Schrijven - Heutink
Schrijven - Heutink
Schrijven - Heutink
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Methodische<br />
informatie<br />
<strong>Schrijven</strong>
Inhoudsopgave<br />
Voorwoord 2<br />
Pennenstreken 3<br />
<strong>Schrijven</strong> in de basisschool – derde versie 7<br />
Mijn eigen handschrift 11<br />
Zwart op wit 15<br />
Handschrift - nieuw 19<br />
Novoskript 24<br />
Schrijfatelier 27<br />
De Schrijfsleutel 29<br />
Schrift 34<br />
Aan elkaar 38<br />
<strong>Schrijven</strong> op maat 42<br />
<strong>Schrijven</strong> leer je zo! 44<br />
Schrijfdans 47<br />
Materialen voorbereidend schrijven 50<br />
Financieel overzicht van de schrijfmethodes 53<br />
1
Voorwoord<br />
Van alle vakken is het vak schrijven misschien wel het meest typerende voor het<br />
basisonderwijs. In het tijdperk voor computer en laserprinter is de basisschool immers<br />
nog de enige plek waar aandacht wordt besteed aan het leren schrijven.<br />
Het behoeft geen betoog dat een goed handschrift (en dus leren schrijven) belangrijk<br />
is. Zelfs in dit elektronische tijdperk wordt men tijdens een opleiding, studie of in de<br />
beroepspraktijk mede beoordeeld op het persoonlijke handschrift.<br />
Daarmee staat de leerkracht in het basisonderwijs voor een unieke maar lastige taak:<br />
ieder kind begeleiden bij het aanleren van een goed en praktisch handschrift, en dat is<br />
een hele kunst oftewel: een vak apart!<br />
Als u de materialen wilt bekijken, bent u van harte welkom in onze informatiecentra in<br />
Rijssen, Ede of Drachten.<br />
Didactische werkgroep <strong>Heutink</strong><br />
2009<br />
2
Pennenstreken<br />
Uitgeverij: Zwijsen<br />
Auteurs: Maria van Gils (auteur)<br />
An Thomas (projectleider)<br />
Marion van der Meulen (redacteur)<br />
Algemeen<br />
Pennenstreken biedt een ‘Schatkist’-achtige aanpak in de kleutergroepen en sluit aan<br />
bij ‘Veilig leren lezen’. Pennenstreken kent differentiatie op niveau en tempo.<br />
In de handleiding staan gerichte tips voor observatie en remediëring.<br />
In Pennenstreken is er blijvende aandacht voor goede schrijfvoorwaarden.<br />
De methode maakt gebruik van korte instructie en vraagt weinig voorbereidingstijd.<br />
De motorische activiteiten in Pennenstreken zijn snel en makkelijk uitvoerbaar en de<br />
methode is geschikt voor combinatiegroepen, voldoet aan de kerndoelen van het<br />
basisonderwijs en biedt een duidelijk leerlingvolgsysteem.<br />
Inhoud<br />
• Groep 1 en 2 is bezig met het voorbereidend schrijven en legt de nadruk op de<br />
ontwikkeling van de motoriek, zithouding, penhouding en patronen schrijven.<br />
• Groep 3: Hier start het aanvankelijk schrijven, werkt men aan zithouding, ooghandcoördinatie,<br />
schrijfpatronen, de letters en cijfers worden aangeleerd als<br />
ook de leestekens, en het verbonden schrift wordt geoefend op en tussen<br />
liniatuur.<br />
• Groep 4 houdt zich bezig met zit- en schrijfhouding en motoriek. Verder komen<br />
de hoofdletters, de cijfers, de leestekens, het verbonden schrift en het<br />
schrijven tussen liniatuur ook in deze groep aan de orde.<br />
• Groep 5 houdt zich naast zit- en schrijfhouding en motoriek ook bezig met het<br />
automatiseren van de letters en het schrijven van cijfers en leestekens. Ook<br />
lange woorden en het schrijven tussen liniatuur komen aan de orde.<br />
• Groep 6 legt de nadruk, behalve op pen-, schrijf-, en zithouding, ook op het<br />
automatiseren van het schrift, het tempo ontwikkelen en het kritisch<br />
beoordelen van het eigen handschrift.<br />
• Groep 7 maakt kennis met het blokschrift, tempo schrijven en het kritisch<br />
beoordelen van het eigen schrift en dat van anderen.<br />
• Groep 8 heeft dezelfde inhoudelijke doelstellingen als groep 7.<br />
3
Groep 1 en 2<br />
Samen met Pennenstreken zorgen onderstaande materialen voor de doorgaande lijn<br />
voor de groepen 1 tot en met 8.<br />
Het kleuterdeel van Pennenstreken bestaat uit zeven thema’s die, met uitzondering<br />
van de eerste twee thema’s, in willekeurige volgorde behandeld kunnen worden.<br />
In elk thema staat een onderwerp centraal dat een duidelijke relatie met de<br />
schrijfhouding, de schrijfmotoriek of een schrijfpatroon heeft.<br />
Aan de voorleesverhalen zijn allerlei activiteiten gekoppeld op het gebied van de grove<br />
en de fijne motoriek.<br />
Pennenstreken gaat uit van de belevingswereld en de interesse van de kleuter.<br />
In het kleuterdeel vindt men groepsactiviteiten, spelactiviteiten en schrijfactiviteiten.<br />
Materiaal<br />
• 12 verhaalplaten en 1 cd<br />
• Schrijfpatronenblok 1 t/m 7<br />
• Kleuterschrijfblokje<br />
Structuur<br />
In de groepen 1 en 2 wordt er gewerkt rond thema’s. Een thema neemt zo’n drie<br />
weken in beslag. Groepsactiviteiten, spelactiviteiten en individuele activiteiten wisselen<br />
elkaar af.<br />
Vanaf groep 3 bestaat elke schrijfles uit drie fasen:<br />
• introductie<br />
• instructie en<br />
• inoefening<br />
Differentiatie<br />
Met Pennenstreken kunnen alle leerlingen op hun eigen niveau en tempo werken.<br />
Naast de basisstof biedt de methode voor kinderen die meer inoefening nodig hebben<br />
extra oefenstof aan. In de handleiding zijn verder kopieerbladen opgenomen met juiste<br />
liniatuur en schrijfpatronen.<br />
Snelle schrijvers hoeven zich niet te vervelen. Op elke bladzijde staat een klokjes<br />
opdracht. Kinderen die snel klaar zijn kunnen deze zelfstandig maken.<br />
Combinatiegroepen<br />
In de handleiding van Pennenstreken staan handige tips voor de organisatie in de<br />
groep en de inrichting van het lokaal. De lessen zijn zo opgebouwd dat er een nieuwe<br />
4
letter wordt geïntroduceerd en instructie wordt gegeven in de ene groep terwijl de<br />
andere groep zelfstandig oefent.<br />
Toetsen<br />
Om te kunnen nagaan of de leerlingen de doelstellingen van een bepaalde periode<br />
hebben bereikt, kan men gebruik maken van de methodegebonden toetsen van<br />
Pennenstreken. Er zijn twee soorten toetsen: de letterdictees en de tempotoetsen.<br />
Zorgverbreding en remediëring<br />
In de handleiding vindt men bij iedere lesbeschrijving een aantal observatiepunten<br />
waarop men kan letten als de kinderen schrijven. De aanwijzingen voor remediëring<br />
worden hierbij ook meteen gegeven.<br />
Materialen<br />
Groep 1 en 2:<br />
• Handleiding Kleuters, met 12 verhaalplaten en 1 cd<br />
• Schrijfpatroonblok 1 tot en met 7<br />
• Kleuterschrijfboekje<br />
Groep 3:<br />
• Handleiding A, woord- of letterversie<br />
• Letterkalender A<br />
• Letterwandplaat A<br />
• Letterlijnkaartjes A<br />
• Woordstroken<br />
• Lettercijferkaart A<br />
• Richtingkaart A/B<br />
• Schrijfboekje A1 en A2, woord- of letterversie<br />
• Schrijfboekje A3<br />
• Schrijfboekje A Cijfers<br />
• Oefenboekje A1 en A2<br />
Groep 4:<br />
• Handleiding B<br />
• Hoofdletterkalender B<br />
• Letterwandplaat B<br />
• Letterlijnkaartjes B<br />
• Lettercijferkaart B<br />
• Richtingkaart A/B<br />
• Schrijfboekje B1 en B2<br />
5
• Oefenboekje B1 en B2<br />
Groep 5:<br />
• Handleiding C<br />
• Letterwandplaat C/D<br />
• Lettercijferkaart C<br />
• Richtingkaart C/D<br />
• Schrijfboekje C1 en C2<br />
• Oefenboekje C<br />
Groep 6:<br />
• Handleiding D<br />
• Letterwandplaat C/D<br />
• Letter/cijferkaart D<br />
• Richtingkaart C/D<br />
• Schrijfboekje D1 en D2<br />
• Oefenboekje D<br />
Groep 7:<br />
• Handleiding E<br />
• Letter/cijferkaart E/F<br />
• Schrijfboekje E<br />
Groep 8:<br />
• Handleiding F<br />
• Letter/cijferkaart E/F<br />
• Schrijfboekje F<br />
6
<strong>Schrijven</strong> in de basisschool (derde editie)<br />
Uitgeverij: Wolters Noordhoff<br />
Hoofdauteur: Corrie van Eerd-Smetsers<br />
Verschijningsjaar: 2007<br />
Algemeen<br />
In de nieuwste herziening van <strong>Schrijven</strong> in de basisschool blijft deze methode een<br />
losstaande schrijfmethode dus niet gekoppeld aan een leesmethode.<br />
De methode is bestemd voor de groepen drie tot en met acht en is zowel voor linksals<br />
rechtshellend schrijvende kinderen. Alle oefeningen zijn ontwikkeld en geordend<br />
vanuit de motorische ontwikkeling van de kinderen. Snelle kinderen kunnen aan het<br />
werk met een extra schrijfopdracht of met het computerprogramma totdat de andere<br />
kinderen klaar zijn. Bij elke les zijn er ook kopieerbladen.<br />
Inhoud<br />
• Groep 1 en 2; in deze groepen wordt er aandacht besteed aan de ontwikkeling<br />
van de motoriek.<br />
• Groep 3 pakt het voorbereidend en het aanvankelijk schrijven op.<br />
• Groep 4 gaat verder met het aanvankelijk technisch schrijven.<br />
• Groep 5 en 6 besteden aandacht aan het voortgezet technisch schrijven.<br />
• Groep 7 en 8 behandelen het creatief, expressief voortgezet technisch<br />
schrijven.<br />
In groep 1 en 2 wordt de grove en fijne motoriek geoefend met speelse opdrachtjes<br />
die nodig zijn voor het schrijfproces. Het programma legt een natuurlijk verband<br />
tussen de motorische en grafische activiteiten.<br />
In groep 3 oefenen de kinderen schrijfvoorwaarden en schrijfpatronen, kleine letters<br />
en verbindingen.<br />
In groep 4 zijn de hoofdletters aan de beurt. De kinderen oefenen verbindingen van<br />
hoofdletters met kleine letters en er wordt een begin gemaakt met de automatisering<br />
van het schrift.<br />
In groep 5 krijgt het automatiseren van de aangeleerde vaardigheden weer alle<br />
aandacht.<br />
In groep 6 komt het temposchrijven aan de orde.<br />
In groep 7 en 8 temposchrijven en het persoonlijk handschrift.<br />
7
Structuur<br />
In de eerste helft van groep 3 is er elke dag een schrijfles en in de tweede helft zijn er<br />
vier schrijflessen per week.<br />
In groep 4 zijn er drie lessen per week en in groep 5 nog twee lessen. In de groepen 6<br />
tot en met 8 is er één schrijfles per week.<br />
In de groep 3 en 4 duren de lessen ongeveer een half uur, in groep 5 en 6 20 minuten<br />
en in groep 7 en 8 gaan de kinderen volledig zelfstandig aan het werk. Met behulp van<br />
de kopieerbladen kan men extra schrijfmomenten inlassen.<br />
Differentiatie<br />
Er is differentiatie naar:<br />
• Tempo: in elke les kunnen de vlotte schrijvers doorwerken aan een<br />
uitloopopdracht. Er is geen extra instructie of materiaal nodig.<br />
• Inhoud: met het computerprogramma kan men extra oefenstof maken die<br />
geschikt is voor de individuele leerling. Met behulp van de kopieerbladen kan<br />
men extra opdrachten geven om zowel de vorm als de beweging van het<br />
schrift te stimuleren.<br />
• Werkwijze: in de bovenbouw krijgen de kinderen meer ruimte om een<br />
persoonlijk, goed leesbaar en vlot geschreven handschrift te ontwikkelen. Ze<br />
kunnnen zelfstandig, in tweetallen of onder begeleiding aan de opdrachten<br />
werken. Zowel de instructie als de observatiepunten staan in de<br />
schrijfschriften.<br />
• Schrijfvormen: in de hoogste leerjaren is het leuk en zinvol om blokschrift,<br />
koordschrift en bandschrift te kunnen schrijven. De hoeveelheid leerstof kan de<br />
leerkracht zelf bepalen. Ook kan men creatieve opdrachten geven zoals het<br />
schrijven van creatieve woorden, graffiti etc.<br />
• Linkshandige schrijvers: speciaal voor de linkshandige schrijvers is een licht<br />
naar links hellende schrijfletter ontwikkeld. Elk schrijfschrift is rechts- en<br />
linkshellend uitgevoerd. De kopieerbladen en de letter- en cijferkaartjes ook.<br />
In de handleiding krijgt de didactische begeleiding van linkshandige kinderen<br />
voldoende aandacht.<br />
Bij elke les zijn er ook concrete aanwijzingen om kinderen te begeleiden die problemen<br />
hebben met bepaalde aspecten van het schrijven bijvoorbeeld door visuele<br />
ondersteuning of door het leggen van letters met klei.<br />
8
Observatie en toetsen<br />
In de handleidingen zijn bij elke les observatiepunten waarmee men de<br />
schrijfontwikkeling van de leerlingen kan volgen.<br />
Elke zesde les van elk blok is een herhalingsles. Zo krijgt men een goed beeld van de<br />
vorderingen van de leerlingen.<br />
