Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1985 nr 4

54 Tijdsc:hrift VOOI' Gezondheid en Politiek - decembel' 'SS
kelen. Een begeleidingscommissie zou deze ontwikkelingen
moeten volgen.
Op grond van berekeningen schatte de Raad dat er behoefte
zal zijn aan zo'n 2000 tot 2500 behandelingen voor zo'n 800 tot
1000vrouwen. De indicatie moet beperkt blijven tot de vrouwen
met niet-operabele geblokkeerde eileiders. (Er wordt in het
rapport een klein deurtje opengehouden om ook andere indicaties
uit te proberen ...)
De betrokken vrouwen haar partner (lees: echtgenoot) moeten
tevoren geïnformeerd worden en schriftelijk toestemming
geven. Eventueel mag er doriorzaad gebruikt worden. Dan
moet de identiteit van de donor in het centrum worden vastgelegd,
maar mag niet aan ouders en kind bekend gemaakt
worden. Draagmoederschap in combinatie met IVF wordt door
de Raad afgewezen. Met embryo's mag alleen tot acht dagen
na de bevruchting geëxperimenteerd worden, mits de man en
vrouw die zaad en ei geleverd hebben daar toestemming voor
geven. Een ethische commissie van het ziekenhuis moet bovendien
toezicht houden op de experimenten.
Boerderijen
Terwijl de definitieve versie van het rapport van de Gezondheidsraad
nog niet gereed was rezen de ontwikkelingen de
pan uit. De huidige verantwoordelijke staatssecretaris, Van der
Reyden, nam op 18 juli 1985 een besluit waarin een en ander
voorlopig geregeld wordt. In een onbewaakt ogenblik zei hij:
"Als het aan mij ligt komen er geen boerdenjen waar dat soort
dingen gebeuren ". Sindsdien hebben ziekenhuizen voor het
toepassen van IVF een vergunning nodig. Zelfstandige IVF
klinieken krijgen geen vergunning. Klinieken waar tot nu toe
nog geen ervaring is opgedaan evenmin. De indicatie moet
beperkt blijven tot geblokkeerde eileiders. Opvallend is volgens
Alda Eeniets de overeenkomst tussen de regeling van
IVF en de abortuswet. Er is één verschil: het IVF-besluit is
niet gekoppeld aan het wetboek van strafrecht, er staat nergens
wat de straf is voor wie de regels overtreedt.
De financiën vormen een hoofdstuk apart. De ziekenhuizen
die IVF toepassen, hebben meteen gezegd dat het in het ziekenfondspakket
moet (waar de pil net uit verdwenen is...).
Eind februari 1985 bracht de Ziekenfondsraad hierover een
advies uit. Zij stelde voor IVF niet in het ziekenfondspakket te
stoppen, maar de komende jaren een beperkt aantal centra
een experimentele subsidie te geven. In die periode zou er
dan geëvalueerd kunnen worden. Een aantal leden vond dat
er andere prioriteiten te bedenken zijn in de gezondheidszorg
en was bovendien bang dat het na drie jaar betalen moeilijk
zal zijn de geldkraan weer dicht te draaien. Zij waren echter
in de minderheid. Vrouwen die naar niet-gesubsidieerde centra
gaan zullen zelf de kosten (op dit moment ± f 6000,-) moeten
dragen, tenzij ze particulier verzekerd zijn en hun verzekering
zo gek kunnen krijgen dit bedrag te vergoeden.
De overheid zit met de nieuwe reproductieve technologie
niet alleen in haar maag vanwege de ethiek of het geld, maar
ook vanwege het familie-recht. In het familierecht is de juridische
verhouding tussen verwanten vastgelegd. De nieuwe reproductieve
technieken verstoren de oude gedachten over
wie er verwant is aan wie. Kunstmatige inseminatie is al 'lastig'.
IVF maakt de problemen nog ingewikkelder, aangezien een
kind nu niet langer de genen hoeft te dragen van de vrouw
die het baart. Wil de echte moeder opstaan? Deze familierechtkwesties
staan op de agenda van een studiedag die de vereniging
voor Familie- en Jeugdrecht in december belegt. Het
tijdschrift Justitiële Verkeningen heeft er al een nummer aan
gewijd.
Discussies
Nadat al deze informatie was uitgewisseld gingen de aanwezige
vrouwen in vier groepen uit elkaar. In de eerste groep
werd gesproken over de opvallende parallelen tussen het gedoe
rond IVF en de gebeurtenissen rond het hormoonpreparaat
DES. DES werd tussen 1945 en 1975 voorgeschreven ter
voorkoming van miskramen. In de loop van de jaren zeventig
kwamen de bijwerkingen ervan in grote aantallen aan het licht.
