zwem je met me mee 0305 - Stichting Saac

Zwem je met me mee?
Wat is het effect van dolfijntherapie bij kinderen met een beperking tussen de 4 en 17 jaar.
Beroepsopdracht van:
Bibi I. Brugman
Wendy I. de Wit
Opdracht gevers:
Fundashon SamSam Ku Dolfein
Hogeschool van Amsterdam
Hogeschool van Amsterdam
Opleiding Fysiotherapie
Amsterdam, mei 2008

Zwem je met me mee?
Wat is het effect van dolfijntherapie bij kinderen met een beperking tussen de 4 en 17 jaar.
Beroepsopdracht van:
Bibi I. Brugman
Wendy I. de Wit
Opdracht gevers:
Fundashon SamSam Ku Dolfein
Hogeschool van Amsterdam
Hogeschool van Amsterdam
Opleiding Fysiotherapie
Amsterdam, mei 2008
2

Samenvatting
Studie opzet
Er is een beschrijvend onderzoek gedaan naar de effecten van dolfijntherapie bij kinderen
tussen de 4 en 17 jaar met een beperking. Het onderzoek is opgebouwd uit twee delen.
Het eerste deel is een inventarisatie van de effecten van dolfijntherapie, bij kinderen tussen de
4 en 17 jaar met een beperking, van niet wetenschappelijk onderbouwde literatuurstudies.
In het tweede deel is, doormiddel van interviews, onderzoek gedaan naar de effecten van
dolfijntherapie in de praktijk.
De resultaten zijn geanalyseerd, komen aan de orde, en worden tot slot besproken doormiddel
van een conclusie en een discussie.
Doel van de studie
Het inventariseren van de effecten van dolfijntherapie bij kinderen tussen de 4 en 17 jaar met
een beperking.
Methode
Beschrijvende literatuur inventarisatie en interviews.
Resultaten
Uit beide delen van het onderzoek lijkt dolfijntherapie positieve effecten te hebben op
kinderen tussen de 4 en 17 jaar met een beperking. Vooral op social-emotioneel gebied
worden veel positieve veranderingen waargenomen. De grootste vooruitgangen zijn te
waargenomen op het gebied van zelfvertrouwen en communiceren.
Conclusie
Met deze inventarisatie is er, doormiddel van een beschrijvend onderzoek, een eerste stap
gemaakt in het verzamelen van de nodige gegevens.
Al lijken er veel positieve veranderingen te zijn, er moet niet vergeten worden dat de
intuïtieve kijk op de therapie, van onder andere families en therapeuten, is gebaseerd op
ervaringen en/of meningen.
Hierdoor is het van groot belang dat er wetenschappelijk onderzoek gedaan wordt op het
gebied van dolfijntherapie, om de tot nu toe beschreven effecten van deze therapie te
bekrachtigen of uit te sluiten.
3

Voorwoord
Voor u ligt een verslag dat geschreven is in het kader van de beroepsopdracht, in opdracht van
de opleiding Fysiotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam. Dit product is, in de periode
van december 2006 tot en met mei 2008, geschreven door Bibi Brugman en Wendy de Wit.
De opdracht is deels aangeboden door een externe opdracht gever Fundashon SamSam Ku
Dolfein, en is voor een deel onze eigen opdracht.
Wij willen via deze weg een aantal mensen bedanken die ons de afgelopen maanden op weg
geholpen hebben en zich hebben ingezet bij het tot stand komen van deze documenten. Onze
dank gaat uit naar:
Kiek van der Putte, onze begeleider van de Hogeschool van Amsterdam, voor haar
begeleiding en feedback op onze documenten. Maar ook voor haar geduld en de extra tijd die
ze voor ons heeft vrij gemaaktt, om ons product tot een goed eind te brengen.
Jetty de Miranda en Siu-Li-Oei van der Giessen van Fundashon Samsam, voor het
verstrekken van een deel van de opdracht, het geven van feedback waar nodig en de
begeleiding daarin.
R. Griffioen en J. Dekker voor het verstrekken van de vragenlijst.
Het CDTC voor het beschikbaar stellen van alle bestaande literatuur over dolfijntherapie.
Alle therapeuten, dolfijntrainers en dolfijnen voor hun medewerking en ons de mogelijkheid
te geven om de therapieën te kunnen observeren.
Tot slot willen wij alle ouders, verzorgers, grootmoeders, docenten en de kinderen die
meegewerkt hebben aan ons onderzoek heel erg bedanken voor hun gastvrijheid en het
beantwoorden van al onze vragen.
Zonder jullie was het nooit gelukt! Masha Danki!
Bibi Brugman Wendy de Wit
Mei 2008
4

Inhoudsopgave
Samenvatting..........................................................................................................................3
Voorwoord .............................................................................................................................4
Inhoudsopgave .......................................................................................................................5
1. Inleiding .........................................................................................................................6
1.1 Aanleiding en relevantie ...............................................................................................6
1.2 Doel onderzoek en centrale onderzoeksvragen ..............................................................6
2. Methode literatuur onderzoek .........................................................................................8
2.1 Inleiding .......................................................................................................................8
2.2 Literatuuronderzoek......................................................................................................8
2.3 Methode van dataverzameling.......................................................................................8
2.4 Resultaten literatuur onderzoek.....................................................................................9
2.5 Analyse onderzoeksartikelen.......................................................................................16
2.6 Resultaten beschrijvende artikelen ..............................................................................20
2.7 Analyse beschrijvende artikelen..................................................................................22
3. Methode Interviews ......................................................................................................24
3.1 Inleiding .....................................................................................................................24
3.2 Onderzoekspopulatie...................................................................................................24
3.3 Resultaten interviews ..................................................................................................26
4. Discussie, aanbevelingen en conclusie ..........................................................................34
4.1 Inleiding .....................................................................................................................34
4.2 Discussie ....................................................................................................................34
4.3 Aanbevelingen............................................................................................................38
4.4 Conclusie....................................................................................................................39
5. Literatuur......................................................................................................................40
6. BijlagenBijlage 1: Uitleg dolfijntherapie.......................................................................41
Bijlage 1: Uitleg dolfijntherapie............................................................................................42
Bijlage 2: Vragenlijst Nederlands .........................................................................................43
Bijlage 3: Vragenlijst Papiamento.........................................................................................53
Bijlage 4: Codeerschema SPSS.............................................................................................61
Bijlage 5: Resultaten Enquêtes..............................................................................................68
5

1. Inleiding
1.1 Aanleiding en relevantie
Ouders van kinderen met een ernstige handicap streven dagelijks naar een zo hoog mogelijke
levenskwaliteit voor hun kind. Hierdoor gaan ouders vaak op zoek naar aanvullende
behandelmethodes die naast de reguliere therapieën, de levenskwaliteit van hun kinderen
kunnen verbeteren. De ouders van deze kinderen zien dolfijntherapie als een mogelijk
aanvullende therapie 1 .
Dolfijntherapie is een therapie voor kinderen/jongeren met veel uiteenlopende beperkingen.
De therapie is een multidisciplinaire behandelmethode, waarin o.a. speciaal opgeleiden
fysiotherapeuten samenwerken met speciaal voor de therapie getrainde dolfijnen 2 . De dolfijn
wordt ingezet als stimulans en/of beloning voor het gewenste gedrag tijdens een behandeling.
De doelgroep voor de therapie is bewust niet strikt afgebakend, om zoveel mogelijk kinderen
met uiteenlopende afwijkingen te kunnen helpen¹. Dolfijntherapie kan gebruikt worden als
een “jumpstart” voor het verbeteren van de toestand van het kind, dat verder ontwikkeld kan
worden tijdens reguliere therapieën (bijvoorbeeld fysiotherapie) 3
Fundashon Samsam ku Dolfein is een beginnende stichting op Curaçao die dolfijntherapie
geeft, aan kinderen met een beperking op het eiland. Deze stichting is speciaal opgezet om
dolfijntherapie toegankelijk te maken voor de plaatselijke bevolking. In februari 2007 is hun
eerste termijn van dolfijntherapie afgerond.
1.2 Doel onderzoek en centrale onderzoeksvragen
De laatste jaren groeit de populariteit van dolfijntherapie. In het onderzoek van McKinney en
Price wordt aangegeven, dat dolfijntherapie zorgt voor een verbetering van 90% op de fysieke
en/of mentale toestand van een kind. Er is ook kritiek op dolfijntherapie. Critici vragen zich af
of de therapie wel valide is en geven aan dat dolfijntherapie dezelfde effecten heeft als het
nemen van een warm bad of interacties met huisdieren. 4
De vele positieve verhalen over dolfijntherapie kunnen echter niet bewezen worden. De
nieuwsgierigheid of deze effecten daadwerkelijk ook behaald zijn blijft groeien.
In het kader van deze beroepsopdracht zijn er in samenwerking met Fundashon Samsam ku
Dolfein, de volgende 3 onderzoeksvragen geformuleerd.
Vraagstelling1
Het inventariseren van de effecten van dolfijntherapie op de levenskwaliteit van kinderen
tussen de 4 en 17 jaar met een beperking. Door van het onderzoeken van beschikbare
literatuur op het gebied van dolfijntherapie.
De eerste vraagstelling is als volgt geformuleerd:
Wat beschrijft de literatuur over de effecten van dolfijntherapie op de levenskwaliteit van
kinderen tussen de 4 en 17 jaar met een beperking?
1 www.docdolphin.nl
2 www.cdtc.an
3 Nathanson 1998
4 McKinney et al., 2001; Price, 2001
6

Vraagstelling 2
Door het houden van interviews met respondenten, oriënteren in de effecten van
dolfijntherapie, gegeven door Fundashon Samsam ku Dolfijn, op de levenskwaliteit van
kinderen op Curaçao tussen de 4 en 17 jaar met een beperking.
De tweede vraagstelling is als volgt geformuleerd:
Wat is het effect van dolfijntherapie bij kinderen met een beperking tussen de 4 en 17 jaar.
Vraagstelling 3
Laten zien of de beschreven effecten vanuit de literatuur studie terug te koppelen zijn aan de
resultaten vanuit de praktijk.
De derde, en laatste, vraagstelling is als volgt geformuleerd:
Zijn de beschreven effecten vanuit de literatuur studie terug te koppelen aan de resultaten
vanuit de praktijk?
7

2. Methode literatuur onderzoek
2.1 Inleiding
Om de onderzoeksvraag naar de effecten van dolfijntherapie op de levenskwaliteit van
kinderen tussen de 4 en 17 jaar met een beperking te beantwoorden, is een literatuuronderzoek
uitgevoerd. De onderzoeksmethoden worden in de volgende paragrafen besproken waarbij
aandacht wordt besteed aan de onderzoekspopulatie, de methode van dataverzameling, de
procedure en de data analyse.
2.2 Literatuuronderzoek
De vraagstelling van het literatuuronderzoek luidt: “Wat beschrijft de literatuur over de
effecten van dolfijntherapie op de levenskwaliteit van kinderen tussen de 4 en 17 jaar met een
beperking?”
2.3 Methode van dataverzameling
Om geschikte literatuur te vinden voor de inventarisatie is er in verschillende databanken
gezocht. Te noemen: databank bibliotheek AMC, Pubmed, Cochrane, Eric ( Educational
research information center database), Scholar.google.com, Picarta, www.BMJ.com en
www.findarticles.com. Vanwege het minimale aantal bruikbare resultaten vanuit de
databanken is er tevens gezocht op Internet via de zoekmachine Google.
Tot slot is gebruik gemaakt van de sneeuwbalmethode. De literatuurlijsten van al
geselecteerde artikelen werden gebruikt ten behoeve van het zoeken naar andere relevante
artikelen. Dit leverde een enkel artikel op.
In de genoemde databanken zijn de volgende zoektermen gebruikt: Dolphin assisted therapy,
Dolphintherapy, Dolfijntherapie, DAT therapy, Animal assisted therapy, Dolphin and therapy,
Dolphin and children, Dolphin and children and disabilities, Dolphin and effects, Effects and
dolphintherapy, Nathanson, Lukina.
De inclusiecriteria voor geschikte literatuur waren;
1) Artikelen moeten gaan over dolfijntherapie die specifiek gegeven is aan kinderen
tussen de 4 en 17 jaar met een beperking.
2) Artikelen moeten aangeven wat de effecten zijn van de gegeven dolfijntherapie.
3) Artikelen moeten Nederlands of Engelstalig zijn.
4) Artikelen moeten gepubliceerd zijn tussen 1989 en 2006.
2.3.1 Procedure
Uit een eerste analyse van de gevonden literatuur is gebleken dat er tot nu toe geen
wetenschappelijke onderzoeken over dolfijntherapie bestaan. Het zoeken in de
bovengenoemde databanken leverde 8 onderzoeken op zie tabel 2.4.1. Het gebruik van
bredere zoektermen in Google leverde 5 aanvullende beschrijvende artikelen op zie tabel
2.3.4. Deze artikelen sloten aan bij de onderzoeksvraag. Gezien de inhoudelijke relevantie van
de artikelen zijn deze artikelen eveneens opgenomen in het literatuuroverzicht.
2.3.2 Analyse
Voor het structureren van de literatuurbevindingen en om de methodologische waarde van de
studies te bepalen is in eerste instantie gekozen voor de criterialijsten “Evidence-Based
Richtlijnontwikkeling” van Cochrane. Gezien de gevonden literatuur zijn deze criterialijsten
8

niet functioneel gebleken. Om de lijsten toch aan een analyse te onderwerpen zijn functionele
onderwerpen uit de criterialijsten gebruikt bij de analyse.
De criteriapunten over de methodologische kwaliteit van de onderzoeksliteratuur zijn
aangepast en bevatten de volgende aspecten: naam van de auteurs, jaar van uitvoering, het
design, de primaire bevindingen en de grootste bedreigingen voor de validiteit van het
onderzoek. Specifiekere aspecten zijn niet gebruikt wegens gebrek aan wetenschappelijk
onderzoek over dolfijntherapie.
In de resultaten van de beschrijvende artikelen komen de volgende aspecten aan de orde:
naam van auteurs, titel en jaar van uitvoering, het doel van het artikel, de effecten van de
therapie en de conclusie.
Om ervoor te zorgen dat de studies op dezelfde wijze beoordeeld worden, zijn vooraf de
criterialijsten besproken en afspraken gemaakt over de manier van interpreteren en
beoordelen. De verzamelde gegevens zullen overzichtelijk worden weergegeven in tabellen in
het hoofdstuk “Resultaten”.
2.4 Resultaten literatuur onderzoek
Vanuit de eerste zoekstrategie zijn 8 artikelen opgenomen in de inventarisatie (zie tabel
2.4.1). Om een eerste indruk te krijgen van de resultaten is in Tabel 2.4.1 een overzicht te
vinden van de deelnemers uit de onderzoeken. In Tabel 2.4.2 is een overzicht geschetst van de
opzet van de onderzoeksartikelen, gevolgd door een overzicht van de studie uitkomsten en de
bedreigingen van de validiteit van de studies in Tabel 2.4.3.
Vanuit de tweede zoekstrategie zijn 5 artikelen opgenomen in de inventarisatie (zie tabel
2.6.1). Deze artikelen zijn beschrijvende artikelen, op het gebied van dolfijntherapie, zonder
wetenschappelijke basis.
Tabel 2.4.1 Informatie Deelnemers
Auteur Artikel Aantal
kindere
n
Leeftijd
kinderen
Jongens Meisjes Diagnose van
Kinderen
1 Nathanson (1989) 6 2-6 jaar 6 0 Verstandelijk
gehandicapt
2 Nathanson & de Faria (1993) 8 3-8 jaar 5 3 Verstandelijk
gehandicapt
3 Nathanson et.al (1997) 47 2-13 jaar 27 20 Complex
gehandicapt
4 Nathanson (1998) 71 2-12 jaar Onbekend Onbekend Variërende
handicaps
5 Lukina (1999) 147 4-12 jaar Onbekend Onbekend Variërende
6 Servais (1999)
15 1-3 jaar
(ontwikkeling
niveau)
7 Kohn (2003) 193 2-30 jaar
(3-10 jaar meest
voorkomend)
9 4
handicaps
Autisme
108 85 Variërende
handicaps
8 van Vugt (2006) 20 6-11 jaar 9 11 Variërende
handicaps
9

Tabel 2.4.2 Opzet onderzoeksartikelen
Studie Design Onafhankelijk/
interventie variabele
Nathanson
1989
Nathanson
& Faria
1993
Nathanson
et al 1997
Nathanson
1998
Lukina
1999
Servais
1999
Pre-experimenteel
ontwerp
Pre-experimenteel
ontwerp
Pre-experimenteel
ontwerp
Experimenteel
ontwerp bestaande uit
een groep, eind test
met enquête.
Pre-experimenteel
ontwerp
Zuiver experimenteel
ontwerp
Interactie met
dolfijnen vanaf het
dok en in het water.
Interactie met
dolfijnen vanaf het
dok en in het water.
Interactie met
favoriet speelgoed
Interactie met
dolfijnen vanaf het
dok en in het water.
Interactie met
dolfijnen vanaf het
dok en in het water.
Interactie met
dolfijnen vanaf het
dok en in het water.
Interactie met
dolfijnen vanaf het
Uitkomst metingen Metingen van variaties in
de interventie
Percentages van goed
respons.
Opgenomen
observaties
Gedrag verzameld
door directe
observaties
Onbekend Geen
Water temperatuur; gebruik
zelfde dolfijn; sessie vinden
plaats op dezelfde tijd van de
dag; geen veranderingen in
de therapie.
Water temperatuur; gebruik
zelfde dolfijn, observator, en
therapeut; sessie vinden
plaats op dezelfde tijd van de
dag; geen veranderingen in
de therapie.
Metingen voor
betrouwbaarheid en
validiteit
Geen
Geen
Ouders enquête Onbekend Geen
Testen en evaluatie
(niet genoemd of
beschreven), ouder
observaties (methode
gegevens
verzameling
onbekend), analyse
van de hartritmes.
Na test d.m.v. een
taak, opgenomen
Onbekend Geen
Therapie werd op film gezet
en door meerdere
Geen afstemming tussen de
observanten bij beoordelen
10

