Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1985 nr 4

I
Onderdrukking
El Salvador is het kleinste en dichtstbevolkte land van Midden-Amerika.
Naast een redelijk ontwikkelde industriële sector is het land overwegend agrarisch.
De meerderheid van de bevolking is boer of landarbeider en leidt een
armoedig bestaan als gevolg van het grootgrondbezit. Protesten van de bevolking
tegen de onrechtvaardige verdeling werden door politie, leger en terreurbrigades
op brute en bloedige wijze onderdrukt.
In 1979 vond er met steun van de Verenigde Staten een staatsgreep plaats,
waarbij burgers in de regering kwamen om het regime een democratisch aanzien
te geven. Al snel werd duidelijk dat gedane beloften (algemene amnestie, democratische
vrijheden en landhervorming) niet zouden worden ingelost. Ook de
verkiezingen van 1984 hebben weinig nieuws gebracht. Het bewind heeft een
wat publieksvriendelijker gezicht gekregen, maar de werkelijke macht in leger
en parlement is nauwelijks veranderd. De onderhandelingen tussen regering
en verzet heeft in de dagelijkse situatie van de bevolking weinig verandering
gebracht. De bombardementen op de burgerbevolking in bevrijd gebied door
het regeringsleger zijn, vooral dankzij de steun van de Verenigde Staten, de
afgelopen maanden zelfs toegenomen.
Het gebundeld volksverzet FMLN/FDR (Front Farabundi Marti voor de Nationale
Bevrijding/Revolutionair Democratisch Front) startte op 10januari 1981
een groot offensief. Het regime antwoordde op barbaarse wijze. De balans van
de oorlog begin 1984: ruim 50.000 doden en 500.000 Salvadorianen in vluchtelingenkampen
in omringende landen. De mensen in El Salvador leven in angst:
angst voor terreur, martelingen en vermoording ...
Gezondheid en gezondheidszorg
Van de bevolking in El Salvador beschikt 85% niet over voldoende geld om
eten te kopen, om huizen te huren die voldoen aan minimale hygiënische voorzieningen,
om goed onderwijs te volgen en om in geval van ziekte een beroep
te doen op adequate gezondheidszorgvoorzieningen. De overheidsvoorzieningen
gaan mank aan een gebrek aan planning en coördinatie, een te grote nadruk
op curatieve zorg, een slechte geografische spreiding en een groot tekort aan
personele en materiele middelen (zo worden de schaarse medicijnen meteen het
militair kanaal ingesluisd).
Infectie-ziekten vormen de belangrijkste ziekte-oorzaak. Dit komt onder andere
door de slechte kwaliteit van het drinkwater, het ontbreken van rioleringssystemen
en het gebrek aan kennis omtrent hygiënische maatregelen. De ondervoeding
vermindert bovendien de weerstand tegen allerlei infectie-ziekten. De
kindersterfte in El Salvador is ongeveer tien maal zo hoog als in West-Europese
landen en is sterk klasse-gebonden.
Als gevolg van de oorlog is in medische consulten de categorie 'neurotische/
psychotische ontregelingen' in de periode 1977-1981 opgeschoven van de tiende
naar de derde plaats. Sinds 1981zijn moord en geweld de belangrijkste doodsoorzaak
geworden. Was de gemiddelde levensverwachting in 1975 nog haast 58
jaar, in 1982 was die gedaald tot 42 jaar. Bij nadere differentiatie blijkt dat de
levensverwachting voor de plattelandsbevolking om en nabij de 40 jaar ligt en
die van de rijke oligarchie rond de 70jaar. De dood is niet voor iedereen gelijk...
sen, grotten en onder de grond. Vaak
moeten ze na een bepaalde periode
verplaatst worden. Het vervoer van
gewonden en zieken is bijzonder gevaarlijk.
Dit gebeurt meestal lopend
en bij voorkeur 's nachts. Operaties
worden vaak onder zeer primitieve
omstandigheden verricht, bij kaarslicht.
op de grond of op een keukentafel.
illustratief is de patiënt bij wie een
beenamputatie verricht moest worden
met de zaag van de smid! Door gebrek
aan anesthetica gebeurt het nogal eens
dat patiënten tijdens een operatie bijkomen.
