Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1985 nr 4

I
1
~
I,
verandering van de erkenningsnormen en het voorstel werd
dan ook met enthousiasme begroet.
Doel van het congres was, te toetsen of de plannen van de
Projectgroep worden gedragen door het veld. Die opzet lijkt
geslaagd; de reacties uit de zaal waren overwegend positief
Uit de reacties van verschillende beleidsmakers blijkt, dat men
in elk geval een begin heeft gemaakt met het denken over
vrouwenhulpverlening. Over het algemeen heeft men wel begrip
voor de behoefte aan eigen ontwikkelingsruimte, maar
waar de voorstellen wat ingrijpender maatregelen bevatten,
zijn de reacties uiterst behoedzaam. Volgens de theorie van
de machtsonthoudingwas dat weliswaar te verwachten, maar
voor de zevenhonderd congresgangers ook enigszins teleurstellend.
Voor de Projectgroep is er op dit gebied nog veel te
doen.
Marijlre Ruiter
/osepbbJe van den Bogaard
Zijzijn als onderzoeksters werkzaam bij de Projectgroep Vrouwenhulpverlening.
Zijschreven dit verslag op persoonlijke titel.
1. De projektgroep Vrouwenhulpverlening is in 1983voor een periode
van 3):\ jaar ingesteld door de staatssecretaris van Emancipatiezaken,
mede namens haar ambtgenoot van Volksgezondheid. In de projektgroep
hebben ambtenaren en veldvertegenwoordigsters zitting. De
groep subsidieert en ondersteunt enkele experimenten vrouwenhulpverlening.
Hoofdtaak is nu het uitbrengen van het onderhavige advies.
2. Deze weerstanden worden ook aan het licht gebracht in twee recente
onderzoeksrapporten:
- het onderzoeksverslag 'Vrouwen leren trots op zichzelf te zijn' over
vrouwenhulpverlening in het Algemeen Maatschappelijk Werk door
Marijke de Vries, uitgegeven door het Ministerie van WVC, 1985
- het oriënterend onderzoek uitgevoerd onder directies van RIAGGs
inzake vrouwenhulpverlening door het Instituut voor Psychologisch
Marktonderzoek te Rotterdam. (Dit onderzoek wacht op uitgave door
het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
VennenigvuldigtU!
Het is al weer even geleden, maar de deelneemsters zullen
het niet vlug vergeten. In het Vrouwen Gezondheids Centrum
in Utrecht werd op 29 augustus 1985 een werkdag gehouden
over nieuwe reproductieve technologiën. Er werd gesproken
over de forse uitbreiding van prenatale diagnostiek (ultrageluid,
vruchtwaterpunctie, vlokkentest) en over de toename van
propaganda voor het vragen van genetische adviezen. Samen
versterken deze ontwikkelingen de suggestie dat het 'maken
van 'gezonde' kinderen binnen ieders bereik ligt en vergroten
ze het gevaar dat het tot de ouderlijke plichten gaat behoren
niet alleen voor kinderen te kiezen maar ze ook zorgvuldig uit
te kiezen.
De algemene aandacht ging die 2ge augustus vooral uit naar
de meest spectaculaire van de recente gynaecologische vondsten:
de In Vitro Fertilisatie (IVF). Deze ingreep, met als officiële
indicatie niet-operabele afgesloten eileiders, kent een aantal
stappen. Om te beginnen krijgt de aanstaande genetische moeder
hormonen toegediend die de productie van rijpe eicellen
bevorderen. Dan worden er tijdens een operatie enkele van
die eicellen 'ópgezogen'. In vitro, in de beruchte reageerbuis
dus, worden ze in contact gebracht met het zaad van de genetische
vader. Is de bevruchting gelukt dan wordt de vrucht
geïmplanteerd in een baarmoeder. Dat kan de baarmoeder
zijn van de vrouw die de eicellen geleverd heeft, maar, met
behulp van hormonen, is het ook mogelijk daar de baarmoeder
van een àndere vrouw voor te gebruiken. ('Biologisch' moederschap
houdt zo op te bestaan en wordt opgesplitst in genetisch
en anatomisch moederschap.) Er zijn varianten mogelijk. De
niet-gebruike vruchten kunnen enige tijd worden ingevroren
Tijdsc:hrift voor Gezondheid en Poütiek - december '85 53
om, als de eerste implantatie mislukt, een tweede poging te
doen. Slaagt die tweede poging wèl dan hebben we negen
maanden later te maken met een zogenaamde 'diepvriesbaby'.
