Begaafd doch beperkt - Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme

het werk te maken heeft. Gedachten daaraan en gesprekken
met de bedrijfsarts worden als hopeloos benauwend
ervaren. Hoewel zij een reïntegratievoorstel van de
bedrijfsarts niet kunnen weigeren (neigen te beamen),
wordt een minimale terugkeer (met bijvoorbeeld 4 uur per
week) als overdonderend ervaren. Soms zelfs zodanig dat
dit geheel ten koste kan gaan van rust, slaap en dagelijkse
zelfredzaamheid. Bij zulke (bijna-)decompensaties ontstaan
er wel eens een of meerdere tics zoals dwangmatig hoesten,
slikken, of juist niet-slikken (met een eetstoornis als
gevolg).
Een van de typerende kenmerken na overspannenheid
is de extreme passiviteit. Zij kunnen bijvoorbeeld een dag
lang op de bank zitten zonder zelfs op hun dorstsignalen
te reageren. Deze passiviteit kan kortstondig veranderen
in een lichte activering wanneer een externe prikkel zich
aandient. Uit zichzelf zou deze verandering nauwelijks
optreden.
De moeilijk te overbruggen overgang van passief
naar actief en de minimale reactie op interne lichamelijke
behoeftesignalen kunnen wijzen op ASS. Normaliter hebben
mensen met ASS geleerd hoe ze dergelijke overgangen
kunnen overbruggen, maar dit mechanisme kan volledig
ontregeld raken na zelfoverbelasting. Met ‘overgang’ wordt
hier bedoeld concreet de overgang bij elke verandering
zoals de overgang van thuis naar werk, van werken naar
pauzeren, van doorwerken naar stoppen, van werk naar
huis, etc. Men kan zich voorstellen hoe grote overgangen
zoals een grootschalige reorganisatie uitermate overdonderend
kunnen uitwerken bij mensen met ASS.
Een problematische schakelvaardigheid kan zich ook
op andere gebieden manifesteren. Zo bleek een patiënt
met een subtiele vorm van ASS te zijn overgestapt naar
tennissen nadat hij het bespelen van de piano al heel
goed beheerste. Eenmaal goed genoeg om tennisleraar te
kunnen zijn, stopte hij hiermee abrupt en stortte hij zich
op computers en behaalde zijn HTS diploma. Kortom,
zijn leven was een aaneenschakeling van gepreoccupeerd
aanleren en vervolgens voorgoed loslaten van een bepaalde
vaardigheid. Toen hem tijdens zijn burn-out gevraagd
werd waarom hij geen piano ging spelen antwoordde hij:
‘ik kan het toch al’. Het ging er niet om of tennissen of
piano spelen leuk of ontspannend kon zijn maar het doel
was louter ‘het beheersen van een vaardigheid’. Na zijn
burn-out heeft hij zijn computerwerk overigens nooit
meer opgepakt.
Een ander aspect in het contact met mensen met ASS
is hun ontoereikend emotionele inzicht. Voorbeeld: een
patiënt met ASS beschrijft tijdens een behandelgesprek
een problematische werksituatie waarin zijn collega boos
Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
doet tegen hem. Vervolgens vraagt behandelaar door naar
de achtergronden van die boosheid. Patiënt kan wellicht
denken het te weten en een reden aangeven, zoals ‘collega
werd boos omdat ik iets verkeerd deed’; terwijl dit helemaal niet
het geval hoeft te zijn. Waarin hij echter tekortschiet, is het
vermogen om te denken over andermans denken, gevoelens
en drijfveren achter andermans handelen. Iemand met
ASS zal niet (gauw) zeggen ‘mijn collega werd boos omdat hij
misschien dacht dat…’. Ook bij zichzelf merken mensen met
ASS zelden met welk gevoel zij in een situatie reageren. Pas
als hen opvalt hoe de ander reageert (met schrik bijvoorbeeld),
kunnen zij dan opmaken dat iets ongewoons
aan de hand is. Dit impliceert hun ontoereikend contact
met hun eigen somatische emotionele ervaringen. De
informatie die door mensen met ASS als emotioneel inzicht
wordt beschouwd, berust op vaste beredeneringspatronen
en er ontbreekt een zekere frisse manier van denken.
Diagnosticus of behandelaar kan bij klakkeloos aannemen
van dergelijke beredeneringen op een verkeerd spoor
komen en gauw concluderen dat de patiënt wel degelijk
weet wat een ander voelt of fantaseert. Gebrek aan “Theory
of Mind” ofwel ‘Mindblindness’ wordt met andere
woorden door dergelijke vaste gevolgtrekkingpatronen niet
makkelijk ontdekt. Bij vermoeden op ASS kan hulpverlener
veel informatie winnen door bijvoorbeeld te vragen naar
andermans gedachten of fantasieën met wie de patiënt te
maken heeft zoals: ‘wat zou die collega gedacht hebben toen hij
boos werd? Deze stijl van vraagstelling kan ook bij afname
van TAT worden gebruikt.
Persoonlijkheidsonderzoek
Ook persoonlijkheidstests kunnen worden ingezet om te
kunnen komen tot een eerste vermoeden van het bestaan
van een ASS. Zo vonden Kok en Eurelings-Bontekoe
(2007) dat patiënten met ASS, in vergelijking tot patiënten
uit de algemene psychiatrie lagere scores hebben op
de Nederlandse Verkorte MMPI (NVM, Luteijn & Kok,
1985) dimensies Negativisme, Somatisatie en Extraversie
en hogere scores op de dimensie Verlegenheid. Patiënten
met ASS scoren met name lager op Somatisatie. Dit laatste
is ondersteund door het onderzoek van Ronsse (2008)
met de MMPI-2 bij het opsporen van ASS. Ronsse vond
dat patiënten met ASS frequent verhoogd scoorden op de
klinische schalen Depressie, Paranoia en Sociale Introversie,
en daarentegen vaak juist niet hoog scoorden op de
schalen Hypochondriasis en Hysterie. Daarnaast scoorde
deze groep met name hoog op de inhoudsschalen Angst,
Obsessiviteit, Woede, Gedrevenheid, Laag Zelfbeeld, Relatie
problemen en Werkproblemen. In overeenstemming
hiermee vonden Ozonoff, Garcia, Clark & Lainhart (2005)
47