'Samen op weg naar een duurzame energievoorziening voor de ...

Op 24 oktober 2012 vond in het Walterboscomplex in
Apeldoorn, het bijzonder vormgegeven en duurzame pand van
de Belastingdienst, een congres rondom duurzame energievoorziening
plaats. De nadruk lag daarbij op duurzame
gebiedsontwikkeling, verduurzaming van het energieverbruik
en energiebesparende maatregelen. De Rijksgebouwendienst
tekende voor de organisatie van het congres.
Het congres beoogde de samenwerking en kennisuitwisseling te
stimuleren tussen verschillende overheidspartijen. Dit vanuit de
opgave om te komen tot een schone en betrouwbare energievoorziening,
die ook op de langere termijn betaalbaar is.
Het ochtendprogramma bood een grote variatie aan deskundige
sprekers: van voormalig VROM-minister Pieter Winsemius en
Eva Klein Schiphorst, directeur vastgoed Rijksgebouwendienst,
tot Bram Hanemaaijer, hoofd energie van een bureau dat de
glastuinbouw adviseert over het gebruik van aardwarmte. Zij
gaven allen een persoonlijke en bij vlagen gepassioneerde visie
op de problemen en mogelijkheden die de beperkte beschikbaarheid
van fossiele brandstoffen met zich meebrengt en wat
dat betekent voor de door de overheid afgesproken ambities op
energie- en milieugebied.
’s Middags konden deelnemers kiezen uit vier verschillende
workshops, ondermeer over grondstoffenmanagement en pilots
op het gebied van duurzame gebiedsontwikkeling op de
marinebasis in Den Helder en het centrum van Den Haag
(EnergieRijk Den Haag). De bijeenkomst werd afgesloten met
een discussiepanel. De ongeveer 80 congresdeelnemers waren
vooral afkomstig van ministeries, provincie, gemeenten en
branche-organisaties.
verslag energiecongres
‘Samen op weg
naar een duurzame
energievoorziening
voor de overheid’
Wie spraken er ‘s ochtends?
• Eva Klein Schiphorst (directeur vastgoed Rijksgebouwendienst,
min. BZK)
• Jaap Uijlenbroek (directeur-generaal Organisatie Bedrijfsvoering
Rijk, min. BZK)
• Martine de Vaan (projectleider Energieneutrale ontwikkeling
Valkenburg, Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf, Min. Fin.)
• Bram Hanemaaijer (hoofd energie en CO2-emissie, Agro
Adviesbureau)
• Pieter Winsemius (voormalig minister van VROM, bijzonder
hoogleraar Management Duurzame Ontwikkeling, Universiteit
van Tilburg)
De verschillende onderdelen werden vaardig met elkaar verbonden
door gespreksleider Bas Vereecken (programmadirecteur
Organisatieverandering Rijksgebouwendienst). Hij voorzag zowel
sprekers als zaal gedurende de hele dag van prikkelende voorzetten
en samenvattingen, zodat er inhoudelijke, maar ook geanimeerde
discussies konden ontstaan en er veel interactie was
tussen sprekers en zaal.

Als uitgangspunt van het congres dienden de afspraken die de
overheid op energiegebied heeft gemaakt, te weten:
• een jaarlijkse energiebesparing van 2% in rijksgebouwen
(oplopend tot 25% in 2020)
• toepassing van milieucriteria bij inkopen en aanbesteden
• vanaf 2019 vrijwel energieneutrale utiliteitsbouw
• in 2020 20% minder CO2- uitstoot
• in 2020 moet 14% van de energieconsumptie duurzaam
opgewekt zijn.
Eva Klein Schiphorst , directeur Vastgoed bij de
Rijksgebouwendienst, begon met de vinger op de zere plek te
leggen: de geologische kalender laat zien dat we er als mensheid in
een paar decennia in zijn ‘geslaagd’ om de grondstoffen op te
maken die in 300 miljoen jaar tot stand zijn gekomen. De schaarse
fossiele brandstoffen moeten dus beter worden ingezet, en
daarnaast is het nodig om alternatieve energiebronnen in te zetten.
