Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1983 nr 1

12/ Tijdschrift voor gezondheid en politiek
van dysfunctioneren paniek en woede oproept. Vanuit deze
gevoelens zoekt de patiënt de zekerheid van een deskundige
beoordeling en stelt de eis dat alles, koste wat het kost, in
werking wordt gesteld om de oorzaak op te sporen en het
dysfunctioneren op te heffen. Men heeft er immers goed
voor betaald en ontleent daar niet geheel onterecht het
recht aan om deze eis aan het systeem te stellen. Eerstelijns
werkers beschikken niet over voldoende instrumentarium
om deze angst en woede te hanteren. Hun benadering
staat of valt met de mogelijkheid om de patiënt te kunnen
overtuigen van de niet medische achtergrond van de
klachten. Dit stelt bijzondere eisen aan hun vaardigheden
op dat terrein.
Er gaan wel stemmen op die in de stijl van 'schoenmaker,
blijf bij je leest' de huisartsen willen bewegen meer bij hun
oorspronkelijke taak te blijven: het medisch-somatisch handelen.
Zij zouden de rest over moeten laten aan anderen,
die daar beter voor geschoold en toegerust zijn. In deze
visie is de fout die de huisartsen in de afgelopen decennia
gemaakt hebben, het naar zich toe trekken (of het niet van
zich afstoten) van allerlei oneigenlijke taken op het gebied
van de geestelijke problemen van hun patiënten. Dit is ten
koste gegaan van hun oorspronkelijke taak; zij gingen het
eenvoudig handwerk verwaarlozen, dat daardoor gemakkelijk
tweedelijns werk werd.
Hoewel dit laatste juist is in veel gevallen, is het zo toch
geen afdoende verklaring. De oneigenlijke taken zijn de
huisartsen niet toegevallen, omdat zij dit nastreefden, maar
omdat er een aantal maatschappelijke ontwikkelingen optraden
die ertoe leidden dat de instanties waar de mensen
zich traditioneel vervoegden voor geestelijke hulp en lei- I ~
ding, in snel tempo in verval zijn geraakt. Aan de andere . ~
kant zijn door de combinatie van fragmentatie van het
sociale leven (men leeft minder gebonden met anderen;
men is in mindere mate opgenomen in allerlei grotere sociale
structuren) met de geweldige verbetering van de communicatiemiddelen
(waardoor men onmiddellijk over het
totale wereldgebeuren is geïnformeerd) de kansen om geestelijk
gedesoriënteerd te raken eerder toe- dan afgenomen.
Buiten de directe familiekring die steeds kleiner wordt, zijn
de huisartsen vaak de enige vertrouwensfiguren met wie de
mensen een vaste relatie onderhouden. De omstandigheid
dat deze professionele vertrouwensfiguur een medicus is, zal
niet de enige reden zijn dat de geestelijke desoriëntatie zich
als medische symptomatologie manifesteert. Fragmentatie
en vervreemding zijn verschijnselen die zich ook in het persoonlijk
functioneren voortzetten, waardoor mensen lichamelijke
klachten niet meer als uiting van emoties herkennen.
De vraag is niet zozeer of de huisartsen deze taken wel op
zich hadden moeten nemen, maar wat ze er mee moeten,
nu ze eenmaal op hun bureau belanden. Zo is het ook niet
zozeer de vraag of zij dit nu weer moeten afstoten en of zij
moeten teruggaan naar hun oorspronkelijke taak, alswel hoe
de opvang van enerzijds de medisch-technische en anderzijds
de psychosociale problemen moet worden georganiseerd.
Gezien het feit dat in Nederland de bevolking op dit
moment haar psychosociale problematiek, voor zover ze
daar hulp voor zoekt, bij de huisartsen op tafel legt en t er
wijl het medisch handelen vooral in de steden voor een
groot deel al automatisch tweedelijns werk geworden is,
zal op een of andere manier daarbij aangesloten moeten
worden.
Wel kan er naar gestreefd worden de centrale positie die de
duizendpotige huisarts inneemt terug te dringen door
mensen het alternatief van de andere eerstelijns hulpverleners
duidelijker aan te bieden. De eerstelijns werkers zouden
beter op de opvang van psychosociale problemen moeten
zijn voorbereid. Daartoe moeten hun samenwerkingsmogelijkheden
worden uitgebouwd of beter onderbouwd,
en hun mogelijkheden voor onderzoek, consultatie en diagnostiek
in eigen beheer worden uitgebreid. Deze opvang van
psychosociale problemen zou zich op bewustwording en
verheldering moeten richten en op het voorkómen van onnodige
medisch-specialistische expertises.
Zoals de situatie nu is verwijzen de eerstelijns werkers eenvoudig
medisch-technisch handelen (kleine ingrepen op
chirurgisch en gynaecologisch terrein en uitgebreidere diagnostiek),
of gaan patiënten via eerste hulpposten direct naar
de tweede lijn (traumatologie). Wij stellen ons voor dat er
een tussenvoorziening moet komen, eventueel gekoppeld
aan de eerder genoemde kleinschalige tweedelijns eenheden
voor klinische en poliklinische zorg. En wel zo dat er geen
drempel is naar de technisch geavanceerde, centralistische
tweedelijns voorzieningen met hun eigen dynamiek. De eerstelijns
werkers en de werkers in de kleinschalige voorzieningen
met beperkt verzorgingsgebied kunnen dan behalve patiëntgerichte
contacten (in het kader van een behandeling
of ter consultatie) opbouwen, ook zinvolle informatie uit-
WIsselen over functies, disciplines en voorzieningen in de
beide sectoren. En kunnen ze ook projecten opzetten voor
scholing en toetsing.
Een ander middel tot versterking van de eerste lijn zou een
'i integratie van de curatief gerichte voorzieningen met de
op preventie gerichte basisgezondheidsdiensten, zoals bijvoorbeeld
Gemeentelijke Gezondheidsdienst-wijkposten
voor bejaardenwerk, geestelijke hygiëne en jeugdgezondheidszorg,
kunnen zijn. Op dit moment werken de verschillende
systemen op waarlijk indrukwekkende wijze langs
elkaar heen, terwijl de mensen de functie van de verschil-