Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1983 nr 1

"
macht van de politie over de uitgeslotenen liggen in een democratie
bij van elkaar gescheiden colleges, Expertocratie
ondergraaft de democratie. Zij bedreigt de democratie niet
omdat er kwaadwillende experts tussen zitten, maar omdat
het in de natuur ligt van de huidige wereld van experts. Expertocraten
verenigen in een college drie soorten van macht,
die in het vroegere Europa veelal de clerus in handen had.
Historisch gezien is de geneeskunde niet een genootschap
van artsen. maar een clerus van biocraten. Een genootschap
van artsen heeft een interne bestuursstructuur. Een clerus
wil wetgeving, rechtspraak en bestuur in één instantie verenigen.
De schoenmakersgilde monopoliseert de schoenmakerij,
maar kan het lopen op blote voeten niet verhinderen.
Expertocraten plaatsen degene, die zich niet laat dopen
of opereren, buiten de maatschappij. Wanneer ik hier dus
tot medici spreek over de innovatie uit gebrek, moet ik oppassen.
Het zou namelijk makkelijk kunnen gebeuren dat,
dat wat ik zeg, voor de medici betekent: meer medische
politie tegen veel minder geld.
Maar ik spreek hier niet alleen tot medici. Ik heb hier ook
met ingenieurs te doen. En zoals een medicus meer is dan
een arts, is een ingenieur meer dan een bouwmeester. Ik
moet tot planologen, ontwerpers en architecten spreken.
Dat zijn ambtenaren, die ruimte voor inrichting bieden, dat
zijn technici, die ruimte inrichten. De bouwmeester in
Mexico werkt nog zoals een kleermaker. Ik koop lemen
bakstenen en hij maakt voor mij een hut als een hemd op
maat. Deze experts zijn anders. Zij richten en delen mijn
omgeving in. Ook zij zijn expertocraten in staatsdienst. En
ze zijn betweters: hun maatstaf is er niet om mij te dienen,
maar om deze beheerders van sociale behoeften in staat te
stellen mij in een van hun procustesbedden te leggen. Ook
zij hebben de neiging drie vormen van macht, van de macht
over de ruimte aan de tekentafel te verenigen. Want deze
mannen en vrouwen bepalen eerst wat hygiënisch is, dan
hoe en waar het milieu gesaneerd moet worden en tenslotte
gaan ze aan het ruimen: met lysol desinfecteren ze al vanaf
1880 het geboortekanaal, waarlangs men in de wereld
wordt gezet, met bulldozers halen ze de oude gebouwen
neer en met beton bouwen ze de kathedralen om te sterven.
Meer hygiëne voor minder geld zou kunnen betekenen dat
men in plaats van torens voor ziekenverpleging en intensieve
behandeling een hygiënisch geëgaliseerd milieu wil
hebben. De bouw van een wereldwijde verpleeginrichting,
een wereld voor levenslange patiënten, die elkaar levenslang
verplegen. Dat zou iets totaal nieuws zijn.
Maar voor een levenslange zelfhulp in een wereldwijd ziekenhuis
hebben we een nieuwe pedagogie nodig. En de sociaal-pedagogen
die ons daartoe willen opvoeden, zijn de
derde groep in mijn publiek. Als er minder geld is, moet
Vernieuwing door schaarste /27
ook de dienstverleningssector inkrimpen, En dan hebben
meer dan oon de sociaal-pedagogen, die ons LOtonbetaalde
en toch professioneel feilloze zelfhulp op moeten voeden,
nog een kans om te groeien. Wanneer ze ook nog aanbieden
hun pupillen bij de hygiënische zelfhulp moreel te bewaken,
dan kunnen ze zelfs nog huishoudgeld van de politie aftroggelen.
Innovatie door gebrek; dat wil zeggen: voor de hele
maatschappij en in een totaal nieuwe vorm, de verplichting
tot het 'onbetaalde vrijwilligerswerk', dat in de negentiende
eeuw terwille van de huisvrouw werd uitgevonden.
Voor deze drie soorten experts hebt U een filosoof en historicus
uitgenodigd. Waarin verschillen we? Heel wezenlijk.,
in één punt: Experts moeten een toekomst hebben. Zij le- I
ven van een gebrek aan de toekomst dat ze de maatschap- /
pij aanpraten. Ze beoordelen wat er vandaag is in vergelij)
king met wat er zou moeten zijn. De filosoof kent geen toekomst,
want die is er nog niet. Hij probeert te begrijpen wat
vandaag gezegd wordt. En wat doet de historicus? Hij kan
proberen vandaag beter te begrijpen, omdat hij vermoedt
wat gisteren geweest is. Ik kan geen nieuwe kennis, maar
slechts distantie aan dit thema bijdragen.
Uw thema is dus innovatie wegens inkrimping. Dat van de
nood een deugd gemaakt moet worden, is al snel een waarheid
als een koe geworden. Met grote snelheid sijpelt het
nieuwe inzicht van het groene en zwarte uiteinde van het
politieke spectrum door naar het midden, naar de vakbonden.
Niet alleen het ziekenhuis wordt een dieet voorgeschreven.
Aan de hand van het ziekenhuis is de noodzaak van
zo'n kuur gemakkelijker te demonstreren. Want dat ziekenhuizen
een kuur nodig hebben, weet tegenwoordig ook de
leek. Zeven jaar geleden leek het nog schandalig om het ziekenhuis
tot de allerbelangrijkste ziekteverwekkers in de
industrre!e maatschappij te rekenen en als grootste lijdensbron
te betitelen. Tegenwoordig wordt dit soort kritiek op
de geneeskunde niet tegengesproken. Het geldgebrek gaat
hand in hand met deze kritiek. Haar motto is dus het Duitse
spreekwoord: "In nood vreet de duivel vliegen". Op de kritiek
op de geneeskunde toegepast, betekent dit, dat het
geldgebrek nu de hoogdravende medische kwelgeest dwingt
af te slanken tot een gedienstige vliegenvangende arts. Met
minder geld zou men minder op zieken experimenteren,
zouden minder mensen ziek verklaard worden, zouden dure
iatrogene agressies ingebonden worden. Dat lijkt tegenwoordig
allemaal zeer wenselijk, maar belangrijker is: wanneer
de geneeskunde goedkoper zou zijn, zouden minder mensen
ziek worden door werken. Want tegenwoordig wordt veel
geld gehaald uit ziekmakend werk om met die meerwaarde
de gevolgen van te hard werken ongedaan te maken.
Een herstel van de gezondheidszorg door middel van in-