Als rijkshuisvester wil de Rgd daar uiteraard een voorbeeldfunctie
vervullen. Dat moet door samen te gaan werken, en soms wellicht
in onverwachte combinaties, hield ze de zaal voor, aan de hand van
een hilarisch plaatje dat een innige omhelzing toonde tussen een
zebra en een giraffe. De Rgd is een grootverbruiker op energiegebied.
In de voorraad zitten 1600 panden die samen een hoeveelheid
energie gebruiken die vergelijkbaar is met de energiebehoefte van
een flinke stad met 282.000 inwoners, iets tussen Eindhoven en
Utrecht in. Om in die energiebehoefte te voorzien zijn 300 draaiende
windmolens nodig, aldus Klein Schiphorst. Waarbij ze nog maar
eens aangaf dat Nederland in vergelijking met andere Europese
landen relatief weinig gebruik maakt van windenergie. De energiekosten
voor de complete rijkshuisvesting zijn op jaarbasis 200
miljoen euro. Aangezien de energiekosten 10% vormen van de
huurprijs, zet besparen ook financieel veel zoden aan de dijk.
Daarnaast was het congres bedoeld om de noodzaak van een
gemeenschappelijke mindset te benadrukken: alleen door intensief
samen te werken en kennis uit te wisselen is het mogelijk om tot
een duurzame energievoorziening te komen. Bovendien is goede
samenwerking en afstemming van doorslaggevend belang bij
gebiedsgerichte aanpak, waar veelal sprake is van meerdere
betrokken partijen en verschillende belangen.
De Rgd heeft wat betreft het energieverbuik invloed op drie
niveaus, ‘de drie G’s’: Gebouw, Gebruik en Gebied. Wat de eerste G
betreft is er reden tot tevredenheid: De Rgd staat met 3 gebouwen
in de top 10 van meest duurzame gebouwen in Nederland. ‘En
onze monumenten staan al zo lang, dat zijn eigenlijk onze
duurzaamste gebouwen.’ Nieuwbouw is dat per definitie niet, en
het betekent in de huidige markt natuurlijk ook vaak dat er een
leeg kantoorpand achterblijft. De tweede G van goed Gebruik
levert ook snel aanzienlijke besparingen op: de Rgd heeft
weliswaar geen ‘gedragsprogramma’ voor gebruikers, zoals vanuit
de zaal werd geopperd, maar probeert gebruikers wel te sturen op
slim gedrag: dus niet het raam open en de verwarming aan. Maar
het gaat vooral ook om het nauwkeurig afstellen van de klimaatinstallaties
en het verbruik monitoren, zodat uitschieters -vooral
naar boven natuurlijk- herkend, onderzocht en aangepakt kunnen
worden. Dat gebeurt nu via FCIB (Functioneel Controleren
Inregelen en Beproeven, voor meer info, zie het gedeelte over de
workshops). Naast de noodzakelijke zorg voor het milieu zou
direct financieel voordeel daarbij waarschijnlijk een goede prikkel
zijn, klonk het vanuit de zaal. Daar is op dit moment voor de
gebruikers van Rgd-panden geen sprake van. ‘Maar rijksbreed
levert het wél geld op en we zijn toch steeds meer één organisatie’,
benadrukte de spreekster het overkoepelende belang. De
derde G, de gebiedsgerichte samenwerking, had alles met het doel
van dit congres te maken, aldus Klein Schiphorst. ‘We moeten met
andere overheden en marktpartijen om tafel om de energievoorziening
in een bepaald gebied samen te regelen. Dat is het meest
kostenefficiënt en het meest duurzaam.’ Over de vraag wie de
noodzakelijke extra investeringen moet doen om uiteindelijk
financieel voordeel te behalen ontstond direct discussie met de
zaal. Geld blijft natuurlijk altijd een heikel punt, maar, betoogde de
directeur vastgoed, het wordt tijd dat alle partijen daarbij eens
boven zichzelf uitstijgen. Dat geldt ook voor het Rijk gaf ze aan:
‘als overheid moeten we de vrijblijvendheid van ons afschudden
gezien de urgentie van het energietekort.’

