infobrochure deelnemers FJ - met en zonder handicap - Hannibal

Infobrochure
voor deelnemers FJ
vakanties FJ - editie 2013

in deze brochure
Deze brochure stelde Hannibal samen
voor alle deelnemers met of zonder beperking
die meegaan op jongerenvakantie ‘fysiek’ (FJ).
de missie en pijlers van Hannibal ................... 4
doelgroep ........................................................................ 5
wie is wie? ........................................................................6
omgang met elkaar ............................................. 7
regels en afspraken .................................................................. 8
de vakantieformules ............................................... 10
assistentie ...................................................................... 12
handicap ....................................................................... 14
verzorging en assistentie: tips ........................... 17
• 2 •
infobundel voor nieuwe deelnemers • 3 • infobundel voor nieuwe deelnemers

1. de missie en pijlers van Hannibal
missie
Hannibal organiseert ontmoetingen tussen jongeren met en zonder (ernstige) beperking door vakanties op
maat aan te bieden. We moedigen initiatief, eigen inbreng en zelfontplooiing van alle jongeren aan.
pijlers
ontmoeting
Als jongerenorganisatie geeft Hannibal leeftijdsgenoten met en zonder beperking de kans om elkaar te
ontmoeten en te leren kennen in hun vrije tijd. Jongeren verwerven een eigen plaats in een groep waarin ze
zich thuis kunnen voelen. Ze krijgen de mogelijkheid om vriendschappen aan te gaan en een divers sociaal
netwerk uit te bouwen.
vakantie
Een vakantie met Hannibal is: ontspannen, genieten, je goed voelen. Je doet dingen waar je anders niet aan
toe komt en laat je zorgen varen.
We denken nieuwe concepten uit, verbeteren het bestaande aanbod en zorgen zo voor nieuwe ervaringen en
kansen.
op maat werken
Hannibal werkt op maat door vakanties aan te bieden volgens handicap en leeftijd. Binnen dit kader hebben
we aandacht voor de individuele noden en leefwereld van elke deelnemer.
Persoonlijke aandacht en zorg vinden we minstens even belangrijk als kwaliteitsvolle activiteiten. Dit maken
we waar dankzij een goede balans tussen deelnemers en vrijwilligers.
diversiteit
Hannibal heeft positieve aandacht voor de verschillen die er zijn tussen jongeren. Deelnemen aan een
activiteit van Hannibal wil zeggen dat je ieders eigenheid respecteert. Zo kom je in een groep terecht waar
ook jij jezelf kan zijn. Ervaar hoe verrijkend verschillen kunnen zijn.
kansen bieden
Hannibal biedt jongeren een veilige omgeving waarin ze kunnen experimenteren, onderzoeken en ontdekken
wat belangrijk is voor hen.
We kiezen resoluut voor een positieve benadering: we vertrekken vanuit ieders mogelijkheden. We
houden rekening met beperkingen en stimuleren jongeren om uitdagingen aan te gaan en grenzen te
verleggen. Door hen verantwoordelijkheid te geven en eigen keuzes te laten maken, dragen we bij tot hun
zelfstandigheid en scherpen we hun verantwoordelijkheidsgevoel aan.
inspraak
Bij Hannibal worden jongeren met en zonder beperking ernstig genomen. Er is ruimte voor inspraak en er is
keuzemogelijkheid. Jongeren geven in samenspraak, met respect voor ieders inbreng, vorm aan hun vakantie.
Hannibal stelt zichzelf als organisatie voortdurend in vraag en nodigt jongeren uit om samen de werking te
verbeteren.
2. doelgroep
‘jongeren fysiek’
Deze doelgroep omvat de jongeren met een louter fysieke handicap en hun reisgenoten zonder
handicap. Deelnemers zijn minstens 18 (uitzonderlijk 17) en niet ouder dan 30.
De deelnemers hebben een normale begaafdheid. Sommigen hebben beperkingen op motorisch,
fysiek en/of zintuiglijk vlak. Heel uitzonderlijk zijn er ook deelnemers met een milde vorm van
autisme.
Aangezien de deelnemers meerderjarig zijn én een normale begaafdheid hebben, verwachten
we dat ze zonder begeleiding kunnen functioneren. Iedereen moet in staat zijn om verantwoordelijkheid
te nemen voor zichzelf en voor een ander.
Als je zin hebt in een groepsvakantie en bereid bent om rekening te houden met de mogelijkheden
en beperkingen van anderen, als je positief ingesteld bent en niet houdt van betutteling,
dan ben je hier van harte welkom.
de andere doelgroepen
Hannibal heeft ook een vakantieaanbod voor andere doelgroepen:
• kinderen, tieners en jongeren met een verstandelijke handicap
• kinderen, tieners en jongeren met autisme
• kinderen en tieners met een fysieke handicap
Wil je graag eens kennismaken met een andere doelgroep? Meegaan als begeleider? Voel je vrij
om info te vragen. Jongeren met een louter fysieke handicap kunnen op sommige vakanties ook
als begeleider mee.
• 4 •
infobundel voor nieuwe deelnemers • 5 • infobundel voor nieuwe deelnemers

3. wie is wie?
het Hannibalteam
Hannibal is een deel van JKVG vzw. De vzw heeft een aantal personeelsleden in dienst.
De mensen die werken voor Hannibal, noemen we het Hannibalteam.
De mensen van het Hannibalteam gaan niet mee op vakantie. Ze doen vooral het werk achter
de schermen: planning en boekingen van de vakanties, inschrijvingen en administratie,
inhoudelijke ondersteuning van de vakantieverantwoordelijken, vorming van vrijwilligers,
communicatie en promotie, materiaalbeheer, belangenbehartiging van de doelgroep...
de doelgroepverantwoordelijke bij Hannibal
Er is in het Hannibalteam voor iedere doelgroep (‘autisme’, ‘fysiek’, ‘verstandelijk’) een
verantwoordelijke, die de belangen van die doelgroep behartigt. Die persoon noemen we
de doelgroepverantwoordelijke.
je contactpersoon bij Hannibal
In het Hannibalteam is er een contactpersoon voor jouw vakantie. Zijn/haar naam staat onder
alle brieven die je krijgt in verband met je vakantie. Heb je vragen omtrent je inschrijving,
praktische informatie, vorming of andere Hannibalactiviteiten? Dan kan je zeker bij jouw
contactpersoon terecht.
de vakantieverantwoordelijke (VV)
De opvolging van de vakantie (voor, tijdens en na) gebeurt door de contactpersoon en de
vakantieverantwoordelijke. De VV is een deelnemer - met of zonder handicap - net als jij.
