Opstaan zonder vallen : factsheet over valpreventie bij ouderen
Opstaan zonder vallen : factsheet over valpreventie bij ouderen
Opstaan zonder vallen : factsheet over valpreventie bij ouderen
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Opstaan</strong> <strong>zonder</strong> <strong>vallen</strong><br />
Factsheet <strong>over</strong> <strong>valpreventie</strong> <strong>bij</strong> <strong>ouderen</strong> in Amsterdam<br />
2 Veel valonge<strong>vallen</strong> <strong>bij</strong> <strong>ouderen</strong><br />
2 Wat zijn de oorzaken van <strong>vallen</strong>?<br />
2 Wat zijn de gevolgen?<br />
2 Meer valongeval<br />
2 Valpreventie loont!<br />
3 Wat doet Amsterdam aan <strong>valpreventie</strong>?<br />
4 De GGD wil het aanbod beter in beeld brengen<br />
4 Meer weten?<br />
#9
Een derde van de Amsterdamse 65-plussers valt ten minste één keer per jaar. Dat zijn ongeveer 45<br />
duizend <strong>ouderen</strong>. En een val leidt <strong>bij</strong> <strong>ouderen</strong> veel vaker tot letsels dan <strong>bij</strong> jongere leeftijdsgroepen.<br />
Valonge<strong>vallen</strong> gaan daarom gepaard met een hoge ziektelast. Verschillende maatregelen kunnen het<br />
aantal valonge<strong>vallen</strong> terugdringen. Welke interventies zijn daarvoor in Amsterdam beschikbaar, wie<br />
doet wat en hoe vindt de verwijzing plaats? Dat leest u in deze <strong>factsheet</strong>.<br />
Met het ouder worden nemen spierkracht, uithoudingsvermogen, reactiesnelheid en coördinatie af. Het<br />
risico op een val neemt hierdoor toe. En een oudere die valt, breekt veel sneller een arm, pols of heup<br />
dan een jongere. Gevolg is een langdurige beperking van de mobiliteit en afhankelijkheid van hulp en<br />
zorg. Het voorkómen van valonge<strong>vallen</strong> bespaart niet alleen persoonlijk leed, het verlaagt ook de<br />
maatschappelijke kosten.<br />
Veel valonge<strong>vallen</strong> <strong>bij</strong> <strong>ouderen</strong><br />
Een derde van de zelfstandig wonende 65-plussers en de helft van de 65-plussers in een verpleeg- of<br />
verzorgingshuis valt ten minste één keer per jaar. De kans op <strong>vallen</strong> neemt toe met de leeftijd: 8% van de<br />
65-74-jarigen valt ten minste twee keer per jaar; onder 75-plussers is dat ongeveer 18% (zie tabel 1). En<br />
hoe ouder hoe groter de kans op ernstig letsel. Vrouwen <strong>vallen</strong> vaker dan mannen en hebben ook een<br />
grotere kans op letsel.<br />
Tabel 1: valonge<strong>vallen</strong> in Amsterdam onder zelfstandig wonende 65-plussers (bron: AGM, 2008)<br />
≥ 2 keer ge<strong>vallen</strong> afgelopen Angst om te <strong>vallen</strong><br />
leeftijd mannen vrouwen mannen vrouwen<br />
65-74 jaar 7% 10% 4% 9%<br />
75+ jaar 16% 19% 9% 19%<br />
Wat zijn de oorzaken van <strong>vallen</strong>?<br />
Valonge<strong>vallen</strong> worden veroorzaakt door een combinatie van persoonlijke factoren en externe factoren.<br />
Medische of lichamelijke problemen, zoals moeite met bewegen, verminderde spierkracht,<br />
gezichtsproblemen, duizeligheid, verwardheid, medicijngebruik en zelf<strong>over</strong>schatting zijn persoonlijke<br />
oorzaken van <strong>vallen</strong>. Een onveilige omgeving, zoals losliggende voorwerpen in en om het huis (kleedjes,<br />
snoeren, stoeptegels), natte vloeren, onvoldoende verlichting en onvoldoende steunpunten zijn<br />