De toetsen staan in de kopieerboeken. Ze zijn allemaal links- en rechtshellend<br />
uitgevoerd.<br />
Groep 1 en 2: instaptoets motoriek, eindtoets motoriek<br />
Groep 1, 2 en 3: handvoorkeurstoets, observatie zitschrijfhouding en potloodgreep.<br />
Groep 3 tot en met 8: per schrijfschrift een diagnostische eindtoets, vanaf groep 5<br />
tempotoets.<br />
Groep 6 tot en met 8: tussentoets inclusief tempotoets halverwege het schrijfschrift.<br />
Tempotoets: in de groepen 5 tot en met 8 kan men de kinderen bij de tussen- en<br />
eindtoets een tempotoets laten maken. Aan het eind van groep 5 moeten ze twee<br />
minuten lang ten minste 26 – 30 letters per minuut kunnen schrijven. Aan het eind<br />
van groep 8 in vijf minuten zo’n 60 letters per minuut. Niet alleen snelheid maar ook<br />
de leesbaarheid in combinatie met de snelheid krijgt de aandacht.<br />
Toetsen: elk schrijfschrift wordt afgesloten met een toets. Een toets wordt nagekeken<br />
met het bijbehorende observatieblad. Men ziet snel genoeg of de resultaten voldoende<br />
zijn. Het observatieblad helpt ook een diagnose te stellen bij schrijfproblemen en<br />
verwijst naar hulp.(kopieerbladen en computerprogramma)<br />
Computerprogramma: het programma biedt onbeperkt extra oefening voor kinderen<br />
die moeite hebben met het inprenten van de schrijfbeweging. Op het scherm wordt de<br />
oefening langzaam voorgedaan, terwijl een voice-over verbale ondersteuning geeft.<br />
Het schrijftempo kan zelf worden ingesteld en de computer kan zowel losse letters als<br />
woorden schrijven. Alle combinaties en verbindingen kunnen worden gemaakt. De<br />
letters worden op liniatuur geschreven.<br />
Ook kunnen er extra oefenbladen worden gemaakt voor zowel de goede als de zwakke<br />
schrijver. Men kan zelf voorbeelden bedenken. Er zijn vijf liniatuurformaten.<br />
Bovendien kan de software pijlenletterkaarten maken om bij de instructie te gebruiken.<br />
Materialen<br />
Groep 1 en 2:<br />
• Activiteitenboek 1-2<br />
• Werkschrift 1-2<br />
9
• Handleiding 1-2(incl. kopieerbladen)<br />
Groep 3:<br />
• Cijferschrift L - R<br />
• Schrijfschrift 3a L - R<br />
• Schrijfschrift 3b L - R<br />
• Schrijfschrift 3c L - R<br />
• Handleiding 3<br />
• Kopieerboek 3<br />
Groep 4:<br />
• Schrijfschrift 4a L - R<br />
• Schrijfschrift 4b L - R<br />
• Schrijfschrift 4c L - R<br />
• Kopieerboek 4<br />
• Handleiding 4<br />
Groep 5:<br />
• Schrijfschrift 5a L - R<br />
• Schrijfschrift 5b L - R<br />
• Kopieerboek 5<br />
• Handleiding 5<br />
Groep 6 t/m 8:<br />
• Schrijfschrift 6, 7 en 8 L- R<br />
• Kopieerboek 6, 7 en 8<br />
• Handleiding 6, 7 en 8<br />
Groep 3 t/m 8 Additioneel materiaal<br />
• Klassikale letterkaart (links- en rechtshellend)<br />
• Individuele letter-, cijferkaartjes (links- en rechtshellend)<br />
• Richtingkaarten<br />
• Computerprogramma<br />
• Methodeboek<br />
10
Mijn eigen handschrift<br />
Uitgever: Wolters Noordhoff<br />
Auteurs: Marius Lindeman, Lida van Wickeren, Mieke Knaapen,<br />
Rianne Jansens, Impje Bastisaans,<br />
Ben de Rooy (computerprogramma)<br />
Algemeen<br />
Mijn eigen handschrift is een schrijfmethode voor de groepen 1 tot en met 8 met de<br />
volgende uitgangspunten:<br />
• Doel van het schrijfonderwijs is: het systematisch leren schrijven in een<br />
ononderbroken ontwikkelingsproces. Het kind doelmatig en leesbaar te<br />
leren schrijven met de voorkeurshand. De schrijfmethode ‘Mijn eigen<br />
handschrift’ is ontwikkeld met het oog op die ononderbroken ontwikkeling.<br />
• De methode biedt de mogelijkheid om aan te sluiten bij de aanvankelijke<br />
leesmethode; met het computerprogramma ‘Mijn eigen handschrift’ kan de<br />
leerkracht zelf oefenbladen maken met de gewenste woorden uit het<br />
aanvankelijk lezen.<br />
• Het kind kan een tijdlang in een vlot tempo schrijven, en het persoonlijk<br />
handschrift is leesbaar voor anderen.<br />
• Om dit te bereiken is ‘Mijn eigen handschrift’ opgebouwd rond drie<br />
domeinen<br />
1. motorisch-technische vaardigheid<br />
2. grafische vormgeving<br />
3. versnelling van het schrijftempo<br />
Inhoud<br />
‘Mijn eigen handschrift’ kent twee versies:<br />
• een koordschrift (verbonden schrift) en<br />
• een blokschrift<br />
In de schrijfschriften van beide versies worden bij elke les steeds dezelfde letters/<br />
woorden en zinnen aangeboden. Het is mogelijk beide schriftvormen naast elkaar in de<br />
groep te gebruiken.<br />
Om de methode in de praktijk te laten aansluiten bij de vaardigheden van elke<br />
individuele leerling, zijn de drie domeinen waaruit de methode is opgebouwd, gesplitst<br />
in niveaus. Bij elk niveau horen specifieke doelstellingen.<br />
11
• Groep 1 en 2; de activiteiten die in deze groepen aangeboden worden,<br />
gericht op het latere schrijfonderwijs, stimuleren de sensomotoriek en de<br />
ruimtelijke oriëntatie, en wekken interesse bij het kind voor potlood en<br />
papier. Het activiteitenboek biedt twee niveaus voor groep 1 en 2. In<br />
nineau 1 wordt de sensomotorische ontwikkeling van de jongste kleuters<br />
gestimuleerd. In nineau 2 wordt de aandacht van de oudste kleuters<br />
gericht op het uitvoeren van soepele bewegingen op ritme en het tekenen<br />
in relatie tot het schrijven.<br />
• Groep 3; de kinderen in deze groep doorlopen eerst het<br />
‘ruitenwisserprogramma’. Dit programma bestaat uit diverse oefeningen,<br />
oplopend in moeilijkheidsgraad, die de kinderen een juiste zitschrijfhouding,<br />
pengreep, papierligging, papiertransport en de functie van<br />
de niet-schrijvende hand leren.<br />
• Groep 4; in deze groep wordt begonnen met de aangeleerde vaardigheden<br />
van voor de vakantie te herhalen en daarna leren de kinderen de<br />
hoofdletters schrijven.<br />
• Groep 5; alle letters zijn hier bekend. Aandacht wordt nu besteed aan<br />
vormgeving van de letters en het totale schrijfproduct, alsmede<br />
bladspiegelindeling, tempo en regelmaat van het handschrift.<br />
• Groep 6; de nadruk in deze groep ligt op het tempo van het schrijven. Het<br />
methodevoorbeeld mag geleidelijk wat losgelaten worden, maar uiteraard<br />
blijven de normen van leesbaarheid van kracht.<br />
• Groep 7; in deze groep is het verder opvoeren van het schrijftempo een<br />
belangrijk doel. Verder komt in deze groep het overzichtelijk<br />
aantekeningen kunnen maken en deze te gebruiken aan bod. <strong>Schrijven</strong><br />
wordt middel.<br />
• Groep 8; schrijftempo en het maken van aantekeningen, lay-out,<br />
sierschrift en kalligraferen staan in deze groep centraal.<br />
Structuur<br />
Het activiteitenboek van groep 1 en 2 geeft vele suggesties voor individuele- en<br />
groepsactiviteiten. In groep 3 begint elke les met een warming-up. Hierbij staan<br />
ontspanning en werken aan de motivatie centraal. Het praktijkboek geeft suggesties<br />
voor de aanbieding van de letter in de vorm van een verhaaltje.<br />
12
Differentiatie<br />
‘Mijn eigen handschrift’ heeft een koordschrift en een blokschriftversie. Dit biedt de<br />
mogelijkheid om op basis van de eigen didactische inzichten te kiezen voor een<br />
schriftvorm die voor de school en het kind optimaal is.<br />
Met ‘Mijn eigen handschrift ‘ is het mogelijk de motorisch-zwakke leerling een<br />
alternatief te bieden.<br />
Combinatiegroepen<br />
De flexibele inzetbaarheid is bij de ontwikkeling van de methode een van de<br />
uitgangspunten geweest.<br />
Daarom kan met de methode goed in combinatiegroepen worden gewerkt.<br />
Toetsing / evaluatie<br />
In de schrijfschriften zijn regelmatig toetsen opgenomen, daarnaast zijn er<br />
observatiebladen. Bij het invullen van de observatiebladen wordt gebruik gemaakt van<br />
eenduidige normeringen, die in het praktijkboek staan toegelicht. Deze observaties zijn<br />
te verwerken in een leerlingvolgsysteem.<br />
Remediëring/ zorgverbreding<br />
Bij elke lesbeschrijving is een onderdeel ‘extra hulp’ opgenomen. De hulp is telkens<br />
afgestemd op verschillende domeinen. Verder zijn er bij deze methode twee<br />
computerprogramma’s ontwikkeld. Een voor blokschrift en een voor verbonden schrift.<br />
Het programma 1 biedt individuele hulp bij het leren van de letters en programma 2<br />
biedt mogelijkheden voor zelfwerkzaamheden op het gebied van schrijven.<br />
Materialen<br />
Groep 1 en 2:<br />
• Activiteitenboek<br />
Groep 3:<br />
• Praktijkboek Koordschrift<br />
• Praktijkboek Blokschrift<br />
• Schrijfschrift 3a<br />
• Schrijfschrift 3b<br />
• Schrijfschrift 3c<br />
Groep 4:<br />
• Praktijkboek Koordschrift<br />
• Praktijkboek Blokschrift<br />
• Schrijfschrift 4a en 4b<br />
13
Groep 5:<br />
• Praktijkboek Koordschrift<br />
• Praktijkboek Blokschrift<br />
• Schrijfschrift 5a en 5b<br />
Groep 6 t/m 8:<br />
• Praktijkboek Koordschrift<br />
• Praktijkboek Blokschrift<br />
• Schrijfschrift<br />
Additionele materialen<br />
• Methodehandleiding Koordschrift<br />
• Methodehandleiding Blokschrift<br />
• Videoband<br />
• Twee computerprogramma’s<br />
• Klassikale wandkaart<br />
14
Zwart op wit<br />
Uitgever: Zwijsen<br />
Auteurs: Leon Legierse en Jeanne Smits<br />
Verschijningsjaar: 2007<br />
Algemeen<br />
Zwart op wit is een nieuwe schrijfmethode voor de groepen 1 tot en met 8 en niet<br />
gekoppeld aan een leesmethode. Een van de uitgangspunten is een duidelijk leesbaar<br />
handschrift dat vlot geschreven en zonder moeite volgehouden kan worden. Om dit<br />
doel te bereiken wordt vanaf de kleutergroepen geleerd om een juiste zithouding,<br />
papierligging, pengreep en schrijfbeweging aan te nemen.<br />
Daarnaast is er vanaf groep 6 een computerprogramma waarmee de leerlingen leren<br />
blindtypen met tien vingers.<br />
Inhoud<br />
Binnen de schrijfmethode Zwart op wit zijn de schrijfbeweging(het proces) en de<br />
schrijfvorm(het product) belangrijk. Het goed aanleren van de juiste beweging is<br />
minstens even belangrijk als de uiteindelijke schrijfvorm. Tijdens alle lessen is duidelijk<br />
aan welk proces- en productdoel wordt gewerkt door het gebruik van pictogrammen.<br />
Hiervoor is speciaal een houding- en letterwijzer ontwikkeld. De leerlingen zijn dus<br />
altijd bewust bezig met het aanleren van een goede schrijfhouding en schrijfvorm.<br />
Zwart op wit heeft een licht rechtshellend, verbonden koordschrift. Er is een duidelijke<br />
beginhaal die altijd op dezelfde plek begint en een duidelijke eindhaal.<br />
In groep 3 wordt eerst gewerkt met kleurvakken waarbinnen de letter wordt geplaatst.<br />
Het voordeel hiervan is dat de leerling meer vrijheid heeft om de beweging van de<br />
letter onder de knie te krijgen voordat het de vorm gaat verfijnen. Halverwege groep 3<br />
stapt men over op liniatuur.<br />
Linkshandigen:<br />
De methode Zwart op wit heeft geen aparte schrijfboekjes voor linkshandigen. Met de<br />
juiste papierligging en pengreep kunnen ook deze leerlingen meestal rechtshellend<br />
leren schrijven. Voor de leerling die als linkshandige toch niet rechtshellend kan<br />
schrijven zijn er kopieerbladen in de handleidingen en op de cd-rom van groep 3 en 4<br />
voor een linkshellend schrift. Zo kan iedere nieuwe letter linkshellend ingeoefend<br />
worden. Daarna wordt er verder gewerkt in het schrijfboekje.<br />
15
Structuur<br />
Er wordt uitgegaan van 34 lesweken per schooljaar. De lessen duren maximaal een<br />
half uur. Hierdoor zijn de schrijflessen makkelijk in te plannen en de leerlingen kunnen<br />
ontspannen blijven schrijven.<br />
Opbouw van een les:<br />
Kleutergroepen: in de kleutergroepen bestaan de lessen uit een introductie en een<br />
bewegingsspel. Vervolgens wordt er een keuze gemaakt tussen een tweede<br />
bewegingsspel of voor een oefening waarin de schrijfbeweging aan bod komt.<br />
Vanaf groep 3 zijn de lessen op dezelfde wijze opgebouwd.<br />
• Introductie: men geeft de doelen van de les aan.<br />
• Het bewegingsspel bereidt de leerlingen voor op de juiste houding en<br />
beweging.<br />
• Tijdens de instructie worden nieuwe cijfers, letters of verbindingen<br />
aangeleerd.<br />
