Liefde in Wonderland Riekje Boswijk - Trance Art Opleidingen

Uittreksel Liefde in Wonderland
Riekje Boswijk-Hummel (RBH)
Helpers en cliënten (pag. 62)
Gewoonland (GL) - Wonderland (WL)
Regulier versus Alternatief
Mensen gaan naar WL, vanwege onvrede resultaten zoektocht in GL.
Onvrede door ontwikkelingsdrang of groeibehoefte of ‘vage ziekte’ (het zit tussen je
oren!), evt. zingevingsvraagstukken. De onvrede is ontstaan in GL.
Onvrede positief = nieuwsgierig, leergierig, onderzoeken.
De ervaring dat er meer is door buitengewone ervaringen, kan aanzet vormen te
zoeken naar diepere religieuze ervaringslagen, oftewel inspiratie.
Als nieuwsgierigheid of inspiratie negatief uitpakt, ontstaat angst. Angst voor
onbekende, onbegrijpelijke, onvoorspelbare. (Pag. 68: De angst van de Bosjesman
voor een misoogst is even reëel als de angst van de moderne mens voor ziekte,
dementie, economische crisis of de chaos in het milieu.)
Angst leeft diep in ons ‘Archetypische angst’.
Positieve interpretatie Archetypische angst is ‘Archetypische Nieuwsgierigheid’.
Waarom: de speurtocht naar de essentie van het bestaan, naar het antwoord op de
vraag waarom mensen ziek worden, sterven en pijn lijden. Hoe ontstaat dit en hoe is
het te stoppen.
Positief of negatief: uit gevoel van onvervuldheid, nieuwsgierigheid of angst ontstaat
een grote behoefte aan kennis, aan een leer. Voor zover er angst in het spel is
(RBH: en ik geloof dat dat vaker het geval is dan mensen zich bewust zijn) ontstaat
er behoefte aan houvast, dus een filosofie, spirituele leer of religie.
Samenvattend: Iemand wordt naar een helper gedreven door (een van) de volgende
emoties: pijn, eenzaamheid, angst en onvervuldheid.
Uit deze emoties ontstaat drie behoeften:
1. Pijn en eenzaamheid ‘produceren’ een behoefte aan aandacht, zorg en
respect, een behoefte de pijn te delen. Uit pijn ontstaat ook behoefte aan
inzicht in eigen of andermans functioneren. Inzicht kan evt. helpen situatie of
relatie te veranderen. (Redderstype: een hartelijke, belangstellende,
onvoorwaardelijk liefhebbende persoon, aan wie pijn kan worden getoond om
dat hij aandacht, zorg en respect voor die pijn heeft: beeld veilig thuis/ideale
ouderfiguur = archetype).
2. Uit angst ontstaat een soortgelijke behoefte aan aandacht, opvang en hulp.
(Redderstype: roept tevens beeld van liefhebbende ouderfiguur op.)
3. Uit onvervuldheid (nieuwsgierigheid/inspiratie/angst) ontstaat behoefte aan
kennis of houvast, in vorm van spirituele leer, filosofie of religie. (Redderstype:
beeld Meester, de archetypische leraar, die ‘het’ allemaal weet en die je op
zijn woord kan geloven. Waar het vermogen tot raad geven van de ouders
Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel 1/11

ophoudt, zal de Meester het overnemen. Geven de ouders raad en steun w.b.
wereldse zaken (werk, relatie e.d.), zal de Meester het geven op alle gebieden
die hier ‘bovenuit’stijgen (religie, spiritualiteit).
Redders (pag. 69): Reddersbeelden zijn dus ideaalbeelden: de onvoorwaardelijk
liefhebbende ouder, een veilig thuis, een ideale ouderfiguur (beeld archetypische
ouderfiguur) en de verlichte meester (beeld archetypische leraar).
Begin hulpverleningsrelatie: aftasten, uitproberen, zoeken naar veiligheid.
Zodra veiligheid wordt ervaren (respect, zorg, liefde, aandacht, wijsheid etc), gaat
cliënt idealiseren (projecteert innerlijke reddersbeelden op de helper).
Vanaf dàt moment is cliënt afhankelijk, omdat hij zijn redders voor zich ziet staan!
Omdat hij innerlijk vervuld is van gevoelens van dankbaarheid, bewondering,
blijdschap e.d. ziet hij buiten zich personen verschijnen die die emoties
rechtvaardigen: de ideale vader, moeder of de Meester.
In psychotherapeutische termen heet dit: hij zit in de overdracht!
Het proces van overdracht bestaat uit de volgende stappen (pag. 74):
1. De cliënt ervaart emoties (pijn, eenzaamheid, angst, onvervuldheid).
2. Vanuit deze emoties ontstaan behoeften (opvang, houvast).
3. Uit de behoeften ontstaan reddersbeelden (ideale ouders, de Meester).
4. In het contact met de helper ervaart cliënt veiligheid, warmte en begrip. Daar
heeft hij vaak jaren naar verlangd.
