Trendrapportage 2011 - CIZ

Trendrapportage 2011
Ontwikkelingen in de aanspraak op
AWBZ-zorg 2008-2011

CIZ werkt mee
De toegang tot zorg in Nederland
verandert. Het CIZ zet zich in om
gemeenten en zorgverzekeraars te
ondersteunen bij hun nieuwe taken op
dit gebied. Daarbij maken wij gebruik
van onze kennis over de cliëntgroepen,
delen wij onze ervaringen als poort-
wachter en stellen wij actuele infor-
matie beschikbaar. Ook ontwikkelen
wij slimme tools en IT-systemen waar
andere partijen in de zorg gebruik
van kunnen maken. Wij doen dit
met de inzet van onze betrokken zorg-
professionals.

CIZ Trendrapportage 2011
Ontwikkelingen in de aanspraak op
AWBZ-zorg 2008-2011
April 2013

Inhoudsopgave
Samenvatting 4
Hoofdstuk 1 7
1.1 Inleiding 7
1.2 Onderzoeksopzet 8
1.3 Onderzoeksmethode en gebruikte concepten 9
1.4 Leeswijzer 13
Hoofdstuk 2 15
2.1 De omvang van de AWBZ-cliëntenpopulatie 15
2.2 De omvang van de extramurale en intramurale AWBZ-cliëntenpopulatie 16
2.3 De geografische spreiding van de AWBZ-cliëntenpopulatie 17
2.4 Dynamiek van de AWBZ-cliëntenpopulatie 18
2.5 De zorgzwaarte-index 22
Hoofdstuk 3 27
3.1 Ontwikkelingen per grondslag 27
3.2 Ontwikkelingen in de ‘ouderenzorg’: de grondslagen Somatiek en Psychogeriatrie 29
3.3 Ontwikkelingen voor de grondslag Psychiatrie 35
3.4 Ontwikkelingen voor de grondslag Lichamelijke Handicap 37
3.5 Ontwikkelingen voor de grondslag Verstandelijke Handicap 39
3.6 Ontwikkelingen voor de grondslag Zintuiglijke Handicap 41
Bijlage 1 Schatting peildata 2008 en 2009 43
Bijlage 2 Berekening zorgzwaarte-index 45
Bijlage 3 Lijst van afkortingen 55

Voorwoord
De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) staat aan de vooravond van grote veranderingen.
Volgens het Regeerakkoord van 2012 wordt de AWBZ gereduceerd tot een kern-AWBZ, waarin de
nadruk ligt op zorg met verblijf voor cliënten met een zware zorgbehoefte. Gemeenten worden op
basis van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) verantwoordelijk voor de toekenning van
het leeuwendeel van de extramurale AWBZ-zorg en de Jeugdzorg. Zorgverzekeraars worden op basis
van de Zorgverzekeringswet (Zvw) verantwoordelijk voor de toekenning van extramurale verpleging en
de intramurale GGZ.
Juist nu is het belangrijk om goed te kijken naar de ontwikkeling van de aanspraak op AWBZ-zorg
in de afgelopen jaren. De Trendrapportage 2011 brengt de belangrijkste ontwikkelingen in kaart en
relateert deze aan de bevolkingsgroei en de soms ingrijpende beleidswijzigingen. Deze ontwikkelingen
worden in deze rapportage op hoofdlijnen gepresenteerd: op jaarbasis en in de vorm van staafgrafieken.
De nadruk ligt hierdoor, in tegenstelling tot andere CIZ-rapportages, minder op de details.
In voorgaande Trendrapportages hadden de cijfers betrekking op alle indicatiebesluiten die in een
bepaalde periode zijn afgegeven. Omdat een cliënt achtereenvolgens meerdere indicaties voor AWBZzorg
kan krijgen, kunnen meerdere besluiten op één cliënt betrekking hebben; hierdoor waren geen
uitspraken over de cliëntenpopulatie mogelijk. In de Trendrapportage die voor u ligt, hebben de cijfers
voor het eerst betrekking op de indicatiebesluiten die op een peilmoment geldig zijn. Omdat een
cliënt slechts één geldige indicatie tegelijkertijd kan hebben, kunnen nu uitspraken worden gedaan
over omvang en kenmerken van niet alleen de AWBZ-aanspraak, maar ook van de cliëntenpopulatie.
Met deze vernieuwde presentatie wil het CIZ aansluiten bij vragen uit het zorgveld, van de ketenpartners
en uit het maatschappelijk debat. Door trends in de AWBZ inzichtelijk te maken beoogt de
Trendrapportage 2011, naast andere CIZ-rapportages, een signalerende en beleidsondersteunende
functie te vervullen.
Wij hopen dat deze Trendrapportage voor u een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan het
ontwikkelen van beleid en het maken van gefundeerde keuzes.
Ing. Daan Hoefsmit, MBA
Voorzitter Raad van Bestuur
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
3

Samenvatting
De Trendrapportage 2011 verschaft inzicht in de ontwikkeling van de aanspraak op AWBZ-zorg. Daarbij
wordt gekeken naar de omvang en kenmerken van zowel de AWBZ-aanspraak als (delen van) de
cliëntenpopulatie over de periode 1 januari 2008 tot en met 1 januari 2012.
Belangrijkste bevindingen op hoofdlijnen
Op 1 januari 2012 hadden bijna 770.000 cliënten een indicatiebesluit voor AWBZ-zorg. Sinds 1 januari
2008 is de cliëntenpopulatie gegroeid met gemiddeld 3,1% per jaar. Het aantal cliënten met een
intramuraal besluit steeg meer (gemiddeld 4,4% per jaar) dan het aantal cliënten met een extramuraal
besluit (gemiddeld 2,2% per jaar). Dit komt onder andere door de invoering van de Pakketmaatregelen
2009, die inhielden dat de aanspraak op de functie Begeleiding door extramurale cliënten werd
beperkt. De stijging van het aantal cliënten met een intramuraal besluit komt onder meer door een
verbeterde cliëntenregistratie bij zorgaanbieders.
De cliëntenpopulatie is niet gelijkmatig over Nederland verdeeld. Zo hebben in het noordoosten van
Nederland relatief meer mensen een AWBZ-indicatiebesluit dan in andere delen van het land.
De cliëntenpopulatie van de AWBZ is dynamisch van samenstelling. Jaarlijks stromen er nieuwe
cliënten in, en stromen bekende cliënten uit, bijvoorbeeld door overlijden. Het overgrote deel stroomt
door. Dat wil zeggen dat jaarlijks ongeveer 80 procent van de cliënten in zorg blijft van peilmoment tot
peilmoment. De gemiddelde instroom (22 procent van de cliënten) is iets hoger dan de gemiddelde
uitstroom (gemiddeld 19 procent), wat verklaart dat de totale populatie groeit. De dynamiek in de
groep cliënten met een extramuraal besluit is groter dan in de groep intramurale cliënten. Zowel de
instroom als de uitstroom van cliënten is in eerstgenoemde groep hoger.
De veranderingen van de totale aanspraak op AWBZ-zorg kunnen worden uitgedrukt met behulp van de
zorgzwaarte-index die het CIZ heeft ontwikkeld. De zorgzwaarte-index is gebaseerd op de omvang en de
soort zorg die per cliënt is geïndiceerd. Deze index laat per peildatum zien wat de relatieve verandering
is van de zorgzwaarte, ten opzichte van een ijkpunt - in dit geval 1 januari 2010.
De gemiddelde zorgzwaarte per cliënt is tussen 1 januari 2008 en 1 januari 2012 gestegen, maar deze
stijging is minder sterk dan de totale zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie. Dit komt doordat de totale
zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie wordt bepaald door zowel de gemiddelde zorgzwaarte per
cliënt als het aantal cliënten. Aangezien de cliëntenpopulatie is gegroeid, is de totale zorgzwaarte ook
gestegen. Deze conclusie geldt ook voor de intramurale zorgzwaarte. Voor de extramurale zorgzwaarte
(zowel totaal als gemiddeld per cliënt) is alleen sprake van een stijging na 1 januari 2010; daarvóór is
sprake van een daling van zowel de gemiddelde extramurale zorgzwaarte per cliënt als de extramurale
zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie.
Belangrijkste bevindingen per grondslag
Om voor AWBZ-zorg in aanmerking te komen moet er sprake zijn van een aandoening, beperking of
handicap. Dit noemen we de grondslag. Per grondslag verloopt de ontwikkeling van de omvang en
samenstelling van cliëntenpopulatie anders over de jaren. Daarom worden de zes grondslagen apart
bekeken. De ontwikkelingen betreffen de periode van 1 januari 2010 tot 1 januari 2012.
Grondslag Somatiek
Het totale aantal cliënten met de grondslag Somatiek (SOM) steeg zeer licht. De meeste cliënten
met deze grondslag zijn 65 jaar of ouder. Opvallend is dat binnen deze leeftijdsgroep de landelijke
bevolkings toename groter is dan de toename van het aantal cliënten met grondslag SOM. De groep
cliënten met een intramuraal besluit met de grondslag SOM is gedaald. De groep met een extra muraal
besluit steeg wel. Dit kan mogelijk worden verklaard door de inzet van beleid dat is gericht op de extramuralisering
van AWBZ-zorg. Deze trend zet zich vermoedelijk de komende jaren door, aangezien per
1 januari 2013 de ZZP’s V&V 01 en 02 zijn komen te vervallen en ZZP V&V 03 per 1 januari 2014 vervalt.
Aanvullend kan de daling van het aantal intramurale cliënten met de grondslag Somatiek worden ver-
4 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

klaard doordat cliënten een andere grondslag krijgen als hun aandoeningen in de loop van de
tijd veranderen. Hierbij gaat het dan vaak om de grondslagen Psychogeriatrie (PG) en Lichamelijke
Handicap (LG).
Grondslag Psychogeriatrie
Het aantal cliënten met grondslag Psychogeriatrie (PG) is gestegen. Dit betreft zowel de groep met een
intramurale indicatie als de groep met een extramurale indicatie. Tachtig procent van de PG-cliënten
heeft een intramurale indicatie. Vooral ouderen hebben de grondslag PG. Het is gebleken dat relatief
meer ouderen met een psychogeriatrische aandoening toegang krijgen tot de AWBZ-zorg dan dat er
vanuit bevolkingstoename van deze leeftijdsgroep verklaard kan worden. Mogelijk wordt de sterkere
toename verklaard doordat cliënten van grondslag SOM naar PG overgaan.
Grondslag Psychiatrie
Het aantal cliënten met grondslag Psychiatrie (PSY) is gestegen, maar de groei neemt door de jaren
heen wel af. Deze groei is deels toe te schrijven aan een toename van het aantal geregistreerde cliënten
en is dus niet alleen het gevolg van een groeiende zorgvraag. Deze groei betreft vooral de cliënten met
een extramurale indicatie (gemiddeld 14 procent per jaar). De meeste extramurale besluiten zijn voor
de functie BGI, al dan niet in combinatie met andere functies. Het merendeel van de cliënten met deze
grondslag is jonger dan 65 jaar. Hierbij moet worden opgemerkt dat het CIZ geen indicaties afgeeft voor
jeugdige cliënten met grondslag PSY; dat doen de Bureaus Jeugdzorg.
Grondslag Lichamelijke Handicap
Het aantal cliënten met grondslag Lichamelijke Handicap (LG) is toegenomen. De groei neemt echter
wel af. Bij extramurale cliënten met grondslag LG zijn alle leeftijdscategorieën vertegenwoordigd. Bij de
aanspraak op intramurale zorg ligt het zwaartepunt in sterk toenemende mate bij cliënten van 65 jaar
en ouder. Dit is onder andere te verklaren doordat cliënten door gewijzigde beleidsregels van grondslag
SOM naar grondslag LG overgaan. Het aantal cliënten met aanspraak op de zorgfuncties PV en/of VP
(zorg thuis) heeft de sterkste groei doorgemaakt in de afgelopen periode. Het zwaartepunt binnen LG
ligt vooralsnog op combinaties met BGG en/of KVB. Voor cliënten met grondslag LG die jonger zijn dan
65 jaar kan de functie BGG dienen ter vervanging van een betaalde baan.
Grondslag Verstandelijke Handicap
Zowel het aantal cliënten met aanspraak op extramurale als op intramurale zorg op basis van grondslag
Verstandelijke Handicap (VG) nam toe. Het aantal cliënten in de leeftijdscategorie 18-64 jaar is het
grootst, zowel in de extramurale zorg als de intramurale zorg. Het aantal cliënten met grondslag VG
in deze leeftijdscategorie is steeds toegenomen. De gemiddelde leeftijd bij intramurale zorg (38 jaar)
is een stuk hoger dan bij extramurale zorg (26 jaar), wat verklaard kan worden door het biografisch
verloop van extramuraal (wonen bij de ouders) naar intramuraal.
Grondslag Zintuiglijke Handicap
Het aantal cliënten met een Zintuiglijke handicap en een intramurale indicatie bleef nagenoeg gelijk.
Het aantal extramurale cliënten met deze grondslag nam echter sterk af. Dit is te verklaren door het
feit dat de functie Behandeling, wat een veel gevraagde functie voor deze groep is, sinds april 2011
indicatievrij is. Deze cliënten zijn dus voor het CIZ uit beeld verdwenen. De functie waarvoor nu nog de
meeste indicaties worden afgegeven is Begeleiding Individueel.
Tot slot
De aanspraak op AWBZ-zorg is vanzelfsprekend onderhevig aan beleidswijzigingen. Een aantal effecten
is goed zichtbaar, zoals de daling van de aanspraak op extramurale zorg in 2009 en de afname van
cliënten met aanspraak op basis van de grondslag ZG. In het licht van de voorgenomen ingrepen in de
AWBZ-zorg zijn de hier getoonde ontwikkelingen niet zomaar door te trekken naar de komende jaren. De
huidige beleidslijn koerst op een kern-AWBZ, waaronder alleen intramurale zorg voor ernstig beperkte
cliënten valt. Dit zal grotendeels de trends bepalen die in toekomstige gegevens over de aanspraak op
AWBZ-zorg te zien zullen zijn.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
5

6 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

Hoofdstuk 1
1.1 Inleiding
AWBZ
De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) is een volksverzekering, die de organisatie en
financiering van de langdurige zorg voor ouderen, gehandicapten en mensen met een psychiatrische
aandoening regelt. Uit de AWBZ wordt zorg betaald, die niet op een andere wijze te verzekeren is.
De toekomst van de AWBZ staat ter discussie. Zowel de financiering als de organisatie van langdurige
zorg zijn hierbij de belangrijke onderwerpen 1 . Nederlanders leven gemiddeld langer waardoor de
zorgvraag toeneemt 2 . De afgelopen tien jaar zijn de uitgaven aan de AWBZ met bijna drie kwart toegenomen.
In 2009 kostte de AWBZ-zorg ongeveer 23 miljard euro per jaar 3 .
Mede ingegeven door de hoge uitgaven, wordt er veel gesproken over de organisatie van de AWBZ.
De Raad voor de Volksgezondheid & Zorg (RVZ) heeft aanbevolen om de AWBZ af te schaffen en de
zorgfuncties onder te brengen in de Zorgverzekeringswet en Wmo 4 . In oktober 2012 heeft de Sociaal-
Economische Raad (SER) een advies op hoofdlijnen gepubliceerd over de toekomst van de AWBZ 5 .
De afgelopen jaren is de inrichting van het collectieve zorglandschap reeds gedeeltelijk herzien en
werd de nadruk binnen de AWBZ op intramurale zorg versterkt. Zo werd per januari 2007 de zorgfunctie
Huishoudelijke Verzorging overgeheveld naar de Wmo. In 2009 zijn de AWBZ-pakketmaatregelen
ingezet waarbij de functies Ondersteunende en Activerende Begeleiding werden opgeheven. Daarvoor
in de plaats kwam de functie Begeleiding. In 2011 heeft de functie Kortdurend Verblijf de functie
Verblijf Tijdelijk vervangen. Per 1 januari 2013 verdwenen de ZZP’s 01 en 02 in de sectoren V&V, VG en
GGZ. Hiermee is een begin gemaakt met het extramuraliseren van de AWBZ-zorg. Volgens het regeerakkoord
2012 is in 2017 de AWBZ omgevormd tot een landelijke voorziening waarin de intramurale
ouderen- en gehandicaptenzorg (vanaf de ZZP’s 5) wordt georganiseerd. Hiermee komt de nadruk
van zorg met verblijf te liggen op cliënten met een zware zorgbehoefte. Gemeenten worden verantwoordelijk
voor de extramurale functies Begeleiding, Persoonlijke Verzorging, Kortdurend Verblijf en
daarnaast ook voor de Jeugdzorg. Zorgverzekeraars worden verantwoordelijk voor de extramurale
Verpleging en de intramurale GGZ.
CIZ
Het Centrum indicatiestelling zorg (CIZ) stelt vast of cliënten aanspraak hebben op AWBZ-zorg en legt
dit vast in een indicatiebesluit. Het CIZ neemt deze besluiten op basis van wet- en regelgeving waaronder
het Besluit Zorgaanspraken AWBZ, de Regeling zorgaanspraken en de Beleidsregels indicatiestelling
AWBZ 6 . Het indicatieonderzoek dat vooraf gaat aan een besluit staat beschreven in de CIZ
Indicatiewijzer 7 (welke informatie is van belang, hoe wordt deze gewogen en hoe leidt dit tot het type
zorg, met zorgzwaarte en zorgduur dat in het besluit wordt vastgelegd) 8 . Het proces van indicatiestelling
is de afgelopen jaren vergaand vereenvoudigd. Zorgaanbieders kunnen na het aanvragen van
1 Verkleij, H., & van Oers, H. (2009). De toekomst van de Awbz. Tsg/Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen.
Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
2 RIVM (2010). Van gezond naar beter. Kernrapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010.
3 CBS (28 juli 2010). Sterke stijging uitgaven AWBZ. Webmagazine.
www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/overheid-politiek/publicaties/artikelen/archief/2010
4 Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (2008). Beter zonder AWBZ? Den Haag: RVZ.
5 Sociaal-Economische Raad (oktober 2012). Naar een kwalitatief goede, toegankelijke en betaalbare zorg: Een tussentijds
advies op hoofdlijnen. Den Haag: SER.
6 Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS; 2011). Beleidsregels Indicatiestelling 2011. Den Haag: VWS.
www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/besluiten/2010/12/13/beleidsregels-indicatiestelling-awbz-2011
7 Dit op basis van het Zorgindicatiebesluit.
8 Centrum indicatiestelling zorg (CIZ) (2012). CIZ Indicatiewijzer 5.0. Driebergen: CIZ.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
7

