Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1983 nr 1

-..
en rituelen de verhouding tussen papaver en koren. En er
wordt overal anders bepaald hoe de gemeenschap omgaat
met de mensen die lijden, invalide zijn, verdriet hebben of
sterven. En waarom er geleden wordt of geleden moet worden,
wordt hier karma, daar noodlot, ergens anders kismet
of schuld genoemd. Door de eigen levenskunst van elke cultuur
wordt van het lijden een verantwoordelijk handelen
gemaakt, doordat de arts niet voorwendt de pijn te 'doden',
de ziekte 'uit te bannen' of de dood te bestrijden, maar hij
probeert in het lijden bijstand te verlenen.
Wat ideaal betreft staat de zogenaamde medische zorg recht
tegenover de bijstand van de arts. Deze zorg wil het lijden
overbodig maken, de kunst van het lijden tot een museumstuk
maken en het subjectieve geluk en ongeluk vervangen
door objectieve gezondheid en ziekte. De tot produkt geworden
zorg is het werk van de gezondheidszorg en niet,
zoals het lijden en het plezier in het genezen, het werk van
de levenskunst. Deze medische verzorging verandert zelfs
de grammaticale functie van het werkwoord 'genezen'. "liet
ik genees, nee, ik word patiënt, de patiënt van de arts, de
pa u ent die letterlijk van LIJn medische verzotgers te hjuen
heeft, en ik word genezen. Ziekmakende diagnostiek, het
leven kapot organiserende therapie en hygiënische pedagogiek
en planning zijn maar deelaspecten van ondraaglijke
verzorging.
Diagnostiek, therapie en gezondheidsleer zijn echter niet
direct het thema van Uw congres. U hebt een filosoof en
historicus gevraagd het een en ander over de ziekmakende
ruimte die U schept, te vertellen. Want U bent hier bij elkaar
gekomen om met minder geld de levensruimte van
meer mensen kapot te verzorgen.
Levensruimte om de levenskunst te beoefenen wordt door
mensen als U fundamenteel bedreigd. Want levensruimte is
iets wat in het Duits een 'Gemeinheit' (gemeenschap) betekent.
'Gemein' (gemeen) komt overeen met het Latijnse
communis en stamt uit de Indogermaanse wortel )mei(,
'ruilen, wisselen'. Het geeft aan wat verschillende mensen
op velerlei wijze toekomt, en waarvan iedereen, hoe en wanneer
hij wil, gebruik kan maken om te leven. 'Gemeenschap'
is dus het tegengestelde van 'inrichting'. Beide zijn ruim tes
voor veel mensen. Maar de gemeenschap is een plaats voor
veelzijdig leven, de inrichting de plaats voor verzorging -
eenzijdig of multidisciplinair, dat maakt niets uit. Mijn
onderwerp is zo moeilijk, omdat de tegenstelling tussen de
gemeenschap en de openbare inrichting helemaal vervaagd
is. Dit verschil weer recht te doen lijkt mij de centrale opgave
van dit moment.
Aan de woonruimte is duidelijk te zien wat ik bedoel. Woningen
zijn tegenwoordig garages. waarin arheidskracht
's nachts wordt ondergebracht, gevoed, via televisie geînfor-
Vernieuwingdoor schaarste /29
meerd wordt en slaapt. Woningen ontstaan niet door het
leven. Men kan er onderdak vinden, maar er niet in de volle
zin wonen. Leven betekent in het Duits immers ook wonen.
"Wo leben Sie?" ("Waar woont U?") wordt er vaak aan mij
gevraagd.
Dan moet ik bedroefd antwoorden: "In de betekenis die de
faal aan Uw vraag geeft woon ik helemaal niet. Ik sta officieel
ingeschreven als inwoner van Berlijn, ik heb een postadres
in Mexico, maar ik laat nergens mijn sporen in de
ruimte achter, nergens bewoon ik de wereld, nergens is voor
mij leven en wonen een identieke bezigheid waarmee ik de
wereld om me heen vorm geef. Nergens sta ik machtig in de
ruimte zoals de vele krakers in Kreuzherg. voor wil" tenminste
voor korte tijd wonen en leven één zijn. Nergens ben
Ik gezond genoeg om LO de wereld te iJewonen."
Wat betekent nu 'innovatie uit gebrek' met betrekking tot
de ruimte voor zieken? Gebrek aan zulke ruimte is voor een
overgroot deel bepaald, doordat alle ruimte in de maatschappij
progressief ingericht is. En in tegenstelling tot gemeenschappelijke
ruimtes, die poreus zijn, sluiten ingerichte
ruimtes uit en monopoliseren. En voor dit soort ruimte
vormt het ziekenhuis het paradigma.
In mijn grootvaders tijd stond het ziekenhuis nog aan het
eind van een éénrichtingsstraat: eindstation. Weliswaar wilden
ook toen artsen ons doen geloven dat het een reparatiewerkplaats,
een kraamfabriek of een herstellingsoord moest
zijn, maar men geloofde hen toen nog niet. Dit is veranderd.
De gynaecologie maakte van de bevalling van de moeder de
bevalling van het kind, de thanatologie (leer van de dood)
veranderde de kunst van het sterven in een verzekerd medio
cijn: "Zuster, voor hem geen coramine meer!".
Door de gewenning aan het dagelijkse bestaan in ingerichte
ruimtes is de maatschappij dag en nacht hulpbehoevend ge·
worden en ruimte een schaars artikel. Uw taak bestaat fundamenteel
daaruit deze schaarste weg te werken. Maar dat
kan op twee manieren gebeuren. U, ziekenhuisproducenten,
kunt ervoor zorgen, dat woningen en klinieken hygiënisch
meerwaardig worden: gedecentraliseerde ziekenhuizen die
door onbetaalde semiprofessionele leken onder medisch
toezicht gerund worden. Daarmee wordt geld gespaard en
de controle door experts uitgebreid.
Of Uw tegenstanders, die ik hier maar de 'burgerbeweging'
zal noemen, zullen zich langzamerhand ten opzichte van het
systeem van de gezondheidszorg net zo leren te gedragen als
ten opzichte van kerncentrales en vliegvelden. De strijd met
de geneeskunde om de levensruimte zal beginnen. En daar
vestig ik mijn hoop op.