Contact leggen met elementwezens Niet alleen ... - de Aardespiegel

edactioneel
Veertig jaar lang zat de graanprijs
min of meer op hetzelfde niveau.
Wat de boer in 1968 kreeg voor een
kilo graan, dat kreeg hij in 2008
nog steeds. Hoe is dat mogelijk in
een wereld waarin alles altijd en
voortdurend duurder wordt? Omdat
de productie van graan steeds
grootschaliger, steeds mechanischer,
kortom steeds industriëler
werd. Met als gevolg dat de productie
in handen kwam van steeds
minder mensen. Slechts tien land
produceren tweederde van al het
voedsel. En dat handjevol mensen
doet dat ook nog eens zonder enig
begrip voor de grond waarop zij
het voedsel verbouwen. De aarde
wordt uitgezogen, uitgemergeld, al
het leven wordt eraan onttrokken.
Dat kon niet lang meer goed gaan.
En het gaat ook niet meer goed.
Grote droogte in Illinois, USA en
extreme natte in de Oekraïne
maakt dat de laatste resten
vruchtbare bodem wegwaait respectievelijk
wegspoelt. Grote delen
van de oogst dreigen te mislukken.
Ging in 2010 de graanprijs al door
het dak met broodopstanden in de
Arabische wereld tot gevolg, nu
stijgen de prijzen tot in de hemel.
Omdat de vraag naar voedsel
stijgt, lees ik in de kranten. Omdat
we onverantwoordelijk met de
grond waarop wij ons voedsel verbouwen
zijn omgegaan, denk ik.
Net zoals de zogenoemde financiële
crisis van 2008 in werkelijkheid
een spirituele crisis is, wat is de
eigenlijke opdracht van de mens
op aarde, is deze zogenoemde
voedselcrisis in werkelijkheid een
levenscrisis, hoe gaan we om met
de aarde en de krachten die ons
het leven schenken.
Dit is het laatste nummer van De
Aardespiegel voor de zomer, actueler
dan ooit. Donderdag 20 september
is de eerste na de zomer.
Jac Hielema
Contact leggen met elementwezens door Evelien Nijeboer
Er verschijnen steeds meer boeken over elementwezens, natuurlijk omdat steeds meer mensen er geïnteresseerd
in raken. De grote vraag is meestal: hoe communiceer je met elementwezens als je ze niet ziet? Evelien Nijeboer
verkende het thema aan de hand van zowel de elementwezens-literatuur als eigen waarneming.
Niet alleen van brood zal de mens leven door Jac Hielema
Hoeveel van de prijs voor een brood gaat naar mensen die ook werkelijk hebben bijgedragen aan de productie en
distributie ervan en hoeveel gaat naar mensen die er op een andere manier aan verdienen, bijvoorbeeld omdat
ze de grond bezitten waarop het graan wordt verbouwd? Dat is de vraag die Jac Hielema wilde onderzoeken.
Maar al doende kwam hij erachter dat de betrokkenen er niet open en eerlijk over willen en/of kunnen praten. Zit
daar niet ergens de diepere oorzaak van de zogenoemde financiële crisis waar we in verkeren?
Het Onze Vader
Otto Koene stelt nog één vraag over het Onze Vader en Edy de Munck heeft het laatste woord.
Visie en gesprek: de wereldregering in wording -
slot
In deze laatste ronde over De wereldregering in wording in het kader van ‘visie en gesprek’ nog een commentaar
van Stephan Geuljans met een pleidooi om mensen en hun idealen te onderscheiden. Want dan pas kunnen we
zinvol met elkaar in gesprek komen over de manier waarop we willen samenleven. Het laatste woord is echter
aan Loek Dullaart, die op zijn manier nog eens ingaat op alle reacties en commentaren van de afgelopen weken.
De redactie heeft echter besloten om niet zijn hele artikel te publiceren, alleen dat deel waarin Loek Dullaart
ingaat op reacties.
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
antroposofie, kunst en actualiteit
En verder:
In Kunstspiegel vertelt Evelien
Nijeboer over een abstract-expressionistisch
object in Amsterdam.
De Column van Werner Govaerts
gaat over een fietstocht van een
vader met zijn zojuist elf jaar geworden
zoon.
In email-wisseling van een lezer de
email-wisseling tussen Edy de
Munck en Willem Bruls, dramaturg
van de operadagen Rotterdam
De Aardespiegel in cijfers
colofon
www.aardespiegel.nu
donderdag 26 juli 2012
tweede jaargang Nr. 25
“Dit boek vat... de betrekking
tussen wetenschap en leven niet
zo op, dat de mens moet buigen
voor de idee en zijn krachten in
dienst heeft te stellen aan de
idee, maar in die zin, dat hij zich
de ideeën eigen maakt, om ze te
gebruiken voor zijn menselijke
doelen, die boven de louter wetenschappelijke
uitstijgen. Je
moet je levendig tot de idee kunnen
verhouden, want anders word
je er door geknecht.”
Rudolf Steiner,
Filosofie van de Vrijheid
de volgende De Aardespiegel
1 terug naar boven

Elementwezens, Dolf Oosterhoff,
olieverfschilderij op doek, afmeting
50 x 65 cm, zonder lijst, gemaakt
in 2005. Dolf Oosterhoff: "Natuurwezens
uit de elementen vuur, water,
lucht en aarde zijn voelbaar om
ons heen. Misschien deinst de plant
als aardewezen wel terug van de
toenadering van het luchtwezen,
terwijl het vuurwezen als gedrocht
toekijkt over de rand van de watergolf"
Het schilderij komt 15 september in
de Waalse kerk te Arnhem te hangen
op de veiling. De opbrengst is
ten bate van de renovatie/nieuwbouw
van het gebouw van De Christengemeenschap
aan de Brugstraat
5 te Arnhem, waarvan Dolf Oosterhoff
de architect is. Zie
www.BouwgemeenteArnhem.nl
Contact leggen met elementwezens* Door Evelien Nijeboer
toenemende interesse
intellectuele en emotionele blokkades
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Er verschijnen sinds een paar jaar veel boe-
ken over elementwezens en ik kom regel-
matig mensen tegen die zich ervoor interes-
seren. De grote vraag is meestal: hoe com-
municeer je met elementwezens als je ze
niet ziet? De meeste mensen zeggen niet
helderziend te zijn. Toch heeft bijna ieder-
een wel eens een waarneming gehad, alleen
dan niet vaak of maar heel kort. Ongewone
waarnemingen worden snel vergeten en
vaak zitten er vooronderstellingen in de weg
over wat 'helderziendheid' is. Juist onder
mensen met een geestelijke oriëntatie leeft
vaak de onbewuste vooronderstelling dat de
geestelijke wereld zich búiten de de zin-
tuigwaarneming bevindt. Hier wat verken-
ningen rond dit thema uit zowel de ele-
mentwezens-literatuur als eigen waarne-
ming.
Denken wordt meestal gezien als: het kunnen volgen van bestaande gedachten. Maar er is een groot verschil
tussen het passief volgen van gedachten en het creëren ervan. Als je een gedachte voor 'waar' houdt alleen om-
dat je hem kunt volgen, zit je als een soort geestelijke hamster in een tredmolen. Voor elementwezens ben je
pas echt 'aanwezig' (2) als je zelf gedachtes vormt. Zij willen dat we als mens authentiek zijn.
Denken en waarnemen zijn diep verbonden. De begrippen waarmee we denken bepalen wat we kunnen 'zien'.
Met name ons natuurkundige wereldbeeld (middelbare school-kennis) is een belangrijk obstakel ('zintuigelijke
waarneming is illusie'). 'Energie' is bijvoorbeeld een hele verhullende term. Vaak wordt er 'gevoel' of 'sfeer' mee
bedoeld, maar het kan evengoed 'elektriciteit' betekenen. Het antroposofische mens- en wereldbeeld kan de be-
grippen leveren waarmee je subtielere waarnemingen kunt differentiëren, als je ze tenminste op je waarnemin-
gen betrekt. Maar ook antroposofie kan als blokkade werken als je haar wilt beperken tot de gedachtes van Ru-
dolf Steiner in plaats van haar te gebruiken om je eigen denk- en waarnemingsvermogens te ontwikkelen.
Ook onze notie van wat geluk of voldoening is behoeft misschien revisie: we zien geluk nog teveel als de af-
wezigheid van pijn en ongemak, of als een beloning in het verre verschiet die we misschien ooit zullen krijgen als
we iets zullen veranderen/krijgen/doen/bereiken. De emotionele blokkades die we hebben worden echter juist in
Wat zijn elementwezens?
De naam elementwezens duidt
op de elementen (lucht, aarde,
water en vuur). Denk hierbij ook
aan de aggregatietoestanden
vast/vloeibaar/gasvormig en aan
de natuurrijken. In veel culturen
zijn ze bekend: kabouters, nixen,
undinen, feeën, trollen, zeemeerminnen
en – mannen, leprechauns,
'children of the mist', the
'little people'. Eigenlijk alleen bij
ons niet... Onze cultuur is wat
dat betreft een beetje een uitzondering.
Hoewel je in de term
'energie' wel enigszins een immateriële
werkelijkheid aangeduid
ziet worden. Maar het idee
dat zo'n wezen ook een eigen
leven, gevoelens, taken en problemen
heeft vinden wij buitenissig.
In landen als IJsland of
Noorwegen niet; daar worden
plannen voor een steengroeve of
een snelweg aangepast als een
betroffen bergtrol er problemen
mee heeft.
Alles dat materieel bestaat
wordt bevolkt door elementwezens
die de vorm in stand houden
of het leven en welzijn ervan
verzorgen. Dit doen zij vanuit
hun eigen werkelijkheidslaag of
dimensie, zelf hebben zij geen
materiële belichaming. Je zou
hen kunnen zien als de levende,
zelfstandig geworden gedachten
van de engelen. De waarneming
van elementwezens gebeurt via
allerlei vormen van helderziendheid,
maar is ook verbonden aan
de normale zintuigen. Het lijkt
erop dat de rechter hersenhelft
hierin een rol speelt. ===>
2 terug naar boven