De VV is degene die de vakantie coördineert.
Een VV heeft 2 soorten taken:
- inhoudelijk:
ervoor zorgen dat de activiteiten gebeuren vanuit de Hannibalvisie
taken en verantwoordelijkheden opvolgen
- persoonlijk:
zorgen dat alle deelnemers, met en zonder handicap, het goed hebben
De VV heeft de eindverantwoordelijkheid. Zit je tijdens de vakantie met een probleem,
een vraag of suggestie? Spreek de VV erover aan. De vakantieverantwoordelijke (VV) hakt
knopen door wanneer de ploeg het niet kan of niet wil. Hij of zij is echter geen almachtige of
alleenbeslisser. De VV hanteert een democratische aanpak.
4. omgang met elkaar
op gelijke basis
Alle deelnemers zijn meerderjarige jongvolwassenen. Iedereen, met of zonder handicap, is dus
oud en wijs genoeg om te weten wat hij wil en wat er moet gebeuren. Een persoon met een
handicap kan net zo goed een bepaalde verantwoordelijkheid opnemen, een activiteit voorbereiden,
de groep leiden…
Wat mensen met een handicap zelf kunnen, doen ze zelf. Jij kan eventueel assistentie verlenen,
maar je beslist niet in hun plaats.
Iedereen neemt dus deel op gelijke basis. Daarom spreken we van deelnemers met een handicap
en deelnemers zonder handicap. Het woord begeleider gebruiken we niet.
communicatie
Een fysieke handicap kan de communicatie soms bemoeilijken, omdat mensen zich moeilijker
verstaanbaar kunnen maken, of jou moeilijk kunnen verstaan. Hieronder een aantal tips:
• Spreek niet over het hoofd van de persoon met een handicap. Spreek de persoon zelf aan.
• Doe niet kinderachtig: een 25-jarige is geen kleuter, ook al spreekt hij moeizaam.
• Je hoeft niet te roepen, zo maak je echt niet duidelijker wat je bedoelt.
• Doe niet alsof je de ander begrepen hebt als dat niet zo is. Als je de ander niet verstaat,
vraag dan of hij het nog eens wil herhalen, of formuleer zelf wat je denkt begrepen te hebben.
intimiteit en privacy
De ene persoon heeft het makkelijker met lichamelijkheid dan de ander. Als persoon met een
handicap ben je het misschien gewoon dat anderen je assisteren op het toilet, maar voor een
groepsgenoot op vakantie kan dit de eerste keer een grote onzekerheid of zelfs weerzin oproepen.
Communicatie is hierbij heel belangrijk: uit je onzekerheid of stel de ander op zijn gemak.
Intieme verzorging en assistentie gebeuren vaak door dezelfde personen zodat er een grotere
vertrouwdheid is. Wassen of verzorgen gebeurt in de mate van het mogelijke op een plaats met
voldoende privacy, met de deuren dicht en zonder publiek.
Een intieme assistentietaak is geen seksuele activiteit. Als je toch het gevoel hebt, als assistentievrager
of –gever, dat er misbruik gemaakt wordt van de situatie, stel dan duidelijk je grenzen.
Laat geen dingen gebeuren waar je je niet goed bij voelt.
ontspanning en nachtrust
Van sommige mensen met een handicap vragen dagdagelijkse handelingen zoveel energie, dat
ze ’s avonds (of al eerder) doodmoe zijn. Maar ook assistentie verlenen (rolstoel duwen, mensen
optillen) kan erg vermoeiend zijn. Er wordt van beide kanten begrip en geduld verwacht. Het is
voor iedereen vakantie. Bouw voldoende momenten in om even op adem te komen.
Respecteer elkanders nachtrust. Wie uitgeslapen is, is een aangenamer mens. Als je elke avond
de bloemetjes buitenzet gaat de vermoeidheid steeds zwaarder doorwegen. Dan worden mensen
prikkelbaar en dat kan nefast zijn voor de groepssfeer.
• 6 •
infobundel voor nieuwe deelnemers • 7 • infobundel voor nieuwe deelnemers
afspraken
De VV moet ervoor zorgen dat vanaf de eerste dag regels en afspraken voor iedereen duidelijk zijn.
Is dat niet zo? Stel al je vragen, in de groep of rechtstreeks aan de vakantieverantwoordelijke.

5. regels en afspraken
Op elke vakantie gelden regels en afspraken om de vakantie aangenaam te laten verlopen.
Regels worden opgelegd en zijn niet ter discussie; afspraken maak je samen, in overleg. De
algemene regels van Hannibal gelden op elke vakantie; iedereen moeten ze respecteren.
Vind jij dat iemand zich ongepast gedraagt of bepaalde afspraken niet nakomt? Bespreek het
dan zo snel mogelijk met de persoon in kwestie. Dan kan die er nog iets aan doen. Ga er niet
(achteraf) over zeuren bij anderen. Dat lost niks op.
de regels van Hannibal
weg van de verblijfplaats
De verblijfplaats verlaten doe je alleen in functie van het vakantiegebeuren: samen met de anderen,
met jouw deelnemer(s), voor boodschappen, om een uitstap voor te bereiden... Niemand
onderneemt dingen los van de groep. Wie meegaat op vakantie engageert zich van het begin tot
het einde.
Wanneer je met maar een deel van de groep de verblijfplaats verlaat, moet er altijd voldoende
assistentie/begeleiding zijn. Ook bij de thuisblijvers!
Begeleiders gaan ‘s avonds niet op stap. Koks zijn wel vrij om de vakantieplaats te verlaten als
hun kooktaak erop zit. Ze maken hierover wel duidelijke afspraken met de VV.
Als er iemand noodgedwongen de vakantie moet verlaten (bij ziekte, een noodgeval thuis, bij
gedragsproblemen) verwittigt de VV steeds het secretariaat. Ook het thuisfront wordt verwittigd,
zelfs als de persoon in kwestie meerderjarig is.
roken
Bij het begin van de vakantie wordt besproken waar en wanneer er gerookt mag worden. Tijdens
activiteiten en bij de maaltijden wordt er sowieso niet gerookt.
Respecteer sowieso de richtlijnen van het verblijfscentrum en het rookbeleid van je vakantieland.
Roker of niet-roker: wees hoffelijk! Rokers duwen hun peuken goed uit en ruimen ze zelf op.
alcohol
Een pintje verfrist. Eentje drinken is OK maar onthoud:
• Dronkenschap is uitgesloten.
• ’s Nachts blijf je verantwoordelijk: ook dan kunnen de deelnemers je nodig hebben.