De hormonen treffen niet alleen de moeders, maar ook de
zonen en vooral de dochters. Anita Direcks, lid van de DES-ac-
tiegroep, wees erop dat ook aan de hormoontoediening en
andere aspecten die bij IVF horen, lange termijneffecten kunnen
vastzitten waar nu niemand zich om bekommert. Evenmin
als er ten tijde van de DES-toediening voldoende aandacht
was voor de oorzaken van miskramen, is er nu voldoende
aandacht voor de oorzaken van onvruchtbaarheid. Ook rond
DES is indertijd een emotionele campagne gevoerd en de
moederschapsideologie waaraan toen geappelleerd werd,
wordt nu ook succesvol gemobiliseerd.
Hieruit zou toch op z'n minst geleerd kunnen worden dat voorzichtigheid
geboden is en onderzoek naar lange termijn effecten
urgent is. Het leek de vrouwen die hierover discussiëerden
bovendien belangrijk dat het publiek niet alleen met successtory's
overspoeld wordt, maar ook mislukkingen te horen
krijgt. De twijfels die er in grote delen van de medische wereld
leven zouden ook wel eens wat meer naar buiten mogen komen.
Een waakzaam oog op wat er in de verschillende klinieken
aan de hand is kan intussen beslist geen kwaad.
Een volgende subgroep boog zich over het probleem onvruchtbaarheid.
IVF wordt gepresenteerd als dè oplossing
voor onvruchtbaarheid. De oorzaken van onvruchtbaarheid genieten
aanmerkelijk minder populariteit bij onderzoekers. De
rol van voorbehoedmiddelen en medische ingrepen bij het
ontstaan van onvruchtbaarheid is deels bekend. Toch wordt
er weinig moeite gedaan om voorzichtiger met voortplantingsorganen
om te springen. Zou het geen goed idee zijn het geld
dat er nu naar IVF-onderzoek gaat, te besteden aan onderzoek
naar (voorkoming van) onvruchtbaarheid bij vrouwen èn mannen,
zo werd er geopperd.
In de derde groep niets dan dillemma's Vertrekpunt was
de kloof tussen vrouwen die vanwege feministisch-politieke
overwegingen technieken als IVF afwijzen en àndere vrouwen
die vanuit hun eigen wensen en ervaringen spreken en vinden
dat ze recht hebben op een behandeling die hun onvruchtbaarheid
kan opheffen. (Zie ook: Jacqueline Cramer, 'En de
vrouw ...baart zij voort?' in het tijdschrift Wetenschap & Samenleving,
nummer 6, 1985.) Feministen zijn beducht voor genenmanipulatie,
het selecteren van embryo's en andere eugenetische
fantasma's die aan IVF vast kunnen zitten. Zouden ze er
dan niet goed aan doen IVF wèl te accepteren, omdat er nu
eenmaal andere vrouwen zijn die dat graag willen, en bij alles
wat een stap verder gaat te protesteren. Dat zou dan betekenen:
IVF toelaten, in elk geval als experiment (als er genoeg
gegadigden blijven - in Groningen heeft men al moeite twee
kandidaten per week te verzamelen). Eventueel zou je zelfs
kunnen gaan denken over mogelijkheden die IVF biedt als
het niet enkel 'aan getrouwde hetero-paren ter beschikking
staat.
Of is dit dwaas, is IVF een techniek die al een aantal stappen
te ver gaat? Bekijk het eens op wereldschaal: voor een kleine
groep vrouwen, de blanken in het Westen en de zeer rijken
elders, wordt gigantisch veel moeite ondernomen opdat ze
toch maar een kind kunnen krijgen. Intussen worden de armen
in de Derde Wereld op alle mogelijke manieren onvruchtbaar
gemaakt. IVF geeft bovendien een kleine groep specialisten
controle over opnieuw een fase van het voortplantingsgebeuren
en onder de huidige patriarchale en imperialistische verhoudingen
is dat geen feestelijk vooruitzicht. Terwijl de verschillende
kanten telkens opnieuw naar voren werden gebracht,
opperde iemand dat het de vraag is of IVF eigenlijk
wel zoveel feministisch gepieker verdient. De betrokken groep
vrouwen is niet erg groot (al heeft het bestaan van zo'n techniek
zijn weerslag op alle onvruchtbare vrouwen). Genetische adviezen,
echo's, vruchtwaterpuncties en vlokkentest treffen echter
alle vrouwen die kinderen (willen) krijgen. Is het niet urgenter
daar 'bovenop te gaan zitten', vóórdat het aborteren van
'mislukte' kinderen verplicht wordt? Over dit probleem werd
in de vierde subgroep gesproken. Cor van Weele hield daarbij
een korte inleiding (zie daarvoor elders in dit nummer). In de
discussie bleken de standpunten behoorlijk uit elkaar te liggen
Er waren een aantal vrouwen met een aangeboren handicap.
Eén vanhen vertelde dat ze zich bedreigd voelt door de golf
van propaganda van het Instituut voor Erfelijkheidsonderzoek
alsof ze er eigenlijk niet had mogen zijn. Een ander bracht
naar voren dat zij dit jaar al een ton gekost had en dat ze er