In Zuid-Afrika - Oxfam-Solidariteit

Dossier ZUID-AFRIKA
De wereld om de hoek

Inhoud
Oxfam-Solidariteit,
Brussel, 2007
Teksten:
Jan Dreezen
en Olenka Czarnocki
Eindredactie :
Lieve Reynebeau
Opmaak:
José Mangano
Cartoons:
Zak, Zapiro (Mail & Guardian),
Blondel en VIOT (“Mandela: een
leven, een strijd”,
Stripverhaal, Solidariteitsfonds,
Antwerpen, 1996).
Foto’s:
Tineke D’haese, Reuters,
«Illustrated history of South
Africa » (van Readers
Digest, 1995).
Deze uitgave werd mogelijk
gemaakt door medefinanciering
van het Directoraat
Generaal voor
Ontwikkelingssamenwerking.
2
Dossier Zuid-Afrika
E Woord vooraf
A. Wie zijn wij?
B. Hoe dit dossier gebruiken?
C. Verloop van een bezoek aan een inleefatelier
D. Opvolging van het dossier en het inleefatelier
E 1. Zuid-Afrika : cijfers en mensen
A. Het land
B. De bevolking
C. De economie
Fiche 1: voorstelling van het land
E2. In vogelvlucht door eeuwen geschiedenis
Fiche 2: geschiedenis
E 3. De apartheid ontleed
A. De pijlers van de apartheid
B. De thuislanden
C. De townships
Fiche 3a: De pijlers van de apartheid
Fiche 3b: De strijd tegen apartheid
E 4. De uitdagingen voor Zuid-Afrika :
werk en werkloosheid
Fiche 4. De uitdagingen voor
Zuid-Afrika : werk en werkloosheid
E 5. De uitdagingen voor Zuid-Afrika : grond
Fiche 5. De uitdagingen voor
Zuid-Afrika : grond
p4
p7
p12
p19
p25
p31

3
INHOUD
Dossier Zuid-Afrika
E 6. De uitdagingen voor Zuid-Afrika :
sociale diensten
A. De situatie sinds het einde van apartheid
B. Enkele voorbeelden
C. Reacties...
Fiche 6. De uitdagingen voor
Zuid-Afrika : sociale diensten
E 7. De uitdagingen voor Zuid-Afrika :
hiv/aids
Fiche 7. De uitdagingen voor
Zuid-Afrika : hiv/aids
E 8. De uitdagingen voor Zuid-Afrika :
wereldkampioenschap voetbal 2010
Fiche 8. De uitdagingen voor Zuid-Afrika
: wereldkampioenschap voetbal 2010
E 9. Oxfam en Zuid-Afrika
A. In Zuid-Afrika
B. In België
Fiche 9. Oxfam en Zuid-Afrika
E 10. Verdere informatie
A. Nuttige adressen en websites
B. Lectuur
C. Films en documentaires
D. Muziek
E. Proef Afrika
p34
p39
p43
p46
p49

E Woord vooraf
A. Wie zijn wij?
Oxfam België ontstond in 1964. Wij zijn een humanitaire
ngo die steun biedt aan ontwikkelingsprojecten
van partners in het Zuiden, en campagne voert en
lobbywerk doet in het Noorden. Voorts verlenen we
noodhulp aan slachtoffers van oorlogen of natuurrampen
en steunen we wederopbouwinitiatieven.
In de loop van de jaren ’70 werkte Oxfam België
mee aan de ontwikkeling van een beweging voor
eerlijke handel, en gaf zo mee het licht aan twee
nieuwe organisaties: Oxfam-Magasins du monde en
Oxfam-Wereldwinkels. In 1996 veranderde Oxfam
België haar naam in Oxfam-Solidariteit. Samen met
Oxfam-Magasins du monde en Oxfam-
Wereldwinkels vormde ze Oxfam-in-België – die op
haar beurt lid werd van de confederatie Oxfam
International, met 13 leden wereldwijd.
Waarom vinden wij ontwikkelingseducatie
belangrijk?
Wij zetten ons in voor structurele veranderingen in
het Zuiden en in het Noorden, via een beleids- en
een mentaliteitsverandering. We hebben dan ook
een lange traditie van ontwikkelingseducatie en
besteden zeer veel tijd en energie aan het
informeren en bewustmaken van ons doelpubliek.
Onder ontwikkelingseducatie verstaan wij educatief
werk dat ernaar streeft de houding en het gedrag
van mensen te veranderen opdat zij zouden meewerken
aan de opbouw van een solidaire en
rechtvaardige mondiale samenleving.
De inleefateliers van De wereld om de hoek zijn
daarvoor het instrument bij uitstek.
Wat is De wereld om de hoek?
De wereld om de hoek is een residentieel educatief
project op een oppervlakte van ongeveer 800m 2 ,
onderverdeeld in drie inleefateliers. Elk atelier
belicht actualiteitsthema’s, met als doel een betere
kijk te geven op de Noord-Zuidverhoudingen. Twee
van de drie inleefateliers, Bolivia en Zuid-Afrika,
scheppen een waarheidsgetrouwe sfeer van deze
landen. De inleefateliers zijn driedimensionale constructies
op ware grootte, waarin de deelnemers in
een interactief scenario stappen dat opgebouwd is
rond een situatiespel. Mondiapolis, het derde
inleefatelier, bestaat uit een interactief parcours
waar de deelnemer de nefaste gevolgen van de
mondialisering van de economie aan den lijve kan
ondervinden, maar waar tegelijk positieve
alternatieven aangereikt worden.
4
Wat zijn de kenmerken van onze methodologie?
Interactief
De wereld om de hoek laat toe om abstracte concepten
op een interactieve manier tot leven te
brengen en om problemen die op het eerste gezicht
veraf lijken, dichterbij te brengen of iets persoonlijker
te maken. Zowel het decor als het didactische
en audiovisuele materiaal zijn instrumenten die een
grote rol spelen in dit interactieve proces.
Ervaringsgericht
De wereld om de hoek biedt de mogelijkheid om
ervaringsgericht een reeks vaardigheden te
verwerven op het cognitieve en op het emotionele
vlak. Door de ervaring wordt de passieve bezoeker
een actieve deelnemer in een probleemsituatie die
hij autonoom moet leren begrijpen en analyseren
om haalbare alternatieven te vinden en een eigen
mening te vormen. De opgedane ervaring stelt de
deelnemer in staat om oorzaken en gevolgen van
een probleemsituatie te herkennen of om
bijvoorbeeld een maatschappelijke of economische
microsituatie over te brengen naar een
macrosituatie.
Procesmatig
Zowel een grondige voorbereiding als opvolging zijn
noodzakelijk voor het welslagen van een bezoek
aan De wereld om de hoek. Ook het bezoek zélf is
opgesplitst in fasen, zodat de deelnemer daadwerkelijk
de tijd en de ruimte krijgt om actor te worden in
zijn eigen bewustwordingsproces. Of het nu gaat om
een situatiespel, een debat, een individuele
ontdekking, groepswerk, een diamontage of een
video,… het zijn allemaal fasen die bijdragen tot
een educatief proces.
Voor meer informatie surf naar:
www.oxfamsol.be (rubriek educatie)
B. Hoe dit dossier gebruiken?
Dit dossier dient om de leerkracht (of de begeleider)
te helpen het bezoek aan het inleefatelier Zuid-
Afrika voor te bereiden. Dit is uiteraard niet verplicht,
maar wij raden het iedereen ten stelligste aan.
Zuid-Afrika is in volle verandering en om de huidige
situatie te begrijpen, is het belangrijk het verleden
van het land te kennen. Veel informatie in dit dossier
komt aan bod tijdens de inleefreis, maar in een erg
beknopte vorm. Wie voorbereid is, zal deze
informatie makkelijker kunnen verwerken.
Dit dossier bevat tien hoofdstukken. Bij elk
hoofdstuk (behalve het laatste) hoort een
oefeningenblad, een fiche voor de leerlingen.
Dossier Zuid-Afrika

Ze bevatten oefeningen die hun nieuwsgierigheid
moet wekken over de voorgestelde thema's.
Als u onvoldoende tijd heeft om alles door te nemen,
stellen we voor prioriteit te geven aan de hoofdstukken
over apartheid en over de geschiedenis.
Die thema’s zijn immers complex en de deelnemers
zullen er tijdens het bezoek meer over opsteken als
ze er vooraf iets over weten.
C. Verloop van het bezoek
Tijdens het bezoek worden de bezoekers bijna drie
uur lang ondergedompeld in een andere realiteit.
Bij de ingang van het inleefatelier ontvangt iedereen
een identiteitskaart van een bewoner van een
krottenwijk of een afgelegen dorp. Elke deelnemer
kruipt in de huid van een nieuw personage en begint
het bezoek met een korte reis door de tijd. Met
behulp van computers, video, dia’s en het decor
krijgt iedereen een zeer concreet beeld van waar
zijn personage vandaan komt en waar hij leeft. Met
deze kennis trekt de bezoeker naar zijn nieuwe
woonplaats en kan hij zich actief in zijn rol inleven.
Iedereen ervaart welke moeilijkheden het dagelijkse
leven in deze nieuwe omgeving in petto heeft. Men
zal een voorstel moeten bedenken om de
levensomstandigheden te verbeteren.
Later moet dit worden verdedigd bij de
gemeentelijke overheid, die uit verschillende
voorstellen het beste moeten kiezen.
Daarop is het tijd voor een korte terugblik op deze
ervaringen en belevenissen. Wat kan de overheid
doen om de levensomstandigheden te verbeteren?
Hoe is de rijkdom verdeeld in Zuid-Afrika en in de
wereld? Hoe reageren tegen deze ongelijkheid?
Met handige hulpmiddelen helpt de begeleider de
deelnemers antwoorden te zoeken op deze vragen.
Na drie uur is het bezoek voorbij. De deelnemers
hebben zich kunnen inleven, informatie kunnen
opdoen en hopelijk zijn ze zich bewust geworden
van een aantal elementen uit het dagelijkse leven
in Zuid-Afrika. De bezoekers hebben ideeën kunnen
opdoen om zelf actie te ondernemen voor meer
solidariteit.
D. Opvolging van het dossier
en het inleefatelier
Voor wie dat wenst, bieden wij na afloop van
een inleefatelier een uitgebreid gamma van
opvolgingsinstrumenten en activiteiten aan.
Gezien de complexe context van vooral het
secundair onderwijs (vakoverschrijdende projecten,
soms beperkte mogelijkheid tot extrascolaire
5
activiteiten, enz...) hebben deze geen verplichtend
karakter.
Al ons didactisch materiaal (publicaties,
audiovisueel materiaal, spelen, activiteiten) past
in een pedagogisch proces. De belangrijkste
doelstelling is niet om uitgebreide informatie
te geven over een bepaald thema, maar om:
• jongeren aan te zetten tot kritisch nadenken
over een aangeboden thema
• een boodschap te geven in lijn met de visie
van Oxfam-Solidariteit
• interesse over het thema aan te wakkeren
• jongeren aan te zetten tot actie door concrete
activiteiten voor te stellen
De inhoud van ons didactisch materiaal richt zich
voornamelijk tot een doelpubliek van jongeren van
16 tot 26 jaar en hangt af van het moment binnen
het pedagogisch proces waarop het verspreid
wordt: voor, tijdens of na een animatie of
inleefatelier.
Hieronder volgt een korte samenvatting van
onze belangrijkste opvolgactiviteiten.
De jongerenkrant
Na afloop van een inleefatelier krijgt elke jongere
een jongerenkrant. Er bestaat een krant per inleefatelier:
Yebo voor Zuid-Afrika, Wiphala voor Bolivia
en Mondiapolis voor Mondiapolis. De jongerenkrant
telt 4 pagina’s op A3-formaat. De kranten brengen
de inhoud van het inleefatelier onder een andere
vorm. Er is dus wat herhaling, maar zo zullen de
jongeren de inhoud van het bezochte inleefatelier
beter memoriseren.
De jongerenkrant is een verdere beleving van het
inleefatelier, maar onder een andere vorm
(b.v. reisdagboek, verhalen, strips, getuigenissen,
kruiswoordraadsel, tips voor activiteiten, enz...)
Hierdoor kan ze ook moeilijk buiten de context van
de inleefateliers verspreid worden. De jongerenkrant
is misschien het enige instrument dat een min
of meer een verplichtend karakter heeft, omdat de
verantwoordelijke zich bij inschrijving ‘engageert’
om na afloop van een inleefatelier ten minste één
keer met deze krant te werken.
De belangrijkste doelstellingen van de
jongerenkrant zijn:
• Jongeren na het bezoek laten nadenken over
of laten ingaan op wat ze
tijdens het bezoek meegemaakt hebben.
• Jongeren na het bezoek het initiatief laten nemen
om een concrete activiteit op te zetten met
de klas of de groep.
Dossier Zuid-Afrika

De webstek Basta!
Na afloop van een inleefatelier kunnen jongeren die
dat wensen met elkaar in contact komen via het
jongerenforum op onze webstek Basta! Ze kunnen
er terecht met vragen of ze kunnen er hun commentaar
kwijt over het verloop van het inleefatelier.
Ze kunnen er ook vragen stellen over de inhoud van
een inleefatelier. De artikels op de webstek Basta!
zijn toegankelijk voor iedereen. Ze vertalen niet
noodzakelijk de inhoud van een inleefatelier en
zijn ook te begrijpen door jongeren die geen bezoek
brachten aan de inleefateliers. Toch gaan de artikels
over onderwerpen die enigszins verband houden
met de aangeboden thema’s in de inleefateliers,
de actualiteit of de doelstellingen van
Oxfam-Solidariteit.
De belangrijkste doelstellingen van de webstek
Basta! zijn:
• Voorbeelden geven van bewegingen die strijden
voor sociale verandering (b.v. het Wereld Sociaal
Forum, basisorganisaties) en alternatieven
aanreiken.
• Jongeren aanzetten tot actie door hen op een
aantrekkelijke manier
concrete acties en activiteiten aan te bieden.
Basta! moet kriebelen – en daarmee Basta!
Concrete voorbeelden van activiteiten zijn te
vinden op Basta!, op www.oxfamsol.be/basta
6
Dossier Zuid-Afrika
De 1.2.3-actiemap
De 1.2.3-actiemap is een instrument voor alle
bezoekers van de inleefateliers en is daardoor ook
een verlengstuk van het inleefatelier. Zij wordt
uitgedeeld aan het einde van de analyse, in de
laatste fase van het inleefatelier, en reikt concrete
pistes voor individuele actie aan, voornamelijk op
het vlak van gedragsverandering. Hoe een betere
consument worden? Hoe beter geïnformeerd
worden? Hoe een verantwoordelijke ‘vervuiler’
worden? Hoe een solidaire burger worden?
De 1.2.3-actiemap bestaat uit een kartonnen map,
beschreven met adressen, websites van
organisaties, karikaturen, raadsels, enz. ten einde
de deelnemers zin te geven om in actie te schieten.
De bedoeling is om de jongeren bewust te maken
dat ze wel degelijk hun steentje kunnen bijdragen
voor een betere en meer solidaire wereld. We willen
hen geen schuldgevoel bezorgen, maar
verantwoordelijkheid bijbrengen. Hun gedrag en
handelingen kunnen wel degelijk het verschil
maken. De boodschap is dat nadenken over de
wereld, gepaard met kleine dagelijkse handelingen
in het dagelijkse leven, de wereld beetje bij beetje
kan veranderen.
...
e

