Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1983 nr 1

te plaatsen, bestreden te worden door anderen en wat nog
erger is: afgesneden te worden van subsidiekanalen. De
overheidsinstanties die zich met planning van voorzieningen
bezighouden willen plannen per wijk.
Behalve de noodzaak van afstemming op het beleid van
overheidsinstanties worden voor het wijkgericht werken in
de gezondheidszorg gewoonlijk een aantal argumenten genoernd.Î
Een deel van de argumenten is van organisatorische
aard en draagt een wat pragmatisch karakter. Bijvoorbeeld
het afstemmen van de werkgebieden van de verschillende
disciplines op elkaar en de moeilijkheid patiënten/
cliënten thuis te bezoeken als ze op te grote afstand wonen,
vooral nu het verkeer steeds drukker wordt. Deze argumenten
maken nog niet duidelijk waar het idee vandaan komt
dat nu juist de wijk het niveau moet zijn waar de voorzieningen
in elkaar grijpen en welk doel daarmee nagestreefd
wordt. Je zou namelijk met evenveel recht kunnen beweren
dat in de wijken met een hoge migratie graad al te strikt
wijkgebonden werken de continuïteit in de relaties tussen
hulpverleners en patiënten/cliënten in de weg staat. Het
gaat in die relaties vaak veeleer om persoonlijk vertrouwen
dan om geografische nabijheid; en continuïteit in die relaties
is één van de pijlers waarop het eerstelijns werk gebouwd
is. Vooral als we bedenken dat in stedelijke gebieden
er nogal wat wijken met een hoge migratiegraad zijn, is het
helemaal niet zo logisch om de eerstelijns gezondheidszorg
buurt- of wijkgebonden op te zetten; tenminste als we uitsluitend
genoemde praktische overwegingen beschouwen.
Natuurlijk, er zijn fysieke grenzen, maar er is uit de aard
van de gezondheidszorg weinig reden de met de stads opbouw
gecreëerde grenzen tussen wijken als grens voor een
werkgebied te kiezen, tenzij het in feite om iets anders
gaat.
De vraag is of andere, meer inhoudelijke argumenten zo
zwaar de nadruk leggen op het wijkgericht werken, dat dit
opweegt tegen het nadeel van doorbreken van de continuïteit
in de relaties. De inhoudelijke argumenten vallen uiteen
in twee delen. Een deel heeft betrekking op een bepaald
democratie-concept dat ervan uitgaat dat democratie aan de
basis gelijk gesteld kan worden aan invloed op de directe
leefomgeving; uitbouw daarvan zou de maatschappij als geheel
een democratischer basis geven. Wijkgericht werken
zou aldus betere mogelijkheden tot patiëntenparticipatie
in de voorzieningen geven. Een ander deel van de inhoudelijke
argumenten voor het wijkgericht werken veronderstelt
dat veel problemen die de mensen ondervinden als problemen
van de buurt beleefd worden. Omdat zich daar namelijk
een belangrijk deel van het dagelijks leven afspeelt.
Wijkgericht werken zou aldus betere mogelijkheden geven
in te spelen op de specifieke problemen in een' bepaalde
De wijk in wijkend perspectief /31
wijk, die samenhangen met het sociale of stedebouwkundige
karakter van die wijk.
Het is deze stelling: "De stadsmens is in de eerste plaats
wijkbewoner en om zijn problemen te kunnen begrijpen
moeten de zorgsystemen wijkgericht opgebouwd zijn", die
we allereerst aan een nader onderzoek zullen onderwerpen.
Het ontstaan van wijken
Om deze stelling verder te verkennen moeten we ons verdiepen
in de stedelijke planning zoals die in de afgelopen
decennia van deze eeuw is gehanteerd. De eerste vraag is:
waarom is een moderne stad opgebouwd uit wijken?
De perioden die vooral van belang zijn voor de opbouw van
de moderne steden zijn die tussen de twee wereldoorlogen
en die na de laatste, perioden waarin de steden een enorme
groei doormaakten. Grote groepen trokken. in het kielzog
van de industrialisatie van het platteland naar de steden.
Stadsbesturen, vooral die van steden met een flinke sociaaldemocratische
invloed, stelden zich ten doel deze 'stadsuitleg'
nauwkeurig volgens plan te laten verlopen. Men wilde
een herhaling van de ontwikkelingen op het eind van de
vorige eeuw voorkómen; toen waren er in een periode van
economische bloei in snel tempo, bepaald door het vrije
spel van maatschappelijke krachten, volkomen chaotisch
nieuwe wijken verrezen. Er was geen plan, de straten leken
willekeurig getrokken en de huizen waren slecht.
Toch was het streven om de arbeidersbevolking een betere
huisvesting te verschaffen al ontstaan voordat er sprake was
van een georganiseerde arbeidersbeweging. Verlichte delen
van de bourgeoisie zagen in de loop van de negentiende
eeuw in dat er bepaalde maatregelen genomen moesten worden
om de bevolking tot loonarbeid op te voeden. De arme
bevolking van destijds bewoonde in een bonte mengeling
van samenlevingsvormen de tot dan toe bestaande chaotische
en vervuilde krottenwijken. De beweging der filantropen-hygiënisten
zorgde ervoor dat op enkele plaatsen in
Amsterdam bijvoorbeeld krotten konden worden vervangen
door een type arbeiderswoningen die aan hygiënische criteria
beantwoordden (licht en lucht) en die de arbeiders
dwongen om een door de heersende klasse opgelegd patroon
te leven.? Zo waren de woningen gebaseerd op het afzonderlijke
gezin als leefeenheid en daarbinnen weer ingedeeld
in gescheiden slaapvertrekken voor ouders en kinderen.
Men beschouwde dit als een investering in de volgende
generatie die aldus opgevoed, veel positiever tegenover de
industriële maatschappij zou staan dan de vorige. Een speciale
politie werd noodzakelijk geacht om te controleren of