ExxonMobil's specialiteiten

CHEMIE
Esters zijn organische verbindingen die ontstaan
door een reactie van een zuur met een alcohol.
Ze worden onder andere toegepast als
oplosmiddel of als smeermiddel.
Mobil 1, de superieure motorolie, zou niet zonder
esters kunnen. Datzelfde geldt voor koelkasten,
shampoos, voedingsmiddelen en staalwalsen.
De fabriek van ExxonMobil Chemical in het
Amsterdamse Havengebied produceert
bijzondere soorten esters en sinds dit jaar ook
een aantal speciale weekmakers.
8 REFLEX
ExxonMobil's specialiteiten
TEKST: ELLEN EGGINK FOTO'S: KEES STUIP

fabriek in esters en weekmakers
De Amsterdamse fabriek heeft een
bescheiden omvang, in vergelijking
met de chemische reuzen
die in de Rotterdamse haven zij
aan zij staan. Het gebouw heeft
het formaat van een flinke graansilo en telt drie
verdiepingen. De fabriek wordt volcontinu
gerund door 24 werknemers. 'Als je de
Rotterdamse fabrieken gewend bent, dan zijn
we inderdaad niet zo groot,' beaamt plant
manager Evert Klein. 'Dat hoeft ook niet, want
we maken hier speciale esters en weekmakers.
Sommige zijn zelfs zo bijzonder, dat we ze
maar af en toe maken.' De Amsterdamse
fabriek produceert 15.000 ton ester per jaar.
Dit is inclusief 6500 ton weekmakers.
KOOKBOEK
Het productieproces heeft veel weg van koken:
je stopt een aantal ingrediënten bij elkaar in
een pan, die verhit je een tijdje en daarna heb
je het product dat je hebben wilt. Is het
echt zo simpel? 'In wezen wel,' zegt
CHEMIE
GROOT
DOOR KLEIN
TE BLIJVEN
Evert Klein. Hij wijst op een dikke ordner op
zijn vergadertafel. 'Dit is ons kookboek, daarin
zit de receptuur voor zo'n veertig verschillende
esters. Sommige esters kunnen we binnen een
paar uur produceren, andere staan wel drie
dagen te koken voordat we het gewenste product
hebben.' Een tweede ordner is nog dikker.
'Die bevat overzichten van ingrediënten die we
nodig hebben om al die verschillende esters te
maken. De juiste mix van ingrediënten bepaalt
het eindresultaat. Dat is secuur werk, want de
klant wil natuurlijk precies hetzelfde product
als de vorige keer. Door alle informatie goed bij
te houden, kunnen we dat garanderen. Oók
voor producten waar de vraag niet zo groot
naar is, of die maar in hele kleine hoeveelheden
worden verkocht. Het wordt pas lastig
wanneer de ingrediënten die wij nodig hebben,
niet meer geleverd kunnen worden. Dan moeten
we op zoek naar vervangers. Daarbij leggen
we de lat heel hoog, want net als onze klanten
willen wij precies dezelfde grondstof als wij de
vorige keer gebruikt hebben.'
➔
Evert Klein, plant manager van de esterfabriek van ExxonMobil Chemical in Amsterdam:
‘BUITENSTAANDERS VINDEN CHEMIE VAAK ENG.
DAT BEELD IS NIET TERECHT. WE GAAN HIER HEEL
ZORGVULDIG MET CHEMICALIËN OM.’
REFLEX 9