• Tijdens de verwerking of inoefening zijn de leerlingen zelf aan het schrijven<br />
en de leerkracht kan observeren en begeleiden.<br />
• Ontspanningsoefening: deze zorgt ervoor dat de leerlingen een ontspannen<br />
schrijfhouding aanleren<br />
• Evaluatie: de behandelde product- en procesdoelen worden besproken.<br />
In groep 3 zijn er 4 lessen per week van 30 minuten, in totaal zijn dat 136 lessen.<br />
In groep 4 zijn er 3 lessen per week van 30 minuten, in totaal zijn dat 102 lessen.<br />
Groep 5 en 6 hebben 2 lessen in de week van 20 à 25 minuten, in totaal zijn dat 68<br />
lessen.<br />
Groep 7 en 8 hebben 1 les per week van 20 à 25 minuten, in totaal 34 lessen en een<br />
aanvullende les.<br />
Differentiatie<br />
Afstemmen van oefeningen:<br />
In de handleiding van de kleutergroepen is er bij elke les de mogelijkheid om te<br />
differentiëren. Het wordt aangeduid met de begrippen ‘makkelijker’, ‘moeilijker’ en<br />
‘anders’.<br />
Oefenboeken:<br />
Voor groep 3 tot en met 6 vallen de differentiatieoefeningen onder de noemer ‘meer’<br />
en ‘weer’. Deze zijn te vinden in de oefenboeken. De herhalingsoefeningen zijn gericht<br />
op reeds aangeleerde letters of schrijfbewegingen. De uitbreidingsstof, zoals het<br />
schrijven van zinnetjes of creatieve opdrachten, is bedoeld voor leerlingen die meer<br />
16
willen en kunnen. Daarnaast worden er extra oefeningen aangeboden voor de<br />
schrijfmotoriek en de ruimtelijke oriëntatie.<br />
Cd-rom letterfilmpjes en werkbladenmaker:<br />
De cd-rom voor groep 3 en 4 bevat letterfilmpjes en een werkbladenmaker. De<br />
letterfilmpjes laten de schrijfwijze van de letters zien en horen. Met de<br />
werkbladenmaker kan men letters maken waar de leerling moeite mee heeft en er is<br />
een mogelijkheid om werkbladen te printen voor het aanleren van linkshellende letters.<br />
Combinatiegroepen<br />
Zwart op wit kan goed ingezet worden in combinatiegroepen. In de handleidingen<br />
staan diverse modellen voor het werken in combinatiegroepen.<br />
Er zijn voldoende mogelijkheden om de leerlingen zelf te laten werken. Dankzij de<br />
duidelijke pictogrammen in de schrijfboeken en op de houding- en letterwijzer weten<br />
de leerlingen welke doelen in de les centraal staan en wat ze moeten doen. Ook voor<br />
de oefenboeken met differentiatieopdrachten en bij het werken met de cd-rom voor<br />
groep 3 en 4 is de hulp van de leerkracht niet nodig.<br />
Computerprogramma toetsenbordvaardigheid Type2Be<br />
Met Type2Be leren de leerlingen vlot en correct blind typen. Behalve alle lettertoetsen<br />
komen cijfers, bijzondere tekens, veelgebruikte sneltoetsen en de basisprincipes van<br />
tekstopmaak aan bod. Het programma kan ingezet worden in groep 6 tot en met 8.<br />
Het programma heeft 20 lessen. Een les bestaat uit een aantal oefeningen en een<br />
toets. De eerste acht lessen zijn gericht op het correct leren blindtypen van de<br />
belangrijkste toetsen. Vanaf les 9 wordt het tempo opgevoerd en vanaf les 16 komen<br />
er opmaakoefeningen bij. Met de eindtoets kan de leerling een typediploma halen.<br />
Toetsing en evaluatie<br />
In de handleiding staan bij alle stappen in de lessen observatiepunten die helpen om<br />
het werk te beoordelen. Na de observatieopmerking volgt een concrete aanwijzing<br />
waarmee men de leerling kan helpen. De leerling is zelf de eerste die kan waarnemen<br />
of er iets fout gaat. De methode leert de leerlingen zichzelf te evalueren. Tijdens en<br />
direct na het schrijven analyseert de leerling wat er mis gaat en stuurt direct bij. In<br />
elke les wordt duidelijk aangegeven op welke criteria gelet moet worden.<br />
Het toetsen van het schrijfproces kan alleen door observatie. De observatiegegevens<br />
worden vastgelegd op de scorelijsten van Zwart op wit. Voor elke jaargroep is er een<br />
klassikale observatielijst schrijfproces en een individuele lijst voor observatie van<br />
leerlingen die opgevallen zijn.<br />
17
Ook voor het schrijfproduct zijn er twee formulieren : een klassikale en een individuele<br />
lijst. Vanaf groep 5 neemt men twee keer per jaar een tempotoets af. Voor de<br />
beoordeling op langere termijn wordt een portfolio aangelegd. De leerlingen stoppen<br />
hierin minimaal twee keer per jaargroep een stukje tekst en kunnen zo hun eigen<br />
vorderingen zien.<br />
Materialen<br />
Groep 1 en 2:<br />
• Handleiding<br />
• 2 Schrijfboeken: herfst/winter en lente/zomer<br />
• Cd met liedjes en muziekfragmenten<br />
Groep 3:<br />
• Handleiding<br />
• Houding- en letterposter (klassikaal)<br />
• Houding- en letterwijzer (per leerling)<br />
• 4 schrijfboeken<br />
• 2 Oefenboeken<br />
• Computerprogramma letterfilmpjes en werkbladenmaker<br />
Groep 4:<br />
• Handleiding<br />
• Houding- en letterposter (klassikaal)<br />
• Houding- en letterwijzer (per leerling)<br />
• 3 Schrijfboeken<br />
• 2 Oefenboeken<br />
• Computerprogramma letterfilmpjes en werkbladenmaker<br />
Groep 5 en 6:<br />
• Handleiding<br />
• Houding- en letterposter (klassikaal)<br />
• Houding- en letterwijzer (per leerling)<br />
• 2 Schrijfboeken<br />
• 1 Oefenboek<br />
Groep 7 en 8:<br />
• Handleiding<br />
• 1 Schrijfboek<br />
Computerprogramma Type2Be voor groep 6, 7 en 8 bestaande uit een cd-rom en een<br />
werkboek, los of met een cd-rom voor thuis.<br />
18
Handschrift - nieuw<br />
Uitgever: Malmberg<br />
Auteurs: Harmen Hettinga<br />
Algemeen<br />
Handschrift – nieuw is een schrijfmethode voor groep 1 tot en met groep 8. De<br />
methode gaat ervan uit dat schrijfonderwijs gericht moet zijn op de communicatieve<br />
functie van het schrift. Daarom wordt in de methode actief aandacht besteed aan<br />
leesbaarheid, schrijfsnelheid en toepassing van het handschrift in verschillende<br />
functionele situaties.<br />
In de nieuwe versie zijn er enkele veranderingen doorgevoerd:<br />
• verbeteringen van het alfabet vanuit gebruikerservaringen, consistentie en<br />
soepele schrijfbeweging<br />
• een aangepast houding- en bewegingschema<br />
• dagelijkse reflectie<br />
• een kopieermap met remediëringsopdrachten<br />
• aandacht voor ict/toetsenbordvaardigheden<br />
Inhoud<br />
Handschrift heeft gekozen voor lichthellend, verbonden schrift, dat gemakkelijk<br />
uitvoerbaar is. De letters zijn zo ontworpen dat de begin- en eindhaal vlot en soepel<br />
schrijven mogelijk maken. Doordat het motorisch gemakkelijk uit te voeren is, wordt<br />
er voorkomen dat vermoeidheid en schriftverval optreden wanneer het schrijftempo en<br />
de schrijfdruk toenemen in de hogere groepen en het voortgezet onderwijs.<br />
In het schrijfonderwijs van groep 1 tot en met groep 8 vindt een ontwikkeling plaats<br />
die te onderscheiden is in drie domeinen:<br />
1. motorisch-technische schrijfvaardigheid – ontluikend schrijven<br />
2. grafische vormgeving – aanvankelijk schrijven<br />
3. versnelling van het schrijftempo – voortgezet schrijven.<br />
Al vanaf de beginfase, als de kinderen vier à vijf jaar oud zijn, wordt er spelenderwijs<br />
aandacht besteed aan de zithouding, schrijfhouding en pengreep.<br />
Ook wordt er aandacht besteed aan motoriek, waarneming, lichaamsbesef en<br />
ruimtelijke oriëntatie. Al deze aspecten worden in de vorm van lesideeën aangeboden.<br />
In groep 3 vindt de overgang plaats tussen voorbereidend schrijven en aanvankelijk<br />
schrijven. Eerst worden bewegingspatronen geoefend, die vooruit lopen op de<br />
grondvormen van letters en de ontspannen schrijfbeweging. Als het kind aan de<br />
schrijfvoorwaarden voldoet, kan begonnen worden met het aanleren van schrijfletters.<br />
19
Eerst wordt de letter los geleerd, dan de letter verbonden aan zichzelf, daarna een<br />
combinatie van de nieuwe letter met een reeds geleerde letter en ten slotte schrijven<br />
de kinderen twee- of drieletterwoorden waarin de letter voorkomt. De lettervolgorde is<br />
zo gekozen dat er een logisch verband bestaat met de eerder aangeleerde<br />
bewegingspatronen, maar ook zo dat er vrijwel onmiddellijk zinvolle woorden gevormd<br />
kunnen worden. Er is gestreefd naar een systematische opbouw in moeilijkheidsgraad,<br />
zowel wat de letters betreft als de verbindingen tussen de letters.<br />
In groep 4 en 5 komen alle facetten van de schrijfhouding en schrijfbeweging volgens<br />
een vast patroon regelmatig opnieuw aan de orde.<br />
In groep 4 worden de hoofdletters aangeboden en wordt er aandacht besteed aan<br />
duidelijkheid en automatisering.<br />
In groep 5 wordt het aanvankelijk schrijven afgerond en wordt er ook aandacht<br />
geschonken aan toetsenbordvaardigheden.<br />
In groep 6, 7 en 8 (voortgezet schrijven) komen aan de orde: blokschrift,<br />
dictaatschrift, oriëntatie op schriftkenmerken, tempo en leesbaarheid, grafisch<br />
schrijven, kalligrafie en tekstverzorging. Via directe en indirecte schrijfoefeningen<br />
wordt een duidelijke link gelegd naar wereldverkennende, talige en expressieve<br />
onderwerpen en naar andere vakgebieden die aanleiding geven tot schrijven.<br />
Binnen de methode worden de kinderen gestimuleerd om zich bewust te worden van<br />
hun eigen kunnen en mogelijkheden. De kinderen leren eerst om een soepele<br />
doorgaande schrijfbeweging te maken, voordat er netheidsinstructies gegeven worden.<br />
Ook werken de kinderen met verschillende schrijfmaterialen, schriftligging en<br />
schrijfhouding om zo te ondervinden wat de beste prestaties geeft.<br />
Om tot een doorlopend, vlot uitvoerbaar handschrift te komen is het belangrijk in een<br />
vroeg stadium ook de letterverbinding te oefenen.<br />
Structuur<br />
De nieuwe Handschrift biedt voor 36 weken lesstof aan. Een les beslaat 30 minuten.<br />
Voor de verschillende jaargroepen wordt er uitgegaan van de volgende lestijd:<br />
• groep 1 – 1 uur per week<br />
• groep 2 – 1 uur per week<br />
• groep 3 – 2 ½ uur per week (5 lessen)<br />
• groep 4 – 2 uur per week (4 lessen)<br />
• groep 5 – 1 ½ uur per week (3 lessen)<br />
• groep 6 – 1 uur per week (2 lessen)<br />
• groep 7 – 1 uur per week (2 lessen)<br />
• groep 8 – ½ uur per week (1 les)<br />
20
Een blok is een eenheid van twee weken. Een blok van twee weken (zes pagina’s in het<br />
schrijfschrift) bestaat uit drie onderdelen: voorbereiding op het schrijven, oefenen van<br />
het schrijven en toepassen van het schrijven. Elke twee weken wordt er, naast<br />
regelmatige controle, teruggekeken op wat er geleerd is en wat de resultaten zijn.<br />
Handschrift kent drie soorten lessen: een instructieles, een oefenles en een<br />
toepassingsles.<br />
Instructieles:<br />
In deze les wordt de nieuw aan te leren letter geïntroduceerd en er wordt instructie<br />
gegeven over die nieuwe letter en over de schrijfhouding. De kinderen oefenen de<br />
letter op blanco papier en aan het eind van de les is er reflectie.<br />
Oefenles:<br />
In deze les herhaalt men kort de belangrijkste aandachtspunten uit de vorige les en<br />
vervolgens werken de kinderen zelfstandig in hun schrijfschrift.<br />
Toepassingsles:<br />
In deze les krijgen de kinderen de gelegenheid om het geleerde zelfstandig toe te<br />
passen.<br />
Combinatiegroepen<br />
Het organisatiemodel van Handschrift is zodanig dat er goed mee gewerkt kan worden<br />
in combinatiegroepen.<br />
Er wordt uitgegaan van lessen van 30 minuten.<br />
De kinderen in groep 3 hebben een extra instructieles, de volgende les werken ze<br />
zelfstandig en krijgt groep 4 instructieles, daarna wordt er om en om gewerkt.<br />
Ook bij de zelfstandige opdrachten gaat Handschrift ervan uit dat de leerkracht in<br />
zekere zin de mogelijkheid heeft om te begeleiden.<br />
Differentiatie<br />
Door de structurele aandacht voor de schrijfhouding, schrijfbeweging en de<br />
schriftligging kunnen schrijfproblemen in een vroeg stadium voorkomen worden.<br />
Extra zorg wordt gegeven door naast de schrijfschriften kopieerbladen aan te bieden<br />
met remediërende oefeningen en herhalingsoefeningen.<br />
De handleiding gaat in op de meest voorkomende oorzaken van schrijfproblemen en<br />