1
E 1. Zuid-Afrika : cijfers en mensen
A. Het land
Locatie: Zuid-Afrika ligt helemaal in het zuiden van Afrika. Het heeft als buurlanden
Botswana, Lesotho, Mozambique, Namibië, Swaziland en Zimbabwe.
Oppervlakte: 1.219.090 km2. Dat is bijna veertig maal groter dan België, even
groot als België, Nederland, Duitsland, Frankrijk en Italië samen. De twee grootste
steden, Johannesburg en Kaapstad, liggen even ver van elkaar als Brussel en
Madrid.
Klimaat: het kan er zeer heet zijn in de zomer (tot veertig graden in bepaalde
streken) en in de winter vriest het ‘s nachts in sommige regio’s. Omdat het land tot
een ander halfrond behoort, zijn de seizoenen er omgekeerd vergeleken met
Europa: als het hier zomer is, is het winter in Zuid-Afrika.
Bevolkingsdichtheid: 34 inwoners per km 2 .
Negen provincies: West-Kaap, Oost-Kaap, Noord-Kaap, Vrijstaat, Kwazulu-Natal,
Noord-West, Gauteng, Mpumalanga, Limpopo.
Zuidelijk
Afrika
7
Dossier Zuid-Afrika
e

e
Hoofdstad: Pretoria (regeringszetel).
Andere belangrijke steden: Johannesburg (financieel-economische hoofdstad), Kaapstad (parlement)
en Durban (grote havenstad).
Staatsvorm: parlementaire democratie en een unitaire democratische republiek naar grondwettelijk
recht - provincies en gemeenten hebben belangrijke bevoegdheden.
Staatshoofd: president Thabo Mbeki, sinds juni 1999.
Politieke partijen: ANC (African National Congress), DA (Democratic Alliance), IFP (Inkhata Freedom
Party), UDM (United Democratic Movement), PAC (Pan Africanist Congress), Independent Democrats
(ID) en nog enkele kleinere formaties.
Vrouwelijke parlementsleden: 32%
Vrouwen in de regering: 47%
B. De bevolking
Aantal inwoners: 46.900.000 (2005)
Aantal erkende talen: 11 (Zoeloe, Xhosa, Engels, Afrikaans, Sotho en andere)
Levensverwachting: 51 jaar (in 1996 was dat nog 57 jaar: die daling is te wijten aan de
aidsepidemie). (België: 79,5 jaar)
Jaarlijkse bevolkingsaangroei: 1,6% (België: 0,12%)
Alfabetiseringsgraad: 89% (België: 99%)
8
Dossier Zuid-Afrika
Zuid-Afrika
en zijn
9 provincies

e
Bevolkingsgroepen
Zwarten 79,1%
Blanken 9,5%
Kleurlingen 8,9%
Indiërs 2,5%
“Eén land, vele culturen” is een populaire slogan in het nieuwe Zuid-Afrika. Sinds de
afschaffing van de apartheid in 1994 wordt een democratische, niet-raciale en niet-seksistische
maatschappij opgebouwd. De oude indeling van de bewoners per ras bestaat niet meer:
discriminatie op basis van ras is verboden. Bepaalde groepen krijgen bescherming via de
grondwet: vrouwen, gehandicapten en homoseksuelen. De verscheidenheid van de bevolking
wordt vandaag als een rijkdom beschouwd.
De zwarte bevolkingsgroepen (Zoeloes, Xhosa, Ndebele, Tswana, Sotho, Swazi, Venda en
Shangaan) vormen de grote meerderheid van de bevolking. De blanke bevolking bestaat uit
Afrikaners (afstammelingen van de eerste Nederlandse kolonisten), Engelstaligen (nazaten
van de Engelse kolonisten, die honderdvijftig jaar later aankwamen) en recenter ook
Oost-Europeanen.
Tot de kleurlingen behoren de weinige nazaten van de oorspronkelijke bevolking (de Khoikhoi
en de San), en ook alle mensen die afstammen uit de vermenging tussen blanken en lokale
bewoners. Ook de afstammelingen van de slaven uit Maleisië worden tot de kleurlingen gerekend.
Tenslotte zijn er de Indiërs, afstammelingen van de landarbeiders die op het einde van de
negentiende eeuw uit India werden aangevoerd om op de suikerrietplantages te werken.
En er zijn ook heel wat Chinezen, die vooral in de handel actief zijn.
“Al deze bevolkingsgroepen hebben Zuid-Afrika opgebouwd,” stellen de voorstanders van
de verzoening voorop. “De blanken hebben de economie opgebouwd, terwijl de zwarten vooral
arbeidskrachten hebben geleverd. Als de zakenmentaliteit hand in hand gaat met de Afrikaanse
solidariteit (Ubuntu) dan zal het hier een paradijs worden,” zeggen de optimisten.
9
Dossier Zuid-Afrika
Kindersterfte
gemiddeld voor heel het land: 55‰
Blanken: 7‰
Indiërs: 14‰
Kleurlingen: 32‰
Zwarten: 86‰
in België 4‰

e
C. Economie
Bruto Nationaal Product (BNP): 226 miljard dollar (2005) (Ter vergelijking:
België 387 miljard dollar)
Aandeel industrie in BNP: 30,3% (België: 24%)
Aandeel landbouw in BNP: 2,6% (België: 1%)
Aandeel dienstensector in BNP: 67,1% (België: 75%)
Munteenheid: Rand (1 Rand = +/- 0,10 Euro in juni 2007)
Werkloosheid: 42 % (België : +/- 12% in 2006)
Belangrijkste handelspartners: Europese Unie, Verenigde Staten, Japan
Belangrijke grondstoffen: goud, platina, chroom, mangaan, diamant, uranium,
steenkool, ijzererts, fosfaat
Bronnen :
• UNDP – Human Development Report 2005 • South Africa Yearbook 2005
10
Dossier Zuid-Afrika

Fiche 1: Voorstelling van het land
e
Opdracht
'
Zuid-Afrika is een land, geen
continent zoals Zuid-Amerika.
Wat zijn de kenmerken van dit land?
Wie woont er? Waar lijkt het land op?
Hoe leven de mensen er?
&
Zuid-
Afrika
Stel vijf concrete vragen over het land en
zoek de antwoorden
• in een encyclopedie, een woordenboek, een atlas
• op de officiële sites van Zuid-Afrika:
- Zuid-Afrikaanse regering: www.gov.za
- Zuid-Afrikaanse ambassade in België: www.southafrica.be
- Statistieken: www.statssa.gov.za
Tips
Enkele thema's waarrond je vragen kan stellen: aardrijkskunde,
natuurlijke rijkdommen, politiek, bevolking, economie, godsdienst, cultuur, sport ...
]
Voorbeeld van een vraag
Wat is de hoofdstad van Zuid-Afrika? Antwoord: Pretoria.
De regering zetelt hier, maar de grootste stad is Johannesburg en het parlement zetelt
de helft van de tijd in Kaapstad.
Voorbeeld van een vraag die niet past:
Hoe zit het met de economie in Zuid-Afrika?
Die vraag is veel te breed. Beperk de vraag bijvoorbeeld tot:
Wat zijn de belangrijkste economische sectoren in Zuid-Afrika?
Antwoord: mijnbouw, handel, bouw, financies, telecommunicatie, toerisme en landbouw.
¨
11
Dossier Zuid-Afrika

2
E 2. In vogelvlucht door eeuwen geschiedenis
Prehistorie en oudheid
De San en de Khoikhoi zijn de eerste bewoners van Zuid-Afrika. Ze leven in gemeenschappen
waarin zeer sterk de nadruk ligt op het gemeenschappelijk belang. Daardoor is er geen plaats voor
individualisme. Ze bouwen hutten van takken, leven van de pluk en de jacht, hebben vee en verbouwen
af en toe graan. Hun rotstekeningen zijn zeer beroemd.
500 - 1652
Rond de zesde eeuw verhuizen bevolkingsgroepen uit Centraal-Afrika naar Zuid-Afrika, waardoor
de San en de Khoikhoi zich in het zuid-westen van het land terugtrekken. Het gaat onder andere om
de Zoeloes, de Xhosas, de Sothos, de Ndebele, en de Tswanas. Elk van deze groepen vormt een
koninkrijk. De mensen leven er in gemeenschappen, voor hen staat het gemeenschapsbelang voorop.
Ze leven van de pluk en de jacht en doen aan vee- en graanteelt. Voorouderverering is een
belangrijk element in hun religie.
De eerste Europeaan die voet aan wal zet in de Kaapprovincie is de Portugese scheepskapitein
Bartholomeus Diaz. Hij en zijn bemanning bevoorraden er zich met groenten en fruit, die ze nodig
hebben om scheurbuik te vermijden tijdens hun lange zeereizen.
1652 – 1795
In 1652 gaat de Nederlander Jan van Riebeeck voor anker voor de kust in de Kaapprovincie. Hij
bouwt er een bevoorradingspost voor de Verenigde Indische Compagnie. De Kaap wordt een
Hollandse kolonie. Franse hugenoten en ook Duitsers voegen zich bij deze groep en verspreiden
het protestantisme. De landbouw wordt ontwikkeld. De Khoikhoi worden verplicht op landerijen te
werken en de San vluchten noordwaarts.
Heb je mijn nieuwe
boerderij gezien?
Prachtig,
heb je ze gekocht?
1795- 1867
Op het einde van de achttiende
eeuw dringen de Engelsen de
Kaapprovincie binnen om het
gebied over te nemen. Ze willen
er de slavernij afschaffen. Dat is
niet naar de zin van de reeds aanwezige
kolonisten, die ’Boeren’ of
’Afrikaners’ genoemd worden.
Een deel van hen trekt verder het
land in naar het noorden: de ‘grote
trek’. In diezelfde jaren heerst er
veel onrust en strijd onder de zwarte bevolkingsgroepen. Die periode wordt de ‘Difaqane’ genoemd
en de Zoeloes kunnen daardoor hun koninkrijk uitbreiden. Maar de Boeren trachten ook in hun
koninkrijk door te dringen en dat leidt tot hevige gevechten, waarbij de Zoeloes in 1838 verslagen
worden. Omdat zij over een betere bewapening beschikken, winnen de Boeren deze oorlog,
ondanks hun numerieke minderheid. Zij zien dit als een teken van God en een rechtvaardiging om
de gronden van de Zoeloes in te lijven.
Tezelfdertijd trekken de Engelsen langs de kust omhoog om er de Xhosas te bestrijden en te overwinnen.
De Britten laten de slaven vrij en geven ze zelfs een opleiding. Maar ze voeren ook een paspoort
in voor alle zwarten. Ze moeten het document steeds bij zich hebben. Ze leggen grote suikerrietplantages
aan en voeren Indiërs in om er te werken.
12
Dossier Zuid-Afrika
Neen, ik heb
ze in beslag
genomen !

1867 – 1910
In 1867 wordt de eerste diamant ontdekt op de grens tussen het gebied dat de Boeren controleren
en de zone onder Engels bestuur. Er breekt een oorlog uit om deze bodemrijkdommen. Deze
‘Boerenoorlog’ zal veertig jaar duren, wat niet belet dat de mijnindustrie tot ontwikkeling wordt
gebracht.
1910 – 1948
De twee groepen bevochten
elkaar regelmatig, vooral voor
controle over het grondgebied
waar de goudmijnen lagen. De
Britten waren de overwinnaars,
maar in 1910 verenigden alle
blanken zich ondanks hun
onderlinge tegenstellingen.
Wij blanken zullen
het land besturen.
In 1902 sluiten de Boeren en de Engelsen vrede, in 1910 stichten ze een nieuwe staat: de Zuid-
Afrikaanse Unie, die onafhankelijk wordt van Groot-Brittannië. De nieuwe machthebbers houden
echter geen rekening met het overgrote deel van de bevolking, de zwarten. Integendeel, zij worden
meer en meer gediscrimineerd. Hun gronden worden in beslag genomen, ze worden in reservaten
ondergebracht, ze worden onder dwang gerekruteerd om als goedkope arbeidskracht de fabrieken,
boerderijen en mijnen te doen draaien. De zwarten moeten over een paspoort beschikken om te
mogen reizen in het land. Hiertegen komt uiteraard reactie en politieke organisaties, zoals het ANC
(African National Congress), worden opgericht.
In 1948 wint de partij van de Boeren, de Nationale Partij, die met de nazi’s had samengewerkt tijdens
de Tweede Wereldoorlog, de verkiezingen op basis van een programma voor de volledige
scheiding van de maatschappij.
13
En de zwarten
mogen er niet
stemmen.
Dossier Zuid-Afrika
Heren, we zullen
de Unie van Zuid-Afrika
oprichten.
We zullen de economie
controleren.
Dus, wij hebben
geen rechten in
ons eigen land.
Door de oprichting van de Unie van Zuid-Afrika konden de blanke kolonisten de
zwarte meerderheid domineren en uitbuiten.