CHEMIE
10 REFLEX
OLIJFOLIE
Uiterlijk lijken esters op producten die we in de
keuken gebruiken. Evert Klein laat een doorzichtig
buisje met ester zien. Het is net olijfolie,
zowel qua kleur als vloeibaarheid. Niet echt
aan te raden voor een salade, maar uitstekend
voor het smeren van de staalwalsen van bijvoorbeeld
het nabijgelegen Corus (vroeger
Hoogovens).
De esters die in Amsterdam worden geproduceerd,
vinden hun weg naar Europese klanten,
die ze meestal als grondstof gebruiken in de producten
die zij zelf maken. De esters zorgen er
onder andere voor dat andere ingrediënten beter
met elkaar mengen of oplossen. In de meest
pure vorm zijn esters peperdure goedjes. Toch is
ook daar vraag naar. Sinds het verbod op het
gebruik van CFK's in onder andere koelkasten is
pure ester onontbeerlijk in compressoren van
koelkasten en airconditioningsystemen.
Synthetische smeermiddelen, zoals motoroliën,
kunnen zoals gezegd niet zonder esters.
Mobil 1, maar ook motoroliën van andere oliemaatschappijen,
bevatten esters die in
Amsterdam zijn gemaakt. De Amsterdamse
esterfabriek profiteert van de expertise die het
ExxonMobil-laboratorium in het Amerikaanse
Edison op dit gebied in huis heeft. Klein: 'Mobil
is van oudsher sterk in de productontwikkeling
op het gebied van smeermiddelen. In Edison
wordt veel aan productontwikkeling gedaan in
samenwerking met de klanten. Alle eigenschappen
van esters en smeermiddelen worden hier-
bij bekeken om de klant het product te kunnen
leveren dat het beste past bij zijn vraag. We wisselen
regelmatig informatie uit.'
WEEKMAKERS
De Amsterdamse fabriek is dit jaar voor het
eerst gestart met de productie van een aantal
weekmakers. Weekmakers worden gebruikt
om PVC soepeler te maken. Zonder weekmakers
zouden kaplaarzen letterlijk een blok aan
je been zijn, elektriciteitsbuizen zouden knappen
als je ze zou buigen, veel auto-onderdelen
zouden zonder weekmakers niet eens gemaakt
kunnen worden. Evert Klein: 'Wij onderscheiden
ons door de productie van speciale soorten
weekmakers, die voldoen aan specifieke
behoeftes van een klant. Onze fabriek in
Rotterdam is daar net even te groot voor.
Vroeger werden deze producten in opdracht
van ExxonMobil Chemical in een fabriek in
Frankrijk gemaakt. Nu doen we dat zelf. De
klant merkt daar niets van, omdat we erg ons
best doen om exact dezelfde producten te
maken als die men gewend was. Voordeel is
wel dat we sneller kunnen leveren dan vroeger.
Krijgen we een productieopdracht via onze verkoopdivisie
binnen, dan kunnen we het product
binnen twee dagen klaar hebben. De klant
kan het wat ons betreft direct komen halen.'
Flexibiliteit en specialisatie, daar draait het dus
om bij ExxonMobil in Amsterdam. De geringe
omvang van de fabriek blijkt daarbij een
belangrijk voordeel. Soms moet je klein blijven
om groot te zijn. π
De esters en
weekmakers
worden met tankauto's
vervoerd.
Een gespecialiseerd
bedrijf verzorgt de
opslag in drums,
die naar het
ExxonMobil
Chemical depot in
Antwerpen worden
vervoerd om te
worden verkocht.

PRODUCTIEPROCES IN 5 STAPPEN
Stap 1
Alcoholen en zuren worden
in de reactor samengebracht
en opgewarmd.
Bij een temperatuur van
200 tot 240 graden Celsius
reageren ze spontaan en
vormen een ester. Bij dat
proces komt water vrij. Dat
moet uit de reactor worden
gekookt om te voorkomen
dat de ester zich opnieuw
begint te delen in de
oorspronkelijke grondstoffen
alcohol en zuur. Is al het
water onttrokken, dan blijft
een ester over die nog een
overmaat aan zuur of
alcohol bevat.
Stap 2
Het teveel aan alcohol
of zuur wordt uit
de ester gekookt of
afgestript, zoals het in
vaktermen heet.
Dat gebeurt onder
vacuüm, waardoor
het kookpunt wordt
verlaagd. De ester is
dan ontdaan van
alcohol, maar is nog
wat zurig. Door toevoeging
van soda of
loog wordt de ester
geneutraliseerd.
Stap 3
De ester wordt gefilterd
om eventuele
vervuiling zoals
metaalresten te verwijderen.
Het filteren
gebeurt met actieve
kool dat ervoor zorgt
dat de laatste verontreinigingen
uit de
ester verwijderd
worden.
Resultaat: 100 procent
zuivere ester. Bij het
hele productieproces
komen relatief weinig
afvalstoffen vrij.
Stap 4
Iedere batch (productie)
wordt volledig gecontroleerd
door het laboratorium
van SGS, een extern
bedrijf dat op het terrein
naast de esterfabriek
gevestigd is. Pas wanneer
de onafhankelijke
analisten de batch naar
aanleiding van de specificaties
hebben geanalyseerd
en gecertificeerd,
wordt het product
vrijgegeven voor de verkoop.
Net als de fabriek
draait het laboratorium
24 uur door.
CHEMIE
Het hart van de fabriek
wordt gevormd door
twee flinke cilindervormige
reactoren.
Daarin vindt de reactie
plaats tussen
alcoholen en zuren,
die esters en weekmakers
opleveren.
Stap 5
De klant kan het
product per tankauto
bij de fabriek afhalen.
De esters en weekmakers
kunnen voor
verkoop ook in drums
worden opgeslagen.
Dit 'drummen'
gebeurt niet in de
fabriek zelf, maar is
uitbesteed aan een
gespecialiseerd
bedrijf.
REFLEX 11