Gebrek aan antibiotica belemmert
het bestrijden van infecties. Vaccins
en andere injectievloeistoffen
kunnen bij gebrek aan koelmogelijkheden
nauwelijks worden bewaard.
Medisch comitee
In 1981 startte op verzoek van het
FMLN een groep mensen binnen het
El Salvador Comitee Nederland met
medisch werk.
De groep bestond aanvankelijk uit
een arts, een verpleegkundige, een
bouwkundige en twee economen. Momenteel
beschikt de groep ook over
een socioloog en over apothekers. Incidenteel
worden andere deskundigen,
zoals bijvoorbeeld .een tandarts, geraadpleegd.
Daarnaast is er een hele
groep van mensen actief onder andere
van plaatselijke solidariteitscomitees,
die bij voorkomende gelegenheden het
nodige werk verzetten.
Tijdschrift voor Gezondheid en Politiek - december '85 39
Aanvankelijk zamelde de commissie
geneesmiddelen, klein chirurgisch
materiaal en geld in. Hiervoor benaderden
de locale El Salvador komitees
artsen, apothekers en ziekenhuizen.
Met de komst van de eerste apotheker
in de medische groep werd de aanzet
gegeven tot een inventarisatie van de
ingezamelde en verzonden geneesmiddelen.
Bij het opmaken van de balans
bleek het totale pakket therapeutisch
onevenwichtig te zijn samengesteld.
Er was een overwicht aan middelen
die hier in Nederland chronisch gebruikt
worden, zoals bijvoorbeeld
hart-, vaatmiddelen, bloedverdunners,
orale en subcutane suikerziekteregelaars
en tranquillizers. Dit was
een logisch gevolgvan ons epidemiologisch
ziekte-patroon en van het feit
dat "acute" middelen, zoals antibiotica,
voor een bepaalde, korte, periode
worden voorgeschreven (kuur) en opgebruikt.
Een en ander was aanleiding tot uitgebreid
overleg met vertegenwoordigers
van het FMLN over met name het
morbiditeitspatroon binnen bevrijd
gebied; welke ziekten daar het meest
voorkomen en om welke aantallen
mensen het gaat. Aan de hand hiervan
stelden we eenvoorkeursliist samen
met de belangrijkste therapeutische
groepen; dit zijn met name de analgetica,
anaesthetica en antibiotica. Binnen
elke therapeutische groep geneesmiddelen
hebben we weer een voorkeur
voor bepaalde middelen uitgesproken;
dit geschiedde aan de hand
van farmacologische en farmaceutische
gegevens. Hierbij gaat het om zaken
als het therapeutisch nut, stabiliteit,
houdbaarheid en prijs. Deze meer
gespecificeerde lijst werd opnieuw
metFMLN-artsen besproken; ditleidde
tot enkele practische wijzigingen.
We schrapten bijvoorbeeld malathionlotion
tegen luis. De boeren binnen
bevrijd gebied zouden dit associeren
met het door hen gebruikte landbouwgif,
waarmee ze kwalijke ervaringen
hadden. Onze zo samengestelde
basislijst komt aardig overeen met de
'essential-drugs' lijst van de WHO en
de voorkeurslijst van de Ziekenfondsraad;
met dien verstande dat wij ze
toegespitst hebben op de situatie in El
Salvador.
Na drie jaar ervaring met het inzamelen
van geneesmiddelen moesten
we concluderen dat het vele werk dat
hiervoor door vrijwilligers verzet moet
worden (promoten, ophalen, uitzoeken,
opnieuw verpakken) niet opweegt
tegen het behaalde rendement. Alleen
voor antibiotica geldt dit niet. Hiervan
krijgen we nog wel eens grote partijen
binnen met verstreken vervaltadum.
Een aanzienlijk deel daarvan kan, na
aanpassing van de doseringsvoorschriften,
weggestuurd worden. Met
het opstellen van onze voorkeurslijst