Kohn
2003
van Vugt
2006
dok. observaties van
aandacht.
Pre-experimenteel Interactie met Interview ouders 6
ontwerp
dolfijnen vanaf dok weken voor, 6 weken
na en 6 maanden na
therapie
Cross-over ontwerp Interactie met 4 vragenlijsten
dolfijnen vanaf het 2 ontwikkelde, 2
dok.
bestaande(messier +
Nijmeegse
opvoeding).
observanten beoordeeld. opnames.
Onbekend Ouders hebben een
subjectieve perceptie op
het gedrag van hun kind.
Onbekend Geen
11

Tabel 2.4.3 Studie uitkomsten en bedreigingen van de validiteit
Auteur
Artikel
Nathanson
1989
Nathanson
& Faria
1993
Relatie uitkomst en praktijk Primaire bevindingen Sociaal emotionele bevindingen Bedreigingen voor de
validiteit.
Nathanson geeft aan dat water en
dolfijnen helpen bij het
verminderen van stress. Kinderen
kunnen beter aandacht besteden
aan activiteiten waardoor ze
tijdens de therapie hun taal en
geheugen niveau kunnen
verhogen.
De attention-deficit hypothese
werd gebruikt als basis voor de
therapie. Samen met de
hypothese dat dieren de aandacht
van een kind kan vergroten,
waardoor
cognitieve processen verbeteren
Meer correcte antwoorden op
vragen tijdens dolfijntherapie
sessies dan tijdens sessies in
een klaslokaal setting
Betere cognitieve processen
tijdens Dolfijntherapie in
vergelijking met speelgoed
therapie.
Geen • Gegevens uit
verleden niet
meegenomen in
onderzoek
• Algemene
ontwikkeling kind
gedurende
onderzoek
• Verschillende
gebruikte
interventies
• Geen informatie
beschikbaar over
validiteit van de
video’s
• Geen blindering
• Placebo effect
Geen • Gegevens uit
verleden niet
meegenomen in
onderzoek
• Gebruik van
verschillende
interventies
• Kleine
onderzoeksgroep
• Beoordelaars niet
bekend met
12

Nathanson
et al 1997
Nathanson
1998
De attention-deficit hypothese
werd gebruikt als basis voor de
therapie Samen met de principes
van operatieconditionering en het
interdisciplinaire team model.
Kinderen met beperkingen
hadden moeite met het
vasthouden van aandacht bij
relevante stimuli, meer dan de
mogelijkheid tot het verwerken
van informatie. Neurologische
problemen worden gezien als een
oorzaak van een
aandachtsprobleem.
Dolfijntherapie resulteert in
verwerving van zelfstandige
fysieke en taal vaardigheden.
Lessen gegeven tijdens
Dolfijntherapie bleven gelijk
of verbeterde met 50% van de
tijd. 2 weken therapie is beter
dan 1 week.
therapie
• Geen blindering
• Placebo effect
Onbekend • Geen data ter
ondersteuning voor
de gerapporteerde
bevindingen.
• Gegevens uit
verleden niet
meegenomen in
onderzoek
• Verschillende
gebruikte
interventies
• Placebo effect
• Gebruikte meet
instrumenten
Het verbeteren en behouden van
de in de enquête benoemde
vaardigheden van 40% tot 69%.
• Geen blindering
• Gegevens uit
verleden niet
meegenomen in
onderzoek
• Algemene
ontwikkeling kind
gedurende
onderzoek
• Verschillende
gebruikte
interventies
• Placebo effect
• Verschillende
13

Lukina
1999
Servais
1999
Niet gespecificeerd Verbeteringen in de
automatische homeostase van
de kinderen en de psychoemotionele
status
Interactie met dolfijnen hielp
autistische kinderen met leren,
door middel van het vergroten
van de aandacht en hun motivatie
om mee te doen aan de therapie
Kinderen in de eerste
experimentele groep
reageerde beter dan de
kinderen in de controle groep.
De tweede experimentele
Vergroot vertrouwen in
volwassenen en dolfijnen, zijn
aardiger, aandacht naar anderen
en zelfbeheersing, Gemeten hart
ritmes indiceerde een
vermindering van agressieve
gevoelens, een verhoging op
psycho-emotieel gebied.
Kinderen in de eerste
experimentele groep ontwikkelde
een sociale band met de
onderzoekers.
meet- instrumenten
• Geen blindering
• Geen data ter
ondersteuning van
de bevindingen
anders dan
hartritme data.
• Gegevens uit
verleden niet
meegenomen in
onderzoek
• Algemene
ontwikkeling kind
gedurende
onderzoek
• Meerdere
behandelingen
tegelijkertijd
• Beoordelaars niet
bekend met
therapie
• Geen blindering
• Placebo effect
• Beoordelaars niet
• Geen therapie
trouw
• Algemene
ontwikkeling kind
gedurende
onderzoek
14

Kohn 2003 Niet gespecificeerd
groep reageerde niet beter dan
de controle groep.
Positieve lange termijn
effecten voor beide groepen
beiden groepen op het gebied
van zelfstandigheid,
communicatie en motoriek.
van Vugt
2006
Niet gespecificeerd Vooruitgang sociaal verbale
uitingen, Herkennen van
patronen, leggen makkelijker
contact en kunnen zich beter
verbaal uiten.
• Geen blindering
• Placebo effect
Niet gespecificeerd • 2 verschillende
onderzoeksgroepen
vergeleken
• Geen blindering
• Geen controle
groep
• Placebo effect
Vooruitgang sociaal verbale • Korte test periode
uitingen, Herkennen van • Kleine
patronen, leggen makkelijker
onderzoeksgroep
contact en kunnen zich beter
verbaal uiten.
•
•
Geen controle groep
Geen blindering
• Placebo effect
15

2.5 Analyse onderzoeksartikelen
2.5.1 Deelnemers
In totaal deden er 507 kinderen mee aan de studies. Gegevens werden bij alle studies verdeeld
in een leeftijdscategorie, geslacht en type handicap. Bij de studies van Kohn (2003) en van
Vugt (2006) werd ook de nationaliteit genoteerd.
De exacte leeftijden van de kinderen werden niet in alle studies duidelijk genoteerd. 6 studies 5
gaven een leeftijdscategorie aan. Een zevende studie 6 gaf alleen de ontwikkelingsleeftijd van de
kinderen aan, deze was gemeten door gebruik te maken van de Psycho Educational Profile
(PEP) 7 .
In 6 studies 8 werd het geslacht van de kinderen aangegeven. Met uitzondering van de studie
van van Vugt (2006), was het merendeel (57%) van de kinderen jongen.
Met uitzondering van de studie van Nathanson (1989), waren de studies opgebouwd uit
kinderen diens ouders hun kinderen ingeschreven hadden voor of informatie aangevraagd
hadden over, dolfijn therapie. Nathanson (1989) wierf zijn deelnemers via een vereniging voor
ouders met gehandicapte kinderen. Vier van de studies 9 waren opgezet met kinderen met een
specifieke handicap welke bestonden uit; een groep kinderen met autisme, verstandelijke
handicaps en complexe handicaps. De overige vier studies 10 waren opgezet met kinderen met
variërende handicaps binnen de onderzoeksgroep.
De nationaliteiten van de kinderen waren zeer divers. In de studie van Nathanson et al. (1997)
was bijvoorbeeld een internationale samenstelling van kinderen uit Zwitserland, Korea,
Duitsland, Ierland, Engeland en Amerika. Het exacte aantal kinderen per land werd in geen van
de studies genoemd.
2.5.2 Onderzoek Designs
Zoals te zien is in Tabel 2, hebben 6 studies 11 een nul en eindmeting als onderzoek design
gebruikt om het gedrag van de kinderen voor en na het krijgen van dolfijntherapie te meten.
Binnen deze 6 studies gebruikte Nathanson (1989) en Nathanson & de Faria (1993) variaties
van een omgekeerde behandeling met nul en eind meting. De deelnemers van het onderzoek
van Nathanson (1989) kregen naast dolfijntherapie ook therapie in een leslokaal. De twee
therapieën werden evenveel keer gegeven gedurende het onderzoek. De deelnemers van het
onderzoek van Nathanson & de Faria (1993) kregen 1 therapie sessie. De eerste groep kreeg
dolfijntherapie gevolgd door therapie waarbij speelgoed gebruikt werd als bekrachtiger, de
andere groep kreeg eerst therapie waarbij speelgoed gebruikt werd als bekrachtiger gevolgd
door een sessie dolfijntherapie. De resultaten van de eindmetingen werden verkregen door het
vergelijken van de prestaties van de kinderen gedurende de twee verschillende therapieën.
5
Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et.al (1997), Nathanson (1998), Lukina (1999),
Kohn (2003)
6
Servais (1999)
7
Het Psychologisch Educatief Profiel (P.E.P.) is een psychologisch onderzoeksmiddel dat in de jaren '70 binnen
de afdeling TEACCH (Treatment and Education of Autistic and related Communication Handicapped Children)
in North Carolina werd ontwikkeld door Schopler erin Reichler, (1979). De PEP is speciaal voor kinderen met
autisme ontwikkeld vanwege de eerdere opvatting dat deze kinderen niet testbaar zijn. De PEP is geschikt voor
kinderen in de leeftijdscategorie van 1 tot 12 jaar.
8
Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et.al (1997), Servais (1999), Kohn (2003), van
Vugt (2006)
9
Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et al. (1997), Servais (1999).
10
Nathanson (1998), (Lukina, (1999), Kohn (2003), van Vugt (2006)
11
Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et.al (1997), Lukina (1999), Servais (1999). Kohn
(2003)
16

Servais (1999) gebruikte naast een nul en eindmeting ook een controle groep. Nathanson
(1998) gebruikte alleen een eindmeting om de resultaten van de dolfijntherapie te verkrijgen.
Binnen deze studie moesten ouders een enquête invullen nadat hun kind een of twee weken
dolfijntherapie gekregen had. Deze moest ten minste 1 jaar na dat hun kind de dolfijntherapie
gekregen had ingevuld worden. De enquête bestond uit 15 vragen gericht op het gedrag van het
kind. De vragen begonnen als volgt, “als gevolg van dolfijntherapie heeft mijn kind zijn/haar
capaciteit omtrent ... gehandhaafd of verbeterd”. Iedere vraag ging over een gedragskenmerk en
per vraag was de keus uit 6 mogelijke antwoorden: Nooit (0% van de tijd), soms (25% van de
tijd), vaak (50% van de tijd), meestal (75% van de tijd), altijd (100% van de tijd) en niet van
toepassing.
Van Vugt (2006) gebruikte een cross-over design voor haar studie.
2.5.3 Opzet therapie
Er werden gemiddeld 16 therapie sessies gegeven van ongeveer 30 minuten. Met uitzondering
van Nathanson & de Faria (1993), in deze studie werden 2 sessies dolfijntherapie gegeven die
werden opgebouwd uit 18 taken.
Alle onderzoekers gaven aan dat de therapie gegeven werd in een afgesloten bassin of tank met
getrainde dolfijnen. In drie van de onderzoeken 12 werd aangegeven dat de kinderen op vaste
tijden therapie kregen, met een vaste therapeut, dolfijntrainer en dolfijn.
Drie onderzoeken 13 gaven aan dat de therapie gegeven werd gedurende de zomermaanden met
een gemiddelde watertemperatuur van 29°C. In het onderzoek van van Vugt werd de therapie
gegeven op Curaçao.
2.5.4 Taken en motivators
De taken die gegeven werden gedurende de dolfijntherapie werden benoemd in 4
onderzoeksartikelen 14 . In drie van de genoemde studies 15 werden er verschillende objecten op
houten planken geschilderd, hierbij moest een kind proberen de naam van het objecten te
benoemen. Servais (1999) gebruikte een cognitieve taak waarbij kinderen schuim rubber
stukjes op de juiste plek moest plaatsen op een bord.
Motivators die gebruikt werden na het correct uitvoeren van een taak varieerde tussen direct
contact met een dolfijn (voeren, kusje geven, zwemmen met dolfijn) en/of indirect contact met
de dolfijn (dolfijn truc laten uitvoeren).
2.5.5 Uitkomsten
De uitkomsten op het gebied van gedrag waren voornamelijk op het gebied van, taal reacties,
positief sociaal emotionele reacties, problemen op kunnen lossen, concentratie, taal behoud en
het afronden van motorische taken.
Vier studies 16 werkte gedurende de therapie op individuele aandachtspunten per kind. In de
studies van Lukina(1999) en Nathanson (1998) werden ook sociaal-emotionele verbeteringen
gemeten.
12 Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et.al (1997), van Vugt (2006)
13 Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et al. (1997), Nathanson (1998)
14 Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et.al (1997), Servais (1999)
15 Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et.al (1997)
16 Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et.al (1997), Kohn (2003), van Vugt (2006)
17

2.5.6 Studie Resultaten
Met uitzondering Servais, geven alle onderzoekers aan dat er positieve effecten zichtbaar zijn
op het gebied van gedrag. Bij het onderzoek van Servais lijkt maar één controle groep positief
effecten verandert te zijn, de andere groep bleef het zelfde functioneren als voor de therapie.
Op het gebied van spraak (het benoemen van een object, het gebruik maken van gebaren taal,
het aanleren van nieuwe woorden) cognitie (taal behoud, geheugen spelletjes, herkennen van
patronen) en motorische functies (het plaatsen van een ring over een pin, rijken voor een
object, schrijven) werden taken vaker correct uitgevoerd door de kinderen zowel tijdens als na
het krijgen van dolfijntherapie. Taken werden vaker goed afgerond als een dolfijn er bij
betrokken was, dan in een reguliere omgeving. Kinderen gaven meer juiste antwoorden op
vragen tijdens dolfijntherapie sessies, dan tijdens sessies in een klassikale setting. Dezelfde
kinderen hadden ook betere cognitieve processen tijdens dolfijntherapie dan tijdens
speltherapie. De kinderen bewezen gedurende het experiment dat kinderen 2 tot 10 keer
sneller konden leren na het krijgen van dolfijntherapie (Nathanson, 1989).
Ook op sociaal- emotioneel gebied zijn er positieve veranderingen waargenomen. Kinderen
werden aardiger, konden zich beter concentreren, hielden meer oog contact, gingen sneller uit
zichzelf spelen en kregen meer zelfbeheersing. Volgens Lukina (1999) vergroot de
dolfijntherapie het vertrouwen van kinderen in volwassenen en dolfijnen, ze zijn aardiger en
hebben meer aandacht naar anderen. Gemeten hartritmes indiceerden een vermindering van
agressieve gevoelens en lieten een vooruitgang op het psycho-emotieel gebied zien. Echter er
was in dit artikel geen duidelijk meetinstrument beschreven voor de analyse van deze
gegevens.
2.5.7 Rivaliserende gegevens
Tijdens het onderzoek zijn er verschillende beperkingen aan de orde gekomen. Het
belangrijkste is dat geen van de gevonden studies wetenschappelijk onderbouwd is, wat een
goede analyse bemoeilijkt. In deze literatuurstudie is er voor gekozen om iedere studie die
voldeed aan de gestelde inclusie criteria mee te nemen in de literatuurstudie en het een
literatuurinventarisatie te noemen.
Voor alle onderzoeken zijn verschillende bedreigingen voor de validiteit, de grootste
bedreigingen staan per studie genoteerd in tabel 3. Bij alle studies zijn een gering aantal
gegevens verstrekt over de bevindingen. Een voorbeeld hiervan is dat 3 auteurs in hun
studies 17 een beperkt aantal resultaten publiceerde over de nul en eind metingen per kind.
Door het uitlaten van deze gegevens is het onmogelijk te concluderen dat de genoemde
resultaten bij ieder kind positief waren.
Ondanks dat er bij vier 18 studies werd aangegeven dat kinderen zich na de therapie beter
konden concentreren, is er bij drie van deze studies 19 over deze resultaten geen informatie te
vinden. In het onderzoek van Lukina (1999) worden veel uitkomsten gepubliceerd die
suggereren dat er een aanzienlijk groot aantal data is verzameld gedurende het onderzoek,
terwijl deze gegevens nergens terug te vinden zijn. Er werden maar een gering aantal specifieke
gegevens gepubliceerd en deze gegevens werden niet duidelijk beschreven en/of ingedeeld. Zij
geeft bijvoorbeeld aan dat er veel positieve effecten zijn op het sociaal-emotioneel en
gedragsgebied na aanleiding van de gegeven dolfijntherapie, maar publiceert hierover geen
17 Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et al. (1997)
18 Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et al. (1997), Lukina (1999)
19 Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et al. (1997)
18

evindingen. Wel worden de nul en eind metingen van de hart ritmes van de kinderen
gepubliceerd, de manier waarop die verkregen zijn is niet duidelijk.
In het onderzoek van Nathanson et. al (1997) bleek dat kinderen beter reageerde op dolfijnen
als motivator dan op hun favoriete speelgoed. De twee motivators werden op twee totaal
verschillende locaties gepresenteerd aan de kinderen, het speelgoed werd niet gebruikt als
motivator tijdens therapie op het dok maar tijdens therapie in een hotelkamer. Het verschil
tussen de twee omgevingen waar de therapie gegeven werd was groot. Dit zou de uitkomsten
kunnen beïnvloeden.
Nathanson et. al (1997) stuurde een enquête naar 137 families waarvan het kind dolfijntherapie
gevolgd had, maar 52% van de 137 enquêtes werd terug gestuurd. Dit betekent dat 48% van de
ervaringen niet bekend waren. Deze resultaten en ervaringen zijn niet meegenomen in het
onderzoek. Mogelijk is dat deze ouders minder enthousiast waren over de therapie en hierdoor
niet mee wilden doen aan het onderzoek.
Daarnaast had Nathanson geen analyse gedaan naar de punten waar achteruitgang bij geboekt
was. Hij richtte zich alleen op de positieve punten, terwijl de negatieve punten mogelijk een
groter effect hadden op de kinderen en/of ouders.
Geen van de studies heeft informatie gepubliceerd over of de effecten van dolfijntherapie op
langere termijn.
19