We hebben hogere lonen
nodig om voor onze families
te zorgen
In de steden...
1948 -1994
Na haar overwinning keurt de Nationale Partij de wetten goed
die nodig zijn om de apartheid te kunnen invoeren. De bevolking
wordt in vier rassen opgedeeld, in alle openbare plaatsen wordt
de scheiding van de rassen van kracht, woonwijken worden
ingedeeld naar ras, gemengde huwelijken worden verboden, de
individuele bewegingsvrijheid wordt beperkt.
Het ANC reageert hiertegen met stakingen, burgerlijke ongehoorzaamheid
en protestdemonstraties. In 1960 organiseert
een andere verzetsbeweging, het PAC (Pan Africanist
Congress), massademonstraties tegen het verplichte dragen
van het paspoort. In Sharpeville worden daarbij 69 betogers
door de politie gedood. Het bloedbad van Sharpeville opent de
ogen van de internationale gemeenschap, die stilaan afstand
neemt van het apartheidsregime en later zelfs zal overgaan tot
een economische boycot van Zuid-Afrika. Maar het regime
Vakbonden worden groter.
plooit niet. Integendeel, de verzetsbewegingen, ANC en PAC,
worden verboden en hun leiders gearresteerd. Daarom moeten
ze in het geheim opereren en gaan ze over tot sabotageacties.
In 1963 wordt ANC-leider Nelson Mandela gevangen gezet.
De apartheid krijgt nu ook vaste vorm in de territoriale scheiding: het regime richt de ‘thuislanden’ op, die
een fictieve onafhankelijkheid krijgen met zogezegde eigen regeringen. Sommige traditionele leiders
worden aangelokt door de macht en werken mee met het apartheidsregime, terwijl anderen zich duidelijk
verzetten.
14
Dossier Zuid-Afrika

In de townships, de zwarte woonwijken rond de grote steden (zie het hoofdstuk over de apartheid), groeit
het verzet, maar ook de repressie. In 1976 start er een grote verzetscampagne van zwarte scholieren
tegen het verplicht gebruik van het Afrikaans als taal in het onderwijs. Tijdens een protestdemonstratie in
Soweto doodt de politie twee scholieren. Dat is het begin van massale en langdurige acties tegen het regime
waarbij meer dan duizend jongeren onder de kogels van leger en politie vallen.
Steeds meer jongeren sluiten zich aan bij het actieve verzet en de zwarten worden radicaler en voeren
jarenlang acties van burgerlijke ongehoorzaamheid (defiance campaign) om het land onbestuurbaar te
maken. De internationale gemeenschap laat meer en meer protest horen. Deze beweging is niet meer te
15
Dossier Zuid-Afrika

stoppen. In het midden van de jaren tachtig begint een deel van de blanken, ook binnen de regering, te
beseffen dat de toestand onhoudbaar wordt. Geheime en later ook openbare onderhandelingen gaan van
start. Dat leidt in 1990 tot de vrijlating van Nelson Mandela en andere politieke gevangenen. Ondanks
deze eerste tekenen van verandering hangt er nog veel spanning in de lucht. Toch komen er in 1994 de
eerste verkiezingen, waaraan alle Zuid-Afrikanen mogen deelnemen.
1994 -1999
De verkiezingen van 27 april 1994 verlopen uiteindelijk in een goed klimaat en Nelson Mandela wordt tot
president verkozen. Alle apartheidswetten worden afgeschaft en alle activiteiten die tijdens het apartheidsregime
verboden waren, zijn vanaf nu wettelijk toegelaten. Een nieuwe grondwet wordt uitgewerkt waarin
gelijke rechten voor iedereen, ongeacht afkomst of geslacht, een belangrijke plaats krijgen.
Tijdens de eerste regeerperiode (1994-1999) ligt het accent op de wederopbouw en de ontwikkeling van
het land. De regering wil de erfenis van het verleden wegwerken en zet een programma op voor meer
tewerkstelling, betere huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg, aanleg van wegen, van waterleidingen
en van elektriciteitsvoorziening en de herverdeling van de grond.
Maar de verwezenlijking van het programma gaat langzamer dan verwacht en daardoor komt er ook
steeds meer kritiek. Sommigen verwijten de nieuwe regering dat ze te weinig middelen afroomt van de rijken
om veranderingen te financieren. Anderen zeggen dat het klimaat te onaantrekkelijk is voor buitenlandse
investeerders en multinationals om te investeren en economische groei tot stand te brengen.
16
Dossier Zuid-Afrika

1999 - ...
Het ANC wint in 1999 en 2004 de verkiezingen met bijna tweederde van de stemmen. Thabo Mbeki volgt
Nelson Mandela op als president. Als grootste regeringspartij wil het ANC haar verkiezingsslogan “Speed
up the change” (versnel de verandering) in daden omzetten.
Toch gaat dat alles volgens de vakbonden, de Kerken en de sociale organisaties te traag en niet ver
genoeg. De verandering komt vooral de bovenlaag van de zwarte bevolking ten goede. Daardoor blijft de
grote ongelijkheid bestaan en uit protest komen er steeds meer acties om de regering onder druk te zetten.
De politieke oppositie (vooral de partijen die vroeger de blanken vertegenwoordigden), heeft niet kunnen
profiteren van dat groeiend ongenoegen, omdat ze nog steeds zeer weinig zwarten in haar gelederen telt.
Als rijkste land van Afrika, met de beste infrastructuur, probeert het land zich internationaal te profileren:
door het aantrekken van grote sportevenementen en conferenties van de Verenigde Naties, het nemen
van diplomatieke initiatieven rond de grote conflicthaarden in Afrika, het bevorderen van de politieke eenheid
van Afrika (de Afrikaanse Unie), het uitwerken van het Nepad-plan (New Partnership for Africa’s
Development),...
17
Dossier Zuid-Afrika

Fiche 2: Geschiedenis
Opdracht
'
Vertaal de tekstballonnetjes
bij de foto's
en link elk personage
aan een gebeurtenis uit
de geschiedenis.
“Sawubona! I'm Sibongile.
I'm a Zulu living in a township
(black suburb) near Durban.
I was born the year apartheid
ended... So I'm a daughter
of the rainbow nation.”
“Hi, I'm Craig. I'm a South
African. My ancestors arrived
from Great Britain in
South-Africa in the late 18th
century to work as traders in the
Cape Colony. Today, I still live
here in Cape Town.”
“Goeiedag my naam is Trevor.
Ek is uit Suid-Afrika en soos die
mederheid van kleurlinge spreek
ek Afrikaans. Hierdie taal is afgelei
van Hollands. My volk es
'n mengsel van bruin- en
swartmense met blankes
(Afrikaners of Boere) die hulle
in Suid-Afrika gevestig het.”
“Hello, I'm Urmilla. I'm a South African,
an Indian as we call us here.
My family arrived from India in the
19th century to work in the
sugarplantations.
During the apartheid, we were
a group apart from blacks,
whites and coloureds.”
“Molweni! My name is
Desmond Tutu. I'm the
Anglican Archbishop
of Cape Town. I have been
fighting apartheid for
years, and today
I'm still fighting for the
reconstruction of my
country, for a greater
solidarity, for the rights
of the people.”
2000 vr Chr. Eerste tekens van aanwezigheid van Khoi
(herders) en San (jagers)
rond 400 Volkeren uit Centraal-Afrika vestigen zich
in Zuid-Afrika (Zoeloes, Xhosa's,...)
1652 Jan Van Riebeeck vestigt zich in Kaapstad.
1798 De Engelsen nemen de macht over in de
Kaapprovincie.
1836 Begin van de ‘grote trek’:
Nederlandssprekende blanken trekken
naar het noorden.
1860 Indiërs worden geïmporteerd als
arbeiders op de suikerrietplantages.
1886 Ontdekking van goud in het centrum
van het land.
1894 Ghandi richt de politieke partij ‘Indian
National Congres’ op.
1899-1902 Boerenoorlog, tussen Engelssprekende
en Nederlandssprekende blanken.
1910 De blanken roepen de ‘Zuid-Afrikaanse
Unie’ uit, zonder de zwarte bevolking er bij
te betrekken.
1912 Oprichting van het African National
Congress (ANC)
1913+1936 De wetten over grondbezit worden
afgekondigd: zwarten mogen slechts
13% van de grond in bezit hebben.
1948 De ‘Nationale Partij’ wint de verkiezingen
en voert de apartheid in.
1955 Afkondiging van het ‘Freedom Charter’
door het ANC.
21/03/1960 In Sharpeville worden 69 betogers gedood
door de politie.
1961 Uitroeping van de Republiek Zuid-Afrika.
1962 Arrestatie van ANC-leider Nelson Mandela.
1964 Leiders van het ANC (Mandela, Sisulu,
Govan Mbeki,...) worden tot levenslange
opsluiting veroordeeld.
16/06/1976 Begin van de studentenopstand in Soweto.
1984 Aartsbisschop Desmond Tutu krijgt de
Nobelprijs voor de vrede.
1989 F.W. De Klerk wordt president en laat een
aantal ANC-leiders vrij.
1990 Vrijlating van Nelson Mandela en start
van onderhandelingen
1991 Afschaffing van de laatste racistische
apartheidswetten.
1994 Eerste parlementsverkiezingen waaraan
alle inwoners mogen deelnemen.
Nelson Mandela wordt president.
1996 Nieuwe grondwet wordt aangenomen.
1999 Thabo Mbeki wordt verkozen
tot nieuwe president.
2004 Herverkiezing van Thabo Mbeki.
18
Dossier Zuid-Afrika

3
E 3.De apartheid ontleed
A. De pijlers van de apartheid
Apartheid is de systematische scheiding van de rassen en de suprematie van de blanken.
Het uiteindelijke doel is de zwarten in de zogenaamde onafhankelijke thuislanden onder te
brengen, waardoor ze hun Zuid-Afrikaanse nationaliteit verliezen en alle rechten die daaraan
verbonden zijn.
Eerste pijler: de rassen
In 1950 legt het apartheidsregime vier rassen vast en elke inwoner wordt in een van deze raciale
categorieën ondergebracht.
• De blanken zijn van Europese afkomst. Alle wetten zijn in hun voordeel.
• De zwarten vormen de grootste, maar vooral de rechteloze en de minst bedeelde groep.
• De Indiërs zijn de afstammelingen van de suikerrietarbeiders die op het einde van de negentiende
eeuw uit India werden ingevoerd om op de grote plantages te werken. Hun statuut is iets
beter dan dat van de kleurlingen en de zwarten.
• De kleurlingen zijn telgen uit gemengde huwelijken, afstammelingen van de oorspronkelijke
bewoners, de Khoi en de San, of van ingevoerde slaven. Alle personen die blank noch zwart
noch Indiër zijn behoren tot dit ras.
Deze classificatie neemt vaak absurde vormen aan. Zo beschrijft Georges Lory in het Franse tijdschrift
‘Autrement’ (“Afrique Australe: L’Afrique du Sud, ses voisins, leur mutation”, 1990, blz. 158):
“Het valt op dat het moeilijk is om bepaalde personen te classificeren. Welke blanke is zeker dat hij
niet een beetje bloed in zijn aderen heeft van een zwarte, een kleurling of een Indiër. Paul Kruger,
een van de grote leiders tijdens de Boerenoorlog, had een Indonesische grootmoeder (…).”
Elk jaar publiceert het ministerie van Binnenlandse Zaken de statistieken van de mensen die van ras
veranderd zijn. Om te classificeren gebruikt men bepaalde tests. De proef met de kam bijvoorbeeld:
als die goed door het haar glijdt, heeft men te maken met een blanke. In 1988 nog zijn via deze
methode 240 zwarten kleurling geworden, 347 kleurlingen werden blank en 13 blanken veranderden
in kleurling. Vooral de laatste categorie is zeer bijzonder: ze bestaat uit minstens tien subgroepen
(…). In 1988 zijn 2 zwarten Indiër geworden en 3 Chinezen, 11 Maleisiërs en 1 Indiër zijn
geclassificeerd als blank.”
Tweede pijler: de territoriale scheiding
Eens de mensen onderverdeeld in rassen,
kan het apartheidsregime zijn politiek van
territoriale scheiding doorvoeren. In feite
bestond die scheiding al in grote mate vóór
1948, maar in 1950 komt er een wet die
deze praktijk versterkt en officieel maakt.
Vanaf dan bepaalt de afkomst van iemand
de plaats waar hij moet wonen.
19
Namibie
Dossier Zuid-Afrika
Botswana
ZUID-AFRIKA
Mozambique

Het land wordt verdeeld in verschillende zones.
Bevolkingsgroep % van de bevolking % van de grond woonzones
Blanken 14 87 in heel het land behalve in
thuislanden en townships
Zwarten 76 13 townships en thuislanden
Kleurlingen 7 townships
Indiërs 3 townships
De zone voor blanken omvat 87% van het grondgebied met alle belangrijke steden en met de
vruchtbaarste gronden. De zone voor zwarten omvat 13% van het grondgebied: dit zijn de thuislanden
of de gebieden waar de zwarten – althans volgens de blanken - vroeger woonden. Het zijn
stukken grondgebied her en der over het land verspreid. Daarnaast mogen zwarten verblijven in
blank gebied als ze er een job hebben. Maar ze moeten zich vestigen in speciale woonwijken voor
zwarten, de zogenaamde townships.
De kleurlingen en Indiërs moeten zich ook elk apart vestigen in townships in de buurt van blanke
steden en dorpen.
Om deze wetten uit te voeren moeten de verplaatsingen van de mensen gecontroleerd kunnen
worden. Daarom zijn zwarten verplicht een pasje bij zich te hebben.
Derde pijler: scheiding in de openbare sector
Na de verdeling van het grondgebied is het makkelijk de apartheid overal toe te passen. Onderwijs
voor blanke en zwarte kinderen is zeer verschillend en de financieringsmiddelen zijn zeer ongelijk
verdeeld. Hetzelfde geldt voor de ziekenhuizen en de gezondheidszorg. Maatschappelijke activiteiten
moeten gescheiden worden: wandelen en spelen in een park of op het strand, openbaar
vervoer, publieke toiletten, bezoek aan filmzalen en cafés, sportactiviteiten,... Seks en huwelijken
tussen mensen van verschillende rassen zijn verboden.
B. De thuislanden
De thuislanden zijn gebieden die door het apartheidsregime aan de zwarten worden toegewezen.
In 1913 wordt bij wet beslist dat de zwarten (75% van de bevolking) slechts recht hebben op 13%
van het grondgebied. In 1960 zet de apartheid nog een stap verder met een nieuwe wet (group
areas act). De gebieden waar blanken wonen, worden etnisch gezuiverd: alle zwarten moeten er
weg. Zonder rekening te houden met hun geboorteplaats worden de zwarten onderverdeeld in tien
verschillende etnische groepen en moeten ze zich vestigen in het gebied dat voor hun groep is
voorbehouden, de thuislanden. Wie niet goedschiks vertrekt, wordt manu militari gedwongen om te
verhuizen. Deze praktijk heeft geduurd tot 1985.
Eens in een thuisland, hebben de zwarten geen enkel recht meer in Zuid-Afrika. Ze mogen hun
thuisland enkel verlaten als ze een pas hebben en een toelating van de politie. Een uitzondering
wordt gemaakt voor mensen die een job hebben in blank gebied, want zonder goedkope arbeidskrachten
vallen boerderijen en fabrieken stil en zitten blanke families zonder huispersoneel.
20
Dossier Zuid-Afrika