In Nederland is in 1983de eerste op deze manier 'verwekte'
baby geboren. Het was een succes voor een team onder leiding
van de gynaecoloog Alberda en de fysioloog Zeilmaker van
het Dijkzicht Ziekenhuis in Rotterdam. Tot juli 1985 zijn er via
hun handen achttien baby's ter wereld gekomen, waarvan twee
tweelingen. Volgens hun eigen cijfers betekent dat dat van
alle vrouwen bij wie zij eicellen weghaalden er 15,5%uiteindelijk
een zwangerschap uitdroeg. Niet zo'n er hoog succes percentage,
maar het behoort wel tot de hoogsten ter wereld.
Intussen zijn er in minstens acht andere Nederlandse ziekenhuizen
IVF-programma's van start gegaan. Bij elkaar leverde
dat nog eens vier baby's op: een tweeling in Tilburg, één kind
in Nijmegen, en één kind als co-productie van Dijkzicht en het
Zuiderziekenhuis in Rotterdam.
De technieken van IVF zijn ontwikkeld in de veeteelt, waar
ze al veel eerder in gebruik waren. Er is dan ook alle reden
om met argusogen de stappen te volgen die de dierenartsen
op dit moment nemen. Die hebben aan de faculteit diergeneeskunde
in Utrecht kunstmatige tweelingen gemaakt door bevruchte
eicellen van een koe te splitsen en ze vervolgens in
verschillende koeien in te planten.
Gevaarlijk
Alle fasen van de IVF kennen zo hun haken en ogen, er zijn
veel manieren waarop het mis kan gaan. Helen Holmes hield
de 1ge augustus een praatje waarbij ze de technische moeilijkheden
op een rijtje zette. Afgezien van de geringe succes-percentages
en de belasting die er gelegd wordt op de 85 à 90%
van de betrokken vrouwen die niet stralend met kind en al in
de Libelle terecht komen, zijn er de risico's van de hormonen
die worden toegediend. In het experimentele stadium zijn er
een aantal vrouwen aan de hormonen overleden, ze kregen
er zoveel dat hun eierstokken ernorm vergrootten. Maar ook
aan de 'gewone' hormoonbehandelingen zijn nog vele onzekerheden
verbonden: de kansen op eierstokcysten, borstkanker
en eventuele andere kankers zijn nog niet te overzien.
Gevaarlijk is IVF volgens Helen Holmes ook om andere redenen
Het is een 'verleidelijke' techniek voor gynaecologen
en het ligt voor de hand haar uit te breiden. Er zijnuitbreidingen
in twee richtingen mogelijk méér vrouwen kunnen in IVF-programma's
worden betrokken en méér technische snufjes kunnen
aan de bevruchtingsprocedure worden toegevoegd. Zo
wordt nu al IVF toegepast bij vrouwen zonder eerst te proberen
of het ook mogelijk is een van hun afgesloten eileiders door
middel van een operatie öpen te krijgen. En tot de nieuwe
snufjes hoort binnenkort wellicht de keuze van de sexe van de
kleine. Ook IVF in combinatie met draagmoederschap ligt voor
de hand (een rijke dame kan zo een armere vrouw tot anato- .
misch draagmoeder van háár genetische kind maken; in Australië
is dit al aan de gang). Wat artsen allemaal (gaan) doen
met de eicellen en het sperma is in nevelen gehuld.
Advies
Om de ontwikkelingen rond IVF enigzins onder controle te
krijgen, zo vertelde Alda Lenfers, heeft minister Gardeniers in
juli 1982 om advies gevraagd aan de Gezondheidsraad. De
Gezondheidsraad bestaat uit zogenaamd onafhankelijke deskundigen,
die niet namens iemand spreken, maar 'op grond
van hun deskundigheid' ingehuurd zijn. Wanneer er een advies
moet komen over een specifiek onderwerp wordt er een commissie
samengesteld waarin 'bijzondere' deskundigen op uitnodiging
zitting hebben. Gardeniers stelde de volgende vragen:
wat is IVF precies, hoe het te definiëren, wat is de stand van
de techniek, zijn er nadere regelingen nodig, wat zijn de te
verwachten kosten en is het toelaatbaar dat er experimenten
met embryo's plaatsvinden? De Gezondheidsraad heeft ruim
twee jaar later, in oktober 1984, een voorlopig advies uitge-
.bracht. Dit advies beperkte zich tot de medisch-technische
kanten: de ethische kanten vond men te moeilijk! Die komen
in het definitieve rapport dat eind 1985verschijnt, aan bod. De
Gezondheidsraad adviseerde een beperkt aantal centra, liefst
academische ziekenhuizen, de kans te geven, gedurende een
drietal jaren, deskundigheid op het terrein van IVF te entwik-