Artikelen gebaseerd op ervaring
2.6 Resultaten beschrijvende artikelen
In tabel 2.6.1 staan de uitkomsten van de artikelen gebaseerd op ervaringen in het kort
samengevat. Er word gebruikt gemaakt van andere koppen. De artikelen beschrijven geen
onderzoeken maar ervaringen en kunnen niet op dezelfde manier samengevat worden als de
onderzoeksartikelen.
Alle auteurs beschreven dat dolfijntherapie een positief effect had op de kinderen die
dolfijntherapie gevolgd hadden. Deze positieve effecten waren voornamelijk te zien op het
sociaal- emotioneel gebied van de kinderen en hun families. Ondanks de positieve
bevindingen had de helft van de auteurs twijfels over de therapie, omdat de conclusies niet
gebaseerd waren op wetenschappelijk onderzoek.
Tabel 2.6.1 Samenvatting beschrijvende artikelen
Titel en
Jaar
uitvoering
Auteur Doel Effecten Conclusie
Expert
statement on
“Swim with
the dolphin
programs and
Dolphin-
Assisted
Therapy”
2005
The Promise
of Dolphin-
Assisted
therapy
2001
The Dolphin
assisted
therapy results.
Karsten
Brensing
Alexis
McKenney
Dr. Lukina
Expert statement, Het
vergelijken van
verschillende studieuitkomsten
over de
effecten van
dolfijntherapie
Lezers informeren +
over de effecten en
theorieën van dolfijn
therapie incl.
ervaringen van
moeder met een
gehandicapt zoontje. _
Het beschrijven van
de uitkomsten van
dolfijntherapie in de
+
+
-
Dolfijnen motiveren
autistische kinderen om te
gaan praten. (Smith 1981),
EEG’s tonen dat interactie
met dolfijnen een
ontspannende werking
heeft op mensen (Cole
1996 en Burch 1997)
Verbetering van sociale
situatie binnen families.
(Voorhees 1995)
Dolfijnen geven de
voorkeur aan kleinere
mensen in plaats van
langere. (Brensing en Linke
2004)
Dolfijntherapie vermindert
depressies, stimuleert de
productie van endorfine en
verminderd pijn bij
patiënten.
Geen
Verminderd
ongecontroleerd urine
verlies, verbeteringen in
Dolfijntherapie lijkt
een succesvolle,
dier geassisteerde
therapie, maar er is
geen bewijs dat het
succesvoller is dan
andere dier
geassisteerde
therapieën.
Dolfijnen en
mensen met
beperkingen lijken
goed samen te
kunnen werken en
spelen in het water.
De vraag is of
dolfijntherapie een
therapie of een
activiteit op
therapeutische basis
is.
Dolfijntherapie
verbetert de manier
waarop kinderen
20

Artikelen gebaseerd op ervaring
2000
Human
Attitudes
Towards
Dolphin-
Assisted
Therapy: The
Essential
Tension
Between
Science and
Faith
1996
What About
Dolphin
Assisted
Therapy?
1998
William L.
Martens,
Ph.D.
William
Rossiter
zwarte zee.
Meningsverschil
onderzoeken tussen
de medische en
intuïtieve kijk op
dolfijntherapie.
Lezers informeren
over de negatieve
kanten van
dolfijntherapie.
-
+
-
+
-
spraak, vermindering van
fobieën, verminderde
depressies, 64.8-82.6% van
de kinderen met autisme
hadden verbeteringen in
hun ADL.
Geen
Personen uit beide
invalshoeken zien dat er
positieve effecten geboekt
worden door
dolfijntherapie.
De medische wereld
baseert zijn conclusies
alleen op evidence-based
resultaten, die tot nu toe
niet gevonden zijn.
De intuïtieve kijk op de
therapie is gebaseerd op
ervaring en/of meningen
die overdreven kunnen
worden.
Dolfijnen kunnen
aanvoelen waar een
probleem in een lichaam
zich manifesteert.
90% van de kinderen
hebben significante
verbeteringen laten zien.
Effecten zijn niet
wetenschappelijk
onderbouwd.
De zelfde effecten zijn
waarschijnlijk ook te
krijgen door therapie met
andere dieren.
Negatieve effecten op de
dolfijnen (leven niet in
natuurlijke omgeving).
contact op nemen
met hun omgeving.
Hierdoor kunnen ze
makkelijker
regulieren therapie
krijgen, en sneller
verbeteringen
boeken.
Beide groepen zijn
het met elkaar eens
dat de therapie
positieve effecten
heeft op kinderen,
hoe is niet duidelijk.
Dolfijntherapie
heeft positieve
effecten op kinderen
met beperkingen,
komt dit echt door
de dolfijn?
De auteur maakt
zich zorgen om het
groeiende aantal
instellingen dat de
therapie biedt. Het
is van belang dat er
regels en afspraken
gemaakt worden die
iedere instelling aan
moet houden. Dit
om te voorkomen
dat families
terechtkomen bij
instellingen zonder
medici.
21

2.6.2 Bevindingen
Er is regelmatig geschreven over de spraak-taal ontwikkeling van de kinderen, deze kinderen
kregen meer motivatie om te gaan praten, waardoor de spraak- taal ontwikkeling verbeterde,
wat tot gevolg had dat de sociale situatie binnen de gezinnen verbeterde. Na de therapie
praatte de kinderen sneller uit zichzelf met hun ouders en de ouders begrepen hun kinderen
beter waardoor minder misverstanden en conflicten ontstonden in huis.
Naast een verbetering op het spraak- taalgebied zijn er ook positieve effecten waargenomen
op lichamelijk gebied. Gebaseerd op observaties, suggereren de auteurs dat dolfijnen aan
kunnen voelen waar een probleem in het lichaam van het kind zich manifesteert. Therapeuten
die wilde beginnen met het oefenen aan de niet aangedane zijde, werden regelmatig verrast
door de dolfijn als hij weigerde mee te werken. De dolfijn bleef aan de aangedane zijde
zwemmen 20 .
Ander onderzoek laat zien dat de therapie de productie van endorfine stimuleert en pijn bij
patiënten verminderd Analyse van afgenomen EEG’s lieten zien dat interactie met dolfijnen
een ontspannende werking op mensen heeft (Cole 1996 en Burch 1997). Kinderen hadden een
vermindering van ongecontroleerd urine verlies.
Op het psychosociale gebied verminderde dolfijntherapie depressies en fobieën bij de
kinderen.
2.7 Analyse beschrijvende artikelen
De beschrijvende artikelen 21 zijn gebaseerd op ervaringen en/of vergelijkingen over
dolfijntherapie. Hierdoor is geen duidelijke beschrijving mogelijk over de deelnemers, het
onderzoeksdesign en/of therapie methodes.
2.7.1 Uitkomsten
Dolfijntherapie wordt gedurende 20 jaar gebruikt als therapie methode voor mensen met een
psychische of lichamelijke handicap. Tot op heden zijn er meerdere onderzoeken gedaan naar
de effecten van dolfijntherapie op verschillende doelgroepen.
Dit varieert tussen onderzoeken naar de korte termijn effecten (bijv. Nathanson, de Castro &
McMahon 1997) en de lange termijn effecten (bijv. Nathanson 1998) van dolfijntherapie bij
kinderen met ernstige handicaps. Hierdoor zijn veel positieve effecten en ervaringen
gepubliceerd.
Het eerst gepubliceerde onderzoek werd uitgevoerd in 1980 door Dr. Nathanson. In 1981
bleek uit onderzoek dat dolfijntherapie autistische kinderen motiveert om te gaan praten
(Smith 1981). Door het krijgen van dolfijntherapie leerde kinderen sneller (Nathanson 1989)
en sociale situaties binnen gezinnen verbeterde (Voorhees 1995). EEG’s toonde aan dat
interactie met dolfijnen een ontspannende werking heeft op mensen (Cole 1996 en Burch
1997). Volgens William Rossiter kunnen dolfijnen aanvoelen waar een probleem in een
lichaam van een kind zich manifesteert, uit zijn vergelijkingen blijkt dat 90% van de kinderen
die dolfijntherapie kregen significante verbeteringen lieten zien.(William Rossiter, 1998).
Naast deze bevindingen blijkt dat dolfijntherapie depressies en pijn verminderd en de
productie van endorfine stimuleert. (Alexis McKenney, 2001) Overige bevindingen zijn dat
dolfijntherapie ongecontroleerd urine verlies en fobieën verminderd, de spraak verbeterd en
20 William Rossiter (1998)
21 William L. Martens(1996), William Rossiter (1998), Dr. Lukina (2000), Alexis McKenney (2001), Karsten
Brensing (2005)
22

dat 64.8%-82.6% van de kinderen met autisme vooruitgang boekte in hun ADL. (Dr. Lukina,
2000)
2.7.2 Studie Resultaten
Er is regelmatig geschreven over de spraak- taal ontwikkeling van de kinderen. Deze kinderen
kregen meer motivatie om te gaan praten, waardoor de spraak- taal ontwikkeling verbeterde.
Gebaseerd op de boven genoemde observaties, suggereren de auteurs dat de sociale situatie
binnen de gezinnen verbeterde. Na de therapie begonnen kinderen sneller uit zichzelf te
praten met hun ouders en ouders konden hun kinderen beter begrijpen waardoor minder
misverstanden en conflicten ontstonden in huis.
Naast een verbetering op het spraaktaal gebied zijn er ook positieve effecten waargenomen op
lichamelijk gebied. Het blijkt uit de ervaringen van de auteurs dat dolfijnen aan kunnen
voelen waar een probleem in het lichaam van het kind zich manifesteert. Therapeuten die
wilde beginnen met het oefenen aan de niet aangedane zijde, werden regelmatig verrast door
de dolfijn, als hij weigerde mee te werken, de dolfijn bleef aan de aangedane zijde zwemmen
(William Rossiter, 1998).
Dolfijntherapie verbetert de manier waarop kinderen contact op nemen met hun omgeving.
Hierdoor kunnen ze eerder deelnemen aan reguliere therapieën en sneller vooruitgang laren
zien. (Dr. Lukina, 2000)
Alle gebruikte artikelen waren gebaseerd op analyses van onderzoeksartikelen en/of
ervaringen van deskundigen of families. De auteurs beschrijven dat dolfijntherapie een
succesvolle diergeassisteerde therapie is, die veel positieve effecten laat zien bij kinderen met
een beperking. Er is geen bewijs dat het succesvoller is dan andere dier geassisteerde
therapieën 22 . Daarnaast blijft de vraag of dolfijntherapie een therapie is of een activiteit op
therapeutische basis is. (Alexis McKenney, 2001)
William Rossiter maakt zich zorgen om het groeiende aantal plaatsen waar de therapie wordt
aangeboden. Het is van belang dat er regels en afspraken gemaakt worden waar iedere
instelling zich aan moet houden. Dit om te voorkomen dat families terechtkomen bij
instellingen zonder medici.
22 Karsten Brensing (2005), William Rossiter (1998)
23

3. Methode Interviews
3.1 Inleiding
Er is geen wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effecten van dolfijntherapie. Hierdoor
zijn de gegevens over de effecten van dolfijntherapie beperkt.
Aan de hand van de vraagstelling is gekozen voor een beschrijvend onderzoek.
Er zijn interviews gehouden met de ouders, verzorgers en/of familieleden van de kinderen die
dolfijntherapie hebben gevolgd bij Fundashon SamSam ku Dolfein. In het interview zijn
zowel open als gesloten vragen gesteld.
Er is een frequentieanalyse gedaan met behulp van het programma SPSS 11.0 voor Windows.
De resultaten uit de analyse staan beschreven in paragraaf 3.3. De analyses van de pre- en
post- vragen zijn onderling vergeleken en staan beschreven in paragraaf 3.3.6. Hierdoor wordt
een globale indruk verkregen van de situatie voor en na de dolfijntherapie bij de kinderen.
3.2 Onderzoekspopulatie
De onderzoekspopulatie bestaat uit 16 kinderen die dolfijntherapie hebben ontvangen bij
Fundashon Samsam ku Dolfein. De interviews zijn gehouden met 13 ouders, 2 verzorgsters en
1 naast familielid.
3.2.2 Methode van dataverzameling
Als methode van dataverzameling is gekozen voor een interview. Door het stellen van open
en gesloten vragen is een overzicht verkregen.
Op aanraden van ervaringsdeskundigen zijn de interviews, in de meeste gevallen, bij de
respondenten thuis gehouden. Dit om het verlies van deelnemers zo klein mogelijk te houden.
Als meetinstrument is een bestaande vragenlijst gebruikt. Deze vragenlijst is op een aantal
punten aangepast naar de wensen van Fundashon Samsam ku Dolfein. Dit is gebeurd in
overleg met een van de artsen van de stichting.
De pre- vragen zijn aangepast en de post- vragen zijn aan de enquête toegevoegd (zie bijlage
3). Bij aanvang van de dolfijntherapie zijn geen pre- lijsten afgenomen door de Fundashon
Samsam ku Dolfein. Om alsnog een beeld te vormen van de vooruitgangen zijn er vragen
gesteld gericht op situaties voor- en na het krijgen van de dolfijntherapie.
De vragenlijst is opgedeeld in open en meerkeuze vragen, beginnend met algemene vragen op
het gebied van leeftijd, leefsituatie, werk en school (zie bijlage 3).
Na de algemene vragen volgen open vragen. Deze gaan over de therapieën die het kind
voorheen gevolgd heeft en de reden van deelname aan de therapie.
Hier op aansluitend een lijst met meerkeuzevragen. Deze zijn, per onderdeel, gericht op de
veranderingen na de therapie. Er zijn 43 vragen gericht op mogelijke sociaal-emotionele
veranderingen en 14 vragen gericht op mogelijke fysieke veranderingen. Respondenten
hebben de keuze uit 5 antwoorden.
Aan het einde van de lijst volgen 6 vragen gericht op het gedrag van het kind voor en na het
krijgen van dolfijntherapie. Ter afsluiting een vraag gericht op de ervaringen van de therapie
bij het kind.
24

De vragenlijst wordt afgesloten met de mogelijkheid voor respondenten om opmerkingen en
suggesties te geven aan Fundashon SamSam ku Dolfein op het gebied van de ervaringen van
de gegeven dolfijntherapie.
3.2.3 Procedure
De opdrachtgever Fundashon SamSam ku Dolfein heeft, na mondelinge toestemming, de
telefoonnummers van de respondenten doorgegeven aan de onderzoekers. Vervolgens zijn de
respondenten door de onderzoekers telefonisch benaderd voor het maken van een afspraak.
Allen hebben hun medewerking aan het interview verleend.
De interviews zijn gehouden door de onderzoekers, beide onderzoekers waren tegelijker tijd
aanwezig bij de alle interviews. Voor een goede intrabeoordelaarsbetrouwbaarheid zijn de
pagina’s van het interview verdeeld tussen de interviewers. De even pagina’s zijn
behandelend door interviewer 1, de oneven pagina’s door interviewer 2.
Bij aanvang van het gesprek zijn het doel en werkwijze van het onderzoek besproken met de
respondenten. Hierbij is gevraagd of de respondenten akkoord gingen met het vertrouwelijk
publiceren van de verkregen cijfers.
3.2.4 Design
Het onderzoek is gehouden in een tijdsbestek van 10 weken. De data is verzameld door het
houden van een enquête. Vervolgens is doormiddel van de resultaten gekeken naar de
determinant, dolfijntherapie, en het effect daarvan (uitkomst) op het ADL van kinderen tussen
de 4 en 17 jaar met een beperking. Het onderzoek heeft plaats gevonden, nadat de kinderen de
dolfijntherapie hadden gevolgd. De periode tussen het afsluiten van de dolfijntherapie en het
onderzoek varieerde per kind. Dit maakt dat het onderzoek valt onder een retrospectief
cohortonderzoek.
3.2.5 Analyse
Het analyseren van de data, verkregen uit de interviews, is gedaan met behulp van het
programma SPSS 11.0 voor Windows. De vragen zijn in een codeerschema (zie bijlage 2)
uiteengezet, welke nodig is bij het invoeren van de antwoorden uit de enquête in het
programma.
De variabelen, de vragen en de antwoordcodes uit het codeerschema, zijn in het programma
ingevoerd, zodat naderhand alleen de uitkomsten in SPSS hoeven te worden gezet.
De analyses zijn uitgevoerd met behulp van een frequentie analyse. De meetresultaten zijn
geanalyseerd door middel van beschrijvende statistiek, hierbij zijn er frequentie tabellen en
diagrammen gemaakt. Van de pre- en post- vragen zijn de uitkomsten onderling vergeleken.
De resultaten van de analyse staan beschreven in paragraaf 3.3.6.
25