geeft daarnaast handreikingen voor gerichte hulp aan kinderen met ernstiger<br />
problemen.<br />
21
Begeleiding linkshandige kinderen:<br />
Handschrift kent geen linkshandige versie maar geeft begeleiding bij het<br />
schrijfonderwijs aan linkshandige kinderen.<br />
Linkshandige kinderen krijgen aanwijzingen voor de juiste bladligging: op elke pagina<br />
van het leerlingenmateriaal staat met pijltjes aangegeven in welke richting het<br />
schrijfschrift gedraaid moet worden.<br />
In de handleiding krijgt men ondersteuning bij de begeleiding van linkshandige<br />
kinderen op het gebied van lichaamshouding, aangepaste pengreep, aangepaste<br />
schriftligging en houding van de schrijvende onderarm, geschikt schrijfmateriaal en<br />
een geschikte plaats in het lokaal zodat de lichtinval niet hinderlijk is.<br />
Toetsing/ evaluatie<br />
In de kopieermap zijn observatie- en registratieformulieren opgenomen, zodat<br />
individuele vorderingen gevolgd en geregistreerd kunnen worden.<br />
Ook vindt er tijdens elke schrijfles reflectie plaats op het schrijfproces: hoe heb ik het<br />
gedaan en waar moet ik voortaan op letten.<br />
De kinderen kunnen op twee manieren hun vorderingen noteren.<br />
In de schrijfschriften is aan het eind van elk blok van twee weken een registratiebalkje<br />
voor de kinderen opgenomen onder het kopje ‘mijn moeilijke woorden’.<br />
En onder het kopje ‘dit heb ik geleerd’ kunnen ze hun vorderingen aantekenen.<br />
Materialen<br />
Groep 1 en 2: Map met kopieerbladen<br />
Handleiding<br />
Groep 3: Handleiding<br />
Map met kopieerbladen<br />
Schrijfschriften 3a, 3b, en 3c<br />
Klassikale letterkaart<br />
Individuele letterkaart<br />
Richtingkaart<br />
Schrijfschijf<br />
Groep 4: Handleiding<br />
Map met kopieerbladen<br />
Schrijfschriften 4a en 4b<br />
Klassikale letterkaart<br />
Individuele letterkaart<br />
Richtingkaart<br />
Schrijfschijf<br />
22
Groep 5: Handleiding<br />
Map met kopieerbladen<br />
Schrijfschriften 5a en 5b<br />
Groep 6, 7, 8: Handleiding 6, 7 en 8<br />
Map met kopieerbladen 6, 7 en 8<br />
Schrijfschrift 6, 7 en 8<br />
23
Novoskript<br />
Uitgeverij: Boreaal<br />
Auteurs: Ton Baan<br />
Jos Bruschke<br />
Algemeen<br />
Novoskript is een nieuwe, innovatieve schrijfmethode ontwikkeld door Ton Baan,<br />
gespecialiseerd in motorische ontwikkeling en Jos Bruschke, specialist op het gebied<br />
van schrijfdidactiek.<br />
De uitgangspunten van deze nieuwe schrijfmethode zijn:<br />
• Plezier in schrijven levert de beste handschriften op. De methode biedt veel<br />
mogelijkheden om de schrijfvaardigheid te vergroten, met en zonder potlood<br />
en papier. Deze manier heeft een positief effect op het zelfvertrouwen van de<br />
kinderen.<br />
• Een op de drie kinderen heeft serieuze schrijfproblemen. Onderzoek heeft<br />
aangetoond dat er gemiddeld 10 leerlingen per klas schrijfproblemen hebben.<br />
Oorzaak hiervan is de geringe stimulering van de grote en kleine motoriek .<br />
• Novoskript is gebaseerd op de nieuwste inzichten<br />
• De methode werkt preventief. Er is een volledige integratie tussen motoriek en<br />
schrijven. Via een gericht observatiemodel kunnen leerkrachten snel<br />
signaleren en diagnosticeren.<br />
• De methode is ontwikkeld vanuit de praktijk.<br />
• Handige systemen om letters, cijfers, verbindingen en hoofdletters te leren .<br />
• Het Novoskript leerlingvolgsysteem is praktisch en overzichtelijk.<br />
• De methode is flexibel. Zowel klassikale basisscholen, als vernieuwingsscholen<br />
en speciaal onderwijs werken ermee.<br />
• Novoskript is meer dan alleen een schrijfmethode. Veelzijdige<br />
bewegingservaringen, optimale mogelijkheden voor individuele<br />
schrijfontwikkeling en een efficiënte schrijfdidactiek zijn voorwaarden voor een<br />
goed en verantwoord schrijfonderwijs.<br />
• Invoering op maat. Er is een stappenplan en als school kan men kiezen voor<br />
een starttraining op maat.<br />
Structuur<br />
De methode Novoskript bestaat uit drie onderdelen van in totaal 13 sets.<br />
De onderdelen zijn:<br />
1. Motoriek; set 1 t/m 6<br />
2. <strong>Schrijven</strong>; set 7 t/m 9<br />
24
3. Temposchrijven en creatief schrijven; set 10 t/m 13<br />
1. Motoriek<br />
Dit onderdeel bestaat uit 6 sets.<br />
Set 1: Evenwicht<br />
Set 2: Tweezijdig op bord en papier<br />
Set 3: Tweehandig ruimtelijk werk<br />
Set 4: Lichaamsoriëntatie<br />
Set 5: Ritmische lijnen<br />
Set 6: Spiegelen en roteren<br />
Tijdens deze lessen oefenen kinderen het coördineren van grote en kleine bewegingen.<br />
Ze hebben veelzijdige bewegingservaring nodig: met het totale lichaam, rechts, links,<br />
gekruist of bijvoorbeeld met twee handen. Dergelijke bewegingen bevorderen een<br />
intensieve samenwerking tussen de linkerhersenhelft en de rechter.<br />
2. <strong>Schrijven</strong><br />
Met behulp van het stoplicht-principe verkennen kinderen de beweging, richting en<br />
vorm van letters en cijfers. De groene, oranje en rode stippen op de letters en cijfers<br />
(begin, pauze, eind) vormen belangrijke oriëntatiepunten tijdens het leren.<br />
Set 7 : Letters en cijfers schrijven zonder letterspoor<br />
Set 8: Verbindingen oefenen en vlot aan elkaar schrijven. Het systeem bestaat uit acht<br />
natuurlijke en tien lastige verbindingen. Door de overzichtelijke aanpak bij dit<br />
onderdeel begrijpen kinderen hoe zij aan elkaar leren schrijven.<br />
Set 9: Hoofdletters systematisch oefenen. Hoofdletters worden ook geautomatiseerd<br />
met behulp van stippen en pijltjes. Daarnaast is er een indeling van vier groepen. De<br />
overeenkomsten binnen elke groep bieden kinderen houvast tijdens het leren van<br />
diverse bewegingstrajecten.<br />
3. Temposchrijven en creatief schrijven<br />
Set 10: Temposchrijven met spreekwoorden en gezegden. Door stil te staan bij de<br />
betekenissen ervan, in combinatie met het zelfstandig ontwerpen van passende<br />
tekeningen, raken kinderen actief betrokken bij de oefeningen.<br />
Set 11: Drukletters schrijven en daarmee eigen ontwerpen maken. Kinderen willen op<br />
oudere leeftijd experimenteren met verschillende handschriften.<br />
Set 12: <strong>Schrijven</strong> met de brede pen.<br />
Set 13: Lijnen in beweging. Novoskript heeft bij de laatste twee sets creatieve<br />
opdrachten ontwikkeld, die kinderen in de bovenbouw stimuleren om<br />
basisvaardigheden op een verrassende manier te herhalen.<br />
25
Er wordt geoefend in het werken met ander schrijfgerei, het maken van versieringen<br />
en illustraties, haiku’s en het ontwerpen van mandala’s.<br />
Zorgverbreding en remediëring<br />
Met korte gerichte observaties voor de motorische en de schrijfontwikkeling kunnen<br />
schrijfproblemen worden voorkomen. Bij set 7, 8 en 9 horen observatieformulieren.<br />
Tijdens het schrijven observeert de leerkracht de verschillende onderdelen. Scoort een<br />
leerling onvoldoende dan staat op het observatieformulier met welke series de<br />
leerkracht het kind effectief kan helpen. Zo kan in een vroeg stadium hulp geboden<br />
worden bij beginnende schrijfproblemen.<br />
Zelfstandig werken met de menukaart<br />
Met Novoskript leren kinderen te oefenen met vaardigheden in het zelfstandig werken.<br />
Door te werken met de menukaart kunnen leerkrachten op gestructureerde wijze het<br />
zelfstandig werken van kinderen begeleiden. Op de menukaart staan pictogrammen<br />
afgebeeld die horen bij de zes motorische sets. Na een introductie van de leerkracht<br />
kunnen kinderen al op jonge leeftijd ervaringen opdoen in het zelfstandig plannen van<br />
hun taken.<br />
Evaluatie<br />
Voor het praktisch gebruik en de werkbaarheid is het volledige Novoskript<br />
leerlingvolgsysteem verdeeld in drie onderdelen.<br />
1. Groep 1 en 2: de leerkracht observeert kinderen in principe één keer per<br />
jaar in de periode januari/februari. Leerlingen die in hun bewegingen<br />
opvallen worden extra gestimuleerd en een tweede keer geobserveerd in<br />
mei/juni.het lesmateriaal voor groep 1 en 2 bestaat uit set 1 t/m 6.<br />
2. Groep 3, 4 en 5: behalve de motorische vaardigheden wordt ook het<br />
onderdeel schrijven geobserveerd. Het lesmateriaal voor deze groepen<br />
bestaat uit set 1 t/m 9.<br />
3. Groep 6, 7 en 8: door de leerkracht wordt nu het voortgezet schrijven<br />
geobserveerd. Het lesmateriaal voor deze groepen bestaat uit set<br />
8 t/m 13.<br />
Materialen<br />
• Werkboek(handleiding)<br />
• Set 1 t/m 12<br />
26
Schrijfatelier<br />
Uitgeverij: Boreaal<br />
Jaar van verschijning: 2007<br />
Algemeen<br />
Schrijfatelier is bestemd voor kinderen van groep 1 en 2. Het kan gebruikt worden als<br />
voorloper op Novoskript of bij elke andere methode.<br />
Schrijfatelier biedt een brede keuze aan uitdagende activiteiten met de juiste balans<br />
tussen motorische oefeningen enerzijds en voorbereidende schrijfactiviteiten<br />
anderzijds.<br />
De activiteiten sluiten naadloos op elkaar aan: het werken in de speelzaal en<br />
op het schoolplein bereidt kinderen voor op het zelfstandig werken in het atelier.<br />
Het atelier is een hoek in klas.<br />
Deze veelzijdige benadering met cognitieve, visueel-ruimtelijke en motorische<br />
invalshoeken is de kern van Schrijfatelier.<br />
Het geeft kinderen met verschillende leerstijlen de kans optimaal te leren.<br />
Inhoud<br />
Schrijfatelier werkt met verschillende modules. De volgorde van de modules is flexibel<br />
maar elk schooljaar wordt gestart met de module Basisvormen omdat daarin het<br />
fundament wordt gelegd voor de rest van het programma.<br />
Ook eindigt elk schooljaar met de module Ritmische lijnen voor de kinderen van groep<br />
2. Bij deze module doen de oudste kinderen activiteiten die hen voorbereiden op het<br />
schrijfonderwijs in groep 3.<br />
Module Basisvormen:<br />
De basisvormen golvende lijn, cirkel, hoekige lijn en vierkant staan centraal in deze<br />
module. De visueel-ruimtelijke activiteiten in de speelzaal en op het schoolplein<br />
stimuleren de kinderen mentaal voorstellingen te maken van deze basisvormen. In het<br />
atelier worden deze voorstellingen steeds weer opnieuw opgeroepen en op tal van<br />
manieren verwerkt. Aandacht voor maat en ritme ondersteunt dit proces.<br />
Module Lichaamsoriëntatie:<br />
Lichaamsoriëntatie is het bewust worden en ervaren van het eigen lichaam in de<br />
ruimte. Door veelvuldig aanwijzen en benoemen wordt de kennis van het eigen<br />
lichaam toegepast in houdingen en bewegingen. Concrete ervaringen met bijvoorbeeld<br />
begrippen als ‘boven’ en ‘onder’ helpen kinderen bewust sturing te geven aan<br />
bewegingen in de ruimte. Lichaamsoriëntatie is een basis voor de ruimtelijke oriëntatie<br />
die later nodig is bij het aanleren van cijfers en letters.<br />
27
Module Evenwicht:<br />
Tijdens deze module experimenteren de kinderen met statisch evenwicht (houdingen)<br />
en met dynamisch evenwicht (zich voortbewegen over een route).<br />
Kinderen met een goed ontwikkeld evenwicht zijn beter in staat een juiste<br />
schrijfhouding aan te nemen. Zij hebben een betere controle op bijbewegingen in beide<br />
lichaamshelften. Deze controle stelt hen ook in staat verfijnde schrijfbewegingen<br />
soepeler uit te voeren.<br />
Module Tweezijdig Bewegen:<br />
In de speelzaal en op het schoolplein doen de kinderen op verschillende manieren<br />
ervaringen op met tweezijdig bewegen in de ruimte. In het atelier doen de kinderen<br />
tweezijdige bewegingsoefeningen voornamelijk op papier. Tweezijdig bewegen<br />
stimuleert de neurologische ontwikkeling en daarmee ook de samenwerking tussen<br />
beide hersenhelften, een belangrijke voorwaarde voor het maken van gecoördineerde<br />
schrijfbewegingen.<br />
Module Ritmische Lijnen:<br />
Door het werken met ritmische lijnen vergroten de kinderen in groep 2 hun<br />
vaardigheden in het maken van grafische vormen in een ritmische beweging. In de<br />
module Basisvormen hebben de kinderen dansende golven en hoekige lijnen geoefend.<br />
In de module Ritmische Lijnen oefenen zij het maken van kleinere regelmatige lijnen<br />