een Standaard Indicatie Protocol (SIP) direct zorg inzetten. Ook mogen zorgaanbieders sinds 2010 zelf
herindicaties indienen en kunnen aanvragen nu ook via internet worden ingediend 9 . In oktober 2011 is
bovendien een pilot van start gegaan waarin zorgaanbieders voor intramurale cliënten van 80 jaar en
ouder een indicatiemelding mogen doen. Het CIZ zet deze melding om in een indicatiebesluit. De rol
van het CIZ is daarmee de afgelopen tijd steeds meer veranderd van indicatiesteller naar toezichthouder
op de door anderen voorbereide indicatieadviezen.
Met circa een miljoen indicatiebesluiten per jaar beschikt het CIZ over een schat aan gegevens. Het
CIZ wil deze gegevens breed toegankelijk maken door onderzoek uit te voeren en te publiceren 10 . De
Trendrapportage richt zich op de ontwikkelingen in de aanspraak op AWBZ-zorg in de periode 2008-
2011.
1.2 Onderzoeksopzet
Doelstelling
Het doel van de Trendrapportage 2011 is inzicht te verschaffen in de ontwikkeling van de omvang
en kenmerken van de aanspraak op AWBZ-zorg en van de bijbehorende cliëntenpopulatie over de
afgelopen vier jaar.
Het tonen en beschrijven van deze ontwikkelingen stelt zorgaanbieders, beleidsmakers en andere
ketenpartners in staat beter in te spelen op maatschappelijke ontwikkelingen, zoals vergrijzing, verstedelijking
– voor zover deze gerelateerd zijn aan de aanspraak op AWBZ-zorg – en op veranderingen
in zorgbekostiging, zorgvraag en cliëntenpopulaties.
Het CIZ beschikt niet over gegevens over de feitelijk geconsumeerde AWBZ-zorg, maar wel over
de aanspraak op AWBZ-zorg. Er bestaan verschillen tussen geïndiceerde AWBZ-zorg (aanspraak) en
geconsumeerde AWBZ-zorg 11 . De Trendrapportage doet uitsluitend uitspraken over de ontwikkelingen
in de aanspraak op AWBZ-zorg en de daarbij horende AWBZ-cliëntenpopulatie en niet over de
ontwikkeling in AWBZ-zorgconsumptie.
Waar mogelijk worden peildata in 2008 en 2009 bij de analyses betrokken. Hierbij is het bijschatten
van data vereist (zie paragraaf 1.3 voor uitleg) en dit is niet voor alle te rapporteren onderwerpen
mogelijk. Dat betekent dat een deel van de onderzoeksvragen, waarbij dataschatting gebruikt kan
worden, zich richt op de peildata in 2008-2012 en een deel, waarbij dataschatting niet mogelijk is, op
de peildata in 2010-2012.
Onderzoeksvragen
In lijn met de doelstellingen staan de volgende twee onderzoeksvragen centraal:
1. Hoe heeft de aanspraak op AWBZ-zorg zich tussen 1 januari 2008 en 1 januari 2012 ontwikkeld?
2. Hoe heeft de aanspraak op AWBZ-zorg zich tussen 1 januari 2010 en 1 januari 2012 ontwikkeld
naar grondslag?
9 Centrum indicatiestelling zorg (CIZ) (2010). Vernieuwing indicatiestelling AWBZ. Versnelde uitbreiding tijdbesparende
aanvragen. Driebergen: CIZ.
10 Zie: www.ciz.nl/voor-professionals/cijfers-en-feiten voor de CIZ-rapportages ‘Basisrapportage’, ‘Begeleiding in Beeld’
en ‘Aanspraak op AWBZ-zorg’.
11 Van Asselt, Mazzola, van Egmond, Thiel en Goudriaan (2012) Verdeelmodel AWBZ 2013 en een toekomstig verdeelmodel
voor de zorgverzekeraars. Den Haag: APE.
8 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

In de uitwerking van deze centrale onderzoeksvragen worden de volgende deelvragen beantwoord.
Op de vijf peildata in 2008-2012 …
1.1 Wat is de omvang van de AWBZ-cliëntenpopulatie (extramuraal en intramuraal)?
1.2 Wat is de dynamiek van de AWBZ-cliëntenpopulatie?
1.3 Wat is de relatieve verandering van de totale (extramurale en intramurale) zorgzwaarte van
geïndiceerde AWBZ-zorg voor de gehele cliëntenpopulatie en gemiddeld per cliënt?
Op de drie peildata in 2010-2012 …
2.1 Wat is de omvang van de AWBZ-cliëntenpopulatie (extramuraal en intramuraal) per grondslag?
2.2 Wat is de leeftijdsverdeling per grondslag?
2.3 Wat is de verdeling van toegewezen extramurale functies per grondslag?
2.4 Welke relatie is er tussen de grondslag SOM en LG?
2.5 In welke mate kan groei van de grondslagen SOM en PG worden verklaard door de vergrijzing in
de samenleving?
Tussen 1 januari 2010 en 1 januari 2012 ...
3.1 Wat is de regionale ontwikkeling van de omvang van de AWBZ-cliëntenpopulatie?
1.3 Onderzoeksmethode en gebruikte concepten
Uitgangspunten
Om de AWBZ toekomstbestendig in te richten, is inzicht in de ontwikkelingen van de soort en hoeveelheid
benodigde zorg en in de ontwikkelingen binnen de populatie zorgvragers essentieel 12 . Aanspraak
op AWBZ-zorg heeft verschillende kenmerken. Zo is het mogelijk per peilmoment (combinaties van)
geldige zorgfuncties of zorgzwaartepakketten te presenteren. In het verlengde hiervan wordt in deze
trendrapportage ook een zorgzwaarte-index gepresenteerd. Deze index toont de ontwikkeling van de
relatieve zorgzwaarte van de totale AWBZ-aanspraak in de tijd. De totale AWBZ-aanspraak is de cumulatie
van AWBZ-zorg waarop de totale AWBZ-cliëntenpopulatie op enig moment in de tijd aanspraak
heeft 13 .
De AWBZ-cliëntenpopulatie is de groep van zorgvragers die op een bepaald moment in de tijd aanspraak
maakt op AWBZ-zorg. Het belangrijkste kenmerk van de AWBZ-cliëntenpopulatie dat in de
Trendrapportage wordt gepresenteerd is de grondslag.
Aanspraak op AWBZ-zorg wordt bepaald vanuit het beleidskader 2011. Dit betekent concreet dat oude
zorgfuncties, zoals Huishoudelijke Verzorging, niet worden gepresenteerd en dat Ondersteunende
Begeleiding en Activerende Begeleiding onder de noemer van de huidige functie Begeleiding worden
meegenomen 14 . Hiermee worden directe effecten van beleidswijzigingen op ontwikkelingen in
cliënten populatie en aanspraak op AWBZ-zorg zoveel mogelijk uitgesloten.
12 Voorgaande CIZ Trendrapportages richtten zich op ontwikkelingen op het niveau van indicatiebesluiten.
13 Alhoewel veel van de publieke en politieke debatten zich richten op de kosten voor de AWBZ, wordt in dit onderzoek
gekeken naar de totale aanspraak op AWBZ-zorg, uitgedrukt in geïndiceerde zorg voor de cliëntenpopulatie die geldig
is op een bepaald moment. Deze hoeveelheid geïndiceerde zorg kan niet één op één gerelateerd worden aan de daadwerkelijk
geconsumeerde zorg en dus kunnen geschatte kosten op basis van deze cijfers afwijken van de werkelijke
kosten voor de AWBZ.
14 Deze keuze is gebaseerd op een belang van eenduidigheid. De complexere realiteit is daarmee vereenvoudigd en dat
betekent dat niet aan alle aspecten van deze realiteit recht wordt gedaan. De oude functies Begeleiding zijn bijvoorbeeld,
deels ook opgevolgd door de nieuwe functies Behandeling.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
9

In de Trendrapportage 2008-2011 worden peildata gebruikt om over cliëntkenmerken en zorgaanspraak
te rapporteren. Vijf peildata worden gepresenteerd: 1 januari 2008, 2009, 2010, 2011 en
2012.
Peildatum
Zorg wordt geïndiceerd voor afgebakende periodes. Deze periodes kennen in beginsel een maximale
duur van 15 jaar (voorheen 5 jaar) voor functies en zorgzwaartepakketten (ZZP’s). Een cliënt kan voor
die tijdsperiode aanspraak maken op de geïndiceerde zorg. Als tussentijds een verandering in de situatie
van de cliënt optreedt, kan een herindicatie worden aangevraagd en krijgt deze cliënt een nieuw
indicatiebesluit. Het vorige besluit heeft dan niet de gehele geïndiceerde geldigheidsduur doorlopen,
maar wordt beëindigd op het moment dat het nieuwe besluit ingaat.
Peildatum:
1 besluit van cliënt X
2 besluiten van cliënt Y
Resultaat van peiling: 1 besluit geldig
1 cliënt
Figuur 1.3.1 Schematische weergave peilmethodiek.
1 jan ’09 1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
2 besluiten geldig
2 cliënten
2 besluiten geldig
2 cliënten
1 besluit geldig
1 cliënt
Persoonlijke verzorging Verpleging Begeleiding Individueel
Zoals in Figuur 1.3.1 is af te lezen, kan een cliënt meerdere indicatiebesluiten hebben in de tijd, maar
slechts één geldig besluit op één moment. De peilsystematiek toont de geldige functies op vaste momenten.
Door het aantal geldige indicatiebesluiten (gelijk aan het aantal cliënten) en de kenmerken
van deze indicatiebesluiten en cliënten op al deze momenten naast elkaar te zetten, beantwoorden
we de centrale onderzoeksvragen van deze Trendrapportage. Op deze wijze zal een beeld worden
gepresenteerd van de ontwikkelingen in de aanspraak op AWBZ-zorg.
Voorbeeld bij Figuur 1.3.1: cliënt Y had in zijn eerste indicatiebesluit alleen aanspraak op de functie
Persoonlijke Verzorging. In het eerste kwartaal 2010 heeft deze cliënt bij het CIZ een herindicatie
aangevraagd. Dit nieuwe besluit is vijftien jaar geldig en omvat naast Persoonlijke Verzorging ook
Verpleging.
Stroomschema
In Figuur 1.3.1 is het verloop te zien van geldige indicatiebesluiten en daarmee de AWBZ-cliëntenpopulatie.
Wanneer op verschillende momenten in de tijd wordt ‘gepeild’ hoeveel geldige besluiten er
zijn en dus hoeveel AWBZ-cliënten, kan de dynamiek van de AWBZ-cliëntenpopulatie worden weergegeven.
In een stroomschema wordt de zogenaamde ‘instroom’, de ‘doorstroom’ en de ‘uitstroom’
getoond. De instroom bevat de AWBZ-cliënten die op een vorig peilmoment nog geen geldig indicatie-
10 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

esluit hadden. De doorstroom bevat de AWBZ-cliënten die op zowel het vorige als het huidige peilmoment
een geldig indicatiebesluit hadden. De uitstroom is het deel van de AWBZ-cliënten dat op een
vorige peilmoment een geldig indicatiebesluit had, maar op het huidige peilmoment niet meer.
Omdat er altijd tussen twee peilmomenten wordt vergeleken, kan op het eerste peilmoment in de
reeks geen instroom of doorstroom worden bepaald. Er is immers geen voorgaand peilmoment in de
analyse betrokken.
Zorgzwaarte-index
Om de totale aanspraak op AWBZ-zorg weer te geven, is een zorgzwaarte-index ontwikkeld. De
zorgzwaarte-index laat per peildatum zien wat de relatieve verandering is van de totale zorgzwaarte,
afgezet tegen een ijkpunt. Het ijkpunt kent de waarde 100. Als de waarde van de index op een peildatum
hoger is dan 100, is de gemiddelde zorgomvang gestegen ten opzichte van het ijkpunt. Is de
waarde van de index op een peildatum lager dan 100, dan is de gemiddelde geïndiceerde zorgomvang
gedaald ten opzichte van het ijkpunt.
Voor de zorgzwaarte-index op een peildatum wordt gebruik gemaakt van gewogen tarieven zoals
door de NZa worden berekend. De wijze waarop de zorgzwaarte-index is berekend, staat uitgelegd in
bijlage 2.
Grondslagen
Een cliënt kan alleen aanspraak maken op AWBZ-zorg als voor hem of haar een grondslag kan worden
vastgesteld. Een grondslag is een aandoening, beperking of handicap waardoor iemand kan zijn aangewezen
op zorg. Er zijn zes grondslagen:
• Somatische aandoening/beperking (SOM);
• Psychogeriatrische aandoening/beperking (PG);
• Psychiatrische aandoening/beperking (PSY);
• Lichamelijke handicap (LG);
• Verstandelijke handicap (VG);
• Zintuiglijke handicap (ZG).
Voor iedere cliënt kunnen meerdere grondslagen worden geregistreerd, bijvoorbeeld als iemand
zowel een somatische als een psychiatrische aandoening heeft. Eén hiervan wordt aangewezen als
de dominante grondslag. Deze wordt vastgesteld op grond van de zwaarstwegende stoornissen en
beperkingen in relatie tot de zorgvraag. Als het vooral de psychiatrische aandoening is die tot aanspraak
op AWBZ-zorg leidt, dan wordt ‘PSY’ de dominante grondslag. Deze dominante grondslag is de
grondslag die in de Trendrapportage 2011 wordt gepresenteerd.
De ontwikkelingen in de aanspraak op AWBZ-zorg en de bijbehorende cliëntenpopulatie worden in
deze rapportage per grondslag beschreven.
Aanspraak op AWBZ-zorg
Om de ontwikkelingen in de aanspraak op AWBZ-zorg weer te geven wordt allereerst een onderscheid
gemaakt tussen intramurale en extramurale zorg. Vervolgens wordt per grondslag gekeken naar de
ontwikkeling van subcategorieën binnen deze tweedeling.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
11

Op basis van een combinatie van dominante grondslag en functiecategorieën kunnen we cliënten met
aanspraak op extramurale zorg in de onderstaande categorieën indelen. (zie Tabel 1.3.1).
Grondslag Functie categorie Functies in het indicatiebesluit
SOM, PG,
LG, ZG15 SOM, PG,
LG, ZG
SOM, PG,
LG, ZG
PV/VP Persoonlijke Verzorging en/of Verpleging
BGI/BH(+PV/VP) Begeleiding Individueel en/of Behandeling, eventueel in
combinatie met Persoonlijke Verzorging en/of Verpleging
BGG/KVB(+PV/VP/BH/
BGI)
Begeleiding Groep en/of Kortdurend Verblijf, eventueel in
combinatie met een of meer van de functies Persoonlijke
Verzorging, Verpleging, Behandeling en/of Begeleiding
Individueel
PSY 16 BGI (+PV/VP/BH/KVB) Begeleiding Individueel, eventueel in combinatie
met Persoonlijke Verzorging en/of Verpleging en/of
Behandeling en/of Kortdurend Verblijf
PSY BGG (+PV/VP/BH/KVB) Begeleiding Groep, eventueel in combinatie met een
of meer van de functies Persoonlijke Verzorging en/of
Verpleging en/of Behandeling en/of Kortdurend Verblijf
PSY BGI+BGG(+PV/VP/BH/
KVB)
Begeleiding Individueel en Begeleiding Groep, eventueel
in combinatie met een of meer van de functies Persoonlijke
Verzorging en/of Verpleging en/of Behandeling en/of
Kortdurend Verblijf
VG17 BGI (+PV/VP) Begeleiding Individueel, eventueel in combinatie met
Persoonlijke Verzorging en/of Verpleging
VG BGG/BH (+PV/VP/BGI) Begeleiding Groep en/of Behandeling, eventueel in
combinatie met een of meer van de functies Persoonlijke
Verzorging, Verpleging en/of Begeleiding Individueel
VG
KVB(+PV/VP/BH/BGI/
BGG)
Kortdurend Verblijf, eventueel in combinatie met een of
meer van de functies Persoonlijke Verzorging, Verpleging,
Behandeling, Begeleiding Individueel en/of Begeleiding
Groep
Tabel 1.3.1 Indeling van cliënten met aanspraak op extramurale zorg op basis van grondslag en functiecategorieën.
15 Op basis van de grondslag ZG is er geen toegang tot de functie VP. Deze kan mogelijk wel op grond van een andere
bijkomende grondslag zijn geïndiceerd. Vanaf 18 april 2011 is er bij de grondslag ZG geen indicatie meer nodig voor de
functie BH.
16 Op basis van de grondslag PSY is er geen toegang tot de functies VP en BH. Deze functies kunnen mogelijk wel op
grond van een andere bijkomende grondslag zijn geïndiceerd.
17 Op basis van de grondslag VG is er geen toegang tot de functie VP. Deze functie kan mogelijk wel op grond van een
andere bijkomende grondslag zijn geïndiceerd.
12 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

