JG 18 nr 3 - Reynaertgenootschap

210
doen er goed aan niet te vergeten hoe vaak Reynaert in het verhaal dat op deze
proloog volgt religieuze vermommingen zal hanteren om zijn tegenstanders te misleiden.
“Ze geven een valse snit aan verzen”, zo heb ik regel 20 vertaald.
Nu weten die doven en blinden even weinig van mijn verzen – zegt Willem – als
ik weet hoe zij heten “die nu in Babilonien leven”. Schijnbaar achteloos laat Willem
hier “in Babilonien” vallen. Maar in de context is het heel betekenisvol. ‘babilonie’,
zo verklaart het VMNW, is: “Babylonië (Vulg. Babylonia), landstreek, begrensd door
de benedenloop van de Eufraat en de Tigris en door de Perzische Golf, genoemd
naar de hoofdstad Babel of Babylon. De naam wordt in de bronnen afwisselend
gebruikt om de landstreek en om de hoofdstad aan te duiden.” Buitenrust Hettema
(1910:89) verwees al naar Babylon maar omdat voor hem en anderen na hem de
context niet zo moreel geladen was als nu uit onze bevindingen blijkt, konden ze die
verwijzing niet in een morele zin verklaren. Lulofs (1983: 201) verklaart het als een
grap: “Maar Babilon is ook in de middeleeuwen bekend door de toren van Babel die
leidde tot de spraakverwarring, en hoe moet je daar nog iemands naam weten?”
Janssens (1991) geeft geen commentaar en in Bouwman en Besamusca
(2002:209) klinkt het voorzichtig zo: “Het is niet uitgesloten dat de bijbelse connotatie
‘Babylonische spraakverwarring’ meespeelt.”
Willem is een literaire miniaturist die zorgt voor ontdekkingen in de kleinste hoek.
Eerst laat hij “in Babilonien” – Babel, Babylon – vallen en een paar regels verder
opent hij het eigenlijke verhaal met “Het was in eenen sinxen daghe” – Pinksteren.
Hellinga (1956:25) had al laten zien dat we bij de interpretatie van Van den vos
Reynaerde soms verbanden moeten leggen tussen passages die meer dan 600
verzen van elkaar verwijderd staan. Tussen “in Babilonien” en “Het was in eenen
sinxen daghe” staan er maar zeventien verzen. We moeten verder kijken dan onze
neus lang is want dan zijn we de literaire fijnproevers die Willem verdient.
Wat verbindt Babel met Pinksteren? Op www.bijbelencultuur.nl vatten ze het zo
samen: “In Babel wordt de eenheid van de taal door de mensen gebruikt ter ere van
zichzelf (ze willen beroemd worden), terwijl met Pinksteren de eenheid opnieuw ontstaat
met als doel ‘te spreken over Gods grote daden’ (Hand. 2:11)”. In dat verband
is het heel betekenisvol dat Willem aangeeft dat de koning zijn hofdag dacht te houden
“tot heel grote lof”. Net op de dag waarop het past God te loven, wil koning
Nobel een hofdag houden tot meerdere eer en glorie van zichzelf. Trouwens, alle
dieren in Van den vos Reynaerde gebruiken de taal om hun eigen belangen te dienen.
Daarover is iedereen het nu wel eens.
Babylon is ook de “moeder van alle hoeren en van alle gruwelijkheden in de
wereld” (Openbaring 17, 5). En in de versregel die we bespreken, staat er duidelijk
“nu”. Babel/Babylon is een metafoor en Willem gebruikt die om de morele verwording
van zijn tijd aan te geven. Hij neemt stelling in: hij kent die lui in het moderne
Babylon niet, hij vertoeft niet in die kringen. Door “Die nu in Babilonien leven” niet
te vertalen als “die nu in Babylon leven” maar wel als “die nu een leven in Babylon
leiden” zorg ik voor een contrast met “een leven in Christus leiden”. Daardoor krijgt
de morele lading meer gewicht. Wie een leven in Christus leidt, bouwt mee aan de
stad Gods. Wie een leven in zonde leidt, bouwt mee aan de stad Babylon.
Willem heeft heel bewust voor Pinksteren gekozen. Dat heeft Bouwman (1991:55)
vastgesteld: “De ‘Reinaert’ bevat een andere tijdsaanduiding en een andere natuurbeschrijving:
het is een Pinksterdag en bossen en struiken zijn met bladeren bedekt.
Is er een reden waarom het Middelnederlandse verhaal later in de lente inzet?
Waarom heeft de dichter niet eenvoudig het Oudfranse ‘Acension’ vertaald?”
Tiecelijn, 18, 2005