met behulp van trefzones.<br />
Structuur<br />
Het programma van Schrijfatelier beslaat in totaal 30 weken. Zowel in de speelzaal, op<br />
het schoolplein als in het atelier zijn er vaste activiteiten en andere die optioneel zijn.<br />
Per module kunt u na de vaste activiteiten zelf bepalen hoeveel optionele activiteiten u<br />
nog wilt aanbieden. Op deze manier is het programma langer of korter te maken.<br />
In de speelzaal worden de meeste activiteiten halfopen aangeboden. Op het<br />
schoolplein en in het atelier bepaalt men zelf in welke werkvorm de activiteiten worden<br />
aangeboden: gesloten, halfopen en open.<br />
Gesloten werkvorm:<br />
• Uitgebreide instructies<br />
• Weinig of geen keuzemogelijkheden<br />
Halfopen werkvorm:<br />
• Uitgebreide instructies<br />
• Meer keuzemogelijkheden<br />
Open werkvorm:<br />
• Weinig instructie<br />
• Veel keuzemogelijkheden<br />
28
De Schrijfsleutel<br />
Uitgeverij: Malmberg<br />
Auteur: Harmen Hettinga<br />
Algemeen<br />
De Schrijfsleutel is een methode voor groep 1 tot en met groep 8 en sluit in groep 1<br />
tot en met groep 3 specifiek aan op De Leessleutel. Vanaf groep 4 zijn de materialen<br />
van De Schrijfsleutel inhoudelijk indentiek aan de nieuwe Handschrift, maar ze zijn<br />
gegoten in het jasje van de Schrijfsleutel.<br />
Inhoud<br />
De opbouw van de Schrijfsleutel loopt gelijk met het programma van de Leessleutel<br />
voor groep 1 tot en met groep 3.<br />
In groep 1 en 2 komt schrijven aan bod in samenhang met andere gebieden van<br />
beginnende geletterdheid, mondelinge communicatie en woordenschat.<br />
Net als de Leessleutel biedt groep 1 en 2 van de Schrijfsleutel de leerkracht de<br />
mogelijkheid om zelf een programma samen te stellen, waarbij de leerkracht kiest op<br />
welke werkvormen de nadruk ligt.<br />
Samenwerkend leren, lesgeven vanuit ankers en werken met terugkerende routines<br />
zijn belangrijke kenmerken van de materialen van groep 1 en 2.<br />
In groep 3 wordt bij de aanbieding van de te leren letters uitgegaan van de volgorde<br />
waarin de kinderen de letters leren lezen in de Leessleutel.<br />
Elke nieuw aan te leren letter wordt eerst aangeboden in het sleutelwoord. De kinderen<br />
zien hier twee versies van: de leesletter en de schrijfletter.<br />
In de inleiding op ieder thema van de Schrijfsleutel worden suggesties gegeven die<br />
aansluiten bij de corresponderende les aanvankelijk lezen.<br />
De aanbieding van een nieuwe letter wordt steeds voorafgegaan door het schrijven<br />
van een (letter)patroon op blanco papier of in het schrijfpatronenkatern. Deze<br />
patronen sluiten aan bij het bewegingspatroon dat bij de aan te leren letter hoort. De<br />
vorm van de aan te leren letter valt direct af te leiden uit het patroon. Vandaar dat er<br />
in sommige gevallen wordt gesproken over letterpatronen. Zo wordt er geoefend met<br />
de ontspannen doorgaande beweging van het verbonden schrift. Er is geen sprake<br />
meer van een breuk tussen het voorbereidend schrijven en het aanvankelijk schrijven.<br />
Elke letter wordt in vier fasen aangeboden volgens een vaste formule, gebruikmakend<br />
van visuele, auditieve, verbale en motorische ondersteuning; eerst groot, daarna klein<br />
zonder liniëring. Dan wordt overgegaan op het schrijven op en tussen lijnen en<br />
vervolgens is er herhaling en toepassing.<br />
29
De opbouw van de lessen is: eerst wordt de letter los geleerd, dan de letter verbonden<br />
met zichzelf, daarna een combinatie van de nieuwe letter met een reeds geleerde<br />
letter en tenslotte schrijven de kinderen twee- of drieletterwoorden waarin de letter<br />
voorkomt.<br />
Er is gestreefd naar een systematische opbouw in moeilijkheidsgraad, zowel wat letters<br />
betreft als de verbindingen tussen de letters. De verbindingen worden eerst vanaf de<br />
basislijn geoefend, dan vanaf de romplijn omdat die verbindingen anders en moeilijker<br />
zijn.<br />
De liniatuur van de schrijfschriften bij de Schrijfsleutel is breder, omdat kinderen<br />
meteen letters leren schrijven.<br />
De Schrijfsleutel volgt verder het programma en de uitgangspunten van de nieuwe<br />
Handschrift. Ook het schrift, een lichthellend, verbonden schrift, is hetzelfde.<br />
Structuur<br />
Groep 1 en 2 van de Schrijfsleutel heeft 10 thema’s. In de eerste twee thema’s worden<br />
Raai de Kraai en Lin de Spin geïntroduceerd, die ook in de Leessleutel een rol spelen.<br />
De andere thema’s hebben geen vaste volgorde. Er is wel een in- en<br />
uitstapprogramma voor kinderen die tussentijds instromen en groep 1 of 2 of<br />
uitstromen naar groep 3.<br />
In groep 3 wordt het schooljaar verdeeld in twee gelijke delen van een half jaar.<br />
n totaal zijn er 16 thema’s, die elk twee weken in beslag nemen.<br />
In het eerste deel (schrijfschrift 1 en 2) ligt het accent op het aanleren van de losse<br />
letters in de context van de sleutelwoorden. In het tweede deel (schrijfschrift 3) leren<br />
de kinderen verbindingen en moeilijker lettercombinaties. De aangeboden woorden<br />
komen overeen met de woordtypen die bij spelling of technisch lezen aan de orde<br />
komen.<br />
De Schrijfsleutel heeft voor 36 weken lesstof. Een les duurt ongeveer 30 minuten.<br />
Voor de verschillende jaargroepen wordt uitgegaan van de volgende lestijd:<br />
• Groep 1: 1 uur per week<br />
• Groep 2: 1 uur per week<br />
• Groep 3: 2 ½ uur per week (5 lessen)<br />
• Groep 4: 2 uur per week (4 lessen)<br />
• Groep 5: 1 ½ uur per week (3 lessen)<br />
• Groep 6: 1 uur per week (2 lessen)<br />
• Groep 7: 1 uur per week (2 lessen)<br />
• Groep 8: ½ uur per week (1 les)<br />
30
Een thema is een eenheid van twee weken. Een thema van twee weken bestaat uit<br />
drie onderdelen:<br />
1. voorbereiding op het schrijven<br />
2. oefenen van het schrijven<br />
3. herhalen van het schrijven.<br />
Elke twee weken wordt er, naast regelmatige controle, teruggekeken op wat er geleerd<br />
is en wat de resultaten zijn.<br />
Er zijn drie soorten lessen: een voorbereidingsles, een letterles en een herhalingsles.<br />
Voorbereidingsles:<br />
Het (letter)patroon wordt geïntroduceerd, dan volgt de instructie over dat patroon en<br />
er wordt instructie gegeven over de schrijfhouding met behulp van het schema voor de<br />
schrijfhouding. De kinderen oefenen het patroon op blanco papier, in de vrije ruimte of<br />
in het katern Schrijfpatronen.<br />
Letterles:<br />
Korte instructie over de nieuwe letter en vervolgens werken de kinderen zelfstandig in<br />
hun schrijfschrift.<br />
Herhalingsles:<br />
De kinderen krijgen de gelegenheid de nieuw geleerde patronen en letters zelfstandig<br />
toe te passen.<br />
Combinatiegroepen<br />
Het organisatiemodel van de Schrijfsleutel is zodanig dat het mogelijk is om er goed<br />
mee te werken in combinatiegroepen.<br />
Er wordt uitgegaan van lessen van 30 minuten. Bijvoorbeeld: de kinderen in groep 3<br />
hebben de eerste dag instructie en werken de tweede dag zelfstandig in hun<br />
schrijfschrift. Zo ontstaat de gelegenheid om de kinderen van groep 4 instructie te<br />
geven. Tijdens de korte introductie voor groep 3 kunnen de kinderen van groep 4 zich<br />
oriënteren op de nieuwe letter.<br />
Door de afwisseling van zelfstandig werken lessen en leerkrachtgebonden lessen in alle<br />
jaargroepen kan men er dus goed mee werken in combinatiegroepen.<br />
Differentiatie<br />
Door de structurele aandacht voor schrijfhouding en – beweging en de schriftligging<br />
kunnen schrijfproblemen bij kinderen in een vroeg stadium voorkomen worden. Ook<br />
het schrijven van een letterpatroon dat de vorm van de aan te leren letter heeft, vormt<br />
een belangrijk onderdeel van de preventieve zorg.<br />
De curatieve zorg wordt gegeven door naast de schrijfschriften kopieerbladen aan te<br />
bieden met remediërende oefeningen en herhalingsoefeningen. Er zijn bijvoorbeeld<br />
31
laden met bredere liniatuur voor kinderen die qua motoriek nog niet toe zijn aan het<br />
schrijven tussen smallere lijnen, of bladen waarop letterverbindingen nog extra<br />
geoefend worden. De handleiding gaat in op de meest voorkomende oorzaken van<br />
schrijfproblemen en geeft daarnaast handreikingen voor gerichte hulp aan kinderen<br />
met ernstiger problemen.<br />
Linkshandige kinderen:<br />
De Schrijfsleutel kent geen linkshandige versie maar geeft begeleiding bij het<br />
schrijfonderwijs aan linkshandige kinderen. Linkshandige kinderen krijgen<br />
aanwijzingen voor de juiste bladligging: op elke pagina van het leerlingenmateriaal<br />
staat met pijltjes aangegeven in welke richting het schrijfschrift gedraaid moet worden.<br />
In de handleiding krijgt men ondersteuning bij de begeleiding van linkshandige<br />
kinderen op het gebied van lichaamshouding, aangepaste pengreep, aangepaste<br />
schriftligging en, daarmee samenhangend, houding van de schrijvende onderarm,<br />
geschikt schrijfmateriaal en een geschikte plaats in het lokaal zodat de lichtinval niet<br />
hinderlijk is.<br />
Evaluatie en toetsing<br />
Observatie- en registratieformulieren zijn opgenomen in de kopieermap zodat<br />
individuele vorderingen gevolgd en geregistreerd kunnen worden.<br />
Tijdens elke schrijfles is er tijd voor reflectie op het schrijfproces en kan de leerkracht<br />
eventueel bijsturen.<br />
Aan het eind van elk thema van twee weken is er in de schrijfschriften een<br />
registratiebalkje voor de kinderen opgenomen onder de kop ‘mijn moeilijke woorden’.<br />
Hierin registreren de kinderen de woorden met de letters en/of letterverbindingen die<br />
in die periode problemen hebben opgeleverd.<br />
Materialen<br />
Groep 1 en 2 : Themamap 1 en 2<br />
Groep 3: Handleiding<br />
Kopieermap<br />
Schrijfschriften 1 (met patronenkatern), 2 (met cijferkatern) en 3<br />
Klassikale letterkaart<br />
Individuele letterkaart<br />
Richtingkaart<br />
Schrijfschijf<br />
Groep 4: Handleiding<br />
Kopieermap<br />
32
Schrijfschriften 1 en 2<br />
Klassikale letterkaart<br />
Individuele letterkaart<br />
Richtingkaart<br />
Schrijfschijf<br />
Groep 5: Handleiding<br />
Kopieermap<br />
Schrijfschriften 1 en 2<br />
Schrijfschijf<br />
Groep 6: Handleiding<br />
Kopieermap<br />
Schrijfschrift<br />
Groep 7: Handleiding<br />
Kopieermap<br />
Schrijfschrift<br />
Groep 8: Handleiding<br />
Kopieermap<br />
Schrijfschrift<br />
33
Schrift<br />
Uitgeverij: ThiemeMeulenhoff<br />
Auteurs: Ben Hamerling, Astrid Scholten, Marjolein van Buuren, Thea Arts<br />
Algemeen<br />
Schrift is een schrijfmethode die geschreven is vanuit nieuwe inzichten. Het heeft een<br />
nieuwe, minder schuinstaande letter waarvan de vormgeving geheel is aangepast aan<br />
het moderne schrijfmateriaal en de psychomotorische uitgangspunten van deze tijd.<br />
De didactische uitgangspunten zijn:<br />
• Doorgaande lijn: vanaf groep 1 wordt er aandacht besteed aan een goede<br />
lettervormgeving. In een doorgaande lijn wordt de schrijfvaardigheid van<br />
groep naar groep vergroot.<br />
• Instrumentele vaardigheid: het accent ligt op kennis van de lettervormen en<br />
oefening in de vaardigheden van het schrijfinstrument.<br />
• Leren kijken naar vormen: door het kijken naar vormen doen kinderen<br />
vormkennis op. Door meer kennis van de vorm van letters worden kinderen<br />
zich bewust van hun handschrift en kunnen ze het verbeteren.<br />
• Juiste letterafstand: vooral bij het onverbonden schrift.<br />
• Handschriftbegeleiding: Schrift besteedt extra aandacht aan het<br />
schrijfonderwijs in de bovenbouw, bijvoorbeeld door begeleiding bij het<br />
ontwikkelen van een bruikbaar en leesbaar handschrift.<br />
• Activerende directe instructie: dit wil zeggen dat elke les begint met het<br />
ophalen van de laatst behandelde lesstof. De hoofdzaken worden samengevat<br />
en oefening vindt plaats in kleine stappen en onder begeleiding.<br />
Inhoud<br />
Er wordt veel aandacht besteed aan het bevorderen van de schrijfvoorwaarden.<br />
Het schrijven bij de kleuters bestaat uit het oefenen en werken aan de vinger-, hand-,<br />