voorbeelden van externe factoren. Ouderen van 65 tot 75 jaar <strong>vallen</strong> het meest buitenshuis,<br />
Amsterdammers van 75 jaar en ouder <strong>vallen</strong> juist vaker in huis.<br />
Wat zijn de gevolgen?<br />
Jaarlijks worden in ons land 72.000 65-plussers na een val op een spoedeisende hulp behandeld. Een op<br />
de drie wordt daarna opgenomen in het ziekenhuis. Veelvoorkomende letsels zijn pols- en heupbreuken.<br />
Een val met letsel kan leiden tot opname in een verpleeg- of verzorgingstehuis en verminderde<br />
zelfstandigheid. Ongeveer 2.000 <strong>ouderen</strong> in Nederland <strong>over</strong>lijden per jaar aan de gevolgen van een val.<br />
Na een val ontwikkelen veel <strong>ouderen</strong> bovendien de angst om weer te <strong>vallen</strong> (zie tabel 1). Deze angst<br />
belemmert hen om bepaalde activiteiten te ondernemen en draagt daarmee <strong>bij</strong> aan een sociaal<br />
isolement.<br />
Meer valonge<strong>vallen</strong> en letsels in de toekomst<br />
Door de toenemende vergrijzing zal het aantal valonge<strong>vallen</strong> en letsels door <strong>vallen</strong> de komende jaren<br />
toenemen. Die trend is al zichtbaar als we kijken naar de periode van 2005 tot 2009. In die jaren is het<br />
aantal behandelingen na een val op de spoedeisende hulp <strong>bij</strong> 55-plussers met 23% toegenomen.<br />
Valpreventie loont!<br />
Valpreventie leidt tot minder valonge<strong>vallen</strong> en draagt daarmee <strong>bij</strong> aan het terugdringen van de<br />
zorgkosten. De directe behandelkosten van valonge<strong>vallen</strong> <strong>bij</strong> <strong>ouderen</strong> die op de spoedeisende hulp<br />
komen, bedragen gemiddeld 6.900 euro. Dat is landelijk ongeveer 740 miljoen euro per jaar. Daar<strong>bij</strong><br />
komen nog de kosten voor (tijdelijke) huishoudelijke hulp, woningaanpassing en <strong>bij</strong>voorbeeld kosten<br />
voor aanvullend openbaar vervoer.<br />
Op http://www.veiligheid.nl/case/business-case-<strong>valpreventie</strong> krijgt u een idee welke besparingen,<br />
<strong>bij</strong>voorbeeld van Wmo-gelden, lokale investeringen in <strong>valpreventie</strong> kunnen opleveren.<br />
2 <strong>Opstaan</strong> Wegwijs in <strong>zonder</strong> de jeugdpreventie<br />
<strong>vallen</strong>
U voert een aantal gegevens in zoals materiaalkosten, salariskosten, aantal inwoners en het te<br />
verwachten effect en u krijgt direct een gespecificeerde kosten-baten analyse.<br />
Wat doet Amsterdam aan <strong>valpreventie</strong>?<br />
In Amsterdam wordt door de eerstelijn, thuiszorg, ziekenhuizen, welzijns- en <strong>ouderen</strong>werk aandacht<br />
besteed aan het voorkómen van valonge<strong>vallen</strong>. Preventie begint met goede signalering van een<br />
verhoogd valrisico. Maar het is ook de kunst om met de juiste insteek <strong>ouderen</strong> te bereiken.<br />
Signalering kan eenvoudig<br />
In de Ouderen Praktijkwijzer Amsterdamse huisartsen, die in veel praktijken door de praktijkondersteuner<br />
<strong>ouderen</strong>zorg gebruikt wordt, is speciale aandacht voor het opsporen van valrisico’s. VeiligheidNL heeft<br />
een valrisicotest (zie onder) ontwikkeld voor de eerstelijnszorg. Als een oudere een verhoogd risico heeft<br />
kan met de valanalyse vastgesteld worden waarom het risico verhoogd is. Zo kan men gericht adviseren<br />
of verwijzen.<br />
Cordaan Thuiszorg besteedt <strong>bij</strong> de intake van nieuwe cliënten aandacht aan <strong>vallen</strong>. Ouderen met een<br />
