Begaafd doch beperkt - Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme

More documents

Recommendations

Info

Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme Samenvatting Dit artikel beschrijft de problemen die mensen met een Autismespectrumstoornis kunnen hebben binnen hun werksituatie. Daarnaast wordt beschreven op welke wijze persoonlijkheidsvragenlijsten en een formele analyse van narratieven bij de Thematische Apperceptie Test (TAT) behulpzaam kunnen zijn bij de vroege detectie van een Autismespectrumstoornis. Summary This article describes how the presence of an Autism Spectrum Disorder may impair job-performance. In addition, the article describes how personality questionnaires and a fomal analysis of Thematic Apperception Test-narratives may be of use in the early detection of an Autism Spectrum Disorder. Inleiding In de arbeidsgerelateerde Geestelijke GezondheidsZorg (GGZ) kan men vrijwel alle soorten psychiatrische problemen tegenkomen. Hulpverleners krijgen ook soms te maken met mensen die niet uit zichzelf hulpvragen, maar in opdracht van een instantie (bijv. werkgever, sociale dienst) worden doorgestuurd. Het weigeren van medewerking kan voor deze mensen maatschappelijk, financiële of juridische gevolgen hebben. Onder deze laatste groep bevinden zich veel mensen die voldoen aan de criteria van Autismespectrumstoornissen (ASS). Historisch gezien laten de diverse publicaties op het gebied van ASS een voortgaande ontwikkeling in terminologie en differentiatie zien (Buma & van der Gaag, 1996; Myhr, 1998; Szatmari, 2000; Walker e.a., 2004). Hieruit blijkt dat deze stoornissen, zeker op hogere leeftijd moeilijk te onderscheiden zijn van persoonlijkheidsstoornissen (De Koning & Fouwels, 2005; Gilberg, 1998; Naidu e.a., 2006; Nylander & Gillberg, 2001; Timmerman & Foran, 2002). Een factor die hier mede aan bijdraagt, is het feit dat volwassenen met ASS in de loop der tijd hun beperkingen tot op een behoorlijk niveau kunnen compenseren door middel van cognitieve (bijv. kennis) en sociale vaardigheden. Een hoge lijdensdruk bij aanmelding kan de onderliggende beperkingen bij ASS maskeren, wat diagnosticeren nog verder bemoeilijkt. Hieronder zal worden beschreven welke beperkingen gepaard gaan met ASS op de werkvloer, in termen van “theory of mind”, centrale coherentie en/of schakelvaardigheid. Er zal verder worden ingegaan op het belang van de inzet van persoonlijkheidsvragenlijsten en de Thematische Apperceptie Test (TAT) in het kader van de vroege signalering van autistische kenmerken en de differentiaal diagnostiek. Autismespectrumstoornissen De DSM-IV-TR (APA, 2000) noemt meerdere Autismespectrumstoornissen, waaronder de Autistische Stoornis, het Asperger Syndroom en de Pervasieve Ontwikkelingsstoornis-Niet Anderszins Omschreven (PDD-NOS) waarin mensen met hoger functionerend autisme zijn inbegrepen. Het bestaan van een categorie PDD-NOS blijft noodzakelijk zolang verdere differentiatie niet kan worden gerealiseerd. In de praktijk komt men een grote diversiteit aan volwassenen met PDD-NOS tegen waarvan sommigen niet eenvoudig te diagnosticeren zijn. Er lijken immers veel differentiërende variabelen een rol te spelen, waarmee onderzoekers rekening zouden kunnen houden. Denk hierbij aan intelligentieniveau, zintuiglijke conditie, mate van reflectief vermogen, non-verbale contactuele mogelijkheden, aard en de mate van contactlegging enzovoorts. Als voorbeeld hieronder twee moeilijk te diagnosticeren groepen met PDD-NOS (hier gemakshalve als ‘subtiele’ PDD genaamd) die last van arbeidsgerelateerde klachten kunnen krijgen. Groep 1: Men kan iemand tegenkomen met een (hoger dan het) gemiddelde intelligentieniveau met soms een of twee “uitschieters” binnen het intelligentieprofiel. Dit laatste wil zeggen dat de persoon op een bepaalde vaardigheid significant hoger scoort dan op de overige vaardigheden. Deze uitschieters kunnen per persoon variëren waardoor het niet mogelijk is om een eenduidig patroon onder deze populatie vast te stellen. Er is verder geen sprake van bizarre of excentrieke verschijnselen die wel bij het Asperger Syndroom waarneembaar kunnen zijn. Tijdens de initiële contacten vallen ook geen ongewone contactuele eigenschappen op. Hierdoor kunnen deze mensen sociaal competent (zelfs voorzien van humor) overkomen. Niet zelden worden deze mensen, vanwege hun trouw en hard werken, gepromoveerd tot meer verantwoord werk als leidinggevende, waarna het al snel misloopt. Eigenlijk zijn ze niet opgewassen tegen dergelijke veranderingen, waarbij taken en contacten plotseling een stuk ingewikkelder worden. Groep 2: Men kan ook mensen tegenkomen met een 45