arm- en schoudermotoriek en aan de oog- handcoördinatie. Ook goed kijken (kritisch<br />
waarnemen) speelt bij de kleuters een grote rol.<br />
Groep 1 en 2:<br />
Er wordt gewerkt met een groepsmap die materialen en werkvormen bevat voor:<br />
• Het maken van de eigen naam in kapitalen.<br />
• Het oefenen van de juiste pengreep en schrijfhouding.<br />
• Het effect ervaren van werken met verschillende materialen.<br />
• Teken-, kijk-, en doe-opdrachten.<br />
• Routeoefeningen.<br />
34
Groep 3:<br />
Vanuit de methode wordt geadviseerd om na de kerstvakantie te starten met het leren<br />
schrijven van de letters maar er kan ook aan het begin van het schooljaar gestart<br />
worden of na de herfstvakantie.<br />
Wil men graag meteen beginnen met het leren schrijven van letters dan worden de<br />
letters los aangeleerd en pas na de kerstvakantie herhaald en verbonden. De cijfers en<br />
de schrijfvoorwaarden komen net zo vaak aan bod als bij de start na de kerstvakantie.<br />
Na de kerstvakantie worden er per twee weken vier nieuwe letters geleerd, die direct<br />
verbonden worden.<br />
Ook is er een schrijfrijpheidstoets ontwikkeld, die eenvouding en snel is af te nemen.<br />
Aan het aanleren van een nieuwe letter worden twee lessen besteed.<br />
In de eerste les wordt de letter geanalyseerd op ‘gebogen’ en ‘rechte’ delen. De<br />
gebogen delen zijn geel en de rechte delen zijn paars. Het kind leert zo na te denken<br />
over de lettervorm. In het schrift wordt de letter geoefend door middel van een<br />
letterfilm. Bij deze letterfilm mist er steeds een onderdeel van het lettertraject. De<br />
kinderen moeten het eerste stuk inschrijven en het laatste stuk afschrijven.<br />
In de tweede les gaan de kinderen na een korte herhaling eerst onder begeleiding van<br />
de leerkracht de letter inoefenen en daarna zelfstandig oefenen. Voordat er geschreven<br />
kan worden, moeten de kinderen de juiste schrijfhouding en pengreep aannemen.<br />
Iedere les eindigt met een terugblik op het geleerde.<br />
Bij de lettervolgorde heeft Schrift rekening gehouden met de volgende punten:<br />
• Opbouw in moeilijkheidsgraad wat betreft de fijne instrumentele vaardigheid<br />
die nodig is; eerst de rompletters, dan de stokletters en als laatste de<br />
lusletters.<br />
• Opbouw in eenvoud van trajectstructuur; de i is eenvoudiger dan de u.<br />
• Geleidelijke opbouw van dekkende streken en draairichtingen binnen de<br />
letters.<br />
• Opbouw binnen de verbinding van de letters. Eerst de verbindingen die na<br />
een afhaal overgaan in de ophaal (in, mus), dan de verbindingen die van<br />
bovenaf komen.<br />
• Opbouw door letters met vormovereenkomsten na elkaar aan te bieden.<br />
Groep 4:<br />
Aandacht voor de instructie van kapitalen en aan het herhalen van de kleine letters en<br />
hun onderlinge verbindingen. Daarnaast wordt er aandacht besteed aan:<br />
• Zoneproblematiek (lus-, romp- en staartzone)<br />
• Hellinghoek<br />
• Letter- en woordafstand<br />
• Kerende en overlappende streken<br />
35
• Analyse van vormen<br />
Groep 5 tot en met groep 8:<br />
In de bovenbouw gaat het om de ontwikkeling en het onderhoud van het handschrift.<br />
Het belangrijkste criterium is leesbaarheid.<br />
Verder is er aandacht voor:<br />
• Letterkennis<br />
• Functioneel schrijven<br />
• Lay-out<br />
• Schrijfhouding en pengreep<br />
• Kalligrafie<br />
• Het onverbonden schrift<br />
• Temposchrijven<br />
• Schriften uit andere culturen.<br />
• Toetsenbordvaardigheid: deze module, Sneltoets genaamd, kan zowel<br />
klassikaal, individueel als in een circuit aangeboden worden. In een aantal<br />
stappen leren de kinderen de juiste typehouding, ze leren hun handen op de<br />
juiste wijze, zwevend boven het toetsenbord, te houden en ze leren tienvingerig<br />
blind typen.<br />
Structuur<br />
Groep 1 en groep 2: werken met een groepsmap van 60 werkbladen.<br />
Groep 3: vier keer per week 30 minuten schrijven.<br />
Groep 4: drie keer per week 30 minuten schrijven.<br />
Groep 5: twee keer per week 30 minuten schrijven.<br />
Groep 6, 7 en 8: een keer per week 30 minuten schrijven.<br />
Combinatiegroepen<br />
In de lesschema’s in de handleiding staat precies aangegeven hoe de leerkracht de<br />
lessen kan indelen. Ook is er jaarindeling voor combinatiegroepen. Per week staat er<br />
welke onderdelen er – parallel – in groep 3 en 4 behandeld kunnen worden.<br />
Differentiatie<br />
Leerlingen die meer moeite hebben om zich een letter eigen te maken, krijgen<br />
intensievere begeleiding. Dit kan door meer informatie over letters en trajecten te<br />
geven, maar een leerling kan ook oefenen met behulp van de cd-rom bij Schrift.<br />
Doordat schrijven een vak is dat klassikaal wordt gegeven, zal er weinig tempoverschil<br />
tussen de leerlingen zijn. Alleen bij het zelfstandig werken zullen sommige leerlingen<br />
36
sneller zijn dan andere. Voor deze leerlingen heeft elke les een uitloopopdracht. Ook<br />
de cd-rom biedt extra materiaal om te oefenen.<br />
Linkshandigen:<br />
Doordat de ‘Schrift’-letter niet meer zo rechtshellend is, wordt het voor linkshandigen<br />
eenvoudiger om zich erbij aan te sluiten. Daarbij gaat Schrift er van uit dat het kind<br />
zelf aangeeft op welke wijze hij of zij comfortabel schrijft. De methode geeft hiervoor<br />
aanwijzingen.<br />
Evaluatie en toetsing<br />
Schrift biedt een (zelf)volgschrift waarbij maximaal twee toetsmomenten per jaar<br />
voldoende zijn om de richting van de ontwikkeling te kunnen bepalen. De leerling leert<br />
zelfstandig het eigen handschrift te beoordelen.<br />
Voor leerkrachten in de bovenbouw heeft Schrift een handschriftanalyse-instrument<br />
ontwikkeld. Niet alleen het schrijfproduct wordt hierbij bekeken, maar vooral ook het<br />
proces: de schrijfhouding en de pengreep. Met de vaardigheidstoets kan eenvoudig<br />
worden vastgesteld op welk grafisch gebied de leerling nog extra oefening nodig heeft.<br />
In de handleiding wordt hier aandacht aan besteed.<br />
Materialen<br />
Groep 1 en 2: Groepsmap met cd-rom<br />
Wandkaarten<br />
Groep 3 tot en met 8: Handleiding<br />
Groepsmap met cd-rom<br />
Wandkaarten<br />
Schriften<br />
Letterkaarten<br />
Rt- katern<br />
37
Aan elkaar<br />
Uitgeverij: Noordhoff<br />
Jaar van verschijning: 2008<br />
Algemeen<br />
Aan elkaar is een nieuwe schrijfmethode die niet gebonden is aan een aanvankelijke<br />
leesmethode. De methode heeft en doorgaande lijn van groep 1 tot en met groep 8.<br />
Ook is er gekozen voor compacte handleidingen waarin de kern van de instructie staat<br />
en een afgepaste hoeveelheid leerstof.<br />
De leerlingen leren alle aspecten van het schrijven te beheersen: houding, motoriek,<br />
tempo en vormgeving.<br />
Inhoud<br />
Groep 1 en 2: sensomotorische integratie -bewegingsactiviteiten<br />
activiteitenboek 1 - 2<br />
Groep 2 en 3: schrijfvoorbereiding -ontwikkelen van de<br />
schrijfvoorwaarden<br />
activiteitenboek en schrift 2 - 3<br />
Groep 3 en 4: aanvankelijk schrijven -cijfers, kleine letters, hoofdletters en<br />
leestekens leren schrijven<br />
Groep 5 t/m 8: voortgezet schrijven -schrijflessen met toepassingen.<br />
Groep 1 en 2:<br />
In groep 1 en 2 wordt gewerkt aan de ontwikkeling van de grove en fijne motoriek.<br />
Met spelletjes, liedjes en versjes leren de kinderen zich soepel en ritmisch te bewegen.<br />
De activiteiten worden duidelijk beschreven in het activiteitenboek. Aan het eind van<br />
groep 2 oefenen de kinderen met speelse tekenopdrachten schrijfhouding, pengreep,<br />
papierligging, papiertransport en schrijfbeweging.<br />
Groep 3:<br />
In de eerste weken worden de vaardigheden van groep 1 en 2 opgefrist. Daarna wordt<br />
begonnen met het echte schrijven. Zodra de kinderen drie letters kunnen schrijven,<br />
gaan ze verbindingen maken door eenvoudige woordjes te schrijven.<br />
Voor de cijfers is er een apart schriftje. De cijfers kunnen dus, wanneer men maar wil,<br />
aangeboden worden.<br />
Naast het schrijven van letters leert het kind de liniatuur van het schrift te hanteren.<br />
Verder is er voortdurend aandacht voor schrijfhouding, papierligging, papiertransport,<br />
pengreep en pendruk.<br />
38
Groep 4:<br />
In groep 4 worden de eerste twee weken besteed aan herhalingslessen. Daarna<br />
worden de hoofdletters aangeleerd, terwijl lettergrootte en liniatuur worden verkleind.<br />
Het kind leert in één les een nieuwe hoofdletter aan. In een volgende les worden de<br />
aangeleerde hoofdletters herhaald. Als alle hoofdletters zijn geleerd, volgt er een<br />
programma van herhaling en toepassing.<br />
In de tweede helft van groep 4 verschuift de aandacht van de automatisering van de<br />
schrijfbeweging naar tempo en vormgeving (vorm, grootte, verhoudingen,<br />
verbindingen, spatiëring).<br />
Groep 5:<br />
In groep 5 wordt de leerstof van groep 4 herhaald en worden de puntjes op de i gezet.<br />
Twee schrijflessen per week zijn dan voldoende. De leerlingen leren hun schrijfwerk<br />
ook vorm te geven. Het kind kan oefenen zonder methodevoorbeeld en zo een goed<br />
leesbaar, eigen handschrift ontwikkelen. Ook worden ze zich bewust gemaakt van hun<br />
eigen schrijftempo.<br />
Groep 6, 7 en 8:<br />
In de hoogste drie leerjaren ligt het accent op automatiseren, temposchrijven en het<br />
ontwikkelen van een goed leesbaar handschrift. Ook leren de kinderen hun teksten<br />
vorm te geven en te experimenteren met de grafische mogelijkheden van teksten.<br />
Ze schrijven nu op één steunlijn.<br />
Structuur<br />
Groep 1: 36 activiteiten 1 les per week<br />
Groep 2: 72 activiteiten 2 lessen per week<br />
Groep 3: 1 e helft van het jaar 5 lessen per week<br />
2 e helft van het jaar 4 lessen per week<br />
Groep 4: 1 e helft van het jaar 4 lessen per week<br />
2 e helft van het jaar 3 lessen per week<br />
Groep 5: 2 lessen per week<br />
Groep 6, 7 en 8: 1 les per week aflopend naar 1 les per twee weken.<br />
Schrijfdidactiek<br />
De letters zijn eenvoudig van vorm en hebben geen onnodige rondingen. Alle letters<br />
kunnen in een doorlopende lijn geschreven en verbonden worden. Alleen bij de t en x<br />
is er een penoptilling nodig.<br />
Volgens de nieuwste inzichten maakt Aan elkaar gebruik van losse hoofdletters. Uit<br />
onderzoek in gebleken dat de verbindingen tussen hoofdletter en kleine letter vaak<br />
problemen geeft.<br />
39
Zodra de geleerde letters een woordje vormen, leren de kinderen de letters te<br />
verbinden. Zo leren ze een beter bewegingspatroon aan dan bij het schrijven van losse<br />
letters. Vaste letterclusters zoals ei en sch worden aan elkaar geschreven geleerd.<br />
De eerste stap van het leerproces is oriëntatie op de vorm van de schrijfletters.<br />
Vervolgens nemen de kinderen het visuele beeld van de beweging op door een<br />
demonstratie van de schrijfwijze. Dan oefenen de kinderen de schrijfwijze individueel<br />
aan de hand van een letterkaart met richtingpijlen. Door met de vinger de schrijfwijze<br />
te volgen, slaan ze het bewegingsverloop op in hun geheugen.<br />
Op ‘kladblaadjes’ bovenaan de pagina kunnen ze een nieuwe letter zonder liniatuur<br />
oefenen.<br />
Daarna wordt de letter geschreven tussen de liniatuurlijnen.<br />
Aan elkaar werkt met diverse schrijfhulpjes zoals het lettermannetje en de handjes.<br />
Het lichaam van het lettermannetje geeft de schrijfzone aan: de buik is het<br />
rompgedeelte, het hoofd de bovenlussen en de benen de onderlussen. Het<br />
lichaamsdeel dat donker gekleurd is, wijst de zone aan die het kind moet gebruiken.<br />
Het handje wijst op romphoogte waar de kinderen moeten beginnen met schrijven.<br />
Tot slot leren de kinderen al vanaf het begin te reflecteren op hun eigen werk, niet<br />
alleen op het eindproduct, de letter zelf, maar ook op het bewegingsverloop.<br />
Differentiatie<br />
In de handleiding vindt men aanwijzingen om zwakke schrijvers te helpen. Aan elkaar<br />
biedt verschillende mogelijkheden.<br />
Daarnaast worden er verschillende suggesties gegeven onder het kopje “Steuntje in de<br />