De thuislanden worden door het apartheidsregime voorgesteld als ‘gescheiden ontwikkeling’, die
aan elke bevolkingsgroep de kans zou geven zich te ontwikkelen volgens zijn eigen cultuur. Maar
binnen dit apartheidssysteem is er voor de zwarten geen échte ontwikkeling mogelijk.
De gezinnen
Zwarte gezinnen leven vaak opgedeeld: de mannen die in goede gezondheid verkeren, proberen
werk te vinden in de industrie rond de grote blanke steden of in de mijnbouw. Daardoor blijven vooral
ouderen, vrouwen, kinderen en zieken in de dorpen achter. Ze zijn financieel afhankelijk van het
loon van de man die in de stad of in de mijnen werkt. Hij komt meestal maar één of twee maal per
jaar naar huis, want de industriële centra liggen ver van de thuislanden.
Het grondgebied
De thuislanden zijn klein en in losse stukken verdeeld. Elk thuisland is overbevolkt. Ze liggen op
grote afstand van de belangrijke stedelijke centra, die zich bijna allemaal in blank gebied bevinden.
De infrastructuur en de diensten
Er is weinig infrastructuur zoals wegen, elektriciteit of waterbevoorrading in de thuislanden.
De weinige scholen en hospitalen zijn overbevolkt en krijgen veel te weinig middelen.
De landbouw en veeteelt
Het is moeilijk om te leven van landbouw. Er heerst voortdurend een gebrek aan werkkrachten,
omdat de mannen elders werk proberen te vinden. De grond waarover elk gezin beschikt, is te
beperkt om van te leven en is bovendien weinig vruchtbaar. Zwarte boeren hebben nauwelijks toegang
tot de markt.
Cultureel gezien zijn de thuislanden de gebieden waar de tradities van de verschillende Afrikaanse
volkeren het sterkst voortleven. In de voormalige thuislanden Ciskei en Transkei beïnvloedden de
tradities van de Xhosa’s de huizenbouw, de kleding, de godsdienst, de werkverdeling, de huwelijksgebruiken,
de verhouding tussen mannen en vrouwen, ouders en kinderen, jongens en meisjes,
enz. In de Xhosa-cultuur zijn de voorouders belangrijk en moet men de plaats bij het huis waar zij
begraven liggen, in ere houden. Voor Xhosa’s die gedeporteerd werden, is ook om die reden de
terugkeer naar hun geboortegrond zo belangrijk.
Veel families die naar de stad verhuizen, hebben daar wel een huis, maar beschouwen de hutten
van hun ouders of grootouders nog altijd als hun echte thuis. De collectieve, gemeenschappelijke
belangen en wensen staan in de Afrikaanse culturen hoger aangeschreven dan de individuele.
Onderlinge hulp, samenwerking en samenspraak zijn aan de orde van de dag, zoals blijkt uit een
uitdrukking als: “Ieder kind, is mijn kind.” Maar ook gehoorzaamheid en onderworpenheid aan het
gezag van de chefs, de ouderen en de mannen behoren tot de geplogenheden.
Ook de Afrikaanse culturen kennen veel ‘typische’ elementen, die eigenlijk geïmporteerd zijn. De
traditionele Zuid-Afrikaanse maïs komt, net als onze aardappelen, uit Zuid-Amerika. De kraaltjes
voor de traditionele Xhosa-sieraden, zijn binnengebracht door de Portugezen. De gewoonte om
thee te drinken, komt uit Engeland. De meeste Xhosa’s combineren hun traditionele geloof met het
geïmporteerde christendom.
21
Dossier Zuid-Afrika

C. De townships
De stadscentra en de betere stedelijke wijken zijn voorbehouden aan de blanken. De kleurlingen, de
Indiërs en de zwarten die een baan hebben in blank gebied moeten gescheiden wonen aan de rand
van de stad: deze wijken noemt men townships.
Zulke overbevolkte sloppenwijken aan de rand van de stad bestaan ook in andere Afrikaanse
landen, maar de townships in Zuid-Afrika zijn omwille van het apartheidssysteem veel strikter van
karakter: vermenging van de rassen is verboden, ook buiten de blanke wijken. Gemengde wijken,
zoals Sophiatown in Johannesburg en District Six in Kaapstad, werden in 1960 met de grond gelijk
gemaakt.
De townships zijn échte wijken met winkels, scholen, bars enz. zoals in elke stad. Er zijn wel twee
verschillen: zo’n wijk is bestemd voor één bevolkingsgroep en de huizen zijn er in slechte staat. In
een township staan vier soorten huizen.
• De woningen van de rijken.
• De huizen die de overheid heeft gebouwd voor arbeiders en bedienden en de bijnaam ‘matchboxes’
hebben, omdat ze zo klein zijn als luciferdoosjes.
• De logementshuizen voor arbeiders die zonder hun gezinnen leven.
• De krotten aan de rand van de townships. De mensen bouwen ze zelf met afvalmateriaal op
braakliggende gronden of op terreinen die door de gemeente voorzien zijn van water en riolering.
De townships werden tijdens de apartheidsperiode zoveel mogelijk verborgen gehouden voor de
buitenwereld. Pas in 1992 publiceerde een organisatie voor het eerst een landkaart met daarop alle
namen van de meer dan duizend townships van het land, waar een groot deel van de bevolking
woont.
22
Dossier Zuid-Afrika

Fiche 3a: De pijlers van de apartheid
scheiding in het dagelijkse leven
geen rechten voor de niet-blanken
23
Namibië
Dossier Zuid-Afrika
Botswana
Zuid-Afrika
territoriale scheiding
Mozambique

Opdracht
'
In Zuid-Afrika
Fiche 3b: De strijd tegen apartheid
Plaats het nummer bij het beeld waar het bij hoort (fiche 3a en 3b)
1. Aartsbisschop Tutu, Nobelprijs voor de vrede, roept op tot burgerlijke ongehoorzaamheid.
2. Rockzanger Sting zingt op een concert in Groot-Brittannië tegen apartheid en voor de vrijlating van politieke gevangenen.
3. President F.W. De Klerk laat Nelson Mandela vrij.
4. Overal in Zuid-Afrika zijn er betogingen.
5. Ook in België organiseren ngo's en actiegroepen betogingen tegen de apartheid.
6. Bepaalde publieke plaatsen waren enkel voor blanken.
7. Belgische ngo's informeren de bevolking over de apartheid.
8. Politieke gevangenen bedanken de bevolking voor de steun die ze kregen tijdens hun gevangenschap.
9. De zwarten vormden 75% van de bevolking maar bezaten slechts 13% van de grond.
10. Het nieuwe Zuid-Afrika wordt de regenboognatie genoemd, vanwege zijn veelkleurige bevolking.
11. In 1948 wint de Nationale Partij de verkiezingen en voert de apartheid in.
In het buitenland
Einde van apartheid
24
4
Dossier Zuid-Afrika
Tijdens het
schaakkampioenschap
in Zuid-Afrika
mogen de zwarte
pionnen het
schaakbord niet
betreden

4
E 4. De uitdagingen voor Zuid-Afrika :
werk en werkloosheid
Uit opiniepeilingen blijkt steeds opnieuw dat de bevolking de werkloosheid en de daaruit
voortvloeiende lage inkomens als een van de grootste problemen van het land ervaart.
Meer dan 50% van de zwarten is werkloos
In 2005 telde Zuid-Afrika 20 miljoen volwassenen tussen 16 en 65 jaar, die in aanmerking komen
voor een job.
Daarvan hebben 11,6 miljoen mensen een betaalde baan. De resterende 8,4 miljoen anderen zijn
werkloos: dat is 42% van de bevolking. Opvallend hierbij is dat dit percentage sterk verschilt per
bevolkingsgroep. Bij de zwarten is meer dan 50% van de mensen werkloos, bij de blanken ongeveer
6%. Van alle werklozen is 90% zwart. De werkloosheid is ook hoger bij vrouwen dan bij mannen:
56% van de werklozen zijn vrouwen.
Er dienen zich elk jaar meer dan 300.000 nieuwkomers aan op de arbeidsmarkt: afgestudeerde
jongeren en jongeren die hun studies niet hebben afgemaakt. Ook is er een grote instroom van
migranten uit andere Afrikaanse landen die op zoek zijn naar een job. Tegelijkertijd zijn er de laatste
jaren enorm veel banen gesneuveld in de formele sector. Alleen al in de mijnbouw gingen op tien
jaar tijd meer dan 200.000 arbeidsplaatsen verloren. In het algemeen vallen veel laaggeschoolde
jobs weg in de formele sector en komen er nieuwe bij in de geschoolde functies en in de informele
sector.
Door deze factoren is de werkloosheid sinds het einde van de apartheid gestegen. Maar vanaf 2005
is de werkloosheid aan het dalen omdat de economische groei groter is dan de vorige jaren.
Zwart staat synoniem voor ‘slecht betaald’
Gemiddeld verdient een blanke 10 maal meer dan een zwarte. Als het om dezelfde functie gaat,
verdient een blanke meestal dertig procent meer dan een zwarte. Heel wat jobs zijn heel slecht
betaald. Dat geldt vooral voor wie in de landbouw werkt en voor de dienstmeiden en het
huispersoneel. 25% van de mensen met een baan hebben een loon dat onder de armoedegrens
ligt. De meeste mensen die via een eigen handeltje een inkomen proberen te vergaren (de informele
sector) verdienen minder dan 500 rand (50 euro) per maand, dat is beneden het minimuminkomen.
25
Dossier Zuid-Afrika
“Alternatives”
AIDC Zuid-Afrika,
maart 2006

Een enorme kloof tussen arm en rijk
De inkomensverdeling is heel ongelijk zoals onderstaande tabellen aantonen
Per bevolkingsgroep (2000)
% Aandeel in totale inkomen
26
Dossier Zuid-Afrika
% totale bevolking
Indiërs 4 % 2,5 %
Kleurlingen 8 % 8,9%
Zwerten 38 % 79,1%
Blanken 50 % 9,5%
Toch wordt de kloof tussen blanken en zwarten geleidelijk kleiner: de zwarten krijgen stilaan meer
van de totale rijkdom van het land. Vooral omdat zwarten nu ook toegang hebben tot betere jobs,
omdat er meer zwarten aangeworven worden in de overheidsdiensten en omdat de sociale
uitkeringen, die vroeger veel hoger waren voor blanken dan voor anderen, nu voor alle
bevolkingsgroepen dezelfde zijn.
Als men de bevolking indeelt naargelang hun inkomen in vijf groepen met evenveel mensen, dan heeft
de eerste (en rijkste) groep 71,% van het inkomen
de tweede groep 17,40%
de derde groep 7,40%
de vierde groep 3,00%
de laatste (en armste) groep 1,20%
Daarmee is Zuid-Afrika samen met Brazilië een van de landen met de grootste ongelijkheid tussen
rijk en arm. In heel wat andere landen van het Zuiden krijgt de 20% armsten een veel groter stuk van
de koek. Deze kloof lijkt in Zuid-Afrika nog dieper te worden: wie veel heeft, krijgt nog meer; wie
weinig heeft, krijgt nog minder.
De groep van de 20% rijkste mensen telde in 2000 64% blanken en 23% zwarten. Omgekeerd
bevonden zich in de groep van de 20% armste mensen 95% zwarten en 2,1% blanken.
Ook de armoedegrens is zwart
De armoedegrens ligt op 386 rand (+/-38 €) maandelijks per volwassene.
57% van alle zwarten en 1% van alle blanken leeft onder deze grens. Op het platteland (in de
voormalige thuislanden) en in de krottenwijken rond de grote steden zit 70% van de bevolking onder
de armoedegrens. Het gaat voornamelijk om werklozen, maar ook ongeveer 25% van de mensen
met een baan verdienen minder dan de armoedegrens.

Uitkeringen als belangrijkste bron van inkomsten
Veel mensen zijn dus werkloos en wie nog nooit gewerkt heeft, krijgt geen werkeloosheidsuitkering.
Daarom zijn sociale uitkeringen voor veel gezinnen de belangrijkste bron van inkomen.
Een van de belangrijkste sociale uitkeringen is het ouderdomspensioen: iedereen, ook wie niet
gewerkt heeft, heeft recht op een pensioen: vrouwen vanaf 60 en mannen vanaf 65 jaar. Dit
pensioen bedraagt ongeveer 700 rand (70 €) per maand. In veel families zonder kostwinner is dit de
belangrijkste bron van inkomsten.
Daarnaast is er het kindergeld. Tijdens de apartheid bestond dit alleen voor blanke kinderen. Nu
geldt het voor elk kind tot veertien jaar en het bedraagt 180 rand per maand (18 €).
Mensen die hun job verliezen, ontvangen wel stempelgeld, maar voor een beperkte duur van 34
weken. Wie nooit gewerkt heeft of in de informele sector aan de slag was, waar geen sociale
bijdragen betaald worden, krijgt geen uitkering.
Omdat er zoveel werklozen zijn die geen inkomsten hebben, dringen de vakbonden en sociale
organisaties erop aan om een kleine basisuitkering (basic income grant) te waarborgen aan iedere
volwassene zonder job: maandelijks 100 rand (ongeveer 10 €) per persoon. Er zijn om en bij de 8,4
miljoen werklozen. Dit voorstel zou de overheid ongeveer 10 miljard rand (of een miljard €) kosten
per jaar. Dat is ongeveer 3% van de totale nationale begroting.
Voor de ziekteverzekering geldt hetzelfde als voor de werkloosheidsverzekering: wie voor een
bedrijf werkt dat sociale bijdragen betaalt, krijgt zijn kosten in geval van ziekte (dokter en
geneesmiddelen) geheel of gedeeltelijk vergoed. Wie niet of in de informele sector werkt, heeft hier
geen recht op. Werklozen krijgen gratis medische zorg in openbare hospitalen, maar
geneesmiddelen moeten ze betalen.
Nieuwe jobs creëren
Omdat zo veel mensen werkloos zijn, oefenen vakbonden en sociale organisaties grote druk uit op
de regering om meer te doen op het vlak van de werkgelegenheid. In 1994 overheerste alom de
hoop dat de eerste democratische regering zich zou inspannen om wat te doen aan het enorme
werkloosheidsprobleem. De regeringspartij ANC had aangekondigd dat ze extra zou investeren in
werkgelegenheid in de openbare diensten en in de bedrijfssectoren die in handen zijn van de
overheid: energie, transport, staal en wapenindustrie. Het ANC had plannen voor de uitbouw van de
verwerkende industrie, die grondstoffen omzet in afgewerkte producten. Er waren grote openbare
werken aangekondigd om de sociale voorzieningen voor de achtergestelde zwarte bevolking
wezenlijk te verbeteren.
Maar in het begin van de jaren negentig kwam er wereldwijd een drastische verandering inzake de
economische rol van de overheid. Alle heil werd verwacht van de privésector (het bedrijfsleven).
Daardoor was het plots niet langer aanvaardbaar nog veel te investeren in de overheidssector. De
idee waaide over uit de rijke landen (Verenigde Staten, Europa), werd gedragen door de
internationale financiële instellingen (Internationaal Monetair Fonds en Wereldbank) en werd
uiteindelijk aan de regeringen in het Zuiden opgedrongen. Daardoor veranderde Zuid-Afrika het
geweer van schouder en legde het ook grotendeels de nadruk op het privé-initiatief om de
werkgelegenheid te verhogen.
27
Dossier Zuid-Afrika