1.4 Leeswijzer
In de Trendrapportage 2011 staan de grote lijnen centraal. Dit betekent dat er gerapporteerd wordt op
jaarlijkse peilmomenten.
Op deze peilmomenten wordt de totale AWBZ-cliëntenpopulatie getoond, zie Hoofdstuk 2. De ontwikkeling
in deze cliëntenpopulatie wordt van peilmoment tot peilmoment beschreven (Paragraaf 2.1
- 2.2). Deze ontwikkeling wordt tussen twee peilmomenten, in 2010 en 2012, ook regionaal getoond
(Paragraaf 2.3).
In Paragraaf 2.4 wordt de dynamiek van de AWBZ-cliëntenpopulatie inzichtelijk gemaakt door het
beschrijven van de in-, door- en uitstroom van cliënten. Bovendien wordt door middel van een
zorgzwaarte-index de relatieve verandering van de totale geïndiceerde zorgzwaarte op verschillende
peilmomenten getoond (Paragraaf 2.5).
Hoofdstuk 3 is gericht op specifieke ontwikkelingen binnen groepen cliënten, gebaseerd op grondslag.
Per grondslag worden de ontwikkelingen in de aantallen AWBZ-cliënten beschreven, de leeftijdsverdeling
in deze groepen en de verdeling van de extramurale functies. Daarnaast zijn enkele aanvullende
analyses opgenomen om specifieke ontwikkelingen nader te verklaren (Paragraaf 3.1.2).
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
13

14 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

Hoofdstuk 2
Dit hoofdstuk gaat over de omvang van de AWBZ-cliëntenpopulatie, het onderscheid tussen zorg
met verblijf (intramuraal) en zorg zonder verblijf (extramuraal) en de geografische spreiding over
Nederland. Daarnaast wordt de dynamiek in de AWBZ-populatie in beeld gebracht met stroomschema’s
en wordt met de zorgzwaarte-index de ontwikkeling in de totale aanspraak op AWBZ-zorg
inzichtelijk gemaakt.
2.1 De omvang van de AWBZ-cliëntenpopulatie
Op de meest recente peildatum die in de Trendrapportage wordt beschreven, 1 januari 2012, telt de
AWBZ- cliëntenpopulatie 769.705 cliënten. In Figuur 2.1.1 is te zien hoe deze populatie zich heeft
ontwikkeld. Er is een trendlijn geplaatst in de figuur om een wat globaler beeld te schetsen van de
ontwikkeling in de getoonde periode tussen 1 januari 2008 en 1 januari 2012. 18
Om de ontwikkeling in de omvang van de cliëntenpopulatie inzichtelijk te maken, is in Figuur 2.1.2 de
jaar op jaar groei van de cliëntenpopulatie weergegeven. Gemiddeld groeit de cliëntenpopulatie met
ongeveer 3,1% per jaar.
900.000
800.000
700.000
600.000
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
680.160
702.770 708.270 741.780
769.705
1 jan ’08 1 jan ’09 1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 2.1.1 De omvang van de AWBZ-cliëntenpopulatie op verschillende peildata.
18 De CIZ dataset wordt vanaf 2010 compleet verondersteld: alle cliënten die aanspraak hebben op AWBZ-zorg staan
vanaf 1 januari 2010 bij het CIZ geregistreerd. Voor die tijd ontbreken cliënten die vóór 2005 een indicatie kregen
en pas jaren later werden geregistreerd (op het moment dat ze een nieuwe indicatie nodig hadden) of nooit zijn
geregistreerd (overleden of hun zorgvraag is vervallen), of vóór 2005 geen indicatie kregen, maar al wel AWBZ-zorg
ontvingen. Indicatiebesluiten vóór 2005 werden doorgaans voor maximaal 5 jaar afgegeven, en dus kan worden
verondersteld dat uiterlijk 5 jaar na 1 januari 2005, dat is dus per 1 januari 2010, alle AWBZ-cliënten zijn geregistreerd.
Wanneer gegevens vóór 2010 worden beschreven, is er dus een (onbekend) deel dat ontbreekt. Doordat de CIZdataset
voor de jaren 2008 en 2009 incompleet is, zullen de ontbrekende cliënten en hun kenmerken moeten worden
bijgeschat. Bijschatting maakt het mogelijk de werkelijkheid van de AWBZ-cliëntenpopulatie en de aanspraak op
AWBZ-zorg dichter te benaderen en ontwikkelingen in de tijd beter te beschrijven. Zie Bijlage 1 voor een uitgebreide
toelichting op de gevolgde methodiek van dataschatting.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
15

5,0%
4,5%
4,0%
3,5%
3,0%
2,5%
2,0%
1,5%
1,0%
0,5%
0,0%
3,3%
0,8%
2.2 De omvang van de extramurale en intramurale AWBZ-cliëntenpopulatie
Veel beleid is gericht op extramuralisering: cliënten zo lang mogelijk zelfstandig laten functioneren
binnen de eigen leefomgeving. Daarnaast zijn sinds 1 januari 2013 de ‘lage’ ZZP’s komen te vervallen
en wordt voorheen intramurale zorg extramuraal gefinancierd. Omdat het beleid gericht is op twee
aparte soorten zorg, wordt in deze trendrapportage de AWBZ-cliëntenpopulatie verdeeld naar cliënten
met verblijf (intramuraal) en cliënten zonder verblijf (extramuraal). De ontwikkeling van deze twee
groepen cliënten wordt getoond in Figuur 2.2.1 en 2.2.2.
Beide figuren laten zien dat de ontwikkeling van het aantal extramurale en intramurale cliënten
grotendeels gelijk opgaat, behalve tussen 1 januari 2009 en 1 januari 2010. In dat jaar is het aantal
extramurale cliënten afgenomen en het aantal intramurale cliënten relatief sterk gegroeid. Dit
verschil heeft echter groot effect op de gemiddelde stijging van beide groepen. Waar het aantal
extramurale cliënten over de getoonde periode met 2,2% per jaar toeneemt, stijgt het aantal
intramurale cliënten gemiddeld tweemaal zo hard met 4,4% per jaar.
Figuur 2.2.1 De omvang van de AWBZ-cliëntenpopulatie met aanspraak op intramurale en extramurale zorg op
verschillende peildata.
4,7%
3,8%
1 jan ’09 1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 2.1.2 De jaar op jaar groei van de AWBZ-cliëntenpopulatie op verschillende peildata.
450.000
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
388.275
291.890
401.285
301.485
389.735
318.535
408.025
333.755
423.080
1 jan ’08 1 jan ’09 1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
346.625
extramuraal intramuraal Lineair (extramuraal) Lineair (intramuraal)
16 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
-1%
-2%
-3%
-4%
3,4% 3,3%
-2,9%
5,7%
4,7% 4,8%
Figuur 2.2.2 De jaar op jaar groei van de AWBZ-cliëntenpopulatie met aanspraak op intramurale en extramurale
zorg op verschillende peildata.
De scherpe afname van het aantal extramurale cliënten in 2009 is te verklaren door de inzet van de
Pakketmaatregelen AWBZ 2009 waarbij een drempel voor de toegang tot de functie Begeleiding werd
ingevoerd. De toename van het aantal cliënten met aanspraak op intramurale zorg hangt mogelijk
samen met het feit dat vanaf 1 januari 2010 de intramurale zorg gefinancierd wordt in ZZP’s – en niet
langer in aantal bedden per instelling. Hierdoor is vanaf 2010 een volledig accurate cliëntregistratie
voor instellingen van extra groot belang geworden, waardoor er vooral wellicht sprake is van een
registratie-effect en minder van een daadwerkelijke toename van de intramurale cliëntenpopulatie.
2.3 De geografische spreiding van de AWBZ-cliëntenpopulatie
3,7% 3,9%
1 jan ’09 1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
extramuraal intramuraal
In de voorgaande paragraaf is de toename en afname van het aantal AWBZ-cliënten geschetst voor
heel Nederland. In deze paragraaf trachten we een beeld te schetsen van de geografische verschillen
in de (ontwikkeling in) aanspraak op AWBZ-zorg binnen Nederland.
In Figuur 2.3.1 worden twee kaartjes getoond. In het linkerkaartje (blauw) wordt het relatieve
aantal cliënten met aanspraak op AWBZ-zorg weergegeven als percentage van de totale bevolking
op 1 januari 2012. In dit kaartje is bijvoorbeeld te zien dat in het Noordoosten van Nederland relatief
meer mensen aanspraak hebben op AWBZ-zorg.
In het rechterkaartje (rood) is de toe- en afname van de populatie op 1 januari 2012 ten opzichte van
1 januari 2010 te zien. Hier is te zien dat er in de twee jaar tussen 1 januari 2010 en 1 januari 2012 op
een klein aantal plaatsen (die blauw zijn gekleurd) een afname van AWBZ-cliënten is opgetreden. Het
grootste deel van Nederland laat een groei in het aantal cliënten zien. Enkele gemeenten, zoals in het
zuiden van Flevoland, laten een sterke groei van 18 tot 26% zien.
Factoren als regionale verschillen in leeftijd en in socio-economische status kunnen in de spreiding
van de AWBZ-cliëntenpopulatie een rol spelen, evenals de plaatsing van zorginstellingen.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
17

Percentage
2,2 - 3,5
3,5 - 4,3
4,3 - 5,1
5,1 - 6,0
6,0 - 8,4
Bron: CIZ, bewerkt door het RIVM
2.4 Dynamiek van de AWBZ-cliëntenpopulatie
Toe- en afname (%)
afname
0 - 6
6 - 12
12 - 18
18 - 26
Figuur 2.3.1 Het relatieve aantal cliënten met aanspraak op AWBZ-zorg (t.o.v. de totale bevolking, per regio) op
1 januari 2012 (links in blauw) en de ontwikkeling van dit relatieve aantal cliënten ten opzichte van
1 januari 2010 (rechts in rood). 19
Ontwikkelingen in de AWBZ-cliëntenpopulatie en de bijbehorende aanspraak op extramurale en intramurale
zorg zijn goed in beeld te brengen door middel van een stroomschema. Dit hoofdstuk toont
stroomschema’s waarin cliënten met aanspraak op intramurale respectievelijk extramurale AWBZ-zorg
op verschillende peildata met elkaar worden vergeleken: 1 januari van 2010, 2011 en 2012. In iedere
figuur staan deze drie peildata weergegeven en de dynamiek ten opzichte van de aangrenzende peildatum
of peildata.
Onder instroom van cliënten op een bepaalde peildatum wordt de groep cliënten verstaan die op deze
peildatum aanspraak op extramurale (Figuur 2.4.2) of intramurale (Figuur 2.4.3) AWBZ-zorg heeft
maar op de voorafgaande peildatum een jaar eerder nog niet. Onder de doorstroom van cliënten op
een bepaalde peildatum wordt de groep cliënten gerekend die zowel op deze als de voorafgaande
peildatum een geldige indicatie heeft voor AWBZ-zorg. Onder uitstroom van cliënten op een bepaalde
peildatum valt de groep cliënten die op deze peildatum geen aanspraak meer heeft op AWBZ-zorg,
maar een jaar eerder op de voorafgaande peildatum nog wel. Cliënten die tussen twee peildata instromen
en ook weer uitstromen (de zogenaamde tussenstroom) laten we hier buiten beschouwing.
De begrippen in-, door- en uitstroom hebben steeds betrekking op een peildatum in relatie tot het
voorafgaande jaar. Dat betekent dat wellicht een deel van de cliënten die in 2010 zijn doorgestroomd
in de loop van 2011 zijn uitgestroomd. Zo kan een deel van de cliënten die in 2011 zijn doorgestroomd
medio 2010 nieuw zijn ingestroomd.
19 Deze en meer kaarten met CIZ-indicatiegevens zijn binnenkort te vinden op www.zorgatlas.nl
18 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
www.zorgatlas.nl

In Figuur 2.4.1 is te zien dat het grootste deel van de cliënten is doorgestroomd: zij hebben op de
betreffende en de voorafgaande peildatum een geldig besluit. De uitstroom is in de figuur met rood
weergegeven. Het aantal cliënten dat geen aanspraak meer heeft op de betreffende peildatum, de
uitstroom, is minder dan de instroom van nieuwe cliënten op deze peildatum. De AWBZ-cliëntenpopulatie
neemt dus in deze periode ieder jaar toe.
900.000
800.000
700.000
600.000
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
-100.000
-200.000
Op 1 jan 2010 geen
geldig besluit
Totaal
708.270
cliënten op
1 jan 2010
Instroom
172.885
cliënten
Doorstroom
568.895
cliënten vanaf
1 jan 2010
139.370
cliënten
Uitstroom
Op 1 jan 2011 geen
geldig besluit
Op 1 jan 2011 geen
geldig besluit
Totaal
(doorstroom
+ instroom)
741.780
cliënten op
1 jan 2011
Instroom
161.785
cliënten
Doorstroom
607.920
cliënten vanaf
1 jan 2011
133.860
cliënten
Uitstroom
Op 1 jan 2012 geen
geldig besluit
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Totaal
(doorstroom
+ instroom)
769.705
cliënten op
1 jan 2012
Figuur 2.4.1 De instroom, doorstroom en uitstroom van cliënten met aanspraak op extramurale of intramurale
AWBZ-zorg.
Op 1 januari 2011 betreft de instroom in de totale AWBZ-cliëntenpopulatie 172.885 cliënten, de
doorstroom 568.895 cliënten en de uitstroom 139.370 cliënten. Van deze in 2010 uitgestroomde
cliënten zijn er 71.055 overleden. De overige 68.320 uitgestroomde cliënten hebben op 1 januari 2011
(tijdelijk) geen AWBZ-indicatie meer.
Op de volgende peildatum 1 januari 2012 is de instroom lager: 161.785 cliënten. De doorstroom is
echter hoger (607.920 cliënten) en de uitstroom iets lager (133.860 cliënten). Van deze in 2011 uitgestroomde
cliënten zijn er 71.280 overleden. De overige 62.575 uitgestroomde cliënten hebben op
1 januari 2012 (tijdelijk) geen AWBZ-indicatie meer (dit kunnen bijvoorbeeld kortdurende ZZP’s V&V
zijn geweest, of extramurale zorg voor wondverzorging).
Deze dynamiek in de AWBZ-cliëntenpopulatie kan verder inzichtelijk worden gemaakt door onderscheid
te maken naar aanspraak op extramurale en intramurale zorg. Zo laat Figuur 2.4.2 zien dat de
aanspraak op extramurale zorg in de afgelopen periode voor het grootste deel bestaat uit doorstroom.
De instroom beslaat rond de 30% van de aanspraak op peildatum.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
19

450.000
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
-50.000
-100.000
-150.000
-200.000
Op 1 jan 2010 geen geldig
(extramuraal) besluit
Totaal
389.735
cliënten op
1 jan 2010
Instroom
137.495
cliënten
Doorstroom
270.530
cliënten vanaf
1 jan 2010
119.205
cliënten
Uitstroom
Op 1 jan 2011
geen geldig
(extramuraal)
besluit
Op 1 jan 2011 geen geldig
(extramuraal) besluit
Totaal
(doorstroom
+ instroom)
408.025
cliënten op
1 jan 2011
Instroom
128.710
cliënten
Doorstroom
294.370
cliënten vanaf
1 jan 2011
113.655
cliënten
Uitstroom
Op 1 jan 2012
geen geldig
(extramuraal)
besluit
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 2.4.2 De instroom, doorstroom en uitstroom van cliënten met aanspraak op extramurale zorg.
Totaal
(doorstroom
+ instroom)
423.080
cliënten op
1 jan 2012
Wat betreft de instroom van cliënten met aanspraak op extramurale zorg kan worden geconcludeerd
dat op 1 januari 2011 en 1 januari 2012 rond de 5% van de cliënten op de voorgaande peildatum
aanspraak had op intramurale zorg (respectievelijk 7.455 en 7.595 cliënten). De overige instromende
cliënten, zo’n 95%, hadden op de voorgaande peildatum geen geldig besluit (respectievelijk 130.040
en 121.115 cliënten).
De uitstroom ligt op beide peildata tussen de 85-90% van de instroom (op 1 januari 2011 betreft de uitstroom
119.200 cliënten en op 1 januari 2012 113.655 cliënten). Er stromen dus meer cliënten in dan
er uitstromen. Het aantal cliënten met aanspraak op extramurale zorg is in deze periode dus steeds
gestegen.
Van de cliënten die in 2010 of 2011 uitstromen krijgen er tussen de 27-31% een intramuraal besluit
(dat zijn 33.230 cliënten op 1 januari 2011 en 34.500 cliënten op 1 januari 2012). Het overige deel,
rond de 70%, heeft op de volgende peildatum geen geldig besluit (dat zijn 85.975 cliënten op 1 januari
2011 en 79.155 cliënten op 1 januari 2012). Van een deel van deze cliënten eindigt het besluit vanwege
hun overlijden. (27.480 van de cliënten op 1 januari 2011 en 27.415 van de cliënten op 1 januari
2012). Zie Tabel 2.4.1 voor een overzicht.
Uitstroom gedurende 2011 Uitstroom gedurende 2012
Naar intramuraal 33.230 (28%) 34.500 (30%)
Geen besluit meer 58.495 (49%) 51.740 (46%)
Overleden 27.480 (23%) 27.415 (24%)
Totaal 119.205 (100%) 113.655 (100%)
Tabel 2.4.1 specificatie van de uitstroom van extramurale cliënten van peildata 1 januari 2010 en 1 januari 2011.
20 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