• Hannibal verbiedt het bezit, kopen of drinken van sterke drank (>20°) en alcoholpops.
• Voor buitenlandse vakanties: in andere landen gelden soms strengere regels rond het ge-
bruik van alcohol. Respecteer ze!
• Dronkenschap is een uitsluitingscriterium in de verzekering burgerlijke aansprakelijkheid, dus
als er iets gebeurt en je bleek toch onder invloed te zijn, dan ben je persoonlijk aansprakelijk.
Jongvolwassen deelnemers lusten soms ook graag een pintje. In hun fiche staat beschreven
of en hoeveel alcohol ze mogen drinken. behandel hen als volwassenen en laat hen een pintje
drinken als ze dat willen (bv. wanneer jullie een terrasje doen of tijdens een fuif).
drugs
Bij Hannibal is de regel simpel: cannabis en illegale drugs zijn niet toegelaten. Niemand heeft ze
dus op zak. Indien iemand betrapt wordt op het bezit, gebruik of verdelen van drugs, wordt het
secretariaat en de politie verwittigd.
Druggebruik is een uitsluitingscriterium in de verzekering burgerlijke aansprakelijkheid. Als er
iets gebeurt en je bleek onder invloed te zijn, dan ben je persoonlijk aansprakelijk.
relaties, intimiteit en privacy
Op een vakantie zijn of ontstaan er wel eens koppeltjes. Dat is OK, maar het brengt soms
spanningen in de groep. Geef volgende principes door aan je groepsgenoten:
• Koppeltjes in de groep mogen niet storen. Het is storend als twee personen vaak kussen, con-
stant hand in hand lopen of aan elkaar hangen.
• Sommige activiteiten of rustmomenten zullen je de mogelijkheid bieden om even op jezelf
te zijn of met je favoriete groepsgenoten. We willen echter niet dat mensen zich voortdurend
afzonderen van de groep. Dat geldt niet alleen voor koppeltjes, maar ook voor vrienden.
• Als een duo in de groep stoort, is het de verantwoordelijkheid van de VV om hen daarop aan
te spreken.
• Als de vakantieplaats het toelaat, zijn er aparte jongens- en meisjeskamers. Iedereen slaapt
steeds in zijn eigen bed. Als er tweepersoonskamers zijn mogen koppels gerust samen
slapen. Koppels die een kamer delen met anderen, slapen apart!
• Je afzonderen van de groep is asociaal en seks in het bijzijn van anderen wordt niet getolereerd.
Op een vakantie ontbreekt vaak de nodige privacy. Als je niet ongestoord kunt vrijen, stel je
seks uit tot na de vakantie.
• Een relatie of seksuele handelingen tussen een begeleider en een deelnemer kunnen strafbaar
zijn. Bij Hannibal is de regel dat dit sowieso niet gebeurt.
wettelijke overtredingen
Handelingen die in de algemene maatschappelijke context niet aanvaard worden (stelen, vandalisme,
agressie t.o.v. personen, verkeersovertredingen, openbare zedenschennis...) worden
uiteraard ook niet getolereerd op de Hannibalvakanties. Bij overtredingen kan de politie ingeschakeld
worden.
• 8 •
infobundel voor nieuwe deelnemers • 9 • infobundel voor nieuwe deelnemers
bezoek
Bezoek en overnachting van buitenstaanders is niet toegestaan. Ervaring leert ons dat bezoek
het groepsgebeuren vaak negatief beïnvloedt. Enkel in overleg met het Hannibalteam kunnen
eventueel uitzonderingen worden toegestaan. Bezoekers zijn niet verzekerd voor persoonlijke
ongevallen en burgerlijke aansprakelijkheid.
telefoon en gsm
Privé-gesprekken zijn altijd voor eigen rekening. Voor gesprekken in functie van vakantieactiviteiten
gebruik je indien mogelijk de telefoon van het vakantiehuis. Als er onderweg regelmatig
gebeld moet worden, koop dan eventueel van het groepsbudget een gsm-kaart (voor
buitenlandse vakanties: in je vakantieland). Zo moet er niemand persoonlijk opdraaien voor de
kosten.
Gebruik je toch je eigen gsm in functie van de vakantie? Er zit een onkostenformulier voor telefoongesprekken
in het boekhoudschrift. Verreken je onkosten met de financieel verantwoordelijke
en reken zo snel mogelijk af met het groepsbudget, ten laatste op het einde van je vakantie.
Bij het begin van de vakantie spreek je met je ploeg af hoe er wordt omgegaan met het gebruik
van de gsm. Het kan storend zijn als mensen regelmatig opgebeld worden of sms’jes ontvangen/versturen.
Als er een belmoment voorzien wordt voor mensen met een gsm, dan krijgen
ook anderen de kans om eens naar huis te bellen (bv. vanuit een telefooncel), als ze daar nood
aan hebben.
vijfde maaltijd
Het is fijn om ‘s avonds laat iets te knabbelen. Snacks, drank en kleine hapjes voor de hele
groep kunnen betaald worden van het maaltijdbudget. Je groep kan ook afspreken dat late
knabbels voor ieders eigen rekening zijn, of een pot samenleggen. Of bv. elke dag twee andere
personen laten ‘trakteren’ op iets kleins. Bespreek dit samen, er mag niemand iets opgedrongen
worden.

6. de vakantieformules
1. TOERISTISCHE VAKANTIES
Dit zijn echte reizen waarbij toerisme en plezier centraal staan.
De activiteiten gebeuren gemeenschappelijk en worden volledig door de groep zelf gepland,
deels vooraf, deels ter plaatse. Daarbij wordt zoveel mogelijk rekening gehouden
met de wensen van iedereen uit de groep. Meestal zijn deze vakanties een leuke
mix van cultuur en natuur, van actie en ontspanning.
de groep bepaalt zelf het programma
Tijdens de startdag zet de vakantieverantwoordelijke(n) je op weg om de vakantie te beginnen
plannen. Er wordt niets voorgekauwd; het is echt de bedoeling dat elke deelnemer een stukje
bijdraagt in de voorbereiding en uitwerking van het programma.
draag je steentje bij
Ga op zoek naar info over jouw vakantiebestemming. Surf naar toeristische en informatieve
websites, verzamel brochures en gidsen. Je kan al informeren hoe het zit met de toegankelijkheid
voor rolstoelers, toegangsprijzen van bepaalde bezienswaardigheden opzoeken, de locatie
en bereikbaarheid van attracties uitdokteren, een woordenlijst aanleggen met veel gebruikte
uitdrukkingen in de taal van het land. Je kan je ook bezighouden met het het uitstippelen van
de reisweg, bedenken van spelletjes voor onderweg, ideetjes om elkaar beter te leren kennen of
om te werken aan de groepssfeer.
