MBO15</strong><br />
Horaplantsoen 20<br />
6717 LT E<strong>de</strong><br />
Postadres: Postbus 7001, 6710 CB E<strong>de</strong><br />
Telefoon: (0318) 64 85 68<br />
Gesprekken en tekstproductie: Leo van <strong>de</strong>n Hoek (adviseur), Rob <strong>de</strong> Lusenet (adviseur)<br />
On<strong>de</strong>rsteuning gesprekken en tekstcommentaar: Hans van Nieuwkerk (programmamanager <strong>MBO15</strong>,<br />
chef d’équipe interviewteam)<br />
Verslaglegging: Gerda Mol Korving (projectsecretaris)<br />
Eindredactie: Rutger Zwart<br />
Vormgeving: Lauwers-C, Nijmegen<br />
26