Door allerlei maatregelen (die miljarden rand per jaar kostten) probeerde de regering een gunstig
klimaat te scheppen voor buitenlandse investeerders. Zo hoopte ze op een sterkere economische
groei en dus op veel bijkomende jobs. Maar de buitenlandse bedrijven investeerden veel minder
dan verwacht. Zij vonden dat de Zuid-Afrikaanse vakbonden te sterk waren en de lonen in
vergelijking met andere landen te hoog lagen. Daardoor lag de economische groei onder de
verwachtingen en steeg het aantal jobs niet. Maar sinds 2005 is de groei voldoende om meer jobs te
scheppen en daalt de werkloosheid.
Een nieuwe toekomst voor de townships?
Iedereen kan nu wonen waar hij wil… als hij voldoende geld heeft om er een huis te kopen of te
huren. Veel mensen hebben niet voldoende geld om te verhuizen. Anderen blijven liever wonen in
hun vertrouwde buurt. Ze hopen dat de nieuwe regering er water, elektriciteit en wegen zal
aanleggen. En dat ze jobs zal creëren en huizen en scholen bouwen.
Kaapstad telt ongeveer drie miljoen inwoners, waarvan één miljoen blanken, één miljoen
kleurlingen en één miljoen zwarten. De meeste kleurlingen en zwarten wonen in de townships. De
nieuwe regering heeft een begin gemaakt met de bouw van woningen. Ook particulieren en
ontwikkelingsorganisaties leveren een bijdrage tot de huizenbouw. De aanleg van elektriciteit gaat
het snelst vooruit, samen met de installatie van telefooncellen. En dan is er natuurlijk de draagbare
telefoon, waar ook hier niemand omheen lijkt te kunnen. “Je vraagt hier voor een kleine boodschap
beter naar de gsm, dan naar de WC,” zo wordt er in Zuid-Afrika vandaag gegrapt.
Het grootste probleem is de werkloosheid (in sommige sloppenwijken tot 70%). Uitkeringen zijn
onbestaande voor wie nooit een job heeft gehad. Mensen scheppen vaak zelf hun werk. Ze
verzinnen duizend en één dingen, zoals zaken verkopen of diensten aanbieden. Veel jongeren
volgen lager en secundair onderwijs, maar daarna is er vaak geen geld meer voor een verdere
opleiding. Voor hen blijft de mogelijkheid op werk zeer beperkt. Welke keuze hebben ze? Een
laagbetaalde job als schoonmaker? Seizoensarbeid op het platteland? Of ‘self-employment’, zoals
eigen tewerkstelling er heet?
Beterschap voor de voormalige thuislanden?
Het voormalige thuisland Transkei telt bijna drie miljoen inwoners en is ongeveer even groot als
België. Op enkele uitzonderingen na wonen er alleen maar zwarten. Onder de apartheid mochten
alleen de Xhosa’s, een van de negen niet-blanke bevolkingsgroepen volgens de
apartheidsprincipes, er in hun dorpen verblijven.
De nieuwe regering van Zuid-Afrika heeft vele projecten uitgevoerd om het leven van de mensen te
verbeteren. Er zijn scholen en klinieken gebouwd, wegen verbeterd, elektriciteit en water
aangelegd. Maar dat is lang niet in alle dorpen gebeurd. Ook ontwikkelingsorganisaties hebben in
deze sectoren projecten uitgewerkt, maar op beperkte schaal.
Voor de meeste inwoners van Transkei is landbouw de hoofdactiviteit. Als gevolg van de apartheid
hebben de meeste gezinnen echter te weinig grond om een leefbaar bedrijf op te bouwen. Daardoor
produceren de meeste boerengezinnen te weinig voedsel voor hun eigen behoeften, waardoor ze
verplicht zijn extra voedsel aan te kopen. En dat kost geld.
28
Dossier Zuid-Afrika

Deze gezinnen hebben drie belangrijke bronnen van inkomsten.
1. Veel mannen zoeken werk, maar in eigen streek zijn er bijna geen bedrijven en daarom trekken
ze naar de grote steden. Ze trachten er te logeren bij familie of kennissen. In tegenstelling tot
vroeger mogen vrouw en kinderen nu bij hun man in de stad gaan wonen. Maar meestal blijven ze
thuis omdat ze er een eigen stukje grond en een zelfgebouwd huisje hebben. Mannen die het
geluk hebben een job te vinden in de stad kunnen voor de nodige inkomsten van de familie
zorgen. Maar de werkloosheid onder de zwarte bevolking loopt op tot 50%. En dus vinden velen
geen job en kunnen ze niets verdienen voor hun gezin. Deze situatie is de laatste jaren nog
verergerd omdat de mijnen, waar de meeste van deze mannen werkten, tot massale afdankingen
zijn overgegaan. Veel goud- en koolmijnen waren verouderd en onrendabel geworden en de prijs
van het goud was sterk gedaald. Daarom werden er heel wat gesloten.
2. In veel gezinnen is het pensioen van de grootouders de enige inkomstenbron. Op het einde van
de maand staan de gepensioneerden in lange rijen aan te schuiven om hun geld af te halen.
Daarmee doen ze dan meteen de inkopen voor de volgende maand voor de kinderen en de
kleinkinderen.
3. Een laatste bron van inkomsten zijn de projecten die de mensen in groep opzetten. In veel dorpen
bestaan zelfhulpgroepen om een economische activiteit op te starten die geld opbrengt: brood
bakken, een dorpswinkeltje uitbaten, groenten telen, een kippenkwekerij of een varkensmesterij
beginnen… Dit blijft moeilijk, want dit werk komt bovenop de normale dagtaak die al enorm zwaar
is: water halen, voor brandhout zorgen, eten koken,….
29
Dossier Zuid-Afrika

Fiche 4. De uitdagingen voor Zuid-Afrika : werk en werkloosheid
Opdracht
'
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Zoek de woorden en
de letters in de kolom
die in vetjes staat
vormen het woord dat
past in de zin onderaan.
De ................ sector omvat de economische
activiteiten die niet officieel geregistreerd zijn,
waarvoor geen rechtspersoonlijkheid is aangevraagd
en waarvan de beoefenaars geen sociale bijdragen
betalen. In de meeste gevallen gaat het om individuen
die zich behelpen omdat ze werkloos zijn en geen
uitkering krijgen.
Enkele
voorbeelden
Straathandel,
kleermaaksters,
schoenmakers,
kinderoppas, bereiden
en verkopen
van voeding
enz.
e
In Zuid-Afrika
is het niet onwettig
om dit soort activiteiten
uit te voeren omdat het
voor velen de enige manier
is om aan een inkomen
te geraken, hoe laag
het ook is.
30
Nota
Dossier Zuid-Afrika
1. Wie door dit virus besmet is, heeft het moeilijk
zijn job te behouden of er een te vinden.
2. Huispersoneel heeft een heel laag ....
3. Sector waarin de laatste jaren veel jobs
gesneuveld zijn.
4. Wie dit heeft, heeft meer kans op een job.
5. Zuid-Afrikaanse munt.
6. Welke bekende Zuid-Afrikaanse personaliteit
zei: “Slavernij en apartheid waren geen
natuurlijk verschijnsel en armoede is dat ook
niet; het is het werk van mensen en kan dus
ook door mensen ongedaan gemaakt
worden.”
7. Belangrijke sociale uitkering.
8. Wordt door mensen in Zuid-Afrika als het
grootste probleem beschouwd.
9. Is in Zuid-Afrika in de tijd beperkt voor wie zijn
werk verliest.

5
E 5. De uitdagingen voor Zuid-Afrika : grond
Het apartheidsregime heeft tussen 1913 en 1985 door allerhande wetten meer dan drie miljoen
zwarten en kleurlingen van hun grond beroofd. Alle zwarten, kleurlingen en Indiërs die in gebieden
woonden die voor de blanken bestemd waren, ondergingen dit lot. Op het platteland werden de
mensen gedeporteerd naar andere delen van het land, dikwijls honderden kilometers van hun
woonplaats. In de steden werden ze gedwongen in bepaalde wijken te gaan wonen. Dit ging
meestal gepaard met geweld, de mensen kregen geen compensatie voor het verlies van hun
grond.
In veel gevallen verzetten de mensen zich tegen deze deportaties, maar dit werd gebroken door
harde repressie door het regime. Het recht op teruggave van die grond was dan ook een van de
belangrijke eisen van de anti-apartheidsstrijd.
Toen de eerste democratisch gekozen regering aan de macht kwam in 1994 was het een van de
prioritaire punten. De regering wilde het probleem op een vreedzame en gecontroleerde manier
oplossen: ze wilde vermijden dat bezettingen in het wilde weg tot grote onrust zou leiden bij de
blanken. Daarom werkte ze een procedure uit om grond terug te geven aan mensen die grond
verloren hadden door de apartheidswetten.
Iedereen die met documenten kan aantonen dat hij grond bezat die vanaf 1913 door de blanke
overheid in beslag was genomen, kon een klacht indienen. Er werden bijna 70.000 dossiers
ingediend. De klachten over grondafname in de stad zijn bijna allemaal opgelost: die mensen
kregen hun grond niet terug omdat daar nu gebouwen op staan, maar ze kregen een
schadevergoeding. De klachten op het platteland zijn nog lang niet opgelost. Als die opgelost raken,
zal 12% van de grond teruggegeven zijn aan de zwarten. De blanken hebben dan nog altijd meer
dan 75% van de grond in bezit.
Met dit teruggaveproces alleen kan men het probleem van ongelijke grondverdeling niet oplossen.
Daarom heeft de regering ook een programma ingevoerd van land-herverdeling. Via subsidies
stimuleert de overheid zwarten om grond van blanken over te kopen. Blanke boeren zijn vrij om hun
boerderij te verkopen, ze worden niet gedwongen door de overheid. De subsidies lopen op tot 80%
van de aankoopkosten van een boerderij. Maar de andere twintig procent moeten de kandidaatkopers
zelf inbrengen.
In totaal is via deze herverdeling tot nu toe 2% van de grond in andere handen overgegaan en
hebben rond de tweehonderdduizend families nu een eigen stuk grond om op te boeren.
Al bij al is dat dus vrij weinig. En daar zijn heel wat redenen voor.
De subsidie van tachtig % lijkt een grote bijdrage van de overheid om het probleem op te lossen.
Maar de ongelijke inkomenssituatie in Zuid-Afrika is heel groot: zwarten op het platteland hebben
een heel klein inkomen, dat hoofdzakelijk naar het dagelijks levensonderhoud gaat. De twintig
procent eigen middelen die nodig zijn om een boerderij te kopen, zijn dan ook een gigantisch bedrag
voor velen.
31
Dossier Zuid-Afrika

Daarnaast zijn de prijzen van de boerderijen hoog. De blanke boeren die willen verkopen, proberen
er de hoogst mogelijke prijs voor te krijgen.
Tenslotte twijfelen veel zwarten om de stap te zetten, omdat ze vrezen dat ze er geen rendabele
boerderij van kunnen maken. Ze vinden dat de overheid onvoldoende maatregelen heeft uitgewerkt
om beginnende boeren bij te staan. En door de liberalisering van de landbouw komt daar de
concurrentie van gesubsidieerde Europese producten bovenop.
Organisaties van zwarte gemeenschappen die land proberen te verwerven, vinden dat het proces
veel te langzaam gaat en komen op voor de volgende eisen.
• De overheid moet meer geld investeren in de programma's om de toekomstige boeren beter te
ondersteunen.
• De bescherming van de blanke boeren moet verminderen door de vraagprijs voor boerderijen te
reglementeren en door de mogelijkheid te voorzien om boerderijen te onteigenen, mits
compensatie. De overheid zou dus zelf het proces actiever in handen moeten nemen, veeleer
dan het over te laten aan individuele kandidaat-verkopers.
Met al die maatregelen hoopt de overheid dat tegen 2015 één derde van alle landbouwgrond in
handen is van de zwarte bevolking.
32
Dossier Zuid-Afrika

Fiche 5. De uitdagingen voor Zuid-Afrika : grond
Opdracht
'
Hierbij vier
foto's die een
illustratie zijn
van deze tekst.
Twee van hen
horen bij paragraaf
drie en twee
bij paragraaf vier.
Noteer het
nummer van
de foto in het
passende vakje.
1. De vroegere thuislanden beslaan ongeveer 13% van de totale oppervlakte van het land en daar
woont ongeveer 33% van de hele bevolking van Zuid-Afrika. Veel families hebben geen grond of
onvoldoende grond om van te kunnen leven.
2. Grond is héél belangrijk voor hen, om zich te voeden en om een deel van de extra-productie te
verkopen om aan een inkomen te geraken.
3. Die toestand is grotendeels het gevolg van de apartheid. Tussen 1913 en 1990 werden meer dan
drie miljoen zwarten van hun grond verdreven en gedeporteerd naar de thuislanden. Sinds het
einde van apartheid werden procedures uitgewerkt zodat deze mensen hun grond kunnen
terugkrijgen of om een financiële compensatie te bekomen voor het verlies van hun grond.
Daarnaast heeft de overheid maatregelen genomen om grond van blanken te verdelen, zodat de
ongelijke grondverdeling vermindert. Maar deze procedures vorderen maar langzaam, vooral
omdat de blanken niet bereid zijn hun gronden aan een redelijke prijs te verkopen.
4. Maar ook de internationale context speelt een rol. In 1995 is Zuid-Afrika toegetreden tot de
Wereldhandelsorganisatie. Hierdoor heeft ze de subsidies aan haar eigen boeren en de taksen
op ingevoerde landbouwproducten moeten verminderen. De Zuid-Afrikaanse boeren moeten nu
concurreren met gesubsidieerde producten van Europese en Amerikaanse boeren. Sindsdien
richt Zuid-Afrika zich ook meer op exportproducten, zoals bloemen, ten nadele van
voedselgewassen voor de binnenlandse markt. De grote Zuid-Afrikaanse boerderijen hebben het
heel moeilijk met deze concurrentie en voor kleine boeren is het nog moeilijker geworden om van
de landbouw te leven.
1
3
33
Dossier Zuid-Afrika
2
4