colofon
De volgende Aardespiegel verschijnt
donderdag 20 september
2012 rond het middaguur.
De deadline voor kopij is de
maandagmiddag ervoor om 13
uur.
De Aardespiegel is een initiatief
van Jac Hielema en wordt uitgegeven
door Stephan Geuljans,
Evelien Nijeboer en Jac Hielema.
De Aardespiegel wordt geleid
door de kernredactie bestaande
uit Stephan Geuljans, Evelien
Nijeboer en Jac Hielema.
Aan dit nummer van De Aardespiegel
werkten mee:
• Evelien Nijeboer
• Jac Hielema
• Piet van IJzendoorn
• Otto Koene
• Edy de Munck
• Stephan Geuljans
• Loek Dullaart
• Werner Govaerts
• Willem Bruls
• en vele vele anderen.
Wilt u voortaan ook De Aardespiegel
ontvangen? Op
www.aardespiegel.nu kunt u zich
aanmelden.
De Aardespiegel is geheel afhankelijk
van donaties.
Schenkingen kunt u storten op
rekeningnummer:
1985.64.546
ter attentie van Stichting
Geesteswetenschappelijke
Onderzoeksjournalistiek te Zwolle
stand gehouden door het vermijden of negeren van angst, onmacht en pijn.
Psychische littekens en overlevingsstrategieën blokkeren onze waarneming. Je moet ze willen zien, maar het is
ook een kennis-probleem. Het is mooi om te zien hoe mensen op huis-tuin-en-keuken-niveau steeds meer psy-
chologisch inzicht krijgen en pijnlijk te zien hoe anderen en jezelf steeds opnieuw terecht komen in onbewuste
gedragspatronen. Een intensieve sociale omgang kan een manier zijn om hieraan te werken. In een ideale situatie
heb je vriendschappen die ook een soort 'ontwikkelingsafspraak' zijn, liefst met mensen uit een andere karmische
richting. Juist daaraan kun je de ingeslapen, automatische kanten van jezelf leren kennen. Er individueel aan
werken is moeilijker, maar er is een goed boek over “Illusies” door Ingeborgh Bosch. Zij schiep een methode voor
het omgaan met afweermechanismen voor mensen met een geestelijke levenshouding.
Onbewuste ideeën (bijvoorbeeld het buiten de zintuigelijke waarneming plaatsen van de geestelijke wereld)
kunnen ook uitwerken als een psychische blokkade. Zodra er aan zo'n overtuiging getornd wordt kom je instinc-
tieve weerstanden tegen die uit zichzelf vooral aanleiding zijn om weg te lopen of boos te worden. Je kunt ermee
omgaan als je wilt, maar het hoeft niet.
tijdbeleving
Een andere blokkade is onze notie van tijd. Klok-tijd is nodig in deze economie maar eigenlijk zijn minuten en
seconden 'dode tijd'. De tijd heeft ook een 'binnenkant: een sfeer, kenbaar in de beleving van het moment. Die
kan zelfs in je beleving veel langer of korter 'duren' dan dat de klok-tijd aangeeft. Ik herinner me levendig mijn
eerste sessie aan een computer, waarin vier volle uren als in één vingerknip verdwenen. Eenzelfde ervaring tij-
dens geestdodend werk (ácht uur ineens 'weg'). Omgekeerd maakte ik mee (en hoorde uit eerste hand) hoe tij-
dens een bijna-ongeluk alles ineens héél langzaam ging. Dit in situaties waarin iemand een aanstormende auto of
voetbal of een van dichtbij terugkaatsende pijl (richting het eigen hoofd) letterlijk in slow-motion waarnam, waar-
door diegene doodkalm en in alle rust het gevaar kon ontwijken. In de Müller-boeken (2) wordt aangegeven, dat
mensen op zulke momenten inderdaad 'extra tijd krijgen'. Een argeloze toeschouwer, die géén extra tijd krijgt,
ziet de persoon in kwestie dan héél snel bewegen. Het lijkt verdacht veel op de actiemomenten in “the Matrix”.
Uit alle boeken (1,2,3,4) komt naar voren: de tijdbeleving van elementwezens is fundamenteel anders dan die
van ons, hun lichaam is gemaakt van tijd. Wij leven primair in de ruimte met ons lichaam (en secundair in de
tijd), voor elementwezens is het andersom. Hun tijdbeleving omvat ook verleden en toekomst (3) en vooral de
kwaliteit ervan is belangrijk (4). Hun zijnsbasis is 'duur' en heeft een per wezen verschillende en uitgesproken
kwaliteit (4). In de waarneming lijkt hij op substantie, wat alleen van toepassing is voor zover het duidt op dingen
waarvan je de kwaliteit kunt voelen, ruiken en proeven. Verder niet, want 'ether' is geen materie. 'Sfeer' is eigen-
lijk een beter woord. Elementwezens zijn dus gemaakt van concreet bestaande 'sfeer' – dezelfde sfeer die wij be-
leven in de droomlaag van ons bewustzijn. Thomas Mayer noemt elementwezens: dragers van de gevoelens van
de wereld. Als je je in zo'n sfeer laat 'zakken' terwijl je een beetje van je dagbewustzijn meeneemt, kan die zich
inhoudelijk gaan uitspreken en dan kun je spreken van een waarneming. Voor het denken is 'sfeer' iets heel vaags
en ongevormds, maar in het gevoel kan het juist iets heel specifieks worden.
contact leggen
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Of elementwezens contact willen is ook van hun uit een keuze, zij moeten dat willen en zich inspannen om een
'zichtbare' vorm aan te nemen (6). Ze vinden niet alle mensen even aantrekkelijk (2). Meerdere auteurs melden
===> Onze verhouding met de
natuur is zo verstoord en veranderd
dat bewust contact met
elementwezens steeds noodzakelijker
wordt. In de literatuur
wordt vermeld dat de meesten
van hen dat zelf ook graag willen.
Literatuurlijst
1. Christine Beusch, Uns gibt es
2. Karsten Massei, Schule der
Elementarwesen
3. Tanis Helliwell, zomer met
het kleine volkje
4. Verena Staël-Holstein, Gesprekken
met Müller (en
verder)
5. Ursula Burckhardt, Karlik
6. Thomas Mayer, Rettet die
Elementarwesen
Ik schrijf in dit artikel nog niet
over Christelijke elementwezens
(6) die volgens sommige auteurs
sinds een tiental jaren steeds
meer aanwezig zijn. In verschillende
stromingen wordt gesproken
over veranderingen in de
niet-materiële sfeer van de aarde,
er is zelfs een boek waarin 42
auteurs (waaronder veel geomanten)
ieder hun visie erop
geven. Het boek heet 'Erlebnis
Erdwandlung'. Ik heb het nog
niet gelezen: wil iemand er misschien
een recensie over maken?
3 terug naar boven
Evelien Nijeboer

De Aardespiegel in cijfers
Dit zijn de cijfers van het eerste
seizoen De Aardespiegel:
debet credit
ontvangen 6463
ontvangen t.b.v.
investering 1962
ontvangen van
auteurs 2011
uitgekeerd 4300
investeringen 3435
ontmoetingsdag 115
KvK 24
bankkosten 82
rente 1
beschikbaar
nieuwe seizoen 2481
totaal 10437 10437
Op dit moment hebben zich 368
mensen aangemeld. In totaal werd
er € 6463,-- geschonken, naast €
1962,-- ten behoeve van de investeringen.
Van de € 4300,-- die is
uitgekeerd aan redactie en auteurs
als honoraria, is door hen € 2100,--
terug geschonken ten behoeve van
de investeringen. We danken iedereen
hartelijk voor hun bijdragen.
Dit eerste jaar heeft de kernredactie
28 nummers kunnen maken
met bijna 200 artikelen omdat ze
dat deden op basis van een uitkering
en/of spaargeld. In het nieuwe
seizoen moet er naast het werk
voor De Aardespiegel gewerkt worden
voor geld. Daarom zal vanaf
donderdag 20 september de frequentie
verlaagd worden naar eens
in de vier weken. Het komende jaar
zullen er twaalf nummers uitkomen.
===>
dat authenticiteit een sleutel is (2,3), zowel in bewustzijn als in het beschikken over je tijd (2). Volgens Karsten
Massei kunnen elementwezens alleen in contact komen met mensen op momenten dat zij de klok-tijd even hele-
maal vergeten, dus écht de tijd nemen om contact te maken met de 'sfeer' van een plek. Vaak zijn ze bereid in
ruil ervoor te zorgen dat je je volgende afspraak niet mist of om werk af te krijgen (2). Soms is het inderdaad
heel wonderlijk hoe snel een berg klusjes 'ineens' af kan zijn en kun je een helpende hand bespeuren.
Ook als je elementwezens niet ziet, kun je via je gevoel contact leggen, door boeken over elementwezens te
lezen of sprookjes. Sprookjes zijn door alchemisten geschreven en staan volgens Karsten Massei in direct ver-
band met de elementwereld (2). Steeds als je gaat slapen of wakker wordt, passeer je de elementensfeer en
neem je de inhoud van de dag mee. Elementwezens kunnen dan zien dat je open staat voor contact. Als je dan
ook nog op een vast moment in de dag (op een vaste plaats) even de tijd voor ze neemt, gewoon even zitten met
open aandacht, kunnen er snel dingen gebeuren.
Ken je het gevoel soms in sprookjesland te zijn? Dan is de elementwereld wakker aanwezig (2). Enerzijds is
dat plaatsgebonden. In Amsterdam vond ik het na de fietsbrug over de Amstel (bij station Rai) richting de Arena,
daar begint sprookjesland. Stukken van mijn huis worden ook steeds meer 'sprookjesland': als je plekken regel-
matig aandacht geeft en verzorgt, worden ze steeds meer levendig en bevolkt wat je ook prima kunt voelen als je
niet helderziend bent. Een andere sleutel is het gevoel voor de gezondheid van je eigen lichaam. Hieraan kun je
leren onderscheiden hoe 'natuur' überhaupt aanvoelt. De natuur fungeert normaliter als een 'sluier van normali-
teit', die de elementwereld verhult.
de 'Craic'
Eén van de redenen dat elementwezens moeilijk waar te nemen zijn, is dat ze er altijd en overal zijn. Voor een
vis is het moeilijk om de oceaan te leren kennen juist omdat hij er middenin zit. We neigen ertoe die oceaan te
willen ontstijgen dus alles wat met elementwezens te maken heeft, wordt als dom, onbelangrijk of overbodige
luxe beschouwd. Het hebben van tijd of een authentieke beleving is verbannen naar vakanties en wordt gebruikt
voor reclame. De elementwezens zelf helpen ons uit de droom door middel van wat in het Iers de 'Craic' heet
(spreek uit 'krak', 3).
Het is een unieke Ierse uitdrukking voor een innerlijke toestand, door Tanis Helliwell vertaald en geduid als:
'de kloof tussen twee werelden'. Het is dat wat je ervaart als alles fout gaat of anders dan je wilde, als de norma-
liteit ver te zoeken is. Als het leven een loopje met je neemt en je vierkant uitlacht. Hij kan moeilijk, wonderlijk
en ook mooi zijn, elementwezens zijn er dol op.
Het is hun manier om mensen in contact te brengen met de levende werkelijkheid van dat moment, iets wat
we niet altijd waarderen want ogenschijnlijk loopt de boel in het honderd. Maar ze willen dat we authentiek zijn,
in plaats van onze automatische programma's af te draaien en willen ons helpen over angsten of vastgeroeste
patronen heen te komen (3). Hoe vaak hoor je niet dat de meest waardevolle ervaring er één was die iemand op
het moment zelf niet kon waarderen, of er uit zichzelf nooit aan begonnen was? Soms hebben we gewoon een
zetje nodig en soms krijgen we die ook.
de grens tussen binnen en buiten
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Thomas Mayer zet wat mij betreft de grond-problematiek in ons waarnemen helder neer: elementwezens vormen
de 'gevoelssfeer' van de aarde of wereld maar wij denken dat onze gevoelens alleen bij ons horen, dat ze puur
4 terug naar boven

===> Na de vakantie gaan we op
zoek naar mensen die ons willen
helpen met het genereren van meer
geld.
Ook zullen we meer tijd besteden
aan het scheppen van voorwaarden
voor ontmoeting. We denken erover
om naast de kernredactie, die als
kerntaak heeft het bieden van een
podium voor mensen die hun geesteswetenschappelijkeonderzoeksresultaten
willen publiceren, een
kernkring te vormen, die als kerntaak
heeft het scheppen van voorwaarden
voor ontmoeting. Meer
daarover in september.
Maar voor nu wil ik iedereen van
harte bedanken niet alleen voor de
financiële bijdragen, maar überhaupt
voor alles wat het afgelopen
jaar door vele vele mensen is bijgedragen
aan De Aardespiegel. En
natuurlijk wens ik iedereen een
fijne zomer toe,
Jac Hielema
subjectief zijn. Zintuigwaarnemingen (kleur, geur, vorm) daarentegen dichten we geheel en al aan het waarne-
mingsobject toe (6). We moeten gaan wennen aan het idee dat gevoelens ons óók uit de dingen zelf tegemoet
komen. En dat we zintuigelijke kwaliteiten als kleur, vorm en klank mede zelf vormgeven en actief 'terugplaatsen'
door de manier waarop onze waarneming (en zenuw-zintuigstelsel) werkt.
Het aanbrengen van objectiviteit binnen een waarneming lukt niet, zoals in het denken, door je subjectiviteit
eruit te halen. Objectiviteit ontstaat hier geleidelijk aan en gradueel, door jezelf als voelend subject in verhouding
te leren zien met dat wat als gevoelsindruk vanuit het waarnemingsobject zelf komt. Dit onderscheid breng je dus
aan bínnen de verbinding. Je kunt het oefenen door je gevoelens te objectiveren in gesprekken, door gedichten te
schrijven, te zingen of schilderen. Dit soort werk vereist een heel ander soort basishouding (namelijk verbinding)
dan de denkscholing, waarvoor je je eerder moet afzonderen. Maar denkscholing is óók belangrijk: hier ontwikkel
je het onderscheidingsvermogen dat je nodig hebt zodra de waarneming zich aandient. In de materiële wereld is
een zekere objectiviteit gegeven, in de psychische en geestelijke gebieden moet je hem zelf aanbrengen. In het
boek van Massei (2) is goed de waarde van denkscholing waar te nemen.
Tachtig procent van onze (zintuig)waarnemingen verloopt automatisch en blijft onbewust. Als je iemand her-
kent in een volle winkelstraat, heb je onbewust eerst al die gezichten 'gescand', voordat je bewuste aandacht
getrokken wordt door dat éne gezicht dat je herkent. Het vormen van nieuwe helderziende vermogens berust
voor een groot deel op het leren volgen van wat er in die onbewuste en automatische waarnemingsprocessen
eigenlijk allemaal gebeurt. Dat doe je door met de waarnemende kant van het dagbewustzijn af te dalen in de
droomlaag van je gevoelsbewustzijn (zie ook dyslexie en beelddenken).
de donkere kant
We hebben een diepe scheiding aangebracht tussen ons innerlijk en de uiterlijke wereld door ons een materialis-
tisch wereldbeeld eigen te maken. Dat heeft een functie – hij is als een veilige cocon waarbinnen we ons zelfstan-
dig gemaakt hebben. Je moet hem ook niet te snel verlaten. De weerstanden die je tegenkomt als je weer con-
tact wilt maken zijn vaak niet mis: de angst om gek (verklaard) te worden, angst en verontwaardiging over bela-
chelijkheid of 'onzin', of een harde psychische muur (weigering) die je tegenkomt als het erop aan komt om je
diepste innerlijk open te stellen voor andere wezens. Dit is wat men noemt 'de drempel naar de geestelijke we-
reld'. Die drempel bestaat eigenlijk uit alles in je leven waarvoor je nog niet de verantwoording wilt nemen, je
donkere kant dus, in antroposofisch jargon 'dubbelganger'. Iedereen heeft er één en als je helderziend wordt
krijg je hem te zien (wat soms eng kan zijn), maar ook als je niet helderziend bent doet hij zich als blokkade gel-
den. Hij is nodig en bewaart al onze imperfecties voor later, zodat wij toch contact kunnen hebben met de geeste-
lijke wereld, in die zin is hij een helper. Maar omgaan met de dubbelganger is een voortdurende uitdaging; ener-
zijds moet je hem (jezelf dus) leren waarderen en accepteren voor wat hij is, anderzijds ook ervoor zorgen dat hij
alleen dáár waar jij het wilt taken voor je verricht en dingen voor je oplost (hij werkt via de hierboven genoemde
automatische gedragspatronen).
sociale bedding
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Het sociale is op verschillende manieren essentieel voor een nieuw soort geestelijke ontwikkeling. Om te begin-
nen is 'individualiteit slechts mogelijk, voor zover elk individueel wezen het andere leert kennen door individuele
waarneming' (FdV). Pas als iemand naar je luistert, kun je je echt uitspreken. Het sociale is bij uitstek de plek om
5 terug naar boven

