Scriptie Stervensbegeleiding - Cranio Sacraal eindwerken
Scriptie Stervensbegeleiding - Cranio Sacraal eindwerken Scriptie Stervensbegeleiding - Cranio Sacraal eindwerken
Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe Stervensbegeleiding in de cranio sacraal praktijk Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy 1
- Page 2 and 3: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 4 and 5: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 6 and 7: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 8 and 9: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 10 and 11: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 12 and 13: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 14 and 15: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 16 and 17: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 18 and 19: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 20 and 21: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 22 and 23: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 24 and 25: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 26 and 27: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 28 and 29: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 30 and 31: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 32 and 33: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 34 and 35: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 36 and 37: Stervensbegeleiding Leven tot het e
- Page 38 and 39: Stervensbegeleiding Leven tot het e
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
<strong>Stervensbegeleiding</strong> in de cranio sacraal praktijk<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
1
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
<strong>Scriptie</strong> <strong>Stervensbegeleiding</strong> : Leven tot het einde toe<br />
Voorwoord<br />
Gedurende mijn leven heb ik een fascinatie gehad voor de dood. Een aantal<br />
gebeurtenissen en gevoelservaringen hebben dit bij me teweeg gebracht.<br />
Hierdoor werd ik uitgedaagd tot het leven en het sterven.<br />
Ik begon aan mijn bewuste, innerlijke reis vanaf het moment dat ik moeder werd. Een<br />
reis die me heling bracht op alle vlakken: fysiek, emotioneel, mentaal en spiritueel. Ik<br />
bleek in mijn vorige leven als jonge moeder gestorven te zijn, 4 kinderen en een innig<br />
geliefde man achterlatend. Vanaf dat ik moeder werd, werd mijn angst om dood te<br />
gaan geactiveerd. Zodoende werd ik op pad gezet om hier beter mee om te leren<br />
gaan. Ik heb de angst omarmd en als prikkel gezien om goed voor mezelf te gaan<br />
zorgen zodat ik niet ziek zou worden.<br />
Regelmatig ontdekte ik dat wanneer er iemand op sterven lag ik me bijzonder thuis<br />
voelde hierbij. Vaak kwamen de “juiste” woorden naar boven, waar de stervende of<br />
zijn naaste(n) kracht uit putten.<br />
Mijn wens om in een hospice als vrijwilliger te gaan werken- waar ik toen nog niet<br />
voldoende ruimte voor had- is inmiddels uitgemond in het begeleiden van iemand in<br />
het hospice. Henk, een man die ik al sinds mijn jonge jaren ken, heb ik uitgenodigd<br />
om hem te begeleiden aan zijn levenseinde, met name ook middels cranio. Zo zou ik<br />
hem kunnen helpen en hij mij, want ik wilde graag een scriptie schrijven over dit<br />
thema. Ik voel dat de tijd gekomen is om dieper in dit onderwerp te duiken en mijn<br />
leven te verdiepen en te verrijken ten dienste van mezelf en anderen.<br />
In 2008 volgde ik al een cursus spirituele stervensbegeleiding bij Egidius Musiek. De<br />
informatie die ik daarmee heb opgedaan komt nu heel goed van pas en zal verwerkt<br />
worden in deze scriptie.<br />
Door meer vertrouwd te raken met de dood kwam ik zelf meer tot leven.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
2
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Inhoud<br />
Voorwoord……………………………..………. ………………………………………….. 2<br />
Inhoudsopgave………… ………………………………………………………………… 3<br />
Een uitgebreidere definitie van stervensbegeleiding ………………………………… 4<br />
In wijsheid sterven – Zorg voor een bezield leven en sterven …………………………5<br />
Getuige zijn ………………………………………………………………………………… 6<br />
De vier fases van verlies……………… …………………………………………………...7<br />
Rouw en verlies metafysisch (universeel) bekeken…………………………………….9<br />
Doodsstrijd ………………………………………………………………………………….10<br />
Verhalen voedsel voor de ziel: het verhaal van Persephone………………………….11<br />
Het verhaal van Henk ……………………………………………………………………..13<br />
Ego-dood …………………………………………………………………………………...15<br />
Voorbeelden van overgangssessies …………………………………………………….17<br />
Tonnie……………………………………………………………………………………….19<br />
Henk , het vervolg ………………………………………………………………………….21<br />
Surfrabbi …………………………………………………………………………………….22<br />
Overgaan naar de andere zijde: kenmerken aan het levenseinde….………………..23<br />
Droomwereld ……………………………………………………………………………….24<br />
Loslaten ……………………………………………………………………………………..25<br />
Culturele verschillen in de wijze van stervensbegeleiding ……………………………26<br />
De Christelijke traditie ……...……………………………………………………………..26<br />
De Indiaanse traditie ………………………………………………………………………27<br />
De Joodse traditie ………………………………………………………………………….28<br />
Boeddhisme ………………………………………………………………………………...29<br />
Twee wolven ………………………………………………………………………………..30<br />
Rituelen rond de dood, vroeger en nu ………………………………………………..….31<br />
Waarom rituelen belangrijk zijn …………………………………………………………..36<br />
Conclusie en dankwoord…………………………………………………………………37<br />
Fields of joy / Let love rule…………………………………………………………………38<br />
Literatuurlijst ………………………………………………………………………………..39<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
3
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Een uitgebreidere definitie van stervensbegeleiding<br />
Om deze scriptie gestalte te geven is het belangrijk om het begrip<br />
stervensbegeleiding nader te onderzoeken.<br />
Bij stervensbegeleiding denken we allereerst aan de begeleiding die we<br />
mensen kunnen geven aan het einde van hun leven. Mensen die ziek zijn en<br />
ruimte hebben om hun leven te overdenken kunnen gebruik maken van deze<br />
waardevolle periode om te groeien voor zichzelf en hun naasten.<br />
Toch kunnen we de definitie van stervensbegeleiding oprekken naar een veel<br />
ruimer begrip. Want wat is stervensbegeleiding nu eigenlijk? Het is iemand<br />
helpen, iemand nabij zijn in de overgang van dit leven naar gene zijde. Van de<br />
yange wereld van het leven/dag naar de yinne wereld van de dood/nacht.<br />
Overgangssituaties vinden niet alleen plaats tijdens geboorte en sterven in<br />
feitelijke zin. Hoe vaak in ons leven ondergaan we overgangssituaties van de<br />
ene naar de andere fase? Zelfs iedere dag en nacht beleven we de<br />
omschakeling van yang naar yin. Maar ook de overgangen tijdens alle<br />
levensfases die een mens kent kenmerken dezelfde soort mechanismen.<br />
Denk hierbij aan het loslaten van het oude, afscheid nemen en openstellen<br />
voor het nieuwe, onbekende. Deze overgangen kunnen heel verschillend<br />
beleefd worden door mensen. Voor de een is het een vanzelfsprekendheid en<br />
hij/zij kan de verandering gemakkelijk ondergaan. Een ander kan moeite<br />
hebben met veranderingen en de overgangen met veel meer weerstand<br />
beleven. Sommigen zullen veranderingen mentaal kunnen opvangen, anderen<br />
zullen emotioneel geraakt zijn en tijd nodig hebben om alles een plek te<br />
geven.<br />
<strong>Cranio</strong> is in mijn beleving een ideale manier om mensen in welke fase dan ook<br />
te begeleiden van de ene naar de andere kant. Oude patronen kunnen<br />
zichtbaar en losgelaten worden, het gevoel wordt dieper bij de ervaring<br />
betrokken zodat de cliënt de verandering gemakkelijker kan maken. Gevoel en<br />
verstand kunnen beter op 1 lijn komen, waardoor meer harmonie ervaren kan<br />
worden. En is dat niet de basis van al het helingwerk? Harmonie en innerlijke<br />
vrede?<br />
Verandering is een natuurlijk proces en hoe beter we ons daar aan over<br />
kunnen geven, hoe harmonieuzer we ons leven kunnen leven.<br />
En dat betekent ook: hoe beter we in het Hier en Nu kunnen zijn, hoe beter we<br />
ons kunnen afstemmen op dat wat is in het Leven. Innerlijke vrede en<br />
harmonie kunnen we niet in de toekomst of verleden ervaren, doch enkel in<br />
het Nu.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
4
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
In wijsheid sterven Zorg voor bezield leven en sterven<br />
Om beter inzicht te krijgen in wat een bezield leven en sterven is, onderzoeken we<br />
eerst wat de ziel nu eigenlijk is.<br />
Ziel<br />
Alles wat leeft en groeit is bezield<br />
De ziel wordt gevoed door levensenergie<br />
Deze levensenergie verbindt ons allemaal<br />
Verwaarlozing leidt tot apathie en isolement<br />
Liefdadigheid is nodig voor jezelf en anderen (dus niet alleen opofferen)<br />
Er is vertrouwen en veiligheid nodig om mensen dicht bij hun ziel te laten zijn<br />
zodat ze zich kunnen openen en in harmonie groeien<br />
Alles wat leeft en groeit is bezield, het bevat levenskracht en bewustzijn. Ieder deel<br />
heeft zijn eigen specifieke plek, kwaliteiten en uitdrukkingsvorm en is heilig. Hiermee<br />
bedoel ik dat ieder levend wezen respect verdient en begrepen mag worden op<br />
zijn/haar juiste waarde.<br />
In het grote geheel gezien, heeft de Ziel een bewuste, zichtbare kant, en een<br />
onbewuste, donkere kant. Om echt tot de kern van de Ziel te komen, is het nodig om<br />
door de “Nacht van de Ziel” te gaan. Wanneer we echt zonder oordeel, vol liefde en<br />
mededogen getuige willen worden van andere mensen, is het noodzakelijk om je<br />
eigen schaduwzijdes te kennen. Als je met je eigen schaduwzijdes vertrouwd bent,<br />
ze accepteert en kiest voor de licht/liefde kant van jezelf, dan kan je er ook goed zijn<br />
voor een ander.<br />
Hoe weet je nu of je je schaduwzijdes kent? Door te kijken naar de zaken waar je<br />
nog een oordeel op hebt. Meestal krijg je die in je dagelijks leven wel gespiegeld. Met<br />
welke mensen heb je de meeste moeite; wat keur je nog af? Dat zijn de onderdrukte<br />
delen van jezelf. Door heel eerlijk naar jezelf te kijken (introspectie, zelfreflectie) kun<br />
je deze delen van jezelf aan het licht laten komen en er liefdevol mee leren omgaan.<br />
Van iedere moeilijkheid kun je iets leren, dus elke moeilijkheid is zo een wegwijzer<br />
voor persoonlijke groei. Dit gegeven kun je dan ook toepassen bij stervenden: wat is<br />
zijn/haar grootste moeilijkheid? Daar ligt een opdracht.<br />
In het voorbeeld van Henk zie je dit heel duidelijk: hij is als kind niet goed verbonden<br />
met zijn eigen lichaam (weinig koestering, aanraking), waardoor er ook moeilijk<br />
verbinding met anderen gemaakt kan worden. De geest neemt het over en handelt<br />
naar de strenge normen en waarden van zijn ouders en het geloof. Daar zit geen<br />
bezieling in, het zijn opgelegde normen en geen ervaringen die van binnenuit komen.<br />
De transformatie die dan helpend kan zijn is het leren herkennen van de<br />
gedachtepatronen: komen ze uit conditionering voort of zijn het liefdevolle<br />
gedachten/principes? Zolang het alleen nog geestelijke zaken zijn en er geen<br />
lichamelijke en emotionele beleving bij is, kan het niet met gevoel beleeft worden en<br />
blijft het zweven. Aarding van de liefde kan pas echt plaatsvinden als de kennis en<br />
het weten ook ervaren en gevoeld is. Dat maakt van cranio weer zo’n fantastische<br />
methode: het maakt niet uit op welke leeftijd je met iemand werkt: het is nooit te laat<br />
om deze gevoelservaringen te laten plaatsvinden. Dan kunnen lichaam, ziel en geest<br />
één worden!<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
5
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
GEEST = ANIMUS<br />
bovenaards, hemels, mannelijk, betekenis, samenhang, afstand nemen.<br />
ZIEL= ANIMA<br />
gehecht/ongehecht aan Aardse zaken, moeilijkheden en ervaringen van het dagelijks<br />
leven, vrouwelijk, rijk aan gevoelens, verbondenheid, non-lineair, innerlijke wijsheid<br />
erkennen en niet de opgelegde normen.<br />
Innerlijk wezen = geest + ziel<br />
Eén worden betekent het mannelijke en vrouwelijk in balans brengen; we hebben<br />
beiden nodig.<br />
Getuige zijn<br />
Je bent een grote wijde vaas met een oor aan de binnenzijde, dat liefdevol, zonder<br />
kritiek luistert naar de stervende en alles opneemt wat wordt aangeboden. We<br />
hoeven niets te zeggen, op te lossen of te troosten/redden. Het ego is weg, je straalt<br />
slechts liefde uit voor dat wat er is. Dit wordt ook wel het licht van de Heilige Geest<br />
genoemd.<br />
Vooral op kwetsbare momenten heeft iedereen zo’n luisterend oor nodig. Denk dan<br />
bijvoorbeeld aan geboorte, dood, afscheid van dierbaren, verlies van een baan,<br />
andere verliessituaties, cranio-sessies.<br />
Iedereen die gaat overlijden - dus feitelijk iedereen – heeft iemand nodig die zonder<br />
oordeel luistert naar wat diegene te vertellen heeft. De luisteraar accepteert volledig<br />