Jaap Uijlenbroek, directeur-generaal Organisatie
Bedrijfsvoering Rijk, hield zijn gehoor nog maar eens voor dat
Nederland ondanks de crisis wereldwijd nog in de top 5 van
welvarendste landen staat en dat als we die welvaart door willen
geven aan volgende generaties, we anders om moeten gaan met
onze energiebronnen. De overheid heeft daarbij een voorbeeldfunctie
‘en als grote speler kunnen we ook het verschil maken.’ Het
‘subsidie-denken’ is wat betreft gedragsverandering niet heel
effectief geweest, constateerde hij, als er geen geld meer kwam
was het met de inspanningen ook snel afgelopen, dus het streven
moet gericht zijn op ‘duurzame duurzaamheid’. Bij het gebruik van
alternatieve energiebronnen loopt Nederland ‘zeker niet vooraan’
en ook de afspraken rond 2% en 20 in 2020 noemde hij ‘niet de
meest ambitieuze’. Bij de inkoop van energie zijn diensten als de
Rgd en defensie ‘grote jongens’. ‘Die moeten wat doen, hebben
een voorbeeldfunctie en kunnen de rest in beweging krijgen.’ En
het zou gedurende de dag diverse malen klinken: het meest
energiezuinige gebouw is géén gebouw, dus het Nieuwe Werken
Martine de Vaan houdt zich bij het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf
ondermeer bezig met de ontwikkeling van een energieneutrale
woonwijk (5000 woningen) op de plek van voormalig vliegveld
Valkenburg, Zuid-Holland. Energieneutraal: alle energie die straks
binnen het gebied wordt gebruikt (voor straatverlichting, winkels,
verwarming, scholen, bewoners etc.) moet ook in hetzelfde gebied
worden opgewekt, en daanraast nog 20.000 kilometer elektrische
en de compacte rijksdienst zijn daarbij belangrijk. En ook hier is de
boodschap: samen! ‘Zodat niet iedereen lege verdiepingen heeft
maar er gebouwen kunnen worden afgestoten of delen van
gebouwen gesloten, bijvoorbeeld op woensdag en vrijdag.’ Maar
ook hier is de vraag ‘wie zal dat betalen’ als het over afschrijven
gaat, steeds aan de orde. ‘Daar moeten we bovenuit stijgen anders
komen we er niet.’ Uiteindelijk kan een goede aanpak geld
opleveren ‘we moeten van een consumptiemodel naar een
exploitatiemodel, zodat we energie leveren.’ Minder gebruik, zelf
produceren, afval gebruiken: dat samen leidt tot mitigatie, oftwel,
verkleining van de CO2 –afdruk. Ook van groot belang: de overstap
van de objectgerichte aanpak naar een gebiedsgerichte benadering
( zie voor meer informatie hierover het verslag van de
workshop duurzame gebiedsontwikkeling ‘Pilots EnergieRijk Den
Haag en Den Helder). Uiteindelijk worden gebouwen allemaal
kleine energieproducenten , voorspelde Uijlenbroek. De twee
pilots met gebiedsgerichte aanpak zijn beiden comples, maar om
verschillende redenen: in Den Haag is sprake van bestuurlijke
complexiteit vanwege de verschillende partijen die mee beslissen,
maar is d opgave eenvoudiger omdat het uitsluitend kantoorpanden
betreft. In Den Helder is (met defensie als enige partij) de
opgave bestuurlijk eenvoudiger, maar is het gezien de variëteit aan
gebouwen juist een technisch complexe opgave. Het draait steeds
om de politieke wil om iets te veranderen, benadrukken de
sprekers, en die is er. Daar gaat de zaal niet zomaar in mee: de
rijksoverheid werkt gemeente en provincies op dit moment nogal
eens tegen bijvoorbeeld als het gaat om collectief inkopen van
energie, of collectief zonne-energie opwekken. Fiscale maatregelen
maken dat op dit moment weinig aantrekkelijk. Daar zit een
pijnpuntje, erkende Uijlenbroek, die wel benadrukte dat de rijksoverheid
permanent transformeert: ‘Over twee jaar zijn we als rijk een stuk
verder. (..) op dit moment is het belangrijk dat we niks stuk drukken.’