5. Beelden die deze ervaringen rechtvaardigen worden op de helper
geprojecteerd. Cliënt ziet in de helper een ideale vader, moeder of Meester.
Innerlijke reddersbeelden zijn volslagen onbewust, soms door ontkenning of door
het echt niet weten. Dus er is geen enkel besef van de mogelijkheid dat er projectie
in het spel is. Cliënt ziet uitsluitend zijn waarheid in eigen werkelijkheid en sluit zich
hier in op.
Overdracht als term
Overdracht wordt hier gebruikt in de betekenis van projectie: een oude situatie wordt
op een actuele geprojecteerd. Oftewel: je draagt beelden en emoties van de ene
situatie over op de andere. Of onbewuste beelden en emoties uit je eigen innerlijke
bagage worden geprojecteerd op een situatie of een persoon.
De betekenis van overdracht in dit boek: de projectie van een autoriteit uit de
jeugd, doorgaans een ouderfiguur.
Projectie en illusie
Overdracht is een vorm van begoocheling; de cliënt heeft zelf het ideaalbeeld op de
helper geplakt, wat hij ziet, hoeft helemaal niet waar te zijn.
De kracht van het verlangen vormt de motor van de neiging om te projecteren. Hoe
groter de behoefte aan opvang, aandacht, liefde, inzicht en houvast, des te
sterker is de neiging om een ideale ouderfiguur of een Meester te projecteren.
Het is het kind in de cliënt dat aan het projecteren slaat. Hoe groter de pijn, hoe
groter de behoefte. (Het verlaten kind, dat zich als volwassene snel verlaten voelt.
Alleen zijn is eng, zoekt steeds gezelschap.)
Daarnaast hebben we allemaal wel de neiging tot projecteren: de Dalai lama,
Nelson Mandela of de huisarts die wijs zijn en/of alles weten!
Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel 2/11

Negatieve overdracht: de overdracht van de ideale ouder gaat plaats maken
voor de échte, in casu slechte ouder. Bijv. Een negatief aspect van vader/moeder
wordt geprojecteerd op hulpverlener.
Je kunt op verschillende manieren reageren: de een wordt boos, een ander gaat
huilen of lachten of haalt z’n schouders op.
De manier waarop je reageert hangt af van de emoties en bijbehorende
reactiepatronen die je in je jeugd hebt geleerd.
Aan de hand van de emotie interpreteer je de gebeurtenis die de emotie opriep.
Dat interpreteren doe je d.m.v. projectie; op die manier vorm je je eigen waarneming.
Dus: je voelt boosheid, dus zie je een schurk; je voelt je gekwetst, dus zie je een
hufter; je voelt je ongeïnteresseerd, dus zie je een oninteressant persoon.
Je maakt het voorval d.m.v. een projectie ‘passend’ bij een gevoel.
Op die manier ontstaat een gesloten systeem: Waarneming en emotie
rechtvaardigen elkaar over en weer en zo sluit je je op in een bepaalde werkelijkheid.
Dus, elke cliënt heeft een emotionele opslag die is ontstaan in relatie tot zijn ouders.
Uit die emoties vloeiden reacties voort die nog steeds bestaan.
Deze emoties komen tevoorschijn in situaties die die emoties oproepen. Deze
omstandigheden hoeven doorgaans maar een minimale aanleiding te vormen.
Bv. Er hoeft maar dàt te gebeuren of de cliënt voelt zich volslagen afgewezen. Of, er
gebeurt iets dat met afwijzing niets van doen heeft, maar de cliënt voelt zich
afgewezen en interpreteert de situatie als afwijzend. Cliënt is dus overgevoelig.
Zodra het gevoel van afwijzing er is, wordt de situatie m.b.v. projecties ‘passend’
gemaakt. Het negatief ouderbeeld wordt dus op helper overgedragen.
‘Technisch’ gezien is het heel interessant wat de cliënt uit zijn ‘emotionele
opslag’haalt. Deze negatieve overdracht kan een richtsnoer vormen voor het
therapeutisch proces.
Praktisch gezien is het werken met negatieve overdracht bijzonder lastig. De
overdracht geeft informatie, maar vormt ook een barrière. Er ontstaan twee werelden:
de wereld van de therapeut en die van de cliënt. De therapeut doet iets, zegt iets,
bedoelt iets en de cliënt ervaart en interpreteert totaal iets anders. De therapeut heeft
waardevol ‘materiaal’ in handen, maar als cliënt bang en gekwetst is en de veiligheid
ontbreekt, hoe kan dan nog worden doorgewerkt?
Er is dus positieve en negatieve overdracht mogelijk. Positieve overdracht is de
projectie van een reddersbeeld; negatieve overdracht is de projectie van een minder
ideaal of zelfs slecht beeld. Positief is: een redder (ideale ouder of Meester). Negatief
is: elke minder sympathieke verschijningsvorm van ouders of vroegere autoriteiten.