6
E 6. De uitdagingen voor Zuid-Afrika :
sociale diensten
“De universele verklaring van de rechten van de mens, aanvaard door de Verenigde Naties in
1948, bepaalt:
(art.25) Een ieder heeft het recht op een levensstandaard, die hoog genoeg is voor de
gezondheid en het welzijn van zichzelf en zijn gezin, waaronder inbegrepen voeding, kleding,
geneeskundige verzorging en de noodzakelijke sociale diensten, alsmede het recht op
voorziening in geval van werkloosheid, ziekte, invaliditeit, overlijden van de echtgenoot,
ouderdom of een ander gemis aan bestaansmiddelen, ontstaan ten gevolge van
omstandigheden onafhankelijk van zijn wil.
(art.26) Een ieder heeft recht op onderwijs. Het onderwijs zal kosteloos zijn, althans wat het
lager en basisonderwijs betreft. Het lager onderwijs zal verplicht zijn. Ambachtsonderwijs en
beroepsopleiding zullen algemeen beschikbaar worden gesteld. Hoger onderwijs zal openstaan
voor een ieder, die daartoe de begaafdheid bezit.
“Slavernij en apartheid waren geen natuurlijk verschijnsel en armoede is dat ook niet; het is het
werk van mensen en kan dus ook door mensen ongedaan gemaakt worden.” Nelson Mandela,
3 februari 2005.
A. De situatie sinds het einde van de apartheid
Een van de grote opdrachten van de eerste democratisch verkozen regering in 1994 was het
wegwerken van de erfenis van de apartheid. Er waren te weinig scholen en hospitalen, veel mensen
woonden in krotten en hadden geen zuiver water of elektriciteit in huis.
De verbeteringen
Daarom werden grote plannen gemaakt om die situatie te verbeteren.
Er werden bijna twee miljoen nieuwe huizen gebouwd met overheidssubsidies. De
gezondheidszorg werd beter toegankelijk doordat de overheid op het platteland en in de townships
meer dan 700 gezondheidscentra en klinieken bouwde. Meer dan tienduizend klaslokalen werden
gebouwd om het tekort aan scholen op te vangen.
De helft van de bevolking had geen drinkbaar water. Er werden waterleidingen aangelegd zodat
sinds 1994 ongeveer tien miljoen mensen drinkbaar water hebben op maximaal 200 meter van hun
huis. In veel dorpen en stadswijken werd elektriciteit gelegd.
Maar toch blijven er nog veel problemen. Bijna twee miljoen families wonen nog in krotten of in
slechte woningen, één miljoen families heeft nog geen drinkbaar water in de directe omgeving.
De kosten voor school en gezondheidszorg zijn voor mensen zonder inkomen te hoog.
34
Dossier Zuid-Afrika

De problemen
Die problemen zijn gedeeltelijk het gevolg van de omvang van de problemen: de achterstand in
1994 was zo groot dat er enorme bedragen nodig waren om al die problemen op korte tijd te
verhelpen.
Daarnaast heeft de overheid niet altijd de capaciteit om grote plannen op korte termijn te realiseren.
Dit komt deels omdat veel ambtenaren nieuw zijn en niet voldoende praktijkervaring hebben en
deels omdat er te weinig personeel is om al die plannen uit te voeren.
Maar er zijn ook meer fundamentele problemen die te maken hebben met het internationale klimaat
van neoliberalisme dat net op het einde van het apartheidssysteem op zijn hoogtepunt was .
Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 bleef er op wereldvlak maar één dominante economische
theorie meer over: het neo-liberalisme. Die stelt dat de overheid zich moet beperken tot kerntaken
en de rest moet overlaten aan de markt. Ze mag zelf geen actieve rol spelen in het economische
leven. Ze moet er voor zorgen dat haar begroting gezond is en dat ze een zo laag mogelijk tekort
heeft. Ze moet bepaalde taken overlaten aan de privésector, die beter in staat is die taken uit te
voeren. Ze moet de gebruikers van overheidsdiensten laten betalen voor de dienstverlening. Alle
landen in de wereld werden door de grote internationale instellingen zoals het Internationaal
Monetair Fonds en de Wereldbank onder druk gezet of verplicht om deze politiek uit te voeren. Dat
gebeurde ook met Zuid-Afrika.
De geplande uitbouw van staatsgeleide sectoren zoals mijnbouw, de zware industrie en de
energiesector ging niet door. Om de begroting in evenwicht te krijgen, bespaarde de overheid, zo
bleven bijvoorbeeld te weinig verpleegkundigen over in de gezondheidszorg. Ook werden geen
extra ambtenaren aangeworven waardoor bijvoorbeeld het aantal leerkrachten niet kon uitgebreid
worden. Tevens mochten de ambtenarensalarissen niet te veel stijgen, zodat de lonen in de
gezondheidszorg en het onderwijs erg laag zijn.
De privésector kreeg toegang tot de dienstverlening, zoals in de waterdistributie of de uitbating van
ziekenhuizen. Om deze taken voor de privésector aantrekkelijk te maken, moet er winst gemaakt
kunnen worden. Om dat te bereiken, proberen de bedrijven de verbruikers steeds meer voor de
diensten te laten betalen. Maar de dienstverlening door de privésector blijft meestal beperkt tot
plaatsen die makkelijk bereikbaar zijn of waar mensen kunnen betalen, de anderen moeten maar
hopen dat de overheid zich hun lot aantrekt.
B. Enkele voorbeelden
Onderwijs
Er werden extra klassen opgestart, omdat vanaf 1994 ieder kind tot 16 jaar verplicht naar school moet
gaan. Om dat mogelijk te maken werden er voor die klassen ook nieuwe leerkrachten aangeworven.
Maar in de scholen in de townships en op het platteland is het aantal kinderen per leraar heel hoog
(veertig en meer) en dat heeft invloed op de kwaliteit van het onderwijs. Als men de kwaliteit wil
verbeteren moeten er meer leraren aangeworven worden... maar dat zou de overheid meer kosten en
dat past niet in de neo-liberale aanpak.
35
Dossier Zuid-Afrika

Een andere manier om te hoge overheidsuitgaven te vermijden, is de lonen van de leerkrachten laag
houden. Maar daardoor is de job niet aantrekkelijk, wat het moeilijk maakt om kandidaten te vinden.
Een derde probleempunt is het schoolgeld dat ouders moeten betalen. Elke school vraagt geld;
omdat ze te weinig middelen heeft om alle kosten te dekken. Zelfs in de openbare scholen betaalt
de overheid niet alle kosten. Daarom betalen de ouders een deel: dat is minimum 2 euro per kind per
jaar op de openbare lagere school op het platteland en minimum 20 euro per kind per jaar op de
openbare middelbare school. Maar voor ouders met een laag inkomen, is die kost vaak te hoog.
Daarom eisen actiegroepen dat scholen die vooral werken met kinderen uit gezinnen met lage
inkomens, volledig door de overheid gefinancierd worden en geen schoolgeld meer vragen. Begin
2007 is de regering hiermee begonnen. Ze wil op enkele jaren tijd veertig procent van alle scholen
volledig financieren.
Gezondheid
Tijdens de apartheid was er een goede gezondheidszorg voor de blanken. Na 1994 wilde de
regering de gezondheidszorg toegankelijk maken voor alle bevolkingsgroepen, daarom werd de
nadruk verlegd van een geavanceerde gezondheidszorg naar de eerstelijnsgezondheidszorg. Er
kwamen meer dan zevenhonderd nieuwe gezondheidscentra in de dorpen en in de townships,
zodat de mensen zich minder ver moeten verplaatsen.
Om dit te kunnen betalen, kregen de andere openbare hospitalen minder middelen en werd er
verplegend en medisch personeel weggetrokken. Om het gezondheidsbudget niet te sterk te laten
stijgen, werd daarbovenop een personeelsstop afgekondigd. Als gevolg daarvan zijn heel wat
hospitalen nu onderbemand en is er een grote werkdruk op het resterende personeel. Ook zijn de
lonen voor het verplegend personeel in de openbare sector erg laag en daardoor slaagt men er niet
in voldoende nieuwe kandidaten aan te trekken. Door die onderbemanning zijn er lange wachttijden
in de hospitalen, waardoor mensen soms niet tijdig geholpen kunnen worden.
In juni 2007 legde alle overheidspersoneel, waaronder dat uit de gezondheidssector, het werk neer
om een beter loon te eisen. En ze eisten ook meer personeel, o.a. zo wilden ze dat alle nog
openstaande betrekkingen zouden ingevuld worden. In de gezondheidszorg zou ongeveer vijftien
% van de jobs niet ingevuld zijn.
Naast de openbare bestaat een privégezondheidssector. Die bedient slechts vijftien % van de
bevolking, maar de totale uitgaven liggen hoger dan die van de openbare sector waar vijfentachtig
% van de bevolking op aangewezen is.
Water
De overheid heeft waterleidingen aangelegd voor ongeveer tien miljoen mensen. Er wordt een
waterkraan geplaatst in het huis ofwel buiten aan de voordeur. Het kan ook dat er een
gemeenschappelijke waterkraan op straat aangelegd wordt waar de mensen van het dorp water
kunnen halen. Families met een kraan in of aan hun huis moeten het water betalen. Op sommige
plaatsen moeten ook mensen die water nemen aan een gemeenschappelijke kraan hiervoor betalen.
36
Dossier Zuid-Afrika

De overheid geeft 6.000 liter water gratis per familie per maand, gemiddeld 30 liter per persoon per
dag. Maar vooral families met een kraan in huis verbruiken veel meer water en hebben dus grote
kosten, omdat de prijs per kubieke meter veel hoger ligt dan vroeger. Die prijsstijging is het grootst in
steden die privémaatschappijen aangetrokken hebben voor de waterdistributie.
Families die de rekening niet kunnen betalen gaan noodgedwongen het extra water halen aan een
bron of beek met alle risico's vandien: op enkele plaatsen is al cholera vastgesteld, met doden en
zieken als gevolg. Daarom eisen actiegroepen 50 liter water per persoon per dag gratis, bijna het
dubbele van nu.
C. Reacties...
... van de sociale bewegingen
Het overheidsbeleid heeft in alle sectoren tot verbeteringen geleid. Maar lang niet iedereen kan van
die voordelen genieten. De veranderingen zijn dus maar gedeeltelijk verwezenlijkt. Daarom zijn vele
mensen ontevreden en laten ze van zich horen. Er zijn comités die ijveren voor gratis onderwijs,
voor betere gezondheidszorg in de openbare ziekenhuizen, voor lagere tarieven voor water en
elektriciteit, voor meer goedkope woningen,... Ze voeren meestal actie rond concrete problemen in
een wijk of een streek en af en toe ook wel op landelijk vlak.
Al die groepen samen worden de sociale bewegingen genoemd. Ook de Zuid-Afrikaanse nietgouvernementele
organisaties horen daarbij. Ze hebben per sector nationale coördinaties maar er
is geen overkoepelend orgaan dat alle sectoren vertegenwoordigt. Daardoor is de slagkracht
minder groot dan men zou kunnen verwachten op basis van het ongenoegen dat bij veel mensen
leeft.
... van de kiezers
Wie zich bedrogen voelt door de politici gelooft niet meer in hun beloftes. Normaal kan men dan op
een andere partij stemmen, maar er is geen enkele sterke partij in Zuid-Afrika die op sociaaleconomisch
vlak een beter programma heeft dan het ANC. Daarom verkiezen ontevreden ANCstemmers
om niet meer te gaan stemmen.
... van de vakbonden
Naast de gebruikersacties zijn ook de vakbonden van het overheidspersoneel actief. Ze voeren
regelmatig actie tegen privatiseringen, voor betere lonen en voor meer personeel. In 2007 staakten
ze heel de maand juni om hun eisen kracht bij te zetten. Niet alleen de vakbonden van het
overheidspersoneel zien deze problemen, hun eisen worden ook door de werknemers uit de andere
sectoren ondersteund.
37
Dossier Zuid-Afrika

Fiche 6. De uitdagingen voor Zuid-Afrika : sociale diensten
“Vrijheid is ook genoeg drinkbaar water hebben, in een fatsoenlijk huis kunnen wonen, een
goede job hebben, zich kunnen laten verzorgen als men ziek is. Wat voor zin had het om
het politiek systeem te veranderen als de levenskwaliteit van de mensen niet verbeterd is.
Als er geen verbetering komt, is gaan stemmen zinloos.” (Desmond Tutu, 1999)
J F
En de realiteit?
In Zuid-Afrika,...
leven nog mensen in hutten.
zijn bijna twee miljoen huizen gebouwd met subsidies van
de overheid.
is er schoolplicht tot 16 jaar.
is het lager onderwijs gratis.
is ongeveer de helft van de bevolking analfabeet. (ter vergelijking:
in België: 1%, in Brazilië: 11,1% en in Burkina Faso: 74%)
vervoert de metro in Johannesburg dagelijks miljoenen mensen.
moeten mensen water halen in de rivier omdat ze geen stromend
water hebben.
is het water gratis voor wie thuis geen stromend water heeft.
vond de eerste harttransplantatie plaats.
zijn er veel te weinig dokters.
zijn er voorsteden van bijna een miljoen mensen zonder één enkel hospitaal.
krijgen alle aids-patiënten gratis geneesmiddelen om de ziekte af te remmen.
38
Dossier Zuid-Afrika
Opdracht
'
Hoe denk je
dat het in
Zuid-Afrika
is op gebied
van volgende
diensten?
Vul in voor
elke zin :
Juist of Fout?
Zes antwoorden
zijn juist, zes
antwoorden zijn fout.
Tijdens het bezoek
aan het atelier zal je de
juiste antwoorden
vinden.