wat de ander vertelt, ongeacht wat het is wat verteld wordt. Dat is precies de houding<br />
die we in de cranio toepassen: door de cliënt op tafel bij de behandeling te betrekken<br />
en te laten benoemen wat hij/zij voelt, kan de cliënt zichzelf beter leren kennen. Als<br />
cranio-sacraal-therapeut hoeven we slechts getuige te zijn van deze ervaring. We<br />
zijn de veilige haven, de container van liefde, waar de cliënt contact kan maken met<br />
delen van zichzelf die nog onbewust lagen te sluimeren.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
6
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
De 4 fases van verlies<br />
In zijn algemeenheid zijn er 4 bekende fases bekend die zichtbaar kunnen worden<br />
tijdens het stervensproces. Niet alleen voor de persoon die gaat sterven, maar ook<br />
voor zijn/haar naasten zullen deze fases aan bod kunnen komen.<br />
Tevens zullen deze processen net zo goed kunnen plaatsvinden bij andere soorten<br />
van verlies. Denk bijvoorbeeld aan het verliezen van een baan, verliezen van een<br />
vriend(in), het afsluiten van een levensfase (van klein kind naar de basisschool, van<br />
basisschool naar middelbare school etc.), verliezen van het ego.<br />
1. Ontkenning<br />
In eerste instantie wordt vaak met ongeloof op de nieuwe situatie gereageerd.<br />
De informatie is emotioneel nog zo moeilijk, dat de geest dit<br />
afweermechanisme heeft gemaakt om de werkelijkheid langzaam door te laten<br />
dringen. Hierdoor krijgt iemand de tijd om langzaam aan te wennen aan die<br />
nieuwe situatie. De pijn wordt nog even opzij gezet.<br />
Wanneer iemand vragen begint te stellen, zoals bijvoorbeeld: waarom?,<br />
waarom ik?, en dergelijke, dan begint langzaamaan het helingsproces. Dan<br />
pas kan ook de pijn, de boosheid en het verdriet toegelaten worden.<br />
2. Boosheid<br />
Woede is een belangrijk onderdeel van het helingsproces. Hoe dieper de<br />
woede kan stromen, hoe dieper het helingsproces, want onder de woede<br />
liggen vaak andere emoties verborgen. Verdriet is de meest voorkomende<br />
onderliggende pijn, die wordt gemaskeerd door de boosheid. Boosheid is een<br />
emotie die vaak onderdrukt is in onze maatschappij. Toch is het een<br />
transformatieve kracht, het zet energie in beweging. In de 5 elementenleer<br />
hoort boosheid bij de leverenergie; de lever als transformator bij uitstek. Door<br />
de energie hier te laten stromen, komt er beweging in het vuur element:<br />
hiertoe behoren de dunne darm, de drievoudige verwarmer, de kringloop en<br />
de hartmeridiaan.<br />
In verliessituaties zijn mensen boos op zichzelf of anderen, vanwege de<br />
situatie die zich voordoet. Men is boos omdat er in het verleden niet anders is<br />
gekozen, of dat men niet goed voor zichzelf gezorgd heeft etc. etc. Deze<br />
redenen zijn een beleving van de betrokkenen en hoeven niet met de<br />
werkelijkheid samen te hangen (meestal niet zelfs). Bijvoorbeeld: iemand die<br />
slecht voor zijn/haar gezondheid heeft gezorgd, zou boos kunnen zijn dat<br />
hij/zij daar niet beter voor gezorgd heeft. Terwijl er mensen zijn die juist heel<br />
bewust met hun gezondheid bezig zijn en dan toch op jonge leeftijd aan<br />
kanker sterven. Het moment van sterven ligt besloten in iemands levensplan<br />
en is in overeenstemming met de Universele Wetten. Die kunnen we als mens<br />
niet beïnvloeden. Dat brengt ons bij de volgende fase van verlies:<br />
3. Marchanderen<br />
Men krijgt hoop door gedachten te creëren van: als ik nu …., of stel dat…..<br />
Mensen gaan zover dat ze met God willen onderhandelen over de uitkomst<br />
van een ziekte. Als we nu dit of dat doen; of: ik zal de rest van mijn leven als<br />
vrijwilliger gaan werken als u mijn partner spaart….Mensen proberen op<br />
allerlei manieren te proberen het oude leven weer terug te krijgen, terwijl dat<br />
onmogelijk is. Ook dit is weer een beschermingsmechanisme van de geest: de<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
7
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
pijn kan zo nog niet in alle omvang toegelaten worden.<br />
Ook schuldgevoelens laten zich in deze fase zien: mensen worden zich<br />
bewust van mogelijke “fouten” die ze in het verleden gemaakt hebben en<br />
willen dit ongedaan maken. Men wil alles doen om de pijn van het verlies niet<br />
te hoeven voelen en werkt dus als een ontsnappingsroute.<br />
4. Depressie<br />
Wanneer duidelijk wordt dat het sterven, of een ander verlies niet meer uit de<br />
weg te gaan is, dient de depressie zich aan. Er komt ruimte voor diep verdriet<br />
en innerlijke leegte, wat mensen diep lusteloos maakt. “Het leven heeft toch<br />
geen zin meer; waarvoor zou ik opstaan, eten, gaan werken?” Dit soort<br />
depressie is niet te vergelijken met een psychische aandoening. Het verdient<br />
dan ook de voorkeur om mensen geen antidepressiva te geven, tenzij iemand<br />
in een soort van bodemloze depressie terecht komt. Voor het<br />
verwerkingsproces is het juist belangrijk om die diepe pijn toe te laten. Dit<br />
brengt mensen in diepere lagen van hun ziel. Depressie is hier een natuurlijke<br />
reactie om mensen te beschermen en de tijd te gunnen om zich aan te passen<br />
aan de nieuwe situatie (het zenuwstelsel wordt afgesloten).<br />
Wanneer de depressie toegelaten wordt, zal hij als eerste weggaan, wanneer<br />
het rouwproces zijn werk heeft gedaan. Later in het leven kan hij zich nog<br />
eens laten zien, maar dan zal het steeds sneller weggaan. Het is belangrijk in<br />
deze fase dat mensen dingen doen waar ze liefdevol zijn voor zichzelf:<br />
bijvoorbeeld baden, sauna, vakantie, ontspanningsbehandelingen, lekker<br />
eten, schilderen, kleien etc. Ondertussen wordt je gelouterd op dieper niveau.<br />
Je wordt klaargemaakt om het leven weer vanaf de grond opnieuw op te<br />
bouwen en te groeien volgens jouw eigen levensplan.<br />
5. Aanvaarding/Acceptatie<br />
Acceptatie wil zeggen dat mensen de realiteit onder ogen zien en weten dat<br />
het oude nooit meer terugkomt. Het wil niet zeggen dat ze zich er prettig bij<br />
voelen of dat ze het er mee eens zijn. Maar ze beseffen dat hun leven verder<br />
gaat zonder de overleden persoon, of zonder die baan etc. Men past zich aan<br />
de nieuwe situatie aan.<br />
Aanvaarding ligt op een dieper niveau: men beseft waarom iets is gebeurd,<br />
welke functie het heeft in iemands levensplan. Het goede wordt gezien, en ook<br />
al heeft het pijn gedaan, het wordt gezien als passend/kloppend in het grote<br />
geheel. Deze stap is nog voor weinig mensen weggelegd, aangezien de<br />
meeste mensen zich slachtoffer voelen van dergelijke situaties. Dus<br />
acceptatie lukt uiteindelijk vaak wel, maar aanvaarding nog niet. Mensen die<br />
aanvaarding bereiken gaan vaak ook iets doen met de ervaring die ze achter<br />
de rug hebben.<br />
Bijvoorbeeld: Een jongen wordt per ongeluk door een jeugdbende<br />
doodgeschoten. De ouders hebben lange tijd nodig om dit verlies te<br />
verwerken. Na enkele jaren komt de dader misschien vervroegd vrij. Dan ziet<br />
de vader van de overleden jongen de vader van de dader. Hij beseft dat aan<br />
die kant ook verliezers zijn en hij neemt contact op met die vader. Uiteindelijk<br />
gaan ze samen lezingen houden op scholen om aan de jeugd duidelijk te<br />
maken dat er alleen maar verliezers zijn bij jeugdbendes.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
8
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Rouw en verlies metafysisch/universeel bekeken<br />
Het maakt niet uit welk verlies er geleden wordt, klein of groot, het is helpend om de<br />
betekenis van datgene,diegene die verloren wordt betekenis te geven. Wat is de<br />
betekenis van die persoon voor de cliënt specifiek? Waar staat hij/zij symbool voor?<br />
Want deze betekenis laat zien welke kwaliteit de ander met zich meedroeg en waar<br />
van geleerd kon worden. Wanneer de ander je heeft geïnspireerd en ervoor heeft<br />
gezorgd dat je die kwaliteiten ook hebt ontwikkeld, dan draag je de ander mee in<br />
jezelf en heb je de ander niet meer nodig als spiegel. Dan wordt het ook niet als een<br />
verlies ervaren. Maar wanneer er een afhankelijkheidsrelatie is met de ander dan zal<br />
het sterven/afscheid pijn doen. Er ontstaat een leegte die je gevuld had met de<br />
ander. De ander moest jou gelukkig maken. Veel relaties ontstaan doordat de een<br />
iets mist in zichzelf en het vervolgens mag leren van een ander (in welke relatie vorm<br />
dan ook).<br />
Aan de andere kant is de realiteit dat we allemaal beperkingen in ons dragen. Ieder<br />
mens draagt een deel van de Schepping, we hoeven niet alles te zijn en te kunnen.<br />
Hoe verder iemands ontwikkeling echter is, hoe meer hij de Schepping in zich draagt.<br />
Zo binnen zo buiten. In wezen is dit in potentie bij ieder mens aanwezig, maar het<br />
bewustzijn bepaalt hoeveel herkenning er is met de buitenkant.<br />
Mens ken Uzelve wil zeggen dat hoe beter je jezelf kent, hoe beter je de<br />
buitenwereld kent.<br />
Tijdens de cranio-sessies kunnen we dit gegeven meenemen en bij de cliënt<br />
doorvragen. Wanneer er emoties komen tijdens SER werk, dan kan een volgende<br />
stap zijn wat de cliënt verwacht had? Welke kwaliteit had de ander, die gemist gaat<br />
worden? Dat betekent dan dat het een kwaliteit is die de cliënt zelf mag gaan maken.<br />
Dat maakt hem zelfstandig en onafhankelijk. Vanzelfsprekend moet dit passen<br />
binnen een sessie, de cliënt moet er aan toe zijn om zo te kunnen kijken.<br />
Door zo naar ieder mens te kijken wordt ieder gerespecteerd en krijgt ieder een plek.<br />
Wanneer iemand nog niet zo kan kijken dan is de aanwezigheid en empathie die we<br />
de cliënt kunnen geven heel belangrijk. Als therapeut moeten we echter in de<br />
neutraliteit proberen te blijven en weten dat alles wat een mens meemaakt van<br />
betekenis is. Zelfs de meest moeilijke ervaringen zijn van belang; juist deze zelfs,<br />
want ze zijn er om van te groeien.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
9
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Doodstrijd<br />
De doodstrijd kent verschillende aspecten:<br />
1. Angst – doodsangst: deze angst is in wezen een hele diepe angst voor het<br />
leven. Door de aanpassing van het ego wordt het Leven uitgeschakeld en<br />
neemt iemand genoegen met overleven. Aan het einde van het leven komt het<br />
dan terug als doodstrijd. Tenzij de persoon zich heeft kunnen overgeven aan<br />
de dualiteit en de lessen van zijn/haar leven. Dan is het ego in stapjes<br />
gestorven en kan iemand vrij leven en sterven.<br />
2. Onmacht: heeft als doel innerlijke kracht te maken; je leren overgeven aan het<br />
leven en de controle loslaten.<br />
3. Onzekerheid: het inzicht of dieper doorzicht over het hoe en waarom in het<br />
leven zorgt voor onzekerheid. Hoe dieper het leven doorgrondt wordt, hoe<br />
minder onzekerheid er is.<br />
4. Twijfel: teveel in de dualiteit blijven hangen, niet tot realisatie komen.<br />
Tijdens het werken met cranio kunnen we deze aspecten tegenkomen met onze<br />
cliënten. Het is dan ook belangrijk om te weten dat deze aspecten noodzakelijk zijn<br />
om te doorleven. Hoe eerder we iemand hierin kunnen begeleiden, hoe eerder hij tot<br />
leven kan komen.<br />
De warme, liefdevolle aandacht die we als therapeut aan de dag leggen, zorgt voor<br />
de veiligheid, zodat de cliënt door deze moeilijke fases kan gaan. Het is belangrijk<br />
om te vertrouwen op de kracht van de ander en tegelijkertijd te laten voelen dat je er<br />
helemaal voor ze bent. De cliënt mag voelen dat hij/zij in alle aspecten erkend wordt,<br />
helemaal zoals hij/zij is. Alle maskers mogen af. De spontane innerlijke wijsheid kan<br />
naar boven komen en de cliënt vindt zijn ware zelf terug. Spreek de cliënt aan op zijn<br />
moed, dat hij dit durft aan te gaan. Het is goed om dat te bevestigen.<br />
Als cranio therapeut vraagt het ook veel van jezelf. Je kan een cliënt nooit verder<br />
meenemen als dat je zelf je ontwikkeling hebt doorgemaakt. Onze eigen angsten en<br />
andere bovengenoemde aspecten moeten de revue gepasseerd zijn, zodat je<br />
werkelijk aanwezig kunt zijn bij de ander.<br />
Angst moet plaats hebben gemaakt voor vertrouwen, onmacht mag transformeren<br />
naar kracht, onzekerheid plaats maken voor inzicht en uiteindelijk moeten we gaan<br />
staan voor onze Liefde, Licht en Kracht in plaats van te twijfelen.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
10
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Het verhaal van Persephone<br />
Persephone (Eigenlijk Περσεφονεια, Persefoneia) is in de Griekse mythologie de<br />
godin van het dodenrijk. Ze was de dochter van Demeter, de godin van de landbouw<br />
en het graan, en de oppergod Zeus.<br />
Demeter en Persephone<br />
Demeter, de godin van de vruchtbaarheid, hield geweldig veel van haar dochter en<br />
waakte over haar als een moederkloek. Maar toch werd Persephone ontvoerd, juist<br />
toen ze bloemen plukte in het veld. Hades (Pluto), de god van de onderwereld,<br />