450.000
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
-50.000
-100.000
-150.000
-200.000
Op 1 jan 2010 geen geldig
(intramuraal) besluit
Totaal
318.535
cliënten op
1 jan 2010
Instroom
76.075
cliënten
Doorstroom
257.680
cliënten vanaf
1 jan 2010
60.850
cliënten
Uitstroom
Op 1 jan 2011
geen geldig
(intramuraal)
besluit
Op 1 jan 2011 geen geldig
(intramuraal) besluit
Totaal
(doorstroom
+ instroom)
333.755
cliënten op
1 jan 2011
Instroom
75.170
cliënten
Doorstroom
271.455
cliënten vanaf
1 jan 2011
62.300
cliënten
Uitstroom
Op 1 jan 2012
geen geldig
(intramuraal)
besluit
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 2.4.3 De instroom, doorstroom en uitstroom van cliënten met aanspraak op intramurale zorg.
Totaal
(doorstroom
+ instroom)
346.625
cliënten op
1 jan 2012
Figuur 2.4.3 toont de instroom, doorstroom en uitstroom van de cliënten met aanspraak op intramurale
zorg. De instroom ligt steeds rond de 22% van het totaal aantal cliënten op de betreffende peildatum.
Zo is de instroom op 1 januari 2011 76.075 cliënten op een totaal van 333.755 cliënten en op
1 januari 2012 75.170 cliënten op een totaal van 346.625 cliënten met aanspraak op intramurale zorg.
Van deze instroom had op 1 januari 2011 en 1 januari 2012 rond de 45% op de voorgaande peildatum
aanspraak op extramurale zorg (dat zijn respectievelijk 33.230 en 34.500 cliënten). De overige
instroom, zo’n 55%, had op de voorgaande peildatum geen geldig besluit (respectievelijk 42.845
en 40.670 cliënten). Van deze cliënten had 15% tot 25% weliswaar op de vorige peildatum (een jaar
eerder) geen indicatie, maar zij hebben in de loop van het jaar wel een extramurale indicatie gekregen
(voorafgaand aan het intramurale besluit). Zo kan iemand die op peildatum 1 januari geen indicatie
had, in februari een indicatie voor extramurale zorg hebben gekregen en in november een indicatie
voor intramurale zorg.
Voor de overige 75% tot 85% van deze cliënten (circa 32.000 tot 36.000 per jaar) geldt dat zij inderdaad
direct een intramurale indicatie krijgen, zonder een voorafgaande extramurale indicatie. Dit blijkt voor
ongeveer een kwart hiervan (8.000 à 9.000 per jaar) te gaan om cliënten met een indicatie voor geriatrische
revalidatiezorg (ZZP VV09). Voor de overige driekwart directe intramurale instromers (24.000 à
27.000 per jaar) ontstaat op basis een analyse van de betreffende geïndiceerde ZZP’s het beeld dat het
hier vooral cliënten betreft van wie de mantelzorg plotseling is uitgevallen, die rechtstreeks vanuit
een opname in de Zvw instromen in een ZZP (vanuit het ziekenhuis, revalidatiecentrum of na een jaar
opname in een psychiatrisch ziekenhuis) of die eerder zorg ontvingen vanuit Bureau Jeugdzorg (AWBZzorg
of jeugdhulpverlening). De uitstroom ligt op beide peildata op zo’n 80% van de instroom (de
uitstroom op 1 januari 2011 betreft 60.850 cliënten en op 1 januari 2012 62.300 cliënten). Er stromen
dus meer cliënten in dan dat er uitstromen. Het aantal cliënten met aanspraak op intramurale zorg is
in deze periode dus steeds gestegen.
Van de cliënten die uitstromen krijgen er zo’n 12% een extramuraal besluit (dat zijn 7.455 cliënten die
uitstromen in 2010 en 7.595 cliënten in 2011). Het overige deel, rond de 78%, heeft op de volgende
peildatum helemaal geen geldige indicatie meer (dat zijn 53.400 cliënten op 1 januari 2011 en 54.705
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
21

cliënten op 1 januari 2012). Bij ruim 70% van deze uitstroom is de oorzaak overlijden (dat zijn 43.570
cliënten op 1 januari 2011 en 43.870 cliënten op 1 januari 2012).
2.5 De zorgzwaarte-index
De verandering van de totale aanspraak op AWBZ-zorg kan worden uitgedrukt met behulp van de
zorgzwaarte-index die het CIZ heeft ontwikkeld. De zorgzwaarte-index is zowel gebaseerd op de omvang
van de zorg als op de soort zorg die per cliënt is geïndiceerd. De zorgomvang wordt uitgedrukt
in de duur dat de zorg per week wordt verleend. De zorgsoort wordt uitgedrukt in het hierbij horende
zorgtarief: hoe zwaarder de zorgsoort, hoe hoger het zorgtarief. Een uitgebreide toelichting op de
zorgzwaarte-index staat in bijlage 2.
De zorgzwaarte-index laat per peildatum zien wat de relatieve verandering is van de zorgzwaarte, ten
opzichte van een ijkpunt. Dit ijkpunt – in dit geval 1 januari 2010 – wordt de waarde 100 toegekend.
De index wordt apart berekend voor de totale zorgzwaarte, voor de extramurale zorgzwaarte en
voor de intramurale zorgzwaarte. De waardes van de index kunnen daarom niet onderling worden
vergeleken.
Zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie
Figuur 2.5.1 geeft de indexcijfers weer van de totale AWBZ-zorgzwaarte van de gehele cliëntenpopulatie.
Wat opvalt is dat er over de getoonde periode een stijging te zien is; deze stijging is na 1 januari
2010 twee keer zo sterk als voor die datum.
120
115
110
105
100
95
90
85
80
93
96
Figuur 2.5.1 Geïndexeerde totale zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie per peildatum (ijkpunt 1 januari 2010).
In de figuren 2.5.2 en 2.5.3 staan de indexcijfers voor respectievelijk de extramurale en intramurale
zorgzwaarte op de verschillende peildata. Hieruit kunnen we afleiden dat de groei van de totale
zorgzwaarte tussen 1 januari 2008 en 1 januari 2010 geheel voor rekening komt van de groei van de
intramurale zorgzwaarte; de extramurale zorgzwaarte neemt in die periode juist af. Wanneer er na
1 januari 2010 ook voor de intramurale zorgzwaarte sprake is van groei, komt dat tot uitdrukking in de
sterkere groei van de totale zorgzwaarte.
De extramurale zorgzwaarte is tussen 1 januari 2009 en 1 januari 2010 sterk gedaald en daarna weer
gestegen. De voornaamste reden voor de daling na 2009 is de uitwerking van de Pakketmaatregelen
2009. Met de invoering van deze maatregelen werd de toegang tot en omvang van de functie
Begeleiding ingeperkt.
100
1 jan ’08 1 jan ’09 1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
22 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
108
115

Voor de intramurale zorgzwaarte zien we een gestage toename van 85 op 1 januari 2008 naar 115 op
1 januari 2012.
120
115
110
105
100
95
90
85
80
1 jan ’08 1 jan ’09 1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 2.5.2 Geïndexeerde extramurale zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie per peildatum
(ijkpunt 1 januari 2010).
120
115
110
105
100
95
90
85
80
110 110
85
89
Figuur 2.5.3 Geïndexeerde intramurale zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie per peildatum
(ijkpunt 1 januari 2010).
Gemiddelde zorgzwaarte per cliënt
De zorgzwaarte van de gehele (extramurale en intramurale) cliëntenpopulatie zoals hierboven
gepresenteerd is de optelsom van de zorgzwaarte van alle individuele cliënten samen. Oftewel: de
zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie is het product van de gemiddelde zorgzwaarte per cliënt en
het aantal cliënten. De toename van de zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie kan dan ook voor een
belangrijk deel verklaard worden door het feit dat het aantal cliënten de afgelopen periode is toegenomen,
zowel intramuraal als extramuraal (zie paragraaf 2.2). De vraag blijft dan nog of de
gemiddelde zorgzwaarte per cliënt ook is veranderd. Om dit in kaart te brengen is hier ook een
zorg zwaarte-index voor berekend. Ook hier wordt onderscheid gemaakt tussen de zorgzwaarte van
indicaties voor extramurale en intramurale zorg.
100
100
1 jan ’08 1 jan ’09 1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
107
108
114
115
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
23

De gemiddelde zorgzwaarte van cliënten met een extramuraal besluit is in de eerste helft van de
getoonde periode gedaald en daarna weer gestegen (Figuur 2.5.4). Vergeleken met de ontwikkeling
van de extramurale zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie is deze stijging echter niet zo sterk. Dit kan
verklaard worden door de gelijktijdige stijging van het aantal cliënten.
De gemiddelde zorgzwaarte van cliënten met een intramuraal besluit is gestegen, zoals blijkt uit de
toename van de index van 93 op 1 januari 2008 naar 106 op 1 januari 2012 (Figuur 2.5.5). Gemiddeld
hebben cliënten in de loop der tijd dus zwaardere zorg geïndiceerd gekregen. Dit, in combinatie met
de toename van het aantal intramurale cliënten (figuur 2.2.1), verklaart waarom de totale aanspraak
op intramurale zorg (Figuur 2.5.3) sterk is toegenomen.
Per saldo is de gemiddelde zorgzwaarte van alle cliënten (intramurale en extramurale samen) licht
toegenomen van 2009 tot 2012 (Figuur 2.5.6). De totale zorgzwaarte is echter sterker gestegen (figuur
2.5.1) omdat het totale aantal cliënten met aanspraak is toegenomen.
Concluderend kunnen we stellen dat over het geheel genomen de gemiddelde zorgzwaarte per cliënt
minder sterk stijgt dan de zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie. Dit komt doordat (de stijging van)
de zorgzwaarte van de cliëntenpopulatie wordt bepaald door zowel (de stijging van) de gemiddelde
zorgzwaarte per cliënt als (de stijging van) het aantal cliënten.
120
115
110
105
100
95
90
85
80
Figuur 2.5.4 Geïndexeerde gemiddelde zorgzwaarte per cliënt voor de extramurale zorg per peildatum
(ijkpunt 1 januari 2010).
120
115
110
105
100
95
90
85
80
110
107
Figuur 2.5.5 Geïndexeerde gemiddelde zorgzwaarte per cliënt voor de intramurale zorg per peildatum
(ijkpunt 1 januari 2010).
100
1 jan ’08 1 jan ’09 1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
93
95
100
1 jan ’08 1 jan ’09 1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
24 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
103
103
105
106

120
115
110
105
100
95
90
85
80
97 97
100
1 jan ’08 1 jan ’09 1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 2.5.6 Geïndexeerde gemiddelde zorgzwaarte per cliënt voor de totale zorg per peildatum
(ijkpunt 1 januari 2010).
103
106
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
25

26 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

Hoofdstuk 3
3.1 Ontwikkelingen per grondslag
Een manier om de ontwikkelingen in de aanspraak op AWBZ-zorg inzichtelijk te maken, is om te kijken
naar de ontwikkelingen binnen de grondslagen. Op basis van de grondslag krijgt een cliënt toegang
tot AWBZ-zorg. De grondslag geeft daarbij de aard van de aandoening of beperking aan. Vervolgens
kan op basis van deze grondslag zorg met verblijf (ZZP) of zorg zonder verblijf (extramurale zorgfuncties)
worden geïndiceerd.
In Figuur 3.1.1 wordt voor 3 peildata (1 januari van resp. 2010, 2011 en 2012) het aantal cliënten met
aanspraak op intramurale zorg weergegeven per grondslag. In deze figuur is te zien dat het aantal
intra murale cliënten met een grondslag SOM daalt. De kleinste categorie, de cliënten met een Zintuiglijke
handicap, blijft in deze periode nagenoeg gelijk. Voor de overige grondslagen nemen de aantallen
cliënten toe. Het aantal cliënten met grondslag PG, PSY, LG of VG is in deze periode dus gestegen.
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
117.590
113.430
112.795
74.085
77.305
80.460
20, 21
Figuur 3.1.1 Aantal cliënten per grondslag met aanspraak op intramurale zorg.
36.150
39.950
43.035
10.935
17.550
20.475
3.570
3.510
In Figuur 3.1.2 is te zien dat het aantal extramurale cliënten met SOM juist toeneemt in de periode
van 1 januari 2010 tot 1 januari 2012. Dit kan wijzen op een trend van extramuralisering. Bij de
overige grondslagen is dit niet terug te zien.
76.125
81.965
86.525
SOM PG PSY LG VG ZG
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
20 Er is een kleine groep cliënten waarvan de grondslag niet goed is geregistreerd. Daardoor is van deze groep cliënten
de grondslag onbekend. Het gaat hier om oude dossiers en dit aantal neemt af. Voor de aanspraak op intra- en extramurale
zorg samen zijn dit 300 cliënten op 1 januari 2010, 95 cliënten op 1 januari 2011 en 40 cliënten op 1 januari
2012. Deze cliënten zijn niet opgenomen in de figuur.
21 Grondslag is de basis voor indeling naar sector bij de aanspraak op intramurale zorg, maar laat zich niet volledig
één-op-één naar intramurale sector vertalen. Zo zijn er bijvoorbeeld oudere cliënten met grondslag PSY die vanwege
specifieke cliëntkenmerken beter passen in een cliëntprofiel behorende bij een andere ZZP-reeks, bijvoorbeeld V&V. Dit
zijn geen grote aantallen en de relatie tussen grondslag en intramurale sector is in algemene zin als volgt: de sector
V&V hoort overwegend bij de grondslagen SOM en PG, de sector GGZ hoort overwegend bij de grondslag PSY en de
sector GZ hoort overwegend bij de grondslagen LG, VG en ZG.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
3.325
27

250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
216.380
218.205
223.560
16.205
17.195
17.810
58.650
68.830
75.950
20.950
26.125
29.340
60.100
66.105
69.555
17.230
11.515
SOM PG PSY LG VG ZG
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.1.2 Aantal cliënten per grondslag dat aanspraak heeft op extramurale zorg. 22
In figuur 3.1.2 valt op dat het aantal extramurale cliënten met grondslag ZG sterk daalt. Dit hangt
mogelijk samen met de beleidswijziging dat per 18 april 2011 de functie Behandeling (BHI en BHG)
indicatievrij is voor cliënten met grondslag ZG. Een andere ontwikkeling binnen de ZG-sector in die tijd
was dat zorgaanbieders voor zeer kortdurende zorg voor visueel gehandicapten nauwelijks nog zorg
aanvroegen, omdat het aanvraagproces langer duurde dan de daadwerkelijke zorgverlening.
Iedere grondslag kent een eigen kenmerkende aanspraak op zorg. In de intramurale zorg wordt
daartoe onderscheid gemaakt tussen ZZP’s per sector. Er is een redelijk rechtlijnige relatie tussen de
grondslag van een cliënt en de intramurale sector (de ZZP-reeks) waarin de zorg wordt geëffectueerd.
Ook in de extramurale zorg is er een relatie tussen de grondslag en de specifieke zorgfuncties die
daarbij horen. Zo zal een cliënt bijvoorbeeld eerder een aanspraak hebben op Begeleiding wanneer hij
grondslag VG of PSY heeft. Een cliënt met grondslag SOM zal waarschijnlijk eerder aanspraak hebben
op persoonlijke verzorging. De extramurale zorgbeelden bij de grondslagen zijn niet zo specifiek dat
ze elkaar uitsluiten. Binnen sommige grondslagen komen bepaalde extramurale zorgfuncties niet of
nauwelijks voor 23 , maar daarnaast is er geen toekenning van één specifieke zorgfunctie per grondslag.
Wel kunnen de extramurale zorgfuncties bij de meeste grondslagen zo worden gegroepeerd dat een
voor de grondslag typerend patroon duidelijk wordt (Zie paragraaf 1.3.5).
Het tonen van de ontwikkelingen in de aanspraak op extramurale zorg biedt meer informatie over
de ontwikkelingen binnen de grondslagen. In de komende paragrafen zullen per grondslag steeds
de ontwikkelingen in aanspraak op intramurale en extramurale zorg, in de leeftijdsopbouw en in de
samenstelling van de extramurale zorg worden beschreven.
22 Er is een kleine groep cliënten waarvan de grondslag onbekend is. Deze cliënten zijn niet opgenomen in de figuur.
Voor de aanspraak op intra- en extramurale zorg samen zijn dit 300 cliënten op 1 januari 2010, 95 cliënten op 1 januari
2011 en 40 cliënten op 1 januari 2012.
23 Zo betreft de zorgfunctie BH voor de grondslag PSY geen AWBZ-aanspraak, maar wordt deze bekostigd uit de Zvw. Ook
is er bij de grondslagen VG, PSY en ZG geen aanspraak op de functie Verpleging mogelijk.
28 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
6.840

