Sholem Aleichem en de Centrale by A. Zanzer

Sholem Aleichem
Eerst de situering van het verhaal van Sholem Aleichem in de
tijd. Achter het pseudoniem Sholem Aleichem schuilde Solomon
Naumovich Rabinovich geboren op 2 maart 1859 in
Oekraïne, toen deel uitmakend van het Russisch Imperium. Hij
werd geboren in een Chassidische familie waar de vader eerst
een rijke handelaar was, maar door een fout gelopen handelszaak
bijna tot armoede werd herleid. Op 13 jarige leeftijd (Bar
Mitzva tijd) stierf de moeder van Solomon tijdens een Cholera
epidemie. Om bij te verdienen gaf hij les aan de dochter van een
rijke landeigenaar met wie hij uiteindelijk trouwde tegen de zin
van haar vader. In 1905, na een golf van pogroms in het Tsaristisch
Rusland, emigreerde Rabinovich naar New York. Gezien
de meeste Oost Europese emigranten via Antwerpen en de “Red
Star Line” New York bereikten, kan men er zeker van zijn dat
zijn beschrijving van de stad in 1905 gesitueerd is. “Mottel, de
zoon van de Voorzanger” was zijn laatste werk geschreven in
1916 toen hij stierf aan de gevolgen van tuberculose. Het werd
geschreven in het Jiddisch en pas in 1953 naar het Engels vertaald.
Het is juist deze vertaling die wij hier publiceren. Tussen
zijn kort verblijf in Antwerpen in 1905 en het schrijven van
zijn boek in 1916 verstreken 11 jaar. Genoeg tijd om retrospectief
een gemeenschap te beschrijven die duidelijk verschilde van
de Joodse dorpen die hij in Oekraïne kende. De Antwerpse gemeenschap
was anders dan die van Oekraïne en de gemeenschap
die hij in New York aantrof.
De “Centrale” werd gesticht in 1920 door Professor Niko Gunzburg.
Eigenlijk “centraliseerde” Professor Gunzburg in die tijd al
het sociaal joods werk onder één koepel. Deze centralisatie werd
uitgevoerd op basis van de grootste instelling, Ezra genaamd.
Het is juist deze naam die Sholem Aleichem in zijn geschriften
gebruikt.
Hierbij een paar uittreksels over onze stad vertaald in het
Nederlands:
“Iedereen handelt in diamant. Iedereen draagt juwelen. Iedereen
kent de handel van kloven, zagen, snijden en slijpen. Iedereen die je
ontmoet is ofwel een klover, snijder of slijper. Vele van onze jongeren
(emigranten) zijn achtergebleven om slijpers te worden.”
Het is uiteraard geen geheim dat de vervlogen
rijkdom van de Antwerpse Joodse gemeenschap
gebaseerd was op de industriële bewerking
van diamant. Het gedicht dat u in de
Engelse vertaling terugvindt is veelzeggend.
“Wat zal gebeuren met Ezra die hulp
biedt aan emigranten? Wie zal ze helpen?
Ik heb medelijden met Antwerpen.”
Wie kon in die tijd vermoeden dat de opvolger
van Ezra, de Centrale, al haar activiteiten
zal wijden aan het helpen van haar eigen gemeenschap
i.p.v. aan arme migranten. 105 jaar
zijn vervlogen na de beschrijving van Sholem
Aleichem.
De Antwerpse Joodse Gemeenschap is duidelijk veranderd. De
werking van de Centrale is de rode draad die het verleden met
het heden verbindt. Onze Joodse Gemeenschap trotseerde vele
crisissen dankzij haar verbondenheid met de diamanthandel.
Het gaf niet enkel een glans aan de Gemeenschap, maar tevens
aan de Stad, het Vlaams Gewest en België. Het is dus ook aan
iedereen om zijn uiterste best te doen om de kip met de gouden
eieren in leven te houden of opnieuw leven in te blazen.
Sholem Aleichem
standbeeld in Oekraïne
Sholem Aleichem
postzegel in Oekraïne
Centrale Centrale Magazine Magazine - 33 41
- 37