7
E 7. De uitdagingen voor Zuid-Afrika : hiv/aids
Foto van16 juni 1976: een kind van 14 neergeschoten
door de politie bij protestbetoging
van scholieren
. HIV staat
voor ’Human
Immunodefiency
Virus’: het virus dat tot
aids kan leiden. Het
virus tast de afweer aan
waardoor de drager
vatbaarder is voor
infecties. Wie besmet
is, is seropositief. Vanaf
een te laag niveau van
immuniteit (minder dan
200 afweerlichaampjes)
spreekt men van aids:
Acquired Immuno
Deficiency Syndrome.
Twee-derde van het aantal mensen in de wereld die besmet zijn met het hiv-virus leeft in sub-
Sahara Afrika. In Zuid-Afrika is bijna 20% van de mensen tussen 15 en 49 jaar besmet. Dat zijn meer
dan vijf miljoen personen, elke dag sterven zeshonderd mensen aan aids. Als gevolg daarvan gaat
de gemiddelde levensverwachting sterk achteruit. In 1997 was dat nog 57 jaar, in 2005 was dat
maar 51 jaar meer. In Afrika worden mensen vooral besmet via seksuele contacten en van moeder
op kind. Besmetting via bloedtransfusie of drugs komt er bijna niet voor.
Waarom zo hoog in Zuid-Afrika?
a) Seksuele contacten met verschillende partners
Door de opdeling van het grondgebied tijdens de apartheid is er in het land een grote
arbeidsmigratie en die heeft een enorme invloed op hiv-besmetting. Veel mannen vinden geen
werk in eigen streek en gaan naar de steden op zoek naar werk. Ze blijven daar bijna het hele jaar
door en komen alleen in de vakantie naar huis. Hetzelfde gebeurt met vrouwen die als
huishoudhulp werken in de stad en ook maar enkele keren per jaar naar huis komen. Als ze daar
onbeschermde seksuele contacten hebben en thuis ook, is het gevaar op besmetting erg groot.
b) Geen bescherming tijdens deze seksuele contacten
De besmetting zou kunnen vermeden worden mits bescherming. Maar dat gebeurt dikwijls niet.
Daar zijn verschillende redenen voor. Er wordt gezegd dat aids niet veroorzaakt wordt door het
hiv-virus, zodat het niet nodig is zich te beschermen. Er wordt ook gezegd dat aids niet bestaat,
omdat de mensen sterven aan bekende ziektes.
39
Cartoon van Zapiro in Mail&Guardian, 16 juni 2006,
30 jaar later : hiv/aids, de nieuwe strijd
Dossier Zuid-Afrika

De Zuid-Afrikaanse president en de minister van volksgezondheid waren aanhangers van deze
visie en zij hebben zeker de bevolking beïnvloed. Ook blijft de ziekte nog een groot taboe,
seropositieven en hun familie durven er dikwijls niet over te praten en dat beperkt de mogelijkheden
om er iets aan te doen.
Hiv/aids treft de mensen niet in gelijke mate.
a) Mensen die in armoede leven, lopen meer kans door het hiv-virus besmet te worden.
Ze hebben dikwijls een laag opleidingsniveau en begrijpen daardoor het belang van
bescherming niet zo goed. Velen hebben weinig hoop voor de toekomst, zijn ontgoocheld in het
leven en zijn niet echt bezig met bescherming tegen een mogelijke dood. Vrouwen en meisjes
zijn financieel afhankelijk van mannen en hebben het daardoor moeilijk onbeschermde seksuele
contacten te weigeren.
b) Mensen die in armoede leven, hebben meer moeilijkheden als ze besmet zijn met het hivvirus
of als ze aids hebben.
Wie besmet is, moet maatregelen nemen om de verspreiding van het virus in het lichaam te
beperken. Dat kan door de inname van geneesmiddelen. Maar die kosten veel geld. Daarnaast
moeten ze ook hun gezondheid zo goed mogelijk op peil houden. Dat kan door een goede en
evenwichtige voeding, door veel te rusten -liefst in een aparte kamer- en door zich medisch te
laten verzorgen wanneer het nodig is. Maar dat zijn zaken die mensen die onder de
armoedegrens leven, en dat is in Zuid-Afrika bijna de helft van de bevolking, zich niet kunnen
permitteren.
c) De besmette personen lopen gevaar dat zij en hun omgeving nog verder gaan verarmen.
Wie te ziek is, kan niet meer gaan werken en riskeert zijn inkomen te verliezen. Boeren kunnen
hun land niet meer bewerken en lijden ook een inkomensverlies. Families moeten meer van hun
middelen besteden aan verzorging zodat er minder geld overblijft voor andere uitgaven. Op het
platteland verliest een vrouw waarvan de man gestorven is de grond waarop ze werkten, omdat
die volgens de traditie teruggaat naar de schoonfamilie. Daardoor komt de weduwe zonder
bestaansmiddelen.
Geneesmiddelen voor de zieken?
Van aids kan men niet genezen. Maar het is niet omdat iemand de infectie heeft opgelopen dat er
niets meer kan gedaan worden. Er zijn geneesmiddelen die de ontwikkeling van de ziekte afremmen
waardoor deze mensen langer kunnen blijven leven.
Die behandelingen zijn duur, want men moet verschillende geneesmiddelen tegelijk innemen voor
de rest van zijn leven. Tot voor kort werden die geneesmiddelen enkel geleverd door grote
farmaceutische firma's die zelf die geneesmiddelen ontwikkeld hadden en hiermee veel geld
verdienen. Maar de Zuid-Afrikaanse overheid is er in geslaagd de prijs sterk te verlagen. Dat ging
echter niet gemakkelijk.
De farmaceutische bedrijven hadden een patent op hun producten, waardoor ze zelf de prijs van
hun medicijnen konden bepalen. Daardoor was de prijs hoog. De Zuid-Afrikaanse regering wilde die
bedrijven dwingen om de scheikundige formule van de geneesmiddelen bekend te maken, zodat
40
Dossier Zuid-Afrika

andere producenten ze konden namaken.
Daar waren die bedrijven het helemaal niet mee eens en in 2001 daagden ze de regering voor de
rechter. Daartegen protesteerden de belangengroepen van aidspatiënten en vele sociale
organisaties in binnen- en buitenland. De rechtbank gaf de Zuid-Afrikaanse regering gelijk.
Daardoor kwam er een wettelijke basis om generische versies te maken van die bekende
aidsremmers. In 2003 besliste de Zuid-Afrikaanse regering dat meer dan één bedrijf die
geneesmiddelen mocht namaken, zodat er concurrentie zou komen waardoor de prijs zou verlagen.
Sinds 2004 zijn er vier Zuid-Afrikaanse producenten die een vergunning hebben om generische
geneesmiddelen te produceren. Sindsdien is de prijs van die geneesmiddelen ongeveer 100 keer
lager: in 2003 kostten die nog 10.000 dollar per jaar per patiënt, in 2006 was dat nog 150 dollar.
Dat lijkt in onze ogen een laag bedrag, maar dat is voor de Zuid-Afrikanen die onder de
armoedegrens leven toch heel veel. Ze hebben een inkomen van gemiddeld 600 dollar per jaar.
Daarom vinden velen dat die geneesmiddelen gratis verstrekt moeten worden door de overheid. Die
is daar in 2005 mee begonnen, maar volgens de overheid zal het nog jaren duren vooraleer
iedereen geneesmiddelen krijgt, omdat er bijna een miljoen mensen die geneesmiddelen nodig
hebben. In 2007 kreeg 1 op 4 aidspatiënten de geneesmiddelen gratis. Dat aantal is nog veel te laag
volgens de aidsactiegroepen, ze willen dat alle patiënten zo snel mogelijk die cocktails gratis
krijgen.
De uitdagingen voor Zuid-Afrika
De aidspreventie dient verbeterd te worden door objectieve én eenduidige informatie. Tot nog toe
was de regering heel dubbelzinnig in haar communicatie over hiv/aids. Ze zei onder andere dat het
niet bewezen was dat aids het gevolg is van hiv en ook betwistte ze het aantal doden per jaar.
Daardoor kwamen de preventiecampagnes niet goed over en twijfelden veel mensen aan de inhoud
van die boodschappen.
Alle mensen met aids, bijna één miljoen personen, van de nodige geneesmiddelen voorzien.
Omdat vooral arme mensen getroffen zijn door aids is de strijd tegen de armoede heel belangrijk.
Daar zijn dus meer middelen voor nodig. Dat kan onder andere door meer te investeren in de creatie
van nieuwe jobs en door mensen zonder job een uitkering te bezorgen.
Vrouwen zijn de meest kwetsbare groep. Daarom is belangrijk hun emancipatie te verbeteren door
bepaalde ongelijkheden aan te pakken en door een betere naleving van de bestaande rechten te
garanderen.
De voorgaande punten zijn de prioriteiten voor Zuid-Afrika om de explosie van aids af te remmen.
Blijkbaar is dat besef doorgedrongen in regeringskringen, want het nieuwe beleidsplan 2007-2011
streeft naar jaarlijks 50% minder besmettingen. Ook is de regering bereid gratis geneesmiddelen te
verschaffen aan alle aidspatiënten.
De organisaties die strijden tegen hiv en aids lieten dan ook, na jaren van conflict met de overheid,
horen dat ze tevreden zijn. Hopelijk loopt de uitvoering ervan volgens plan.
41
Dossier Zuid-Afrika

Fiche 7. De uitdagingen voor Zuid-Afrika : hiv/aids
6 Het is mogelijk alle seropositieven
uit te roeien om de
aidsepidemie te stoppen.
4 Als ik een T-shirt draag met
een slogan tegen aids kan ik niet
besmet worden met het hiv-virus.
2 Er moet van alles gedaan
worden in de strijd tegen aids.
4 Bedrijf de liefde,
niet de oorlog.
2 Samen solidair met de
seropositieven.
5 Bescherm je bij seksueel
contact; dat redt levens.
Tel al de cijfers
op die je omcirkeld
hebt. Als je alles juist hebt
moet je op 20 uitkomen.
Dat is ongeveer het percent
van de bevolking tussen
15 en 49 jaar dat
besmet is met hiv.
42
3 Laat je testen op hiv, dan
kan je je beter verzorgen
en anderen beschermen.
5 Ga niet naar de tandarts,
want die kan je besmetten
met hiv.
1 Als je je laat testen op hiv
kan je niet seropositief worden.
Opdracht
'
De mensen op de foto's voeren acties
rond hiv/aids. Maar wat is hun boodschap?
Kijk naar de foto's, vertaal
de tekst en zoek het juiste antwoord.
Maak een cirkeltje rond het cijfer dat voor
het antwoord staat dat je gekozen hebt.
1 Je kan hiv positief zijn
en toch positief leven,
bijvoorbeeld via kunst!
2 Artiesten hebben meer kans
om besmet te worden met hiv,
dus steun ze!
3 Als ik positief kan leven,
jij ook!
Dossier Zuid-Afrika
2 Ik heb pokken
en die verberg
ik onder deze
stickertjes.
3 Ik ben solidair
met de
seropositieven.
1 Ik heb een
afkeer van
seropositieven.
6 Onze woede zal
pas minderen als
de prijzen van
geneesmiddelen
verlaagd worden.
4 Nee aan
goedkope drugs.
3 We willen jullie
goedkope geneesmiddelen
niet.

cartoon: Zapiro in “Mail&Guardian” 8
E 8. De uitdagingen voor Zuid-Afrika :
wereldkampioenschap voetbal 2010
In juni 2010 vindt het wereldkampioenschap voetbal in
Zuid-Afrika plaats. Het wordt een speciale gelegenheid,
want het is voor het eerst dat dit evenement in Afrika
georganiseerd wordt. De Afrikanen zien het als een
gelegenheid om te laten zien dat sport de
verstandhouding tussen mensen en landen kan
verbeteren.
Belang van voetbal in Zuid-Afrika
Toen de Wereldvoetbalbond het kampioenschap aan
Zuid-Afrika toekende, gingen de mensen overal in het
land de straat op om te feesten, mensen van alle
kleuren deden eraan mee. Het was een mooi symbolisch einde van een nare geschiedenis.
Tijdens de apartheid mochten mensen van verschillende kleur niet samen aan sport doen, dus ook
niet samen voetballen. Daarom waren er vier verschillende competities: voor blanken, voor zwarten,
voor kleurlingen en voor Indiërs. Dat was onaanvaardbaar voor de internationale sportwereld,
daarom werd Zuid-Afrika uitgesloten van de wereldkampioenschappen en ook van het Afrikaans
kampioenschap. Pas in 1994, na de afschaffing van de apartheid, werd die straf opgeheven. Zuid-
Afrika kon nu met een multiraciaal team meedoen aan internationale kampioenschappen en koos
dan maar meteen een échte Afrikaanse naam voor het team “Bafana, Bafana”, wat “de jongens”
betekent.
Voetbal is de meest populaire sport in het land. Vooral zwarten zijn er fan van, de blanken houden
meer van rugby of van cricket. In de eerste afdeling zijn er verschillende professionele teams. Toch
is de sportinfrastructuur in de townships erg beperkt en moeten jongeren die willen voetballen zich
dikwijls tevreden stellen met een stukje braakland.
Kosten en baten
Het wereldkampioenschap voetbal is niet het eerste grote sportevenement dat Zuid-Afrika
organiseert: eerder ging het wereldkampioenschap rugby er al door en ook het Afrikaans
kampioenschap (Africa cup) voetbal. In 2004 was Cape Town kandidaat om de Olympische spelen
te organiseren.
Dat is allemaal niet toevallig. Al die kampioenschappen brengen veel volk naar het land en die
bezoekers laten geld achter. Het is dus een bewuste strategie van de overheid om extra inkomsten
binnen te rijven en om jobs te scheppen: per 8 toeristen komt er een nieuwe job bij. Ook de
voorbereidingswerken aan de infrastructuur zullen veel jobs opleveren: er worden vier nieuwe
stadia en extra wegen gebouwd en vooral het openbaar vervoer zal sterk verbeterd worden.
Daarnaast besteedt het land ook zorg aan zijn imago. Daarom worden de krottenwijken langs de
autoweg van de luchthaven van Kaapstad naar het stadion in het stadscentrum afgebroken en
vervangen door nieuwe woningen. Ook de straathandel zal aan banden gelegd worden om een
nette indruk te geven aan de bezoekers.
43
Dossier Zuid-Afrika