46 Begaafd doch beperkt wederom (hoger dan het) gemiddelde intelligentieniveau met al dan niet een extreem ontwikkelde intellectuele vaardigheid. Mensen die zelfs bijzonder reflectief en overwogen kunnen overkomen en een gedetailleerd verslag kunnen uitbrengen over hoe en wat zij denken en voelen, en hoe anderen kunnen denken en voelen. Hun voornaamste klacht is dat zij verschrikkelijk lijden onder hun klachten, angsten en onophoudelijke gepieker. In het gesprek lijken zij inzicht te hebben in hun disfunctioneren, de uitleg die zij krijgen te begrijpen en vragen adequaat te kunnen beantwoorden. De verwijzende collega’s en bedrijfs- of verzekeringsartsen spreken vaak hun verwondering uit over dit type patiënt: ‘alles lijkt normaal maar er is iets raadselachtig aan deze patiënt’. Deze patiënten doen niet zelden denken aan mensen met vroege langdurige affectieve verwaarlozing of complexe trauma problematiek. Deze laatste groep kan namelijk ook symptomen van hypergevoeligheid, piekeren, dissociatieve verschijnselen als depersonalisatie en contactschuwheid rapporteren. Deze volwassenen met ASS kunnen op haarfijne wijze vroegkinderlijke belevingen rapporteren. Zij rapporteren ervaringen als ‘ik zag de rest als op de TV voorbij gaan’, ‘mensen waren voor mij vooral dingen die bewogen. Pas later in de pubertijd kwam ik erachter dat anderen ook dachten en ideeën hadden’, of ‘ik moest op de lagere school leren delen maar ik snapte dat eigenlijk niet. Ik deed het omdat anderen het ook deden’. Een terugkerend kenmerk bij deze volwassen patiënten is hun onvermogen om de vergaarde kennis te integreren in hun gevoel en handelen. Doorgaans staan ondraaglijke hypervigilantie en ontroostbaarheid op de voorgrond. Signalen wijzend op autismespectrumstoornissen De diagnose ASS kan alleen worden gesteld na gedegen specialistisch onderzoek. Een dergelijk onderzoek impliceert het onderzoek naar de cognitieve en emotionele mogelijkheden en beperkingen. Naast neuro-psychologisch onderzoek wordt een beroep gedaan op ontwikkelings- en heteroanamneses en zo mogelijk op vroegere psychiatrische onderzoeksgegevens en/of schoolrapporten. Deze patiënten kunnen in hun kindertijd in contact zijn geweest met een GGZ instantie of hulpverlener. De aanleiding hiervoor (zoals introversie of uitermate hardwerkendheid) is diagnostisch gezien essentieel. In de klinische praktijk komt het voor dat niemand gedurende langere tijd door heeft dat er bij de patiënt sprake is van een ASS terwijl verschillende soorten behandelingen naast elkaar voortgaan. Dit duurt meestal totdat een naaste of de behandelaar zelf aan de bel trekt en meldt dat de patiënt niet adequaat reageert op verschillende interventies, vreemde belevingen rapporteert of op het punt van decompensatie staat. Om te voorkomen dat een patiënt met ASS inadequate behandelingen of reïntegratieplannen krijgt die hem prestaties vragen die hij niet kan waarmaken, is het cruciaal dat de diagnosticus kennis heeft van signalen die het bestaan van een ASS doen vermoeden. In dat geval zou men al snel over moeten stappen (van bijvoorbeeld een algemeen persoonlijkheidsonderzoek) naar een meer specialistisch onderzoek. In het kader van een dergelijke vroege signalering en de differentiaal diagnose zullen we in het vervolg ingaan op klachtenpresentatie en gespreksindrukken en het belang van de toepassing van persoonlijkheidsvragenlijsten. Ook bespreken wij het belang van de Thematische Apperceptie Test bij de vroege signalering van het mogelijk bestaan van een ASS en de differentiaal diagnose. Wij zullen daarbij aangeven, mede aan de hand van vele voorbeelden, welke vormaspecten van de TAT-narratieven kunnen wijzen op het bestaan van een ASS. Klachtenpresentatie In de werkgerelateerde setting waar patiënten met klachten als overspannenheid of burn-out terechtkomen, is de klachtenpresentatie van mensen met een vermoeden van ASS nogal uniek. Uit zichzelf zullen zij zich meestal niet melden. De aanmeldende opdrachtgevers (zoals bedrijfs- of verzekeringsartsen, arbeidsdeskundigen of de reïntegratiemanagers verbonden aan een werkgevende instantie) vermoeden een veelvoud aan psychische klachten en diagnoses. Naast angst en depressieve klachten (met mogelijk psychotische kenmerken) wordt er soms ook aan het bestaan van persoonlijkheidsstoornissen gedacht. Herhaaldelijke reïntegratie pogingen kunnen mislukken en zorgen voor blijvende heftige klachten (uitputtingsverschijnselen). Deze patiënten hebben vooral de neiging te lang te hard te werken. Zeker van diegenen met een subtiele vorm van ASS wordt gezegd dat ze ‘begaafd doch vreemd’ zijn. Zij kunnen vasthoudend zijn aan hun eigen werkwijze. Onder druk of ontregelende omstandigheden, of bij voor hen onbegrijpelijke onenigheden kunnen zij ‘dreigend’ overkomen, de controle kwijtraken en wanhopig en ook agressief gedrag laten zien. Bij patiënten met ASS kan er na overspannenheid of burn-out een periode van ernstige passiviteit en verstoring van dagelijkse structuur met zelfverwaarlozing ontstaan. Sociale en gegeneraliseerde angsten kunnen in sterke mate voorkomen, waarbij de patiënt voortdurend gealarmeerd, prikkelbaar en (zintuiglijk) overgevoelig is. Zelfs ‘werkfobie’ kan optreden; de patiënt ontwijkt dan alles wat met
Page 1: 44 Begaafd doch beperkt Vroege sign
Page 5 and 6: 48 Begaafd doch beperkt dat patiën
Page 7 and 8: 50 Begaafd doch beperkt die arm is
Page 9 and 10: 52 uit dat die jonge dame er verder
Page 11: Bijlage bij artikel Wetenschappelij

Begaafd doch beperkt - Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?