heerser over de doden, kwam met paard en wagen op uit een kloof in de schoot van<br />
de aarde en trok haar op zijn wagen. Tevergeefs riep Persephone om hulp, maar het<br />
mocht niet baten: ze verdween met hem in de duisternis.<br />
Demeter stortte zich in een diep verdriet. Ze zwierf wanhopig en tevergeefs de aarde<br />
rond om haar dochter te vinden, tot de oude Helios, de zonnegod die alles had<br />
gezien, medelijden kreeg en haar vertelde waar ze was: in de onderwereld bij Hades,<br />
die haar tot vrouw had genomen. Demeter was volkomen machteloos en in haar<br />
treurnis over het verlies bracht ze een dorre winter op aarde en veel mensen leden<br />
hongersnood.<br />
Toen het al te erg werd gebood Zeus zijn broer Hades om Persephone aan haar<br />
moeder terug te geven. Hades stemde toe, maar Persephone had juist die dag 6<br />
granaatappelpitten gegeten. Voor elke pit die ze gegeten had moest Persephone een<br />
maand naar hem, naar de liefde terugkeren. En zo gebeurde het dat zij elk jaar in de<br />
lente en een deel van de zomer, het groei- en bloeiseizoen, bij haar moeder was en<br />
daarna weer terugging naar de onderwereld, naar Hades. Met Persephone kwam<br />
dus elk jaar de lente op aarde. De mythe van Demeter, Hades en Persephone kan zo<br />
gezien worden als de Griekse symbolische verklaring van het ontstaan en voortduren<br />
van de seizoenen.<br />
Ook het oer principe van de dualiteit zit in dit verhaal, de yin-yang energie, de anima<br />
en animus, die ons prikkelen tot groei. Want er is alleen groei mogelijk in een duaal<br />
stelsel: de min en plus, zoals in een batterij, zorgen voor de wrijving en opwekking<br />
van energie die nodig is om te groeien. Zo hebben we ook elkaar als mensen nodig<br />
om te groeien; juist door de verschillen trekken we elkaar aan.<br />
Het zaad komt in de aarde (in het donker) en door warmte, voeding en zijn<br />
kernenergie (ziels energie), groeit het naar boven, naar het licht toe. Aan het einde<br />
van het leven sterft het weer af en keert terug tot de Aarde: uit stof zult gij komen, tot<br />
stof zult gij wederkeren!<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
11
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Verhalen zijn voedsel voor de ziel<br />
Verhalen, sprookjes, mythes zijn voeding voor de ziel. De inhoud ervan overstijgt tijd<br />
en ruimte en maakt zo contact met het dieper wezen van ieder mens. En of het nu<br />
gaat om symbolische weergave van diepere menselijke patronen in een verhaal, of<br />
de persoonlijke verhalen, dit gegeven is goed bruikbaar tijdens stervensbegeleiding.<br />
Je kunt verhalen voorlezen en met de stervende praten over de symboliek ervan, of<br />
je kunt luisteren naar de levensverhalen van de stervende. Ieder persoonlijk verhaal<br />
wat vaker verteld wordt, zal steeds een beetje veranderen (als een caleidoscoop). De<br />
pijn zal er langzaam vanaf gaan. Vandaar dat het in ons werk belangrijk is om naar<br />
het verhaal van onze cliënten te luisteren. Zelfs als dit verhaal steeds weer opnieuw<br />
verteld wordt, dan is het heilzaam voor de cliënt. Het is weer liefdevol, zonder<br />
oordeel aanwezig zijn en de energie van de ander laten stromen. De warmte van het<br />
contact zorgt automatisch voor de groei van de ander en onszelf.<br />
Familieleden die elkaars verhalen gehoord hebben, blijken minder bang te zijn om<br />
dood te gaan. Waar gezwegen wordt, nadert de dood als een onheilspellend<br />
gegeven: het naderend afscheid maakt de mogelijkheid dat er nog iets gezegd kan<br />
worden steeds kleiner. Dat levert een druk op, die voor niemand goed is.<br />
Talking Stick<br />
Een talking stick is een Indiaans gebruik, waarbij in een groep mensen een stok<br />
voorbij gaat. Alleen de persoon die de stok vast heeft, mag praten. Als hij helemaal<br />
klaar is, geeft hij/zij de stok door en de volgende mag praten. Zo komt iedereen aan<br />
de beurt; er wordt zo respectvol mogelijk naar elkaar geluisterd.<br />
Dit medium is heel geschikt om met families rondom een stervende te gebruiken. Zo<br />
ontstaat er een respectvolle ruimte, waar mogelijk degenen die achterblijven de kans<br />
krijgen om hun laatste woorden te uiten. Het allerfijnst is het als ze een zegen<br />
kunnen geven aan de stervende; dankbaarheid betonen voor de ervaringen die<br />
gedeeld zijn, ook al zijn ze niet altijd allemaal even mooi. Hier gaat een enorme<br />
heling van uit.<br />
Aan het einde van het leven vallen alle maskers af, alleen de liefde telt nog. Dit is<br />
een ideaal moment om vrede te maken met elkaar en de stervende te helpen bij een<br />
vredige, rustige dood.<br />
Doodstrijd vindt plaats door alle onverwerkte zaken uit het leven; dus hoe meer er<br />
besproken is en gedeeld met elkaar, hoe minder de doodstrijd zal zijn. Pijn is niets<br />
anders dan de afwezigheid van liefde.<br />
Daarom gaan we tijdens de cranio-sessies vaak naar een pijnplek of een plek in het<br />
lichaam die aandacht vraagt en geven daar ruimte aan wat er is op die plek. De<br />
energie gaat weer stromen en het welzijn verbetert.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
12
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Het verhaal van Henk in een notendop<br />
Henk heeft een bewogen leven achter zich. Hij werd geboren in 1933 en heeft als<br />
zoon van een vader in het verzet tijdens de oorlogsjaren ondergedoken gezeten.<br />
Zijn ouders waren streng, rechtvaardig en zeer gelovig.<br />
Op latere leeftijd, Henk was inmiddels getrouwd, ging hij naar Korea in het<br />
vreemdelingenlegioen. Door zijn eigen geschiedenis wist hij hoe belangrijk het is om<br />
in vrijheid te leven en wilde hij graag zijn bijdrage leveren voor zijn medemens. Dit<br />
typeert Henk helemaal: gedurende zijn hele leven heeft hij zich voor wel 1000%<br />
ingezet om andere mensen verder te helpen op hun pad.<br />
Zoals ik Henk ken, was hij daarin zeer gedreven en oprecht. Hij offerde zichzelf op<br />
om anderen verder te helpen. Daar heeft hij geen spijt van. Hieraan kun je zien dat<br />
het een kwaliteit is, die zijn leven kenmerkt.<br />
De moeilijkheden tijdens zijn leven hebben zich laten zien in zijn relaties: hij heeft<br />
diverse huwelijken achter de rug en heeft voor vele kinderen gezorgd.<br />
Daar heeft hij ook tijdens zijn laatste levensfase nog veel verdriet van. Hij had het<br />
graag anders gewild en het is hem naar eigen zeggen niet gelukt om een relatie te<br />
hebben zoals hij dat graag wilde.<br />
Mooi in zijn leven is dat hij een bedrijf runde in relatiegeschenken, wat mijns inziens<br />
laat zien waar zijn opdracht zat. Hij wilde het leven mooier, beter maken en een<br />
geschenk zijn in zijn relaties.<br />
Henk heeft longkanker en extreme eeltvorming aan zijn voeten wat zijn fysieke<br />
problemen betreft. Beide problemen zijn gerelateerd aan de huid. De huid vind zijn<br />
oorsprong in het ectoderm en is daarmee ook gerelateerd aan het zenuwstelsel.<br />
<strong>Cranio</strong> is dus een bijzonder geschikte manier voor hem om mee te werken.<br />
Zeker gezien het feit dat hij zich bovenmatig heeft ingespannen voor anderen – de<br />
buitenwereld, waarmee je contact maakt via de huid- kun je op 2 vingers uittellen dat<br />
zijn systeem overwerkt en overprikkeld is . Ontspanning en lichaamscontact via<br />
cranio kan hem nog het een en ander brengen.<br />
In eerste instantie hebben we gesprekken met elkaar gevoerd. Hierin gingen we op<br />
zoek naar de rode draad in zijn leven. Bovenstaande feiten geven dit een beetje<br />
weer. Na enkele bezoeken, waarin Henk aangaf dat hij het zeer op prijs stelde als ik<br />
kwam, kon hij zijn diepste pijn laten zien. Het was voor hem helder geworden, dat zijn<br />
grootste gemis in zijn kinderjaren lag: het gemis aan echt contact met zijn ouders. De<br />
warmte en koestering, lichamelijke aanraking waren zijn grootste “gaten”. Het tonen<br />
van affectie was hij van huis uit niet gewend en hij zag dat dit zijn leven lang<br />
meegenomen was. Henk heeft vooral een enorme geestkracht ontwikkeld, die hem in<br />
de laatste levensfase goed van pas komt. Hij gebruikt al een half jaar morfine, de<br />
hoogste dosering voor ze gaan spuiten en hij is nog helder. Hij probeert tot het<br />
allerlaatste toe nog zijn zaak zo goed mogelijk achter te laten voor de achterblijvers;<br />
eerder heeft hij geen rust. Het is indrukwekkend om te zien hoe iemand met zoveel<br />
geestkracht gedurende een slopende ziekte nog kan werken.<br />
Een beter voorbeeld kun je haast niet hebben voor mijn scriptie: intens leven tot het<br />
einde toe!<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
13
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Behandelingen met cranio<br />
De eerste behandeling was voor Henk een grote stap. Hij vertelde me dat hij zich er<br />
geestelijk op voorbereid had. Ook kon hij me vertellen dat hij zich hiervoor kon<br />
openstellen omdat hij mij helemaal vertrouwt. Dat is een absolute voorwaarde om<br />
met iemand te werken, want anders kan het zelfhelend vermogen niet werken lijkt<br />
me. Door zich open te stellen kan hij de liefdevolle energie toelaten en zich spiegelen<br />
aan mijn lichaam. Want dat is natuurlijk ook wat er gebeurd: mijn diepe ontspanning<br />
wordt overgebracht op zijn systeem en kan zo regenereren.<br />
Ik ben bewust niet naar de longen gegaan: ik wilde niet de kanker meer energie<br />
geven, dus ik heb gewerkt bij de benen, onderrug en nek en schouders, omdat ik<br />
daar veel spanning voelde. Henk kon bij de voeten en de heupen koude voelen (alsof<br />
ik net binnen was gekomen), terwijl mijn handen heel warm waren. Ondanks de<br />
morfine voelt hij dus nog steeds, wonderlijk!<br />
Bij mijn volgende bezoek liet Henk me weten niks met cranio te hebben. Hij heeft<br />
duidelijk meer behoefte aan gesprekken.<br />
Tijdens deze gesprekken stem ik af op de thema’s waar hij mee bezig is, of ik snij<br />
zelf een thema aan. Door de juiste vragen te stellen komt er bewustwording op gang.<br />
Ook stelt hij me regelmatig vragen, hoe ik tegen bepaalde zaken aankijk. Dan geef ik<br />
oprecht antwoord en ik merk dat hij er soms door geïnspireerd wordt. Ik vul niet in<br />
hoe het voor hem moet zijn, maar laat zien hoe ik dingen ervaar of bekijk. Zo merk ik<br />
dat stervensbegeleiding een heel persoonlijk verhaal is: alle maskers mogen af en<br />
niemand hoeft iets te bewijzen. Hier voel ik me uitermate in thuis!<br />
Ik heb met Henk afgesproken dat we tegen de tijd dat hij bedlegerig wordt nog eens<br />
opnieuw kijken of we cranio toepassen. Ook hebben we afgesproken dat ik mogelijk<br />
gebeden, gedichten ga voorlezen als hij in bed ligt en niet meer aanspreekbaar is.<br />
Ook heb ik hem een etherische olie laten uitkiezen op gevoel, die ondersteunend<br />
werkt in deze fase.<br />
Van overleven tot leven<br />
Inmiddels zijn we 10 maanden verder en Henk is ontslagen uit het hospice….<br />
Hij heeft een complicatie gekregen in de vorm van een aneurysma in de enkel.<br />
Daarvoor konden ze hem in het hospice niet de juiste zorg bieden. Bovendien hield<br />
hij een plek bezet, die eigenlijk voor stervenden is bedoeld…. Henk blijkt zo sterk te<br />
zijn en zodanig opgeknapt dat hij is overgeplaatst naar een zorgcentrum voor<br />
bejaarden. Hij heeft veel moeite gehad met deze overgang, want het hospice was als<br />
een warm bad voor hem. Nu heeft hij weer echt een eigen plek, met keukentje en al<br />
en er is niet meer zoveel aandacht van het personeel. Maar hij is wel gevraagd om in<br />
de ouderraad te komen om zo op te komen voor de bewoners. Aangezien hij<br />
communicatief erg sterk is en zeer bevlogen is dit een uitstekende uitdaging voor<br />
hem. Bovendien wil hij zijn bedrijf in hele smalle vorm misschien opnieuw opzetten<br />
om zo nog financiële middelen te genereren om zijn schulden af te lossen. Volgens<br />
zijn eigen zeggen heeft God nog iets anders met hem voor in plaats van wat de<br />
heren doktoren voor hem in petto hadden.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
14
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Naast het feit dat deze man enorm sterk is heb ik het gevoel dat deze vooruitgang<br />
mede te danken is aan het feit dat er zoveel warme aandacht voor hem is geweest.<br />
Hij is er echt door opgeknapt. De levensenergie stroomt weer beter ook al gebruikt hij<br />
nog steeds morfine voor de pijn.<br />
Wat ik echter ook geleerd heb van Henk: het overlevingsmechanisme in een mens<br />
kan zo ontzettend sterk zijn dat het bijna niet met een pen (of computer..) te<br />
beschrijven is. Hij was tijdelijk voor zijn gevoel helemaal klaar om te sterven, hij had<br />
vertrouwen in een hogere macht en in een leven aan de andere kant. Toch ging hij<br />
als het ook maar even kon niet in bed liggen! Dus hij zei het een, maar kon zich<br />
lichamelijk niet overgeven en in bed gaan liggen.<br />
Henk heeft als jong kind ondergedoken gezeten, ver weg van zijn familie. De<br />
oorlogsjaren en ook de jaren erna zijn dermate ingrijpend geweest dat de<br />