Deel al je info met de anderen. Hoe beter de groep voorbereid is, hoe efficiënter de activiteiten
ter plaatse kunnen verlopen.
2. INTERNATIONALE GROEPSUITWISSELINGEN
Een uitwisseling is een beklijvende internationale ervaring.
Er wordt intensief samengewerkt met een groep buitenlandse jongeren, rond een
vooraf bepaald thema. Het programma staat al min of meer vast, maar er wordt gerekend
op ieders actieve inbreng om er echt een ‘project van de groep’ van te maken.
een internationale groep
Het hele programma speelt zich af in een internationale groep. Meestal zijn er twee partnerlanden,
soms ook meer. Engels is meestal de werktaal. Het is dus belangrijk dat je je behoorlijk
kunt behelpen in het Engels en bereid bent om een week lang de taalinspanning te leveren en je
te integreren in de internationale groep.
themasessies en intercultureel leren
De eerste dag(en) van de uitwisseling staat kennismaking en groepsvorming centraal. Vanaf dan
is er elke dag minstens één themasessie. De themasessies worden uitgewerkt volgens verschillende
methodieken: discussies, stellingenspel, informatief spel, rollenspel e.d.
Het programma is ook altijd intercultureel getint. Om elkaars cultuur te leren kennen is er een
presentatie van elk land tijdens een ‘interculturele avond’, je speelt een intercultureel spel, je
dompelt je onder in de cultuur van het gastland. Verder mag je je verwachten aan (educatieve)
uitstapjes en ontspanningsactiviteiten. In ‘feedbackmomenten’ wordt er regelmatig stilgestaan
bij het uitwisselingsgebeuren.
draag je steentje bij
Tijdens de startdag krijg je een idee van het voorlopige programma en bekijk je samen welke
taken verdeeld moeten worden. De voorbereiding kan themagericht zijn (opzoeken van info over
het thema, uitwerken van themasessies), of ontspanningsgericht (de kennismakings- en/of ontspanningsactiviteiten
voorbereiden). Wanneer wij een buitenlandse groep te gast hebben zijn er
ook veel praktische voorbereidingen (afspraken maken met de beheerder van de verblijfplaats
of met de buschauffeur, bezoeken en gidsen vastleggen, de bar organiseren, het materiaal beheren...).
Er is voor iedereen wel een taak weggelegd.
Soms bestaat een uitwisseling uit twee delen: het ene jaar is er de zending naar het buitenland,
het jaar erop de ontvangst van de partnergroep in eigen land (of andersom). In dat geval verwachten
we dat je je in de mate van het mogelijke engageert voor beide delen.
dankjewel, Europa!
De uitwisselingen kaderen in het Europees programma Youth in Action. Europa investeert grote
sommen in programma’s als Youth in Action. Dankzij die subsidies kan jij aan een spotprijs reizen
en een weeklang genieten van een onvergetelijke ervaring. Europa verwacht dat je iets doét
met die ervaring. De uitwisseling stopt niet bij de terugreis, het is de bedoeling dat ze verder
zindert. Dit wordt op de startdag en tijdens de uitwisseling besproken.
Heb je de smaak van het internationale avontuur te pakken gekregen? Dankzij Free Exit kan je
ook individueel een internationaal avontuur beleven. Free Exit is een project van De Werkbank
(De Werkbank is net als Hannibal een onderdeel van JKVG vzw.) Meer info over Free Exit op
www.dewerkbank.be.
• 10 •
infobundel voor nieuwe deelnemers • 11 • infobundel voor nieuwe deelnemers

assistentie vragen
Er gaat geen medische hulp mee. Je kan beroep doen op al
je reisgenoten. Wat je zelf kan, doe je zelf. Verder geef jij
aan hoe en je kan bijstaan.
Als deelnemer met een handicap kan je mee als de draagkracht
van de groep groot genoeg is om voor jouw persoonlijke
assistentie in te staan.
Het groepsgebeuren en het vakantiegevoel staan centraal.
Jijzelf draagt ook je steentje bij wanneer dat nodig is. Het is
immers ook vakantie voor de deelnemers zonder handicap.
assistentie geven
Als je deelneemt aan een vakantie van Hannibal engageer
je je om met respect en zorg een stuk van de assistentie op
te nemen.
Als deelnemer zonder handicap houd je rekening met
de noden van je groepsgenoten met een handicap. Voor
noodzakelijke assistentie moeten ze steeds op iemand een
beroep kunnen doen.
Een week lang assistentie geven kan best vermoeiend zijn,
maar het is de bedoeling dat het vakantiegevoel primeert.
7. assistentie
deel van je vakantie
Als je deelneemt aan een vakantie van de doelgroep ‘jongeren fysiek’, weet dan dat assistentie
deel uitmaakt van het vakantiegebeuren. We verwachten van àlle deelnemers, met en zonder
handicap, nieuweling of meer ervaren, dat ze bereid zijn om - binnen hun mogelijkheden - assistentie
te verlenen waar nodig.
mogelijke assistentievragen
• rolstoel duwen
• iemand in en uit de rolstoel helpen (ondersteunen/tillen, bijvoorbeeld van en naar bed, toilet,
douche)
• tijdens maaltijden: eten snijden, drinken en eten aangeven, mond afvegen
• bij het aan- en uitkleden: kledij aangeven, hulp bij het dicht- of opendoen van ritssluitingen,
BH, knopen, veters tot volledig helpen aan- en uitkleden
• hygiëne: tanden poetsen, haarverzorging, scheren, wassen, afdrogen
• toiletgang en intieme verzorging: verschonen van incontinentiemateriaal of maandverband,
bips afvegen, urinaal aanbrengen, assisteren bij sonderen of colonspoelen
• medicatie: medicatie geven
• bagage helpen dragen, bed opmaken, spullen op orde houden, dingen aangeven...
Assistentienoden worden besproken op de startdag en bij het begin van de vakantie.
Niet alle deelnemers met een handicap hebben (veel) assistentie nodig. De ene persoon zal
alleen assistentie vragen op verplaatsing (rolstoel duwen). Een ander zal ook hulp vragen in de
badkamer of aan tafel. Sommigen kunnen bijna alles volledig zelfstandig, anderen zullen voortdurend
beroep moeten doen op assistentie.
