JG 18 nr 3 - Reynaertgenootschap

207
ik nog wijzigingen aanbrengen. Ik heb de proloog dan ook ervaren als het taaiste
stuk van Van den vos Reynaerde. Hierna blijkt welke knopen ik heb doorgehakt en
waarom. Voor mijn vertaling heb ik Van den vos Reynaerde in de uitgave van
Besamusca en Bouwman gebruikt en in mijn artikel citeer ik daaruit. Mijn vertaling
van de proloog – een berijmde vertaling, die ik weergeef als proza – vindt u op het
einde van mijn artikel.
Het belang van Ernst
De Reynaertproloog telt 40 regels. Iets over de helft, in regel 24, sneert Willem over
de ‘dorpren’ en de ‘doren’: “Daden si wel, si soudens begheven”. Lulofs (1983:70)
verklaart die regel als volgt: “‘daden’ conj. – ‘soudens’ < ‘souden es’ – 2 e nv. van
‘(h)et’ afh. van ‘begheven’: opgeven – deden ze verstandig, ze zouden het niet
doen.” Bij mijn weten heeft niemand die verklaring in vraag gesteld. Janssens
(1991:103) heeft: “deden ze verstandig, ze zouden daarmee ophouden”, Slings
(1999:10): “Als ze verstandig zouden zijn, zouden ze er vanaf zien”, Besamusca en
Bouwman (2002:12): “als zij verstandig waren zouden zij ervan af zien.”
Lulofs interpreteert ‘wel’ als een bijwoord van graad. Het Vroegmiddelnederlands
woordenboek (hierna: VMNW) zegt over ‘wel’: “(Bw. van graad) 1. Bij een ww.:
goed, wel; op een goede, verstandige, juiste wijze.” Maar het stipt wel aan: “In de
verb. ‘wel doen’. Juist handelen.” ‘Verstandig doen’ heeft een andere gevoelswaarde
dan ‘juist handelen’. Dat blijkt duidelijk uit een citaat dat het VMNW geeft: “Onse
here seide ganc ende doe wel. Rijmb. 90, 8 (West-Vlaanderen 1285).” Jezus probeert
de toegesprokene tot inkeer te brengen zodat die het kwade laat en het goede
doet. Heel je levensstijl veranderen, dat is wel wat anders dan ‘verstandig doen’.
Daarbij komt nog dat we ‘wel’ in regel 24 beter niet opvatten als een bijwoord van
graad maar als een deel van het werkwoord ‘weldoen’, dat scheidbaar is. “Steeds
los geschreven”, zegt het VMNW over het onregelmatige intransitieve werkwoord
‘weldoen’ en het verklaart het als: “Weldoen, de deugd betrachten, goede daden
doen”. Het Middelnederlandsch Woordenboek (hierna: MNW) verklaart ‘weldoen’
als “Goede daden verrichten, de deugd betrachten, deugdzaam leven” en geeft
onder andere als voorbeeld: “Wye wel doet, die maect hem quijt der ewigher doot
nae desen leven, daer die bosen moeten in sneven Hild. 130, 28; 194, 10; Wap.
Mart. I, 395.” Wie nu deugdzaam leeft, plukt daarvan de vruchten in het hiernamaals,
dat is de kern van het citaat. ‘Weldoen’ is duidelijk een moreel geladen
begrip. Leerden wij vroeger niet dat Jezus weldoende rondtrok?
Ook het woord ‘begeven’ hoort in het morele register. Aan de definitie “Nalaten,
achterlaten, vaarwel zeggen, opgeven” voegt het MNW de volgende extra informatie
toe: “Vooral gebruikt van het vaarwel zeggen van zonden, ondeugden, enz.” Bij
de citaten vinden we het advies van Grimbeert, in de rol van biechtvader, aan zijn
oom: “Wildi archeit al begheven, ende daeraf te biechte gaen, Rein. I, 2940.” De
betreffende regel staat in onze tekst op regel 2955: “Ende wildi aercheit al begeven”.
Grimbeert roept Reynaert op zich van het kwade af te keren. Misschien herinnert
u zich nog het lied Ik wil mij gaan vertroosten, waarin de ik-figuur zijn zondig
leven wil gaan ‘begeven’.
“Leefden ze deugdzaam dan zouden ze dat vermijden”, zo moet de vertaling van
regel 24 luiden en niet “deden ze verstandig, ze zouden het laten”, vind ik.
Misschien is het voor sommigen maar een kleine betekenisverschuiving. Toch gaat
Tiecelijn, 18, 2005