overlevingsdrang nu nog steeds groot is.<br />
Dit verhaal gaf mij te denken als het gaat over het alarmwerk in cranio. De<br />
overlevingspatronen zitten er natuurlijk nooit voor niets. Ze zijn nodig om te overleven<br />
en ze zullen niet zomaar aan de kant gaan.<br />
In mijn eigen proces gedurende de opleiding heb ik mogen voelen hoe diep de pijn<br />
en de gevoelens in mijn systeem zitten. Die zijn er niet zomaar even uit. Dat heeft<br />
tijd nodig!<br />
Extra dankbaar ben ik dan ook dat ik dit bij Henk mag leren. Zo kan ik er voor waken<br />
dat ik niet overmoedig wordt tijdens het werken met cranio. Ook al heb ik een enorm<br />
vertrouwen in cranio en ook steeds meer in mezelf, het is belangrijk om altijd weer in<br />
de juiste houding te stappen: ik hoef niks op te lossen, het lichaam en bewustzijn van<br />
de ander kan het zelf oplossen. Ik ben er enkel getuige van en dat is een hele<br />
dankbare taak.<br />
Ego-dood<br />
Het voorgaande brengt me bij de ego-dood. Voor dat ik hier dieper op in kan gaan<br />
zal ik uiteen zetten wat voor mij het ego inhoudt.<br />
Het ego is ons overlevingsmechanisme dat er voor zorgt dat we hoe dan ook een<br />
weg zullen vinden in onze basisbehoeften: eten, geld, onderdak, kleding en<br />
dergelijke. Naast deze basisbehoeften zorgt het ego ook voor aanpassing aan de<br />
omgeving. Zoals we bijvoorbeeld geboren worden op een plek in de wereld, bij<br />
bepaalde ouders in een bepaalde cultuur. Voor onze overleving zijn we als kind<br />
afhankelijk van die omgeving dus zullen we ons aanpassen hieraan. Ons vecht- en<br />
vluchtsysteem zorgt voor het gedrag wat we tijdens die eerste 6-7 levensjaren<br />
ontwikkelen. Dit gedrag bepaalt hoe we de rest van ons leven in eerste instantie, als<br />
een reflex, reageren op situaties buiten ons. Een situatie later in het leven hoeft maar<br />
een fractie te lijken op een situatie uit de kinderjaren en er zal een eerste reactie<br />
volgen zoals het kind heeft gereageerd vroeger. Bijvoorbeeld verdriet, angst,<br />
boosheid oftewel terugtrekken of aanvallen/verdedigen. Zoals we uit de alarmklas<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
15
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
weten kan ook een bevriezingsreactie mogelijk zijn, dus de ongeuite emotie gaat dan<br />
in het lichaam vastzitten.<br />
Wil men nu tot leven komen i.p.v. overleven, dan zal allereerst de emotionele<br />
ontwikkeling goed moeten verlopen. De emoties zijn noodzakelijk om energie in<br />
beweging te krijgen (energy in motion = emotion). In plaats van de emoties te<br />
onderdrukken of te ontkennen zullen ze eerst ervaren moeten worden. Een emotie<br />
wil gehoord en gevoeld worden, want het is een richtingaanwijzer van de Ziel: hier ligt<br />
een les!<br />
Achter de emotie ligt namelijk de ruimte en de energie om een verandering aan te<br />
gaan. Het leven verandert namelijk voortdurend en het is aan ons om daar in mee te<br />
gaan. Het is dan ook interessant om te onderzoeken welke kwaliteit nodig is in de<br />
gegeven situatie. Dat maakt dat moeilijke situaties de uitdagingen zijn die onze ziel<br />
op ons levenspad heeft gezet om te groeien. Zo bezien hebben emoties dus een<br />
belangrijke functie. Hoe beter we leren hoe hier mee om te gaan, en de emotie te<br />
leren gebruiken als wegwijzer voor groei, hoe sneller we leren om de uitdagingen<br />
aan te nemen en onze groei bewust te laten plaatsvinden. Dat maakt het SER werk<br />
in cranio zo de moeite waard.<br />
Wanneer deze emotionele ontwikkeling juist gemaakt wordt kan een mens verder<br />
groeien en zijn/haar eigen leven steeds meer vorm geven vanuit zijn eigen<br />
lesmateriaal. Dan komt een mens tot leven en kan hij contact maken met zijn eigen<br />
levenskracht. Het ego oftewel het overlevingsmechanisme kan geleidelijk aan kleiner<br />
worden (sterven), want de mens kan zo steeds meer zelf richting geven aan zijn<br />
levenspad overeenkomstig zijn zielenwil. De emoties kunnen steeds meer beheerd<br />
worden (wel voelen maar dan meteen leren doorschakelen naar de te maken<br />
kwaliteit) en langzaam maar zeker ontwikkelt de mens zich richting de kwaliteiten van<br />
het hart. De emoties zijn steeds minder nodig als de ontwikkeling gemaakt wordt die<br />
past bij het levensplan van die persoon. Het ego kan dus sterven om zo een mens tot<br />
bloei te laten komen. Dan komt een mens tot leven en kan in vrijheid en<br />
verbondenheid zijn pad lopen.<br />
Denk maar eens aan het zaad dat moet sterven in de aarde om tot groei en bloei te<br />
komen.<br />
Dat is de transformatie van ego (negativiteit) naar liefde (positiviteit).<br />
Aangezien dit een levensgroot proces is, zullen we dit in een soort van cirkelende<br />
beweging doorlopen. We leven in de dualiteit, dus we zullen op Aarde ten allen tijden<br />
hieraan uitgezet worden. Als we het ene geleerd hebben (een kwaliteit onder de knie<br />
hebben gekregen), dan zal er een volgende les komen. Dit om verdieping in de<br />
ontwikkeling te maken. Wanneer iemand heel dicht bij zijn eigen levensplan leeft, dat<br />
betekent verantwoordelijkheid neemt voor zijn eigen lesmateriaal (respons-ability), hij<br />
de meeste harmonie zal ervaren. Harmonie betekent niet dat alles alleen maar<br />
gemakkelijk is en dat je de weg van de minste weerstand neemt. Harmonie betekent<br />
ja zeggen tegen alles op je pad en dit als uitdaging aannemen.<br />
Je zou het ook kunnen omschrijven met het loslaten van de persoonlijke wil (controle<br />
willen hebben over het leven) en je overgeven aan de Goddelijke of Universele Wil.<br />
Na de transformatie ben je klaar om met hart en ziel te dienen in het Grote Geheel.<br />
En laat dat nou net zijn wat we met cranio bewerkstelligen! We nemen zo goed<br />
mogelijk onze eigen verantwoordelijkheid en laten de ander in zijn eigen<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
16
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
ruimte/waarde in het vertrouwen dat dat wat juist is in het levensplan van de ander<br />
mag gebeuren.<br />
Door de nabijheid van de cranio-sacraaltherapeut (of wie dan ook nabij kan zijn),<br />
voelt de ander zich verbonden, gesteund en gedragen. Uiteindelijk worden we<br />
allemaal gedragen door Moeder Aarde en ontvangen we de warmte van Vader Zon<br />
en in ons werk maken we verbinding met deze polariteiten. We worden een met hun,<br />
een met onszelf en een met de ander. Heelheid, vrede en harmonie is het gevolg.<br />
Dat is wat we bij alle overgangssituaties mogen begeleiden. Of het nu gaat om een<br />
bevalling, een pasgeborene, een stervende, een mens van welke leeftijd dan ook<br />
met welke ontwikkelingsstap hij ook geconfronteerd wordt, cranio is een<br />
levengevende en ondersteunende therapie.<br />
Voorbeeld van een overgangssessie<br />
Een vrouw van middelbare leeftijd komt in de praktijk met de vraag om met alarmklok<br />
te gaan werken. Ze is al langere tijd bezig moeilijke patronen in haar leven te<br />
transformeren en ze wil het alarmsysteem betrekken bij het volgende thema.<br />
Ze is opgegroeid in een voor haar gevoel koud gezin. Als kind zocht ze warmte en<br />
dat bracht haar bij familieleden die haar seksueel misbruikt hebben. Op latere leeftijd<br />
had ze veel partners, waar ze steeds weer de liefde en warmte zocht, en steeds<br />
kwam ze van een koude kermis thuis. Sinds een halfjaar is ze getrouwd met een<br />
partner waar ze veel van houdt. Maar het verleden achtervolgt haar nog steeds. Ze<br />
weet dat ze vroeger de beslissing heeft genomen dat mannen niet deugen toen haar<br />
vader als autoritair persoon haar moeder slecht behandelde. Haar moeder heeft<br />
volgens haar beleving niet juist gereageerd en heeft alles maar geslikt. Deze vrouw<br />
zoekt nu naar een manier hoe ze het dan wel juist kan doen voor haar gevoel. Maar<br />
de verstrikking zit haar steeds in de weg.<br />
Via haar bekken en hartgebied hebben we contact gemaakt met haar lichaam en<br />
bewustzijn. Ze heeft tijdens deze sessie via deze ingang inzicht mogen ontvangen<br />
dat de koppeling die ze als kind gemaakt te maken heeft met afhankelijke liefde. Ze<br />
had een ander nodig om haar leegte te vullen. Dat heeft ervoor gezorgd dat ze<br />
verwachtingen, eisen zelfs had naar haar partner(s). Dat voelt voor een partner (ook<br />
haar huidige) niet veilig, dus hij zal ook zijn overlevingsmechanismen gebruiken. Of<br />
er komen confrontaties of er wordt gevlucht in andere activiteiten. Dat maakt dat bij<br />
haar het alarmsysteem weer afgaat en ze ook heftig reageert op de situatie.<br />
We hebben het alarmsysteem bedankt dat het haar waarschuwt als er “iets” aan de<br />
hand is. Ze kan nu beter begrijpen dat de afhankelijke liefde niet is wat haar en haar<br />
partner gelukkig zal maken. Het gaat om vrijheid in verbondenheid. De ander de<br />
ruimte geven om zijn pad te lopen en dit zelf ook doen. Door zichzelf te vergeven dat<br />
ze als kind zo naïef was ( en dat viel haar niet mee) kan ze de zachtheid naar<br />
zichzelf toelaten. En dat maakt weer dat ze dan ook met meer zachtheid naar haar<br />
partner kan kijken. Ze hoeft niet meer te eisen, ze mag wel haar verlangens kenbaar<br />
maken, maar het is belangrijk om de ander ruimte te laten om ja of nee te zeggen.<br />
Als de partner dan in vrijheid kan kiezen voor wel of niet in een verlangen mee te<br />
gaan, dan is dat pas echte liefde, in vrijheid en verbondenheid.<br />
Zij bemerkte bij zichzelf dat ze geen nee kon horen van haar partner (autoritair<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
17
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
gedrag wat ze van haar vader heeft geleerd). Haar partner had een moeder die<br />
alleen maar nee liet horen, dus daar is hij als jonge jongen weggelopen. Nu kunnen<br />
ze samen de transformatie gaan maken en zowel hun persoonlijke ontwikkeling gaan<br />
maken als hun relatie laten groeien. Dat wat ze thuis geleerd hebben en waar ze niet<br />
gelukkig van waren heeft hun op zoek laten gaan naar een ander pad en nu is de tijd<br />
rijp om dit stuk aan te gaan en voort te bouwen op hun voorouders.<br />
Door het grote plaatje zichtbaar te krijgen tijdens deze sessie krijgt het moeilijke<br />
verleden betekenis en kan de les geleerd worden. Hierdoor kan ook gemakkelijker<br />
het oude patroon losgelaten worden en plaatsgemaakt worden voor het nieuwe<br />
gewenste patroon. Het oude patroon sterft af en het nieuwe wordt geboren!<br />
Overgangs sessies<br />
1. Een vrouw waarmee ik al diverse keren heb mogen werken. Ik voel bij de<br />
voeten dat ik bij het hoofd mag werken. Als ik mijn handen naast haar hoofd<br />
leg, voel ik dat ik afstand mag houden. Ik vraag haar of het o.k is als ik haar<br />
aanraak: nee is haar antwoord; dus mijn voelen klopte. Ik neem een beetje<br />
afstand en de vrouw gaat een diep voelen in welk gerelateerd is aan haar<br />
geboorte. Ze voelt de weerstand om geboren te worden; ik voel alsof ze aan<br />
het linkerarmpje eruit is getrokken. Zachtjes geven we de ervaring ruimte; haar<br />
lichaam schokt zachtjes mee. Dan kondig ik aan: het is een meisje; welkom!<br />
De sessie verloopt vrijwel helemaal in stilte, de vrouw kan niet praten. We<br />
hebben diep voelcontact en achteraf vertellen we elkaar wat we hebben<br />
ervaren. Heel mooie ervaring!<br />
2. Tijdens de babyklas werden we meegenomen naar de tijd voor de conceptie.<br />
Ik kon voelen dat ik naar de aarde werd getrokken omdat er “meer voelen<br />
nodig was”. Er hing een energie aan me die als verdriet voelde. Deze zwaarte<br />
trok me naar beneden. Het verdriet van mijn moeder trok mij naar haar toe. Ik<br />
kon de toestand van mijn ouders voelen, in positieve en negatieve zin.<br />
Langzaam werden mijn benen wiebelig (onzeker) totdat ik mijn midden en mijn<br />
doel voelde. Een sterke drang bewoog mij in de juiste richting. Op het moment<br />
van intrede van de zaadcel in de eicel heb ik een enorme gelukzaligheid<br />
gevoeld. Er was enorm veel ruimte, licht, een fijne sfeer waar ik contact kon<br />
voelen met diepe innerlijke vrede. Terwijl ik dit gevoel helemaal absorbeerde,<br />
lag ik met mijn handen gevouwen op mijn buik. Op een gegeven moment<br />
voelde ik dat het sterven precies zo voelt. Conceptie en sterven werden EEN<br />
in mij. Ik heb een uur lang bijna niet kunnen praten, slechts fluisteren. Ik heb<br />
mezelf de tijd gegeven om dit gevoel goed te integreren en nu kan ik het<br />
steeds weer oproepen. Het liefst was ik helemaal in die toestand gebleven,<br />
maar ja, er zit nog een leven tussen dat geleefd wil worden. Dus ik probeer<br />
het gevoel wat ik heb ervaren terug op te roepen wanneer het in me opkomt.<br />
3. Vervolgens gingen we in een volgende sessie de geboorte oproepen in een<br />
groepjes van drie. De persoon aan mijn hoofd gaf op een gegeven moment<br />
richting aan mijn hoofd. Dat riep in mij een enorme weerstand op: de impuls<br />
moet van mij uitkomen (tenminste dat had ik zo begrepen). Ik voelde mijn nek<br />
spannen en uiteindelijk heb ik het haar kunnen vertellen. Ze reageerde door te<br />