Wat iemand zelf kan, laat je hem uiteraard zelf doen.
iedereen helpt iedereen
Uiteraard staat niemand er alleen voor! Je gaat met een groep op vakantie. Iedereen gaat met
elkaar om, en iedereen moet op iedereen beroep kunnen doen.
Het is niet de bedoeling dat een deelnemer met een handicap één bepaalde groepsgenoot claimt
voor alle assistentietaken. De groep kan eventueel wel afspreken om bepaalde assistentietaken
steeds door dezelfde mensen te laten gebeuren omwille van privacyredenen of om een en ander
vlotter te laten verlopen.
vraag uitleg en hulp
Misschien voel je je wat onzeker en zie je niet alle assistentietaken onmiddellijk zitten. Wij
verwachten dat je je er wel voor openstelt. Als je niet goed weet wat er van je verwacht wordt,
vraag het dan aan de persoon in kwestie. Hij/zij zal je het best kunnen uitleggen hoe je bepaalde
handelingen aanpakt. Durf ook hulp vragen aan een derde als je iets niet alleen kunt
(bijvoorbeeld iemand optillen).
Tips en uitleg over assistentie en verzorging vind je verderop in deze brochure.
• 12 •
infobundel voor nieuwe deelnemers • 13 • infobundel voor nieuwe deelnemers

8. handicap
De officiële definitie van handicap: elke langdurige en belangrijke beperking van de
kansen tot sociale integratie van een persoon ten gevolge van een aantasting van de
verstandelijke, psychische, lichamelijke of zintuiglijke mogelijkheden.
eerst de persoon; de handicap is een detail
Bij Hannibal ontmoet je mekaar in een vakantiecontext. In de eerste plaats zijn jullie groepsgenoten.
Je leert mekaar als mens kennen, ieder met zijn persoonlijkheid. Een handicap is maar
een detail. Wat precies de oorzaak, de medische achtergrond of de benaming van iemands handicap
is, vinden wij van ondergeschikt belang. Je kan perfect een week met iemand optrekken
zonder dat je al die details hoeft te kennen.
enkele veel voorkomende handicaps
Het is onmogelijk om een volledig en gedetailleerd overzicht te geven van de handicaps die
je op onze vakanties zou kunnen tegenkomen. Hieronder beperken we ons dus tot uitleg over
enkele veel voorkomende fysieke handicaps.
spasticiteit
Of hersenverlamming (cerebral palsy). De oorzaak is beschadiging van een oorspronkelijk normaal
hersenstelsel, kort voor, tijdens of kort na de geboorte. Deze mensen vertonen stoornissen
in hun beweging, in hun houding, hun spreken en/of gezichtsuitdrukkingen. Door deze uiterlijke
kenmerken wordt deze handicap soms ten onrechte geassocieerd met een verstandelijke beperking.
Hersenverlamming beperkt zich niet tot de motoriek. Er kunnen zich bijkomende problemen
voordoen, zoals voedingsproblemen, kwijlen, gezichts- en gehoorstoornissen, epilepsie,
een verstoorde maag-darmwerking...
spina bifida
Ook gekend als ‘open rug’. De ernst ervan is afhankelijk van de mate waarin en de plaats waar
de ruggenwervel niet gesloten werd. Vanaf die plaats is het onderlichaam verlamd. Meestal
zitten deze mensen in een rolstoel en zijn ze incontinent. Door een slechte bloeddoorstroming in
de verlamde lichaamsdelen is de huid erg week en genezen wonden er heel moeizaam. Belangrijk
is om – zeker bij het duwen van hun rolstoel – de nodige voorzichtigheid en zachtheid in
acht te nemen. Lees meer: www.bosk.nl/templates/mercury.asp?page_id=3196.
spierziekten
Een spierziekte kan progressief zijn. Dat wil zeggen dat ze verergert met het ouder worden.
Ze kan echter ook stagneren (niet meer verergeren). Vaak konden deze mensen als jong kind
nog lopen en spelen zoals anderen. Rond hun 10 à 11 jaar hebben velen echter al een rolstoel
nodig. De spierverzwakking begint meestal rond het bekken en breidt zich van daar verder uit.
Bij verzorging kunnen deze mensen moeilijk meewerken: als je hen uit hun rolstoel wil tillen, let
dan op dat ze niet uit je armen ‘wegglippen’.
Info over spierziekten: www.vsn.nl/spierziekten/index.php
dwarslaesie
Dit is meestal het gevolg van een breuk door een ongeval en dus geen aangeboren handicap.
Doordat op een bepaalde plaats zenuwvezels onderbroken worden in het ruggenmerg, is het
lichaam verlamd (of het gevoel verminderd) naar beneden toe. Daardoor zijn deze personen
meestal rolstoelgebruikers. Meer weten? www.dwarsleet.nl.
• 14 •
infobundel voor nieuwe deelnemers • 15 • infobundel voor nieuwe deelnemers
NAH
Een niet-aangeboren hersenletsel (NAH) is vaak het gevolg van een ongeval, tumor, hersenbloeding
of een operatie. De kenmerken verschillen van persoon tot persoon. Dit heeft te maken
met de plaats van de beschadigingen in de hersenen en de ernst van het letsel. Enkele problemen
die vaak voorkomen bij mensen met een NAH: stemmingswisselingen, vertraagd denkvermogen,
spraakproblemen, oriëntatieproblemen, geheugenproblemen, problemen met kracht en
controle over ledematen. hoofdpijn, onduidelijk of verward praten. Meer info: www.nah-info.nl.
zintuiglijke handicap
Men spreekt ook wel van sensoriële handicaps. Het gehoor (auditief) of het zicht (visueel) is
sterk verminderd of afwezig.
Bij personen met een auditieve handicap is het belangrijk voldoende langzaam en duidelijk
articulerend te spreken en - indien zinvol - luid genoeg. Spreek vanop korte afstand met de
slechthorende en zorg dat hij kan zien wat je zegt. Schakel achtergrondlawaai uit, want een
slechthorende is niet in staat om uit een veelheid van geluiden er één geluid uit te filteren.
Neem in gezelschap de slechthorende op in het gesprek: noem telkens het onderwerp, dan blijft
de slechthorende erbij horen. Lach hem niet uit als hij verkeerd reageert, maar vertel wat er
aan de hand is. Gebaren en geschreven taal kunnen de communicatie vergemakkelijken.