Positieve overdracht ontstaat op grond van prettige emoties als: veiligheid, zorg,
aandacht, bewondering, blijdschap. Negatieve overdracht ontstaat op grond van
minder prettige emoties als: afwijzing, vernedering, angst, eenzaamheid, woede.
Verder bestaat er uitgeprojecteerde overdracht. Als de cliënt zich
(een deel van) de gevoelens die in relatie met de helper ontstaan niet bewust wordt.
Omdat die gevoelens er wel zijn, worden ze uitgeprojecteerd op de helper.
Voorbeeld: in relatie met de helper ontstaat bij cliënt een hevige behoefte aan
erkenning en waardering, maar hij maakt zich dat gevoel niet bewust. De
consequentie is dat dit gevoel wordt uitgeprojecteerd: de cliënt ziet dat de helper een
grote behoefte heeft aan bevestiging en erkenning. Het is logisch dat de cliënt
Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel 3/11

vervolgens denkt dat de helper die erkenning en bevestiging bij hém, de cliënt, zoekt.
De overdracht is inmiddels omgedraaid; er is nu een behoeftige helper die
erkenning zoek bij de cliënt. Althans in de ogen van de cliënt.
Ook tegenoverdracht kan op identieke wijze worden uitgeprojecteerd. Een helper die
niet aan zichzelf wil toegeven dat hij verliefd is op zijn cliënt, zal maar al te snel
denken dat die cliënt verliefd is op hém. Of de therapeut voelt gevoelens van
afwijzing voor cliënt en denkt dan aan negatieve overdracht!
Blijf op de mogelijkheid bedacht: wat je bij de ander denkt waar te nemen kan altijd
een projectie zijn van je eigen onbewust gehouden gevoelens.
Positieve en negatieve overdracht komen zowel in WL als in GL voor. Overdracht
komt voor waar sprake is van affectie, hiërarchie en/of afhankelijkheid. B.v. leraar,
werkgever, directeur, arts, reisleider, dominee, tennisleraar, partner, kind en
hulpverlener.
Al dit geprojecteer levert veel verwarring en pijn op. In liefdesrelaties worden door de
positieve overdracht in de periode van de verliefdheid uiterst pijnlijke teleurstellingen
als het ware ingebouwd: de geliefde aanbeden prins(es), wordt vroeg of laat een
schurk of heks! Beide zijn geen realiteit, maar projecties. Hoe groter de pijn en
teleurstelling, des te harder de opstelling tijdens het gevecht. Alleen wanneer
de onderliggende emoties verdwijnen, zal er iets aan een overdrachtspatroon
veranderen.
De therapie van overdracht: wil je iemand van zijn overdracht verlossen, dan moet
de emotie worden aangepakt op grond waarvan de moeder, de therapeut of de
partner als boos wordt waargenomen. Dus het gevoel van vernedering, eenzaamheid
of angst. Zodra die emoties zijn verwerkt, verdwijnen de ‘plaatjes’ en ontstaat de
mogelijkheid om de werkelijkheid objectief = realistisch te zien.
De taak van de therapeut bestaat er voornamelijk uit zijn cliënt te helpen diens eigen
authentieke emoties en wilsimpulsen – zijn hart – terug te vinden. Met hart wordt hier
bedoeld de oorspronkelijke gevoelens van liefde en affectie, maar ook de
oorspronkelijke impulsen, de oorspronkelijke wil!
Rondom het hart bevindt zich meestal een stevige laag van gedachten, emoties en
angsten, op grond waarvan de directe impulsen van het hart niet naar buiten kunnen
worden gebracht, of worden gehoord of gevoeld. Deze laag van gedachten wordt
meestal ‘ego’ genoemd of ook wel structuur. Binnen cliënt bevinden zich twee
instanties: hart en structuur (of hart en ego, kind en volwassene of hart en verstand).
Hart en structuur leven doorgaans op voet van oorlog; structuur verhindert alle of
bepaalde impulsen van het hart om naar buiten te komen (zoals ouders destijds
spontaniteit belemmerden). Daardoor ontstond gedrag dat niet in directe verbinding
staat met het hart en dat doet pijn en maakt ongelukkig. Alles wat cliënt in het hieren-nu
voelt, is wat het kind indertijd ook voelde: angst, opstandigheid, woede,
koppigheid, verdriet, wanhoop, destructiviteit, schuld. En daardoor kunnen zijn liefde,
vreugde, creativiteit en inspiratie die ónder de angst enz verborgen liggen, niet meer
spontaan stromen. Zo kan het hart, de kern van iemand, helemaal worden afgedenkt
door de emoties in zijn structuur. Wat de therapeut doet is door de emoties heen op
zoek gaan naar het hart. Het komt erop neer dat alles wat in de opvoeding is
aangeleerd of juist afgeleerd en wat tegen het hart van het kind indruiste, weer wordt
Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel 4/11

gewijzigd. Dit wijzigen kan uitsluitend door het de cliënt zelf te laten ervaren, te laten
voelen. (Ontvoeden i.t.t. opvoeden!)