mobiliteit. Een bijzondere ambitie die wordt gedeeld door alle
samenwerkende partijen, naast de overheid zijn dan 14 marktpartijen,
variërend van BAM en Eneco tot Rabobank, KPMG en TNO. Bij
onderzoek naar de keuze tussen verschillende vormen van duurzame
energie was volgens De Vaan gebleken dat geothermische energie
een te grote investering met zich mee zou brengen en te ingewikkeld
werd. Voor energie uit biomassa zou een oppervlakte ter grootte van
de Veluwe (1000 km²) noodzakelijk zijn, en daarom niet haalbaar. De
voorkeur gaat voorlopig uit naar een combinatie van windmolens en
uv-panelen op de daken van de woningen. Om de benodigde
hoeveelheid kilowatts bij elkaar te krijgen moeten die molens wel
‘flinke jongens’ zijn, aldus De Vaan. Het is de bedoeling om de
windmolens snel neer te zetten ‘want je kunt beter bij een windmolen
gaan wonen, dan later een windmolen in je achtertuin krijgen.’
Dilemma’s volop, schetste De Vaan. Wie gaat er investeren, hoe zit
het met de acceptatie van de molens, gaat het om ‘eisen’ of ‘verleiden’?
Goede samenwerking met iedereen is nodig om het hoge
ambitieniveau waar te kunnen maken: ‘Als je energieneutraliteit als
uitgangspunt neemt moet je er echt samen voor knokken. Ik denk dat
het gaat lukken.’ (voor meer info: zie www.locatievalkenburg.nl)

Na een koffiepauze was het de beurt aan een marktpartij. Bram
Hanemaaijer, hoofd energie en CO2-emissie bij Agro Adviesbureau
bleek een enthousiast pleitbezorger voor het gebruik van geothermie,
aardwarmte. In Nederland gebeurt er nog niet zoveel op dit gebied
maar wereldwijd staat aardwarmte op een derde plaats als alternatieve
energiebron, waarbij IJsland natuurlijk de kroon spant. En ook al
heeft Nederland geen geisers, uit onderzoek blijkt dat ook hier veel
mogelijkheden zijn en het is -dankzij de boringen van de NAM- zelfs
bekend waar en op welke diepte de kansen liggen. ‘In principe is het
mogelijk om 50% van de energiebehoefte van Nederland met
aardwarmte te dekken.’ In 2007 vond het eerste Nederlandse project
met aardwarmte plaats in Bleiswijk, daarna volgde een clusterproject
in Overijssel, nu heeft het Westland het grootste clusterproject
aardwarmte in Nederland en staan meer dan 10 projecten verspreid
over Nederland op stapel. In het Westland halen vijf groente- en
sierteeltbedrijven onder de naam Green Well Westland sinds de
zomer van 2012 samen warm water uit de grond voor de energiebe-
Oud minister Pieter Winsemius
koos voor een kritische aanpak:
de overheid, en zeker de
techneuten en bètadenkers die
hij in dit gezelschap vermoedde,
zijn staartlopers als het gaat om
duurzaam energiebeleid, stelde
hij. ‘De koplopers, het bedrijfsleven,
is al een straatlengte verder
dan u.’ Het gaat om visie-gedreven
gedrag, hield hij de zaal voor,
‘als overheid moet je zeggen: zo
doen we het’. Het kan snel gaan,
voorspelde hij. ‘Denk aan
afvalscheiding. In 1985 werd nog
gezegd: dat kan in Nederland
niet, met al die krappe balkonnetjes. Nu is het heel normaal. Je ziet
ook op energiegebied de doorbraak aankomen.’ Om de transformatie
te bereiken is het nodig dat het bètadenken plaats maakt voor
gamma-denken, benadrukte hij. Minder vanuit de techniek, meer
vanuit de gebruiker. En integraal denken, dat is de sleutel bij duurzaamheidsbeleid.