Personen met een visuele handicap hechten belang aan een vertrouwde omgeving waarin ze
weten waar alles zich bevindt. Vertel hen ook zo veel mogelijk wat er gebeurt zodat ze niet
steeds een deel moeten missen! Tips: http://www.kimbols.be/ogen/tips.php.
autisme
Heel uitzonderlijk gebeurt het dat normaalbegaafde jongeren met een milde vorm van autisme
aansluiten bij de doelgroep ‘fysiek’. Autisme is geen fysieke handicap. Het is een hersenstoornis
waarvan de oorzaak nog niet gekend is. Door hun speciale manier van informatie verwerken,
hebben mensen met autisme problemen met sociale interactie, communicatie, verbeelding en
soepelheid.
Hoe ga je om met personen met autisme?
• Vertel vooraf wat je gaat doen.
• Bied structuur: doe dingen in een bepaalde volgorde en wijk hier niet van af.
Verandering roept bij mensen met autisme weerstand op.
• Vermijd beeldspraak en dubbelzinnig of figuurlijk taalgebruik.
• Vermijd vage uitdrukkingen zoals later, straks, bijna, ongeveer, …
• Geef de tijd om je boodschap te laten doordringen. Herhaal ze eventueel letterlijk.
• Gebruik ondubbelzinnige, eenvoudige taal en beperk de boodschap tot de essentie.
Meer info: www.autismevlaanderen.be.

epilepsie
Epilepsie is geen handicap, maar het komt wel vaak voor bij mensen met een handicap.
Bij epilepsie is er op sommige momenten een verminderd bewustzijn door een kortsluiting in de
hersenen. Dat kan gaan van onopvallende korte ‘absences’ tot grote aanvallen met stuiptrekkingen,
waarbij het bewustzijn volledig afwezig is. Soms spreekt men van een toeval in plaats van
een aanval. In de volksmond wordt een epilepsie-aanval natuurlijk meer gebruikt.
Vele epileptici moeten een strikt medicatieschema volgen en kunnen zo toch (bijna) aanvalsvrij
door het leven gaan. Ze weten meestal goed welke factoren een toeval kunnen uitlokken. Vermoeidheid
is een belangrijke trigger. Epileptici moeten dus goed hun nachtrust bewaken.
Respecteer dit.
Andere factoren die een toeval kunnen uitlokken zijn:
• fel licht (stroboscoop op een fuif, flitsende lichten op de kermis)
• een hevige inspanning (bvb een actief en spannend bosspel)
Een ‘grand mal’ of grote epilepsietoeval kan er akelig uitzien: ogen die wegdraaien, ledematen
die ongecontroleerd beginnen te schokken, schuim op de mond. Omstanders zullen misschien
schrikken en beginnen te panikeren of onnodig een ziekenwagen willen bellen. Houd het hoofd
koel, leg uit dat het om een epilepsieaanval gaat, stuur ramptoeristen weg en volg onderstaande
tips.
Een epilepsie-aanval! Wat nu?
• Blijf kalm.
• Blijf bij de persoon en voorkom dat hij zich tijdens een aanval verwondt (neem de
bril af, haal voorwerpen weg waaraan hij zich zou kunnen verwonden).
• Zorg dat de ademhaling zo min mogelijk gehinderd wordt, maak strakke kleding los.
• Probeer te timen hoe lang een aanval duurt.
Zeker niét doen:
• Stop nooit iets hards tussen de tanden.
• Probeer de aanval niet te stoppen door de heftige bewegingen tegen te houden.
Na een aanval:
• Stel de persoon gerust en vertel wat er gebeurd is.
• Geef hem de tijd om wat te bekomen en laat hem eventueel rusten.
• Als je in groep bent en de anderen zijn ook geschrokken, probeer ook hen dan uit
te leggen wat er gebeurde en stel ook hen gerust.
• Misschien moet je bepaalde medicatie toedienen.
• Bel zeker even naar de ouders/opvoeders over het gebeurde.
• Als een aanval langer dan minuten duurt, of er volgt snel een tweede aanval, of
bij ernstige verwondingen, dan bel je een dokter.
10. verzorging en assistentie: tips
algemene richtlijnen
• Vraag altijd of het nodig is dat je helpt. Wat iemand zelf kan doen, laat je hem ook doen.
• Ontneem niemand zijn zelfstandigheid.
• Vraag wat je precies moet doen. De persoon met een handicap kan zelf het best uitleggen
hoe je hem goed kan helpen.
• Wees niet beledigd als iemand jouw assistentie weigert, de ander heeft het recht om te
kiezen aan wie hij assistentie vraagt.
• Vraag gerust om te herhalen wat je niet goed begrepen hebt. Is het de eerste keer dat
je een assistentietaak uitvoert? Laat dan eventueel iemand met ervaring voordoen hoe
het moet.
• Neem geen betuttelende houding aan.
• Vertel wat je gaat doen, zo is de ander voorbereid en volgen er geen onaangename
verrassingen. (Bijvoorbeeld: ‘ik ga je rolstoel even kantelen’ als je op oneffen terrein
terechtkomt.)
• Plaats jezelf zoveel mogelijk op dezelfde ooghoogte als de persoon (in de rolstoel). Zo
communiceer je makkelijker en het geeft een vertrouwder gevoel omdat je je niet fysiek
‘hoger’ stelt dan de ander.
• 16 •
infobundel voor nieuwe deelnemers • 17 • infobundel voor nieuwe deelnemers

verzorging en assistentie: tips - vervolg
DE ROLSTOEL
• Zet jezelf op gelijke ooghoogte wanneer je met iemand in een rolstoel praat.
• Vraag waar de persoon naartoe wil, wil zitten. Neem hem niet zomaar mee, zonder ver-
dere uitleg.
• Draai de rolstoelgebruiker met zijn gezicht naar de persoon die aan het woord is of naar
de plaats waar het gesprek/gebeuren zich afspeelt.
• Tijdens activiteiten zorg je dat rolstoelgebruikers alles goed kunnen volgen. Als je een rol-
stoelgebruiker achter een groep ‘parkeert’, dan ziet hij niks.
• Als je iemand aan een tafel zet: ga even na of zijn knieën onder het tafelblad kunnen en
knal niet tegen een tafelpoot aan. Ook als je door een deuropening moet, vergewis je je
ervan dat de ruimte breed genoeg is en je geen muren of deurstijlen raakt.
duwen
• Rij niet tegen anderen aan.
• Vermijd hobbelige parcours, steentjes, putten.
• Neem een normaal tempo aan. Ga niet racen.
stoepranden en drempels
• Rij de voorste wieltjes van de rolstoel tot tegen de stoeprand. Zet vervolgens je linker-
of rechtervoet op de achterste trapbuis (2 uitsteeksels). Duw met je voet om zo de voorste
wieltjes op te lichten. Als er geen trapbuis is, kantel je de rolstoel met je armkracht. Gebruik
je benen en je romp als steun om te voorkomen dat de rolstoel achterover valt. Als de
stoeprand hoog is, dan rij je er achterwaarts op.