‘Het gaat er niet om dat de cliënt leert dat iemand anders hem aardig vindt, maar dat
hij zichzelf aardig gaat vinden. Het gaat er ook niet om dat hij doet wat een ander van
hem verwacht, maar dat hij doet wat hij wil, wat hij belangrijk, zinnig etc vindt. Alleen
dat maakt hem zelfstandig’.
Een cliënt kan zichzelf niet ontvoeden. Hij kan alleen voelen hoezeer hij onder zijn
structuur lijdt. In wezen weet hij heel goed wat hij wil. Hij moet alleen geholpen
worden om dat wezen, dat hart, weer te bereiken. Een cliënt moet naar zijn hart
worden teruggeleid, waar zich zijn liefde, zijn levenslust, zijn vreugde en zijn
inspiratie bevinden. Daartoe kan hij zijn volwassen verstand aanspreken en
gebruiken, voor zover dat deel niet remmend en blokkerend werkt.
Voor alle duidelijkheid: niet de hele structuur moet worden afgebroken, alleen die
delen die belemmerend werken, die het hart of de wil remmen. Zodra er contact met
het hart is gemaakt, kan het gezonde, volwassen deel van de cliënt worden
ingeschakeld om de impulsen van het hart in de wereld te brengen.
Resumé: het therapeutisch groeiproces is een ontwikkeling tot zelfstandigheid. Deze
zelfstandigheid ontstaat als het hart wordt gehoord en erkend. Als de structuur de
impulsen van het hart niet meer tegenhoudt of verdoezelt. Als iemand de
verantwoordelijkheid voor zijn eigen gedrag durft te nemen en daardoor niet meer
afhankelijk is van het oordeel van anderen.
Een therapeutische relatie is een hiërarchische, en heeft trekken van een ouderkind-relatie.
Dat er een hiërarchie is in de therapeutische relatie is niet erg, zolang er
ook sprake is van liefde en respect. Zoniet, is er sprake van machtsmisbruik. (Geldt
ook voor opvoedingssituatie).
Voor de duidelijkheid: als gesteld wordt dat de relatie tussen cliënt en therapeut
trekken heeft van een ouder-kind relatie, wordt daarmee de relatie bedoeld tussen de
therapeut en het kind in de cliënt. Het groeiproces betreft dan ook het kind in de
cliënt, zijn onvolgroeide of pijnlijk getroffen emotionele deel. Dus naast het
onvolgroeid en kinderlijk stuk dat aandacht nodig heeft en met behulp van therapie
moet groeien en helen, beschikt een mens meestal ook over andere stukken die heel
gezond kunnen zijn, grote kwaliteiten kunnen hebben, leuk, interessant en plezierig
zijn. De cliënt is ‘dubbel’ en de therapeut communiceert met twee personen: de
volwassen cliënt (buiten de therapeutische setting) en het kind in de cliënt (binnen de
therapeutische setting).
Deze dubbelheid lijkt een paradoxe te veroorzaken. De cliënt gaat in therapie, omdat
hij problemen heeft die vanuit zijn afhankelijkheid ontstaat, hij wil zich ontwikkelen tot
onafhankelijke, dus hij gaat aan de slag met zijn innerlijke kind. Maar dat innerlijke
kind is volslagen afhankelijk. Het moet ook afhankelijk zijn om te kunnen groeien. In
mum van tijd stelt cliënt zich afhankelijk op. Dus: om onafhankelijk te worden gaat
hij een afhankelijkheidsrelatie aan.
Echter feitelijk is er geen sprake van een paradoxale, maar van een dubbele relatie:
er is een volwassen cliënt en die is en blijft onafhankelijk van de therapeut. Maar er is
ook een kind in de cliënt en dat kind is afhankelijk op het moment dat het in therapie
komt, dat kind wil geholpen worden. Dat kind wil groeien en kan pas zelfstandig
worden als de pijn is verwerkt, de leegte is vervuld en de behoeften erkend.
Om zelfstandig te worden is het dus nodig te erkennen dat je – althans gedeeltelijk –
afhankelijk bent en dat je een afhankelijkheidsrelatie aangaat om volledig zelfstandig
te worden.
Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel 5/11

Wat het volwassen deel van de cliënt in de gaten moet houden is of de therapeut
werkelijk bezig is zijn cliënt naar zelfstandigheid te begeleiden.
Fasen in groeiproces (pag. 104):
1 Positieve overdracht: de ideale ouders worden geprojecteerd.
Cliënt voelt zich vertrouwd en veilig, heeft eindelijk gevonden waar hij al lang
naar zocht, stort zich met hart en ziel in therapie, komt groeiproces ten goede.
Cliënt (innerlijke kind) is erg afhankelijk, maar ook buitengewoon ontvankelijk.