3.3 Resultaten interviews
3.3.1 Inleiding
De interviews zijn gehouden met 16 respondenten. In de volgende paragrafen worden de
resultaten van de interviews beschreven.
3.3.2 Resultaten onderzoekspopulatie
Om een algemeen beeld te krijgen van de kinderen die aan het onderzoek deelnamen zijn een
aantal achtergrondkenmerken opgenomen in het interview. Tevens is geïnformeerd naar
eerder gevolgde relevante paramedische therapieën. Deze punten staan vermeld in Tabel
3.3.2.
Tabel 3.3.2 Algemene gegevens respondenten
Kind Geslacht Leeftijd kind Diagnose Periode
Therapie
1
Meisje
10 jaar en 5
maanden
2 Jongen 6 jaar en 11
maanden
3 Jongen 5 jaar 11
maanden
4 Jongen 12 jaar en 9
maanden
Beta
thalassemia
major en
selectief
mutisme
Autistisch
spectrum
Prematuur
geboren en
zuurstof
tekort bij de
geboorte
Zuurstof
tekort bij de
geboorte
5 Jongen 7 jaar Autistisch
spectrum
6 Jongen 7 jaar en 11
maanden
7 Meisje 15 jaar en 11
maanden
8 Meisje 5 jaar en 1
maand
9 Jongen 5 jaar en 11
maanden
Autistisch
spectrum
Autistisch
spectrum
Motorische
achterstand
Autistisch
spectrum
22 januari 2007
t/m 2 februari
2007
22 januari 2007
t/m 2 februari
2007
8 januari 2007
t/m 19 januari
2007
22 januari 2007
t/m 2 februari
2007
22 januari 2007
t/m 2 februari
2007
22 april 2006 t/m
24 juni 2006
29 april 2006 t/m
24 juni 2006
27 november
2006 t/m 8
december 2006
19 februari 2007
t/m 2 maart 2007
Eerder
gevolgde
therapieën
Reden deelname
dolfijntherapie
F, S o Haar helpen.
o Alles proberen om
haar te helpen haar
barrière te
doorbreken.
F, L, E, S, P o Hem helpen.
o Karakter
veranderen.
o Oogcontact
verbeteren.
F, L, E o Om hem een kans
te geven.
F, L, E, M, P o Om te zien of er
veranderingen
mogelijk zijn.
o Zoveel mogelijk uit
hem te halen.
F, L, E o Om hem te helpen.
F, L, E, S o Werd aangeboden,
wel over gelezen
niets mee gedaan
i.v.m. de kosten.
Nu mogelijk.
F, L, S, P, D o Voor spraak en
vragen stellen
(zinnen met meer
woorden maken).
F, E o Naar aanleiding
van therapeut.
L, S, M, P o Goede verhalen
over resultaten.
o Stapje verder dan
met gewone
therapie dat ook
26

10 Meisje 6 jaar 3
maanden
11 Meisje 22 januari
2007 t/m 2
februari 2007
12 Jongen 6 jaar en 7
maanden
Zuurstof
tekort bij de
geboorte
Autistisch
spectrum
Autistisch
spectrum
13 Jongen 7 jaar 1 maand Zuurstof
tekort bij de
14 Meisje 5 jaar en 9
maanden
15 Jongen 12 jaar 5
maanden
16 Jongen 16 jaar 2
maanden
geboorte
Ontwikkelin
gsstoornis
22 januari 2007
t/m 2 februari
2007
19 februari 2007
t/m 2 maart 2007
08 januari 2007
t/m 19 januari
2007
8 januari 2007
t/m 19 januari
27 november
2006 t/m 8
december 2006
ADHD 19 maart 2007
t/m 30 maart
2007
Autistisch
spectrum
19 maart 2007
t/m 30 maart
2007
F, L, S, M, H,
D
niet met gewone
therapie te bereiken
is.
o Vooruitgang in de
ontwikkeling,
vooral emotioneel
en spraak
- o Om het introvert
zijn te verminderen.
L, E, S, M, P,
H, W
o Om haar te helpen
o Om hem te helpen
F, L, E o Om hem een kans
te geven
F, L, E o Ze is uitgekozen
om mee te doen.
o Om vooruitgang te
boeken.
L o Nieuwsgierig,
hoorde goede
dingen.
o Dat het profijt op
zou leveren.
F, L, E, O, S,
P
Toelichting bij tabel 3.3.2
In de rij eerder gevolgde therapieën staan de Letters voor de naam van de gevolgde therapie. F= Fysiotherapie, L= Logopedie, E=
Ergotherapie, O= Oefentherapie, S= Speltherapie, M=Muziektherapie, P= Paardrijden, H= Home teacher, W= Watertherapie, D=
Dolfijntherapie.
o Het is rustgevend
o Dat zijn
zelfvertrouwen zou
vergroten
3.3.3 Resultaten Algemeen
Er zijn 3 open vragen, gebaseerd op de algemene resultaten van de therapie. Dit is om vast te
leggen of er na de dolfijntherapie, veranderingen zichtbaar zijn bij het kind, in vergelijking
met voor de dolfijntherapie.
15 respondenten gaven aan dat er veranderingen opgetreden waren bij het kind. Uit deze
groep bleef bij 8 kinderen de waargenomen veranderingen na de therapie gelijk. Deze
tijdsperiode varieerde per kind van 1 tot 6 maanden. Bij 7 kinderen was er volgens de
respondenten nog steeds vooruitgang waar te nemen .
Bij 8 kinderen was de relatie met de ouders in positieve zin veranderd. De andere 8
respondenten gaven aan dat er geen veranderingen in de relatie waren opgevallen.
27

3.3.4 Resultaten Sociaal-emotioneel
In tabel 3.3.4 staan de opvallendste resultaten op sociaal-emotioneel gebied weergegeven.
Dit zijn 14 van de in totaal 36 vragen waarbij, per vraag, door 9 of meer respondenten
positieve veranderingen zijn waargenomen. Het complete overzicht van de resultaten op
sociaal-emotioneel gebied staat weergegeven in bijlage 5.
De grootste veranderingen waren waargenomen op het gebied van zelfvertrouwen en het
zelfstandig beginnen van een gesprek. Bij beide punten hadden 13, van de in totaal 16,
respondenten positieve veranderingen waargenomen bij hun kind.
Tabel 3.3.4 veranderingen op sociaal emotioneel gebied.
.
Vraag gericht op 23 :
Positieve
Veranderingen 24
Bij aantal
kinderen
Bij aanvang
dolfijntherapie
geen problemen
Bij aantal
kinderen
Oogcontact 9 5 2
Samenwerken op school 10 5 1
Afmaken van taken op school 10 4 2
Motivatie 9 3 4
Laten merken of hij/zij iemand aardig vindt 10 4 2
Zelfstandig beginnen van een activiteit 11 4 1
Zelfstandig beginnen van een gesprek 13 2 1
Rusteloosheid 9 5 2
Opvallende belangstelling voor dingen, feiten,
lichaamsdelen, geluiden, etc.
9 7 0
Spullen van zichzelf of anderen kapot maken
als hij/zij boos is
9 5 2
Bijleren van nieuwe woorden 11 3 2
Zelfvertrouwen 13 1 2
Zelfstandig contact zoeken met
leeftijdsgenoten
10 4 2
Doen wat van hem/haar verwacht wordt 10 4 2
23 Zie bijlage 3, pagina 49 t/m 51, voor de volledige vraagstelling.
24 De ouders hadden de keuzemogelijkheid uit de volgende punten; Verslechterd, geen verandering, enigszins
verbeterd, flink verbeterd en Niet van toepassing. Er zijn geen negatieve veranderingen waargenomen. De
positieve veranderingen zijn in bovenstaande tabel samengevoegd.
Geen
veranderingen
Bij aantal
kinderen
28

3.3.5 Resultaten Fysiek
In tabel 3.3.5 staan de resultaten op fysiek gebied weergegeven. De vragen zijn gericht op de
fijne en grove motoriek van de kinderen.
Fysiek was er, volgens de respondenten, bij 4 van de 14 vragen meer dan 50% in positieve zin
verandert bij de kinderen.
De grootste verandering werd, door de respondenten, waargenomen bij het zelfstandig knopen
van kleding dichtmaken. Bij dit punt hadden 9 van de 16 respondenten positieve
veranderingen waargenomen bij hun kind.
Tabel 3.3.5 fysieke veranderingen
Vragen gericht op 25 :
Positieve
Veranderingen
bij aantal
kinderen
Bij aanvang
dolfijntherapie
geen problemen
bij aantal
kinderen
Algemene lichamelijk gezondheid 26 8 5 3
Zelfstandig zitten 1 12 3
Zelfstandig van zit naar stand komen 0 14 2
Zelfstandig staan 4 11 1
Voorwerp zelfstandig gooien 6 8 2
Voorwerp zelfstandig vangen 8 4 4
Zelfstandig drinken 1 13 2
Zelfstandig eten 5 9 2
Tafel afruimen en spullen in kast
opbergen
7 9 0
Plaatsen van klein voorwerp in daarvoor 8 7 1
bestemd doosje
Zelfstandig wassen 6 7 3
Zelfstandig aankleden 7 6 3
Zelfstandig tanden poetsen 5 6 5
Zelfstandig knopen van kleding dicht
maken
9 5 2
Geen
veranderingen
bij aantal
kinderen
25 Zie bijlage 3 pagina 51 en 52, voor de volledige vraagstelling.
26 Zien, horen, spierkracht, evenwicht en coördinatie, eten kauwen en doorslikken, het immuunsysteem, de
luchtwegen.
29

3.3.6 Resultaten Pre en post vragen over de therapie
Humeur
In figuur 3.3.6.1 en 3.3.6.2 staan de percentages vermeld van het humeur van de kinderen
voor en na het krijgen van de dolfijntherapie. In het eerste diagram is de
antwoordmogelijkheid, “gelijkmatig slecht gehumeurd” niet zichtbaar. Volgens de
respondenten was geen van de kinderen gelijkmatig slecht gehumeurd voor de therapie, na de
therapie wel.
3 3 1 1 ,2 ,2 ,2 5 5 %
%
n n = = 5
5
4 4 3 3 ,7 ,7 ,7 5 5 %
%
n n = = 7
7
2 2 5 5 ,0 ,0 0 0 %
%
n n = = 4
4
Figuur 3.3.6.1 humeur voor de dolfijntherapie 27
6 6 2 2 ,5 ,5 0 0 %
%
n n = = 1 1 0
0
6 6 ,2 ,2 ,2 5 5 %
%
n n = = 1
1
6 6 ,2 ,2 5 5 %
%
n n = = = 1
1
2 2 5 5 ,0 ,0 0 0 %
%
n n = = 4
4
humeur voor de dolfijntherapie
over het algem een gelijkmatig met af en toe een driftbui
afwi ssel end vrolijk en sl echt gehumeurd
gelijkm atig vrolij k gehumeurd
humeur na de dolfijntherapie
over het algem een gelijkmatig met af en toe een driftbui
gelijkm atig slecht gehumeurd
afwi ssel end vrolijk en sl echt gehumeurd
gelijkm atig vrolij k gehumeurd
Figuur 3.3.6.2 humeur na de dolfijntherapie
In de bovenstaande diagrammen is te zien dat de gegeven dolfijntherapie, volgens de
respondenten, positieve effecten heeft op het humeur van hun kind. Het aantal kinderen met
een gelijkmatig vrolijk humeur, is na het krijgen van de dolfijntherapie verdubbeld. Na de
therapie is een van de kinderen, volgens de respondenten, gelijkmatig slecht gehumeurd. Dit
wordt door de respondenten gezien als een positieve verandering, omdat het kind geen
driftbuien meer heeft.
27 In Diagram 1 is niet geantwoord op de vraag o
30

Karakter 28
In figuur 3.3.6.3 en 3.3.6.4 staan de percentages vermeld van het aandachtsniveau van de
kinderen voor en na het krijgen van de dolfijntherapie. In het eerste diagram is de
antwoordmogelijkheid, “stil en/of teruggetrokken” zichtbaar, bij de tweede niet. Volgens de
respondenten zijn geen van de kinderen meer stil en/of teruggetrokken na het krijgen van de
dolfijntherapie.
1 1 8 8 ,7 ,7 5 5 %
%
n n =3
=3
2 2 5 5 ,0 ,0 0 0 %
%
n n = = 4
4
2 2 5 5 ,0 ,0 0 0 %
%
n n = = 4
4
3 3 1 1 ,2 ,2 5 5 %
%
n n = = 5
5
Figuur 3.3.6.3 karakter voor de dolfijntherapie
3 3 7 7 ,5 ,5 0 0 %
%
n n = = 6
6
1 1 8 8 ,7 ,7 5 5 %
%
n n = = 3
3
4 4 3 3 ,7 ,7 5 5 %
%
n n = = 7
7
Figuur 3.3.6.4 karakter na de dolfijntherapie
karakter voor de dolfijntherapie
stil /teruggetrokken
vraagt wei ni g aandacht
vraagt veel aandacht
is duideli jk op de voorgrond aanwezig
karakter na de dolfijntherapie
vraagt wei nig aandacht
vraagt veel aandacht
is duidelijk op de voorgrond aanwezig
In de bovenstaande diagrammen is te zien dat de gegeven dolfijntherapie, volgens de
respondenten, positieve effecten heeft op het karakter van hun kind. Voor de therapie waren 5
van de 16 kinderen stil en/of teruggetrokken. Na het krijgen van de dolfijntherapie zijn geen
van de kinderen, volgens de respondenten, stil en/of teruggetrokken. Het aantal kinderen dat
duidelijk op de voorgrond aanwezig is, is na het krijgen van de dolfijntherapie verdubbeld.
28 Onder karakter wordt verstaan hoeveel aandacht het kind vraagt.
31

Speelgedrag
Figuur 3.3.6.5 en 3.3.6.6 geven het speelgedrag van de kinderen, voor en na de
dolfijntherapie, weer.
3 3 7 7 ,5 ,5 ,5 0 0 %
%
n n =6
=6
6 6 2 2 ,5 ,5 0 0 %
%
n n =1 =1 0
0
Figuur 3.3.6.5 spelen na de dolfijntherapie
6,25%
n=1
93,75%
n=15
Figuur 3.3.6.6 spelen na de dolfijntherapie
spelen voor de dolfijntherapie
uit zichzelf
met aanm oediging
Spelen na de dolfijntherapie
uit zichzelf
met aanmoediging
Er is een verandering op het gebied van het speelgedrag van de kinderen. Na het krijgen van
de dolfijntherapie spelen 5 kinderen zelfstandig, die voorheen aanmoediging nodig hadden.
32

Manier van spelen
Figuur 3.3.6.7 en 3.3.6.8 geven de manier van spelen weer voor en na de therapie. De manier
van spelen houd in hoe de kinderen spelen met materiaal, mogelijk aan de hand van een thema
of eigen fantasie. Er zijn een aantal verschillen te zien bij de genoemde punten in de
onderstaande diagrammen. Indien een punt niet in een van de diagrammen zichtbaar is, is
deze niet, door de respondenten, gekozen als antwoord.
11 1 1 2 2 ,5 ,5 0 0 %
%
n n n = = 2
2
6 6 ,2 ,2 5 5 %
%
n n = = 1
1
1 1 8 8 ,7 ,7 5 5 %
%
n n = = 3
3
1 1 8 8 ,7 ,7 5 5 %
%
n n = = 3
3
1 1 2 2 ,5 ,5 0 0 %
%
n n = = 2
2
3 3 1 1 ,2 ,2 5 5 %
%
n n = = 5
5
Figuur 3.3.6.7 hoe spelen voor de dolfijntherapie
6 6 ,2 ,2 5 5 %
%
n n = = 1
1
2 2 5 5 ,0 ,0 0 0 %
%
n n = = 4
4
1 1 2 2 ,5 ,5 0 0 %
%
n n = = 2
2
6 6 ,2 ,2 5 5 %
%
n n = = 1
1
1 1 8 8 ,7 ,7 5 5 %
%
n n = = 3
3
33 3 3 1 1 1 ,2 ,2 5 5 5 %
%
n n n =5 =5
=5
Figuur 3.3.6.8 hoe spelen na de dolfijntherapie
Hoe spelen voor de dolfijntherapie?
met water, zand, klei of verf
met treintjes, auto's. poppen, telefoon's
met een thema of verhaal dat centraal staat
met water,zand,klei en verf en autotjes zoals bedoel d
met water,zand,klei,verf en m et thema en fantasi e
spel en met auto's zoals bedoeld en met thema en fantasie
Hoe spele n na de dolfijntherapie?
met water, zand, klei of verf
met trei ntj es, auto's. poppen, tel efoon's
met een thema of verhaal dat centraal staat
met water,zand,klei,verf en met them a en fantasie
met auto's zoal s bedoeld en door iets moois i nrichten
met auto's zoal s bedoeld en m et them a en fantasie
Na het krijgen van de dolfijntherapie gebruikten kinderen, volgens de respondenten, meer
fantasie gedurende het spelen.
Het favoriete speelgoed voor de therapie bleef bij 14 kinderen favoriet. Bij 2 kinderen was het
favoriete speelgoed veranderd bij wat het was voor de therapie. Bij 8 kinderen werd een
favoriet speelgoed toegevoegd aan het oude favoriete speelgoed.
3 kinderen hadden meer aandacht gekregen voor puzzels en 5 kinderen had meer aandacht
voor spelletjes dan voor heen.
33