te oefenen in authentiek en innerlijk actief zijn. Hij is ook heel geschikt om je donkere kant op te sporen: als je je
aan iemand ergert, zie je bijna altijd iets dat je zelf ook hebt of doet met dat verschil dat je jezelf als zodanig
niet kunt accepteren.
Het pad van ontwikkeling is niet zonder gevaren. Je werkt met datgene wat je bent, je eigen ziel en levens-
krachten als materiaal - de kans is reëel dat je naast een zekere helderziendheid ook persoonlijkheidsstoornissen
ontwikkelt. Dit met name als je methoden gebruikt waarbij je impliciet afhankelijk bent van het inzicht of oordeel
van een ander, als je je motieven en prioriteiten niet helder hebt, als je je sociale omgeving beperkt tot een klein
kringetje en/of je er niet door laat corrigeren. Het lijkt erop dat naast gezond verstand een gezonde sociale bed-
ding een noodzakelijke voorwaarde is voor een evenwichtige ontwikkeling. Voor mezelf toets ik dus regelmatig of
ik nog steeds contact kan leggen met alle uithoeken van de menselijkheid.
Ondanks de risico's moeten we het proberen, we evolueren alleen nog als zelfstandig individu. In het afgelo-
pen jaar van De Aardespiegel werd me duidelijk hoe belangrijk een gezonde sociale bedding is. De voorwaarden
voor zo'n bedding (gelijkwaardigheid en soevereiniteit) liggen juridisch helaas problematisch binnen de AViN/
AAG*. Maar dat is een verhaal voor een andere keer.
methodes
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Opvallend zijn de verschillen in benadering van de bovengenoemde auteurs. Ze vullen elkaar vaak aan maar ge-
ven allemaal een ander soort beeld van elementwezens, ongeveer zoals iedereen een eigen manier van schilderen
heeft. Eén auteur (Karsten Massei) zegt zelfs dat het heel belangrijk is je eigen waarnemingsmethode te ontwik-
kelen en niet die van een ander te volgen. Daar kan ik in komen - je autonomie en soevereiniteit is je bescher-
ming en die mag je niet uit handen geven. Christine Beusch spreekt over hulpmiddelen om je waarneming te con-
troleren, bijvoorbeeld door een wichelroede of de spiertest (1). Het is op zichzelf mogelijk om afspraken te maken
met elementwezens (bijvoorbeeld die van je eigen lichaam) over manieren waarop ze voor jou hun aanwezigheid
kenbaar kunnen maken, bijvoorbeeld via het sprookjesgevoel. Er zijn echter geen 'standaard' technische oplos-
singen die zonder meer betrouwbaar zijn. De uitslagen van een wichelroede, pendel of de spiertest worden be-
paald door je eigen onderbewuste, die meer weet dan je bewuste 'ik', maar niet alles. Je kunt afspraken maken
over manieren waarop je een waarneming controleert, maar de verantwoordelijkheid blijft altijd bij jou als vraag-
steller. De vraag is eigenlijk: in hoeverre moet je je oordeel, dagbewustzijn en/of gezond verstand inleveren om
van een methode gebruik te kunnen maken? Hoe meer dat nodig is, hoe ongezonder en gevaarlijker het wordt.*
Uitwisseling en samenwerking tussen mensen is volgens meerdere auteurs juist wel een goede zaak (1,2,6) maar
dan zó dat individuen uitwisselen in een sociale bedding en op basis van gelijkwaardigheid.
Kunstzinnig werk kan een medium zijn om in contact te treden met de elementwezens. In dat geval fungeert
de verf, klank of gebaar als membraan of 'medium', waarbinnen je eigen bewustzijn een vorm van omgang kan
vinden met werkingen vanuit andere wezens. Vanuit de antroposofie zijn er verschillende methoden hiervoor
ontwikkeld (met zang, schilderen, beeldhouwen etcetera). Ook hierin is het belangrijk om zelf te leren kijken en
duiden, en de 'methode' waar nodig aan te passen. Iedere methode kan een ingang geven, maar geen enkele is
er compleet. Het is belangrijk om er als individu in te staan. Dat blijkt in de praktijk vaak moeilijk; één methode
beoefenen (en er goed in worden) gaat prima, maar er vervolgens afstand toe nemen, vergeten, evalueren of
bijvoorbeeld ook een andere methode erbij leren komt veel minder voor – en pas dan ontwikkel je er een eigen
verhouding toe, wat toch éigenlijk is waar het om gaat. Evelien Nijeboer
* Dit is uiteraard iets dat eenieder
voor zichzelf moet beoordelen.
6 terug naar boven

Niet alleen van brood zal de mens leven* door Jac Hielema
handel in grond
In VPRO’s Tegenlicht van 15 november 2010 getiteld Nederland op de tekentafel: de verkenners, zien we (in de
27ste minuut) de biologisch-dynamische boeren Teka Kappers en Piet van IJzendoorn van Zonnehoeve aan de
rand van een braakliggend kavel staan. Teka Kappers zou die wel in willen zaaien met graan, want de vraag naar
biologisch-dynamische brood en dus biologisch-dynamisch graan stijgt. Piet van IJzendoorn vertelt dat deze aan
hun land aangrenzende kavel van 15 hectare te koop is.
Piet van IJzendoorn: “Iedereen kan erop inschrijven. De verwachting is dat de kavels voor 80.000 tot 85.000
euro per hectare weggaan.”
Teka Kappers: “Dat is gewoon niet reëel om op te hoesten.” (Daarmee bedoelt hij dat er met het telen van
granen en andere gewassen op die grond tegen de huidige graanprijzen* niet genoeg kan worden verdiend om de
rente en aflossing te betalen voor de kredieten die opgenomen moeten worden om het te verwerven.)
Piet van IJzendoorn: “Het zijn gewoon projectontwikkelaars die de grond hier opkopen. Er zijn al verschillende
boerderijen opgekocht.”
Teka Kappers: “Wat zonde eigenlijk, hè?”
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Piet van IJzendoorn: “Ik vind het eigenlijk een beetje raar, want de staat heeft deze polder ontgonnen en de
boeren hebben het ter beschikking om te telen. En dan wordt het tot handelswaar.”
Tijdens de lezing van Piet van IJzendoorn op 13 april 2012 ter gelegenheid van het dertig jarige bestaan van Zon-
nehoeve, vertelt hij dat de kavels uiteindelijk voor 90.000 euro zijn verkocht. En daarom zijn de pachtprijzen ook
Mattheüs 4 : 1 - 4
1 Toen werd Jezus door de Geest
naar de woestijn geleid om verzocht
te worden door de duivel.
2 En nadat Hij veertig dagen en
veertig nachten gevast had, kreeg
Hij ten laatste honger. 3 En de
verzoeker kwam en zeide tot
Hem: Indien Gij Gods Zoon zijt,
zeg dan, dat deze stenen broden
worden. 4 Maar Hij antwoordde
en zeide: Er staat geschreven:
Niet alleen van brood zal de mens
leven, maar van alle woord, dat
uit de mond Gods uitgaat.
* Overigens stijgen de graanprijzen
op dit moment aanzienlijk.
Vanwege droogte in het ene deel
van de wereld en natte in het
andere deel dreigen grote delen
van de graanoogst te mislukken.
Met waarschijnlijk heel veel gevolgen.
(bron: NOS)
7 terug naar boven

verhoogd, omdat ‘de waarde’ van het land zou zijn gestegen.
Piet van IJzendoorn: “Mensen realiseren zich niet dat bijna 30% van de prijs die we voor onze tarwe krijgen,
weg gaat naar de pacht.”*
de prijs van een brood
Hoeveel van de prijs voor een brood gaat naar mensen die ook werkelijk hebben bijgedragen aan de productie en
distributie van dat brood en hoeveel gaat naar mensen die er op een andere manier aan verdienen, bijvoorbeeld
omdat ze de grond bezitten waarop het graan wordt verbouwd? Dat is de vraag die ik wil onderzoeken. (Daar-
naast zou ik ook nog kunnen onderzoeken hoeveel kosten voor het brood worden afgewenteld, met andere woor-
den: zijn er ook mensen die bijdragen aan de productie en/of distributie van een brood zonder dat ze ervoor wor-
den betaald?)
Op zaterdag 14 juli 2012 koop ik bij de natuurvoedingswinkel van Haiko in Zwolle een kasteelbrood gist van bak-
kerij Het Zonnelied, de bakkerij van Zonnehoeve. Het brood weegt 800 gram en bevat 480 gram droge stof. Er
gaat dus ongeveer een halve kilo graan in dat brood. Mij als consument kost het brood € 3,59. Ik loop door de
winkel naar achteren en vind Haiko zelf in zijn kantoortje. Ik vraag hem wat de inkoopprijs van een kasteelbrood
gist is.
Haiko van der Velde: “€ 2,65 exclusief BTW.”
Van de € 3,59 die ik heb betaald, gaat 6% BTW naar de staat. Dat is € 0,20.
De winkelier houdt er zelf € 3,37 - € 2,65 = € 0,74 aan over.
Vervolgens vraag ik Haiko wie het brood aan hem levert. Dat is bakkerij Verbeek, die niet alleen zelf biologisch
en biologisch-dynamisch brood bakt, maar ook het brood van andere biologisch en biologisch-dynamische bakke-
rijen distribueert.
Dinsdag 17 juli bel ik bakkerij en distributeur Verbeek. Ik spreek met Vincent Derksen. Hij is niet zo open als Hai-
ko van der Velde. Voor hem ben ik zomaar een journalist die brutale vragen stelt en niet ook nog een trouwe vas-
te klant, terwijl ik toch al jarenlang voornamelijk brood van bakkerij Verbeek eet. Ik vertel Vincent Derksen mijn
goede bedoelingen, namelijk dat ik opbouw van de prijs van een brood onderzoek met de bedoeling het denken
en handelen met betrekking tot geld aan de orde te stellen, maar hij blijft wantrouwig. Stel dat de concurrenten
te horen krijgen met welke marge Verbeek werkt? Stel dat ik helemaal geen journalist ben met goede bedoelin-
gen, maar een bedrijfsspion van de concurrent? Uiteindelijk zegt hij dat ze een marge van 20% nemen en dat ze
daarvoor het brood bij Het Zonnelied halen en naar de winkeliers brengen. De toegevoegde waarde van Verbeek
zit hem in het transport (afschrijving, onderhoud, verzekering, belasting en brandstof van het busje), de admini-
stratie, de huisvesting en het nemen van het betalingsrisico, maar vooral in het afstemmen van aanbod op vraag
en vraag op aanbod.
Ik weet dat ze het brood voor € 2,65 hebben verkocht aan Haiko, exclusief 6% BTW, die Haiko weer terug-
krijgt van de belastingdienst. Hun marge is 20%. Dus hun inkoop is dan € 2,12 exclusief BTW. Want 20% van €
2,65 = € 0,53 en € 2,65 - € 0,53 = € 2,12.
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
aanvulling Piet van IJzendoorn:
Dag Jac,
Het Zonnelied is nu nog een zelfstandig
bedrijf. De bedoeling is
het Zonnelied in het geheel van
de coöperatie Zonnehoeve te integreren.
Daartoe moeten geschikte
ondernemers voor het
Zonnelied actief worden.
De grondpacht voor ons bedrijf
is € 1080 per hectare hectare en
daar komen nog waterschapslasten
bij. Dat is echt 50 % van de
bruto opbrengst van Tarwe, dus
de boer krijgt 8,5 eurocent en de
grondbezitter ook 8,5 euro cent
van dit brood.
Het woordje bruto winst is niet
correct, je kunt spreken van bruto
opbrengst, daar moeten de variabele
kosten, zaaizaad, grondbewerkingen,
oogsten en dergelijke
vanaf, dan heb je bruto winst
waar de arbeids- en kapitaalslasten,
rente en algemene niet toegerekende
kosten nog vanaf moeten.
Dat levert meestal een negatieve
winst (=verlies) op. Dit is
mogelijk door de arbeid en de
vaste kosten van de boer niet
mee te rekenen. Bij de andere
plaatsen in de keten wordt altijd
eerst de arbeid betaald volgens
de cao.
Grondpacht gaat uit van een
verbruiksartikel, (verbruik van
bodemvruchtbaarheid) de grond
wordt minder waard, een kosten
vergoeding, zie daarvoor wat er
gebeurt met de vruchtbare bodems
in de Verenigde Staten.
===>
8 terug naar boven