Dus moet er wat hij omschreef als ‘geduldige
financiering’ mogelijk zijn voor bijvoorbeeld woningcorporaties, de
regelgeving moet aangepast ‘en er moet eindelijk eens worden
hoefte van hun kassen en er zijn al uitbreidingsplannen. Aangezien in
de kassentuinbouw tussen de 20 en 50% van de totale kosten naar
energie gaat, is het logisch dat die sector en de gemeente Westland
flink doorpakken. De keuze voor geothermie levert op jaarbasis een
besparing op van 7 miljoen kuub gas, equivalent voor een vermindering
van de CO2-uitstoot met 12.600 ton. ‘De doelstellingen van de
Rgd verslaan we dus met groot gemak.’ Geothermie leent zich goed
voor gebiedsgerichte aanpak, maar hoge aanvangsinvesteringen
maken financiering in deze tijd lastig. De samenwerking met de
gemeente bevalt goed, aldus Hanemaaijer: ‘Alles binnen de wet hoor,
maar het is dus wel fijn dat de vergunningsaanvragen altijd bovenop
de stapel liggen, dan gaat alles een stuk sneller.’ Probleem bij
aardwarmte is dat de concrete opbrengst aan warm water enigszins
onzeker is, erkende hij, maar de overheid laat hier grote kansen
liggen, hield hij zijn gehoor voor. Een goede locatie vinden voor een
aardwarmte-parkje met ruimte voor de benodigde bronnen, putten
en een buizenstelsel naar de afnemers is in een bebouwde omgeving
wel wat lastiger dan in het Westland, erkende Hanemaaijer, maar
hoeft volgens hem geen belemmering te zijn. ‘Parijs had 30 jaar
geleden al 50 aardwarmtebronnen. Ga daar maar eens kijken!’
Hanemaaijer: ‘Het is simpel, het is niet gevaarlijk voor de omgeving,
maar overheden weten er te weinig vanaf, het is nieuwe business
voor ze. Ik snap niet waarom ze er niet mee aan de slag gaan. Er is
zoveel mogelijk, denk alleen maar aan de verwarming van buitenbaden.
Het staat echt te laag op de ladder van verduurzaming.’ Geen
wonder dat Hanemaaijer aankondigde gráág op korte termijn met
Martine de Vaan in gesprek te willen, die aardwarmte als ‘onhaalbaar’
overboord had gezet voor de energieneutrale woonwijk in
Valkenburg. (voor meer info: zie www.agroadviesbureau.nl)
doorgepakt en gekozen. In Nederland zijn we slecht in het implementeren.
We doen liever zeven experimenten op rij.’ Ook hier weer:
‘Buiten je eigen grenzen denken. Wat is de beste plek om zonnepanelen
neer zetten, goed te richten en schoon te houden? Niet op een dak
of op een geluidswal. Wel op lege plekken, in een bietenveld. Die
bieten zijn gesubsidieerd, alles wat je op die grond doet is voordeliger
dan bieten produceren. Waarom doen we dat dan niet?’ Winsemius
pleitte voor gebruikmaken van de kennis van de burgers: ‘Dat is de
grootste uitdaging voor de overheid, om het niet zelf meer te doen,
dat is bèta-denken, maar het te láten doen.’ De overheid kan
ondersteunen, maar moet andere partijen ook vertrouwen en de kans
geven om te leren, beschikbare kennis toegankelijk maken, corrigeren
kan altijd nog. ‘Het zijn zoveel mensen, daar zitten zoveel goede
ideeën.’ De tijd van de 100% betrouwbare toekomstvoorspellingen is
voorbij, benadrukte Winsemius, beleid moet steeds worden aangepast.
En wat bruikbare incentives betreft, niet te moeilijk doen: ‘Een
voordeliger contract als je zuinig rijdt met de lease-auto’. De overheid
is weinig ambitieus, stelde hij. ‘20% energiebesparen in 2020, dat haal
je met twee vingers in je neus. Als je wilt dat mensen echt gaan
veranderen, leg je de doelstelling op 50% minder verbruik . Dat kan
makkelijk en dan móet het anders, dat ziet een kopgroep als een
uitdaging en dan gaat de rest wel mee.’ Na de lunch was het tijd voor
de workshops. Uit een aanbod van vier verschillende workshops kon
elke deelnemer er twee kiezen.