3.2 Ontwikkelingen in de ‘ouderenzorg’: de grondslagen Somatiek en Psychogeriatrie
De grondslagen Somatiek en Psychogeriatrie zijn de twee grondslagen die de basis vormen van toegang
tot met name de ouderenzorg in de AWBZ. Er is ook een groep jongere cliënten, maar deze zijn
veruit in de minderheid. De cliënten met grondslag SOM of PG hebben in de intramurale zorg overwegend
aanspraak op de ZZP’s in de V&V-reeks.
3.2.1 Zorg zonder verblijf en zorg met verblijf: extramuraal en intramuraal
Cliënten met grondslag SOM hebben vooral aanspraak op extramurale zorg (Figuur 3.2.1) en cliënten
met grondslag PG vooral op intramurale zorg (Figuur 3.2.3). Het aantal extramurale cliënten met
grondslag SOM is in de afgelopen periode licht gestegen, in 2011 meer dan in 2010, terwijl het aantal
intramurale cliënten met grondslag SOM is gedaald, vooral in 2010 (Figuur 3.2.2). Voor de grondslag
PG geldt dat de aantallen cliënten voor zowel intra- als extramuraal zijn gestegen (Figuur 3.2.4).
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
216.380
117.590
218.205
113.430
2010 2011 2012
extramuraal intramuraal
Lineair
(extramuraal)
223.560
Lineair
(intramuraal)
Figuur 3.2.1 Aantal cliënten met grondslag SOM,
uitgesplitst naar intra- en extramurale zorg.
3%
2%
1%
0%
-1%
-2%
-3%
-4%
0,8%
-3,5%
1 jan ’11
2,5%
-0,6%
1 jan ’12
extramuraal intramuraal
Figuur 3.2.2 Relatieve toe- of afname van aantal
cliënten met grondslag SOM ten opzichte
van voorgaande peildatum, uitgesplitst
naar intra- en extramurale zorg.
112.795
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
16.205
74.085
17.195
77.305
17.810
80.460
2010 2011 2012
extramuraal intramuraal
Lineair
(extramuraal)
6,1%
1 jan ’11
Lineair
(intramuraal)
Figuur 3.2.3 Aantal cliënten met grondslag PG,
uit gesplitst naar intra- en extramurale zorg.
4,3% 4,1%
3,6%
1 jan ’12
extramuraal intramuraal
Figuur 3.2.4 Relatieve toe- of afname van aantal
cliënten met grondslag PG ten opzichte
van voorgaande peildatum, uitgesplitst
naar intra- en extramurale zorg.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
29

3.2.2 Leeftijdsverdeling
Dat het zwaartepunt van beide grondslagen in de ouderenzorg van de AWBZ ligt, blijkt uit de leeftijdsopbouw
van de groepen cliënten met grondslag SOM en grondslag PG. De gemiddelde leeftijd van de
cliënten met de grondslag SOM die op 1 januari 2012 een aanspraak hebben op AWBZ-zorg is bijna 79
jaar 24 . Bij de grondslag PG ligt dit gemiddelde op 1 januari 2012 op ruim 85 jaar 25 .
De leeftijdsverdeling van cliënten met aanspraak op extramurale zorg op basis van grondslag SOM
verschilt niet sterk van deze verdeling bij de cliënten met grondslag PG (Figuren 3.1.3 en 3.1.4,
boven 26 ). Er kan hooguit worden gesteld dat de leeftijd van cliënten met grondslag PG nog iets sterker
is geconcentreerd in de categorie van 65 jaar en ouder.
In de intramurale zorg is hetzelfde patroon te zien, al is er ook een duidelijk verschil: het aantal cliënten
met SOM en aanspraak op intramurale zorg liep in de afgelopen periode terug. Deze constatering
deden we ook in het begin van dit hoofdstuk. 27
De ouderenzorg is qua omvang de kern van de AWBZ. Het is relevant inzichtelijk te maken of de
vergrijzing van de samenleving ook leidt tot een evenredig omvangrijkere ouderenzorg. De meeste
cliënten met grondslag SOM en PG zijn 70 jaar of ouder. Daarom hebben we de omvang van de
populatie 70-plussers in Nederland vergeleken met de omvang van de deelpopulatie cliënten van 70
jaar en ouder met een grondslag SOM en PG op drie peildata. Uit tabel 3.2.1 valt af te leiden dat in
2011 de ontwikkelingen binnen de ouderenzorg niet verklaard kunnen worden op basis van leeftijd.
In 2010 neemt de cliëntenpopulatie van 70-plussers met grondslag SOM iets af (-0,6%), maar als we
de afname van deze cliëntenpopulatie afzetten tegen de bevolkingstoename van 70-plussers (2,4%),
dan moeten we concluderen dat de afname van deze cliëntenpopulatie eigenlijk groter is (niet -0,6%
maar -3,0%). Dit betekent dat indien deze cliëntenpopulatie evenredig zou zijn gegroeid met de groep
70-plussers in Nederland, dan zou er niet sprake zijn van een afname (van -1.555) maar juist van een
toename (van 6.520).
De cliëntenpopulatie 70-plussers met grondslag PG groeit in 2010 daarentegen bijna twee keer zo
sterk (4,6%) als het aantal 70-plussers in Nederland (2,4%). De toename na verdiscontering met
de bevolkingstoename valt lager uit (2,3%). Dat wil zeggen dat er relatief meer ouderen met een
psychogeriatrische aandoening toegang krijgen tot de AWBZ-zorg dan dat er vanuit de groei van deze
leeftijdsgroep in de gehele populatie verklaard kan worden.
In 2011 neemt de cliëntenpopulatie van 70-plussers met grondslag SOM toe (1,3%), maar als we deze
toename afzetten tegen de bevolkingstoename van 70-plussers (2,1%), dan moeten we concluderen
dat de groei van deze cliëntenpopulatie ten opzichte hiervan achterblijft. Na verdiscontering van de
bevolkingstoename blijkt dat er dan eigenlijk sprake is van een afname (-0,8%). Dit betekent dat indien
deze cliëntenpopulatie evenredig zou zijn gegroeid met de groep 70-plussers in Nederland, dan zou de
absolute toename een stuk groter zijn (niet 3.545 maar 5.715). De cliëntenpopulatie 70-plussers met
PG groeit nog steeds een stuk sneller dan de bevolkingspopulatie 70-plussers, maar dit verschil neemt
iets af.
24 De gemiddelde leeftijd van de cliënten met grondslag Somatiek is exact 78,83 jaar en de standaard deviatie (gemiddelde
spreiding) is 14,93 jaar.
25 De gemiddelde leeftijd van de cliënten met grondslag Psychogeriatrie is exact 85,28 jaar en de standaard deviatie (gemiddelde
spreiding)is 8.39 jaar.
26 Op 1 januari 2010 zijn er 5 cliënten met aanspraak op extramurale zorg en grondslag PG met leeftijd onbekend.
27 Op 1 januari 2010 waren er bij SOM 35 cliënten in de leeftijd 0-17jr met aanspraak op intramurale zorg, op 1 januari 2011
waren dit 20 cliënten, op 1 januari 2012 waren dit 25 cliënten. Deze aantallen zijn te klein om in de figuur te tonen.
30 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

200.000
150.000
100.000
50.000
0
3.900
2.980
4.585
33.680
32.525
31.945
Feitelijk
aantal 1
jan 2010
179.720
181.780
187.030
0-17 jr 18-64 jr 65 jr e.o.
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.2.5 Aantal extramurale cliënten met
grondslag SOM naar leeftijdscategorie.
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
5.660
5.440
5.365
111.890
18-64 jr 65 jr e.o.
Feitelijk
aantal 1
jan 2011
Feitelijke
absolute
toename
Feitelijke
relatieve
toename
Hypothetisch
absolute
evenredige
toename t.o.v.
totaal
Groei na
verdiscontering
toename totaal
Totaal SOM 273.560 272.005 -1.555 -0,6% 6.520 -3,0%
Totaal PG 84.720 88.655 3.935 4,6% 2.020 2,3%
Totaal SOM+PG 358.280 360.660 2.380 0,7% 8.540 -1,7%
Totaal populatie 1.762.380 1.804.385 42.005 2,4%
107.970
107.405
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.2.6 Aantal intramurale cliënten met
grondslag SOM naar leeftijdscategorie.
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
18-64 jr 65 jr e.o.
Tabel 3.2.1 Toename 2010-2011 aantal cliënten met SOM of PG t.o.v de gehele populatie (70jr en ouder).
995
1.000
1.000
15.190
16.190
16.805
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.2.7 Aantal extramurale cliënten met
grondslag PG naar leeftijdscategorie.
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
1.800
1.930
1.995
72.280
75.370
78.460
18-64 jr 65 jr e.o.
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.2.8 Aantal intramurale cliënten met
grondslag PG naar leeftijdscategorie.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
31

Feitelijk
aantal 1
jan 2011
Feitelijk
aantal 1
jan 2012
Feitelijke
absolute
toename
Feitelijke
relatieve
toename
Hypothetisch
absolute
evenredige
toename t.o.v.
totaal
Groei na
verdiscontering
toename totaal
Totaal SOM 272.005 275.550 3.545 1,3% 5.715 -0,8%
Totaal PG 88.655 92.110 3.455 3,9% 1.865 1,8%
Totaal SOM+PG 360.660 367.660 7.000 1,9% 7.580 -0,2%
Totaal populatie 1.804.385 1.842.310 37.925 2,1%
Tabel 3.2.2 Toename 2011-2012 aantal cliënten met SOM of PG t.o.v. de gehele populatie (70jr en ouder).
3.2.3 Zorg zonder verblijf: extramurale zorgfuncties
Terwijl de cliëntgroepen met grondslag SOM dan wel PG qua leeftijdsopbouw sterk met elkaar overeenkomen,
(zie 3.2.1), verschillen zij van elkaar qua specifieke aanspraak op extramurale zorgfuncties.
We zagen eerder dat cliënten met grondslag SOM vooral aanspraak hebben op extramurale zorg en
cliënten met grondslag PG vooral op intramurale zorg (Figuur 3.2.1 en 3.2.2). Dit onderscheid zien we
in zekere zin weerspiegeld in het feit dat – áls cliënten met de grondslag PG aanspraak maken extramurale
zorg – zij aanspraak maken op zorg die buitenshuis wordt verleend: BGG en/of KVB (Figuur
3.2.6). Voor cliënten met grondslag SOM geldt daarentegen dat zij vooral aanspraak maken op de
extramurale functies PV en/of VP, die thuis worden verleend (Figuur 3.2.6).
200.000
180.000
160.000
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
179.580
183.590
189.095
12.345
12.465
14.115
PV/VP BGI/BH
(+PV/VP)
24.460
22.150
20.350
BGG/KVB
(+PV/VP/
BH/BGI)
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.2.9 Aantal extramurale cliënten met
grondslag SOM per geïndiceerde
zorgfunctiecategorie.
32 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
1.570
1.575
1.570
2.185
2.205
3.505
PV/VP BGI/BH
(+PV/VP)
12.445
13.420
12.735
BGG/KVB
(+PV/VP/
BH/BGI)
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.2.10 Aantal extramurale cliënten met
grondslag PG per geïndiceerde
zorgfunctie categorie.

3.2.4 Daling intramurale somatische cliënten nader verklaard
Overgang van SOM naar LG
In Figuur 3.1.1 viel op dat de omvang van de groep intramurale cliënten met grondslag SOM daalt
terwijl de overige grondslagen juist in aantal toenemen. Dit kan verklaard worden doordat SOM deels
is uitgevloeid naar LG. De grondslag SOM wijst op een lichamelijke aandoening. Wanneer er bij een
chronische lichamelijke aandoening van het zenuwstelsel en/of bewegingsapparaat op een gegeven
moment sprake is van een stabiele, uitbehandelde toestand, is de grondslag LG meer passend. Sinds
2008 stelde het CIZ door gewijzigde beleidsregels vaker LG vast waar voorheen SOM als grondslag
werd aangemerkt. Wellicht kan de afname van het aantal intramurale cliënten met grondslag SOM
dus worden verklaard door de toename van het aantal intramurale cliënten met grondslag LG. Zie
Figuren 3.2.11 en 3.2.12.
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
Totaal
LG
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
doorstroom LG
instroom LG vanuit PG, PSY, VG of ZG
instroom LG vanuit SOM
Figuur 3.2.11 Overgang SOM naar LG (aantallen
intramurale cliënten met grondslag LG).
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.2.12 Overgang LG naar SOM (aantallen
intramurale cliënten met grondslag SOM).
Van de 8.415 intramurale cliënten die in 2010 instromen in de grondslag LG hadden 3.465 cliënten op
1-1-2010 de grondslag SOM. Deze instroom in LG vanuit SOM maakt 8,3% uit van de totale uitstroom
van SOM (41.930 cliënten) en 41,2% van de totale instroom in LG.
Van de 6.225 cliënten die in 2011 instromen in de grondslag LG, gaat het om 2.285 intramurale
cliënten die overgaan van de grondslag SOM naar de grondslag LG. Deze instroom in LG vanuit SOM
maakt 5,7% uit van de totale uitstroom uit SOM (40.400 cliënten) en 36,7% van de totale instroom in
LG (6.225 cliënten).
Van een overgang van LG naar SOM is vrijwel geen sprake, zoals Figuur 3.2.12 laat zien.
De instroom van intramurale cliënten met de grondslag LG betreft voor een groot deel (41,2% in 2010
en 36,7% in 2011) de uitstroom van intramurale cliënten met grondslag SOM die instromen naar
grondslag LG. Deze uitstroom vanuit SOM naar LG is maar een klein deel van de totale uitstroom vanuit
SOM (8,3% in 2010 en 5,7% in 2011). Bij de afname van de grondslag SOM spelen dus ook andere
factoren een rol.
0
Totaal
SOM
doorstroom SOM
instroom SOM vanuit PG, PSY, VG of ZG
instroom SOM vanuit LG
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
33

Overgang van SOM naar PG
De overgang van SOM naar PG is zo’n aanvullende verklarende factor voor de afname van intramurale
cliënten met grondslag Somatiek: er kan ook sprake zijn van een ‘natuurlijke’ overgang van SOM naar
PG. Psychogeriatrische aandoeningen ontwikkelen zich vooral op latere leeftijd. Binnen de groep met
grondslag SOM kunnen sommige cliënten later overgaan naar grondslag PG. Zo is bij de leeftijdsverdeling
in Figuren 3.2.6 en 3.2.8 te zien dat in de grootste leeftijdscategorie, die van 65 jaar en ouder,
het aantal intramurale cliënten met SOM afneemt en het aantal met PG toeneemt. Figuren 3.2.13 en
3.2.14 tonen de overgang van SOM naar PG met betrekking tot de aanspraak op intramurale zorg.
90.000 Totaal
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
PG
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
doorstroom PG
instroom PG vanuit LG, PSY, VG of ZG
instroom PG vanuit SOM
Figuur 3.2.13 Overgang SOM naar PG (aantallen
intramurale cliënten met grondslag PG).
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Uit Figuur 3.2.13 wordt duidelijk dat zowel in 2010 als 2011 bijna een kwart van de instroom in PG
wordt verklaard door de cliënten die eerst grondslag SOM en daarna PG hebben.
Van de 23.320 intramurale cliënten die in 2010 instromen in de grondslag PG hadden 5.450 cliënten
op 1-1-2010 de grondslag SOM. Deze instroom in PG vanuit SOM maakt 13,0% uit van de totale uitstroom
van SOM (41.930 cliënten) en 23,4% van de instroom in PG.
Van de 23.415 cliënten die in 2011 instromen in de grondslag PG gaat het om 5.300 intramurale
cliënten die overgaan van de grondslag SOM naar de grondslag PG. Deze instroom in PG vanuit SOM
maakt 13,1% uit van de totale uitstroom uit SOM (40.400 cliënten) en 22,6% van de totale instroom in
PG (23.415 cliënten).
Van een overgang van PG naar SOM is vrijwel geen sprake, zoals de Figuur 3.2.14 laat zien.
De instroom in PG bestaat voor een kleiner deel uit cliënten die voorheen SOM (ongeveer 23%) hadden
dan de instroom in LG (rond 40%, zie Figuur 3.1.11). Dit komt doordat er sowieso meer cliënten
intramuraal instromen in PG dan in LG. De toestroom vanuit SOM heeft daardoor relatief minder effect
op PG. Andersom gezien wordt de uitstroom uit SOM juist voor een groter deel verklaard door de
uitstroom naar PG (± 13%) dan door de uitstroom naar LG (8,3% resp. 5,7%).
34 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
0
Totaal
SOM
doorstroom SOM
instroom SOM vanuit LG, PSY, VG of ZG
instroom SOM vanuit PG
Figuur 3.2.14 Overgang PG naar SOM (aantallen
intramurale cliënten met grondslag SOM).