4. Discussie, aanbevelingen en conclusie
4.1 Inleiding
De laatste jaren groeit de populariteit van dolfijntherapie. Tot nu toe kunnen de vele positieve
verhalen over dolfijntherapie niet bewezen worden. De vraag of de effecten daadwerkelijk
behaald zijn blijft groeien. Zowel vanuit de bevolking, als vanuit instellingen en stichtingen
die dolfijntherapie in stand houden.
Bij het opzetten van dit onderzoek bleek dat wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van
dolfijntherapie ontbreekt en best geschikt onderzoek zeer beperkt is. Gestart is met een
beschrijvend onderzoek naar de effecten van dolfijntherapie op de levenskwaliteit van
kinderen tussen de 4 en 17 jaar met een beperking.
Naast een literatuurinventarisatie zijn er gesprekken gevoerd met in totaal 16 ouders en/of
verzorgers van kinderen die de therapie via Fundashon Samsam ku Dolfein gevolgd hebben.
Hoofdvraagstelling:
Wat is het effect van dolfijntherapie bij kinderen met een beperking tussen de 4 en 17 jaar?
De onderzoeksvragen van de huidige studie luiden als volgt:
• Wat beschrijft de literatuur over de effecten van dolfijntherapie op de levenskwaliteit
van kinderen tussen de 4 en 17 jaar met een beperking?
• Welk effect heeft dolfijntherapie, op de levenskwaliteit van kinderen tussen de 4 en 17
jaar met een beperking?
• Zijn de beschreven effecten vanuit de literatuur studie terug te koppelen aan de
resultaten vanuit de praktijk?
De discussie en aanbevelingen naar aanleiding van de resultaten van de literatuur en
interviews staat in paragraaf 7.2 en 7.3 beschreven. Dit hoofdstuk wordt afgesloten met een
conclusie in paragraaf 7.4.
4.2 Discussie
4.2.1 Literatuur
Om valide resultaten te kunnen publiceren is het van groot belang dat er duidelijke doelen en
richtlijnen gesteld worden voor het uitvoeren van een onderzoek. Zonder deze afspraken wordt
het onderzoeksproces bemoeilijkt.
Vooraf het onderzoek zijn duidelijke afspraken gemaakt over de te gebruiken zoekmachines,
meetinstrumenten en ingangscriteria voor gevonden artikelen. Uit een eerste analyse van de
gevonden literatuur is gebleken dat er geen wetenschappelijke onderzoeken over
dolfijntherapie bestaan. Het zoeken in de afgesproken databanken 29 leverde niet genoeg
artikelen op voor de inventarisatie. Het gebruik van bredere zoektermen in Google leverde
aanvullende beschrijvende artikelen op. Deze artikelen sloten aan bij de onderzoeksvraag en
29 Databank bibliotheek AMC, Pubmed, Cochrane, Eric ( Educational research information center database),
Scholar.google.com, Picarta, www.BMJ.com en www.findarticles.com.
34

zijn, gezien de inhoudelijke relevantie van de artikelen, eveneens opgenomen in de literatuur
inventarisatie.
Voor het structureren van de literatuurbevindingen en om de methodologische waarde van de
studies te bepalen is in eerste instantie gekozen voor de criterialijsten “Evidence-Based
Richtlijnontwikkeling” van Cochrane. Gezien het niveau van de gevonden literatuur bleken
deze criterialijsten niet functioneel. Om de lijsten toch aan een analyse te onderwerpen zijn
functionele onderwerpen uit de criterialijsten gebruikt bij de analyse. Het niveau van de
literatuur inventarisatie is hierdoor verlaagd.
De bedreigingen staan beschreven in tabel 2.4.2 en tabel 2.4.3.
De beschreven onderzoeken en artikelen zijn gekenmerkt door een grote heterogeniteit. Door
grote variaties in onderzoekspopulaties, gebruikte meetinstrumenten en methodologische
kwaliteit is onderlinge vergelijking moeilijk. Er ontbreekt veelal informatie over de validiteit
en betrouwbaarheid van de, indien gebruikte, vragenlijsten.
Gemiddeld werd gewerkt met een kleine onderzoeksgroep. Twee 30 van de acht studies hadden
een onderzoeksgroep met meer dan 100 deelnemers. Van de overige 6 studies hadden 2
studies 31 een populatie van minder dan 10 deelnemers.
Iedere therapeut en/of therapiecentrum heeft een eigen manier van handelen. Er is weinig tot
geen bewijs dat alle onderzoekers een gelijke therapieopbouw gebruiken. Zo kunnen er per
onderzoek grote verschillen ontstaan binnen de gebruikte interventies. Het onderling
vergelijken van de resultaten van de beschreven onderzoeken is hierdoor niet mogelijk.
Bij alle beschreven onderzoeken was er weinig tot geen blindering van de onderzoekers,
therapeuten en respondenten. De hoofdonderzoekers waren veelal ook de therapeut van het
kind waardoor ze op de hoogte waren van de te verwachten uitkomsten. Hierdoor is het
mogelijk dat het gedrag van het kind beïnvloed en/of niet objectief geïnterpreteerd werd door
de therapeut.
De algemene ontwikkeling van het kind gedurende het onderzoek, buiten de therapie om, kan
grote effecten hebben op de resultaten van het onderzoek. In geen enkel onderzoek werd dit
besproken.
Daarnaast kunnen eerder gekregen therapieën en/of medicijnen effect hebben op de
ontwikkeling van een kind, wat indirect gevolgen kan hebben op de resultaten van de
dolfijntherapie. In de gebruikte artikelen zijn deze gegevens niet meegenomen in het
onderzoek. Er is geen informatie beschikbaar over mogelijk andere therapieën die de kinderen
tegelijkertijd met de dolfijntherapie volgden.
Overige bedreigingen voor de validiteit zijn onder andere de omgevingsfactoren.
Dolfijntherapie wordt meestal gegeven op een locatie met een warm klimaat. Meestal gingen
de kinderen met hun ouders op vakantie naar de bestemming voor de therapie 32 . De warme
temperaturen van de nieuwe omgeving en therapiebassins kunnen indirect effect gehad
hebben op de kinderen.
30 Lukina (1999), Kohn (2003)
31 Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993)
32 Nathanson, 1998; Nathanson et al., 1997
35

De spanning van het vliegen, een nieuwe omgeving en het contact met de dolfijnen en
onbekende therapeuten kan effect hebben gehad op het gedrag van de kinderen, wat indirect
effect kan hebben op de resultaten van de therapie.
De auteurs van de artikelen beschrijven dat dolfijntherapie een succesvol dier geassisteerde
therapie is, waarbij veel positieve effecten verkregen zijn bij kinderen met een beperking.
Bewijs dat het succesvoller is dan andere dier geassisteerde therapieën 33 , bijvoorbeeld
therapie met honden, ontbreekt.
Bij de beschreven onderzoeken is een gering aantal gegevens verstrekt over de bevindingen.
Auteurs van 3 studies 34 hebben een beperkt aantal resultaten gepubliceerd over de nul en eind
metingen per kind. Bij vier 35 studies wordt aangegeven dat de kinderen zich na de therapie
beter kunnen concentreren, maar bij drie van deze studies 36 is geen informatie te vinden over
deze resultaten. Doordat deze punten niet onderbouwd worden is het onmogelijk te analyseren
of de genoemde resultaten valide gemeten zijn en/of statistisch goed zijn verwerkt.
Als laatst ontbreekt er informatie over de lange termijn effecten van de gegeven dolfijntherapie.
De testperiodes verschillen per onderzoek. Het valt op dat er gemiddeld een testperiode
gehanteerd wordt van minder dan 6 maanden. Hierdoor kan niet bewezen worden dat de
verkregen resultaten daadwerkelijk blijvend zijn.
4.2.2 Interviews
Methode
De onderzoeksgroep bestond uit 16 kinderen. Dit is te weinig om een realistisch overzicht te
krijgen van de significante resultaten van de therapie. Voor een betrouwbare validiteit hoort
gebruik gemaakt te worden van een controle groep. Door de kleine onderzoeksgroep was hier
geen mogelijkheid voor. De onderzoekers waren op de hoogte van de vorm en type van de
therapie dat de kinderen ontvangen hadden. Het onderzoek is niet geblindeerd uitgevoerd.
Omgevingsfactoren zijn bij dit onderzoek een mogelijke bedreiging op de validiteit. De
meeste interviews werden gehouden bij de respondenten thuis. Overige plaatsten waren: een
terrasje, op het werk, bij de interviewers thuis en op het strand. Doordat een aantal interviews
op onbekende locaties zijn gehouden, ontstond de mogelijkheid dat de respondenten afgeleid
raakte door de onbekende omgeving of de gebeurtenissen te plaatse. Dit kan tot gevolg
hebben dat er minder aandacht was voor het beantwoorden van de vragen waardoor de
gegeven antwoorden afwijken van de realiteit.
De interviews zijn, per kind, maar met één ouder/verzorger gehouden. Een tweede
ouder/verzorger kan een ander beeld hebben van de veranderingen na de therapie. Hierdoor
kan een ander beeld verkregen zijn bij de resultaten.
De regulier behandelend therapeut van de kinderen had ook geïnterviewd moeten worden.
Deze therapeut heeft een ander beeld van het complete welzijn van het kind dan de
respondent. Het nadeel hiervan is dat de therapeut bevooroordeeld kan zijn, doordat het kind
bij hen onder behandeling is en dit meegenomen word in het antwoord.
33 Karsten Brensing (2005), William Rossiter (1998)
34 Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et al. (1997)
35 Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et al. (1997), Lukina (1999)
36 Nathanson (1989), Nathanson & de Faria (1993), Nathanson et al. (1997)
36

Er zijn geen interviews met de leerkrachten van de kinderen afgenomen. De docent(e) van het
kind heeft een goede kijk op het leergedrag van het kind en kan hier een beter oordeel over
geven dan de ouders/verzorgers. Dit kan een ander beeld geven van uitkomsten van de
therapie.
De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid was niet gestandaardiseerd. Van te voren stond niet vast
hoe de vragen gesteld zouden worden. Er ontstond verwarring tussen de beoordelaars en de
respondenten over het doel en de interpretatie van een aantal vragen. Hierdoor kunnen vragen
anders overkomen dan bedoeld bij de respondenten, met het gevolg dat de vraag anders dan
bedoelt beantwoord werd.
Van te voren waren geen duidelijke afspraken gemaakt tussen de beoordelaars over de
interpretatie van de vragen. Zo kan de ene onderzoeker een observatie anders hebben
geïnterpreteerd dan de andere, wat weer gevolgen kan hebben voor de resultaten.
Dit had alle voorkomen kunnen worden door een draaiboek op te stellen waarin deze
gegevens beschreven stonden.
Voor de interviews was geen pilot gehouden met de doelgroep, hierdoor is niet gekeken naar
het begrip van de doelgroep. Er is geen rekening gehouden met een verkeerde interpretatie
van de vragen door de respondenten. Door een verkeerde interpretatie van de gestelde vraag
zijn mogelijk andere antwoorden gegeven, waardoor de resultaten af kunnen wijken.
Niet alle interviews zijn binnen de zelfde tijd na de therapie gehouden. Hierdoor kunnen
verschillende uitkomsten genoemd zijn, die in de loop van de tijd zijn veranderd en niet
komen door de therapie. De interviews hadden, om de tijd geen rol te laten spelen direct na
het afsluiten van de therapie afgenomen moeten worden. Om het behoud van de resultaten te
meten moet een follow-up plaats vinden.
Een aantal kinderen uit de onderzoeksgroep hadden al eerder dolfijntherapie gekregen,
waardoor andere resultaten behaald kunnen zijn dan bij een eerste keer therapie.
Meetinstrument
Er hadden meer vragen gesteld moeten worden over ADL relevante fysieke functies van het
kind. Er zijn wel vragen gesteld over het zitten en staan, maar bijvoorbeeld niet over lopen.
Spierkracht, evenwicht en coördinatie komen niet apart aan bod, terwijl dit wel therapiedoelen
zijn geweest bij een aantal kinderen. . Deze onderdelen hadden gemeten moeten worden met
een hiervoor bedoeld meetinstrument. Een vragenlijst geeft geen valide resultaten. Hierdoor
kunnen deze verandering als zodanig niet worden meegenomen bij de resultaten.
De ontwikkeling van het kind zelf gedurende de therapie is niet meegenomen in het interview.
Een kind in een jonge levensfase maakt van nature ook een ontwikkeling door. Dit houdt in
dat er mogelijk veranderingen zijn opgemerkt die in een normale ontwikkelingssituatie ook
plaats hadden kunnen vinden.
De onderzoekers zijn bevooroordeeld aan het onderzoek begonnen. Een van de onderzoekers
heeft voor het onderzoek al een keer meegelopen bij een dolfijntherapie sessie en was op de
hoogte van de manier van werken. Een van de onderzoekers kende één van de kinderen en de
ouders persoonlijk. Doordat de onderzoekers vooraf mogelijk al ideeën hadden over het
gewenste effect, kunnen vragen anders zijn geïnterpreteerd, waardoor een vertekening van de
resultaten kan zijn ontstaan.
37

Voor de therapie is geen baseline meting gedaan bij de kinderen. Hierdoor kan niet meetbaar
gemaakt worden of de veranderingen die zijn opgetreden na het volgen van de dolfijntherapie
door de therapie komen of bijvoorbeeld door de ontwikkelingsfase van het kind tijdens de
therapie.
Door het stellen van vragen over de situatie voor de therapie is geprobeerd alsnog een beeld te
vormen van de situatie bij aanvang. Er moet rekening mee gehouden worden dat de
respondenten door de veranderingen en indrukken tijdens de therapieperiode, bij het interview
niet meer wisten wat voor gedrag en/of handelingen de kinderen voor de therapie vertoonde.
Hierdoor zijn mogelijk grote veranderingen niet genoemd.
Tijdens het interview zijn vragen gesteld die bij de analyse niet verwerkt zijn. Hierdoor zijn
mogelijk andere vragen niet volledig beantwoord omdat hier al eerder antwoord op gegeven
is. Dit heeft mogelijk invloed op de resultaten van het onderzoek. De antwoorden die niet zijn
verwerkt, zijn vragen voor de stichting en dragen niet bij aan het onderzoeksdoel.
De vragenlijst is niet afgestemd op de bevindingen uit de literatuur, hierdoor was het
onmogelijk om een goede vergelijking te kunnen maken tussen de ervaringen uit de praktijk
en de literatuur inventarisatie. Dit was in eerst instantie wel de opzet. De interviews waren
alleen gericht op de korte termijn resultaten van de therapie. In de literatuur verschilde het
tussen korte en lange termijn resultaten.
Analyse
Bij de frequentie analyse is gebruik gemaakt van percentages en aantallen. Door het
weergeven van resultaten in percentages alleen zijn de uitkomsten, vanwege de kleine
populatie, niet realistisch.
De significantie is bij de analyse van de resultaten niet berekend. De groepsgrootte is te klein
om een valide meting te kunnen doen. Hierdoor kan niet worden verondersteld dat de
uitkomsten zijn ontstaan door iets anders dan toeval.
De verschillende groepen zijn in het programma SPSS samenvoegt tot een onderzoeksgroep.
Hierdoor word geen onderscheid gemaakt bij de analyse tussen de kinderen met een
beperking in het autistische spectrum en kinderen met overige beperkingen.
Bij de resultaten op sociaal-emotioneel gebied zijn alleen de meest positieve veranderingen
weergegeven. Hierdoor kan de indruk gewekt worden dat alleen positieve veranderingen
hebben plaatsgevonden bij de kinderen.
4.3 Aanbevelingen
Het doen van meer wetenschappelijk onderzoek is van groot belang om het effect van
dolfijntherapie aan te kunnen tonen.
Het is belangrijk goed naar het meetinstrument te kijken. Een interview is niet de meest
geschikte mannier om fysieke effecten te meten. Hierbij geven fysieke testen een
betrouwbaardere uitkomst.
Het hebben van een controle groep maakt het vergelijken met een reguliere vorm van therapie
mogelijk. Zo ontstaat er een duidelijker overzicht van de resultaten die verkregen zijn door de
dolfijntherapie en niet door de natuurlijke ontwikkeling van het kind.
38

De significantie is alleen te bepalen bij grotere onderzoeksgroepen. In dit onderzoek is deze
weggelaten omdat de gehele populatie niet groter was dan 16 kinderen. Het is van groot
belang dat de onderzoeksgroep groter word, waardoor deze waardes valide gemeten kunnen
worden. Dit zou kunnen door niet alleen kinderen van de lokale stichting op te nemen in het
onderzoek maar ook kinderen die vanuit het buitenland naar Curaçao komen.
4.4 Conclusie
Wetenschappelijk onderzoek is nodig om een valide uitspraak te kunnen doen over de
effecten van dolfijntherapie bij kinderen met een beperking.
Met deze inventarisatie is er, doormiddel van een beschrijvend onderzoek, een eerste stap
gemaakt in het verzamelen van de nodige gegevens.
Al lijken er veel positieve veranderingen te zijn, er moet niet vergeten worden dat de
intuïtieve kijk op de therapie, van onder andere families en therapeuten, is gebaseerd op
ervaringen en/of meningen.
Hierdoor is het van groot belang dat er wetenschappelijk onderzoek gedaan wordt op het
gebied van dolfijntherapie, om de tot nu toe beschreven effecten van deze therapie te
bekrachtigen of uit te sluiten.
39