zeggen: neem je tijd. Dat waren de juiste woorden, want op dat moment kon ik<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
18
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
de beweging in gang zetten en me overgeven aan de beweging die volgde. Ik<br />
trok op als een foetus en rolde naar de zijkant van de tafel. Vol vertrouwen liet<br />
ik me met mijn hoofd naar beneden vallen. Ik werd door drie liefdevolle<br />
collega’s ontvangen en geliefkoosd. Ik lag helemaal opgerold, vertrouwde het<br />
nog niet helemaal. Mijn linkerkant werd ondertussen uitgebreid gestreeld, en<br />
dat was precies wat ik nodig had. Mijn vrouwelijke kant werd zo ontvangen.<br />
Later toen ik mijn moeder belde, kon zij me vertellen dat vroeger het helemaal<br />
niet gebruikelijk was om baby’s meteen bij de mamma op de buik te leggen.<br />
Ze werden meteen weggepakt en nagekeken. Door de omstandigheden in de<br />
familie toentertijd ben ik weinig aangeraakt; er was veel stress om me heen<br />
(mijn moeder en vader) en ik heb een jaar lang bijna alle melk overgegeven.<br />
Hierdoor heb ik toen slecht kunnen aarden. Nu kreeg ik een nieuwe kans!<br />
Tonnie<br />
Tonnie haar echtgenoot meldde zich bij mij met het gegeven dat Tonnie was<br />
opgenomen in het ziekenhuis. Ze bleek een kankerplekje op haar linkerlong<br />
en in de hersenen te hebben. Ze had een epileptische aanval gehad, wat deze<br />
zaken aan het licht heeft gebracht. Samen zetten ze alles op alles voor haar<br />
genezing zowel regulier als “alternatief”.<br />
Ik ging naar haar toe in het ziekenhuis en besprak met haar de mogelijkheden.<br />
Wat voor mij belangrijk was op dat moment, was om haar te laten weten dat ik<br />
haar niet genezen kon. Mijn begeleiding zou wel kunnen zorgen voor het beter<br />
aan kunnen van het hele proces en een stuk bewustwording. Zelf past ze al<br />
jaren Reiki toe, dus ze weet over het zelfgenezend vermogen en ze ging<br />
akkoord om op regelmatige basis bij elkaar te komen. Aangezien het voor<br />
haar een uitje was, kwam ze graag met haar man naar mijn praktijk.<br />
De eerste sessie hebben we naast het praten vooraf cranio laten ervaren. Ze<br />
werd er erg rustig van en dat had ze nodig. Ik gaf haar huiswerk mee om een<br />
soort van levenslijn te maken, waarop alle belangrijke positieve en negatieve<br />
gebeurtenissen een plaats hadden. Ook een creatief werkstuk mocht gemaakt<br />
worden om haar leven uit te beelden.<br />
De tweede sessie bracht Tonnie een schilderij mee met een prachtige gouden<br />
zon en warme kleuren eromheen. Het schilderij was al enkele jaren oud, maar<br />
toen ze het maakte had ze haar eigen kracht gevoeld, iets wat ze grotendeels<br />
in haar leven gemist heeft. Ze vertelde over haar ouders en de moeilijke band<br />
die ze vooral met haar moeder had. Ze voelde zich een bezit van haar en daar<br />
voelde ze zich niet respectvol in behandeld. Ze heeft haar ouders jaren niet<br />
gezien, en sinds enkele jaren is het contact weer enigszins hersteld.<br />
We gingen werken met familieopstelling. Om haar uit haar hoofd te krijgen<br />
gingen we eerst voelend haar lichaam langs vanaf de tenen. Vervolgens<br />
nodigden we haar moeder uit. Een emotionele sessie, waarbij ze kon<br />
aangeven dat haar moeder anders tegen zaken aankeek als zijzelf. Ieder werd<br />
met respect op haar eigen plaats gezet.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
19
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
De derde sessie kwam ze met het verhaal dat ze heel veel op had moeten<br />
schrijven. Er was heel veel negativiteit uit gekomen richting haar moeder. Daar<br />
was ze erg van geschrokken en ze voelde zich er schuldig over. Zo erg was<br />
het allemaal toch ook weer niet geweest? (inzicht!). Ik vertelde haar dat ze zo<br />
juist goed op weg is, want om heel te worden moet zowel het licht als donker<br />
erkend en ervaren zijn. Van daaruit kun je bewust keuzes maken. De kanker is<br />
een uitdrukking van vechten en onbewust en bewust heeft ze strijd geleverd<br />
met haar moeder. Door deze strijd aan het licht te laten komen kan hij<br />
losgelaten worden, wat een positief gevolg kan hebben op de kanker (het<br />
vechten mag stoppen). Het geschrevene mag verbrand worden zodat het kan<br />
transformeren.<br />
We gingen die sessie in gesprek met het plekje op haar linker long. Ze was<br />
zeer emotioneel over het feit dat ze ermee in gesprek kon gaan. We hebben<br />
dit plekje samen met haar innerlijke wijze vrouw kunnen verbinden met haar<br />
krachtcentrum (in haar bekken), waar ze rust uit naar boven kon laten<br />
stromen. Ze had ook behoefte aan vrolijkheid, maar kwam erachter dat dit een<br />
stukje overlevingsmechanisme voor haar is om moeilijke situaties aan te<br />
kunnen.<br />
Tijdens de sessie vroeg ik haar hoe een gezonde geest in een gezond lichaam<br />
zou voelen. Ze antwoordde met helemaal wit licht van binnen. In het<br />
sjamanisme heb ik geleerd dat met wit en zwart licht werken te heftig is. Zwart<br />
sluit af en wit is veel te heftig. Het kan mensen in een psychose brengen, dus<br />
daar attendeerde ik haar op. Toen bleek dat ze sinds enkele maanden wit licht<br />
in haar zelf visualiseerde….. Aangezien we in de dualiteit leven zal bij het<br />
oproepen/wensen van het een, ook het tegenovergestelde aspect zich laten<br />
gelden. Het is dus mogelijk dat ze door dit verlangen de kanker heeft<br />
aangetrokken. Dat kunnen we natuurlijk niet bewijzen, en misschien was de<br />
kanker toch gekomen, maar als we kijken vanuit de universele wetten dan zou<br />
dit wel eens kunnen kloppen. Ze gaf tijdens de sessie aan dat het plekje op<br />
haar long te maken had met een soort van eis, dat haar partner het anders<br />
moest zijn. Langzaam maar zeker wordt ze zich bewust van dit ontkende deel<br />
van zichzelf. Ze projecteerde haar verlangens, eisen en onmacht op haar<br />
moeder en haar partner.<br />
We maakten tijdens deze zelfde sessie nog contact met haar innerlijk kind. Ze<br />
besefte dat ze dat had verwaarloosd en ze heeft er opnieuw verbinding mee<br />
gemaakt. Via een symbool zou het kind zich melden wanneer het contact met<br />
haar wil.<br />
Ik was onder de indruk van het feit dat in enkele sessies zoveel zaken naar<br />
boven kwamen. En dat is begrijpelijk, want iemand die de dood voor de deur<br />
heeft is er alles aan gelegen om nog zijn groei door te maken. Zelfs aan het<br />
einde van het leven kan de levensopdracht nog gemaakt worden. Zo kan zij in<br />
het diepste donker van de ziekte haar licht en kracht neerzetten ten dienste<br />
van zichzelf en haar gezin. Ze moet alle zeilen bijzetten maar ze is zeer<br />
gemotiveerd.<br />
De vierde sessie werd een praatsessie thuis bij Tonnie, samen met haar man<br />
en zoon. Er is vooral veel storing in de relatie en dat is voor het hele gezin<br />
moeilijk.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
20
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Na enkele weken werd ik gebeld door de man van Tonnie; het was weer crisis<br />
in hun relatie. Ik ben er naar toe gegaan, aangezien Tonnie niet meer mobiel<br />
genoeg is. Een moeilijke kwestie uit het verleden was naar boven gekomen en<br />
vooral haar man moest zijn verhaal kwijt. Tonnie had haar hart gelucht en hem<br />
iets opgebiecht, waar hij eigenlijk zelf toestemming voor had gegeven. Nu<br />
werd de blaar/puist als het ware doorgeprikt. Het hele gebeuren moet nu een<br />
plekje krijgen. Ik heb Tonnie nog een cranio behandeling gegeven die haar<br />
weer iets rustiger maakte.<br />
Henk , het vervolg<br />
Na een jaar begeleiding van Henk, voelt hij de dood naderen. Hij eet minder, zijn<br />
geheugen laat hem steeds meer in de steek, het morfine gebruik wordt weliswaar<br />
verminderd, maar hij voelt zich vaker ziek en kortademig.<br />
Ik heb met hem een geleide meditatie gedaan om zijn lichaam tot rust te brengen.<br />
In deze meditatie, waarbij we eerst zorgden voor een goede gronding met moeder<br />
Aarde en Vader Hemel, gingen we een groen landschap in, waar we een fijn plekje<br />
zochten om te gaan zitten. Via de ademhaling ademde we gezondheid in, ziekte uit;<br />
vrede in, vechten uit. Henk zijn ademhaling werd eens tuk rustiger al kon hij dat zelf<br />
niet voelen. Hij was niet bekend met meditatie, dus hij was erg gefocust op mijn<br />
woorden. Ik heb hem aangeraden deze meditatie toe te passen wanneer hij zich<br />
onrustig zal gaan voelen, pijn heeft of moeilijk kan slapen. De vraag is echter of hij<br />
het op kan brengen of zelfs onthouden. De ziekte begint zijn tol steeds zwaarder te<br />
eisen.<br />
Henk heeft het gevoel dat het einde nadert en dit neemt hij waar door een zekere<br />
stilte in zichzelf.<br />
In een vervolgsessie komt bij Henk weer de vraag boven waarom hij zoveel<br />
moeilijkheden heeft gekregen. Hij heeft toch zo zijn best gedaan. Tijdens een<br />
gesprek praten we over de Universele (Goddelijke) Wil. Het boekje Leerboek van het<br />
Leven geeft daar een duidelijke uitleg over. Het komt er kort gezegd op het volgende<br />
neer: wat je met je persoonlijke wil wil, bereik je niet of met heel veel tegenslag. Wat<br />
je met je persoonlijke wil niet wil, trek je aan (zolang je nog voorkeur hebt voor het<br />
een, trek je het ander aan). De persoonlijke wil staat hier voor ons ego.<br />
Zodra we ons echter afstemmen op de Universele/Goddelijke Wil, zal alles in ons<br />
leven ons toe komen vallen, overeenkomstig onze diepste wensen. Loslaten dus en<br />
het leven zich laten ontvouwen en luistern naar de impuls van je Ziel.<br />
Henk functioneert vanuit zijn reptielenbrein; hij heeft zijn zoogdierenbrein in zijn prille<br />
jaren niet kunnen laten vollopen. Hij leeft vanuit het straffen en belonen principe. Als<br />
ik maar goed mijn best doe, dan word ik beloond ….Dit is dus een illusie. Hij ervaart<br />
het als straf wat hij allemaal heeft meegemaakt. Daarnaast voelt hij zich een<br />
“Christian soldier” en dat heeft hij ook geleefd. Wellicht was dat ook zijn Zielenplan,<br />
hij heeft in de moeilijke tijden zijn kracht leren kennen. De vreugdes en het verdriet<br />
en de pijn die bij het leven horen heeft hij ten volle beleefd.<br />
In onze cranio sessies komen we hetzelfde principe tegen: zodra we iets willen met<br />
de cliënt ontstaat er een druk en kan de cliënt niet van binnenuit komen met het<br />
groeiproces. Hoe meer we ons overgeven aan de Universele/goddelijke Wil, hoe<br />
meer er gebeurt wat nodig is voor de cliënt.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
21
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Het is dus noodzakelijk om iedere verwachting tijdens een sessie los te laten en<br />
alleen toestaan wat er als vanzelf komt. Niet vanuit een onverschilligheid die niet<br />
oplet of zich terugtrekt, maar juist met de volle aandacht aanwezig zijn.<br />
Surf Rabbi<br />
Op een DVD van de Happinez gaat een jongeman op reis langs diverse spirituele<br />
meesters die op dit moment op de Aarde zijn. Een Joodse Rabbi neemt hem mee<br />
naar de zee. Beiden gaan ze op een surfplank liggen in de golven (cranio!). De Rabbi<br />
vertelt: je weet dat er steeds nieuwe golven blijven komen, je kunt ze niet<br />
tegenhouden. Wel kun je met volle aandacht aanwezig zijn en de golf aan voelen<br />
komen en je midden proberen te houden, zodat je zo evenwichtig mogelijk dor de<br />
golf heen komt.<br />
De moeilijkheden op ons pad zijn de golven van verandering. Ze zijn als uitdagingen<br />
die ons de mogelijkheid geven om te groeien. Hoe bewuster en met aandacht we ze<br />
aangaan, hoe groter ons groeiproces.<br />
Mensen met veel moeilijkheden zijn niet zielig, maar zijn dappere zielen die gekozen<br />
hebben voor een stevige evolutie. Daar mogen we respect voor hebben en hun waar<br />
nodig op weg helpen of steunen in hun evolutie.<br />
Stervenden gaan ook een moeilijke golf door en juist daar is de motivatie vaak hoog<br />
om nog de evolutie te maken waarvoor iemand is gekomen.<br />
Al heeft iemand zijn hele leven niet volgens zijn zielenplan geleefd, in de laatste<br />
levensfase, zelfs minuten kan de evolutie soms nog gemaakt worden. Iemand kan<br />
tot een dieper inzicht komen en zelfs tot aanvaarding van alle moeilijkheden tijdens<br />
zijn leven.<br />
Vandaar dat stervensbegeleiding zo’n prachtig werk is! Want wat is er fijner dan in<br />
overgave en vrede sterven? Ik gun het iedereen!<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
22
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Overgaan naar de andere zijde: kenmerken aan het levenseinde<br />
Ons lichaam bestaat uit 4 basiselementen of energieën: aarde, water, vuur en lucht.<br />
Deze elementen hebben ieder hun eigen functie en zullen dus ook op verschillende<br />
manieren merkbaar aan het lichaam onttrokken worden.<br />
Het aarde element omvat het beendergestel en de spieren plus het reukvermogen<br />
(1 e chakra). Tijdens het stervensproces kan de cliënt pijn in de botten of spieren<br />