Diezelfde dag bel ik bakkerij Het Zonnelied en krijg bakker Martin meteen aan de lijn. Hij heeft het echter druk en
verwijst me door naar Jaap van der Breggen, de boekhouder. Bij hem ontmoet ik nog meer weerstand op mijn
vragen dan bij Vincent Derksen. Hij wil een uitgebreide discussie met mij aangaan over de totstandkoming van
prijzen en over wat eerlijk is en wat niet. Ik zeg dat ik nu juist het denken over en het handelen met geld in mijn
artikel aan de orde wil stellen aan de hand van de prijs van een kasteelbrood gist, die, als het goed is, is opge-
bouwd uit de som van de inkomens van alle mensen die een bijdrage leveren aan de productie en de distributie
ervan.
“Maar als ik nu getallen ga noemen, dan roept dat ongelooflijk veel misverstanden op,” zegt hij, “Alleen als je
van plan bent om er een heel boek over te schrijven, ben ik bereid om openheid van zaken te geven.”
Ik zeg dat ik er inderdaad een heel boek over zou willen schrijven, maar dat ik begin met een artikel in De
Aardespiegel. “Klopt het dat jullie het kasteelbrood gist voor € 2,12 verkopen aan Verbeek?”, vraag ik.
Jaap van der Breggen zwijgt en vraagt dan hoe ik aan dat bedrag kom.
Ik zeg dat ik dat heb uitgerekend op basis van de informatie die ik kreeg van Verbeek en Haiko, Haiko kocht
het brood in voor € 2,65 en Verbeek neemt een marge van 20%.
Jaap van der Breggen wil die prijs bevestigen noch ontkennen, maar suggereert dat ze er minder voor krijgen.
Hij wil nog wel zeggen dat het brood gebakken wordt van het meel, van het graan dat op Zonnehoeve wordt
verbouwd, gist, zout en water. Het gist en de zout moeten worden ingekocht, het water komt gewoon uit de
kraan. Weliswaar vormt bakkerij Het Zonnelied een coöperatie met landbouwbedrijf Zonnehoeve, toch koopt Het
Zonnelied het meel in bij Zonnehoeve.
“Wat is jullie inkoopprijs voor het meel?”, vraag ik.
Dat wil Jaap van der Breggen niet zeggen. Wel somt hij de kostenplaatsen van bakkerij Het Zonnelied op:
huur, loon, belastingen, afschrijving, verzekering en administratie.
Donderdag 19 juli bel ik landbouwbedrijf Zonnehoeve en krijg Teka Kappers te spreken. Bij hem ontmoet ik begrip
voor mijn vraag en hij vertelt onomwonden dat ze een prijs van € 0,38 exclusief BTW per kilogram graan krijgen.
“Dat is marktconform.”, zegt hij er nog eens nadrukkelijk bij, “dus gekoppeld aan de gangbare graanprijzen”. Ver-
der vertelt hij dat Zonnehoeve het malen uitbesteedt aan een bedrijf voor € 0,14 exclusief BTW per kilogram voor
malen, drogen en transport. Dus in principe koopt bakkerij Het Zonnelied een kilogram meel in voor € 0,38 + €
0,14 = € 0,52 exclusief 6% BTW.
Omdat 30% van de prijs voor graan volgens Piet van IJzendoorn tijdens zijn lezing van 13 april 2012 gaat
naar de pacht en er ongeveer een halve kilo graan in een brood gaat, gaat er dus € 0,06 naar de grondbezitter.
Want de helft van € 0,38 is € 0,19 en 30% van € 0,19 = € 0,06
“Hoeveel gram meel gaat er in een kasteelbrood gist?”, vraag ik even later aan bakker Martin van Het Zonnelied
als ik hem voor de tweede keer die week aan de lijn krijg om te verifiëren of er inderdaad een halve kilo graan in
een brood gaat. Dat wist hij niet uit z’n hoofd, hij had het nu wel heel erg druk, of ik hem later die dag terug wil-
de bellen. Wel wist hij dat een brood ongeveer één vierkante meter graan kost en hangt op. Ik vraag me af waar-
om een bakker die dagelijks het deeg kneedt en in stukken van 800 gram hakt niet uit z’n hoofd weet hoeveel
meel erin gaat.
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
===> Bij een goed bodem gebruik
wordt de bodem duurzaam
meer waard. Daar zou een negatieve
pacht, ofwel een vergoeding
voor de boer meer op zijn plaats
zijn dan een pacht van meer dan
100 euro.
De aarde, water, lucht en de
Zon kunnen niet door enkele
mensen in bezit worden genomen
en verhandeld, ze zijn van alle
mensen en kunnen alleen maar
op een duurzame manier gebruikt
worden, en niet verbruikt worden
ten voordele van korte termijn
gewin voor enkele mensen.
Ik vind het belangrijk dat je de
opbrengsten/kosten voor de boer
juist vermeldt. De andere mensen
in de keten zorgen er wel voor dat
ze voldoende inkomen hebben,
per gewerkte uren, anders gaan
ze gewoon weer iets anders doen.
Een goede biologisch boer
neemt de verantwoordelijkheid op
zich voor de aarde. Dit in tegenstelling
tot de stroom waar de
(gangbare) landbouw in verkeerd.
Zonnegroet,
Piet
9 terug naar boven

Op basis van de informatie die ik kreeg na één telefoonronde kom ik tot het volgende beeld:*:
de grondbezitter ontvangt € 0,085 en betaalt € 0,00; bruto winst* € 0,085
de boer ontvangt € 0,19 en betaalt € 0,085; bruto winst € 0,085
de molenaar ontvangt € 0,26 en betaalt € 0,19; bruto winst € 0,07
de bakker ontvangt € 2,12 en betaalt € 0,26; bruto winst € 1,86
de distributeur ontvangt € 2,65 en betaalt € 2,12; bruto winst € 0,53
de winkelier ontvangt € 3,39 en betaalt € 2,65; bruto winst € 0,74
de consument ontvangt brood en betaalt € 3,59 inclusief € 0,20 BTW;
bruto winst een heerlijk biologisch dynamisch brood *zie aanvulling van Piet van IJzendoorn
Is € 3,59 voor een kasteelbrood, gist een goede, mooie en waren prijs?
Het lijkt me logisch dat het in het belang van iedereen in de keten is, überhaupt van alle mensen in de samenle-
ving, dat ze een prijs krijgen voor hun bijdrage aan de totstandkoming van het brood, überhaupt dat ze een in-
komen hebben voor een bijdrage aan de samenleving, die hen in staat stelt om hun prestaties te blijven leveren.
Stel dat er ook maar één iemand in de keten te weinig krijgt, dan ontstaat er onvrede, een zwakke schakel, hij of
zij gaat roepen en als zijn of haar stem niet wordt gehoord, gaat hij of zij naar machtsmiddelen grijpen, via werk-
gevers- of werknemersorganisaties, via de politiek of gewoon letterlijk via geweld. Als hem of haar geen recht
wordt gedaan, zal hij of zij het recht komen halen. En omdat we tegenwoordig in tegenstelling tot wat mainstre-
am economen beweren dat we in verschillende economieën leven die met elkaar moeten concurreren, in één we-
reldwijde economie leven - immers alle mensen op de hele wereld zijn op elkaar betrokken door de productie,
distributie en consumptie van economische waarden - wordt aan de hand van dit simpele voorbeeld de oorzaak
van oorlog, geweld en de vluchtelingenproblematiek al helder. Krijgt iedereen in de keten een eerlijke prijs voor
zijn of haar prestaties en dus een rechtvaardig inkomen, dan ontstaat er vanzelf rust en vertrouwen.
Ontvangt iemand in de keten te veel geld en/of staat zijn inkomen overduidelijk niet in verhouding tot de
prestaties die hij levert, dan ontstaan er ook problemen. Daar kom ik later op terug.
prijsvorming
Eerst wil ik kijken naar hoe de prijs voor een product tot stand komt. Mijns inziens zijn er twee mogelijkheden:
- in goed onderling overleg, zelfbewust van de waarde van het deel dat de één toevoegt aan het geheel met
begrip voor de waarde die de ander bijdraagt,
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
- al liegend, bedriegend en vechtend om een zo groot mogelijk deel van het gezamenlijk geproduceerde geheel.
Alleen al tijdens mijn onderzoek naar de prijs van een biologisch-dynamisch kasteelbrood, gist, ontmoette ik wan-
trouwen en geslotenheid onder de mensen in de keten, die toch bovengemiddeld bewustzijn hebben van het ge-
heel. Stel dat ik onderzoek had gedaan naar de prijs van een Jumbo (laagste prijs garantie) volkorenbrood, dan
was ik gestuit op nog meer wantrouwen. Let wel: ik verwijt niemand iets. Het is immers bij wet verboden om in
goed onderling overleg tot eerlijke prijzen te komen. Concurreren moet, is de heersende idee. En als er toch
prijsafspraken worden gemaakt of als er door fuseren en opkopen te weinig concurrerende bedrijven overblijven,
dan krijg je te maken met EU-commissaris voor mededinging Joaquín Almunia, voorheen was dat Neelie Kroes.
Terwijl het toch veel goedkoper en efficiënter zou zijn als iedereen open en eerlijk met elkaar overlegt.
* Dilemma
Toen ik de verschillende geïnterviewden
confronteerde met dit
beeld, mailde één van hen dat de
anderen niet de waarheid spraken.
Hij formuleerde het zo: “ik
ben de enige die niet gelogen
heeft en dat wordt hard afgestraft.
Behoorlijk hard, want die
cijfers kloppen ook niet een klein
beetje. (...) Ik en de andere die u
interviewde hadden drie keuzes:
alles open vertellen (lijkt me niet
realistisch), liegen (doe ik niet)
alleen vertellen wat je kwijt wil,
maar wel eerlijk. Ik heb voor dat
laatste gekozen (...). Kortom in
mijn ogen [is het] een slecht stuk
wat de cijfertjes betreft (sommige
cijfers zitten er meer als
200% naast!!!!). Hopelijk gaat u
dat niet zo plaatsen.”
Ik plaats het dus wel zo, maar
met deze kanttekening. Ik kan
nog één of twee belrondes doen,
ik kan zelfs de betreffende mensen
opzoeken en vragen of ik
inzage mag hebben in de facturen,
ik zou zelfs een hacker in
kunnen huren om me toegang te
verschaffen tot de computers om
een waarheidsgetrouwere beeld
van de opbouw van de prijs van
een kasteelbrood, gist, te krijgen.
Maar het gaat me er juist
om om te laten zien, dat ‘het
systeem’ ons dwingt om niet
open te zijn. Kunnen we met z’n
allen de moed opbrengen om te
werken aan open en eerlijk in
continu onderling overleg tot
stand gekomen productie- en
distributieketens, waarin alles en
iedereen tot zijn recht komt?
10 terug naar boven