• Van de stoeprand af rijden doe je best achterwaarts: eerst de grote wielen voorzichtig van
de stoeprand rijden (goed tegenhouden).
Rij je er voorwaarts af dan kantel je de voorste wielen naar boven, en rij je enkel met de
achterste wielen. Zo voorkom je dat iemand uit de rolstoel valt.
• Neem geen risico’s. Als je voelt dat een bepaalde hindernis te moeilijk wordt, omdat je niet
weet hoe je ’t moet aanpakken of omdat je te weinig kracht hebt om de rolstoel stevig in
de hand te houden, vraag dan om hulp!
in- en uitstappen
• Zet steeds de remmen op als je iemand in of uit de rolstoel helpt stappen.
• Klap steeds de voetsteunen omhoog en draai ze eventueel ook opzij.
• Bij veel rolstoelen kun je bepaalde onderdelen verwijderen: armleuningen, voetsteunen…
Dat maakt het makkelijker om mensen vanuit de rolstoel in een wagen, in bed of op het
toilet te tillen.
• Als je een rolstoel in een auto zet, kan je er ook bepaalde onderdelen (bijvoorbeeld de wielen)
afnemen om hem zo compact mogelijk te maken.
AAN TAFEL
• Aan iemand die niet zelf zijn voedsel kan opscheppen, vraag je wat hij wil eten/drinken en
hoeveel.
• Mensen met motorische beperkingen gebruiken soms een bordrand, een slab, aangepast
bestek, een aangepaste drinkbeker. Bij het materiaal dat Hannibal meegeeft vind je drink-
rietjes.
• Sommige mensen moet je helpen met boterhammen smeren, vlees snijden, eten naar de
mond brengen. Als je rechtshandig bent, ga je best rechts van de persoon zitten, en an-
dersom. Heb oog voor de persoon en neem rustig de tijd. Houd ondertussen geen conver-
saties met iemand van twee tafels verder. Als het lang duurt, laat je dan eventueel aflossen
door iemand die intussen al klaar is met eten.
• Door geduld op te brengen zorg je ervoor dat de ander zich niet verslikt en kan aangeven
wat hij wil. Ook hier weer: wat hij zelf kan doen, laat je de persoon met een handicap zelf
doen, al gaat het soms nog zo traag.
IN DE BADKAMER
• 18 •
infobundel voor nieuwe deelnemers • 19 • infobundel voor nieuwe deelnemers
wassen
• Belangrijk is dat je zorgt voor voldoende privacy: doe ramen en deuren dicht, zorg dat er
niet voortdurend mensen binnen- en buitenlopen, stel de ander op zijn gemak.
• Neem je tijd om iemand te wassen.
• Verzamel vooraf al het nodige materiaal.
• Als je iemand wast, doe het dan met water op de juiste temperatuur, zorg dat de ander
geen kou krijgt, was ook goed tussen vingers en tenen en in de okselholtes. Spoel goed af en
vooral: droog heel goed af (dus ook in moeilijke huidplooien en tussen de tenen). Zo
voorkom je schimmels.
Meestal heb je de mogelijkheid om te douchen. Soms is de douche zeer goed aangepast voor
mensen met een loophandicap: dan vind je er een zitje, een afneembare douchekop, een antislipvloer
en steunen aan de wand. Maar vaak zal je moeten improviseren. Vraag dan bijvoorbeeld
om een plastic tuinstoel, zorg dat je zeker zelf slippers aan je voeten hebt zodat je niet
uitglijdt als je iemand moet ondersteunen.
Je kan er ook voor kiezen om iemand zittend in de rolstoel of liggend op het bed te wassen.
scheren
Mannen die zich niet zelfstandig kunnen scheren brengen meestal een elektrisch scheerapparaat
mee. Scheren met een elektrisch scheerapparaat doe je op een droge huid. Span de huid
lichtjes aan en houd het toestel er loodrecht op. Beweeg rustig, zonder te drukken, tegen de
groeirichting van de baard in. Voor het opbergen van het apparaat reinig je het goed met het
borsteltje.
andere
Ook tandenpoetsen, neus en oren schoonmaken, kammen, deodorant aanbrengen, eventueel
schminken e.d. behoren tot de dagelijkse verzorgingstaken. In principe geeft de persoon zelf
wel aan of en hoe je hem moet assisteren. Als je merkt dat iemand er echt onverzorgd bijloopt
kan je eventueel zelf aanbieden om te helpen.

verzorging en assistentie: tips - vervolg
OP HET TOILET
Soms is er assistentie nodig bij het toilet. Dat kan zich beperken tot het openen of sluiten van
een broeksknoop of ritssluiting. Maar vaak zal men je vragen om te ondersteunen bij de transfer
van de rolstoel naar het toilet en omgekeerd.
• Als er een aangepast toilet is dat ruim genoeg is, rijd je er met de rolstoel binnen. Anders
kan het wat improviseren worden. Probeer in elk geval zoveel mogelijk privacy te bieden,
en zoek de meest handige positie om de rolstoeler vanuit de rolstoel op het toilet te helpen,
met zo min mogelijk obstakels.
• Moet er echt getild worden, zorg dan dat je met twee helpers bent. Spreek vooraf af welke
verschillende stappen je gaat doen. Tel steeds samen af (3 – 2 – 1 – ja!) voordat je de per-
soon optilt. Soms kan je in één beweging de transfer doen en tegelijk de andere helper de
broek al laten af- of optrekken.
• Sommigen hebben graag dat je bij hen blijft om hen te ondersteunen (vooral wanneer er
geen steunbeugels voorzien zijn). Anders ga je buiten wachten.
• Vraag of het nodig is om de bips of de vagina af te vegen.
• Vergeet het toilet niet door te spoelen. Laat geen spullen rondslingeren.
• Was je handen en/of help de rolstoeler indien nodig zijn handen wassen.
incontinentie
Sommige mensen hebben ten gevolge van hun handicap hun plas en/of stoelgang niet
(volledig) onder controle: ze kunnen niet ophouden of niet spontaan ontlasten. Hier wordt niet
makkelijk over gepraat en op zich is dat ook niet nodig. De meeste incontinente personen zullen
zichzelf discreet verzorgen. Sommigen kunnen dat door hun handicap niet zelf doen. In dat geval
zullen ze je vragen om te assisteren. Van de assistent wordt uiteraard discretie verwacht.