ervaren. Ook afname van de levensvreugde is duidelijk waarneembaar. Mogelijk is<br />
de cliënt gevoelig voor geuren, wordt er misselijk door. Emotioneel kan hij zich<br />
behoeftig voelen, huilerig en niet graag alleen. Er kan angst voor het donker zijn en<br />
onrustige dromen. Bleke huid door terugtrekking van de ziel.<br />
Het waterelement houdt verband met het bloed, vloeistoffen, de smaak en emoties.<br />
Er kan vochtverlies optreden door loopneuzen, tranen, incontinentie, kwijlen of open<br />
wondjes. De smaak kan sterk veranderen en emotioneel kan de cliënt het gevoel<br />
hebben dat hij in een zak water zit.<br />
Het vuurelement houdt verband met hart, lever, longen en nieren, de meest vitale<br />
functies. Het heeft invloed op het gezichtsvermogen (inzicht). Er kunnen enorme<br />
temperatuurwisselingen plaatsvinden: hevige warmte of rillen van de kou. Hoe verder<br />
het vuur element zich terugtrekt, hoe kouder de ledematen worden en de laatste fase<br />
dichterbij komt.<br />
Het lucht element gaat over de longen en de oren: die trekken zich als laatste terug.<br />
De ademhaling kan onregelmatig worden of zelfs reutelend. Het gehoor blijft van alle<br />
zintuigen het langst intact, dus communicatie met de stervende is absoluut zinvol. De<br />
droomfase getuigt van visioenen, lichtwezens, overleden familieleden, tunnel met<br />
licht en dergelijke universele fenomenen (dit blijkt namelijk in alle culturen hetzelfde<br />
te gaan).<br />
Kenmerken die het levenseinde aankondigen zijn:<br />
- Afnemende behoefte aan sociale omgang,<br />
- Afnemende eetlust,<br />
- Lichamelijke afbraak: basisfuncties die achteruitgaan,<br />
- Opgewondenheid en rusteloosheid,<br />
- Toenemende sufheid en veranderingen in spraak en bewustzijn,<br />
- Onregelmatige ademhaling,<br />
- Gebrekkige wondgenezing,<br />
- Visioenen, dromen.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
23
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Droomwereld<br />
Werken met stervenden vraagt van ons als therapeut een diep aan kunnen voelen<br />
van onze cliënten. Zeker als de fase ingaat waarbij er geen directe, yange, naar<br />
buiten gerichte communicatie meer mogelijk is, dan kan juist ons aanvoelen ons<br />
verder op weg helpen. De innerlijke, yinne communicatie kan ons dan verder helpen.<br />
Innerlijke beelden, symbolen en gevoelens kunnen dan wegwijzers zijn. Het diepe<br />
afstemmen op de stervende is daarbij natuurlijk uitermate belangrijk. Vooral de<br />
laatste weken komt er veel droom info naar degene die gaat sterven.<br />
Via deze manier van communicatie kun je de ander begeleiden naar de yinne<br />
overkant.<br />
Dit is een heel persoonlijk proces. Het kan geoefend worden door bijvoorbeeld veel<br />
met dromen bezig te zijn: alle dromen opschrijven en na verloop van tijd je eigen<br />
symboliek leren begrijpen. Ook schilderen, kleien, zang, dans, toneel en andere<br />
creatieve vakken kunnen hulpmiddelen zijn om meer contact met het voelen te<br />
krijgen (yinne poorten).<br />
Het gaat om de innerlijke wijsheid die ruimte mag krijgen in ons bestaan.<br />
<strong>Cranio</strong> helpt ons om het voelen verder te ontwikkelen en niet alleen bij stervenden<br />
maar bij alle cliënten als extra communicatiemiddel in te zetten.<br />
De dromen kunnen verdeeld worden in eliminerende dromen en symbolische<br />
dromen. De eliminerende dromen ruimen als het ware de informatie die overdag is<br />
binnengekomen op. Het zijn veelal chaotische dromen. De symbolische dromen zijn<br />
boodschappen van de ziel. De droom werkt als een oplading van de intuïtie,<br />
waardoor de persoon overdag nieuwe informatie heeft middels zijn intuïtie. Deze<br />
droombeelden zijn symbolen van de ziel. Door regelmatig dromen op te schrijven<br />
kan de eigen symboliek onderzocht worden.<br />
Betekenis van cranio in deze fase<br />
De diepe verbinding die we met ons werk ervaren is een methode bij uitstek om met<br />
stervenden te werken. De normale communicatie neemt steeds meer af. Door<br />
gevoelscontact te maken kan de cliënt toch een warmte, troost en verbinding blijven<br />
voelen met zijn omgeving. Hij kan het als troost en aanmoediging ervaren om door dit<br />
proces heen te gaan.<br />
Door fysiek het ritme te volgen blijft de essentie van de cliënt aangeraakt. Ook al zal<br />
naar alle waarschijnlijkheid het ritme veranderen, door erbij te blijven voelt de<br />
stervende zich gesteund. Misschien kan hij daardoor ook beter gecenterd blijven, wat<br />
het stervensproces ten goede komt.<br />
In het Tibetaanse dodenboek staat beschreven hoe de overgang wordt gemaakt. Het<br />
hele leven komt als het ware voorbij en hoe beter de stervende deze film neutraal<br />
kan waarnemen, hoe harmonieuzer de overgang zal zijn. Als hij zich verliest in het<br />
levensverhaal en zich laat afleiden door alle gevoelsindrukken die dat met zich<br />
meebrengt dan is er meer verwarring en onrust.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
24
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Loslaten<br />
Loslaten betekent niet dat het me niet uitmaakt,<br />
het betekent dat ik het niet voor iemand anders kan doen.<br />
Loslaten betekent niet dat ik wegvlucht;<br />
Het is het besef, dat ik niet een ander kan beheersen.<br />
Loslaten is niet het onmogelijk maken,<br />
Maar toestaan om te leren van menselijke consequenties.<br />
Loslaten is het liefdevol toelaten,<br />
Hetgeen betekent dat ik het resultaat niet in de hand heb.<br />
Loslaten is niet proberen een ander te veranderen of de schuld geven, het is<br />
jezelf zo goed mogelijk maken.<br />
Loslaten is niet zorgen voor maar geven om.<br />
Loslaten is niet even regelen, maar ondersteunend zijn.<br />
Loslaten is niet oordelen, maar de ander toestaan mens te zijn.<br />
Loslaten is niet in het middelpunt staan en alles beheersen,<br />
Maar het anderen mogelijk maken om hun eigen lot te bepalen.<br />
Loslaten is niet anderen tegen zichzelf beschermen,<br />
Het is een ander toestaan de werkelijkheid onder ogen te zien.<br />
Loslaten is het niet ontkennen, maar accepteren.<br />
Loslaten is niet alles naar mijn hand zetten, maar elke dag nemen zoals die<br />
komt en er mezelf gelukkig mee prijzen.<br />
Loslaten is niet kritiek leveren op anderen of hun leven voor hen leiden, maar<br />
proberen te worden wat ik droom te zijn.<br />
Loslaten is niet spijt hebben van het verleden,<br />
Maar groeien en leven voor de toekomst.<br />
Loslaten is minder vrezen en meer liefhebben.<br />
Door los te laten en te vergeven wordt de doodsstrijd uitgeschakeld en komen we tot<br />
loutering en dankbaarheid.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
25
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Culturele verschillen in de wijze van stervensbegeleiding<br />
Om meer inzicht te krijgen in de wijze van stervensbegeleiding, kunnen we<br />
onderzoeken hoe dat in andere tradities gebeurt. We kunnen ons hierdoor laten<br />
inspireren en komen tot een universele vorm van stervensbegeleiding. Want tenslotte<br />
zijn we allemaal mensen!<br />
De Christelijke traditie<br />
De ziekenzalving of het heilig oliesel is een van de zeven sacramenten van de<br />
Katholieke Kerk alsmede van de Orthodoxe Kerken. Ziekenzalving wordt in<br />
toenemende mate ook in Protestantse Kerken toegepast.<br />
Het wordt door de priester toegediend aan zieken die in doodsgevaar verkeren; zij<br />
worden op het voorhoofd en op de handen (in oude ritus op voorhoofd, neus, oren,<br />
ogen, mond, handen en soms voeten) gezalfd met speciaal hiervoor gezegende pure<br />
olijfolie, waarbij tegenwoordig slechts eenmaal deze woorden worden uitgesproken:<br />
Per istam sanctam unctionem et suam piissimam misericordiam adiuvet te<br />
Dominus gratia Spiritus Sancti, ut a peccatis liberatum te salvet atque propitius<br />
allevet.<br />
"Moge onze Heer Jezus Christus door deze heilige zalving en door Zijn<br />
liefdevolle barmhartigheid u bijstaan met de genade van Zijn Heilige Geest.<br />
Moge Hij u van zonden bevrijden, u heil brengen en verlichting geven".<br />
Soms wordt gesproken van laatste sacramenten. Hiermee worden naast de<br />
ziekenzalving ook de (laatste) biecht en de (laatste) communie (het viaticum)<br />
bedoeld. Andere benamingen voor deze combinatie van biecht, sacrament van de<br />
zieken en communie sacramenten der stervenden en sacramenten der zieken.<br />
In delen van Nederland, met name in Limburg en Twente, gebruikt men hiervoor het<br />
woord bediening in de vorm van het bediend worden van de ernstig zieke gelovige<br />
door de priester.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
26
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Gebed voor heelmeesters – St. Franciscus<br />
Heer,<br />
Maak mij tot een instrument van Uw heil<br />
Waar ziekte is, laat mij genezing brengen;<br />
Waar letsel is hulp;<br />
Waar lijden is verlichting;<br />
Waar droefheid is vertroosting;<br />
Waar vertwijfeling is hoop;<br />
Waar dood is aanvaarding en vrede.<br />
Geef, dat ik niet tracht mij waar te maken, maar probeer te helpen;<br />
Niet zoek naar onderdanigheid, maar probeer te begrijpen;<br />
Niet zoek naar eer, maar probeer lief te hebben;<br />
Want juist door onszelf te geven, kunnen we helen;<br />
Door te luisteren troosten we;<br />
En door te sterven worden we geboren voor het eeuwige leven.<br />
De Indiaanse traditie<br />
De Indiaanse cultuur is vol van tradities, rituelen en ceremonies. Ze worden op<br />
allerlei manieren ingezet om de betekenis van dagelijkse gebeurtenissen kracht bij te<br />
zetten en de verbinding tussen alles wat leeft uit te drukken.<br />
Zo gaat het bij de Indianen niet alleen over mensen – broeders en zusters- maar ook<br />
over de dieren, die ook als jongere broers en zussen beschouwd worden; de planten<br />
bomen – het staande volk – en de stenen, het stenen volk genoemd. Zelfs alle<br />
voorouders hebben in de dagelijkse beleving hun welverdiende plaats in het geheel<br />
met Great Spirit als overkoepelend geheel. Je zou het ook God, Al, Universum of de<br />
Kosmos kunnen noemen.<br />
Op zeer respectvolle wijze wordt alles wat leeft gerespecteerd en er is een diep<br />
begrip van de samenhang van alles en iedereen. We zijn allemaal afhankelijk van<br />
elkaar en zo wordt eenieder op juiste wijze gezien en erkend.<br />
De dood is een vanzelfsprekend thema in het leven bij de Indianen, zeker gezien het<br />
feit dat de voorouders nog over de dood heen geëerd en betrokken worden bij het<br />
maken van keuzes. Indianen plachten besluiten te nemen die ook goed zijn voor de<br />
7 e generatie kinderen die na hun komt. Dat is overstijgend aan hun eigen ego;<br />
wetend dat de keuzes van nu gevolgen hebben voor de nakomelingen.<br />
Ook de geestkracht, Spirit in ieder, wordt geëerd. Vanuit dit principe wordt degene<br />
die stervende is alle ruimte gegeven om alles zoveel mogelijk naar eigen wens te<br />
regelen. De hele clan is in principe dienstbaar aan alle laatste wensen van de<br />
stervende. Het is/was niet ongebruikelijk dat er samen gebeden en gezongen werd.<br />
Er worden verhalen verteld als troost voor de achterblijvers. Na een dienst of<br />
ceremonie die speciaal voor de stervende werd gehouden, kon de stervende<br />
heengaan, net zoals in onze cultuur vaak nog de laatste zalving wordt gegeven.<br />
Rituelen en ceremonies hebben in wezen ook als taak om overgangssituaties<br />
gemakkelijker te laten verlopen; emoties worden erdoor gekanaliseerd. Mensen<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
27
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
kunnen door een mooie dienst of ritueel hun dank betuigen; verhalen vertellen<br />
vreugde en leed met elkaar delen, wat het rouwproces ten goede komt.<br />
De Joodse traditie<br />
In de Joodse wet is geregeld hoe een waardige en zinvolle dood bevordert kan<br />
worden. De stervende moet de gelegenheid krijgen om zijn familie te zegenen,<br />
belangrijke zaken aan hen mee te delen en zich te verzoenen met God.<br />
De Joodse traditie gaat de confrontatie met de dood rechtstreeks aan en beschouwt<br />
een terminale ziekte (Shechiv Mera) en het sterven (Goses) als een tijd waarin<br />
dierbaren de patiënt moeten omgeven met troost en bemoediging. De patiënt wordt<br />
aangemoedigd zijn tijdelijke en geestelijke zaken goed te regelen, zonder dat<br />
daardoor angst voor de dood moet ontstaan.<br />
De patiënt wordt uitgenodigd om een belijdenis te doen (een soort van biecht) om zo<br />
zijn/haar zorgen en angsten te uiten. Een geruststellende omgeving is hierbij<br />
belangrijk. Berouw van onverwerkte zaken uit het verleden is een mogelijkheid om<br />
zich opnieuw met God te verzoenen.<br />
“Ik erken voor U, mijn God, en God van mijn Vaderen, dat mijn genezing en mijn<br />
dood volledig in Uw handen liggen. Moge het Uw wil zijn mij een volledig herstel te<br />
verlenen. Als ik echter zal sterven, laat mijn dood dan de verzoening zijn voor alle<br />
zonden en overtredingen die ik tegenover U heb begaan. Laat mij deelhebben aan<br />
het toekomstig leven.”<br />