2. Negatieve overdracht: de (sl)echte ouders worden geprojecteerd.
Negatieve overdracht ontstaat op grond van allerlei ogenschijnlijk onbenullige
gebeurtenissen binnen het therapieproces. Dan komt de emotionele opslag
van cliënt tevoorschijn. Cliënt kan heel argwanend worden en zit soms
potdicht. Het kleine kind ziet zijn eigen ouders weer voor zich, voelt zich
vernederd, in de steek gelaten of miskend en wil niets meer van de therapeut
weten.
De kunst is nu de problemen te bespreken, de veiligheid te herstellen en
vervolgens de emotionele opslag van cliënt uit te gaan werken.
3. De overdracht breekt: de cliënt maakt zich los van de therapeut.
Het beeld van de therapeut als gewoon mens komt door de projecties heen
schemeren. Er valt een illusie weg!
Soms ervaart cliënt het als een desillusie: hij had kennelijk liever te maken met
een ideale vader/moeder of met een Meester. Soms is de desillusie zo pijnlijk,
dat de cliënt de therapeut zijn gewoon-zijn kwalijk neemt, het vertrouwen in
hem opzegt en op zoek gaat naar een andere therapeut. In dit geval wil de
cliënt zijn illusie = positieve overdracht, nog niet opgeven, dus niet volwassen
en onafhankelijk worden: hij is nog niet toe aan een gelijkwaardige relatie.
4. De overdracht verdwijnt: cliënt en therapeut gaan als twee volwassen mensen
met elkaar om.
Het innerlijke kind is geheel geïntegreerd; de afhankelijke cliënt heeft zich
tijdens het therapeutisch proces ontwikkeld tot en persoon die onafhankelijk
kan functioneren en die zich wezenlijk kan onderscheiden van zijn therapeut.
Tegenoverdracht
Zoals overdracht bij alle mogelijke soorten cliënten in alle mogelijke hulprelaties
voorkomt, zo komt tegenoverdracht bij alle mogelijke helpers voor. De
tegenoverdracht wordt problematischer, naarmate de relatie intiemer is.
Tegenoverdracht is de overdracht van de helper. Tegenoverdracht zal alleen
maar ontstaan wanneer:
1. een helper zijn eigen verleden niet of onvoldoende heeft verwerkt. Wanneer hij
een pijnlijk getroffen en behoeftig kind in zich bergt en zich daar niet van
bewust is. Als hij zichzelf in diepste wezen niet waardeert, niet liefheeft, niet
de moeite waard vindt, heeft hij iemand buiten zich nodig om hem ervan te
overtuigen dat hij wél de moeite waard is, etc.
2. een helper zijn behoefte aan aandacht en waardering binnen zijn eigen
vrienden-= en/of familiekring kennelijk niet kan bevredigen.
Zoals bij de cliënt geldt hier: hoe groter de nood van het innerlijke kind, des te
sterker de neiging om in de tegenoverdracht te schieten!
Een helper die in de tegenoverdracht zit, gaat perfect samen met een cliënt die een
positieve overdracht heeft. Beide kunnen hier uitermate tevreden mee zijn.
Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel 6/11

Problemen ontstaan als de cliënt in de negatieve overdracht gaat, want de therapeut
heeft waardering en bewondering nodig en is als de dood voor afwijzing! Deze angst
maakt dat de therapeut kost wat kost gelijk wil hebben en krijgen, er kunnen dan zeer
pijnlijke tot onverkwikkelijke situaties ontstaan met voor cliënt veel verwarring.
Overdracht én tegenoverdracht hebben dus zowel een positieve als een
negatieve verschijningsvorm.
Er is dus sprake van een zekere overeenkomst tussen helper en cliënt. Beiden
hebben een innerlijke kind met precies dezelfde behoeften en reageert op precies
dezelfde manier: het wil erkend = geliefd worden en reageert hypergevoelig op
signalen van afwijzing. Het verschil is dat het kind van cliënt een erkend = legaal kind
is (cliënt komt hulp vragen voor dit kind), terwijl kind in helper niet erkend = illegaal is.
Er is dus sprake van 4 personen en 4 relaties:
1. de (volwassen) helper en de (volwassen) cliënt;
2. de (volwassen) helper en het innerlijke kind van de cliënt;
3. het kind in de helper en de (volwassen) cliënt;
4. het kind in de helper en het innerlijke kind van de cliënt.
De eerste twee zijn bewust, de laatste twee (meestal) onbewust.
Uitingsvormen cliënt in overdracht en therapeut in tegenoverdracht:
Cliënt bewondert therapeut, therapeut maakt deze bewondering waar, poetst imago
zorgvuldig op. (Behandelkamer vol cadeaus van cliënten!) Kan leiden tot idyllische
(eenzijdige!) openhartigheid en intimiteit. Soms komt therapeut ook met
ontboezemingen van persoonlijke aard, met rechtvaardiging om wat ‘gewoner’ te
lijken, dit is echter een rationalisatie. De helper bevredigt diepere, onbewust
behoeften. Zijn innerlijke kind is aan het woord.