Workshop Grondstoffenmanagement
Joan Prummel, kwartiermaker grondstoffenmanagement
(min. BZK) en Frank
Knuvers (Belastingdienst) zijn beiden
hartstochtelijke pleitbezorgers van ‘het
sluiten van kringlopen’ blijkt tijdens hun
workshop. Afval hoeft geen grote kostenpost
te zijn, maar wordt steeds meer een
bron van inkomsten, blijkt in de praktijk al
bij de Belastingdienst, die binnen het Rijk
een koploper is. Op deze dag zien alle
deelnemers dat al door de speciaal
ontworpen afvalbakken in het
Walterboscomplex waar gft, bekertjes,
plastic, restafval en gevaarlijk kantoor afval
door de medewerkers van de belastingdienst
apart wordt weggegooid. Door in
een vroeg stadium afspraken te maken met
-bijvoorbeeld- de leverancier van de
koffieautomaten levert het koffieresidu
van de belastingdienst wellicht binnenkort
geld op als grondstof, en 100.000 kilo
koffiedrab minder bespaart nu al op de
kosten van afvalverwerking. Scheiden aan
de bron scheelt veel, en er zijn natuurlijk
afspraken te maken met leveranciers, dat
scheelt in de schoonmaak- en verwerkingskosten.
De belastingdienst bespaart
bijvoorbeeld op schoonmaakkosten omdat
er dagelijks geen 30.000 prullenbakjes
geleegd hoeven te worden, maar slechts
900 inzamelbakken. Op jaarbasis een flinke
besparing in het contract.
Door een kartrekker aan te stellen, de
functie die Knuvers vervult, blijken
eindgebruikers enthousiaste deelnemers,
zijn ze bereid om elkaar aan te spreken op
milieu-onvriendelijk gedrag: of het nu over
het scheiden van afval gaat, het gebruik
van de trap in plaats van de lift of over het
uitzetten van het beeldscherm van de
computer en het lichtknopje bij het
verlaten van de werkkamer. Het gedrag van
werknemers is bepalend voor het succes,
hielden de workshopleiders hun publiek
voor. Een wedstrijdelement inbouwen kan
wellicht helpen, of het gedrag onderdeel
maken van het functioneringsgesprek.
Belangrijk: ‘Meten is weten’ en als
management zorgen dat je bij blijft met
alle ontwikkelingen op dit gebied.
Workshop Energiemanagement
Lenny Roseleur (projectleider
Energiebesparing door FCIB,
Rijksgebouwendienst) en Rudy van Mierlo
(senior adviseur energiemanagement,
Rijkswaterstaat) behandelden in hun
workshop de thema’s Functioneel controleren,
inregelen en beproeven van gebouwinstallaties
(FCIB) en het bijbehorende
energiemanagement.
FCIB kan een belangrijke besparing
opleveren in het energieverbruik omdat
installaties in de loop der tijd ontregeld
raken (bijvoorbeeld door verbouwingen) of
door goed bedoelde aanpassingen, die voor
een enkeling wel effect sorteren maar het
totale systeem juist ‘ontregelen’. Bij FCIB
wordt niet alleen naar de werking van de
onderdelen gekeken maar wordt het
functioneren van de complete installatie
beoordeeld en alle onderdelen opnieuw
nagelopen en ingeregeld. Zo worden
bijvoorbeeld vervuilde filters, lekkages en
foutief ingestelde klokprogramma’s
opgespoord. Doel: het systeem werkt niet
alleen, maar is qua energieverbruik ook zo
doelmatig mogelijk ingesteld. Uiteraard
hoort constante monitoring daarbij. Het
opstellen van een energieprofiel is een goed
middel om eventuele ‘lekkages’ en het
verbruik op elk uur van de dag -en nacht- in
beeld te brengen. ‘Door inzichtelijk te
maken wat er gebeurt worden gebruikers
gemotiveerd om mee te werken.’ Op rustige
dagen zouden delen van een gebouw
bijvoorbeeld afgesloten kunnen worden.
Van Mierlo heeft daar inmiddels ervaring
mee: ‘Omdat we als Rijkswaterstaat ons
kantoorgebouw Westraven in Utrecht uit
moesten en verspreid aan het werk gingen,
ontdekten we noodgedwongen hoe goed
Het Nieuwe Werken functioneert. We
kunnen zonder ons eigen kantoor.’