Door belijdenis, berouw, materiele en geestelijke zaken op orde te stellen wordt er<br />
voldaan aan de emotionele, spirituele en praktische behoeften van de stervende.<br />
Hierdoor zal hij/zij innerlijke kracht vinden om door deze levensfase heen te gaan.<br />
In de Joodse traditie is de dood een onvermijdelijk deel van het leven. In de wet staat<br />
aan de ene kant beschreven hoe alles gedaan moet worden om een mens te<br />
genezen en aan de andere kant het sterven niet belemmert mag worden door zaken<br />
van buitenaf.<br />
Hiermee wordt de ethiek aangeraakt over wat is nog wel en wat is niet meer ethisch<br />
verantwoord om het leven te verlengen. In principe zijn artsen opgeleid om levens te<br />
redden en te verlengen. Maar er zijn natuurlijk grenzen. Het is een gebied wat voor<br />
ieder persoonlijk weer anders kan liggen, maar feit is dat door (onnodig) een leven te<br />
verlengen, de doodsstrijd wordt uitgesteld of langer gemaakt. Per individu zal dit<br />
afgewogen moeten worden door artsen en familie.<br />
In de Joodse gemeenschap is het verder gebruikelijk om een stervende voortdurend<br />
bij te staan; zoveel mogelijk mensen helpen mee gedurende deze fase. Dit om er<br />
voor te zorgen dat nabestaanden niet achteraf met schuldgevoelens blijven zitten of<br />
wel alles gedaan is voor de stervende. De onderlinge verbondenheid is hier weer<br />
duidelijk zichtbaar.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
28
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Boeddhisme<br />
Het boeddhisme is geen religie, maar een levenswijze. De Boeddha was geen god,<br />
maar een leraar. In het Boeddhisme wordt lijden gezien als een mogelijkheid tot<br />
geestelijke groei. Vandaar dat boeddhisten het leven aanvaarden in lijden, leven en<br />
dood. Bewustzijn is het belangrijkste in het boeddhisme; elke moeilijkheid is een<br />
groeikans.<br />
In het boeddhisme bestaat er geen dood. Men heeft het over her Rad van<br />
Wedergeboorte. Ieder leven eindigt zoals een dag eindigt; je gaat over naar een<br />
andere zijns toestand (energetisch, nacht, yin). Na een tijd kom je weer terug aan<br />
deze zijde van de realiteit (materie, dag, yang).<br />
Boeddhistische monniken oefenen soms hun hele leven lang in het sterven: ze<br />
proberen zo bewust geconcentreerd in het nu te leven, dat ze dit ook tijdens het<br />
sterven kunnen. Ze zullen dan ook een voorkeur hebben om zonder<br />
geestverruimende middelen te sterven (dus ook geen pijnbestrijding).<br />
In het Tibetaanse dodenboek staat uitgebreid beschreven hoe de Boeddhisten het<br />
sterven ervaren. De overledene wordt voorgelezen uit het boek, om hem zelfs na het<br />
sterven de weg te wijzen naar het Hiernamaals.<br />
In het Tibetaanse Dodenboek staat beschreven hoe de verschillende fases (bardo’s)<br />
van het leven en sterven zijn, zoals door deze monniken ervaren wordt.<br />
1. De “natuurlijke” bardo van dit leven: de periode tussen geboorte en dood is de<br />
beste tijd om ons voor te bereiden op de dood.<br />
2. De “pijnlijke” bardo van het sterven: de periode van het begin van het<br />
stervensproces tot het ophouden van de “innerlijke ademhaling”, ofwel het<br />
echte moment van sterven. Deze fase lijkt op het inslapen, de deltagolven van<br />
de hersenen.<br />
3. De “schitterende” bardo van “dharmata” (pure ervaring van de realiteit): na-dedood<br />
ervaring met ervaringen van licht, kleur en geluid, straling van de natuur.<br />
Deze fase lijkt op het moment net voor het inslapen; thètagolven van de<br />
hersenen.<br />
4. De “karmische” bardo van wording is een tussenstaat en voorbereiding tot het<br />
volgende incarnatiepunt (deze fase lijkt op onze droomwereld, deltagolven).<br />
De grondtoon van de bardo’s is eigenlijk een constante wisseling van grote<br />
onzekerheid (verwarring) en wijsheid (helderheid). We weten nooit helemaal zeker<br />
hoe het leven zich zal ontwikkelen. Het kan van het ene op het andere moment<br />
veranderen. Vandaar dat de monniken zich oefenen in concentratie om het leven en<br />
de dood in al zijn aspecten te kunnen waarnemen en doorgronden.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
29
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Deze oefening raakt ook het cranio-sacraalwerk: concentratie en met de volle<br />
aandacht in het Hier en Nu! Open houding, niet invullen, ontspannen werken met het<br />
parasympathische zenuwstelsel.<br />
In het Tibetaanse dodenboek wordt ook beschreven hoe tijdens de overgang naar<br />
Gene Zijde allerlei demonen (donkere nacht van de ziel) zich laten zien. Het is heel<br />
belangrijk om juist dan de concentratie op het licht te houden, weten waar je naar toe<br />
gaat en je niet laten meenemen door de negativiteit die nog aan je hangt en waar je<br />
doorheen moet. En ook dat is een fenomeen wat we ook tijdens het leven kunnen<br />
toepassen: dat wat je aandacht geeft groeit. (zie pagina Twee wolven)<br />
Twee wolven<br />
Een oude Cherokee indiaan geeft zijn kleinzoon onderricht over het leven.<br />
"Binnen in me is een gevecht gaande", zegt hij tegen de jongen.<br />
"Het is een afschuwelijk gevecht tussen twee wolven. De ene wolf bestaat uit<br />
woede, jaloezie, verdriet, spijt, hebzucht, verwaandheid, zelfmedelijden,<br />
schuldgevoelens, wrok, minderwaardigheid, leugens, valse trots, superioriteit en ego.<br />
De andere wolf is vreugde, vrede, liefde, hoop, kalmte, nederigheid, vriendelijkheid,<br />
welwillendheid, medegevoel, vrijgevigheid, waarheid, compassie en geloof.<br />
Binnen in jou woedt dezelfde strijd - en datzelfde geldt voor ieder mens."<br />
De kleinzoon denkt daar enkele ogenblikken over na en vraagt dan aan zijn<br />
grootvader:<br />
"Welke wolf zal het gevecht winnen?"<br />
De oude Cherokee glimlacht en antwoordt eenvoudig:<br />
"Degene die je voedt, die je het meeste aandacht geeft."<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
30
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Rituelen rond de dood: vroeger<br />
Rituelen rond de dood zijn geen uitvinding van onze tijd. Archeologische vondsten<br />
tonen aan dat de mens al van in zijn prille bestaan met de dood bezig was. Al<br />
eeuwenlang gebruiken mensen rituelen om op een plechtige manier afscheid te<br />
nemen van de doden.<br />
Egyptenaren<br />
Een bijzonder aspect van de Oud-Egyptische cultuur was het balsemen van<br />
overledenen. Dit Egyptische gebruik vond zijn oorsprong in de klimatologische en<br />
landschappelijke omstandigheden van het land. In de Prehistorie begroef men de<br />
doden gewikkeld in matten of dierenhuiden in het zand van de woestijn. In een<br />
dergelijke omgeving werd al het vocht aan de weefsels van het lichaam onttrokken,<br />
waardoor er natuurlijke mummies ontstonden.<br />
Toen men er echter toe overging de doden in kisten te leggen en hiervoor graven<br />
te bouwen, waren deze natuurlijke conserverende omstandigheden niet meer<br />
aanwezig, zodat het lijk wegrotte. Volgens de Oud-Egyptische<br />
geloofsvoorstellingen was het echter van belang dat ook het aardse lichaam goed<br />
intact bleef. Vandaar dat men begon te experimenteren met methoden om het lijk<br />
na de dood tegen het natuurlijk proces van verval te beschermen.<br />
Bij de eerste pogingen werd het lichaam strak omwikkeld met linnen doeken. Men<br />
ontdekte echter dat het vergaan van het lichaam niet kon worden tegengegaan<br />
zonder de organen uit de borst- en buikholte te verwijderen.<br />
Neanderthalers<br />
Rond 70.000 v.c. (Midden-paleolithicum), leeft de Neanderthaler in onze streken,<br />
ook wel homo sapiens neanderthalensis. Als eerste organiseren ze een ceremonie<br />
voor de overledene. Ze begraven hun doden in kleine kuilen en leggen ze neer in<br />
een gebogen slaaphouding. Waarschijnlijk worden de overledenen ook<br />
vastgebonden of in dierenhuiden gewikkeld.<br />
Uit de zelfde periode is het Neolitisch hurkgraf (rond 2.000 v.c.) in Ierland ontdekt.<br />
De Belg P.C. Schmerling ontdekt de eerste skeletresten in 1829, in de grot van<br />
Engis (Luik). Deze skeletresten werden teruggevonden in de grot van Spy<br />
(Namen). Het zijn de oudste gekende graven in België, tot op heden teruggevonden.<br />
In Shanidar (Irak) wordt de dode op een bloemenbed uitgestrekt. De graven<br />
bevinden zich dikwijls in de leefruimte. Dit wijst duidelijk op het verlangen van de<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
31
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Neanderthaler om de doden dicht bij zich te bewaren. Het staat zo goed als vast<br />
dat de voorwerpen (silexvoorwerpen) die in de graven bij de overledenen worden<br />
gelegd als steun moeten dienen voor de lange reis naar het hiernamaals.<br />
De Oude Grieken<br />
Dante nam heel wat begrippen rond de onderwereld over van de Griekse<br />
mythologie. Hun onderwereld noemen de Grieken de Hades, die men bereikt over<br />
de rivier de Styx. Styx betekent: de afschuwwekkende, of: Haat. Het is een rivier<br />
met vijf vertakkingen - Acheron, Phlegeton en Cocytus keren terug in Dante's<br />
Inferno. De betekenis van deze drie luidt bij de Grieken: smart, branden en klagen.<br />
De veerman Charon brengt de doden naar de overkant maar voor zijn diensten<br />
moet hij worden betaald met een obool, een Griekse munt die men de doden in de<br />
mond legt.<br />
Cerberus- een driekoppige hond met de staart van een slang of draak, bewaakt de<br />
poort. Met zijn woeste geblaf en zijn stinkende adem zorgt hij ervoor dat niemand<br />
durft te ontsnappen.<br />
Een aantal helden hebben geprobeerd in de onderwereld te komen. Eén van hen is<br />
Odysseus. De held uit de Odyssee van Homerus zal er echter nooit arriveren, al<br />
slaagt hij er wel in iets van de Hades te zien. Wie wel afdaalt in de Hades is<br />
Orpheus, die tevergeefs een poging waagt zijn geliefde Euridice terug te halen.<br />
Ook Heracles zou twee keer de reis naar de onderwereld ondernemen.<br />
In de Hades leven, afgezien van diverse gestorven helden uit de Griekse<br />
mythologie, monsters en demonen: gevleugelde doodsgeesten en vampierachtige<br />
wezens. Maar het is geen oord waar de doden voor hun zonden worden gestraft,<br />
behalve zij die tegen de goden zelf in opstand zijn gekomen. De folteringen zoals<br />
die van Oedipus, worden door de goden over het algemeen afgeroepen over hen<br />
die nog in leven zijn.<br />
Hunnenbedden<br />
Ongeveer 4000 jaar geleden werden in onze streken hunnenbedden gebouwd.<br />
Hunnenbedden zijn hutten van op elkaar gestapelde stenen. Sommige van deze<br />
stenen wegen meer dan 20 000 kilo. Het is nog steeds een raadsel hoe de mensen<br />
deze stenen zonder een kraan op elkaar kregen. Wat we wel weten is dat deze<br />
hunnenbedden graven waren.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
32
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Rituelen rond de dood in deze tijd<br />
Een christelijke begrafenis<br />
Bij ons worden de meeste mensen begraven met een christelijke plechtigheid. Op<br />
de vooravond van de begrafenis wordt een gebedswake gehouden. Familie en<br />
vrienden komen in de kerk samen om de dode te gedenken. Op de dag van de<br />
begrafenis wordt het dode lichaam een laatste keer begroet. Dit gebeurt door de<br />
dode met gewijd water te zegenen. Daarna volgt een rouwdienst in de kerk. Na de<br />
plechtigheid wordt de kist naar de begraafplaats of het crematorium gebracht. Hier<br />
wordt het lichaam begraven of verbrand. Na de begrafenis blijven familie en<br />
vrienden nog even bij elkaar. Ze drinken koffie en eten een broodje.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
33
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Bij de Islamieten<br />
Islamieten of moslims geloven dat er een dag zal komen waarop alle doden<br />
worden opgewekt en geoordeeld door God. Wie goed geleefd heeft, gaat naar het<br />
paradijs. Wie slecht geleefd heeft, moet branden in het hellevuur.<br />
Het lichaam van een dode wordt gewassen en in een wit doodskleed gewikkeld.<br />
Het moet worden begraven, en niet verast, want dan kan het op de oordeelsdag<br />
niet verrijzen. Dat begraven gebeurt bij voorkeur niet in een kist. De dode wordt op<br />
zijn rechterzij gelegd, met het gezicht naar het zuidoosten, naar Mekka (de heilige<br />
stad). Moslims zijn verplicht ervoor te zorgen dat gelovigen een behoorlijke<br />
begrafenis krijgen. Vrouwen zijn meestal niet op de begrafenisplechtigheid. In<br />
plaats daarvan bezoeken ze later nog jarenlang het graf.<br />
Bij de Hindoes<br />
Hindoes geloven zoals christenen en moslims dat alleen het lichaam oud wordt en<br />
sterft. In tegenstelling tot de christenen en de moslims, geloven ze dat de ziel<br />
voortleeft in een ander levend wezen. Wie goed leeft, wordt als een hoger wezen<br />
wedergeboren. Wie veel kwaad doet, komt in een mindere vorm terug. En alleen<br />
de ziel die bevrijd is, wordt niet meer opnieuw geboren. Ze leeft voort in Brahma,<br />
de wereldziel.<br />
Omdat het lichaam niet belangrijk is, wordt het na de dood altijd verbrand. De<br />