Wat gebeurt is dat de rollen (de hiërarchie) worden omgedraaid: hulpgever wordt
hulpvrager en hulpvrager wordt hulpgever. (In gezinnen is dit parentificatie! Ouder-
en kindrol wordt omgedraaid. Voor kinderen heel belastend, maar ook vleiend; ze
worden voor vol aangezien.)
Dit geldt ook voor cliënt; het is vleiend, maar ook verwarrend, want cliënt kwam voor
hulp en die krijgt hij nu niet. Deze verwarring van de cliënt die in de positieve
overdracht zit, met wederzijdse ontboezemingen, kan leiden tot een gevoel van
verliefd worden.
Ook voor de helper is het verwarrend: het kind in de helper wordt verliefd op cliënt,
dat past niet in zijn taakopvatting van hulpverlener. Het innerlijke kind is blij om
erkenning en waardering, verrukt van de warmte en intimiteit en klampt zich aan (het
volwassen deel van) cliënt vast. Deze verliefdheid doet zich aan hulpverlener
voor in de vorm van gevoelens van vertedering, ontroering en dergelijke.
Het heeft een element van vader- of moederlijkheid in zich en lijkt daardoor zeer
legaal. Echter, doorgaans als een therapeut de relatie tot een meer persoonlijke
uitbreidt, zijn deze gevoelens vermommingen voor de behoefte van het innerlijke
kind van de therapeut.
Simpel gezegd: de emotionele nood van het innerlijke kind vertaalt zich in
verliefdheid, door dat het kind iemand ziet die zijn emotionele nood kan lenigen en
vervolgens wordt die verliefdheid binnen de hiërarchische setting ervaren. De helper
wordt zich zijn gevoelens van verliefdheid en afhankelijkheid bewust in zijn rol van
helper en in die rol voelt verliefdheid als vader- of moederlijkheid.
Dergelijke innerlijke kinderen spelen in alle relaties. Ook ‘gewone’ liefdesaffaires
starten soms vanuit een volstrekt ongelijkwaardige positie, met emoties als
Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel 7/11

vertedering en bewondering, met vervolgens wederzijdse afhankelijkheid en
hiërarchie. Verliefdheid heeft alles te maken met positieve overdracht!
Het verschil is dat de relatie tussen cliënt en helper met een totaal andere
doelstelling startte.
4 Soorten helpers in de tegenoverdracht:
1. De hierboven geschetste is De ideale helper: intimiteit en verliefdheid
2. De mysterieuze helper: onbereikbaarheid Er is sprake van een volstrekte
hiërarchie: de helper is dankzij zijn verheven kennis onbereikbaar en de cliënt
heeft maar te geloven wat hij zegt. De helper zal zijn kennis en inzichten op
een opzichtige manier tonen, met een waas van ingewikkeldheid en
geleerdheid; dit staat niet ten dienste van de cliënt maar van het verkrijgen
van waardering en respect. Helper creëert daarmee hiërarchie en afstand.
3. De ijverige helper: omgekeerde hiërarchie Is tegenpool van de
mysterieuze, is zeer bereikbaar, heel begaan en neemt diens leerproces
geheel voor zijn rekening. Balanceert voortdurend op het randje van afwijzing
en waardering. Is als de dood dat die waardering omslaat in afwijzing.
Helper blokkeert hiermee het groeiproces, vormt obstakel in de
ontwikkelingsweg van cliënt vanuit een slachtofferhouding naar een
zelfstandige volwassen houding. En helper belast zich hiermee heel zwaar!
4. De Meester: onaantastbaarheid. Sommige helpers zijn leraren: dragen een
spirituele overtuiging of leer uit; filosofisch of religieus denk- of geloofssysteem
dat antwoord geeft op vragen voortkomend uit emotionele, religieuze of
spirituele nood. Dit hoeft niet verkeerd te zijn, maar gaat mis als de leraar zich
als Meester gaat opstellen, die suggereert de waarheid in pacht te hebben,
niet tegengesproken wil worden, wiens woord wet is. Zich dus onaantastbaar
en hoog verheven opstelt.
Clans: Voor de helper in de tegenoverdracht is een riante positie weggelegd: de
Meester met de schare volgelingen. Een groep is een clan al er sprake is van een
eenhoofdige onaantastbare leiding plus een hiërarchie. De bovenste lagen hebben
méér en persoonlijker contact met de leider dan de onderste lagen. Contact met
leider betekent liefde, erkenning, aandacht, status enz. Ieder lid van de clan wil door
de leider gezien worden en geliefd zijn.
Binnen een groep zal naast overdracht van de ouders, ook overdracht van de
complete gezinssituatie ontstaan.
Grofweg zijn er binnen het ‘groepsgezin’, net als binnen het ‘thuisgezin’, vier
verschillende manieren van aandacht en waardering vragen:
1. Lief zijn: aandacht vragen door je aan te passen, je uit te sloven of zelfs je
ouders te ondersteunen.
2. Ergens heel goed in worden: uitblinken, aandacht vragen door (buitenshuis)
prestaties te leveren, zoals goede cijfers op school halen.