Workshop Duurzame
gebiedsontwikkeling
Om hoge ambities op het gebied van
energiebesparing en duurzame energie
waar te kunnen maken lijkt een aanpak op
gebiedsniveau het meest kansrijk, is de
overtuiging van deskundigen. Piet Glas
(hoofd energiedistributiebedrijf, Min.Def.)
en Henk Heijkers (senior beleidsmedewerker
duurzaamheid, gemeente Den Haag)
gaven tijdens de workshop Duurzame
Gebiedsonwikkelingstelling inzicht in twee
pilots van het Rijk op dit gebied:
EnergieRijk Den Haag en project Den
Helder. Den Haag is een compacte
kantorenlocatie, in Den Helder gaat het om
een uitgestrekt gebied, de grootste
vestiging van Defensie. In deze twee
projecten werken DGOBR (Directoraat
Generaal Organisatie Bedrijfsvoering Rijk),
gemeente Den Haag, Rijksgebouwendienst
en Defensie nauw samen. DGOBR
beschouwt deze projecten als pilot voor de
aanpak van overige locaties waar meerdere
rijksdiensten gehuisvest zijn.
De doelstelling van beide projecten is de
energievoorziening voor de eigen bedrijfsvoering
aan te passen, zodat die betaalbaar,
betrouwbaar en duurzaam wordt voor de
lange termijn. En natuurlijk daarmee
uiteindelijk ook de ecologische footprint te
verkleinen. Voor de gemeente Den Haag gaat
het daarnaast om de ambitie om een
aantrekkelijke vestigingsplaats te blijven, ook
voor internationale organisaties. Hoewel de
omvang van het energieverbruik bij beide
projecten goed vergelijkbaar is, zijn er ook
veel verschillen. Den Helder is technisch
complex, vanwege de vele verschillende
gebouwen en uiteenlopende functies. In Den
Haag is het project vooral bestuurlijk
complexer, omdat er diverse belanghebbenden
zijn.
In beide projecten zal de complete energieinfrastructuur
worden aangepakt en kan elke
vorm van duurzame energie-opwekking in
principe in aanmerking komen, bijvoorbeeld
ook geothermie. Er wordt gezocht naar
mogelijkheden van financiering door
marktpartijen. In beide projecten gaat het niet
alleen om focus op de mogelijke technieken,
maar is er ook veel aandacht nodig voor het
proces en de financiering. In de discussie
hierover werd het risico gesignaleerd, dat de
overheid met regelgeving en procedures zelf
de beperkende factor kan zijn. Eén van de

doelen is een lage, stabiele energieprijs.
Zolang die -zoals nu- is gekoppeld aan de
olieprijs, lijkt dat doel onhaalbaar, constateerden
de aanwezigen. In de contracten moet
daarom transparantie van de prijsvorming
van energie worden afgedwongen.
Workshop Verduurzaming Energie
De overheid zet zich in voor de duurzame
inkoop van energie, maar daar zitten nogal
wat haken en ogen aan, stelden Tom
Kofman (categoriemanager energie-inkoop
Rijk, Min.Def.) en Martijn Ophuis (Climex)
tijdens hun workshop verduurzaming
energie. Voor elektriciteit lukt het wel om
‘groene energie’ in te kopen, maar voor gas
is vergroening slechts beperkt mogelijk,
door de beperkte beschikbaarheid. Het
bestaande certificeringssysteem leidt
nauwelijks tot verduurzaming, vonden veel
aanwezigen, want de opbrengst van de
groencertificaten wordt niet gebruikt om de
productiecapaciteit van bijvoorbeeld
zon- en windenergie uit te breiden. ‘De
energiesector verkeert nog in de dark ages’,
werd later in de zaaldiscussie geconcludeerd.