priester prevelt gebeden, brandt wierook en offert rijstballetjes. Een lange stoet<br />
trekt langs de dode en iedereen brengt bloemen of bloemblaadjes mee. De dode<br />
wordt op een brandstapel gelegd. De oudste zoon, die kaalgeschoren is, legt<br />
brandende stukjes hout in de mond van de overledene. Daarna steekt hij de<br />
brandstapel aan. Na het cremeren wordt de as verzameld en uitgestrooid in de<br />
Ganges of in een andere rivier.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
34
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Bij de Joden<br />
Ook voor de Joden is de dood niet het einde. Er is een eeuwig leven na de dood in<br />
de komende wereld. Hoe die wereld er precies uitziet wordt niet gezegd. Wie sterft,<br />
moet zo snel mogelijk begraven worden. Zo'n begrafenis is altijd heel eenvoudig,<br />
zelfs bij rijke families. Het lichaam wordt gewassen en in een kleed gewikkeld. De<br />
kist is van ruwe planken gemaakt. Bloemen hoeven niet. Na de begrafenis is er<br />
een periode van rouw. De familie blijft thuis. Ze brengen een symbolische scheur<br />
aan in de kraag van hun jas. Zo laten ze zien dat er iemand dierbaar verloren is.<br />
Vrienden en familieleden komen op bezoek en ze brengen eten mee en troostende<br />
woorden. Elk jaar wordt de sterfdag herdacht.<br />
Een zeemansgraf<br />
In sommige landen kan je vragen om niet begraven of verbrand te worden. In<br />
plaats daarvan wordt het dode lichaam meegenomen op zee en daar overboord<br />
gezet.<br />
Witte rouw<br />
Chinezen verbranden bij een begrafenisplechtigheid speciale bankbiljetten,<br />
papieren huizen, auto's en andere spullen. Daarmee kan de ziel zich vrijkopen. Na<br />
ongeveer tien jaar wordt het gebeente opgegraven, schoongemaakt en in een pot<br />
van aardewerk gestopt. De familieleden en vrienden van de dode hebben witte<br />
kleren aan. Dat is in China de rouwkleur.<br />
Wie niet op de juiste manier wordt begraven, keert terug als een hongerig spook.<br />
Deze spoken veroorzaken rampen in de familie of het land. Daarom vinden de<br />
Chinezen een begrafenis een heel belangrijke gebeurtenis, die helemaal volgens<br />
de voorschriften moet uitgevoerd worden.<br />
Spektakel op Bali<br />
De verbranding op Bali is heel spectaculair. Het is een kleurrijk feest met heel veel<br />
gasten. Orkesten spelen muziek en lange rijen vrouwen dragen allerlei kunstig<br />
gemaakte offers op hun hoofd. De dode ligt op een hoge toren. Daarmee wordt hij<br />
naar de verbrandingsplaats gebracht. Heel belangrijke mensen krijgen een kist in<br />
de vorm van een stier.<br />
Surinaams<br />
Begrafenissen in Suriname zijn stemmig en goed gechoreografeerd. Iedereen kent<br />
zijn taak en plaats. De directe familie en vrienden zijn gekleed in zwart, wit of grijs.<br />
Verre familie en bekenden mogen ook donkerblauw dragen. Surinaamse uitvaarten<br />
zijn in de regel druk bezocht en er wordt veel gezongen. Nadat de naaste familie<br />
de hand is geschud neemt iedereen afscheid door een ronde om de kist te lopen.<br />
En een korte groet te brengen. Een Surinaamse columniste bespreekt het als volgt:<br />
"Het hoogtepunt vind ik altijd het moment waarop de kist wordt weggebracht. Wat<br />
doen de dragers? Dansen ze, zingen ze, bidden ze, knielen ze? Het is een<br />
ontroerend moment, maar ik herinner me dat ik er bij de moeder van een vriend<br />
juist erg vrolijk van werd. Er werd zo wild gedanst met de kist, het orkestje speelde<br />
zo een vrolijke mars, daar had ze zelf om gevraagd, “dat de mensen lachend<br />
achter haar aangingen."<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
35
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Waarom zijn rituelen belangrijk?<br />
Een ritueel markeert een overgangssituatie; er vindt een grote verandering plaats in<br />
het leven van mensen en dit wordt gevierd in een ritueel.<br />
Een ritueel zorgt voor de kanalisatie van emoties tijdens een ingrijpende gebeurtenis.<br />
De gebeurtenis wordt met een grotere groep mensen beleefd, er wordt gedeeld in<br />
het vreugde en verdriet, er worden gedichten, gebeden, gezangen of andere dingen<br />
gedaan tijdens een ritueel. Zo wordt het een gedenkwaardige gebeurtenis, waar later<br />
nog eens aan terug gedacht kan worden. In geval van een stervensritueel voelen de<br />
nabestaanden de steun en troost van de andere mensen die aanwezig zijn en dit<br />
geeft hun kracht om door te gaan.<br />
In de cranio-sacraal praktijk kunnen we dit ook op kleine schaal toepassen. De<br />
basishouding als therapeut is erkenning geven aan de cliënt, hij/zij komt met de<br />
intentie om een verandering te ondergaan. Als therapeut begeleiden we dit proces en<br />
onze sessies zijn als het ware ankermomenten voor de cliënt.<br />
Je kunt de sessies eenvoudig houden, en dit als een innerlijk gevoel neerzetten,<br />
maar je kunt er ook meer aandacht aan besteden.<br />
Zo zou je bijvoorbeeld na een voorgesprek met de cliënt kunnen vragen: waar wil jij<br />
vandaag een kaarsje voor opsteken? Hiermee wordt dan richting gegeven aan een<br />
verlangen en intentie, waarmee de cliënt gekomen is. Hiermee verdiep je meteen de<br />
sessie.<br />
Soms is het goed om mensen aan te raden om zelf een ritueel thuis te doen.<br />
Bijvoorbeeld iemand heeft een ouder verloren en er zijn nog onuitgesproken zaken,<br />
die de persoon nog flink dwars zitten. Het kan enorm helpend zijn om dan een brief<br />
te gaan schrijven aan die overleden ouder. Laat de cliënt dan zijn/haar gevoelens<br />
opschrijven en dit omlijsten met bijvoorbeeld een mooi muziekje, een foto, een<br />
kaarsje, een bloemetje of wat er ook maar verzonnen kan worden. De gevoelens van<br />
de cliënt krijgen erkenning, waardoor zijn/haar energie weer beter gaat doorstromen.<br />
De overdracht van de boodschap komt ook aan bij de overledene, want energie volgt<br />
de weg van de intentie. Zo is er over de dood heen nog heling te brengen.<br />
Bij stervensbegeleiding zou je dit kunnen toepassen op elke situatie van de<br />
stervende, waar hij/zij nog geen vrede mee heeft. De pijn en de doodstrijd wordt<br />
hierdoor verminderd en de cliënt kan in vrede het leven leren loslaten.<br />
Zaken waar iemand echt niet mee overweg kan, kun je voorstellen om mee te nemen<br />
naar een volgend leven, om daar als uitdaging uit te gaan werken. Dit doe je slechts<br />
als de cliënt gelooft in een volgend leven; je gaat dit niet opdringen of invullen voor<br />
de ander. Natuurlijk is dit ook afhankelijk of je zelf gelooft in een leven na de dood.<br />
Door een thema te parkeren, kan een stervende ook rust vinden.<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
36
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Conclusie en dankwoord<br />
Het werken met mensen die gaan sterven is een heel bijzonder, dankbaar en<br />
leerzaam werk.<br />
Er komen zaken naar boven die nog graag verwerkt willen worden, zodat de persoon<br />
in kwestie in vrede kan sterven. In hoeverre dit lukt, ligt aan de begeleiding en de<br />
mate waarin de persoon in staat is om met deze zaken om te gaan. In het ideale<br />
geval komt iemand tot inzicht en verwerking van allerlei levenszaken, maar dit lukt<br />
niet altijd binnen de tijd die gegeven is. Het is belangrijk om ook hier geen<br />
verwachtingen te hebben, maar kijken hoe ver je met iemand komt. Als therapeut zie<br />
je misschien de grote lijn in het leven, maar de stervende zit in een zieke, stressvolle<br />
periode en kan lang niet altijd de informatie opnemen of integreren.<br />
Wat het meest belangrijk is voor de stervende is dat er een aanspreekpunt is<br />
waarmee hij/zij alles kan bespreken. Mijn bescheiden ervaring tot nu toe is dan ook<br />
dat dit het allerbelangrijkst is tijdens de stervensbegeleiding. Zaken die soms nog<br />
nooit met iemand zijn besproken kunnen van het hart en dit geeft zoveel ruimte. De<br />
persoon heeft niets meer te verliezen, hoeft de schijn niet meer op te houden, want<br />
alle maskers vallen af. De echte mens komt dan naar voren: prachtig!<br />
Degene die helemaal klaar is om over te gaan, blijft leven want er komt zo’n enorme<br />
kracht vrij door die overgave, dat er weer energie is om tot leven te komen.<br />
Mensen die ernstig ziek zijn krijgen dan vaak een opleving. Aangezien het lichaam te<br />
ziek is gaan ze uiteindelijk toch dood natuurlijk. Ook demente mensen heb ik<br />
meegemaakt in een verpleegtehuis, die graag wilde sterven en juist bleven leven.<br />
Deze mensen hebben nog een belangrijke functie: ze zijn er nog voor de<br />
verzorgende en de familie, voor hun groeiproces dat ook heel waardevol is.<br />
Wanneer we bewust tijdens ons leven dit proces mogen doormaken, kunnen we<br />
werkelijk tot leven komen en in grote verbinding, dienstbaarheid en dankbaarheid het<br />
leven genieten.<br />
Ik ben altijd door Jezus geïnspireerd geweest en tijdens dit werk voel ik de Christus<br />
energie heel dichtbij. Het is met veel warmte en genegenheid aanwezig zijn, zonder<br />
oordeel en het leven en lijden aanschouwen, beleven en ervaren. Zoals Jezus zijn<br />
lijden vrijwillig op zich nam, zo komt de mens in zijn stervensproces het lijden ook<br />
tegen. Hoe eerder we het lijden aanvaarden op ons pad en onze lessen eruit trekken,<br />
hoe eerder we tot Leven komen en net als Lazarus uit de dood (overleving) opstaan.<br />
Ik ben enorm dankbaar dat ik deze ervaringen op mag doen en dank dan ook van<br />
harte Henk en Tonnie dat ik zo dicht bij hun heb mogen zijn. Op het moment dat ik<br />
mijn scriptie klaar heb leven ze nog allebei, dus ik hoop van ganser harte dat ik hun<br />
tot het einde toe mag begeleiden.<br />
De cranio opleiding is voor mij de opleiding die mij en anderen helpt om eerder het<br />
ego te laten sterven en tot Leven te komen waarvoor mijn grote dank!<br />
*Noot achteraf: op 31 mei 2011 is Tonnie overleden. Samen met mijn reikimaster hebben we haar na<br />
het overlijden de masterinwijding gegeven. Ik voelde dat Tonnie me vanuit gene zijde een enorme<br />
knuffel gaf. Prachtig om dit te mogen ervaren!<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
37
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Fields of joy Lenny Kravitz<br />
Let’s wander slowly through the fields<br />
Slowly, slowly through the fields,<br />
I touch the leaves that touch the sky,<br />
Just you and I through fields of joy.<br />
All trouble slowly fades away,<br />
Slowly, slowly fades away,<br />
I hold your hand inside my hand,<br />
Across the land through fields of joy<br />
The sound of music that we hear<br />
The blend of colors on the air<br />
All cities, mountains disappear from<br />
view<br />
All truth and beauty near to me and<br />
you<br />
With you through the fields,<br />
With you through the fields,<br />
With you through the fields,<br />
The fields of joy.<br />
Let’s wander slowly trough the fields<br />
Slowly, slowly through the fields,<br />
I know our love will never die,<br />
Just you and I<br />
Through fields of joy<br />
Through fields of joy…..<br />
Let Love Rule<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
Love is gentle as a rose<br />
And love can conquer any war<br />
Its time to take a stand<br />
Brothers and sisters join hands<br />
We got to let love rule<br />
Let love rule<br />
We got to let love rule<br />
Let love rule<br />
Love transcends all space and time<br />
And love can make a little child smile<br />
Oh can’t you see<br />
This won’t go wrong<br />
But we got to be strong<br />
We can’t do it alone<br />
We got to let love rule<br />
Let love rule<br />
We got to let love rule<br />
Let love rule<br />
Let love rule<br />
You got to got to got to<br />
Let love rule<br />
You got to got to got to, yeah<br />
Let let let let love rule<br />
Let love rule<br />
Let love rule<br />
You got to got to got to<br />
Use to yeah<br />
You got to yeah<br />
Waouh<br />
You got to<br />
Got to got to got to yeah<br />
Yeah yeah yeah yeah yeah yeah<br />
Let love rule<br />
Deze nummers komen tijdens het schrijven van deze scriptie naar boven. Ze drukken<br />
mijn gevoel uit over de liefde die ik met cranio en ook tijdens de stervensbegeleiding<br />
mocht ervaren.<br />
38
<strong>Stervensbegeleiding</strong> Leven tot het einde toe<br />
Literatuurlijst<br />
- Felicity Warner ………………………………Vredig sterven<br />
- Joan Halifax ……………………………. …..Als sterven dichtbij komt<br />
- Sogyal Rinpoche ………………………. ….Het Tibetaanse boek van leven en<br />
sterven<br />
- N. Michael-Murphy …………………….. ….In wijsheid sterven – Een oefening<br />
voor levenden<br />
- Elisabeth Kübler-Ross …………………. …Dood – Laatste stadium van<br />
innerlijke groei<br />
- Elisabeth Kübler-Ross + David Kessler .. .De zin van de 5 stadia<br />
- Elisabeth Kübler-Ross …………………… Intens leven en sterven<br />
- Martin Kojc …………………………………. Leerboek van het leven<br />
Aanbevolen cursus<br />
Spirituele stervensbegeleiding ………………. Ignoramus academie België<br />
www.ignoramus.org<br />
<strong>Scriptie</strong> Liesbeth Schroen Peirsman <strong>Cranio</strong> Sacral Academy<br />
39