Hoe zouden consumenten, distributeurs en producenten, los van de huidige politiek en markt, met elkaar in
overleg kunnen treden en zogenoemde associaties kunnen vormen waarin tegen eerlijke prijzen capaciteiten op
behoeften worden afgestemd.*
onverdiend geld
Als mensen in de keten te weinig krijgen voor hun bijdrage aan het geheel ontstaat er onvrede, maar als mensen
te veel krijgen of geld verdienen zonder een bijdrage te leveren, omdat ze bijvoorbeeld grond bezitten, dan ont-
staan er ook onevenwichtigheden.
Vroeger werden de gronden beheerd door de edelen. Zij bezaten en beheerden land. Deden ze dat in wijsheid
en met begrip voor de capaciteiten en behoeften van de mensen die het land bewerkten, dan heerste er vrede en
welvaart. Met recht kon zo iemand zich edel noemen. Sloop er egoïsme en heerszucht in het denken en handelen
van de edelen, verlangden ze meer, en verloren ze het geheel uit het oog, dan ontstond er oorlog en armoede.
Tegenwoordig kan grond worden gekocht en verkocht alsof het te consumeren goederen zijn. En omdat er steeds
meer geld in omloop komt, stijgen de bodemprijzen voortdurend, geld zoekt immers waarde. Mensen kunnen dus
geld verdienen door de handel in grond, zonder dat ze bijdragen leveren aan de totstandkoming van goederen die
voorzien in behoeften. Hun ‘onverdiende’ geld wordt echter wel doorberekend in de prijzen van de goederen ge-
maakt van grondstoffen van dat land. Er ontstaan op die manier onevenwichtigheden.
Bij wet zou de handel in grond verboden kunnen worden, maar de mainstream economen en politici zien de
handel in grond (nog) niet als één van de oorzaken van de telkens weer terugkerende financiële crises. Dus het
kan nog wel even duren voordat het beheer en het bezit van grond op een rechtvaardige manier bij wet geregeld
wordt. Maar ook los van de economie en de politiek kunnen burgers, bankiers en boeren grond onderbrengen in
stichtingen of coöperaties en ter beschikking stellen aan capabele mensen.*
de handel in kapitaal
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Behalve door de handel in grond kunnen mensen ook ‘onverdiend’ geld winnen door de handel in kapitaal. De
handel in kapitaal is zeker zo ontwrichtend, zo niet nog ontwrichtender met betrekking tot de vorming van eerlij-
ke prijzen en dus rechtvaardige inkomens, als de handel in grond. En iedereen voor zover hij of zij geld op de
bank heeft staan, belegt, een pensioen opbouwt, een hypotheek heeft en/of verzekeringen afsluit, doet mee aan
de handel in kapitaal, wij allemaal dus eigenlijk. Maar juist omdat we er met ons denken en handelen tot over
onze oren in zitten, kunnen we met al een beetje goede wil en bewustzijn er iets aan doen, los van de huidige
politiek en/of het huidige financiële systeem. Simpel door het beheer van het spaargeld niet meer over te laten
aan bankiers, maar zelf te lenen aan ondernemende mensen die reële economische waarden creëren of gewoon
door het geld dat je eigenlijk niet meer nodig hebt, weg te geven aan mensen die mooie, goede en ware culturele
waarden scheppen. Door dit zelf te doen of te laten doen door betrouwbare bankiers, ontstaat er ruimte voor het
gesprek en onderling overleg en dus voor eerlijke prijzen en rechtvaardige inkomens.*
Jac Hielema
* Over het afstemmen van capaciteiten
op behoeften in zogenoemde
associaties en over de
vorming van een prijs voor economische
waarden, wil ik graag
aan de hand van interviews met
Lazuur, food community schrijven
in het komende jaar.
* Ook het grondvraagstuk hoop ik
het komende jaar verder uit te
werken aan de hand van interviews
met bijvoorbeeld Stichting
Grondbeheer.
* Ook het vraagstuk van de handel
in kapitaal, het manipuleren
van prijzen, het speculeren en de
ontwrichtende werking ervan, en
hoe we anders met geld en kapitaal
om kunnen gaan, hoop ik het
komende jaar verder uit te werken.
11 terug naar boven

Nog een vraag over het Onze Vader door Otto Koene
Aan de reeds in eerdere reacties aan Edy de Munck voorgelegde vragen, zou ik er nog één willen toevoegen, ook
al ligt deze vraag misschien voor de hand.
In zijn beschouwing in De Aardespiegel van 28 juni vestigt Edy de Munck de aandacht op een geactualiseerde
gebedstekst, afgestemd op de geestelijke ontwikkeling van onze tijd, welke hem nader tot de inhoud brengt van
het Onze Vader dan de oorspronkelijke gebedstekst uit de bijbel. Dit blijkt ook uit het commentaar waarvan hij
dit alternatieve gebed heeft voorzien. Om over zo’n verheven en voor velen als intiem ervaren onderwerp te pu-
bliceren is moed nodig.
Edy de Munck geeft te kennen dat hij een persoonlijke verbinding heeft met de Christengemeenschap, bewe-
ging tot religieuze vernieuwing, nauw verbonden met de vrije wil. We mogen daarom veronderstellen dat hij weet
dat cultus en liturgie van deze nieuwe gemeenschapsvorm tot stand zijn gekomen met bemiddeling van Rudolf
Steiner. Opmerkelijk is dat Steiner echter in de hernieuwde eredienst, de Mensenwijdingsdienst, voor het grootste
van alle gebeden: het Onze Vader, de oorspronkelijke tekst heeft overgenomen uit de evangeliën en om precies te
zijn uit dat van Lucas (het elfde hoofdstuk, de verzen 2 tot en met 4). Dat hij de bijbelse tekst heeft aangehou-
den is al te meer opmerkelijk omdat Steiner het Onze Vader dagelijks hardop bad.
Dit doet dan ook de vraag rijzen wat Rudolf Steiner heeft doen besluiten de oorspronkelijke tekst van het
Onze Vader te behouden en waarom hij zeer terughoudend en discreet is omgegaan - zoals blijkt uit de reacties
van Hedwig Hagedorn en Renée Zeylmans in De Aardespiegel van 12 juli - met een daarin gepubliceerde, esote-
rische versie van Steiner’s hand. Het antwoord op deze tegenvragen zou, lijkt me, een waardevolle aanvulling
betekenen op het stuk van Edy de Munck.
Slot door Edy de Munck
Hierbij wilde ik ingaan op de houding van mensen die in zich het gevoel hebben dat wat er in de Bijbel staat en
wat Rudolf Steiner gezegd heeft niet aangepast mag worden aan de voortschrijdende mensheidsontwikkeling.
Tenminste, zo komen enkele reacties op mijn stuk over het Onze Vader over. Echter, in de Pinkstervoordracht van
15 Mei 1910 (GA 118) lees ik : “Die wahre Wirkung des Christus-Impulses tritt erst auf, wenn er in der individuel-
len Menschenseele selber wirksam wird.” Dus wat Paulus ook zegt: Niet ik, maar Christus in mij! En even verder
staat: “Welche Vermessenheit wäre es, heute zu sagen: Die Menschheit ist schon reif, das Christentum zu verste-
hen in seiner unendlichen Fülle und seiner unendlichen Grösse! - Einzig und allein das ist die wahre chrisliche
Demut, welche sagt: Der Umfang der Christlichen Weisheit ist ein unendlicher, aber die Aufnahmefähigkeit der
Menschen für diese Weisheit war zunächst eine beschränkte, aber sie wird immer vollkommener und reifer wer-
den.”
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
En dan werkt Rudolf Steiner de gedachte uit, dat het de Heilige Geest is die in de mens steeds nieuwe inzich-
ten over het esoterische Christendom doet ontstaan. Dus wat men opneemt uit het Christendom is afhankelijk
van onze rijpheid. En dan hebben we gelukkig nog heel wat incarnaties voor de boeg om ons steeds verder te
ontwikkelen. Ook in de cyclus over het vijfde evangelie zegt hij hetzelfde. En dat geeft hij als reden, waarom hij
12 terug naar boven

de vier evangeliën aanvult met een vijfde. Niet om de andere vier overbodig te maken, nee, die blijven hun
waarde behouden "tot het einde der tijden". Maar alles ontwikkelt zich. Ook onze inzichten in het Christendom.
Maar dat hangt er mee samen hoe wij ons kunnen openstellen voor de Heilige Geest in ons. Meditatiestof bij uit-
stek!
Kunstspiegel door Evelien Nijeboer
Jan de Baat, Amsterdam bedankt zijn Canadezen, Corten-staal, circa 12 meter hoog
Dit is wat je noemt een abstract-expressionistisch
beeld. Abstract-expressionisme heb ik altijd een
rare term gevonden: het doet me denken aan
'iets willen uitdrukken, maar niet weten wat'.
Waarschijnlijk begrijp ik het niet en zit er meer
achter want het abstract-expressionisme is de-
cennia lang een heersende stroming geweest,
uitgangspunt en norm op alle kunstacademies. Er
lijkt nu een kentering in te zitten, maar vanaf
1945 tot in de jaren negentig heerste zij opper-
machtig.
Ik vind het een mooi beeld. Het staat in Am-
sterdam naast de Apollohal vlakbij de kapel van
de Vrouwe van alle Volkeren. Ik fiets er al jaren
langs en steeds valt me weer op hoe perfect na-
tuurlijk deze 'wimpel' is. Hij waait precies goed,
is in harmonie en na al die jaren nog steeds fris
en 'in beweging'. Hij vertoont geen tijdgebonden handschrift zoals veel vijftiger-jaren schilderijen en beelden. Het
verhaal gaat dat Jan de Baat vele tientallen schetsen maakte voor dit beeld. Allemaal waren ze niet goed en uit-
eindelijk wilde hij het opgeven. Het zou hem niet lukken de vreugdevolle zwierigheid, de bevrijding en het dank-
bare gevoel dat hij voor ogen had in de wimpel vorm te geven. Toch maakte hij daarna snel en terloops nog één
schets en daar was hij: de perfecte wimpel.
willen
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Met dát tekeningetje ging hij naar de staalwerkplaats en zo is het beeld er dan toch gekomen.
Hoe kan het nou dat al die moeizame schetsen niets opleverden, en dan zo'n 'vanzelf' gemaakt tekeningetje wél?
Kennelijk moest hij zichzelf er tussenuit halen. Hij probeerde of wilde te hard en zat zichzelf in de weg. Toch is de
kans groot dat het hem alleen gelukt is, omdat hij tijdens al die schetsen véél heeft nagedacht en gekeken en al
doende zijn 'vraag' naar de eigenschappen van de perfecte wimpel steeds beter gesteld heeft. De laatste stap, de
uiteindelijke tekening, die wordt je dan gegeven. De beste dingen die een kunstenaar maakt vallen als vanzelf uit
13 terug naar boven

* Visie en gesprek
In deze laatste ronde over De
wereldregering in wording in het
kader van ‘visie en gesprek’ nog
een commentaar van Stephan
Geuljans met een pleidooi om
mensen en hun idealen te onderscheiden.
Pas dan kunnen wij
zinvol met elkaar in gesprek komen
over de manier waarop we
willen samenleven. Het laatste
woord is echter aan Loek Dullaart,
die op zijn manier nog eens
ingaat op alle reacties en commentaren.
We publiceren echter
niet zijn hele artikel, alleen dat
deel waarin hij ingaat op reacties.
z'n handen. Je zou hierin de hulp van een elementwezen kunnen bespeuren. Ze zijn niet creatief zoals wij maar
zijn wel véél betere uitvoerders. Zonder hun hulp is ook de beste kunstenaar nergens en als ze eenmaal goed
geïnstrueerd zijn, doen zij het best hun werk (in samenwerking met jouw handen), als je zelf even niet heel erg
iets aan het willen bent, als je het láát gebeuren.
de kracht van de natuur
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Natuurlijkheid spreekt vanzelf totdat je haar probeert te imiteren of evenaren. Pas dan merk je hoe subliem be-
weeglijk, evenwichtig en harmonieus ze is. Mooi dat het in dit beeld toch gelukt is.
Als ik dit beeld in z'n vormtaal lees, zie ik een stroom van vreugde uit de aarde komen, als vanzelf, een kracht
of energie die bevrijd wordt en zich verbindt met de wind van de grote gebeurtenissen in de wereld. En ik krijg
kromme tenen terwijl ik dit schrijf, want inhoudelijk blijft dit beeld toch wel heel erg in het algemene hangen. Wat
ook gewoon inherent is aan het weergeven van een natuurkracht of natuurlijke staat. Het is een mooi beeld,
maar zie je hier een gevoel of een werking? Misschien is dat dan het dilemma van het abstract-expressionisme.
Visie en gesprek*
De wereldregering in wording - commentaar
Evelien Nijeboer
door Stephan Geuljans
Loek Dullaart heeft eerder onder “Visie en gesprek” een artikel gepu-
bliceerd waar Arjen Nijeboer, Michiel Gastkemper en ik respectievelijk
reacties en een commentaar op hebben gegeven. Hieronder geeft Loek
Dullaart op zijn beurt commentaar, waarbij gezien de lengte van zijn
reactie slechts het eerste gedeelte is afgedrukt. Het tweede gedeelte
gaat verder niet in op onze reacties, maar gaat onder meer in op de
terreuraanslagen op de WTC torens in New York op 9-11. Het is te vin-
den op zijn website.
Ik beperk mij tot één punt, waarvan ik dacht dat ik het voldoende
had toegelicht. In zijn reactie op mijn redactioneel commentaar vraagt
Loek Dullaart zich af waarom ik met Ayn Rand bevriend zou kunnen
worden vanwege haar eerlijkheid. Ik bedoelde hiermee het volgende.
Mijn haren gaan overeind staan als ik haar ideeën zie: de ideologie van
het Objectivisme en het neo-liberalisme prediken egoïsme en Rand meent oprecht dat dit leidt tot een menselijke
samenleving. Ik zie de mens Ayn Rand en haar leerling Alan Greenspan, en daarnaast bekijk ik hun idealen. Dan
zie ik dat zij net als ik óók mensen zijn die in ieder geval van zichzelf denken dat zij goede bedoelingen hebben.
Ze zijn gepassioneerd en in zekere zin zelfs geestrijk. Niet zij maar hun ideeën zijn uiteindelijk destructief. Loek's
14 terug naar boven