Het land heeft er ook veel voor over om een goed figuur te slaan op sportief vlak: de ex-trainer van
Brazilië, Perreira, werd aangeworven en krijgt een enorme vergoeding van 2,5 miljoen euro per jaar.
Dat is 1000 keer meer dan het gemiddeld loon.
Tot slot een belangrijk punt over positieve actie. In de meeste internationaal bekende sporten
(bijvoorbeeld rugby en cricket) maakten vooral blanken de dienst uit. Daarom was er sterke druk van
de overheid om ook meer spelers uit de andere bevolkingsgroepen op te nemen in nationale
selecties. Maar in het voetbal was die druk niet nodig: veel zwarten spelen voetbal en zij vormen het
merendeel van de nationale ploeg.
Kritiek
De organisatie van het wereldkampioenschap kost enorm veel geld aan de overheid. De grote
infrastructuurwerken zullen tijdelijk de werkgelegenheid verhogen, maar zijn geen échte oplossing
voor de hoge werkloosheid in het land. Met het geld dat naar die werken gaat, zou de overheid
nieuwe huizen kunnen bouwen, of scholen en ziekenhuizen veel beter kunnen uitrusten. En
tenslotte zijn de toegangsprijzen voor de doorsnee zwarte veel te hoog, zodat velen niet de kans
zullen hebben te gaan kijken.
Enkele namen
Zoals veel andere Afrikaanse voetballers zijn er ook Zuid-Afrikanen die in Europa voetballen. De
meest bekende in de competitie in 2007 is Elrio Vanheerden bij Club Brugge. Daarnaast zijn er o.a.
Michael Maduli en Jeffrey Ntuka bij Westerlo en Ashanda Sishuba bij STVV. De ex-Racing Genk
speler Aaron Mokoena is nu kapitein van de nationale ploeg “Bafana, Bafana”. Benny MacCarthy
(ex-Ajax en FC Porto) en Steven Pienaar (Ajax) zijn ook hier bekend.
44
Dossier Zuid-Afrika

Fiche 8. De uitdagingen voor Zuid-Afrika :
wereldkampioenschap voetbal 2010
Omvang van het gebeuren
3.000.000 tickets, waarvan 1 miljoen voor de sponsors, de
FIFA-leden en de sponsors, 1 miljoen voor buitenlanders
en 1 miljoen voor Zuid-Afrikanen
64 wedstrijden
10 stadions: 3 bestaande, 5 bestaande die moeten
aangepast worden en 2 totaal nieuw te bouwen
Opdracht
'
Gebruik deze cijfers
om na te denken
over de impact
van dit toernooi op
Zuid-Afrika en zijn
bevolking.
Noteer 2 positieve aspecten:
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
en twee negatieve aspecten:
...................................................
...................................................
...................................................
..................................................
Uitgaven door de overheid
400 miljoen euro voor de aanpassing en
bouw van stadions
500 miljoen euro voor aanpassing aan de
luchthavens
350 miljoen euro voor de bouw van wegen
en spoorwegen
Verwacht aantal bezoekers
32 ploegen met ongeveer 50 personen per ploeg
10.500 mediamensen
5.000 VIP's
500 officiële FIFA-leden
250.000 buitenlandse bezoekers (buiten Afrika) die
gemiddeld vier wedstrijden volgen en vijftien dagen blijven
45
Dossier Zuid-Afrika

9
E 9. Oxfam en Zuid-Afrika
A. In Zuid-Afrika
Oxfam-Solidariteit heeft met een aantal Zuid-Afrikaanse ontwikkelingsorganisaties een duurzame
samenwerking opgebouwd. Deze partners zijn lokale niet-gouvernementele organisaties (ngo’s),
die de ontwikkelingsprojecten bedenken en uitvoeren. De samenwerking gebeurt op verschillende
manieren. Oxfam-Solidariteit helpt hen aan de nodige middelen om hun werk te verrichten,
bespreekt met hen de gezamenlijke activiteiten en kan deze organisaties ook in contact brengen
met andere partners die in andere landen rond gelijkaardige thema's werken. De partners kunnen
actuele informatie leveren die relevant is voor de campagnewerking van Oxfam in het Noorden.
Oxfam-Solidariteit kiest in de samenwerking met partners voor bepaalde thema's. In Zuid-Afrika
gaat het over de volgende drie thema's: het recht op sociale basisvoorzieningen, het recht op
voedselsoevereiniteit en geweld op vrouwen. Dit alles moet gezien worden tegen de specifieke
achtergrond in Zuid-Afrika. Het land is nog steeds bezig om de loodzware erfenis van de apartheid
te verwerken. De voortdurende uitermate ongelijke verdeling van de welvaart is daar een bewijs
van. Het is deze ongelijkheid, waarvan bepaalde groepen meer dan andere het slachtoffer zijn, waar
onze partners iets aan willen veranderen. Boeren, vrouwen en meisjes, mensen zonder werk, grond
of huisvesting merken meetal niets van de sterke economische groei die het land kent.
Bepaalde partners (Calusa, Tralso, TCOE) richten zich op de rurale bevolking die zich nauwelijks
vertegenwoordigd weet en trachten deze mensen invloed te doen verwerven op het lokaal en
regionaal beleid. Een andere partner (AIDC) legt de nadruk op de verplichting van de overheid om
voor alle inwoners bepaalde basisvoorzieningen aan te bieden. Partners als Women on Farms of
RCCT focussen op het alarmerende geweld waarmee vooral vrouwen en meisjes geconfronteerd
worden en trachten dit via voorlichting en beleidsbeïnvloeding terug te dringen.
B. In België
Vroeger
Oxfam-Solidariteit werd opgericht in 1964 en is steeds zeer actief geweest in de strijd tegen de
apartheid. Samen met andere organisaties werden petitiecampagnes gevoerd, betogingen
georganiseerd, boycotacties opgezet tegen Zuid-Afrikaans fruit en tegen gouden munten. Hiermee
werd druk uitgeoefend op onze regering om op internationaal vlak stappen te ondernemen tegen het
apartheidsregime.
Zuid-Afrikaanse organisaties die zich verzetten tegen de apartheid kregen financiële en materiële
steun. Vooral dan organisaties van Zuid-Afrikanen die hun land ontvlucht waren en vanuit het
buitenland hun strijd wilden voortzetten. Zij hadden een onderkomen gevonden in Tanzania en
hadden daar een middelbare school, een vormingscentrum voor vrouwen en
vakbondsverantwoordelijken.
Oxfam-Solidariteit gaf ook financiële steun aan de afgevaardigden die het ANC naar België had
gestuurd om hier de strijd tegen de apartheid te voeren. Toen een van deze ANCvertegenwoordigers,
Godfrey Motsepe, aan een aanslag door een doodseskader van het
apartheidsregime ontsnapte, zorgde Oxfam-Solidariteit mee voor een goed beveiligd gebouw voor
het ANC in Brussel.
Al deze acties werden gevoerd in nauw overleg met de bevrijdingsbewegingen en de
volksorganisaties in Zuid-Afrika. Deze Zuid-Afrikaanse partners waren ervan overtuigd dat onze
46
Dossier Zuid-Afrika

gezamenlijke acties het apartheidsregime uiteindelijk op de knieën zouden krijgen. Toen de
afschaffing van de apartheid eindelijk een feit was, vierden vele mensen in Brussel een
geweldig feest.
Vandaag
Sinds het aantreden van een democratisch verkozen regering in 1994, heeft Oxfam-Solidariteit een
houding van kritische solidariteit tegenover het nieuwe Zuid-Afrika. Waar mogelijk steunen we het
land in zijn pogingen om de erfenis van het apartheid weg te werken.
Ook werken we rond nieuwe problemen, zoals de acties tegen de farmaceutische bedrijven die zich
verzetten tegen de pogingen van Zuid-Afrika om geneesmiddelen tegen aids in Zuid-Afrika
goedkoop in te voeren of te produceren.
Samen met onze partners in Zuid-Afrika sparen we de kritiek niet op de aanpak van de nieuwe
regering, bijvoorbeeld op het vlak van de herverdeling van het land, de huisvesting of het beleid
inzake hiv/aids.
In haar educatieve activiteiten geeft Oxfam-Solidariteit veel aandacht aan Zuid-Afrika via het
inleefatelier. Daarin wordt vooral aandacht besteed aan de grote ongelijkheid in het land en aan de
basisvoorzieningen.
Ook de Oxfam-Wereldwinkels hebben aandacht voor Zuid-Afrika: ze verkopen o.a. rozijnen,
wijn en thee.
47
Dossier Zuid-Afrika

Fiche 9. Oxfam en Zuid-Afrika
Opdracht
'
Welke van de
onderstaande
activiteiten worden
door Oxfam-Solidariteit
gedaan in verband
met Zuid-Afrika?
De Oxfams
in België doen
een aantal van
deze activiteiten.
Als je wil weten
welke, vraag
de antwoorden
dan aan de animator
tijdens het bezoek
aan het atelier!
Verkoop van eerlijkehandelsproducten (wijn, rozijnen, thee,...) in winkels
in België om de kleine lokale producenten te steunen.
Lokale organisaties steunen die er bij de overheid op aandringen
dat iedereen recht heeft op onderwijs, gezondheid en geneesmiddelen.
Die steun is vooral juridisch, logistiek en inhoudelijk.
Lokale organisaties steunen die er bij de overheid op aandringen dat
iedereen recht heeft op onderwijs, gezondheid en geneesmiddelen.
Die steun is vooral financieel.
Van farmaceutische firma's eisen dat de gezondheid van de mensen
voorrang heeft op het maken van winst, zodat aidspatiënten in Zuid-Afrika
en elders de geneesmiddelen kunnen krijgen die ze nodig hebben.
Standpunten innemen over het beleid van de Zuid-Afrikaanse regering
en dat kenbaar maken in België, in Zuid-Afrika en waar ook ter wereld
via de pers en het internet.
Zuid-Afrika gebruiken als een voorbeeld van een land dat tot een
democratisch systeem gekomen is dankzij de mobilisatie van de mensen
in Zuid-Afrika en elders in de wereld.
Zuid-Afrika gebruiken als voorbeeld van een land met grote
inkomensongelijkheid en de gevolgen hiervan aantonen voor de armste
bevolkingsgroepen.
Aandringen bij de Belgische overheid om meer hulp te geven aan
ontwikkelingslanden, Zuid-Afrika inbegrepen.
Apartheid in Zuid-Afrika als voorbeeld nemen om de apartheidspolitiek
van Israël aan te klagen.
48
Dossier Zuid-Afrika

10
E 10. Verdere informatie
A. Nuttige adressen en websites
Voor meer informatie over de ontwikkelingen en over de partnerorganisaties van Oxfam-Solidariteit in Zuid-Afrika
Jan Dreezen en Olenka Czarnocki,
Oxfam-Solidariteit
animatoren van De wereld om de hoek- atelier Zuid-Afrika
Vierwindenstraat 60
1080 Brussel
02/501.67.51
jan.dreezen@oxfamsol.be,
olenka.czarnocki@oxfamsol.be
Ambassade van Zuid-Afrika
Afdeling Voorlichting
Montoyerstraat 17-19
1000 Brussel
02/285.44.00
embassy.southafrica@online.be
Via het internet (deze websites zijn in het Engels):
www.gov.za
(De website van de Zuid-Afrikaanse regering.)
www.gcis.gov.za
(Het “South Africa Yearbook”, uitgegeven door de dienst communicatie en informatie van de overheid.)
www.anc.org.za
(Het African National Congress)
www.cosatu.org.za
(De vakbondscentrale COSATU)
www.mg.co.za
(Het gezaghebbende weekblad “Mail & Guardian”)
www.southafrica.co.za
(South Africa Online)
www.aidc.org.za
(Partner van Oxfam-Solidariteit)
49
Dossier Zuid-Afrika

B. Lectuur
SPARKS, Allister.
De kust van de goede hoop, Anthos, Baarn Nederland (1990).
Het wonder voorbij, Anthos, Baarn, Nederland (2006).
MANDELA, Nelson.
De lange mars naar de vrijheid, Autobiografie. Vertaald uit het Engels, Contact, Amsterdam, 1995.
BERKHOF, Aster.
Het huis van Mama Pondo, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 1973.
BLONDEL, Alain. en VIOT, Nicolas.
Mandela: een leven, een strijd, Stripverhaal, Solidariteitsfonds, Antwerpen, 1996.
(Verkrijgbaar bij Linx+, Watteeuwstraat 10 in 1000 Brussel, tel: 02/289 01 71)
C. Films en documentaires
Films over apartheid:
“A world apart” (1988) - “A dry white season” (1989) - “Cry Freedom” (1987) -“Mapantsula” (1989) -
“Sarafina” (1992) - “The power of one” (1992) - “Cry, the beloved country” (1995) -
“Goodbye Bafana” (2007).
Films over Zuid-Afrika vandaag:
“Under the rainbow”(2003) - “U-Carmen” (2004) - “Yesterday” (2004) - “Tsotsi” (2005)
Een aantal van deze films wordt verhuurd door:
Bevrijdingsfilms, Q. Metsijsplein 4, 3000 Leuven, tel.: 016/ 23 29 35.
D. Zuid-Afrikaanse muziek
Journey of dreams - Ladysmith Black Mombazo. Teldec Record Service GMBH, 1988.
Prisoner - Lucky Dube. Gallo Record Company, 1990.
Africa - Miriam Makeba, BGM Music, 1991.
The best of – J. Clegg and Savuka. Rythm Safari, 1991.
The sound of freedom - Sarafina, Miramax, 1992.
Bloudruk – Johannes Kerkorrel, Tusk Music, 1992
Down Freedom Avenue - Sipho Gumede, B&M Music, Durban, 1994.
Van Mpumalanga tot die Kaap – Stef Bos, HKM Records, 2001
Storotoro - Mzekezeke, Ghetto Ruff, 2002
Ibuthe - Zola, Ghetto Ruff, 2005
50
Dossier Zuid-Afrika

E. Proef Afrika
Bobotie is een typisch recept uit Zuid-Afrika met een mix van invloeden.
Wat heb je nodig?
Voor 4 personen:
curry: 5 gram
mango chutney: 100 gram
gehakt: 500 gram
bananen: 4 stuks
appelen: 2 stuks
rozijnen: 20 gram
noten: 50 gram
suiker: 1 soeplepel
azijn: 1 soeplepel
zout: 2 theelepels
1 ei om te mengen in het gehakt
1 ei om over het gehakt te gieten voor het de oven ingaat
melk: 5 cl.
laurierbladen: 4
ajuin: 1
sneetjes oud brood: 2
rijst: 300 gram
Hoe ga je te werk?
• Fruit de ui in de pan.
• Leg sneetjes oud brood in een kop melk en knijp daarna het brood uit.
• Meng in een kom het vlees, bananen, appelen, noten, curry, suiker, azijn, zout,
rozijnen, uitgeknepen brood, ajuin en 1 ei.
• Doe alles in een vuurvaste schotel die ingestreken is met boter of olie.
• Steek de laurierbladen in het mengsel.
• Klop het overblijvende ei en meng het met de melk waarin het brood gedopt was.
Giet het over het mengsel.
• Plaats de bobotie 45 minuten in de oven op middelmatige temperatuur.
• Laat intussen de rijst koken.
Dien op en geef iedereen een portie chutney.
Smakelijk!
51
Dossier Zuid-Afrika