3.3 Ontwikkelingen voor de grondslag Psychiatrie
3.3.1 Zorg zonder verblijf en zorg met verblijf: extramuraal en intramuraal 28
Het aantal cliënten met grondslag PSY is de afgelopen periode toegenomen. Deze toename heeft
vooral betrekking op cliënten met extramurale zorg in het jaar 2011. Deze groei neemt in 2012 weer
af. Het patroon van afnemende groei geldt (iets minder sterk) ook voor intramurale cliënten met
grondslag PSY. (Figuren 3.3.1. en 3.3.2)
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
58.650
36.150
68.830
39.950
75.950
43.035
2010 2011 2012
extramuraal intramuraal
Lineair
(extramuraal)
Lineair
(intramuraal)
Figuur 3.3.1 Aantal cliënten met grondslag PSY,
uitgesplitst naar intra- en extramurale
zorg.
17,4%
10,5%
1 jan ’11
10,3%
3.3.2 Leeftijdsverdeling
Zowel bij extramurale als intramurale cliënten met grondslag PSY ligt het zwaartepunt in de laagste
leeftijdscategorie, die van 18-64 jaar (Figuren 3.3.3. en 3.3.4). Leeftijden onder de 18 jaar komen bij
CIZ-cliënten met grondslag PSY niet voor. Deze jeugdige cliënten worden door Bureau Jeugdzorg (BJZ)
geïndiceerd. In de leeftijdscategorie van 65 jaar en ouder neemt het aantal extramurale cliënten iets
toe, terwijl het aantal intramurale cliënten juist iets afneemt. In totaal hebben de cliënten met grondslag
PSY, dus ongeacht of zij aanspraak hebben op intramurale of extramurale zorg, een gemiddelde
leeftijd van ruim 45 jaar.
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
7,7%
1 jan ’12
extramuraal intramuraal
Figuur 3.3.2 Relatieve toe- of afname van aantal
cliënten met grondslag PSY ten opzichte
van voorgaande peildatum, uitgesplitst
naar intra- en extramurale zorg.
28 Omdat deze Trendrapportage de ontwikkelingen in de geïndiceerde AWBZ-zorg op grote lijnen behandelt, is er geen
onderscheid gemaakt in B- en C-pakketten.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
35

80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
52.335
61.660
67.800
6.315
7.170
8.150
18-64 jr 65 jr e.o.
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.3.3 Aantal extramurale cliënten met
grondslag PSY naar leeftijdscategorie.
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
38.930
45.535
50.480
BGI (+PV/
VP/BH/KVB)
8.150
10.005
11.135
BGG (+PV/
VP/BH/KVB)
11.265
13.245
14.310
BGI+BGG (+PV/
VP/BH/KVB)
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
40.000
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
27.995
31.905
35.070
8.190
8.045
7.965
18-64 jr 65 jr e.o.
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.3.4 Aantal intramurale cliënten met
grondslag PSY naar leeftijdscategorie.
3.3.3 Zorg zonder verblijf: extramurale zorgfuncties 29
In Figuur 3.3.5 is de verdeling weergegeven van de aanspraak op de drie extramurale zorgfunctiecategorieën
die voor de grondslag PSY relevant zijn. De aanspraak op extramurale zorg die op basis
van de grondslag PSY is toegekend, ligt vooral bij de zorgfunctie BGI (al of niet in combinatie met PV/
VP/BH/KVB). Indicaties voor BGG of BGG+BGI (al of niet met overige zorgfuncties) komen duidelijk
minder vaak voor bij de grondslag PSY. Jeugdige cliënten met grondslag PSY blijven buiten beeld bij
het CIZ, omdat zij door de Bureaus Jeugdzorg worden geïndiceerd.
Figuur 3.3.5 Aantal extramurale cliënten met grondslag
PSY per geïndiceerde zorgfunctiecategorie.
29 Op basis van de grondslag PSY is er geen toegang tot de functies VP en BH. Deze functies kunnen mogelijk wel op
grond van een andere bijkomende grondslag zijn geïndiceerd.
36 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

3.4 Ontwikkelingen voor de grondslag Lichamelijke Handicap
3.4.1 Zorg zonder verblijf en zorg met verblijf: extramuraal en intramuraal
Het aantal cliënten met grondslag LG is in de afgelopen periode toegenomen (Figuur 3.4.1). De groei
neemt echter af; dit geldt vooral voor extramurale cliënten (Figuur 3.4.2). Wellicht speelt hier vooral
het effect van de tijdelijk sterkere instroom vanuit SOM een rol, die in de loop van de tijd weer minder
sterk wordt. (Zie ook de analyse van de overgang van SOM naar LG in Figuur 3.2.11).
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
20.950
10.935
26.125
17.550
29.340
20.475
2010 2011 2012
extramuraal intramuraal
Lineair
(extramuraal)
Lineair
(intramuraal)
Figuur 3.4.1 Aantal cliënten met grondslag LG,
uitgesplitst naar intra- en extramurale zorg.
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
24,7%
60,5%
1 jan ’11
16,7%
12,3%
1 jan ’12
extramuraal intramuraal
Figuur 3.4.2 Relatieve toe- of afname van aantal
cliënten met grondslag LG ten opzichte
van voorgaande peildatum, uitgesplitst
naar intra- en extramurale zorg.
3.4.2 Leeftijdsverdeling
Bij extramurale cliënten met grondslag LG zijn alle leeftijdscategorieën vertegenwoordigd. De nadruk
ligt vooral op de leeftijdsgroep van 18-64 jaar. Het aantal cliënten dat jonger is dan 18 jaar neemt licht
af. (Figuur 3.4.3).
Bij de aanspraak op intramurale zorg ligt het zwaartepunt in sterk toenemende mate bij cliënten van
65 jaar en ouder. In 3.1.1 hebben we gezien dat een toename van intramurale LG-cliënten voor een
deel verklaard kan worden uit de toestroom vanuit de grondslag SOM. (Figuur 3.4.4)
In totaal hebben de cliënten met grondslag LG, dus ongeacht of zij aanspraak hebben op intramurale
of extramurale zorg, een gemiddelde leeftijd van ruim 57 jaar. Bij een aanspraak op extramurale zorg
ligt deze gemiddelde leeftijd op ruim 55 jaar. En in de intramurale zorg ligt deze iets hoger, op ruim 68
jaar.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
37

16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
3.490
3.245
3.055
11.360
13.630
14.965
6.100
9.245
11.320
0-17 jr 18-64 jr 65 jr e.o.
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.4.3 Aantal extramurale cliënten met
grondslag LG naar leeftijdscategorie.
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
4.995
7.900
9.890
5.890
6.620
7.745
PV/VP BGI/BH
(+PV/VP)
10.060
11.600
11.705
BGG/KVB
(+PV/VP/
BH/BGI)
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
240
230
200
5.325
6.225
6.885
5.370
11.095
13.390
0-17 jr 18-64 jr 65 jr e.o.
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.4.4 Aantal intramurale cliënten met
grondslag LG naar leeftijdscategorie.
3.4.3 Zorg zonder verblijf: extramurale zorgfuncties
De aanspraak op extramurale zorg van cliënten met grondslag LG is redelijk gelijk verspreid over de
verschillende zorgfuncties en de functiecategorieën. (Figuur 3.4.5) Het aantal cliënten met aanspraak
op de zorgfuncties PV en/of VP (zorg thuis) heeft de sterkste groei doorgemaakt in de afgelopen
periode. Het zwaartepunt binnen LG ligt vooralsnog op combinaties met BGG en/of KVB. Voor cliënten
met grondslag LG die jonger zijn dan 65 jaar kan deze functiecategorie dienen als vervanging van een
betaalde baan.
Figuur 3.4.5 Aantal extramurale cliënten met grondslag
LG per geïndiceerde zorgfunctiecategorie.
38 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

3.5 Ontwikkelingen voor de grondslag Verstandelijke Handicap 30
3.5.1 Zorg zonder verblijf en zorg met verblijf: extramuraal en intramuraal
Zowel het aantal cliënten met aanspraak op extramurale als op intramurale zorg op basis van grondslag
VG neemt toe (Figuur 3.5.1). Vooral de aanspraak op extramurale zorg heeft een groei doorgemaakt
in 2010. Deze groei is in 2011 echter bijna gehalveerd (Figuur 3.5.2).
100.000
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
60.100
76.125
66.105
81.965
69.555
86.525
2010 2011 2012
extramuraal intramuraal
Lineair
(extramuraal)
Lineair
(intramuraal)
Figuur 3.5.1 Aantal cliënten met grondslag VG,
uitgesplitst naar intra- en extramurale
zorg.
12%
10%
8%
6%
4%
2%
0%
10,0%
7,7%
1 jan ’11
5,6%
5,2%
1 jan ’12
extramuraal intramuraal
Figuur 3.5.2 Relatieve toe- of afname van aantal
cliënten met grondslag VG ten opzichte van
voorgaande peildatum, uitgesplitst naar
intra- en extramurale zorg.
3.5.2 Leeftijdsverdeling
Bij grondslag VG zijn er relatief weinig cliënten in de oudste leeftijdscategorie van 65 jaar en ouder. Dit
geldt zowel voor de extramurale als de intramurale zorg. (Figuren 3.5.3 en 3.5.4).
Het aantal cliënten in de leeftijdscategorie 18-64 jaar is het grootst in de extramurale zorg. Dit geldt
in nog sterkere mate voor de intramurale zorg: het aandeel intramurale cliënten is in deze categorie
relatief groot.
Het aantal cliënten met grondslag VG in deze leeftijdscategorie is de afgelopen periode steeds toegenomen
– zowel intra- als extramuraal. Dit is ook, maar in mindere mate, het geval in de jongste
leeftijdscategorie. De cliënten met VG die jonger zijn dan 18 jaar hebben vooral aanspraak op extramurale
zorg.
In totaal hebben de cliënten met grondslag VG, dus ongeacht of zij aanspraak maken op intramurale
of extramurale zorg, een gemiddelde leeftijd van 33 jaar. Bij een aanspraak op extramurale zorg ligt
deze gemiddelde leeftijd op 26 jaar. En in de intramurale zorg ligt deze en stuk hoger: ruim 38 jaar. Dit
leeftijdsverschil past in het overwegend biografisch verloop van extramuraal (wonen bij de ouders)
naar intramuraal.
30 Binnen de grondslag VG kunnen er voor de cliënten die aanspraak hebben op intramurale zorg verbijzonderingen
worden gemaakt naar VG, LVG en SGLVG. Vanwege de kleine groepen en de nadruk op de grote lijnen is hier in deze
rapportage niet voor gekozen.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
39

40.000
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
29.810
28.445
30.095
30.410
34.855
37.860
1.245
1.440
1.605
0-17 jr 18-64 jr 65 jr e.o.
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.5.3 Aantal extramurale cliënten met
grondslag VG naar leeftijdscategorie.
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
21.660
24.030
25.910
21.390
25.015
30.275
17.050
17.055
13.375
BGI (+P V/VP) BGG/BH KVB(+P V/VP/
(+P V/VP/BGI) BH/BGI/BGG)
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
9.060
9.385
9.410
60.415
65.520
69.390
6.650
7.060
7.725
0-17 jr 18-64 jr 65 jr e.o.
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.5.4 Aantal intramurale cliënten met
grondslag VG naar leeftijdscategorie.
3.5.3 Zorg zonder verblijf: extramurale zorgfuncties
De aanspraak op extramurale zorg van cliënten met grondslag VG is vrij gelijk verspreid over de
verschillende zorgfuncties. (Figuur 3.5.5). In de functiecategorie met BGG zat de afgelopen periode de
sterkste groei. Het aantal cliënten dat aanspraak maakt op KVB (en eventuele combinaties hiermee) is
juist afgenomen.
Figuur 3.5.5 Aantal extramurale cliënten met grondslag
VG per geïndiceerde zorgfunctiecategorie.
40 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

3.6 Ontwikkelingen voor de grondslag Zintuiglijke Handicap
3.6.1 Zorg zonder verblijf en zorg met verblijf: extramuraal en intramuraal 31
Het aantal extramurale cliënten met de grondslag ZG neemt sterk af. (Figuren 3.6.1 en 3.6.2). Deze
afname wordt vooral veroorzaakt doordat de CIZ-indicatie voor de functie Behandeling (BHI en BHG)
vanaf 18 april 2011 is komen te vervallen voor cliënten met grondslag ZG.
Het aantal intramurale cliënten met ZG daalt licht. Dit kan samenhangen met het feit dat er ook geen
CIZ-indicatie meer wordt afgegeven wanneer een cliënt verblijf nodig heeft voor het volgen van aangepast
onderwijs ver van huis.
Door het vervallen van de CIZ-indicaties voor veelgevraagde zorg voor cliënten met grondslag ZG kan
met de CIZ-gegevens geen adequaat inzicht meer worden gegeven in het aantal cliënten met deze
grondslag.
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
17.230
3.570
11.515
3.510
6.840
3.325
2010 2011 2012
extramuraal intramuraal
Lineair
(extramuraal)
Lineair
(intramuraal)
Figuur 3.6.1 Aantal cliënten met grondslag ZG,
uitgesplitst naar intra- en extramurale
zorg.
0%
-5%
-10%
-15%
-20%
-25%
-30%
-35%
-40%
-45%
1 jan ’11
-33,2%
-1,6%
1 jan ’12
-40,6%
-5,4%
extramuraal intramuraal
Figuur 3.6.2 Relatieve toe- of afname van aantal
cliënten met grondslag ZG ten opzichte
van voorgaande peildatum, uitgesplitst
naar intra- en extramurale zorg.
3.6.2 Leeftijdsverdeling
Intramurale cliënten met grondslag ZG zijn meestal 18 jaar of ouder. Extramuraal zijn jeugdige cliënten
ongeveer evenredig vertegenwoordigd. (Figuren 3.6.4 en 3.6.5). Opvallend is de sterke daling van
het aantal extramurale cliënten met grondslag ZG – voor alle leeftijdscategorieën.
In totaal hebben de cliënten met grondslag ZG, dus ongeacht of zij aanspraak maken op intramurale
of extramurale zorg, een gemiddelde leeftijd van 51 jaar. Bij een aanspraak op extramurale zorg ligt
deze gemiddelde leeftijd op 48 jaar. En in de intramurale zorg ligt deze een stuk hoger, op ruim 56
jaar.
31 Omdat deze Trendrapportage de ontwikkelingen in de geïndiceerde AWBZ-zorg op grote lijnen behandelt, is er geen
onderscheid gemaakt in Auditieve en Zintuiglijke pakketten.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
41

7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
6.160
4.620
1.835
5.115
3.405
2.480
5.955
3.485
2.525
0-17 jr 18-64 jr 65 jr e.o.
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.6.3 Aantal extramurale cliënten met
grondslag ZG naar leeftijdscategorie.
325
320
1.545
1.635
1.590
0-17 jr 18-64 jr 65 jr e.o.
3.6.3 Zorg zonder verblijf: extramurale zorgfuncties
Extramurale cliënten met grondslag ZG maken vooral aanspraak op de extramurale zorgfuncties BGI
en/of BH (al of niet in combinatie met andere functies). (Figuur 3.6.5).
De functie Behandeling (BHI en BHG) is sinds 18 april 2011 indicatievrij voor cliënten met grondslag
ZG. Dit is terug te zien in de grote afname van deze functiecategorie – zelfs voorafgaand aan deze
datum. Waarschijnlijk hebben veel zorgvragers, anticiperend op de nieuwe beleidsregels, hun aanvraag
voor dit type zorg iets uitgesteld.
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
885
595
760
14.385
8.300
3.970
PV/VP BGI/BH
(+PV/VP)
2.250
2.330
2.105
BGG/KVB
(+PV/VP/
BH/BGI)
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.6.5 Aantal extramurale cliënten met
grondslag ZG per geïndiceerde
zorgfunctiecategorie.
42 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
1.800
1.600
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
290
1.700
1.555
1.440
1 jan ’10 1 jan ’11 1 jan ’12
Figuur 3.6.4 Aantal intramurale cliënten met
grondslag ZG naar leeftijdscategorie.