onvermogen om dat onderscheid te maken, is voor mij denk ik het hoofdprobleem omdat ik dat niet alleen onvol-
doende terug zie in de analyse van Loek Dullaart, maar praktisch ook niet terugvind in de door hem aangehaalde
bronnen.
Loek Dullaart maakt in wezen geen onderscheid tussen oprechte mensen en hun domme ideeën en stelt dat
Ayn Rand “een typisch product is van de darwinistische school en natuurlijk zijn haar gevaarlijke eenzijdige op-
vattingen haar te verwijten”. En verder “dankzij haar romans werden die verderfelijke ideeën ook wijd verspreid”.
Het is volgens Loek Dullaart verwijtbaar om verderfelijke ideeën te hebben en te verspreiden. Dat lijkt mij een
zinloos verwijt. Wanneer een filosoof of een econoom als Alan Greenspan gelooft in het darwinisme of er een ma-
terialistisch mensbeeld op na houdt, is die persoon daarom een slecht mens? Is Ayn Rand slecht, verderfelijk en
verwijtbaar als zij een roman “Atlas Shrugged” schrijft? Zij beschrijft inderdaad een utopie waarin het neo-libera-
lisme en het egoïsme tot in hun uiterste consequentie wordt doorgedreven. Maar zij stelt – en meent oprecht –
dat iedere vorm van geweld in deze heilstaat zal zijn verdwenen. Dit is volgens Ayn Rand en ook Alan Greenspan
een verheven ideaal, omdat ieder mens alleen vanuit redelijkheid zal handelen en niet zijn lagere driften zal uit-
leven. Ik benadruk dat in een darwinistisch mensbeeld wij mensen redelijke en “rationele dieren” zijn. De opvat-
ting dat wij een soort “animal rationale” zijn, wordt zelfs binnen de Katholieke Kerk verdedigd. Zijn deze Christe-
nen ook verwijtbaar?
Wij mensen zijn vrij om verkeerde en domme dingen te denken en hebben het recht om dat in romans op te
schrijven. Het lijkt mij op dit punt ook noodzakelijk een (moord)complot op bijvoorbeeld John F. Kennedy niet te
verwarren met het uitdragen van ideeën in een roman. Alleen het eerste is verderfelijk en verwijtbaar. De moor-
denaars van Kennedy hebben een complot gesmeed om de president van de VS te vermoorden en hebben dat
ook uitgevoerd. Moord is strafbaar en je zou kunnen zeggen dat iedere moordaanslag in zekere zin een complot
is. Een daad beraamd “achter de schermen”, met het doel dat de daders niet bekend zullen worden.
Het streven naar een utopie, het nastreven van een neoliberale heilstaat vindt nu net niet plaats “achter de
schermen”. Ayn Rand is ook geen “dader”. De boeken van Ayn Rand zijn door miljoenen mensen gelezen en zij
heeft interviews gegeven, allemaal in het openbaar. Het neoliberalisme heeft – net als overigens het darwinisme
en het materialisme – in het westelijke halfrond een aanhang van misschien wel honderd miljoen mensen. Niets
geheim, niets achter de schermen en ook de VVD propageert openlijk en enthousiast in haar verkiezingspro-
gramma het neo-liberalisme.
Het is volgens mij niet zinvol om een fenomeen als Ayn Rand of het streven naar een Verenigd Europa of zelfs
een wereldregering op dezelfde manier te analyseren als de moord op Kennedy of de aanslagen van 9-11. Dit
onderscheid tussen “daders” en “schrijvers” vervalt niet als de aanslagen 9-11 gepleegd zouden zijn “van achter
de schermen” met het doel te komen tot een wereldregering of utopie. Velen menen zelfs oprecht dat een wereld-
regering tot wereldvrede zal leiden. Zou het niet prachtig zijn om unaniem vanuit een wereldmacht de onderdruk-
te Syriërs te bevrijden van de dictatuur van Assad en zijn trawanten. Weg met de dictatuur, leve de wereldrege-
ring! Zijn al die mensen verwijtbaar en slecht als zij zo naïef zijn om hierin te geloven? Daarbij is het toch volko-
men oninteressant om nu weer opnieuw die arme Rockefeller, de zoon van de Duivel als de oorzaak van alle
kwaad neer te zetten omdat die man ook in een wereldregering gelooft. Het zijn toch al die miljoenen mensen die
oprecht geloven in illusies en ideologieën waardoor de wereld een chaos is. Deze mensen zijn niet slecht. Ze heb-
ben ideeën die slecht zijn voor mens en wereld.
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
De econoom Hans Achterhuis bespreekt in zijn boek “De utopie van de vrije markt” het optreden van Alan
15 terug naar boven

Greenspan als hoofd van de FED die als beste en meest trouwe volgeling van Ayn Rand het neoliberalisme in de
VS heeft ingevoerd. Achterhuis laat ook zien hoe zijn collega's, topeconomen en bankiers achter de “hogepriester
Greenspan” aanliepen. Hij geeft aan dat pas op 23 oktober 2008 Greenspan voor de commissie van het Huis van
Afgevaardigden toe gaf dat zijn geloofsovertuiging niet klopte. Achterhuis besteedt daar in zijn prachtige boek
veel aandacht aan.
Greenspan: “De meesten van ons, en ik in het bijzonder, zijn geschokt en kunnen het nog steeds niet gelo-
ven.” Er moest “een fout zitten in de overtuiging dat de markt zich zelf beter zou reguleren dan enig overheids-
toezicht dat zou doen” (NRC Handelsblad, 24-10-2008). Achterhuis zegt hierover. “Zijn ontsteltenis klonk oprecht.
Het was voor Greenspan uiterst pijnlijk om een theorie die hij veertig jaar had aangehangen, vaarwel te moeten
zeggen.”
Hans Achterhuis noemt Greenspan weliswaar een “dader” omdat hij aan het hoofd van de FED stond en daar-
mee zijn schadelijke ideologie in de praktijk heeft ingevoerd. Maar in zijn analyse maakt Achterhuis in zijn oor-
deel over Greenspan – en verder in zijn boek ook over Ayn Rand – altijd een scherp onderscheid tussen oprechte
mensen en hun idealen. Dat is wat ik het meeste mis in de analyse van Loek Dullaart.
In de benaderingswijze van Loek Dullaart komt macht tegenover machteloosheid te staan. Het gevolg is dat
zijn benadering verhindert dat je dieper inzicht in de wereld krijgt. Het neo-liberalisme is nog niet in zijn uiterste
consequentie doorgevoerd. Het communisme is dat wel. Als we ten onrechte stellen dat het voormalige Rusland
vernield is door de kwade bedoelingen van Marx, Lenin of Stalin, verhindert dat in te zien dat het communisme,
het systeem, tot onderdrukking leidt en het systeem als het ware de boosaardige uitvoerders aanzuigt en legiti-
meert.
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Loek Dullaart nodigt zijn lezers niet uit om te onderzoeken hoe het kan dat verleidelijke ideeën op een ver-
borgen manier destructief kunnen zijn. Door het wezen van een ideologie niet te onderzoeken, ontstaat het ge-
voel van onmacht. Als we echt iets willen doen in de wereld, lijkt het mij dat we niet moeten zoeken naar kwaad-
aardige mensen “verborgen achter de schermen”, maar inzicht moeten krijgen in de “verborgen” destructieve
werking van een op het oog prachtige ideologie en hoe oprechte mensen daar iedere keer opnieuw verblind ach-
ter aan kunnen lopen. En hun een alternatief te bieden.
De wereldregering in wording - slot
Stephan Geuljans
door Loek Dullaart
Dank aan De Aardespiegel die de moed heeft om – na een eerder artikel geweigerd te
hebben - toch een artikel van mij te publiceren, weliswaar met commentaar erbij van
Stephan Geuljans. Dat is een goed initiatief, want volgens mij moeten we oppassen
dat antroposofische tijdschriften niet te libelle-achtig worden, maar ook situaties en
achtergronden beschrijven van allerlei wereldgebeurtenissen (vind ik een prachtig
woord), die mogelijk ook discussie oproepen. Dat bleek ook wel in het daaropvolgen-
de nummer toen twee gerenommeerde journalisten over het artikel heen vielen. Daar
16 terug naar boven

wil ik graag op reageren. Ze nemen – met Stephan Geuljans erbij – mij alle drie stevig de maat. Zij weten hoe je
een artikel moet schrijven en ze vinden dat hun methode de enige en de beste is en dat je andersoortige artikelen
moet weigeren. Michiel Gastkemper gaat zelfs zover zijn methode: “een scholastieke methode” te noemen “die je
in je bagage moet hebben, voordat je aan dit soort artikelen begint”. Hij roept herhaaldelijk dat hij graag een
echte geschoolde historicus eens over van alles wil horen en lijkt te suggereren dat Thomas Meyer, een gedegen
onderzoeker en schrijver van talloze biografieën van belangrijke antroposofen, daar niet toe behoort, maar ie-
mand is “die al bij voorbaat overal complotten ziet”.
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Voor mij is het nog maar de vraag of de schrijvers van de reacties voldoen aan hun eigen kwaliteitscriteria*.
Veel van wat ze zeggen, klinkt mij erg “kort-door-de-bocht” in de oren, onderbouwing van ingenomen standpun-
ten zijn niet altijd aangegeven. Waarom zo in de aanval? Een verklaring daarvoor is misschien te vinden in de
laatste zin van het stuk van Arjen Nijeboer, een op het eerste gezicht wat onverwachte conclusie: “met andere
woorden” (ik begrijp niet goed hoe deze conclusie samenhangt met het daarvóór gezegde; en ik denk verder dat
bij het nu volgende het woordje “met” weggevallen is:) “met een Platonische en in de feiten onjuiste visie bereik
je een stuk minder dan met een Aristotelische benadering die bovendien de geesteswetenschappelijke basis seri-
euzer neemt”. Zou mijn benadering van de fenomenen in de wereldpraktijk soms wat te “platonisch” zijn en neem
ik de geestes-wetenschappelijke basis niet serieus genoeg? En heb ik hier soms te maken met aristotelici die een
hele andere benadering van de werkelijkheid willen? Ze hebben het over een “scholastieke” methodiek en over
gedegen wetenschappers, die bij alles geraadpleegd moeten worden. Ze willen het niet hebben over de feiten of
over de daden van politici maar wel over de achterliggende ideeën. Zo zegt Stephan Geuljans dat het weinig zin
heeft om concreet bekende Europese regeringsleiders aan te wijzen, die vanuit kwade opzet de nationale be-
voegdheden willen overhevelen naar Brussel. “Het lijkt mij veel beter je te richten op de achterliggende ideolo-
gieën die deze politici en economen – soms onbewust – in hun greep houden”. Oftewel: waarom ze het doen is
belangrijker dan dat ze het doen… En dan geeft hij het voorbeeld van Ayn Rand.
Nu kun je bij deze wonderlijke vrouw, ze is geboren als jodin in Rusland, heette eigenlijk Alissa Rosenbaum en
vluchtte op 21-jarige leeftijd (in 1926) naar Amerika, waar ze aanvankelijk als scriptschrijfster in Hollywood werk-
te en later romanschrijfster werd. Daar is ook het begin te vinden van haar “objectivisme”. Ze heeft het over de
deugd van het egoïsme, steekt regelmatig de loftrompet over het kapitalisme, is qua opvattingen een zuiver ma-
terialistisch denker, waar het verstand en de reden de boventoon voert. Ik ben blij dat Stephan Geuljans haar
noemt en beschrijft, want het is een goede aanvulling op mijn artikel. Ik begrijp alleen niet helemaal dat Stephan
Geuljans bevriend met zo’n vrouw zou willen worden vanwege haar eerlijkheid en nog minder dat hij het “zinloos”
noemt om “haar allerlei kwade bedoelingen toe te dichten”. Zij is een typisch product van de darwinistische mate-
rialistische school en natuurlijk zijn haar gevaarlijke eenzijdige opvattingen haar te verwijten. Dankzij haar ro-
mans werden die verderfelijke ideeën ook wijd verspreid. Ik geloof niet zozeer dat mensen als Alan Greenspan en
anderen bij haar in de leer zijn gegaan. Ik heb meer het gevoel dat ze zo iemand dankbaar gebruikten als filosofi-
sche ondersteuning van wat zij zelf steeds al deden in de praktijk. Er is zelfs ook een instituut opgericht het ARI
(Ayn Rand Institute). Daar zijn ze aan de haal gegaan met de ideeën van Rand om die te propageren ter ver-
spreiding en verbreiding van het kapitalisme en dat is een kwalijke zaak. In het verlengde van Ayn Rand zou je
ook nog de ideeën en beschrijvingen van Dr. Caroll Quigley kunnen vermelden, de grote diplomaten-opleider,
waar Clinton zo’n toegewijde leerling van was. In zijn boek Tragedy and Hope, a history of the world in our time,
is samengevat in het boekje van Cleon Skousen, The naked capitalist (1), geeft hij een goed beeld van wat er
* wellicht ten overvloede:
dit zijn de eisen die de redactie
van De Aardespiegel stelt aan de
kwaliteit van de teksten;
en dit zijn de richtlijnen, waaraan
de redacteuren als journalisten
trachten te voldoen.
Om verstarring te voorkomen,
staan zowel eisen als richtlijnen
altijd ter discussie.
Wellicht ook ten overvloede: de
redactie vindt nog steeds dat de
teksten van Loek Dullaart, ook
deze niet, niet voldoen aan de door
haar gestelde eisen.
17 terug naar boven