5. Literatuur
Aufdemkampe G., van der Windt D.A.W.M., van den Berg J., Hoe vind ik het?; zoeken,
interpreteren en opzetten van fysiotherapeutisch onderzoek, Bohn Stafleu van Loghum, 2003,
2 de druk.
Dr. Baarda D.B., Dr. De Goede M.P.M., Basisboek methoden en technieken; handleiding voor
het opzetten van kwantitatief onderzoek, Woltersnoordhoff, 2006, 4 de druk.
Dr. Baarda D.B., Dr. De Goede M.P.M, Dr. van Dijkum C.J., Basisboek statistiek met SPSS;
handleiding voor het verwerken en analyseren van en rapporteren over (onderzoeks)
gegevens, Stenfert Kroese, 2003, 2 de druk.
Brinkman J., Onderzoeksmethologie voor de gezondheidszorg, Woltersnoordhoff, 1998, 2 de
druk.
Lukina L.N., Influence of dolphin-assisted therapy sessions on the functional state of children
with disabilities, Human Physiology, 1999 (Abstract)
Martens, W.L. (1996). Human attitudes towards dolphin-assisted therapy: The essential
tension between science and faith.
http://www.aquathought.com/idatra/symposium/96/martens.html
McKinney A., D Dustin, R Wolff, The Promise of Dolphin-Assisted Therapy., Parks &
Recreation, 2001 - eric.ed.gov
EJ627345 - The Promise of Dolphin-Assisted Therapy.
http://66.102.9.104/search?q=cache:HCo4qOaW80J:www.thefreelibrary.com/THE%2BPROMISE%2BOF%2B
DOLPHIN-ASSISTED%2BTHERAPY-a075563108+physical+effects+of+dolphinassisted+therapy&hl=nl&ct=clnk&cd=4&gl=nl
Nathanson D., Dolphin Human Therapy; A Professional Association Dedicated to Helping
Disabled Children. Aug 2006. http://www.aquathought.com/idatra/symposium/95/nathason.html
Nathanson, D.E., de Castro, D., Friend, H., & McMahon,M; Effectiveness of short-term
dolphin assisted therapy for children with severe disabilities, Anthrozoös, 10, 90-100, 1997
(Abstract) http://www.dolphinhumantherapy.com/Research/mainResearch.html
Nederhoed, P., Helder Rapporteren; een handleiding voor het schrijven van rapporten,
scripties, nota’s en artikelen in wetenschap en techniek, Bohn Stafleu van Loghum, 1996, 6 de
druk.
Rossiter W., What About Dolphin Assisted Therapy?, Cetacean Society International, Vol. VII
No. 2 april, 1998 http://csiwhalesalive.org/csi98207.html
Tracy L. Humphries , Effectiveness of Dolphin-Assisted Therapy as a Behavioural
Intervention for Young Children with Disabilities , Bridges Volume 1, Number 6 May 2003
Verschuren P., Doorewind H., Het ontwerpen van een onderzoek, Lemma, 2003, 3 de druk
40

6. Bijlagen
41

Bijlage 1: Uitleg dolfijntherapie
Dolfijntherapie staat beter bekend als Dolphin Human Therapy. Deze specifieke vorm van
therapie is opgezet door Dr. David Nathanson. De therapie is gebaseerd op een theorie van
Dr. Nathanson. Hij vindt dat kinderen met een beperking hun aandacht aan relevante stimuli
in hun omgeving zullen vergroten als dit leidt tot een interactie met dolfijnen.(Nathanson
1998; Nathanson, de Castro, Friend, & McMahon, 1997; Nathanson & de Fahria, 1993)
Dolfijntherapie kan gebruikt worden als een “jumpstart” voor het verbeteren van de toestand
van het kind, dat verder ontwikkeld kan worden tijdens reguliere therapieën (bijvoorbeeld
fysiotherapie)(Nathanson 1998).
De sessies beginnen met een half uur voorbereiding (pretherapie) in een speciale
therapieruimte. Na de voorbereiding vindt gedurende 1 uur de eigenlijke therapie plaats,
bijvoorbeeld fysiotherapie, op een platform ongeveer 8-10 cm. boven het water met de
dolfijn. De kinderen mogen in contact komen met de dolfijn als zij hun taken binnen de
therapie (motorisch, of cognitief) hebben voldaan. De dolfijn wordt gebruikt als stimulans.
Kinderen mogen bijvoorbeeld de dolfijn aanraken, kusjes geven, of er een rondje mee
zwemmen. Een dolfijntrainer is aanwezig om commando’s te geven aan de dolfijn m.b.t. zijn
bewegingen in het water. Als het kind klaar is met de interactie met de dolfijn, word de
therapie vervolgd op het platform. De therapie wordt dan meestal intensiever, waardoor
kinderen meer moeten doen om opnieuw te mogen zwemmen met de dolfijn. Als laatste
eindigt elke sessie met een half uur voor douchen en evalueren (post-therapy) (www.cdtc.an).
De sessies verschillen per kind, aangezien ze ieder verschillende doelen stellen voor de
therapie begint.
42

Bijlage 2: Vragenlijst Nederlands
Datum:……………. Lijst:
N.B. niet in te vullen.
VRAGENLIJST
DOLFIJNTHERPIE
ANAMNESE EN EVALUERENDE TERUGBLIK
43

Naam van het kind: ………………………………………………………………………………………………….
Geboortedatum: ……………………………………
Therapie:…………………………….
Op welke school zit het kind?
Graag het juiste antwoord aankruisen
Basisschool
Speciaal onderwijs
Anders, namelijk……………………………
Diagnose: …………………………………………………………………………………………………………………………
Gebruikt het kind medicijnen of heeft het een dieet?:
Ja
Nee
Wat bent u van het kind:
Graag het juiste antwoord aankruisen.
Vader
Moeder
Verzorger
Familielid
Wat is het beroep van moeder?:…………………………………………………………..
Welke opleiding heeft moeder het laatst afgemaakt?
Graag het juiste antwoord aankruisen.
Basisschool of lager onderwijs
Middelbaar onderwijs
Hoger onderwijs of VWO
Universitaire studie
Wat is het beroep van vader?:………………………………………………………………
Welke opleiding heeft vader het laatst afgemaakt?
Graag het juiste antwoord aankruisen.
Basisschool of lager onderwijs
Middelbaar onderwijs
Hoger onderwijs of VWO
Universitaire studie
44

Hoe bent u met dolfijntherapie in aanraking gekomen?
Graag juiste antwoord(en) aankruisen.
Media (televisie, radio, internet)
Vrienden
Verblijf in het buitenland
Dokters / therapeuten
Anders, namelijk ………………………………………………………………
1. Welke vormen van hulp (therapieën of behandelingen) heeft uw kind de laatste
twee jaar gehad?
Hoe lang heeft dit geduurd?
Soort therapie of behandeling
2. Waarom heeft u uw kind opgegeven voor dolfijntherapie?
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………….………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………….………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………….………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………….………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………….
3a. Zijn er volgens u door de dolfijntherapie verbeteringen en/of veranderingen
opgetreden bij u kind?
Wilt u uw antwoord ook toelichten?
Ja, licht antwoord toe:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………….……
45

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……nee, licht
antwoord toe:
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………….………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………….………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………….……
b. Zijn deze verbeteringen en/of veranderingen sinds het afsluiten van de therapie
hetzelfde gebleven? Wilt u uw antwoord ook toelichten?
Ja, licht antwoord toe:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………….……
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……nee, licht
antwoord toe:
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………….………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………….………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………….……
4. Is de relatie met u kind sinds de dolfijntherapie verandert?
Wilt u uw antwoord ook toelichten?
Ja, licht antwoord toe:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………….……
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……nee, licht
antwoord toe:
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………….………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………….………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………….……
46

5. Hieronder staan een aantal gedragingen, waarvan we willen weten of ze als gevolg
van de dolfijntherapie verbeterd zijn. Wilt u voor elk van deze punten aangeven of
het bij uw kind na afloop van de therapie veranderd was. Zet een kruis in de juiste
kolom. Als een genoemd gedrag nooit problemen heeft gegeven en dus niet van
toepassing is geweest bij uw kind, dan kunt u een kruis zetten in de laatste kolom.
In sommige vragen staan meerdere voorbeelden genoemd. Als dan bijvoorbeeld
één voorbeeld wèl verbeterd is (bijvoorbeeld bij punt twee het tanden poetsen) en
de andere voorbeelden niet verbeterd of verslechterd zijn, dan kunt u een kruis in
het midden zetten bij: enigszins verbeterd.
Uw kind maakt oogcontact met u
Bijvoorbeeld: uw kind kijkt u aan als u tegen hem of haar
praat; uw kind houdt uw blik vast en zoekt daarmee contact
Uw kind is in staat om op school met anderen samen te
werken
Uw kind is in staat om thuis met anderen samen te
werken
U kunt hierbij denken aan een spelletje spelen, maar ook in het
samen de afwas doen
Uw kind kan uit zichzelf iets delen met een ander
Bijvoorbeeld gekregen snoep met een ander delen of samen
met hetzelfde speelgoed spelen
Uw kind heeft goed contact met leeftijdsgenootjes
Uw kind kan thuis iets, waar hij aan begonnen is, ook
afmaken
Denk aan of het snel afgeleid is of dat het de aandacht lang
genoeg vast kan houden om een taak ook af te maken
Uw kind kan op school iets, waar hij aan begonnen is,
ook afmaken
Denk aan of het snel afgeleid is of dat het de aandacht lang
genoeg vast kan houden om een taak ook af te maken
Uw kind heeft voldoende motivatie om ergens aan te
beginnen
Als uw kind klaar is met een schoolse taak, kan het de
aandacht weer makkelijk richten op een nieuwe taak
Uw kind is in staat om zelf een oplossing te bedenken
als iets verkeerd gaat
Denk aan het iets vergeten, iets kapot laten vallen o.i.d.
Uw kind laat het merken als het iemand aardig vindt
Uw kind laat het toe dat iemand hem/haar aardig vindt
Uw kind raakt uit zichzelf anderen aan
Deze aanraking is niet per ongeluk, maar uw kind heeft hierbij
de bedoeling om anderen aan te raken
Uw kind laat zich aanraken (bij spelen, stoeien,
knuffelen)
Uw kind begint uit zichzelf met eigen activiteiten
Denk aan zelf de spullen pakken en aanstalten maken om naar
de sport te gaan o.i.d.
Uw kind begint uit zichzelf een gesprek
Verslechterd
Geen
verandering
Enigszins
verbeterd
Flink
verbeterd
Niet van
toepassing
47

Uw kind is rusteloos of heel erg druk
Uw kind heeft slaapproblemen
Problemen met inslapen of ’s nachts doorslapen
Uw kind doet dingen achter elkaar door, waar het niet mee op kan
houden (met zijn/haar eigen lichaam)
Voorbeelden zijn knarsetanden, hyperventileren, op de tenen lopen,
vingerspel, fladderen, met het hoofd rollen, grimassen
Uw kind doet dingen achter elkaar door, waar het niet
mee op kan houden (met voorwerpen en kleding)
Voorbeelden zijn tikken, krassen, wrijven, stuiteren, rondtollen,
zich uitkleden, op rijtjes zetten, op kleur ordenen
Uw kind kan slecht afwijken van de dagelijks
terugkomende dagindeling
Uw kind kan zich onvoorspelbaar gedragen
Dit betekent onverwachte dingen doen
Uw kind heeft een opvallende belangstelling voor
dingen, feiten, lichaamsdelen, geluiden, etc.
Uw kind wordt boos als iemand probeert om de
dagelijkse gang van zaken te veranderen
Als uw kind boos wordt, maakt het spullen van zichzelf
of anderen kapot
Als uw kind boos wordt, reageert het zich lichamelijk af
op andere personen
Uw kind verwondt zichzelf wel eens met opzet
Bijvoorbeeld bonken met het hoofd, bijten in de hand, huid
openkrabben, teveel eten en overgeven, in de ogen prikken
Uw kind reageert ongewoon angstig
Dat wil zeggen er is geen aanwijsbare oorzaak of er is weinig
aanleiding om zo angstig te reageren
Uw kind praat opvallend
Bijvoorbeeld te hard of te zacht; met vreemde klanken;
opvallend snel of langzaam; met een overdreven uitspraak of
juist slecht te verstaan
Uw kind leert steeds nieuwe woorden bij
Dit houdt in dat hij/zij regelmatig nieuwe woorden zegt en
steeds nieuwe zinnen maakt
Uw kind gebruikt woorden en zinnen in de juiste
betekenis
Uw kind gebruikt woorden, die het zelf verzint
Dat betekent woorden, die niet bestaan of niets
betekenen
Uw kind begrijpt wat mensen tegen hem of haar zeggen
Verslechterd
Geen verandering
Enigszins
verbeterd
Flink verbeterd
Niet van
toepassing
48

Uw kind kan de dingen alleen vanuit zichzelf bekijken
Dit betekent dat uw kind moeite heeft zich in een ander te
verplaatsen
Uw kind heeft zelfvertrouwen
Dit betekent vertrouwen hebben in wat het kan
Uw kind kan tonen of onder woorden brengen wat het voelt
Bijvoorbeeld boosheid, verdriet, blijdschap, angst
Uw kind zoekt uit zichzelf contact met u
Uw kind zoekt uit zichzelf contact met broertjes en/of zusjes
Uw kind zoekt uit zichzelf contact met leeftijdsgenoten op school,
club e.d.
Uw kind reageert positief als u contact met hem/haar zoekt
Uw kind reageert positief als broertjes en/of zusjes contact met
hem/haar zoeken
Uw kind reageert positief als leeftijdsgenoten op school, club, e.d.
contact met hem/haar zoeken
Uw kind doet wat van hem/haar verwacht wordt
Denk hierbij aan zowel situaties thuis als buitenshuis, zoals op
een clubje met leeftijdsgenoten, op straat of in een winkel, etc.
Uw kind is lichamelijk goed gezond
Denk bijvoorbeeld aan wel of geen problemen hebben met
zien, horen, spierkracht, evenwicht en coördinatie, eten
kauwen en doorslikken, het immuunsysteem, de luchtwegen
Uw kind kan zelfstandig zitten
Uw kind kan zelfstandig van zit naar stand komen
Uw kind kan zelfstandig staan
Uw kind kan een voorwerp zelfstandig gooien
Uw kind kan een voorwerp zelfstandig vangen
Uw kind kan drinken zonder hulp
Uw kind kan eten zonder hulp
Dit betekent mes en vork goed vasthouden zonder te knoeien
Uw kind is in staat de tafel af te ruimen en de spullen
weer in de kastjes op te bergen
Verslechterd
rd Geen verandering
Enigszins verbeterd
Flink verbeterd
Niet van
toepassing
49

Uw kind is in staat een kraaltje of een ander klein
voorwerpje in het daarvoor bestemde doosje te doen
Uw kind kan zich zelfstandig wassen
Uw kind kan zich zelfstandig aankleden
Uw kind kan zelfstandig zijn/haar tanden poetsen
Uw kind is in staat om zelf de knopen van kleding dicht
te maken
6a. Hoe zou u het beste het humeur van uw kind voor de dolfijntherapie kunnen
omschrijven?
Graag het juiste antwoord aankruisen.
Last van sombere stemmingen
Over het algemeen gelijkmatig, met af en toe een driftbui
Gelijkmatig slecht gehumeurd
Afwisselend vrolijk en slecht gehumeurd
Gelijkmatig vrolijk gehumeurd
b. Hoe zou u het beste het humeur van uw kind na de dolfijntherapie kunnen
omschrijven?
Graag het juiste antwoord aankruisen.
Last van sombere stemmingen
Over het algemeen gelijkmatig, met af en toe een driftbui
Gelijkmatig slecht gehumeurd
Afwisselend vrolijk en slecht gehumeurd
Gelijkmatig vrolijk gehumeurd
7a. Welke beschrijving geeft volgens u het beste het karakter van uw kind weer voor
de dolfijntherapie?
Graag het juiste antwoord aankruisen.
Stil / teruggetrokken
Vraagt weinig aandacht
Vraagt veel aandacht
Is duidelijk op de voorgrond aanwezig
b. Welke beschrijving geeft volgens u het beste het karakter van uw kind weer na de
dolfijntherapie?
Graag het juiste antwoord aankruisen.
Stil / teruggetrokken
Vraagt weinig aandacht
Vraagt veel aandacht
Is duidelijk op de voorgrond aanwezig
8a. Hoe vaak speelde uw kind voor de dolfijntherapie?
Graag het juiste antwoord aankruisen.
Nooit
Minder dan één keer tot 1 keer per week
Vaker dan één keer per week
Dagelijks
b. Hoe vaak speelt uw kind na de dolfijntherapie?
Graag het juiste antwoord aankruisen.
50