Bijlage 1
Schatting peildata 2008 en 2009
Sinds de oprichting van het CIZ in 2005 worden AWBZ-indicatiebesluiten geregistreerd in de CIZ-dataset.
Veel cliënten die vóór 2005 een indicatie voor AWBZ-zorg hadden, stonden in andere systemen geregistreerd.
Pas wanneer zij een nieuwe (her)indicatie nodig hadden, kwamen deze cliënten in beeld
bij het CIZ. In die tijd was de maximale geldigheidsduur van indicatiebesluiten vijf jaar. Dat betekent
dat pas vanaf 2010 alle cliënten met een AWBZ-indicatie bij het CIZ geregistreerd staan. Immers, iedereen
die aanspraak wil doen op de AWBZ moet ten minste één keer door het CIZ zijn geïndiceerd in de
periode 2005-2010. Voor de jaren 2008 en 2009 ontbreekt een deel van de cliënten in onze database.
Het totale aantal cliënten in die twee jaren is daarom bijgeschat. Dit bijschatten omvatte twee onderdelen:
het schatten op basis van geldigheidsduurcohorten en het schatten van het aantal cliënten
met een zogeheten legitimatielijstbesluit.
Het schatten op basis van geldigheidsduurcohorten
Voor het schatten van het aantal cliënten in 2008 en 2009 is gebruik gemaakt van de effectieve
geldigheidsduur van indicatiebesluiten zoals bekend in de jaren 2010, 2011 en 2012. De effectieve
geldigheidsduur van een besluit is de tijd tussen de geïndiceerde startdatum en het moment waarop
het besluit afloopt vanwege a) het bereiken van de geïndiceerde einddatum, b) het overlijden van de
cliënt of c) de afgifte van een nieuw besluit aan de cliënt.
Van alle besluiten die geldig waren op de peildata 1 januari 2010, 1 januari 2011 en 1 januari 2012 is
vastgesteld wat de effectieve geldigheidsduur op dat moment was. Er is dus gekeken naar het aantal
jaren dat zat tussen de startdatum van het besluit en de peildatum. Op basis van deze geldigheidsduur
zijn de besluiten ingedeeld in geldigheidsduurcohorten van 1 jaar, 2 jaar, 3 jaar, 4 jaar en 5 jaar.
Bijvoorbeeld een 1-jaar-cohort bevat alle besluiten die op de peildatum maximaal 1 jaar geldig zijn en
een 4-jaar-cohort bevat alle besluiten die op de peildatum maximaal vier jaar minimaal drie jaar en
een dag geldig zijn. Het 5-jaar-cohort is het hoogste cohort, vanwege de maximale indicatieduur van
vijf jaar. Het resultaat van deze cohortindeling is schematisch weergegeven in Figuur B1.
2008 2009 2010 2011 2012
0-1 jr geldig 1-2 jr geldig 2-3 jr geldig 3-4 jr geldig 4-5 jr geldig
Figuur B1 Schematische weergave van de cohorten (duur van geldige besluiten op peildatum) per peildatum.
Voor peildatum 1 januari 2008 kan alleen voor de eerste drie cohorten met zekerheid worden vastgesteld
hoeveel besluiten daartoe behoren. De 4- en 5-jaar-cohorten ontbreken, want zij zijn immers
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
43

voor 2005 gestart en ontbreken in de CIZ-database. Voor peildatum 1 januari 2009 geldt dat de eerste
vier cohorten kunnen worden vastgesteld en het 5-jaar-cohort ontbreekt. Door de verhoudingen van
het 4- en 5-jaar-cohort ten opzichte van de 1-, 2- en 3-jaarcohorten tezamen op de peildata in 2010,
2011 en 2012 toe te passen op de gegevens van 2008 en 2009, worden de aantallen van de ontbrekende
4- en 5-jaar-cohorten in 2008 en 2009 geschat.
Het analoge wijze bijschatten van specifieke kenmerken, zoals dominante grondslag, is niet mogelijk,
omdat de verhoudingen tussen deze kenmerken door de jaren heen te veel fluctueren onder invloed
van beleidswijzigingen. De ontwikkelingen in specifieke kenmerken worden dus alleen voor de complete
gegevens op 1 januari 2010, 2011 en 2012 gepresenteerd (zie hoofdstuk 3).
Het schatten op basis van legitimatiebesluiten
Het tweede onderdeel van het bijschatten van het aantal cliënten op 1 januari 2008 en 1 januari 2009
is het optellen van cliënten die ná die peildata een zogeheten legitimatiebesluit hebben ontvangen.
Deze cliënten verbleven al sinds vóór de oprichting van het CIZ in een zorginstelling maar hadden f
ormeel (nog) geen indicatiebesluit. Doordat zij bij het CIZ werden geregistreerd, werd hun aanspraak
op AWBZ-zorg gelegitimeerd. Deze cliënten zijn buiten de cohortschatting gelaten, zodat deze schatting
niet verstoord wordt door de kunstmatige toevoeging van de legitimatietrajecten. Ze kunnen
echter wel bij het aantal cliënten op 1 januari 2008 en 2009 opgeteld worden. Daarbij wordt ook een
overlijdenscorrectie toegepast. Deze houdt in dat er rekening wordt gehouden met het feit dat er
cliënten waren die op 1 januari 2008 of 2009 ongeregistreerd in zorg waren, en zijn overleden voordat
zij een legitimatiebesluit hebben kunnen krijgen. Het percentage overledenen wordt per zorgsector
bepaald (V&V, GGZ en GZ), omdat de leeftijd van de cliënten in de sectoren sterk verschilt. Vooral de
sector V&V kent veel oudere cliënten en daarom ook een hoger overlijdenscijfer. 32
32 Overlijdensratio berekend over de jaren 2008-2010: intramuraal V&V = 20,5%; GGZ = 3,0%; GZ = 3,1%; extramuraal
V&V = 10,8%; GGZ = 1,1%; GZ = 1,5%.
44 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

Bijlage 2
Berekening zorgzwaarte-index
De ene vorm van zorg is ‘zwaarder’ dan de andere: de ‘zorgzwaarte’ kan verschillen. De zorgzwaarte
definiëren we als het product van de geïndiceerde zorgomvang en het zorgtarief. Dit zorgtarief is
afhankelijk van een aantal zorgkenmerken (zoals mate van beschikbaarheid en deskundigheid) of
zorgcomponenten (zoals woonzorg, dagbesteding, verblijf). We gaan hierbij uit van de zorgtarieven
die door de NZa zijn vastgesteld voor specifieke ZZP’s en AWBZ-zorgfuncties.
Voor de berekening van de zorgzwaarte wordt de zorgomvang (uitgedrukt in dagen, dagdelen of uren
per week) van iedere geldige functie resp. ZZP vermenigvuldigd met het gewogen gemiddelde functie-
of ZZP-tarief (uitgedrukt euro’s per dag, dagdeel of uur) zoals die door de NZa zijn berekend. Bij deze
wijze van berekening van de zorgzwaarte worden een aantal factoren buiten beschouwing gelaten die
van invloed zijn op de zorgzwaarteberekening. 33
Voor het in kaart brengen van de verandering in de zorgzwaarte wordt voor verschillende peildata de
zorgzwaarte berekend. Door op elke peildatum uit te gaan van de NZa-tarieven 2011 is een vergelijking
tussen de peildata mogelijk; veranderingen in aanspraak worden dan niet vertekend door
tariefstijgingen. De verandering van zorgzwaarte wordt uitgedrukt aan de hand van een zorgzwaarteindex:
deze index laat per peildatum zien wat de relatieve verandering is van de zorgzwaarte (van de
hele cliëntenpopulatie of van het gemiddelde per cliënt), afgezet tegen een ijkpunt. Het ijkpunt kent
de waarde 100. (De wijze waarop de zorgzwaarte(-index) is berekend, staat uitgelegd in bijlage 2.)
Een functie of ZZP kent meerdere tarieven omdat dit tarief afhankelijk is van de prestatie die wordt
geleverd binnen het kader van de functie of ZZP. Deze prestatie wordt bepaald door een aantal
zorgkenmerken (zoals mate van beschikbaarheid en deskundigheid) of zorgcomponenten (zoals
woonzorg, dagbesteding, verblijf). We hanteren de tarieven die door de NZa zijn vastgesteld voor
specifieke prestaties – gekoppeld aan een ZZP of de AWBZ-zorgfunctie VBT/KVB, PV, VP, BGI, BGG en
BHG (De functie BHA of BHI wordt buiten beschouwing gelaten omdat hier geen uren voor worden
geïndiceerd). Deze tarieven hebben voor functies betrekking op een uur, voor dagbesteding (BGG of
BHG) op een dagdeel en voor een ZZP op een dag. Omdat de ene prestatie binnen een functie of ZZP
meer wordt geleverd dan een andere, heeft de NZa een gewogen gemiddeld tarief voor een bepaalde
functie of ZZP berekend. De berekening hiervan gaat als volgt.
Van ZZP- en functietarief …
Voor de ZZP’s worden de betreffende tarieven bepaald op basis van de componenten woonzorg,
dagbesteding, behandelaars en verblijf, een gemiddelde tijdsduur per week voor functies, een bedrag
per dag en een vast bedrag voor de functie Verblijf. Daarnaast is het tarief onder meer afhankelijk
van de specifieke toelating van de zorgaanbieder, de toelating in- of exclusief behandeling en/of
dag besteding en vervoer. Omdat het tarief voor bepaalde ZZP’s varieert naargelang er wel of geen
33 Op de eerste plaats kan er bovenop de ZZP-tarieven nog sprake zijn van toeslagen voor specifieke doelgroepen, opslag
kapitaallasten dagbesteding en vervoerskosten; deze hebben wij buiten beschouwing gelaten omdat wij aan de hand
van de geïndiceerde zorg daar geen zicht op hebben. Hierdoor valt de berekende zorgzwaarte lager uit dan de werkelijke
zorgzwaarte. Verder worden de functies BHI en BHA bij de berekening van de zorgzwaarte buiten beschouwing
gelaten omdat hier geen uren voor worden geïndiceerd. (Bovendien zijn vanaf 18 april 2011 de functies BHI en BHG
voor de grondslag ZG indicatievrij gemaakt, waardoor geïndiceerde dagdelen voor BHG voor ZG-cliënten vanaf dan
niet meer worden meegenomen bij de zorgzwaarteberekening). Ook hierdoor valt de berekende zorgzwaarte lager
uit. Tenslotte laten we de gewenste leveringsvorm (Persoonsgebonden budget (Pgb) of Zorg in natura (ZIN)) buiten
beschouwing; een indicatie in de vorm van een Pgb is qua zorgzwaarte echter lager dan een indicatie in de vorm van
ZIN (want de tarieven voor Pgb zijn lager), waardoor de totale zorgzwaarte hoger uitvalt.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
45

toelating is voor behandeling en/of dagbesteding, komt het voor dat een ZZP twee of zelfs vier
verschillende prestaties met bijbehorende tarieven kent.
Ook voor de indiceerbare extramurale functies PV, VP, BGI, BGG en BHG heeft de NZa tarieven bepaald.
Ook hier geldt dat onder een bepaalde functie verschillende prestaties vallen, die zijn opgebouwd uit
een basisprestatie, eventueel aangevuld met een module beschikbaarheid en een doelgroepspecifieke
module waarvoor specifieke deskundigheid is vereist - ieder met een eigen tarief.
De tarieven voor de functie KVB dan wel VBT voor maximaal 3 dagen hebben we berekend door de tarieven
voor de Verblijfscomponenten voor V&V, GGZ, VG en LG respectievelijk ZG te vermenigvuldigen
met de het aantal verblijfsdagen per week. Het betreft hier uitsluitend het tarief voor Verblijf 34 , dus
exclusief zorgfuncties.
In deze Trendrapportage maken we voor elke peildatum gebruik van de tarieven zoals deze door de
NZa zijn vastgesteld in de Beleidsregels voor 2011 35 , dus ook voor de peildata in 2010 en 2012. Hierdoor
is een vergelijking tussen de peildata mogelijk en zijn veranderingen niet toe te schrijven aan
tariefstijgingen.
... naar gewogen ZZP- en functietarief ...
Intramuraal: ZZP’s
In de berekening van de zorgzwaarte-index wordt voor de intramurale zorg gebruik gemaakt van
gewogen ZZP-tarieven. De NZa heeft voor ieder ZZP een gewogen ZZP-tarief berekend. Hiertoe zijn per
ZZP (bijvoorbeeld VV03) de verschillende ZZP-tarieven per prestatie vermenigvuldigd met het aantal
afgesproken dagen voor deze prestatie. Na sommatie van deze producten ontstaat per ZZP een totaalbedrag.
Dit totaalbedrag wordt gedeeld door het totaal aantal afgesproken dagen voor het desbetreffende
ZZP. Het resultaat is het gewogen ZZP-tarief (per dag).
Hieronder staat een fictief rekenvoorbeeld van gewogen ZZP-tarief.
ZZP VG03
Prestatie Prestatie-code ZZP-dagtarief Afgesproken
dagen
Excl. BH, excl. dagbest.
Excl. BH, excl. dagbest.
Incl. BH, excl. dagbest.
Incl. BH, excl. dagbest.
Totaal
Z430
Z431
Z432
Z433
Gewogen ZZP-dagtarief voor VG03 = € 996,- / 80 = € 12,45
€ 9,-
€ 13,-
€ 11,-
€ 15,-
20
18
12
30
80
ZZP-dagtarief x
afgesproken
dagen
€ 180,-
€ 234,-
€ 132,-
€ 450,-
€ 996,-
34 Deze verblijfscomponenten hebben betrekking op de huishoudelijke verzorging, keukenpersoneel, facilitaire dienst,
dagelijkse welzijnsactiviteiten en voedings- en hotelmatige kosten.
35 We hebben gekozen voor de tarieven uit 2011 omdat deze ook gebruikt zijn voor de Kwartaalmonitor Indicatiemelding.
Voor de ZZP’s en KVB / VBT ≤ 3 dagen betreft dit Beleidsregel CA-452, voor de extramurale functies PV, VP en BGI
betreft het de Beleidsregel CA-300-469 en voor de functies BGG en BHG maken we gebruik van de Beleidsregel CA-300-
489 (Dagbesteding).
46 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

De kosten van oude verblijfsindicaties die nog uitgedrukt zijn in functies (indicaties van voor 1-7-2007
weergegeven als Verblijf Langdurig (VBL) of Verblijf Tijdelijk (VBT) voor minimaal 4 dagen per week)
zijn ook meegenomen in deze berekening. Op 1 januari 2010 betrof dit nog 17% van alle verblijfsindicaties.
Dit percentage daalt vervolgens naar 7% op 1 januari 2011 en naar 2 % op 1 januari 2012 (Tabel
B1).
VBL/VBT ZZP Totaal VBL/VBT ZZP Totaal
1 januari 2010 52.680 265.065 317.750 17% 83% 100%
1 januari 2011 24.025 309.385 333.405 7% 93% 100%
1 januari 2012 5.600 340.925 346.520 2% 98% 100%
Tabel B1 Aantal verblijfsindicaties geïndiceerd in de functies VBL of VBT ≥4 dagen per week per peildatum
Omdat hiervoor geen tarieven voor 2011 bekend zijn, hebben we deze tarieven bepaald op basis van
een vertaaltabel waarmee we de verblijfsindicaties uitgedrukt in functies kunnen herleiden tot een
overeenkomstig ZZP (Tabel B2). Op basis van de dominante grondslag van de cliënt en de bandbreedte
van het totaal aantal geïndiceerde uren zorg per week voor de functies OBA, PV, VP en ABA hebben
we een indicatie dan herleid tot een bepaald ZZP. Vervolgens hebben we bekeken of de cliënt ook een
indicatie had voor de functie Behandeling (BHA of BHV) en/of Dagbesteding (ABD/OBD). Op basis hiervan
kon het ZZP herleid worden tot een specifieke prestatie binnen het ZPP met overeenkomstig tarief,
dat gebruikt kon worden voor de berekening van de zorgzwaarte. Een gewogen tarief hoefde voor deze
indicaties dus niet berekend te worden.
In sommige gevallen discrimineert een verblijfsindicatie voor VBL en VBT van 4 dagen of meer per
week op basis van de bandbreedte van de zorgomvang voor OBA, PV, VP en ABA echter niet naar één
ZZP, maar naar een cluster van twee, drie of zelfs vier ZZP’s. In dat geval hebben we wel een gewogen
tarief voor deze verblijfsindicaties moeten berekenen, en wel op basis van de landelijke verdeling
van afgesproken dagen over de verschillende prestaties die vallen binnen het betreffende ZZP-cluster
(Tabel B2, laatste kolom). Deze verdeling over de verschillende prestaties wordt bepaald op basis van
wel/geen een indicatie voor behandeling en/of dagbesteding.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
47

Grondslag ZZP bandbreedte
uren voor OBA,
PV, VP en ABA
landelijke
verdeling
gebruiken
Grondslag ZZP bandbreedte
uren voor OBA,
PV, VP en ABA
SOM 1 0-11 LG 1 0-11
2 11-14 2 11-14,5
3 17,5-21 3 14,5-18,5
4 14-17,5 4 18,5-23
landelijke
verdeling
gebruiken
6 25-27,5 5 23-28,5 ja
7 23-25 ja 6 23-28,5 ja
8 23-25 ja 7 28,5 en hoger
9 21-23 ZG aud1 0-13,5 ja
10 27,5 en hoger aud2 13,5-23,5 ja
PG 1 0-11 aud3 13,5-23,5 ja
2 11-14 aud4 13,5-23,5 ja
4 14-18,5 vis1 0-13,5 ja
5 18,5-23 ja vis2 0-13,5 ja
7 23-26,5 vis3 13,5-23,5 ja
9 18,5-23 ja vis4 33,5 en hoger
10 26,5 en hoger vis5 23,5-33,5
VG 1 0-11 ja PSY
(zonder BH)
GGZ 1C 0-10
2 0-11 ja GGZ 2C 13-16
3 11-13 GGZ 3C 10-13 ja
4 15-19,5 GGZ 4C 10-13 ja
5 19,5-24 ja GGZ 5C 19,5 en hoger
6 13-15 GGZ 6C 16-19,5
7 24 en hoger PSY
(met BH)
GGZ 1B 0-10
8 19,5-24 ja GGZ 2B 13-16
GGZ 3B 10-13 ja
GGZ 4B 10-13 ja
GGZ 5B 19,5-24
GGZ 6B 16-19,5
GGZ 7B 24 en hoger
Tabel B2 Vertaaltabel waarmee verblijfsindicaties uitgedrukt in functies vertaald zijn naar een overeenkomstig
ZZP (bron: HHM in APE 36 )
36 Van Asselt, Mazzola, van Egmond, Thiel en Goudriaan (2012) Verdeelmodel AWBZ 2013 en een toekomstig verdeelmodel
voor de zorgverzekeraars. Den Haag: APE.
48 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