rug”. De steuntjes houden direct verband met lesdoelen en observatiepunten en zijn<br />
beknopt geformuleerd. Met behulp van de observatiepunten kan men vroegtijdig<br />
ontdekken welke kinderen extra hulp nodig hebben.<br />
Onder aan de pagina in het schrijfschrift is een extra regel –differentiatieregel- om<br />
kinderen moeilijke letters nog eens te laten oefenen of om snelle kinderen een vrije<br />
opdracht te geven.<br />
Vanaf groep 5 wordt er in het schrijfschrift een aparte schrijfopdracht gegeven die de<br />
kinderen uitvoeren op een los schrijfblad.<br />
Met het computerprogramma kan men de schrijfbeweging nog eens demonstreren. Het<br />
schrijftempo is instelbaar.<br />
De computer kan zowel losse letters als woorden schrijven. Ook kunnen extra<br />
oefenbladen worden gemaakt voor zwakke of goede schrijvers. Voor zwakke schrijvers<br />
in groep 5 kan bijvoorbeeld een oefenblad worden gemaakt met woorden en zinnen op<br />
hun eigen niveau, maar met de liniatuur van groep 4.<br />
40
Linkshandigheid: in de schrijflessen en schrijfschriften wordt geen onderscheid<br />
gemaakt tussen rechts- en linkshandigen. Het belangrijkste verschil is de papierligging.<br />
In de handleidingen staan praktische instructies waarmee men linkshandige kinderen<br />
goed kan begeleiden.<br />
Toetsing<br />
Per jaargroep kan men gebruik maken van klassikale observatie- en registratielijsten.<br />
Per les zijn er 2 à 3 lesdoelen. Aan elk lesdoel is een observatiepunt gekoppeld.<br />
Aan de hand van deze observaties kan men vroegtijdig constateren welke kinderen<br />
extra aandacht nodig hebben.<br />
Er zijn verschillende observatie- en registratielijsten.<br />
Voor groep 1 en 2: sensomotorische integratie en schrijfvoorwaarden.<br />
Groep 3: schrijfvoorwaarden, schrijfbeweging en schrijfwijze.<br />
Groep 4 t/m 8: handschrift en schrijftempo.<br />
Naast observatie en registratie wordt er ook getoetst.<br />
Voor groep 3 zijn er zes toetslessen, voor groep 4 vier toetslessen en voor groep 5 tot<br />
en met 8 zijn er twee toetslessen.<br />
Materiaal<br />
Groep 1 en 2 : Activiteitenboek<br />
Groep 3: Handleiding<br />
Voorloopschrift<br />
Schrijfschriften a, b, c<br />
Cijferschrift<br />
Letterkaart<br />
Wandkaart<br />
Computerprogramma<br />
Groep 4, 5: Handleiding<br />
Schrijfschrift a en b<br />
Computerprogramma<br />
Groep 6, 7, 8: Handleiding<br />
Schrijfschrift (1)<br />
De uitgebreid handleidingen staan op www.aanelkaar.nl<br />
41
<strong>Schrijven</strong> op maat<br />
Auteur: Annemiek Ruytenberg-Wegbrands<br />
Algemeen<br />
<strong>Schrijven</strong> op maat is een remediërende methode voor kinderen met (senso)motorische<br />
en/of cognitieve problemen.<br />
Schrijfproblemen kunnen veel oorzaken hebben en zich op verschillende wijzen<br />
manifesteren. In het theoriegedeelte van <strong>Schrijven</strong> op maat krijgt men zicht op en<br />
inzicht in schrijfproblemen bij kinderen met: ontwikkelingsproblemen als ADHD,<br />
geringe leergeschiktheid, visuele problemen, ontwikkelingsachterstand, lichte en<br />
ernstige neuromusculaire functiestoornissen.<br />
In <strong>Schrijven</strong> op maat worden de kinderen op een speelse manier aangesproken op hun<br />
(senso)motorische en cognitieve mogelijkheden.<br />
Er wordt gebruik gemaakt van eenvoudige en eenduidige instructies. Doordat de<br />
opmaak van de werkbladen rustig is met duidelijke zwart-wit contrasten, wordt de<br />
visuele waarneming vergemakkelijkt, terwijl de kinderen niet onnodig worden afgeleid.<br />
Door middel van toetsen krijgt men inzicht in de resultaten van de leerling en kan men<br />
extra lesstof aanbieden.<br />
De bijgeleverde software maakt het mogelijk om werkbladen te maken met<br />
zelfgekozen woorden en/of zinnen die in de leersituatie passen.<br />
Goede schrijfvoorwaarden leiden tot ontspannen schrijven:<br />
Naast het aanleren van de letters en het leren schrijven van de woordjes wordt er in<br />
de lessen aandacht besteed aan:<br />
• Een goede zithouding<br />
• Een goede penvatting<br />
• Ontspannen van schouders, armen en handen<br />
• Reguleren van alertheid<br />
• Ontwikkelen van bilaterale integratie: samenwerking van twee handen, zelfs<br />
van twee lichaamshelften.<br />
• Ontwikkelen van het dieptespiergevoel<br />
• Ontwikkelen van de oog-handcoördinatie<br />
• Ontwikkelen van vormwaarneming, ruimtewaarneming en richtingsbesef<br />
• Stimuleren van een ontspannen lijnvoering<br />
• Stimuleren van een ritmische beweging en beleving.<br />
42
Structuur<br />
De methode is ingedeeld in drie fasen:<br />
1. Basisprogramma en cijfers<br />
2. Schrijfpatronen<br />
3. Letters<br />
Voor het basisprogramma en het aanleren van de cijfers heeft men ongeveer 14 weken<br />
nodig, voor het aanleren van de schrijfpatronen 5 weken.<br />
Deze vijf weken worden ook gebruikt om de kinderen te observeren zodat goed<br />
gekozen kan worden tussen blokletterschrift of verbonden schrift.<br />
Voor het aanleren van de letters heeft men ongeveer 26 weken nodig.<br />
Als de leerlingen de methode hebben doorlopen, beheersen ze de cijfers en de<br />
blokletters of de letters uit het verbonden schrift en kunnen ze korte woordjes<br />
schrijven. Voor de verdere ontwikkeling van het handschrift kunnen de leerlingen nu<br />
aansluiten bij andere schrijfmethoden.<br />
Voor elke week is een lesplan gemaakt dat bestaat uit vier schrijflessen. Elke les is in<br />
de handleiding uitgewerkt. Deze lessen zijn ook aan te passen aan de individuele<br />
mogelijkheden van de leerling. In elk lesplan is een les ‘<strong>Schrijven</strong> op muziek’.<br />
Differentiatie<br />
In de handleiding maar ook in het theoriegedeelte wordt er aandacht besteed aan<br />
zorgverbreding en differentiatie.<br />
Linkshandigheid:<br />
Bij sommige kinderen is het niet duidelijk welke hand de schrijfhand is. Bij deze<br />
kinderen is het raadzaam om door middel van observatie vast te stellen welke hand de<br />
aangewezen hand is om te schrijven. Er is een observatieformulier ‘Vaststellen van de<br />
schrijfhand’.<br />
Materialen<br />
Deel 1: handleiding, inclusief audio-cd.<br />
Deel 2: 68 werkbladen (kopieerbladen) voor het basisprogramma, de cijfers en<br />
de schrijfpatronen.<br />
Deel 3: 208 werkbladen (kopieerbladen) voor de verbonden letters, inclusief<br />
software voor het maken van eigen werkbladen.<br />
Deel 4: 215 werkbladen (kopieerbladen) voor de blokletters, inclusief software<br />
voor het maken van eigen werkbladen.<br />
Theoriegedeelte in een map.<br />
43
<strong>Schrijven</strong> leer je zo!<br />
Uitgeverij: Elsevier Educatief<br />
Auteur: Henk Schweitzer<br />
Algemeen<br />
In deze methode wordt geen verbonden schrift aangeleerd maar wordt het blokschrift<br />
aangeleerd. In <strong>Schrijven</strong> leer je zo! worden houding en beweging als primaire<br />
voorwaarden in het schrijfproces gezien. Spelenderwijs wordt met motorische<br />
oefeningen, zogenaamde bewegingstussendoortjes, aandacht besteed aan een goede<br />
schrijfhouding en schrijfbeweging. Het is een vast onderdeel van de schrijfles en terug<br />
te vinden op de werkbladen.<br />
Het doel van deze schrijfmethode is: het aanleren van en goed handschrift, dat er<br />
verzorgd uitziet en dat in een vlot tempo geschreven kan worden.<br />
Inhoud<br />
Oorzaken van schrijfstoornissen kunnen zowel op cognitief als op motorisch terrein<br />
liggen. In het primair onderwijs komen in de basisscholen, maar vooral in de scholen<br />
voor speciaal onderwijs, zwakke schrijvers voor. Deze zwakke schrijvers lopen al snel<br />
een achterstand op. Er zouden veel problemen voorkomen kunnen worden, wanneer er<br />
goed inzicht mogelijk is in de schrijfmotorische mogelijkheden en onmogelijkheden van<br />
ieder kind afzonderlijk.<br />
Leerlingvolgsysteem<br />
In <strong>Schrijven</strong> leer je zo! wordt een vanuit de praktijk ontwikkeld leerlingvolgsysteem<br />
gehanteerd. Dit systeem geeft directe aanwijzingen over bewegen, schrijven en de<br />
schrijfvorderingen van het kind. Het leerlingvolgsysteem is een hulpmiddel bij het<br />
functioneren in het leerproces, waarbij de preventie prioriteit heeft boven de remedie.<br />
Volgens een onderzoek, uitgevoerd door onderwijspsychologen op een groot aantal<br />
scholen in Amerika, ontstaan veel schrijfproblemen door onvoldoende automatisering<br />
van het handschrift.<br />
Verkeerslichtletters<br />
Vormherkenning en uiteindelijk trajectbeheersing kunnen positief beïnvloed worden<br />
door verkeerslichtletters. Door middel van deze verkeerslichtletters leren kinderen in<br />
korte tijd de lettervormen die nodig zijn om een vloeiend handschrift te ontwikkelen.<br />
In <strong>Schrijven</strong> leer je zo ! wordt gewerkt met verkeerslichtletters. De letters vormen zich<br />
volgens een verkeerslicht. Je begint bij de groene pijl, bij de gele pijl moet je terug en<br />
bij een rood blokje ben je klaar.<br />
44
Na het overtrekken gaan de kinderen het met een potlood proberen. In een ruim, wit<br />
vlak proberen de kinderen de letter dik, dun, groot, klein en vervolgens in ritme of op<br />
snelheid. Met behulp van speciaal ontworpen werkbladen is elke letter een spannend<br />
spel.<br />
Computerprogramma<br />
De methode maakt ook gebruik van een computerprogramma waarmee de kinderen<br />
zelfstandig de schrijfbeweging kunnen oefenen.<br />
Grootte en tempo kunnen evenals de verbale ondersteuning zo door de computer<br />
geregeld worden. Na of tijdens de presentatie van de letter kan de leerling met zijn of<br />
haar vinger op het beeldscherm het bewegingsverloop volgen.<br />
Blokschrift<br />
Veel kinderen ervaren het maken van de lussen bij het verbonden schrift als lastig. De<br />
motoriek van een kind in groep 3 is hiervoor vaak nog onvoldoende. Veel letters en<br />
verbindingen van het verbonden schrift zijn complex van structuur en eisen een<br />
vaardige bewegingstechniek.<br />
In <strong>Schrijven</strong> leer je zo ! is gekozen voor het blokschrift omdat de lettervormen:<br />
• Een eenduidige halenstructuur hebben.<br />
• Geen complexe overgangen bevatten.<br />
• Geen lange lettertrajecten bevatten.<br />
• Worden aangeboden vanuit een motorische moeilijkheidsgraad.<br />
Enkele andere voordelen zijn:<br />
• Uiteindelijk gaat het net zo snel<br />
• Het is beter leesbaar en blijft vaak beter leesbaar<br />
• Het kind ziet de overeenkomst met de gedrukte letter.<br />
Kleurstroken<br />
In <strong>Schrijven</strong> leer je zo! wordt met kleurstroken gewerkt, waar de kinderen tussen<br />
moeten schrijven. Rompletters worden door de kinderen in de witstroken geschreven.<br />
De letters met een bovenstok in het lucht-(blauw) vlak. De letters met een onderstok<br />
in het grond- (groene) vlak. De sleutelwoorden lucht en grond geven de kinderen veel<br />
steun bij het leren automatiseren van de vorm van de letters.<br />
Linkshandigheid<br />
De indeling van de werkmap maakt het mogelijk voor linkshandigen eenvoudig te<br />
schrijven. Zij ondervinden geen last van de ringband en krijgen met gerichte adviezen<br />
eveneens een vlot en leesbaar geschreven handschrift.<br />
45
Evaluatie<br />
In <strong>Schrijven</strong> leer je zo ! wordt uitgebreid aandacht besteed aan het evaluatie- en<br />
reflectieproces. Onmiddellijk feedback krijgen en zelf je eigen motorische proces<br />
analyseren, werkt stimulerend op de schrijfontwikkeling.<br />
Kinderen worden uitgedaagd om over hun eigen prestaties en die van anderen na te<br />
denken en te reflecteren. Dit leidt tot een kritische en positieve leerhouding.<br />
Materialen<br />
Groep 1, 2, 3 en 4: Programma en materialen uit <strong>Schrijven</strong> zonder pen<br />
Stereobord met twee stiften<br />
Motokist met inhoud<br />
Doebord met magnetische letters<br />
Groep 2, 3 en 4: Bewaarmap <strong>Schrijven</strong> leer je zo!<br />
Werkmap – inhoud: set voorbereidende vormen blokschrift<br />
Set cijfers<br />
Set rompletters blokschrift<br />
Set tweetekenklanken blokschrift<br />
Set hoofdletters<br />
Scheurblok blanco rasters<br />
Extra’s:<br />