Nooit
Minder dan één keer per week
Vaker dan één keer per week
Dagelijks
9a. Met welk speelgoed speelt uw kind het liefst voor de dolfijntherapie?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
9b. Met welk speelgoed speelt uw kind het liefst na de dolfijntherapie?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
10a. Hoe speelde uw kind voor de dolfijntherapie, uit zichzelf of was er aanmoediging
van u nodig?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
10b. Hoe speelt uw kind na de dolfijntherapie, uit zichzelf of heeft het aanmoediging
van u nodig?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
11a. Hieronder staan vier verschillende manieren van spelen beschreven. Wilt u
aankruisen op welke manier(en) uw kind speelde voor de dolfijntherapie?
U mag meerdere antwoorden aankruisen.
Spelen met water, zand, klei of verf.
Spelen met treintjes, auto’s, poppen, telefoons o.i.d., die gebruikt worden waarvoor ze
bedoeld zijn. Dus met treinen en auto’s wordt gereden, met de telefoon bel je iemand
op, een pop kleedt je netjes aan e.d.
Spelen door iets mooi in te richten (huis of winkel) of een mooie opstelling van iets te
maken (landschap, soldaten).
Spelen met een thema of verhaal, dat centraal staat. Er zit veel fantasie in het spel.
Het kind doet net alsof. Een rij stoelen is een trein of een tafel is een huis. Er wordt
een verhaal uitgespeeld.
11b. Hieronder staan vier verschillende manieren van spelen beschreven. Wilt u
aankruisen op welke manier(en) uw kind speelt na de dolfijntherapie? U mag
meerdere antwoorden aankruisen.
Spelen met water, zand, klei of verf.
Spelen met treintjes, auto’s, poppen, telefoons o.i.d., die gebruikt worden waarvoor ze
bedoeld zijn. Dus met treinen en auto’s wordt gereden, met de telefoon bel je iemand
op, een pop kleedt je netjes aan e.d.
Spelen door iets mooi in te richten (huis of winkel) of een mooie opstelling van iets te
maken (landschap, soldaten).
Spelen met een thema of verhaal, dat centraal staat. Er zit veel fantasie in het spel.
Het kind doet net alsof. Een rij stoelen is een trein of een tafel is een huis. Er wordt
een verhaal uitgespeeld.
12a. Praat uw kind nu nog wel eens over de dolfijnen?
Graag het juiste antwoord aankruisen?
Nee, nooit
Ja, soms
Ja, heel vaak (wekelijks)
b. Hoe vertelt uw kind over de sessie, die de meeste indruk heeft gemaakt?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
51

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
c. Hoe reageert uw kind nu nog als het dolfijnen ziet?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
d. Heeft u een foto/video gekregen bij de stichting?
Graag het juiste antwoord aankruisen.
Ja
Nee
e. Vraagt uw kind nu nog wel eens naar de foto/video?
Graag het juiste antwoord aankruisen.
Nee, nooit
Ja, soms
Ja, heel vaak (wekelijks)
13. Heeft u nog vragen of opmerkingen
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
14. Heeft u nog suggesties
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Wij stellen het zeer op prijs dat u de moeite en tijd heeft willen nemen om deze lijst in de
vullen. Hartelijk dank daarvoor!!!
Copyright by Jannie Dekker, Leiden 2003
Aangepast door Wendy de Wit en Bibi Brugman Curacao 2007
52

Bijlage 3: Vragenlijst Papiamento
fecha:…………….
N.B. niet in te vullen.
LISTA DI PREGUNTA
THERRIA KU DOLFEIN
BISTA DESPUES DI ANAMNESIS I EVALUASHON
Nomber di e yu: ………………………………………………………………………………………………….
Fecha di nasementu: ……………………………………
53

Kua skol e Yu ta bishitá?
Por fabor marka e kontesta korekto.
Skol básiko
Enseñansa speshal
Otro ……………………………
Diagnóstiko: …………………………………………………………………………………………………………………………
E yu ta usa remendi of tin un dieta?: ………………………………………………..……………………….
Kiko bo ta di e yu?:
Por fabor marka e kontesta korekto.
Tata
Mama
kuidadó
famia
Ki profeshon mama tin?:…………………………………………………………..
Kua estudio mama a kaba?
Por fabor marka e kontesta korekto.
Skol básiko
Enseñansa sekundario
Enseñansa superior of VWO
Universidat
Ki profesion tata tin?:………………………………………………………………
Kua estudio tata a kaba?
Por fabor marka e kontesta korekto.
Skol básiko
Enseñansa sekundario
Enseñansa superior of VWO
Universidat
Kon bo a drenta den kontaktio ku terapia ku dólfein?
Por fabor marka e kontesta korekto.
Medio di komunikashon (televishon, radio, internet)
Amigunan
Estadia der eksterior
Dòkternan / terapistanan
54

Otro ………………………………………………………………
3. Ki tipo di yudansa (terapia òf tratamentu) boy u a haña último dos aña?
Kuantu tempu?
Sorto di terapia òf tratamentu?
4. Dikon bo a duna nòmber di bo yu pa terapia ku dòlfein?
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………….………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………….………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………….………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………….………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………….
3a A presentá mehorashonnau serka bo yu segun bo despues di e terapia ku dòlfein?
Bo por aklará bo kontesta?
Si, aklara e kontesta:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………….……
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……No, aklara e
kontesta:
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………….………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………….………………………………………
55

………………………………………………………………………………………………
………………………………………….……
b. E mehocashonnan aki a keda meskos ford i despues ku u finalisá ku e terapia?
Bo por aklará bo kontesta?
Si, aklara e kontesta:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………….……
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……No, aklara e
kontesta:
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………….………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………….………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………….……
4. Bo a kumunsá trata otro ku bo yu despues ku é ta kuminsá ku terupia ku dolfein?
Bo por aklara bo kontestá?
Si, aklara e kontesta:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………….……
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….……No, aklara e
kontesta:
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………….………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………….………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………….……
5. Akibou tin un kandidat di komportashon, di kua nos ke sa ku a mehorá komo
koncehuensia di e terapia ku dòlfein.
Bo par marka pa kunda un di e puntonan aki si tabatin kambio serka bo yu despues
di e terapia. Marka un krus den e kòlòm korekto. Si un di e komportashonnan
menshoná nunka a dana problema, pues no tabata aplikabel seuka bo yu, e ara ei
marka un krus e último kòlòn.
56

Algun di e pregutan tin mas ku 1 ehémpel menshoná. Si por ehémpel 1 ehémpel si a
mehorá (por ehémpel na punta dos, skeiru djente) i e oteo ehémpelnan no a mehorá òf
a empeorá, e ora ei mauka un krus den mei mei na: un tiki mehoua.
Bo yu ta hasi kontakto di wowo ku bo
Por ehempel: bo yu ta wak bo oka bot a papia kuné; bo yu ta
sigui bo mirada i buska kontakto.
Bo yu ta dispuesto pa traha huntak u otronan na skol.
Bo yu ta dispuesto pa traha huntak u otronan na kas.
Por ehempel: hunga un wega, pero tambe tabak os huntu.
Bo yu por dis u mes parti algu ku un otro.
Por ehempel: parti magel ku el a haña ku un otro òf hunga
hunter ku e mesun kos di hunga.
Bo yu tin bon kontakto ku muchanan dis u e dat.
Na kas, bo yu por kaba algu ku el a kuminsá kuné.
Por ehempel: e ta distraí lihe òf ku e por kida ku atenshon
basta largu pa kaba un tarea.
Na skol, bo yu por kaba algu ku et al a kuminsá kuné
Por ehempel: e la distraí tihé òf ku e por keda ku atenshon
basta langu pa kaba un tarea.
Bo yu tin sufisiente motivashon pa kuminsá ku algu.
Ora bo yu kuba ku un tarea di skol, e por dirigí su
atenshon fásilmente atrobe na un tarea nobo.
Bo yu ta dispuesto pa e mes bibi ku un solushon si algu
bai robes.
Por ehempel: lubidá algu, laga algu kai kibra òf algu por estilo .
Bo yu ta laga bo rapará si e ta haña un hende
amabel.
Bo yu ta laga sa si un hende ta hañ’e amabel.
Bo yu ta mishik u otronan dis u mes.
E mishimentu aki no ta aksidental, pero bo yu ta mishik u
otranan intensiondimente.
Bo yu ta laga mishi kuné (ora di hunga, hasi wega di
man brasa)Uw kind laat zich aanraken (bij spelen,
stoeien, knuffelen)
Bo yu ta kuminsá di su mes ku un aktividat.
Por ehempel: kue kosnan e mes i prepará pa bai depoerte òf
algu por estilo.
Bo yu ta kuminsá di su mes un kánbeusashon.
Empeoká
Empeoká
Nuin kambio
Nuin kambio
Un tiki mehorá
Un tiki mehorá
Hopi mas mihó
Hopi mas mihó
No ta aplikabel
No ta aplikabel
57

Bo yu ta intrankil of hopi drūk
Bo yu tin problema ku drumimentu
Problima pa paga soño òf sigui drumi din anochi
Bo yu ta hasi kosnar tras di otro, ku e no por stòp kuné ( ku opheto i
vestuario)
Ehèmpelman ta, kou djente, hiperventilashon, kana riba tenchi, hunga
ku deck, bula, drai kubes, ekspeshon di kara.
Bo yu ta hasi kosnam trus di otro, ku e no por stòp kuné
(ku opheto i vestuario)
Ehèmpelman ta tek, raska, frega, nopoe para keki, drai kabes,
drei rònt, hita paña, pone riba rei, pone riba koló.
Bo yu no par ku komsio dui su sekuensia diario
Bo yu por komportá su mes ineksplikabel
Esaki ta nifiká hasi kosnau insperá
Bo yu tin un interes notabel pa kos, hechos partinan di
kurpa, zonido, etc.
Bo yu ta rabioa si un hende purba kambia e kutina di
dia.
Ora bo yu kabia, e ta kibra kos di e mes òf di otronan.
Ora bo yu kabia, e ta agredí otro persona
Tin bia bo yu ta herida su mes pa malu
Por ehempel gòlpia su kabes, morde su man, uña su mes,
kome hpoi i despues saka, prek den wowo.
Bo yu ta reakshoná ku miendu di manerano komun.
Esei te men no tin indikashon òf tin tiki motibu pa reakshoná ku
miedu.
Bo Yu ta papia notabel
Por ehempel muchu duru of muchu poko poko; ku tononan
struño; notabel lihé of slo; ku un pronunsiashon eksagerá òf
inkomprandibel
Bo yu ta heda siña palabranan nobo
Esaki ta enserá ku regularmente e ta bisa patabranan nobo i ta
sigui traha frase nobo
Bo yu ta usa palabra i frase ku e nifikashon korekto
Bo yu ta usa palabra ku e mes ta inventá
Esei ke men palabranan ku no ta eksití òf no tin
nifikashon
Bo yu ta komprondé loke hende ta bis é
Bo yu por mira kosnan solamente for di su mes
Esaki ke men ku bo yu tin problema pa hinka su mes den
posishon di un otro
Bo yu tin konfiansa den su mes
Esaki ku men konfansa den su mes
58

Bo yu par mustra òf bisa ku palabron loke e ta sinti
Por ehempel rabiá, tristu, alegria, anska
Bo yu ta buska di su mes kontakto kubo
Bo yu ta busk di su mes kontakto kusu ruman(nan)
Bo yu ta busk di su mes kontakto kumuchanan di su edat na skol,
klup, etc.
Bo yu ta reashoná positivo ora bo ke tin kontakto kuné
Bo yu ta reashoná positivo ora su ruman(nan) ke tin kontakto kuné
Bo yu ta reashoná positivo oraamuchanan di su edat na skol, klup,
etc. ke tin kontakto kuné
Bo yu ta hasi loke ta wòrdu sperá di dje
Pensa aki na situashonnan tantu na kas komo pafó di kas,
manera na un klup ku muchanan di su edat, riba kaya of den
un tienda, etc. .
Bo yu ta físikamente bor di salú
Pensa por ehempel si tin probelema òf nò, res ku bista, oido,
forsa, balanse i kordinashon, komementu koumentu i
gulimentu, sitema imunitario, respiration
Bo yu por sinta su so
Bo yu por lanta para su so
Bo yu por parca su so
Bo yu por tira un opheto bon
Bo yu por fangu un opheto bon
Bo yu po bebe sin yudansa
Bo yu por kome sin yudansa
Esaki ke men tene kuchú liu fòrku bon sin shuaka
Bo yu ta den posishon pa kita kosnan for di mesa
I warda nan bèk den kashi
Bo yu ta den posishon pa pone un kralchi of otro opheto
chikitu den e kaha korespondiente
Bo yu mes por baña
Bo yu mes por bisti
Empeoká
Nuin kambio
Un tiki mehorá
Hopi mas mihó
No ta aplikabel
59

Bo yu mes por skeiru su djentenan
Bo yu ta den posishon pa e mes sera botonnan di su
paña
60

Bijlage 4: Codeerschema SPSS
Vraag Variabele Vraag Antwoordcode
intake vragen
Opl1 op welke school zit het kind 1 basisschool/ 2 speciaal onderwijs 3/anders
1 autistisch spectrum/ 2 zuurstof tekort/ 3 ADHD/ 4
ontwikkelingsstoornis/ 5 motorische achterstand/ 6 agressie, motoriek
en concentratie/ 7 prematuur geboren en motorisch/ 8 beta
Diagn welke diagnose heeft het kind
Gebruikt het kind medicijnen of heeft het
thalisesemioa major en selectief
meddiet een dieet 1 ja/ 2 nee
Parent wat bent u van het kind 1 vader/ 2 moeder/ 3 verzorger/ 4 familielid
Ber1 Wat is het beroep van moeder
Welke opleiding heeft moeder het laatst
Opl2 afgemaakt
Ber2 Wat is het beroep van vader
Welke opleiding heeft vader het laatst
Opl3 afgemaakt
hoe bent u met dolfijntherapie in
therp1 aanraking gekomen
open vragen
1a therp2 Welke vorm van hulp (therapieën en of andere lijst
1 blijft thuis/ 2 administrati/ 3 verpleegkundige/ 4 kleuterleidster/ 5
telefoniste / 6 maatschappelijk werkster/ 7 bank medewerkster/ 8
schoonmaak/ 9 verkoopster/ 10 manager/ 11 boekhouder
1 Basisschool of lager onderwijs, 2 middelbaar onderwijs/ 3 hoger
onderwijs of VWO/ 4 universitaire studie
1 n.v.t./ 2 arts/ 3 dierenarts/ 4 systeem beheerder/ 5 centraal bureau
statistiek/ 6 politie/ 7 kustwacht/ 8 visser/ 9 werktuigbouwkundige/ 10
radiotechnicus/ 11 vuilnisman/ 12 bewaker/ 13 jurist/ 14 zakenman
1 Basisschool of lager onderwijs, 2 middelbaar onderwijs/ 3 hoger
onderwijs of VWO/ 4 universitaire studie
1 media, 2 vrienden, 3 verblijf in het buitenland, 4
dokters/therapeuten, 5 anders
61

1b therp3
behandelingen) heeft uw kind de laatste
2 jaar gehad
Hoe lang duurde de therapie
waarom heeft u uw kind opgegeven voor
andere lijst
2 therp4 dolfijn therapie
zijn er volgens u door de dolfijntherapie
3a verb1 verbeteringen opgetreden bij uw kind 1 ja/ 2 nee
toel1 toelichting bij vraag 3a
zijn deze verbeteringen sinds het
afsluiten van de therapie hetzelfde
3b verb2 gebleven 1 ja/ 2 nee
toel2 toelichting bij vraag 3b
bent u sinds de dolfijntherapie anders
4 verb3 tegen u kind gaan doen 1 ja/ 2 nee
toel3 toelichting bij vraag 4
gesloten vragen sociaal-emotioneel
socem1 uw kind maakt oogcontact met u
uw kind is in staat op school met
socem2 anderen samen te werken
uw kind is in staat om thuis met anderen
socem3 samen te werken
uw kind kan uit zichzelf iets delen met
socem4 een ander
uw kind heeft goed contact met
socem5 leeftijdgenootjes
uw kind kan thuis iets waar hij aan
socem6 begonnen, ook afmaken
uw kind kan op school iets waar hij aan
socem7 begonnen is, ook afmaken
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
62

socem8
socem9
socem10
socem11
socem12
uw kind heeft voldoende motivatie om
ergens aan te beginnen
als uw kind klaar is met een schoolse
taak, kan het de aandacht weer
makkelijk richten op een nieuwe taak.
uw kind is in staat om zelf een oplossing
te bedenken als iets verkeerd gaat
uw kind laat het merken als het iemand
aardig vind
uw kind laat het toe dat iemand
hem/haar aardig vind
socem13 uw kind raakt uit zichzelf andere aan
socem14 uw kind laat zich aanraken
uw kind begint uit zichzelf met eigen
socem15 activiteiten
socem16 uw kind begint uit zichzelf een gesprek
socem17 uw kind is rusteloos of heel erg druk
socem18 uw kind heeft slaapproblemen
Uw kind doet dingen achter elkaar door
waar het niet mee kan ophouden (met
socem19 zijn/haar eigen lichaam
uw kind kan slecht afwijken van de
socem20 dagelijks terugkomende dagindeling
uw kind kan zich onvoorspelbaar
socem21 gedragen
uw kind heeft een opvallende
socem22 belangstelling voor dingen, feiten,
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
63

socem23
socem24
socem25
socem26
lichaamsdelen, geluiden, etc.
uw kind wordt boos als iemand probeert
de dagelijkse gang van zaken te
veranderen
als uw kind boos word, maakt het
spullen van zichzelf of anderen kapot
als uw kind boos word, reageert het zich
lichamelijk af op andere personen
uw kind verwondt zichzelf wel eens met
opzet
socem27 uw kind reageert ongewoon angstig
socem28 uw kind praat opvallen
socem29 uw kind leert steeds nieuwe woorden bij
uw kind gebruikt woorden en zinnen in
socem30 de juiste betekenis
uw kind gebruikt woorden die het zelf
socem31 verzint
uw kind begrijpt wat mensen tegen hem
socem32 of haar zeggen
uw kind kan de dingen alleen vanuit
socem33 zichzelf bekijken
socem34 uw kind heeft zelfvertrouwen
uw kind kan tonen of onderwoorden
socem35 brengen wat het voelt
socem36 uw kind zoekt uit zichzelf contact met u
uw kind zoekt uit zichzelf contact met
socem37 broertjes en/of zusjes
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
64

socem38
socem39
socem40
socem41
uw kind zoekt uit zichzelf contact met
leeftijdgenoten op school, club, e.d.
uw kind reageert positief als u contact
met hem/haar zoekt
uw kind reageert positief als
leeftijdsgenoten op school, club, e.d.
contact met hem/haar zoeken
uw kind doet wat van hem/haar
verwacht word
gesloten vragen fysiek
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
Fys1 uw kind is lichamelijk goed gezond
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
Fys2 uw kind kan zelfstandig zitten
verbeterd/ 5 n.v.t.
uw kind kan zelfstandig van zit naar 1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
Fys3 stand komen
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
Fys4 uw kind kan zelfstandig staan
verbeterd/ 5 n.v.t.
uw kind kan een voorwerp zelfstandig 1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
Fys5 gooien
verbeterd/ 5 n.v.t.
uw kind kan een voorwerp zelfstandig 1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
Fys6 vangen
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
Fys7 uw kind kan drinken zonder hulp verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
Fys8 uw kind kan zelfstandig eten
uw kind is in staat de tafel af te ruimen
verbeterd/ 5 n.v.t.
en de spullen weer in de kastjes op te 1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
Fys9 bergen
verbeterd/ 5 n.v.t.
fys10 uw kind is in staat een kraaltje of een 1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
65

