JG 18 nr 3 - Reynaertgenootschap

■ Kenneth Varty
249
Een Reynaert in Crieff, Schotland
Onlangs is een bijzonder – misschien zelfs uniek – Reynaerdiaans voorwerp met
een bijzondere iconografische getuigenis opgedoken in een klein museum van een
klein marktstadje in centraal Schotland. Het voorwerp, een doosje (‘vesta-box’ / luciferdoosje)
met Reynaerdiaans motief, werd in 1989 tijdens een veiling in Perthshire
door het Highland Tryst Museum in Burrell Street, Crieff, aangekocht (afbeelding 1).
Het werd onder mijn aandacht gebracht door de conservator, Dr. M.A. Eslea
MacDonald.
Reynaert wordt afgebeeld op het lederen deksel van een klein doosje van circa
9,8 x 5,4 cm met een diepte van 2,5 cm (inclusief het dekseltje). De curator
beschrijft het doosje als volgt: ‘Het deksel en de zijkanten hebben een toegevoegde
laag van gedecoreerde schapenvacht (vellum), wat een biscuitkleurig effect
geeft, vergelijkbaar met [een bewerkingsproces dat typisch is voor] de lederbewerking
in Italië en Spanje van de zestiende, zeventiende en de achttiende eeuw. Het
werk op de voorzijde van het deksel, waarop de vos is afgebeeld, is […] hoogstwaarschijnlijk
van schaaps- of kalfsvacht. Het aangebrachte leder op de doos
bestaat uit een gedetailleerde scène met dierenfiguren (zie illustratie 1) op het deksel,
met een fries van een gevlochten eikenbladmotief van ongeveer 2,2 cm breed
en werd aangebracht op de omtrek van de doos. Als het velum verwijderd zou worden,
zou het een band kunnen vormen van ca 11 x 14 cm, wat precies het formaat
is van middeleeuwse volksboeken met vertalingen van Esopische verhalen. De
scharnieren van de doos verwijzen naar een datering van circa 1670.’
Dr. MacDonald beschrijft de Reynaerdiaanse scène als volgt: ‘De versiering is
complex en gedetailleerd en vertoont twee zoömorfe karakters in de hoofdrol. De
scène doet onmiddellijk denken aan middeleeuwse interpretaties van de fabels van
Aesopus, zoals bijvoorbeeld die van Behn uit het Grieks van 1666, of de tekeningen
van Virgilius Solis uit de Aesop Fabulae van 1574 of de fabels van La Fontaine
(1621-1693). De twaalfde-eeuwse satirische vertelling van de Roman de Renart
portretteert op suggestieve wijze het duel van scherpzinnigheid tussen de held,
voorgesteld door een sluwe vos, en de jonge haan Cantecleer. De scène op het
deksel van de doos toont een jonge haan, pronkend met een pruik met lange staart
en omgord met een zwaard in de schede in zeventiende-eeuwse stijl, staand op een
omgedraaide rieten mand, een proclamatie of een gelijkaardig document voorlezend.
Verschillende hennen lopen ordeloos rond, terwijl ondertussen bovenop een
nabijgelegen muur, een hen en een andere jonge haan copuleren – een aardse
karakterschildering die geliefd was door artiesten. Voor de haan staat een vos met
een dikke, pluizige staart, gekleed in monnikspij, de kap achteruit gezwaaid, zodat
het hoofd zichtbaar is; een bijbel aan zijn riem en een rozenkrans in zijn poten.
Details in de achtergrond, zoals bijvoorbeeld de klimop op de muur, zijn nauwgezet
geaccentueerd.’
De conservator gaat verder met de volgende hypothese: ‘Ongeacht de oorsprong
van de fabel die de eeuwenoude krachtmeting tussen de vos en de haan te boek
stelt, speculeren wij dat de doos met zijn zeventiende-eeuwse hengsels een uitbeelding
is van de strijd tussen kardinaal Mazarin als de sluwe vos in monnikspij en
Tiecelijn, 18, 2005
artikel