verhoogd risico krijgen advies, worden doorverwezen en krijgen zo nodig begeleiding van een<br />
wijkverpleegkundige. In sommige stadsdelen inventariseert het Ouderenwerk in het kader van het<br />
preventief huisbezoek de valrisico’s. Eventueel worden dan kleine aanpassingen in huis gedaan, zoals het<br />
aanbrengen van muurbeugels of een verhoogd toilet.<br />
“Ik kom nu ongeveer 1,5 jaar <strong>bij</strong> een mevrouw van 79 jaar. Ze kon nog maar weinig en lag veel op<br />
de bank. Ze viel regelmatig maar accepteerde geen hulp. Pas toen ze na een val niet meer<br />
<strong>over</strong>eind kon komen wilde ze een rollator gaan gebruiken. Er zijn ook aanpassingen gedaan in<br />
huis. De ergotherapeut leert haar hoe ze die kan gebruiken. Ze kan zich nu beter redden en voelt<br />
zich veiliger in huis. “<br />
Praktijkondersteuner Ouderenzorg<br />
Verhoogd valrisico. En dan?<br />
Er zijn verschillende groepsprogramma’s voor <strong>ouderen</strong> met een verhoogd valrisico. De meeste<br />
programma’s richten zich op het verbeteren van spierkracht en balans en coördinatie, vaak in combinatie<br />
met kennis<strong>over</strong>dracht en het verbeteren van omstandigheden in en om het huis. Sommige programma’s<br />
- meestal uitgevoerd door fysio- en oefentherapeuten - leggen daar<strong>bij</strong> de nadruk op het stimuleren van<br />
bewegen. Andere interventies besteden aandacht aan angst om te <strong>vallen</strong> door middel van cognitieve<br />
gedragstherapie. Ergotherapeuten richten zich <strong>bij</strong> de begeleiding op aanpassing van de woonomgeving<br />
en een andere manier van handelen door aanpassing van activiteiten. Ouderen die vaker <strong>vallen</strong>, kunnen<br />
door de huisarts verwezen worden naar een valpolikliniek. Hier onderzoekt een multidisciplinair team<br />
welke behandelbare oorzaken het <strong>vallen</strong> heeft. Vervolgens kan de oudere vanuit het ziekenhuis of in de<br />
eigen omgeving begeleiding krijgen. Meer informatie <strong>over</strong> aanbevolen leefstijlinterventies is te vinden<br />
op www.loketgezondleven.nl.<br />
Jeugdpreventiewijzer.nl Factsheet <strong>over</strong> <strong>valpreventie</strong> zet programma's <strong>bij</strong> <strong>ouderen</strong> voor in Amsterdam<br />
u op een rij 3
“De rollator<strong>bij</strong>eenkomst in het servicepunt voor <strong>ouderen</strong> was succesvol. Fantastisch teamwork<br />
van ergotherapeut, wijkverpleging en welzijnswerk. Er waren 25 buurtbewoners.”<br />
Ouderenwerker in stadsdeel Oost<br />
Wegnemen van ‘drempels’.<br />
Naast goede signalering en verwijzing is ook communicatie essentieel. ’Valpreventie’ spreekt <strong>ouderen</strong> in<br />
het algemeen niet aan. Velen vinden dat ze hier geen hulp <strong>bij</strong> nodig hebben en dat het vooral bedoeld is<br />
voor anderen die fysiek slechter of ouder zijn dan zijzelf. Ouderen die al een valongeval hebben<br />
meegemaakt, wijten het vaak aan pure pech of onoplettendheid. De manier van aanspreken is van groot<br />
belang om <strong>ouderen</strong> mee te krijgen. Activiteiten die <strong>bij</strong>dragen aan het versterken van de balans en<br />
conditie zijn meer geaccepteerd dan <strong>bij</strong>voorbeeld tips <strong>over</strong> het verwijderen van losse kleedjes en<br />
snoeren. Maar ook het aanbod zelf moet aansluiten <strong>bij</strong> interesses en behoeften van de doelgroep. De<br />