achter de schermen zoal gebeurt en wat daar zoal gedacht en gezegd wordt. Ik denk dat het daarnaast ook be-
langrijk is te kijken naar de daden van mensen, omdat zich daarin vaak duidelijk uitdrukt wat hun opvattingen
zijn.
Zo is het alom bekend dat de bankiers (zoals Greenspan), zakenlieden en spindoctors (zoals David Rockefel-
ler) en de politici (zoals Rutte en Merkel) denken dat de wereld beter geregeerd kan worden door een handjevol
intelligente mensen (zoals zij), dan bij alles de mening te vragen van het volk. Nu is dat laatste ook lastig als je
een land hebt met zoveel PVV-aanhangers als Nederland, of – zoals Arjen Nijeboer opmerkt – op wereldschaal
met zoveel “achterhaalde maatschappelijke ideeën” te maken hebt van “b.v. Aziaten, Afrikanen en moslims”. Dus
de uitspraak van David Rockefeller, die hij overigens deed in de openingstoespraak van de Bilderberg-conferentie
van 5 juni 1991 in Sand in Duitsland en die dankzij een wakkere journalist (Hilaire Du Berrier uit Monaco) wereld-
kundig is gemaakt, staat niet op zichzelf, maar ligt in het verlengde van veel soortgelijke uitspraken van mensen.
(Tussen twee haakjes: ik zal je even mijn gironummer doorgeven, Arjen, om die 1000 euro van de door mij ge-
wonnen weddenschap op over te maken…) Ik hang mijn verhaal overigens niet op aan dit citaat, het dient hooguit
als ondersteuning daarvan. Het gaat ook niet om een complot, want dan zie je spoken. Het gaat er om dat er
mensen zijn die macht willen en dat via het geld, via olie of via de politiek proberen te realiseren. Iedereen die
wakker daarvoor is kan dat zien. Ze vergaderen wel graag in het geheim, maar veel van wat ze willen en doen is
te achterhalen voor wie goed kijkt, leest en speurt. Of ze nu Monti heten of Draghi of Sarkozy of Rockefeller of
Rothschild: het is hun streven om zoveel mogelijk geld en macht te verzamelen (of geld òf macht de grootste
drijfveer is, is vaak nog maar de vraag….!). En als Paul Warburg zo open over een wereldregering spreekt – goed-
schiks of kwaadschiks – kan iedereen dat horen en opvangen. Alleen wordt het vinden van de waarheid wel
steeds moeilijker omdat de grote mainstreammedia in Nederland zich grotendeels conformeren aan persbureau
Reuter en niet of nauwelijks meer kritische vragen stellen of artikelen publiceren die tegen de gevestigde ideeën
ingaan, dus dan ben je wat dat betreft steeds meer aangewezen op internetkranten en andersoortige informatie-
kanalen.
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Zo beschreef ik hoe verrassend het was om zoveel informatie te vinden over die wereld-conferentie in Evian-
les-Bains in 1908 in een plaatselijk krantje. Dat daarin stond dat er al zo lang over een wereldregering was ge-
praat en dat het nu tijd werd voor daden, verbaasde mij. Ik had echt het gevoel dat ik iets gemist moest hebben:
hoezo wordt er al jarenlang over een wereldregering gesproken en waarom weet ik dat niet? Dat de bijeenkomst
met 26 staatshoofden over de regering van de wereld niet uitgebreid in het NOS-journaal of op de voorpagina van
de landelijke kranten werd verslagen, vond ik een teken aan de wand. Dat Michel Gastkemper toch nog een ver-
melding op een internetpagina van de Volkskrant (vk.nl) heeft gevonden, siert hem: het is werkelijk een wonder
dat er ergens nog iets te vinden was. Maar wie dit korte artikel leest kan tegelijk een glimlach moeilijk onder-
drukken: erboven staat dat de rol van Amerika op het internationale vlak zou zijn uitgespeeld, wat ver bezijden
de waarheid is, en in het artikel worden alleen de presidenten van Mexico, Mongolië, Kroatië, Senegal en Estland
daarover heel kort aan het woord gelaten. Geen woord over wat de grotere landen en de belangrijke wereldleiders
te zeggen hadden over een naderende wereldregering en dat stond nou net wel in mijn krantje….
Hetzelfde geldt voor de officiële pagina van de World Policy Conference, de club die deze bijeenkomst organi-
seerde, die Michel ons ook aanreikte: dank daarvoor…! Bij het kopje “Evian 2008” op die site vind je alleen acht
korte zinnetjes van mensen die iets onbelangrijks hebben gezegd. Overigens staan op de homepagina van deze
site best interessante en discutabele uitgangspunten van deze ondoorzichtige club, zoals de conflicterende tegen-
18 terug naar boven

stelling tussen effectiviteit en legitimiteit etc. Misschien een nadere studie waard?
Arjen zat te gapen bij Wisnewski Die Drahtzieher der Macht (2), ik werd er wakker van. Zo vond ik de be-
schrijving van het Jezuïetendom en de jezuïetische achtergrond van Retinger, de CIA-man die Prins Bernhard be-
naderde voor de oprichting van de Bilderbergconferentie vanwege diens omvangrijke netwerk, erg boeiend. Ook
dat zijn speurtocht opleverde dat het secretariaat van de Bilderbergconferenties in Leiden blijkt te zijn. Dan heeft
de Leidse professor Victor Halberstadt toch een prominentere rol gespeeld dan ik altijd had gedacht. Ook wist ik
niet dat deze Halberstadt zo’n belangrijke medewerker van Goldman Sachs was en is en een persoonlijke vriend
van Mario Monti. Overigens heeft Wisnewski ook twee andere interessante boeken geschreven, namelijk over 9-
11, maar daarover zo meteen meer. De macht die de WHO krijgt in geval van een pandemie (door 194 landen
ondertekend, niet 193) is vastgelegd in de constitutie van de WHO (artikel 21 en 22) en in de aanvullende richtlij-
nen, die op 15 juni 2007 van kracht zijn geworden onder de naam International Health Regulations (IHR) 2005.
Over de moord op Kennedy, niet alleen vanwege het drukken van eigen dollars, maar ook voor zijn aanval op
de CIA (“I cut that service into thousand pieces”), zijn weigering de varkensbaai-invasie in Cuba en de oorlog in
Vietnam te steunen en de toespraak enkele weken voor zijn dood dat hij alle Amerikanen wilde inlichten over het
kleine groepje machthebbers, die steeds achter de schermen alles bepaalt, en dat hij het volk daarvoor wilde
waarschuwen, al deze zaken hebben bijgedragen aan de uiteindelijke moord. Wie de film van de aanslag nauw-
keurig bekijkt ziet dat het tweede dodelijke schot, dat van dichtbij moet zijn afgevuurd omdat het een deel van de
schedel wegslaat, van voren komt, want Kennedy die eerst naar voren valt, valt vervolgens met een klap naar
achteren. Ook de film over Oswald, die om een advocaat vraagt om zijn onschuld te kunnen bewijzen, lijkt heel
geloofwaardig. Hij heeft zijn onschuld niet meer voor een rechtbank of advocaat kunnen aantonen of uitspreken
omdat hij vlak daarvóór is vermoord. Nu blijft hij voor iedereen de moordenaar van Kennedy…
Hoho, Arjen, ik wil in principe helemaal geen bedrijven nationaliseren. Ik heb alleen gezegd dat in het geval
van Zuid-Afrika het een (mogelijk goed maar tijdelijk) middel zou zijn geweest om de gelden van de bodemschat-
ten te gebruiken voor onderwijs, zorg en woningen en dat het uitgangspunt van winst maken, zoals bij de NS,
vaak conflicterend is met op tijd reizen en goede service voor de reiziger. Als dat laatste niet langer het geval zou
zijn kunnen we prima beginnen met privatiseren. En dan liefst in de vorm van coöperaties en associaties. Wat de
zorg betreft: pyama-dagen in rusthuizen vanwege personeelsgebrek is een aanfluiting, net zoals sluiting van so-
ciale werkplaatsen of extreme beperkingen van de gehandicaptenzorg. Of je dat nou linksom of rechtsom oplost:
dat moet echt verbeteren.
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Wat betreft Der kommende Tag (dank voor de verbetering, Michel, maar het moet ook nog zonder –n…): ook
de neergang wordt in het boek van Hans Kühn goed beschreven en gedocumenteerd. Ook in 1978 wisten ze daar
al van, sterker nog: Hans Kühn is er destijds zelf bij geweest. Oude boeken kunnen ook voordeel hebben…. Het is
duidelijk dat de geldontwaarding in Duitsland daarbij de hoofdrol speelde. Als voorbeeld van een goed opgezette
associatie kunnen we er nog altijd van leren. Emile Leinhas, die de associatie leidde, is overigens ook een boeien-
de persoonlijkheid, die nog niet zo veel mensen kennen…
Dan nog even mijn slotwoord. Ik roep op om de partij Mens en Spirit (of ook SOPN) te steunen, omdat het
beide initiatieven zijn die spiritualiteit in de politiek willen binnen brengen, iets wat bij alle andere partijen ver te
zoeken is… Natuurlijk weet ik dat SOPN aanleunt tegen Niburu, maar dat neemt niet weg dat ze als politieke partij
interessante ideeën hebben over veranderingen in de maatschappij, zoals een basisinkomen, vrijgeldsystemen,
etc. Ik laat mijn oren niet hangen naar buitenaardsen of buitenissige ideeën, daar hoef je niet bang voor te zijn,
19 terug naar boven

Michel. Maar ik roep op om kennis te nemen van de vernieuwende politieke en economische ideeën van deze
groeperingen en ik vind het ook belangrijk ze respectvol te bejegenen: het zijn enthousiaste mensen die graag
iets willen (en misschien ook kunnen) veranderen. En dat verdient respect en steun. Met de lijsttrekster van Mens
en Spirit hebben we met de Alertgroepen (vier groepen in Nederland die zich verdiepen in de achtergronden van
de wereldgebeurtenissen en met elkaar zoeken naar een antwoord op de huidige crisis-situaties) al enige jaren af
en toe contact. Met haar hebben we gesprekken gehad over de realiteit van de geestwereld en ook over driegele-
dingsideeën. Tot onze verrassing kwam zij de tweede keer zelf terug op deze driegeledingsideeën. Ik denk dat het
goed is niet teveel overal alleen de maatstaf van de antroposofische zuiverheid-in-de-leer te laten prevaleren,
maar in gesprek te gaan met deze en andere groeperingen die ook de maatschappij willen omvormen in een
nieuwe, meer spiritueel georiënteerde richting. We hoeven er niet de oorlog mee te winnen, oorlogen zijn in deze
tijd überhaupt volslagen achterhaald en uit de tijd, maar het is wel goed om met zulk soort groepen, zoals ook de
Occupy-beweging, het gesprek aan te gaan en op zijn minst ze niet meteen neer te sabelen, zoals Michiel en
Arjen dat lijken te doen in hun artikelen. Kortom ik probeer fenomenen waar te nemen en die te duiden, zo waar-
heidsgetrouw en gefundeerd mogelijk. Misschien dat dat nog niet altijd voor 100% is gelukt, maar mogelijk kun-
nen we elkaar helpen door elkaar niet de oren te wassen of vliegen af te vangen, maar eerder de juiste vragen te
stellen aan elkaar.
tot zover het artikel van Loek Dullaart
Column door Werner Govaerts
fiets
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
Loek Dullaart
Hij zou elf jaar worden en zijn moeder vond dat hij als
cadeau een echte uitdaging moest krijgen. Een educa-
tief cadeau, zeg maar. Het werd een fietstocht naar
zee, samen met zijn papa. Daar hoorde een overnach-
ting bij, want met een elfjarige doe je geen 130 kilo-
meter op één dag. Met een niet getrainde papa even-
min trouwens.
Ze vertrokken om half negen ’s ochtends, een half
uur later dan gepland en volgden een door de compu-
ter uitgestippelde weg langs fietsknooppunten die hen
via de allerkleinste wegeltjes van de ene naar de vol-
gende verkaveling voerden met steeds dezelfde beklin-
kerde straten en originele fermettes. Er scheen een
aangenaam zonnetje, er was geen wind en veel scha-
duw van de bodem, kortom: de dag was door God ge-
schapen om een fietstocht te maken.
20 terug naar boven