De eigenschappen van cliënten met deze vertaalde ZZP’s wijken licht af van de ZZP’s die al ingedeeld
zijn. Dat komt doordat alleen de cliënten met een lange indicatieduur nog niet in een ZZP zijn ingedeeld.
Extramuraal: functies
In de berekening van de zorgzwaarte-index wordt voor de extramurale zorg gebruik gemaakt van
gewogen functietarieven. De NZa heeft voor de functies PV, VP en BGI een gewogen functietarief
berekend. Hiertoe zijn voor elke prestatie behorend bij een functie de betreffende uurtarieven vermenigvuldigd
met het aantal afgesproken dagen voor deze prestatie. Na het optellen van deze producten
per prestatie ontstaat een totaalbedrag. Dit totaalbedrag wordt gedeeld door het totaal aantal afgesproken
dagen voor de desbetreffende functie. Het resultaat is het gewogen functietarief (per uur).
Omdat functies worden geïndiceerd in klassen met bandbreedtes, wordt in berekeningen het midden
van de bandbreedte aangehouden.
Voor Dagbesteding heeft een deel van de prestaties met bijbehorende tarieven zowel betrekking op
de functies BGG en BHG, terwijl een deel alleen betrekking heeft op BGG en een deel alleen op BHG 37 .
Op basis hiervan hebben we voor de functies BGG en BHG apart de gewogen tarieven berekend – ook
weer uitgaande van het aantal afgesproken dagdelen.
Hieronder staat een fictief rekenvoorbeeld van het gewogen uurtarief voor de functie Persoonlijke
Verzorging.
Persoonlijke verzorging
Prestatie Prestatie-code Uurdagtarief Afgesproken
uren
PV basis
PV extra (beschikbaarheid)
PV speciaal (doelgroepspecifiek)
Totaal
H126
H127
H120
Gewogen uurtarief voor PV = € 42.100 / 4.400 = € 9,57
€ 9,-
€ 10,-
€ 14,-
3.500
500
400
4.400
Uurtarief x
afgesproken uren
€ 31.500
€ 5.000
€ 5.600
€ 42.100
... naar zorgzwaarte-index
De verandering in de zorgzwaarte brengen we in kaart door middel van een zorgzwaarte-index. De
zorgzwaarte-index laat zien wat de relatieve verandering per peildatum van de zorgzwaarte is – voor
de totale zorgzwaarte van alle cliënten en voor de gemiddelde zorgzwaarte per cliënt - afgezet tegen
de peildatum 1 januari 2010 als ijkpunt.
Allereerst wordt de zorgzwaarte per cliënt berekend door het gewogen gemiddelde tarief (in euro’s
per uur, dagdeel of dag) te vermenigvuldigen met de geïndiceerde zorgomvang (in uren, dagdelen of
dagen per week).
De totale zorgzwaarte van een functie of ZZP (in euro’s per week) wordt dan berekend door de zorgzwaarte
per cliënt met een specifieke functie of ZZP te vermenigvuldigen met het betreffende aantal
37 Zie NZa Beleidsregel CA-300-489.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
49

cliënten en dit product te sommeren voor alle cliënten met diezelfde functie of ZZP. Door de totale
zorgzwaarte van alle extramurale functies samen te sommeren kan dan de totale extramurale zorgzwaarte
berekend worden. Op dezelfde wijze kan door sommatie van de totale zorgzwaarte van alle
ZZP’s (binnen een sector), de totale intramurale zorgzwaarte (per sector) berekend worden. Omdat
zowel de intramurale als de extramurale zorgzwaarte in dezelfde eenheid wordt gemeten (euro’s per
week), kan door het optellen van de intramurale en extramurale zorgzwaarte de totale zorgzwaarte
berekend worden.
De verandering in deze intramurale, extramurale en totale zorgzwaarte wordt in kaart gebracht door
middel van de indexering van deze zorgzwaarten op een bepaalde peildatum: de zorgzwaarte-index.
Deze laat per peildatum zien wat de relatieve verandering van de zorgzwaarte is, afgezet tegen een
bepaalde peildatum als ijkpunt. Voor de zorgzwaarte-index (Hoofdstuk 2) is gekozen voor peildatum
1 januari 2010. (De zorgzwaarte voor de voorafgaande peildata is gebaseerd op schattingen en om die
reden minder geschikt als ijkpunt).
Intramuraal
Zo wordt voor een bepaalde peildatum de intramurale zorgzwaarte per cliënt berekend door voor
elke cliënt het gewogen ZZP-tarief (in euro’s per dag) te vermenigvuldigen met de geïndiceerde
zorgomvang (in dagen per week) 38 . Deze intramurale zorgzwaarte per cliënt (in euro’s per week) wordt
vermenigvuldigd met het aantal cliënten met een overeenkomstig ZZP, resulterend in de intramurale
zorgzwaarte per ZZP. De sommatie hiervan voor alle ZZP’s resulteert dan in de totale intramurale
zorgzwaarte. Als we dit dan delen door het totaal aantal geïndiceerde intramurale cliënten resulteert
de gemiddelde intramurale zorgzwaarte per cliënt op een bepaalde peildatum.
De waarde van de totale intramurale zorgzwaarte op peildatum 1 januari 2010 wordt als ijkpunt genomen
en geïndexeerd op 100. De waarden op de andere peildata worden hiermee vergeleken om zo
de relatieve verandering in de totale intramurale zorgzwaarte in kaart te brengen. Op eenzelfde wijze
wordt de gemiddelde intramurale zorgzwaarte per cliënt geïndexeerd.
Hieronder staat een fictief rekenvoorbeeld van de totale intramurale zorgzwaarte en de gemiddelde
intramurale zorgzwaarte per cliënt op ijkpunt 1 januari 2010 inclusief de indexering hiervan.
IJkpunt 1 januari 2010
Zorgzwaarte per cliënt
ZZP-nr 1. Gewogen ZZPtarief
(€/dag)
VV01
VV02
VV03
…
Totaal alle ZZP’s
€ 7,50
€ 9,-
€ 10,26
…
2. Zorgomvang
(dgn/week)
3. Aantal cliënten
met dit ZZP
38 Het aantal geïndiceerde dagen per week voor een ZZP bedraagt meestal zeven, maar niet altijd.
50 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
7
7
7
…
20
10
10
…
40
Totale intramurale
zorgzwaarte: 1x2x3
(€/week)
€ 1.050,-
€ 630,-
€ 718,20
…
€ 2.398,20

Som van zorgzwaarte van alle ZZP’s
€ 2.398,20
=
Totaal aantal cliënten 40
=
€ 59,96 per week
Totale intramurale zorgzwaarte is €2.398,20 per week en wordt voor 1 januari 2010 geïndexeerd op
100.
Gemiddelde intramurale zorgzwaarte per cliënt is € 59,96 per week en wordt voor 1 januari 2010
geïndexeerd op 100.
Op overeenkomstige wijze wordt in het fictief rekenvoorbeeld hieronder ook voor peildatum 1 januari
2012 de totale intramurale zorgzwaarte en de gemiddelde intramurale zorgzwaarte per cliënt berekend.
Verder wordt hier bovendien de wijze getoond waarop de indexering hiervan voor peildatum
1 januari 2012 wordt berekend.
Peildatum 1 januari 2012
Zorgzwaarte per cliënt
ZZP-nr 1. Gewogen ZZPtarief
(€/dag)
VV01
VV02
VV03
…
Totaal alle ZZP’s
€ 7,50
€ 9,-
€ 10,26
…
2. Zorgomvang
(dgn/week)
Som van zorgzwaarte van alle ZZP’s
€ 2.862,30
=
Totaal aantal cliënten 45
7
7
7
…
3. Aantal cliënten
met dit ZZP
10
20
15
…
45
=
Totale intramurale
zorgzwaarte: 1x2x3
(€/week)
€ 525,-
€ 1.260,-
€ 1.077,30
…
€ 2.862,30
€ 63,61 per week
Totale intramurale zorgzwaarte is €2.862,30 per week. De indexering hiervan voor 1 januari 2012
laat de relatieve verandering zien ten opzichte van het ijkpunt:
(€2.862,30 / € 2.398,20) x 100 = 119
Gemiddelde intramurale zorgzwaarte per cliënt is € 63,61 per week. De indexering hiervan voor
1 januari 2012 laat de relatieve verandering zien ten opzichte van het ijkpunt:
(€63,61 / €59,96) x 100 = 106
Extramuraal
Op overeenkomstige wijze wordt voor een bepaalde peildatum ook de extramurale zorgzwaarte per
cliënt berekend door voor elke cliënt het gewogen functietarief (in euro’s per uur) te vermenigvuldigen
met de geïndiceerde zorgomvang (in uren per week op basis van het klassenmidden). Deze
extramurale zorgzwaarte per cliënt (in euro’s per week) wordt vermenigvuldigd met het aantal cliënten
met een overeenkomstige zorgomvang voor de betreffende functie. Dit product wordt voor elke
specifieke zorgomvangwaarde voor de betreffende functie berekend en alle deze producten worden
vervolgens gesommeerd, resulterend in de extramurale zorgzwaarte per functie (in euro’s per week).
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
51

Voor alle functies (PV, VP, BGI, BGG en BHG) wordt deze zorgzwaarte op deze wijze berekend en vervolgens
gesommeerd, wat resulteert in de totale extramurale zorgzwaarte (in euro’s per week).
Als we dit dan delen door het totaal aantal cliënten met een geldige extramurale indicatie op een
bepaalde peildatum krijgen we de gemiddelde extramurale zorgzwaarte per cliënt (in euro’s per week)
op die bepaalde peildatum.
De waarde van de totale extramurale zorgzwaarte op peildatum 1 januari 2010 wordt ook nu als ijkpunt
genomen en geïndexeerd op 100. De waarden op de andere peildata worden hiermee vergeleken
om zo de relatieve verandering in de totale zorgzwaarte in kaart te brengen. Op dezelfde wijze wordt
de gemiddelde extramurale zorgzwaarte per cliënt geïndexeerd.
Hieronder staat een fictief rekenvoorbeeld van de totale extramurale zorgzwaarte en de gemiddelde
extramurale zorgzwaarte per cliënt op ijkpunt 1 januari 2010 inclusief de indexering hiervan.
IJkpunt 1 januari 2010
Zorgzwaarte per cliënt
Functie 1. Gewogen
functie-tarief
(€/uur)
PV
PV
PV
…
VP
VP
VP
…
BGI
BGG
BHG
Totaal alle functies
€ 9,57
€ 9,57
€ 9,57
…
€ 14,-
€ 14,-
€ 14,-
…
…
…
…
2. Zorgomvang
(uur/week)
Som van zorgzwaarte van alle functies
€ 8.427,70
=
Totaal aantal cliënten 275
1
3
5
…
1
2
3
…
…
…
…
3. Aantal cliënten
met deze indicatie
50
70
70
…
20
30
35
…
…
…
…
275
=
Totale extramurale
zorg-zwaarte: 1x2x3
(€/week)
€ 30,65
€ 478,50
€ 2.009,70
€ 3.349,50
…
€ 280,-
€ 840,-
€ 1.470,-
…
…
…
…
€ 8.427,70
Totale extramurale zorgzwaarte is € 8.427,70 per week en wordt voor 1 januari 2010 geïndexeerd op
100.
Gemiddelde extramurale zorgzwaarte per cliënt is € 30,65 per week en wordt voor 1 januari 2010
geïndexeerd op 100.
Op overeenkomstige wijze wordt in het fictief rekenvoorbeeld hieronder ook voor peildatum 1 januari
2012 de totale extramurale zorgzwaarte en de gemiddelde extramurale zorgzwaarte per cliënt berekend.
Verder wordt hier bovendien de wijze getoond waarop de indexering hiervan voor peildatum
1 januari 2012 wordt berekend.
52 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

IJkpunt 1 januari 2012
Zorgzwaarte per cliënt
Functie 1. Gewogen
functie-tarief
(€/uur)
PV
PV
PV
…
VP
VP
VP
…
…
Totaal alle functies
€ 9,57
€ 9,57
€ 9,57
…
€ 14,00
€ 14,00
€ 14,00
…
…
2. Zorgomvang
(uur/week)
Som van zorgzwaarte van alle ZZP’s
€ 6.737,90
=
Totaal aantal ZZP’s 250
1
3
5
…
1
2
3
…
…
3. Aantal cliënten
met deze indicatie
60
70
40
…
15
50
15
…
…
250
=
Totale extramurale
zorg-zwaarte: 1x2x3
(€/week)
€ 26,95
€ 574,20
€ 2.009,70
€ 1.914,00
€ 210,00
€ 1.400,00
€ 630,00
…
…
€ 6.737,90
Totale extramurale zorgzwaarte is € 6.737,90 per week. De indexering hiervan voor 1 januari 2012
laat de relatieve verandering zien ten opzichte van het ijkpunt:
(€ 6.737,90/€ 8.427,70) x 100 = 80
Gemiddelde extramurale zorgzwaarte per cliënt is € 26,95 per week. De indexering hiervan voor
1 januari 2012 laat de relatieve verandering zien ten opzichte van het ijkpunt:
(€26,95 / €30,65) x 100 = 88
Door de totale intramurale en extramurale zorgzwaarte op een bepaalde peildatum te sommeren
resulteert de totale zorgzwaarte. Door deze te delen door het totaal aantal cliënten met een geldige
indicatie op de betreffende peildatum resulteert de gemiddelde zorgzwaarte per cliënt. Beide zorgzwaarten
kunnen vervolgens worden geïndexeerd.
Bijschatten van onbekende zorgzwaarte
Zoals in bijlage 1 is besproken, ontbreekt voor de jaren 2008 en 2009 een deel van de cliënten in de
CIZ-database. Het totale aantal cliënten in die twee jaren is daarom bijgeschat. De zorgzwaarte kon
niet worden berekend voor deze cliënten. Daarom hebben we voor deze cliënten de zorgzwaarte als
volgt bepaald: op basis van de bekende gemiddelde zorgzwaarte per cliënt voor geldigheidsduurcohort
5 (zie Bijlage 1) uit de jaren 2010, 2011 en 2012 hebben we door middel van extrapolatie de
gemiddelde zorgzwaarte per cliënt voor geldigheidsduurcohorten 5 van de jaren 2008 en 2009 berekend.
Op overeenkomstige wijze hebben we dat gedaan voor geldigheidsduurcohort 4 voor 2008.
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
53

54 Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg

Bijlage 3
Lijst van afkortingen
Op alfabetische volgorde:
ABA Activerende Begeleiding Algemeen
AWBZ Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten
BG Begeleiding (overkoepelende functiegroep)
BGG Begeleiding Groep (d.w.z. in groepsverband)
BGI Begeleiding Individueel
BH Behandeling (functie)
BHG Behandeling Groep (m.i.v. 1 januari 2011)
BHI Behandeling Individueel (m.i.v. 1 januari 2011)
KVB Kortdurend Verblijf (m.i.v. 1 januari 2011)
LG Lichamelijke handicap (grondslag)
OBA Ondersteunende Begeleiding Algemeen
PG Psychogeriatrische aandoening/ziekte (grondslag)
Pgb Persoonsgebonden budget
PSY Psychiatrische aandoening/ziekte (grondslag)
PV Persoonlijke Verzorging (functie)
SOM Somatische aandoening/ziekte (grondslag)
VB Verblijf (overkoepelende functiegroep)
VBT Verblijf Tijdelijk (functie, tot 1 januari 2011)
VG Verstandelijke handicap (grondslag)
VP Verpleging (functie)
ZG Zintuiglijke handicap (grondslag)
ZIN Zorg in natura
ZZP Zorgzwaartepakket
Trendrapportage 2011 Centrum indicatiestelling zorg
55

Trendrapportage 2011
Versie: april 2013
Colofon
Dit is een uitgave van het Centrum indicatiestelling zorg
Vormgeving
Carta communicatie & grafisch ontwerp
Foto omslag
Mike Bink
Druk
Borrias, Kampen
CIZ Hoofdkantoor
Postbus 232
3970 AE Driebergen
T 088 – 789 67 00
www.ciz.nl
De verantwoordelijkheid voor de inhoud van deze publicatie berust bij het
Centrum indicatiestelling zorg (CIZ). Het gebruik van cijfers en/of teksten uit
deze publicatie, alsmede de naam van de publicatie als toelichting of ondersteuning
of benaming in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de
bron duidelijk wordt vermeld. Het CIZ aanvaardt geen aansprakelijkheid voor
drukfouten en/of andere onvolkomenheden.
Voortschrijdend inzicht en informatiewensen vanuit het ministerie van VWS
en de AWBZ-ketenpartners kunnen leiden tot aanpassing van de vorm en
inhoud van deze publicatie.

Princenhof Park 3
3972 NG Driebergen
Postbus 232
3970 AE Driebergen
T 088 - 789 67 00
F 088 - 789 67 01
E info@ciz.nl
www.ciz.nl