3. Trammelant maken: aandacht trekken door problemen te veroorzaken en de
dingen juist níet goed te doen.
4. Géén aandacht vragen: zo onopvallend mogelijk aanwezig zijn.
Kenmerken van een clan:
1. Vermenigvuldigingsijver: neiging wereld indelen in wij en zij. Negatief: afzetten
tegen. Positief: proberen anderen erbij te betrekken.-denken.
Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel 8/11

2. De mensen zijn oprecht enthousiast over het ‘geloof’ dat zij hebben gevonden.
3. Bezit van een doelstelling: als je een doel hebt, hoef je je niet met zingevingsvraagstukken
bezig te houden, alleen ‘vechten voor de goede zaak’.
4. Onzekerheid: je weet nooit zeker of je het juist ziet. Hoe groter de groep, des
te meer waarheidsgehalte de leer krijgt.
Vanuit de vermenigvuldigingsijver ontstaat neiging om ‘zending’ te gaan bedrijven:
‘Zending’: poging om anderen over te halen jouw ideeën en overtuigingen te delen.
1. Schriftelijk: Halleluja-literatuur, grote overtuigingskracht.
2. De als/dan-truc: belonen en straffen: als je dit doet, dan zul je dat ontvangen.
Beloften en hoop, als je dit doet, zul je worden beloond.
De verleiding voor de helper bestaat er dus in zijn mening of overtuiging als De
Waarheid te gaan poneren en een onaantasbare positie, een machtspositie, te
gaan innemen. Een helper die vanuit de tegenoverdracht werkt, kan deze verleiding
waarschijnlijk moeilijk weerstaan.
Macht
Macht heeft de neiging te corrumperen, omdat macht alles te maken heeft met angst:
wie bang is, zal proberen zijn angst te bezweren. Dat kan d.m.v. macht. Waar hij
macht over heeft, moet hem beschermen tegen waar hij bang voor is.
In geval van macht is het dus de vraag of de machthebber handelt in het belang van
zijn volgelingen of in het belang van zichzelf. Het risico is groot dat er ontsporingen
ontstaan die niet worden gecorrigeerd omdat alle correctie van buitenaf door de
helper is weggewerkt. De tegenoverdrachtelijke leraar is in zijn functie van Meester
op en top tevreden. Hij heeft een plaats die hem alles verschaft waar hij naar
hongert, hij is onaantastbaar. Hoe meer volgelingen, hoe sterker en zekerder. Op
den duur vervalt elke noodzaak om zichzelf innerlijk te onderzoeken en dàt was wat
de helper in de tegenoverdracht wilde realiseren. Hij bevindt zich in een hermetisch
gesloten werkelijkheid.
Tot volle tevredenheid
Therapie of hulp gegeven vanuit positieve tegenoverdracht en ontvangen vanuit
positieve overdracht, wordt meestal ervaren als goed, d.w.z. bevredigend. Verder is
het zo dat de tegenoverdracht een bepaald soort overdacht aantrekt en die in stand
houdt (tot ieders tevredenheid).
Echter, deze tevredenheid impliceert voor de cliënt doorgaans en fikse
afhankelijkheid, die binnen de bestaande relatie niet wordt opgeheven. (Cliënt is
eigenlijk nog slechter af, maar ervaart het niet als zodanig). Immers doel van een
therapie is de ontwikkeling tot zelfstandigheid en het in staat zijn de volle
verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag te nemen. Een groeiproces, zowel
emotioneel-relationeel (het vermogen om bevredigende relaties aan te gaan en om
adequaat te reageren op gebeurtenissen) als spiritueel-religieus (dat onder meer
leidt tot een volledige aanvaardig van het leven zoals dat zich voordoet). Dit
groeiproces voltrekt zich het meest evenwichtig als de volgorde emotioneel-rationeel
en vervolgens spiritueel-religieus gevolgd wordt.
De aap uit de mouw
Wat zijn de consequenties voor de tegenoverdracht van de helper als de positieve
overdracht van cliënt omslaat in negatieve overdracht? Deze voelt de pijn van de
Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel 9/11

afwijzing, de ondraaglijke onzekerheid en zal op alle mogelijke manieren gaan
draaien om dit niet te hoeven voelen. Doorgaans ontstaat dan een enorme
verwarring. In de eerste plaats bij de cliënt, vervolgens bij de helper zelf.
Uitingsvormen: de ijverige helper: hij voelt zich onzeker en wil bewijzen dat hij goed
is; de strenge helper, voelt zich afgewezen en wordt boos. Er is sprake van
negatieve tegenoverdracht.
Negatieve overdracht, hoe gaat de helper er mee om
Als een cliënt in de negatieve overdracht zit, zal hij wellicht van een mug en olifant
maken. Hij ziet en voelt vaak dingen die er niet of nauwelijks zijn, reageert
overgevoelig en tovert een reactie uit zijn emotionele opslag.