een heeft meer affiniteit met sportgerichte activiteiten, een ander heeft meer interesse in informatieve of<br />
recreatieve activiteiten. De uitdaging is om <strong>valpreventie</strong> daar op een aangename en effectieve manier in<br />
te vlechten.<br />
Sta Stevig!<br />
Sta Stevig is een <strong>valpreventie</strong>programma met aandacht voor bewustwording, kennis en maatregelen. Het is<br />
voor alle oudere bewoners in een wijk. De GGD voert het uit samen met het <strong>ouderen</strong>werk, sociaal cultureel<br />
werk, <strong>ouderen</strong>organisaties, beweeggroepen, thuiszorg en de eerstelijn. Voorbeelden van activiteiten zijn:<br />
> Sta Stevig! Bingo: <strong>ouderen</strong> spelen bingo en krijgen informatie <strong>over</strong> een goede conditie en handig<br />
huishouden. De prijzen hebben een relatie met de informatie, <strong>bij</strong>voorbeeld een nachtlampje of een antislip<br />
douchemat. Bewustwording staat hier centraal.<br />
> Veilig op pad met de rollator: een ergotherapeut geeft informatie <strong>over</strong> het gebruik van de rollator. Een<br />
hulpmiddelenleverancier controleert de rollator en doet kleine aanpassingen. Het gaat hier vooral om kennis<br />
en maatregelen.<br />
> In Balans: een speciaal getrainde beweegdocent geeft de cursus In Balans. De eerste drie lessen zijn een<br />
combinatie van informatie en bewegen. Daarna volgen tien beweeglessen.<br />
De GGD wil het aanbod beter in beeld brengen<br />
Om een gerichte verwijzing door professionals te bevorderen, wil de GGD Amsterdam het aanbod aan<br />
zorgverlening en cursussen rond <strong>valpreventie</strong> beter in kaart brengen. Op de sociale kaart van de GGD<br />
staat een <strong>over</strong>zicht met instellingen en professionals in Slotervaart die actief zijn op het gebied van<br />
<strong>valpreventie</strong>. Voor stadsdeel Oost wordt op dit moment eenzelfde inventarisatie gemaakt. De sociale<br />
kaart is te vinden op www.socialekaart.amsterdam.nl -> <strong>valpreventie</strong>. Professionals in de stad die zich<br />
bezighouden met <strong>valpreventie</strong>, worden uitgenodigd dit <strong>bij</strong> de GGD (socialekaart@ggd.amsterdam.nl) te<br />
melden.<br />
Meer weten?<br />
Voor meer informatie <strong>over</strong> <strong>valpreventie</strong> voor <strong>ouderen</strong> kunt u terecht op de website van de GGD<br />
Amsterdam, www.gezond.amsterdam.nl -> beleid, onderzoek & preventie -> <strong>ouderen</strong>. U kunt ook<br />
contact opnemen met Astrid van Ketel, te bereiken via mail: avketel@ggd.amsterdam.nl of tel: 020<br />
5555495. Professionals die met <strong>valpreventie</strong> aan de slag willen of informatie zoeken, kunnen ook terecht<br />
<strong>bij</strong> het landelijk Kennisnetwerk Valpreventie Senioren, www.kennisnetwerk<strong>valpreventie</strong>.nl.<br />
Colofon<br />
Deze <strong>factsheet</strong> is een uitgave van het cluster Epidemiologie, Documentatie en Gezondheidsbevordering<br />
van de GGD Amsterdam, edg@ggd.amsterdam.nl, 020- 555 5495.<br />
Redactie: Anton Janssen, Johan Osté, Jan Vlierhuis, Astrid van Ketel en Sanne van Meeteren<br />
Jaar van uitgave: 2012<br />
Fotografie: Beeldbank gemeente Amsterdam . De personen op de foto's zijn niet gerelateerd aan het<br />
onderwerp van deze <strong>factsheet</strong>.<br />
Vormgeving & druk: Leijten Drukwerk<br />
4 Wegwijs in de jeugdpreventie