JG 18 nr 3 - Reynaertgenootschap

maar met groot geldelijk verlies.
Aleer hij de vos zou weerzien
ontgon Rein eerst een groot stuk bos
en zaaide daar ook tarwe op.
Naschrift
243
Daardoor maakte hij menigeen
diep ongelukkig met veel geween.
Dat verhaal ook kunt gij horen
als ge luistert met bei uw oren.
Het slot van de branche Renart magicien (XXIV in de nummering van Strubel; bij
Martin is dit branche XXIII, bij Harano/Fukumoto 24) getuigt van haast en spoed. In
nauwelijks enkele verzen wordt deze erg lange branche van 2080 verzen, die alleen
in ms. M voorkomt, afgemaald. Ook het scabreuze slot is verrassend. Of toch niet?
Nadat de afzonderlijke hofdieren afgegaan zijn als mislukte kunstjesmakers die hun
kunsten beëindigen in het domein van het scatologische (winden en stront; denken
we aan de wind van de vos als symbool van het ‘onhoofse’ nadat hij de arme
Julocke bij haar verminkte echtgenoot hoort weeklagen in de Middelnederlandse
Reynaert I), vraagt de opperste heerser nu om aars en kut bij zijn nieuwe vlam verder
van elkaar te scheiden.
Zoals ook in Van den vos Reynaerde het geval is, gaat dit stuk meer over de
koning dan over de vos. Nobel is in deze epigone branche (wellicht geschreven tussen
1205 en 1250) niet de onkreukbare vorst die hij eigenlijk wil zijn of voorhoudt te
zijn. Ook deze Oudfranse branche gaat over schijn en werkelijkheid. Hoewel de procesgang
op het eerste gezicht volgens woord en wederwoord gaat, volgens de
regels van de kunst, toont de leeuw zich als een slappe vorst die zijn gezag niet aan
zijn rechtvaardigheid en autoriteit ontleent, maar aan schrik en macht.
In deze branche XXIV wordt de verbondenheid tussen de matière renardienne en
de matière de Bretagne zichtbaar in enkele sprekende scènes. De vorst woont in
het woud van Broceliande. Er wordt een queeste ondernomen naar de dochter van
de schatrijke en machtige koning Ivorijn (Yvoris). Het wonder wordt nog versterkt
door het feit dat de koningsdochter zich in allerlei gedaanten zou kunnen veranderen.
De vos manipuleert deze keer niet alleen via zijn almachtig woord, maar als een
duivelse Merlijn manipuleert hij ook de zichtbare wereld. Toverformules brouwend,
brullend en brakend brengt hij in het hof van de zwakke Nobel een reeks onhoofse
wezens binnen die op een ontluisterende manier de Nobelwereld letterlijk te kakken
zetten. Deze scènes dragen bij tot het komische in het verhaal. De fijne glimlach zit
in de vossenlist en vossenspot, bijvoorbeeld in de sarcastische spot bij de gevilde
wolf. Deze ‘vilscène’ is een typisch voorbeeld van de fameuze ‘récriture’ van de
‘matière renardienne’. De auteur heeft vele bekende verhalen (het proces, het zweren
op de relieken, het villen van de wolf) in een nieuwe vertelling van de middeleeuwse
Renart-soap verwerkt die vol verwijzingen naar en varianten van vorige vertellingen
zit. Mogelijkerwijze was in de visie van de auteur van branche XXIV het
talige meesterschap van de vos niet voldoende om de hofgemeenschap te ontluisteren.
In zijn interpretatie spiegelt de vos niet alleen in zijn Reynaerdie (Reynaerts
listige en ongeëvenaarde taalsuprematie) een omgekeerde, onhoofse wereld, maar
installeert hij door zinsbegoochelingen, magie en zwarte kunsten deze wereld
‘zichtbaar’ binnen de Nobelwereld. Ook in deze branche kunnen wij met de beste
wil van de wereld geen positieve Reynaertfiguur zien.
Rik van Daele
Tiecelijn, 18, 2005