De strenge helper zal elk verwijt of op- aanmerking, ontstaan uit negatieve
overdracht, onmiddellijk van de hand wijzen. Hij refereert aan overdracht of
weerstand en dat cliënt daar maar naar moet kijken en verwijst eventueel naar
patronen en mechanismen in cliënt.
Als een cliënt weerstand heeft (om bijvoorbeeld de woede te uiten), kan dat in helper
het gevoel oproepen dat die faalt. Hij noemt de cliënt koppig, echter cliënt is nog niet
aan een volgende stap toe. Feitelijk is hier de helper te koppig om dit toe te geven en
kan daardoor cliënt niet helpen om eerst uit te zoeken welke problemen aan deze
weerstand ten grondslag liggen.
Als de cliënt wil praten over de verwarring die nu ontstaat (de teleurstelling,
frustratie), zal hij dat doen op het niveau van gelijkwaardigheid: ‘van man tot man’.
Vanuit de cliënt gezien is dat een manifestatie van groei naar een onafhankelijk
standpunt.
Echter, de helper zit in de kinderrol, voelt zich verlaten, onbegrepen, onjuist
beoordeeld en is niet in staat op een gelijkwaardig niveau te communiceren. Het
verwarrende is echter dat de helper vastzit aan kinderlijke emoties (wil waardering en
affectie), maar probeert dit gedaan te krijgen binnen de hiërarchische opstelling. De
helper gedraagt zich dubbel.
‘Je zit in de overdracht’ is een opmerking vanuit de bovenkant van de hiërarchie.
Dergelijke opmerkingen zijn bijzonder autoritair, ongeacht of ze terecht zijn.
Nu ontstaat goed beschouwd een machtsstrijd: cliënt daagt helper uit als normaal
mens te reageren en helper is bezig de hiërarchie te herstellen, moet zijn gelijk
krijgen, t.b.v. de broodnodige erkenning. Hij kan dus geen gelijkwaardige relatie met
zijn cliënt aangaan.
Hij kan zich hiermee maken tot een angstaanjagende autoriteit. Cliënt voelt zich
onveilig en onvrij, gaat op eigen gedrag letten om bij helper in goed blaadje te
komen. Cliënt voelt zich onzeker, maar ook schuldig (wat weet ik er eigenlijk van?)
Cliënt herhaalt thuissituatie met boze scheldende ouders, het ligt aan jou, jij moet het
anders doen! Cliënt probeert krampachtig alsnog in een goed blaadje te komen en
raakt soms geheel gevangen in deze situatie. Cliënt vroeg hulp voor de weg naar
zelfstandigheid, maar komt niet verder dan thuissituatie herhalen.
In het ergste geval zal helper cliënt, mocht deze de therapie willen beëindigen,
lafheid verwijten.
Samenvattend
1. Negatieve tegenoverdracht manifesteert zich op het moment dat de cliënt in
de negatieve overdracht schiet, of op zijn minst gen positieve overdracht
vertoont.
Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel 10/11

2. Negatieve tegenoverdracht ontstaat doordat het kind in de helper zich
afgewezen voelt. Dat kind krijgt nu niet meer waar het zo’n dringende
behoefte aan heeft: bewondering, aandacht, erkenning, etc.
3. Daardoor wordt helper weer met zijn diep verborgen gevoelens van pijn,
eenzaamheid en onzekerheid geconfronteerd: hij voelt zich weer zoals hij zich
vroeger voelde in relatie met zijn ouders of ouderfiguren.
4. Om deze pijn, eenzaamheid en onzekerheid niet te hoeven voelen, probeert
de helper de oude hiërarchie weer te herstellen. Hij doet dat door met zijn
kennis en inzichten te schermen.
5. De cliënt voelt zich aangevallen of op zijn minst niet begrepen. Hij probeert
enerzijds duidelijk te krijgen wat hij bedoelt, anderzijds voelt hij zich ook
afgewezen en klap hij dicht.
6. Er ontstaat een zeer verwarrende machtsstrijd. Verwarrend doordat er vier
personen in zijn betrokken: de (volwassen) cliënt en de (volwassen) helper,
ieder met hun innerlijke kinderen.
Samengevat: een helper die elke op- of aanmerking aan zijn adres wegduwt en
afwimpelt als ‘overdracht’, ‘weerstand’of iets dergelijks, bewijst en illustreert
daarmee zijn eigen tegenoverdracht.
De zielige helper is de tegenpool van de strenge helper; de zielige zit ook in de
hiërarchie vastgebakken en doet zijn best die in stand te houden en/of te herstellen.
Hij doet dit niet door streng en dreigend te zijn, maar door met zieligheid te
manipuleren. (Is gekwetst, verdrietig, teleurgesteld en had het zo goed bedoeld.)
Helper geeft cliënt een schuldgevoel. Het kan ook gebeuren dat de helper zijn cliënt
manipuleert door zich heel kwetsbaar en breekbaar op te stellen.
Uittreksel “Liefde in Wonderland” - Riekje Boswijk-Hummel 11/11