• Wanneer de blaasspieren niet de kracht hebben om de urine zelf uit het lichaam te stuwen,
moet men sonderen: er wordt een sonde in de blaas gebracht om het vocht af te voeren.
• Soms vindt ook de stoelgang niet spontaan de weg naar buiten. Bij het colonspoelen wordt de
darm via de anus gevuld met een ruime hoeveelheid lauw water. Het water zal uit de darm
lopen en de ontlasting meespoelen.
• Een urinaal is een plastic of kunststof fles met een brede hals. Dit geeft mannen de moge-
lijkheid om te plassen zonder dat ze de transfer naar het toilet moeten maken. Je klemt de
fles tussen de benen van de zittende man, met de afgeplatte kant naar onder, zodat er geen
urine kan teruglopen. De penis wordt in de hals van de fles gebracht. Als de plas gebeurd is,
giet je de urine weg in een toilet, je spoelt het urinaal met water en bergt het terug op. Het zit
meestal in een zakje dat aan de rolstoel hangt.
• Een uridoom is een soort zelfklevend condoom dat over de penis aangebracht wordt. Het is via
een buisje verbonden met een reservoir (zakje) dat de urine opvangt. Het zakje wordt meestal
met velcrostrips aan het onderbeen vastgemaakt. Aan het zakje is een ‘kraantje’ om het te
ledigen. Sommigen zullen voor elk gebruik een nieuw zakje aanbrengen, anderen spoelen het
zakje met water en gebruiken het meermaals.
• ‘Pampers’: sommige incontinente mensen gebruiken dag- of nachtpampers. Wanneer de per-
soon in kwestie op zijn benen kan steunen, is het makkelijk om de pamper staand aan te
doen. Anders doe je het liggend op het bed.
Wanneer je een vuile pamper helpt verwijderen, maak hem dan onmiddellijk zo compact mo-
gelijk (dichtrollen) en doe hem in een apart plastic zakje dat je goed dichtknoopt voordat je
het in de vuilnisbak gooit.
Leg het nodige materiaal (een nieuwe pamper, wasgerief of vochtige doekjes, handdoek,
toiletpapier…) vooraf klaar, zodat je snel kan handelen en de ander niet langer dan nodig
in zijn blote bips moet liggen/staan.
• Een bedpan ken je wel als je ooit in het ziekenhuis gelegen hebt. Een bedpan wordt ge-
bruikt voor mensen die liggend (op bed) ‘naar het toilet gaan’. Je legt er best iets bescher-
mends onder om knoeien te vermijden. De inhoud wordt achteraf in het toilet weggespoeld,
de bedpan wordt gespoeld en indien mogelijk ontsmet. De gebruiker zelf zal richtlijnen
geven over het onderhoud.
algemene tips
• Leg het nodige materiaal steeds vooraf klaar.
• In de EHBO-koffer vind je verzorgingshandschoenen, vochtige doekjes, handzeep, plastic
zakjes, ontsmettingsalcohol. Die kan je gebruiken als de deelnemer die dingen zelf niet
bij heeft.
• Als het verversen van incontinentiemateriaal geurtjes met zich meebrengt, zorg dan dat
de plaats goed verlucht wordt. Laat in geen geval gebruikt materiaal rondslingeren.
• Probeer vuilbakjes met incontinentiemateriaal zo snel mogelijk te ledigen. Zeker in de zo-
mer krijg je al snel geurhinder.
• Ga discreet om met eventuele ‘ongelukjes’.
Zorg dat de persoon gewassen is voor hij schone kleren aantrekt.
Natte broeken moeten gewassen en gedroogd worden vooraleer je ze in de linnenzak
stopt. Bij het materiaal van Hannibal vind je vloeibaar wasmiddel.
HULPMIDDELEN
Verder vragen ook de hulpmiddelen om een verzorgd gebruik en onderhoud. Hulpmiddelen zijn
kostbaar en voor de betrokkenen onmisbaar. Spring er voorzichtig mee om. Gebruik nooit ongevraagd
iemands rolstoel om erin te zitten of mee te rijden.
• Manuele rolstoel: wanneer de rolstoel niet gebruikt wordt, neem het kussen er dan eens
uit om te verluchten. Verwijder zand, kruimels of ander vuil. Zorg dat de banden steeds
voldoende opgepompt zijn. Laat geen losse onderdelen (voetsteunen e.d.) rondslingeren.
• Elektrische rolstoel: idem als manuele rolstoel. Vergeet niet ’s nachts de batterij op te laden.
Bij het slapengaan steek je de stekker in een stopcontact, dan is hij ’s ochtends opgeladen.
• Krukken: zorg dat krukken steeds binnen handbereik staan van degene die ze nodig heeft.
Plaats ze zo dat ze niet vallen en dat anderen er niet over kunnen struikelen. Idem voor
looprekjes. Zorg dat ze op een plaats staan waar ze de doorgang voor anderen niet be-
lemmeren.
• Een bril was je iedere morgen met warm water en zeep en droog je af met een propere
zakdoek. Leg hem ’s nachts op een veilige plek. Spreek af waar je de bril legt. Iemand die
echt slecht ziet, vindt de bril misschien niet als hij niet op zijn neus staat.
• Een hoorapparaat breng je in nadat de oren zijn schoongemaakt. Als je het hoorapparaat
uitneemt, maak het dan ook schoon.
meer weten?
In de bib en op internet vind je info voor professionele verzorgers.
Een voorbeeld: www.ziekenverzorgende.nl - rechts onderaan vind je de link ‘zorgenprotocollen’.
• 20 •
infobundel voor nieuwe deelnemers • 21 • infobundel voor nieuwe deelnemers

voorbereidingsmomenten
Bij je inschrijving word je uitgenodigd
voor het startweekend: een ontmoetings-
en voorbereidingsdag voor je vakantie/
uitwisseling. Je leert er je groepsgenoten
kennen en wisselt praktische info uit.
Taken voor de verdere voorbereiding
worden verdeeld.
vormingsmomenten
Je kan je ook voorbereiden door deel
te nemen aan vormingsmomenten van
Hannibal. In de paasvakantie is er de
cursus ‘animator in het jeugdwerk’
en we bieden elk jaar meerdere losse
vormingsdagen aan rond verschillende
thema’s.
Alle info op www.hannibalvakanties.be.
We wensen je een plezante, onvergetelijke vakantie!
Hannibal • Van Vaerenberghstraat 6 • 2600 Antwerpen-Berchem
tel: 03-609 54 40 • fax: 03-609 54 41 • info@hannibalvakanties.be