De manier waarop de certificaten nu
functioneren zou je zelfs met ‘aflaten’
kunnen vergelijken, vond een deelnemer
aan de workshop. Het inkopen van
duurzame energie blijkt zowel voor burgers
als overheid een ingewikkelde materie
waarbij fiscale maatregelen en subsidies
bovendien niet bijdragen aan de totstandkoming
van een realistische prijs voor
duurzame energie. Er was een pleidooi om
bij de inkoop van duurzame energie de
samenwerking op te zoeken met lokale
coörporaties op dat gebied, dat moet voor
1-1-2014 best lukken, volgens de
workshopleiders.
Naar aanleiding van de verslagen over de
workshops ontstond er plenair weer
spontaan discussie in de zaal. Herhaaldelijk
vallen termen als samenwerken en
macrodenken: de overheid moet boven
zichzelf uitstijgen en niet op microniveau
belemmeringen opwerpen die ervoor
zorgen dat het grote doel daardoor
onbedoeld achter de horizon verdwijnt. Er is
een zondermeer ‘prikkelend’ voorstel om
het individuele energiegebruik onderdeel te
maken van het jaarlijkse functioneringsgesprek.
Gespreksleider Vereecken: ‘Ik weet
niet wat de abva-kabo daarvan vindt.’
In het discussie-panel Alex Vermeulen
(waarnemend algemeen directeur
Rijksgebouwendienst, min. BZK) , Bert de
Vries (plaatsvervangend –directeur-generaal
Energie, Telecom en Mededinging, min.
EL & I) en Hugo von Meijenfeldt (plaatsvervangend
directeur-generaal Milieu en
Internationaal, Min. I & M). Welke incentives
werken nu het best om duurzaamheid te
bevorderen, is onderwerp van de discussie.
De opvatting van Uijlenbroek dat energiesubsidies
in het verleden (te) weinig
rendement op hebben geleverd kan rekenen
op instemming van Hugo von Meijenfeldt:
‘In de instrumentenkeuze hebben we het
wellicht weleens fout gedaan, het had soms
beter fiscaal gekund.’ Er komt langzaamaan
wel beweging de goede kant op, volgens
alle panelleden: de energierekening wordt
een onderdeel van dbfmo-contracten, de
energiesector komt met innovaties op
contractgebied naar de gebruikers toe en
het besef dat energie heel goed dicht bij
huis kan worden opgewekt, daarvan is
iedereen inmiddels ook doordrongen. Over
blinde vlekken, voorbeeldgedrag en dat het
soms niet veel hoeft te kosten, komt
Martine de Vaan met een praktijkvoorbeeld:
‘Werknemers die binnen een bepaalde
straal van hun werk wonen een e-bike
geven als alternatief voor de auto. Bij een
experiment bleek een kwart daadwerkelijk
over te stappen. Een waanzinnig succes, dat
je zó uit kunt rollen.’ De verschillende
departementen zitten elkaar soms
onbedoeld dwars, klonk het af en toe.
Lagere overheden vinden dat het Rijk soms
blokkades opwerpt: fiscale regelgeving zit
energiecorporaties in de weg, milieumaatregelen
maken mestvergisting praktisch
onmogelijk. Von Meijenfeldt noemde de
kritiek wel terecht, er moeten nodig een
aantal belemmeringen op dat vlak weg
worden genomen, betoogde hij: ‘We
moeten een betrouwbare overheid zijn met
duidelijke ambities die de markt zekerheid
geven. We moeten een meer bescheiden rol
innemen, meer faciliteren. We moeten
regelgeving niet vergeten, maar daarmee
ook niet alles dichtplempen, zoals in het
verleden wel is gebeurd.’
Alex Vermeulen sloot het congres af: er
moet op korte termijn veel gebeuren om
alle ambities op duurzaamheidsgebied te
halen. Dat betekent openstaan voor nieuwe
concepten, geeft hij aan, zoals bijvoorbeeld
het leasen van staal en beton. Maar cruciaal
is steeds de samenwerking, binnen en
buiten het rijk. Over de eigen schuttingen
kijken, uit het technische bèta-denken
treden: ‘We moeten heel hard samen aan
de slag.’ Deze dag was daarvan een
voorbeeld, en is wat de
Rijksgebouwendienst betreft de eerste in
een reeks van jaarlijkse bijeenkomsten: het
estafettestokje wordt doorgegeven.