JG 18 nr 3 - Reynaertgenootschap

213
ringen: “Rijk beladen met, een overvloed bevattend van, waarin iets in groten getale
aanwezig is” en nog: “Het genoemde in zeer grote of de grootst mogelijke intensiteit
zijnde; in zijn categorie zeer ver of het verst gaande; een zeer hoog punt of het
hoogste punt bereikend. Vaak weer te geven met: maximaal, opperst, uiterst, volledig,
absoluut.” Wat betekende het voor Willem dat Aernout de lotgevallen van
Reynaert niet zó had beschreven? Wat ontbrak eraan?
Hoewel opvattingen over het schrijven veranderen, heeft een auteur toch altijd het
materiaal naar zijn hand moeten zetten om er zijn stempel op te drukken. Dat is
trouwens wat Willem magistraal heeft gedaan, zoals Bouwman (1991) overtuigend
heeft aangetoond. In mijn optiek waren er al Reynaertverhalen in het Vlaams. Het
stoorde Willem dat Aernout “er niet genoeg in stak” en dat daardoor “aan de hele
santenkraam van Reynaerts histories in het Vlaams de ziel ontbrak”. Dat vond
Willem “zó onaangenaam (…) dat hij Reynaerts stichtelijke leven liet zoeken en hij
het naar de Franse boeken in het Vlaams zó heeft ingeleid: ‘Moge God ons zijn hulp
schenken uit genegenheid!’”
Willem heeft zich in het eerste deel van de proloog (de eerste tien regels) met
bravoure in de derde persoon voorgesteld en schakelt nu over naar de eerste persoon.
Hij maakt daarbij een mooie overgang. Het eerste deel besluit hij met een
dringende vraag aan God, het tweede opent hij met een dringende vraag aan de
blinden en de doven. Door de wisseling van personen contrasteert hij ook verleden
en heden: hij toen, ik nu.
Dan schakelt Willem over naar zijn opdrachtgeefster. “Geen stom woord zou er
zijn van mijn zang, had er een het niet gevraagd indertijd”. Die opdrachtgeefster
typeert Willem als: “Die in groter hovesscheden gherne keert haere saken.” Dat hij
hoofsheid een eigen inkleuring geeft weten we al. Daarom vertaal ik: “die zich vol
vuur wijdt aan verheven hoofsheid”. “Zij heeft bij mij ervoor gepleit dat ik het zou
schrijven, dit verhaal over Reynaert”, schrijft Willem.
De scherts herbekeken
Hoe zit het met de verhouding tussen ernst en scherts in de proloog? Dat was onze
beginvraag.
Heel bewust heb ik veel aandacht besteed aan de ernst. Die kwam in de commentaren
en vertalingen onvoldoende aan bod, heb ik proberen aan te tonen. Nu is het
de hoogste tijd voor de scherts in de proloog.
Opent Willem, zoals Arendt (1965:69) beweert, met een grap: ik lag wakker om
een droomgedicht? Dat zou kunnen. Alleen, over de Madocke weten we amper iets
en dat het een droomgedicht zou zijn geweest, blijft daarom toch maar een veronderstelling.
Misschien speelt Willem met de religieuze gevoelswaarde van ‘waken’.
Dat zou passen in een proloog met zo een morele lading. Ook “bidde” (v. 12), “ghebeden”
(v. 27), en “bat” (v. 30) kunnen in dat spel met registers worden betrokken.
Lulofs heeft aandacht gevraagd voor het spel met de retorische voorschriften in
de proloog. “Een proloog was bij uitstek geschikt om de retorische bekwaamheden
van de dichter te etaleren”, schrijft Lulofs (1983: 197) en hij heeft “de indruk dat
Willem die retorische voorschriften min of meer parodistisch toepast” in de proloog.
Dat Willem begint met zijn eigen naam lijkt “een provocerende tegenstelling met een
bescheidenheidstopos” (p. 198). En doordat Willem “de inspanning voor het
Reynaert-verhaal niet vermeld” heeft, wordt het motief van de “inspanning die de
Tiecelijn, 18, 2005