Aan de Schelde lieten ze zich overzetten door een gratis veerdienst voor voetgangers en fietsers – de jongen ver-
kende op geen tijd de hele boot en beleefde de sensatie van de dag, niet wetend wat er nog zou volgen. Onder-
weg ging het over koetjes en kalfjes en ook over hoe die laatste tot stand komen – zo kwam de zoon tot het door
de vader een beetje ongelukkig gevonden inzicht dat mensen eigenlijk zoogdieren zijn. Al fietsend kwamen ze tot
de overeenstemming dat dat wel klopte, maar dan alleen op lichamelijk vlak.
Tussendoor vergaapte de vader zich aan de riante villa’s met terras en achtertuin, die uitkeken op de Schelde,
met als enige, wellicht voor villabewoners irritante hindernis, dat jaagpad dat door slimme jongens was ingescha-
keld in het fietsknooppuntennetwerk. Overigens was er op die terrassen en in die nette tuinen geen levende ziel
te bespeuren – het was nog vroeg. En het was maandag. Die mensen waren ofwel gaan werken, ofwel met vakan-
tie …
Toen het jaagpad langs de Schelde ongemerkt overging in het jaagpad langs de Durme, was het tijd voor een
boterhammenstop. De vader ontwaarde bij de zoon zowaar de eerste tekenen van vermoeidheid, hoewel op die
leeftijd het onderscheid tussen vermoeidheid en verveeldheid niet altijd even duidelijk is. En hoewel ze in de na-
middag nog fazanten, waterhoentjes en een kangoeroe tegenkwamen – de laatste uiteraard in gevangenschap,
samen met een vijftal beeldschone bambi’s – gingen de pedalen steeds moeizamer rond. Debet daaraan waren
een onvoorziene wegomlegging en een steeds schroeiendere middaghitte, gekoppeld aan een steeds minder be-
boste omgeving en bijgevolg ook steeds minder schaduw.
Ten slotte moesten ze ook nog eens door een geïndustrialiseerd havengebied – de zoon keek niet eens op bij
de goed bedoelde vaderlijke toelichting over de Volvofabrieken. Hét belangrijke lichtpunt was dat het Kanaal
Gent-Terneuzen opnieuw met een veerboot moest worden overgestoken – de vermoeidheid had ondertussen ech-
ter zulke proporties aangenomen dat de verkenning van de boot beperkt bleef tot het bestuderen van het mecha-
nisme waarmee de ‘ramp’ wordt neergelaten om de auto’s van de pont te laten rijden. Toen ze zelf de pont afre-
den, merkte de vader in de schaduw van wat bomen een wachthuisje … mét een bank. Daar hebben ze dan zeker
een kwartier gezeten, ondertussen de niet aflatende afvaarten en aankomsten van het veer becommentariërend.
Vriendelijke stuurman trouwens, die telkens de slagboom opnieuw opende als er nog een haastige fietser kwam
aangestormd, die ook nog meewilde. Vrij nutteloze inspanning, zo vonden vader en zoon, aangezien geen vijf
minuten later het veer weeral klaar stond om je mee naar de overkant te nemen.
Hun eerste dag eindigde een paar kilometer verderop, in een door de vader via internet gereserveerde bed
and breakfast. Een oude kasteelhoeve met koetshuis, uitgebaat door een Limburgse gastheer en zijn vrouw, wel-
ke verantwoordelijk was voor een Bourgondisch lekkere maaltijd, geserveerd op het kleine terras voor het koets-
huis, in de schaduw van een reusachtige beuk van 170 jaar oud. Andere tijdschriften dan De Aardespiegel lenen
zich beter tot een uitvoerige beschrijving van het gastronomisch genot dat hen hier ten deel viel – we zullen ons
dan ook inhouden en op deze plek geen verdere details verstrekken. De zoon besloot de maaltijd met de opmer-
king dat het een ‘verdiende beloning’ was voor wat ze die dag gepresteerd hadden. De gastheer was uitermate
blij met dat jeugdige compliment. En de vader keek en zag dat het goed was.
Werner Govaerts
P.S. De volgende dag zijn ze zonder problemen naar Knokke gereden. Grote hij vond er een strandstoel om de
vermoeide leden te ruste te leggen – kleine hij vond er zijn zusje, met wie hij drie uur lang met zandconstructies
het opkomend tij heeft proberen tegen te houden.
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
21 terug naar boven

een email-wisseling van een lezer*
Geachte Heer Bruls,
Gaarne wilde ik refereren aan ons korte aangename gesprekje na Uw inleiding over Parcifal. Bijgaand vindt U het
toegezegde stuk over de Ring des Nibelungen. Daarin stel ik dat ik Parcifal eigenlijk als vijfde deel zie van de
Ring. In de Ring geeft Wagner nog geen oplossing voor de problemen tussen de mensen en de goden. Alles gaat
in "Schutt und Assche" (zoals de Duitsers zeggen) ten onder. En dan stel ik dat in Parcifal de oplossing gegeven
wordt voor een leefbare wereld. Parcifal kan door een christelijke inwijding, zoals in de tweede acte wordt ge-
toond, (het afwijzen van de bloemenmeisjes, en daarna het nog moeilijkere afwijzen van de erotiek van Kundrie),
zijn eigen driftleven leren beheersen en zichzelf in dienst stellen van zijn medemensen. Hij vind de genezing van
Amfortas en het redden van de orde van de Graalsridders belangrijker dan zijn eigen driftleven. Het zichzelf in
dienst stellen, vrijwillig, van zijn medemensen is een diep christelijk motief. U zult dit niet in het Buddhisme te-
genkomen, daarvoor is het afwijzen van de maya-wereld te sterk. Maar Parcifal slaagt hierin. En aan het einde
van het derde deel geneest hij Amfortas en kan de Graalsridderschap weer van hun lethargie verlossen. Een
vreugdevol gebeuren. Muziek en het gezang getuigen hiervan. Maar niet de regie. In plaats van Amfortas te ge-
nezen, valt Amfortas dood neer. Evenals alle ridders. In plaats van een grote heilige vreugde zien we een knekel-
huis. Volkomen in tegenstelling aan wat Wagner wilde. Ik vrees, dat Pierre Audi niet zo goed begrepen heeft wat
de bedoeling van deze opera is. Maar zo is er nog veel meer over de regie aan te merken, waar ik nu niet op in
wil gaan. Zoals de kleding van Parcifal of het op het toneel neerkwakken van een zwaan, enz. Jammer, een ge-
miste kans. Maar van de muziek en de stemmen heb ik genoten. Maar wanneer U op- of aanmerkingen heeft over
mijn stuk over de Ring, dan houd ik mij gaarne aanbevolen.
Met vriendelijke groet,
E. de Munck
Geachte heer De Munck,
Hartelijk dank voor uw interessante artikel. Ik heb het met plezier gelezen, al ben ik het niet overal mee eens. Zo
vind ik dat Parsifal geen christelijk werk is, maar andere doelen nastreeft. Verder is het niet zo dat Pierre Audi
Parsifal niet begrepen zou hebben. Hij heeft er alleen een eigen interpretatie aan gegeven, die alleen al gezien de
complexiteit en mystificaties van het werk zelf, meer dan gelegitimeerd is. Bovendien zet Audi duidelijk vraagte-
kens bij de zogenaamde verlossing aan het slot, iets wat hij bewust doet en waar hij ook een duidelijke bedoeling
mee heeft. Het is uitstekend als u het daar niet mee eens bent, maar dit is verre van 'begrijpen' of 'niet begrij-
pen'.
Hartelijke groet en een mooie zomer,
Willem Bruls
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
* Edy de Munck zond ons zijn
email uitwisseling met de heer
Willem Bruls, dramaturg van de
operadagen Rotterdam. Hij
ontmoette hem bij de voorstelling
van de Parsifal van Richard
Wagner in Amsterdam, waar ze
een aangenaam gesprek hadden.
Tijdens dat gesprek beloofde
Edy de Munck om zijn
stuk over de Ring toe te sturen
waarin hij uiteenzet dat hij de
Parsifal ziet als het 5e deel van
de Ring. Hij liet het aan de redactie
over om de email wisseling
te publiceren. De redactie
is daartoe overgegaan omdat
het een bepaald maatschappelijk
fenomeen zichtbaar maakt,
waar in de gewone media nooit
op wordt gewezen.
22 terug naar boven

Geachte heer Bruls,
Uw email, waarvoor mijn dank, heeft mij aan het werk gezet. U stelt dat u Parsifal geen christelijk werk vindt. Ik
ben dus gaan lezen in de literatuur wat die er van zegt. Het oudste dat ik gelezen heb is Wolfram von Esschen-
bach uit de 12e en/of 13e eeuw. En dit is een eenduidig christelijk werk. En het jongste dat ik gelezen heb is de
Almanach 2011- Jahrbuch der Gesellschaft der Freunde von Bayreuth e.V. Hierin staat op bldz.136 een artikel van
Stefan Mickisch: Gedanken zu Wagners Parsifal. Mickisch is de man die de inleidingen in Bayreuth verzorgt. Ook
hier geen twijfel aan de christelijke inhoud van de Parsifal. Hij schrijft zelfs: "Zentrale Ideen im Parsifal sind der
Mitleidssgedanke (der "reine Tor" wird "durch Mitleid wissend" ) und der Erlösungsgedanke, der sich zum Ende
sogar auf den "Erlöser" (Christus selbst, "Erlösung dem Erlöser") bezieht." Maar ook wanneer ik Google op Wag-
ner en Parsifal dan is daar geen twijfel aan de christelijke intenties van Wagner. Natuurlijk kan men met deze
christelijke intenties geen verbinding hebben. Daarin is iedereen vrij. Ook Pierre Audi. Hij mag zelfs in de regie de
intenties van Wagner volkomen in zijn tegendeel veranderen, zoals in de slotscenes. Maar dan moet hij dit wel
aan de toehoorders duidelijk maken. Bijvoorbeeld door de aankondiging te veranderen in: Parsifal door Richard
Wagner in de interpretatie van Pierre Audi. Nu staat de interpretatie van Pierre Audi onder de noemer van Wag-
ner. De toehoorders denken Wagner te zien, maar ze zien de mening van Audi, en dat is duidelijk wat anders. Het
tweede en vooral het derde bedrijf waren voor mij een diepe teleurstelling, omdat waar ik Wagner verwachtte, ik
de in mijn optie onrijpe mening van Pierre Audi zag. Ik gun iedereen dat hij/zij niets kan beginnen met de chris-
telijke verlossingsgedachte, maar dat geeft nog geen recht om onder valse vlag de inhoud van een opera te ver-
anderen. Het lijkt mij zelfs gewenst dat iemand, die geen verbinding heeft met de christelijke verlossingsgedach-
te, niet de regie voert over een opera die dit als hoofdthema heeft. Tenzij er een duidelijke uitleg gegeven wordt
van deze verandering, een uitleg die ik volledig gemist heb.Wanneer deze uitleg voorhanden was geweest, had ik
de voorstelling kunnen accepteren. En had U niets van mij gehoord.
Ik hoop dat ik enigszins mijn ontgoocheling aan U heb kunnen overbrengen.
Met een hartelijke groet,
Edy de Munck
www.aardespiegel.nu - donderdag 26 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 25
De volgende Aardespiegel:
Het volgende nummer verschijnt
donderdag 20 september. Wat zal
daar in staan?
Tijdens de pauze van een kleine
twee maanden kan er van alles
geschreven worden. Zo heeft Otto
Koene zich voorgenomen om een
stuk te schrijven over het denken,
waarom eigenlijk? Evelien Nijeboer
wil zich verder verdiepen in
kunst, de omgang met elementwezens,
tegelijkertijd houdt ze
zich ook bezig met onderwijsvraagstukken.
Over onderwijs
gesproken: Joris Boermans was
bezig met een stuk, maar moest
het laten liggen vanwege drukte
op school. Misschien dat hij er in
de vakantie aan toe komt? Stephan
Geuljans wil zich storten in
het maatschappelijk gesprek over
de vrije wil. En ik blijf me bezig
houden met Christus en het geld.
Met welke thema’s houden jullie
je verder bezig? En willen jullie er
ook over schrijven?
Zondag 2 september is er weer
een Alert bijeenkomst in Appelscha,
Loek Dullaart zal er zijn, ik
overweeg om er ook naartoe te
gaan. Het onderwerp voor het
komende jaar zal er worden besproken,
de voorkeur gaat uit
naar iets over driegeleding van
het sociale organisme.
Ook begin september is er op
landbouwbedrijf Zonnehoeve een
Zomer College. Onder leiding van
Felix Rottenberg zal er een marathon
denksessie plaatsvinden over
nieuwe vruchtbare verbindingen
en structuren, getiteld: “de boer,
de bankier en de burger”. In De
Aardespiegel van donderdag 20
september zal er verslag van
worden gedaan.
Maar nu eerst even helemaal
niets doen, de tijd nemen, in contact
komen met elementwezens
en met hen overleggen over hoe
verder. Jac Hielema
23 terug naar boven