Letter- en cijferwandplaten<br />
Letter- en cijferkaarten<br />
Schrijfschriftjes groep 3, 4, 5 en 6<br />
Voor groep 7 en 8 is Schrijfautomaat in ontwikkeling<br />
Handleiding<br />
Leerlingvolgsysteem<br />
Computerprogramma met letterkeuzemenu<br />
Schrijfhouding wandkaarten<br />
Verder met schrijven<br />
Henk Schweitzer heeft deze kist samengesteld gebaseerd op vele jaren ervaring op<br />
gebied van motoriek en schrijven. Met deze kist kan men observeren, analyseren en<br />
natuurlijk oefenen.<br />
46
Schrijfdans<br />
Uitgever: in eigen beheer<br />
Auteur: Ragnhild Oussoren-Voors<br />
Algemeen<br />
Schrijfdans is een methode die gebaseerd is op de empirische ervaringen van de<br />
schriftpsychologische wetenschap, of te wel grafologie.<br />
Het doel van Schrijfdans is om met behulp van muziek, rijmpjes, spelletjes en muzieken<br />
fantasietekeningen een vloeiend handschrift voor te bereiden door het combineren<br />
van grofmotorische- en fijnmotorische bewegingen in de lucht en op papier. De<br />
ruimtelijke blik op papier wordt geoefend door met beide handen te werken. De<br />
afwisselende ritmes en tempi van muziek stimuleren het kind tot aanpassing van<br />
schrijfsnelheden.<br />
Schrijfdans beoogt hiermee ook een verbetering van de algehele lichamelijke en<br />
geestelijke conditie gedurende de schooldag en het uitblijven van frustaties en<br />
krampachtigheid bij het uiteindelijke schrijfproces.<br />
De schrijfdansmethode gaat uit van een totale beleving, waardoor de kinderen de<br />
bewegingen en vormen op verschillende manieren kunnen ervaren. Hierdoor ontstaat<br />
een brede oriënteringsbasis voor de diverse en soms complexe bewegingsvormen.<br />
Schrijfdansbewegingen gaan altijd gepaard met emotionele bewegingen. Denken, doen<br />
en ervaren worden door klank en kleur op het schrijfoppervlak vastgelegd.<br />
Inhoud<br />
Peuterschrijfdans:<br />
Voor peuters vanaf twee en een half jaar. Peuterschrijfdans is een geheel op de<br />
peuterleeftijd aangepaste bewerking van Schrijfdans 1. Het omvat negen thema’s, elk<br />
met een thuis- en een pretparkvariant. In elk thema staan bepaalde basisbewegingen<br />
centraal. Er is steeds een inleidend verhaaltje, de tekst van het liedje en suggesties<br />
voor de bewegingen in de lucht en ‘schrijbel’-suggesties.<br />
Schrijfdans 1:<br />
Voor kinderen tot 6 jaar.<br />
Schrijfdans 1 behandelt niet het aanleren van de letters maar de bewegingen die aan<br />
het methodisch schrijven vooraf gaan en waarbij de kinderen geleidelijk kunnen<br />
wennen aan de letters en met basisvormen verbindingen kunnen spelen. Als kinderen<br />
fijnmotorisch nog niet voldoende schrijfrijp zijn, is het verstandiger extra aandacht aan<br />
het oefenen van de belangrijkste schrijfbewegingen te besteden. Dit kan ook in de<br />
47
groepen 4 tot en met 6 voor oudere leerlingen met een zwakke tot zeer zwakke<br />
motoriek.<br />
Schrijfdans 2 – Woorddans:<br />
Voor kinderen vanaf 6 jaar.<br />
In Woorddans leren de kinderen ‘schrijfdansen’ (of bewegingen en verbindingen<br />
inslijpen) van het grote oppervlak naar A4 en A5 formaat.<br />
Deel 2 bestaat uit 4 delen die afwisselend door elkaar gebruikt kunnen worden.<br />
Deel A – week 1 tot en met 8: voorbereidende en ondersteunende<br />
schrijftekenoefeningen. Hier blijft het afwisselende gebruik van borden en sponzen,<br />
grote en kleine vellen papier belangrijk.<br />
Deel B – week 9 tot en met 22: volgens een weekschema of eigen aanpassing in tijd<br />
de volgende onderdelen.<br />
1. Vouwen en verdelen. Bevordert de fijne motoriek, ruimteverdeling en inzicht.<br />
2. Lettergroepen. Volgens acht basisbewegingen.<br />
3. Inslijpen = herhalingen met kleur over elkaar.<br />
4. Beeldletters = ervaren van concreet letterbeeld en voorstellingsvermogen.<br />
5. Steunbeweging = ervaren van de structuur van de letter.<br />
Deel C: beweging en spelletjes met letters en cijfers. Alle basisbewegingen komen<br />
weer terug op bord en papier.<br />
Deel D: muziektekeningen. De auditieve waarnemingen via de muziek worden<br />
gekoppeld aan emotionele ervaringen en herkenningen, die daardoor versterkt of<br />
verzwakt worden.<br />
Schrijfdans 3:<br />
Voor alle leeftijden. Schrijfdans deel 3 is een uitbreiding van deel 1 en 2. Leerkrachten,<br />
begeleiders en leerlingen worden gestimuleerd door alle basisbewegingen, beeldletters,<br />
verbindingen en schrijfotheek-bladen nog eens te herhalen.<br />
Structuur<br />
Schrijfdans deel 1 heeft een negen weken durend weekprogramma. Het kan zo vaak<br />
herhaald worden als wenselijk is.<br />
Schrijfdans deel 2 beslaat in totaal 22 weken.<br />
Voor groep 3 zijn er 4 schrijfdansboekjes met alle combinaties ‘in de lucht, op bord en<br />
papier’. Door de 36 weekthema overzichten kan men methodisch met schrijfdans<br />
werken. De thema’s van alle muziektekeningen van Deel 1 en 2 zijn verwerkt in het<br />
schrijfproces. In de Schrijfdansboekjes komt het lijnenspel tussen beweging, ruimte,<br />
vorm, spanning, ontspanning, elasticiteit en veerkracht tot een optimale beleving.<br />
48
Iedere week bestaat uit 4 Schrijfdansdagen/lessen.<br />
Voor groep 4 zijn er ook 4 schrijfdansboekjes<br />
Schrijfdans 3 heeft 8 weekthema’s die parallel lopen met de thema’s uit deel 1.<br />
aangezien deel 3 een uitbreiding is, kunnen de thema’s afzonderlijk of in paren (deel 1<br />
en deel 3) worden uitgevoerd.<br />
Materialen<br />
Peuterschrijfdans<br />
Schrijfdans deel 1<br />
Schrijftekenkaarten<br />
Schrijfdans deel 2<br />
Schrijfdans deel 3<br />
Schrijfdans-boekjes A, B, C en D + weekschema’s voor groep 3<br />
Schrijfdans-boekjes E, F, G en H + weekschema’s voor groep 4<br />
Schrijfdans Musical ‘Een Mu-zi-lu-pa-bo doe je zo!’<br />
49
Materialen voorbereidend schrijven<br />
522.463 Vlechten € 22,04<br />
Leren vlechten is een goede oefening voor de motoriek.<br />
Het spel is een uitstekend hulpmiddel om de behendigheid<br />
met de vingers te bevorderen.<br />
522.461 Kleding rijgen € 27,88<br />
Volg de contouren of strik de schoenen met het<br />
rijgsnoer, een goede motorische oefening.<br />
522.462 Vetrovorm € 84,66<br />
Een leuk rijgspel ter bevordering van de<br />
oog-hand coördinatie.<br />
522.391 Motoriekspel: cijfers € 42,72<br />
522.392 Motoriekspel: schrijfpatronen 1 € 42,72<br />
522.393 Motoriekspel: schrijfpatronen 2 € 42,72<br />
522.394 Motoriekspel: figuren 42,72<br />
521.206 Skribi € 97,03<br />
Het kind oefent de oog-hand coördinatie: door het<br />
maken van grote schrijfbewegingen wordt het<br />
schrijven voorbereid.<br />
068.212 Schrijfkaarten deel 1 € 35,56<br />
522.951 Motoriekbord 21,43<br />
522.952 Motoriek getallenbord 21,43<br />
521.349 Doebord (<strong>Schrijven</strong> leer je zo!) 189,21<br />
521.350 Mappen (2) lettertekens incl.handleiding en magneten 118,41<br />
577.034 Teken het ontbrekende € 56,43<br />
522.274 Motoriek € 76,68<br />
Een schitterende kist om kinderen mee te laten werken<br />
in de leesschrijfhoek. De kist bevat tien verschillende<br />
schrijfpatronen.<br />
522.100 Lettermotoriek € 48,08<br />
521.250 Kwinto motokist € 110,67<br />
Een multifunctionele kist boordevol motorische spelletjes.<br />
521.251 Kwinto stereobord € 128,52<br />
Een transparant whiteboard waarop vrije, grote<br />
bewegingstekenen gemaakt kunnen worden.<br />
521.792 Verder met schrijven 295,00<br />
521.793 Verder met schrijven aanvulling 1<br />
50
521.794 Verder met schrijven aanvulling 2<br />
042.455 Schrijfletterstempels € 106,98<br />
Schrijfletters in verbonden schrift..<br />
042.550 Kist schrijfpatronen € 57,74<br />
042.590 Rail-letterstempels € 44,05<br />
Stempels ontworpen voor het leren schrijven van<br />
blokletters. In de houten kist zitten 27 rail-letterstempels.<br />
590.198 Schuurpapieren letters (blokschrift) 94,01<br />
590.197 Opbergkist 26,78<br />
590.200 Schuurpapieren letters (licht hellend) 94,01<br />
Schrijfbenodigdheden<br />
061.240 Bruynzeel Triple potlood grijs per 72 € 10,44<br />
Een driekantig potlood ter bevordering van de<br />
schrijfhouding.<br />
060.095 Lamy abc-schoolvulpen per stuk € 10,06<br />
Deze schoolvulpen heeft een speciaal uitgediept<br />
voorstuk met esdoornhouten houder. Onverslijtbaar<br />
en breukvast.Voor links- en rechtshandigen.<br />
<strong>Heutink</strong> Rollerpen per stuk<br />
Kunststofhouder in de schrijfkleur. Potloodmodel,<br />
dop met clip. De schrijfdikte is 0,6 mm.<br />
Een hardmetalen kogel en kogelhouder. Niet<br />
navulbaar.<br />
080.201 rood € 0,74<br />
080.202 groen € 0,74<br />
080.203 zwart € 0,74<br />
080.204 blauw € 0,74<br />
080.045 Bruynzeel Kalligrafieset € 12,13<br />
De set bevat een penhouder met daarbij vier<br />
voorstukken en een converter om ook met losse<br />
inkt te kunnen werken. Inclusief drie zwarte<br />
inktpatronen. De set is uitermate geschikt voor<br />
beginners.<br />
51
060.016 Vingergrip voor vulpen € 1,05<br />
Deze vingergrip is ideaal voor kinderen met een<br />
verkeerde vulpenhouding of voor diegenen die<br />
moeite hebben met het goed vasthouden van<br />
schrijfgereedschap. Het materiaal is niet giftig en<br />
tast kleurstoffen niet aan. Geschikt voor rechtslinkshandigen.<br />
060.017 Stetro- Vingergrip voor potloden en ballpoints<br />
De vorm van de potloodhouder maakt het zo goed<br />
als onmogelijk om potlood of pen nog verkeerd vast<br />
te houden. Voorkomt schrijfkramp. Niet giftig en<br />
tast de kleurstoffen niet aan. Geschikt voor rechtsen<br />
linkshandigen.<br />
€ 0,80<br />
060.141 Vulpen <strong>Heutink</strong> populair-ef geel transparant € 1,74<br />
060.142 Vulpen <strong>Heutink</strong> populair-ef rood transparant € 1,74<br />
060.143 Vulpen <strong>Heutink</strong> populair-l blauw transparant € 1,74<br />
52
Financieel overzicht van de schrijfmethodes<br />
(gebaseerd op 30 leerlingen per groep)<br />
Pennenstreken<br />
1e aanschaf voor groep 1 tot en met 8 € 1907,38<br />
Verbruiksmateriaal (volgende jaren groep 1 t/m 8) € 800,90<br />
<strong>Schrijven</strong> in de basisschool 3<br />
1e aanschaf voor groep 1 tot en met 8 € 3031,47<br />
Verbruiksmateriaal (volgende jaren groep 1 t/m 8) € 976,51<br />
Mijn eigen handschrift<br />
1e aanschaf voor groep 1 tot en met 8 € 1422,50<br />
Verbruiksmateriaal (volgende jaren groep 3 t/m 8) € 832,80<br />
Zwart op wit<br />
1e aanschaf voor groep 1 tot en met 8 € 2637,44<br />
Verbruiksmateriaal (volgende jaren groep 3 t/m 8) € 977,80<br />
Handschrift - nieuw<br />
1e aanschaf voor groep 1 tot en met 8 € 2504,02<br />
Verbruiksmateriaal (volgende jaren groep 3 t/m 8) € 1199,09<br />
Schrijfsleutel<br />
1 e aanschaf voor groep 1 tot en met 8 € 2549,99<br />
verbruiksmateriaal (volgende jaren groep 3 t/m 8) € 1109,46<br />
Novoskript<br />
Compleet pakket, set 1 t/m 13 € 2249,99<br />
Deel 1 Motoriek set 1 t/m 6 € 1250,00<br />
Deel 2 <strong>Schrijven</strong> set 7 t/m 9 € 750,00<br />
Deel 3 Temposchrijven set 10 t/m 13 € 375,00<br />
Bovenstaande onderdelen te koop bij minimaal één compleet pakket.<br />
Schrift<br />
1 e aanschaf voor groep 1 tot en met 8 € 3277,49<br />
verbruiksmateriaal (volgende jaren groep 3 t/m8) € 1565,21<br />
53
<strong>Schrijven</strong> op maat<br />
Compleet pakket 1, 2, 3 en 4 € 742,00<br />
<strong>Schrijven</strong> leer je zo!<br />
Groep 3 tot en met 6 1903,00<br />
Aan elkaar<br />
1 e aanschaf voor groep 1 tot en met 8 € 1556,35<br />
verbruiksmateriaal (volgende jaren groep 3t/m 8) € 689,50<br />
Schrijfdans<br />
Alle materialen 1 keer 341,99<br />
n.b. prijzen onder voorbehoud<br />
54
Hoofdvestiging:<br />
Nijverheidsstraat 45<br />
7461 AD Rijssen<br />
Tel: (0548) 53 66 66<br />
Fax: (0548) 53 66 99<br />
E-mail: info@heutink.nl<br />
Internet: www.heutink.nl<br />
Bezoekadressen:<br />
Informatie- en creatief<br />
afhaalcentrum Rijssen<br />
Galvanistraat 1<br />
Industrieterrein De Mors<br />
Tel: (0548) 53 66 66<br />
Fax: (0548) 53 66 99<br />
Informatie- en creatief<br />
afhaalcentrum Ede<br />
Galvanistraat 12-1<br />
Industrieterrein Frankeneng<br />
Tel: (0318) 64 04 42<br />
Fax: (0318) 63 22 57