6a humr1
ander klein voorwerpje in het daarvoor
bestemde doosje te doen
Fys11 uw kind kan zich zelfstandig wassen
Fys12 uw kind kan zich zelfstandig aankleden
uw kind kan zelfstandig zijn/haar tanden
Fys13 poetsen
uw kind is in staat zelf de knopen van
Fys14 kleding dicht te maken
overige vragen
hoe zou u het beste het humeur van uw
kind kunnen omschrijven voor de
therapie
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 verslechterd/ 2 geen verbetering/ 3 enigszins verbeterd/ 4 flink
verbeterd/ 5 n.v.t.
1 last van sombere stemmingen/ 2 over het algemeen gelijkmatig met
af en toe een driftbui/ 3 gelijkmatig
slecht gehumeurd/ 4 Afwisselend vrolijk en slecht gehumeurd/ 5
hoe zou u het beste het humeur van uw
gelijkmatig vrolijk gehumeurd.
1 last van sombere stemmingen/ 2 over het algemeen gelijkmatig met
kind kunnen omschrijven na de therapie
welke beschrijving geeft volgens u het
af en toe een driftbui/ 3 gelijkmatig
beste het karakter van uw kind weer slecht gehumeurd/ 4 Afwisselend vrolijk en slecht gehumeurd/ 5
voor de therapie
welke beschrijving geeft volgens u het
gelijkmatig vrolijk gehumeurd.
beste het karakter van uw kind weer na 1 stil/ teruggetrokken/ 2 vraag weinig aandacht/ 3 vraagt veel
6b humr2 de therapie
aandacht/ 4 is duidelijk op de voorgrond aanwezig
hoe vaak speelde uw kind voor de 1 nooit/ 2 minder dan 1 keer per week tot 1 keer per week/ 3 vaker
therapie
dan een keer per week/ 4 dagelijks
1 nooit/ 2 minder dan 1 keer per week tot 1 keer per week/ 3 vaker
7a spln1 hoe vaak speelt uw kind na de therapie
met welk speelgoed speelde uw kind het
liefst voor de therapie
dan een keer per week/ 4 dagelijks
66

7b spln2
7c spln3
7d spln4
8a dolfn1
8b dolfn2
8c dolfn3
8d dolfn4
met welk speelgoed speelt uw kind het
liefst na de therapie
speelt uw kind na de therapie uit zichzelf
of heeft het een aanmoediging van u
nodig 1 uit zichzelf/ 2 met aanmoediging
speelde uw kind voor de therapie uit
zichzelf of had het aanmoediging van u
nodig 1 uit zichzelf/ 2 met aanmoediging
kunt u aangeven op welke mannier u 1 spelen met water, zand, klei, of verf/ 2 spelen met treintjes, auto's,
kind speelde voor de therapie
poppen telefoons/ 3 spelen door iets
moois in te richten b.v. een huis/ 4 spelen met een thema of een
verhaal dat centraal staat.
kunt u aangeven op welke mannier u 1 spelen met water, zand, klei, of verf/ 2 spelen met treintjes, auto's,
kind speelt na de therapie
poppen telefoons/ 3 spelen door iets
moois in te richten b.v. een huis/ 4 spelen met een thema of een
verhaal dat centraal staat.
praat uw kind nu nog wel eens over de
dolfijnen 1 nee, nooit/ 2 ja, soms/ 3 ja, heel vaak (wekelijks)
hoe vertelt uw kind over de sessie die de
meeste indruk heeft gemaakt
hoe reageert u kind nu nog als het
dolfijnen ziet op televisie
vraagt uw kind nu nog wel eens naar de
video? 1 nee, nooit/ 2 ja, soms/ 3 ja, heel vaak (wekelijks)
67

Bijlage 5: Resultaten Enquêtes
Vragen
Positieve
Veranderingen
N.v.t.
Geen
veranderingen
Resultaat
Oogcontact 9 5 2 56% van de respondenten geeft aan dat hun kind meer oog
contact maakt na aanleiding van de gekregen
dolfijntherapie.
Samenwerken op school 10 5 1 62,5% van de respondenten geeft aan dat hun kind beter
samenwerkt op school na aanleiding van de gekregen
dolfijntherapie.
Samenwerken thuis 8 6 3 50% van de respondenten geeft aan dat hun kind thuis
Uit zichzelf iets delen met
een ander
Goed contact met
leeftijdsgenootjes
beter samenwerkt na aanleiding van de gekregen
dolfijntherapie.
4 9 3 25% van de respondenten geeft aan dat hun kind sneller
uit zichzelf iets deelt met anderen na aanleiding van de
gekregen dolfijntherapie.
6 8 2 37,5% van de respondenten geeft aan dat hun kind beter
contact maakt met leeftijdgenoten na aanleiding van de
gekregen dolfijntherapie.
Afmaken taken thuis 8 5 3 50% van de respondenten geeft aan dat hun kind
verbeteringen laat zin in het afmaken een taak thuis na
aanleiding van de gekregen dolfijntherapie.
Afmaken taken op school 10 4 2 62,5% van de respondenten geeft aan dat hun kind
verbeteringen laat zien in het afmaken van een taak op
school na aanleiding van de gekregen dolfijntherapie.
Motivatie 9 3 4 56% van de respondenten geeft aan dat hun kind meer
Aandacht richten op
nieuwe taken na schoolse
taak.
In staat zijn zelfstandig
oplossingen te bedenken
als iets verkeerd gaat
motivatie heeft om ergens mee te beginnen na aanleiding
van de gegeven dolfijntherapie.
5 9 2 31% van de respondenten geeft aan dat hun kind zijn/haar
aandacht beter kan richten op een taak na het maken van
een schoolse taak na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
5 7 4 31% van de respondenten geeft aan dat hun kind beter
instaat, is om zelfstandig oplossingen te bedenken als iets
verkeerd gaat na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
68

Vragen
Laat merken als het
iemand aardig vindt
Laat toe dat iemand
hem/haar aardig vindt
Raakt uit zichzelf
anderen aan
Zichzelf aan laten raken
(bij spelen, stoeien,
knuffelen)
Begint uit zichzelf met
eigen activiteiten
Begint uit zichzelf een
gesprek
Rusteloosheid / heel erg
druk
Positieve
Veranderingen
N.v.t.
Geen
veranderingen
Resultaat
10 4 2 62,5% van de respondenten geeft aan dat hun kind sneller
laat merken als zij/hij iemand aardig vind na aanleiding
van de gegeven dolfijntherapie.
4 8 4 25% van de respondenten geeft aan dat hun kind het
sneller toe laat dat iemand hem/haar aardig vind na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
7 4 5 43,75% van de respondenten geeft aan dat hun kind
sneller anderen mensen aanraakt na aanleiding van de
gegeven dolfijntherapie
6 7 3 37,5% van de respondenten geeft aan dat hun kind
zichzelf sneller laat aanraken door anderen na aanleiding
van de gegeven dolfijntherapie.
11 4 1 68,75% van de respondenten geeft aan dat hun kind
sneller uit zichzelf aan een activiteit begint na aanleiding
van de gegeven dolfijntherapie.
13 2 1 81,25% van de respondenten geeft aan dat hun kind
sneller een gesprek uit zichzelf begint na aanleiding van
de gegeven dolfijntherapie.
9 5 2 56,25% van de respondenten geeft aan dat hun kind
minder rusteloos of druk is na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
Slaapproblemen 6 6 4 37,5% van de respondenten geeft aan dat hun kind beter
Dingen achter elkaar
doen, zonder stoppen (met
zijn/haar eigen lichaam)
Dingen achter elkaar
doen, zonder ophouden
(met voorwerpen en
kleding)
slaapt naar aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
4 11 1 25% van de respondenten geeft aan dat hun kind minder
herhaalde bewegingen maakt met zijn/haar eigen lichaam
na aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
5 10 1 31% van de respondenten geeft aan dat hun kind minder
herhaalde activiteiten uitvoert met zijn/haar kleding of
overige voorwerpen na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie
69

Vragen
Slecht afwijken dagelijks
terugkomende
dagindeling
Positieve
Veranderingen
N.v.t.
Geen
veranderingen
Resultaat
5 7 4 31% van de respondenten geeft aan dat hun kind beter
reageert als er afgeweken wordt van een dagelijks
terugkomende dagindeling na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
Onvoorspelbaar gedrag 7 5 4 43,75% van de respondenten geeft aan dat hun kind
Opvallende
belangstelling voor
dingen, feiten,
lichaamsdelen, geluiden,
etc.
Boos worden als iemand
probeert de dagelijkse
gang van zaken te
veranderen
Spullen van zichzelf of
anderen kapot maken als
hij/zij boos is
Lichamelijke afreageren
op anderen als hij/zij
boos is.
Verwondt zichzelf met
opzet
minder onvoorspelbaar gedrag vertoond na aanleiding van
de gegeven dolfijntherapie.
9 7 0 56,25% van de respondenten geeft aan dat hun kind
minder opvallende interesse heeft voor specifieke dingen
na aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
3 8 5 18,75% van de respondenten geeft aan dat hun kind na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie minder snel
boos wordt als iemand de dagelijkse gang van zaken
probeert te veranderen
9 5 2 56,25% van de respondenten geeft aan dat hun kind na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie minder snel
spullen van zichzelf of anderen kapot maakt als hij/zij
boos is.
5 5 6 31,25% van de respondenten geeft aan dat hun kind, na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie, minder snel
lichamelijk afreageert als hij/zij boos is.
1 13 2 6,25% van de respondenten geeft aan dat hun kind
zichzelf minder verwondt met opzet na aanleiding van de
gegeven dolfijntherapie.
Ongewoon angstig 2 10 4 12,5% van de respondenten geeft aan dat hun kind minder
snel angstig reageert in ongewone situaties na aanleiding
van de gegeven dolfijntherapie
Opvallend praten 7 5 4 43,75% van de respondenten gaf aan dat hun kind
rustiger/beter praat na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
70

Vragen
Leert steeds nieuwe
woorden bij
Gebruik woorden en
zinnen in de juiste
betekenis
Gebruik van zelf
verzonnen woorden
Begrijpt wat tegen hem
of haar zeggen
Situaties alleen vanuit
zichzelf bekijken
Positieve
Veranderingen
N.v.t.
Geen
veranderingen
Resultaat
11 3 2 68,75% van de respondenten gaf aan dat hun kind na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie maar woorden
bij leert.
4 11 1 25% van de respondenten gaf aan dat hun kind woorden
en zinnen beter in de juiste betekenis gebruiken na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
5 9 2 31,25% van de respondenten gaf aan dat hun kind minder
zelf verzonnen woorden gebruikt na aanleiding van de
gegeven dolfijntherapie.
6 8 2 37,5% van de respondenten gaf aan dat hun kind beter
begrijpt wat tegen hem/haar gezegd wordt na aanleiding
van de gegeven dolfijntherapie.
6 8 2 37,5% van de respondenten gaf aan dat hun kind situaties
ook vanuit een ander oogpunt begint te bekijken na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
Zelfvertrouwen 13 1 2 81,25% van de respondenten gaf aan dat hun kind meer
Tonen of onder woorden
brengen gevoelens
Zoekt uit zichzelf contact
met u
Zoekt uit zichzelf contact
met broertjes en/of zusjes
Zoekt uit zichzelf contact
met leeftijdsgenoten
zelfvertrouwen heeft gekregen na aanleiding van de
gegeven dolfijntherapie.
8 5 3 50% van de respondenten gaf aan dat hun kind
makkelijker kan tonen en/of onder woorden brengen hoe
hij/zij zich voelt na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
8 8 0 50% van de respondenten gaf aan dat hun kind sneller
contact met hen zoekt na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
6 10 0 37,5% van de respondenten gaf aan dat hun kind sneller
contact met broertjes/zusjes zoekt na aanleiding van de
gegeven dolfijntherapie.
10 4 2 62,5% van de respondenten gaf aan dat hun kind sneller
contact met leeftijdsgenootjes zoekt na aanleiding van de
gegeven dolfijntherapie.
71

Vragen
Reageert positief als u
contact met hem/haar
zoekt
Uw kind reageert positief
als broertjes en/of zusjes
contact met hem/haar
zoeken
Reageert positief als
leeftijdsgenoten contact
met hem/haar zoeken
Doet wat van hem/haar
verwacht wordt
Positieve
Veranderingen
N.v.t.
Geen
veranderingen
Resultaat
5 9 2 31,25% van de respondenten gaf aan dat hun kind vaker
positief reageert als hij/zij (respondent) contact met
hem/haar opzoeken na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
5 9 2 31,25% van de respondenten gaf aan dat hun kind vaker
positief reageert als broertjes/zusjes contact met hem/haar
opzoeken na aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
6 7 3 37,5% van de respondenten gaf aan dat hun kind vaker
positief reageert als leeftijdsgenootjes contact met
hem/haar opzoeken na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
10 4 2 62,5% van de respondenten gaf aan dat hun kind, na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie, vaker doet wat
er van hem/haar verwacht wordt.
Lichamelijk goed gezond 8 5 3 50% van de respondenten gaf aan dat de lichamelijke
gezondheid van hun kind vooruit is gegaan na aanleiding
van de gegeven dolfijntherapie.
Zelfstandig zitten 1 12 3 6,25% van de respondenten gaf aan dat hun kind beter
Zelfstandig van zit naar
stand komen
zelfstandig kan zitten na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
0 14 2 Er is geen vooruitgang geboekt op het gebied van
zelfstandig van zit naar stand komen.
Zelfstandig staan 4 11 1 25% van de respondenten gaf aan dat hun kind beter
Voorwerp zelfstandig
gooien
Voorwerp zelfstandig
vangen
zelfstandig kan staan na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
6 8 2 37,5% van de respondenten gaf een verbetering bij hun
kind te zien in het zelfstandig gooien van een voorwerp,
na aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
8 4 4 50% van de respondenten gaf aan een verbetering bij hun
kind te zien in het zelfstandig vangen van een voorwerp,
na aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
72

Vragen
Positieve
Veranderingen
N.v.t.
Geen
veranderingen
Resultaat
Zelfstandig drinken 1 13 2 6,25% van de respondenten gaf aan een verbetering te zien
bij hun kind op het gebied van zelfstandig drinken na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
Zelfstandig eten 5 9 2 31,25% van de respondenten gaf aan een verbetering te
Tafel afruimen en spullen
in kastjes opbergen
Plaatsen van klein
voorwerp in daarvoor
bestemd doosje
zien bij hun kind op het gebied van zelfstandig eten na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
7 9 0 43,75% van respondenten gaf aan, na aanleiding van de
gegeven dolfijntherapie, een verbetering te zien bij hun
kind op het gebied van de tafel afruimen en spullen in
kastjes opbergen.
8 7 1 50% van de respondenten gaf aan dat hun kind, na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie, makkelijker
een klein voorwerpje in een daarvoor bestemd doosje kan
plaatsen.
Zelfstandig wassen 6 7 3 37,5% van de respondenten gaf aan een verbetering te zien
bij hun kind op het gebied van zelfstandig wassen na
aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
Zelfstandig aankleden 7 6 3 43,75% van de respondenten gaf aan een verbetering te
Zelfstandig tanden
poetsen
Zelfstandig knopen van
kleding dicht maken
zien bij hun kind op het gebied van zelfstandig aankleden
na aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
5 6 5 31,25% van de respondenten gaf aan een verbetering te
zien bij hun kind op het gebied van zelfstandig
tandenpoetsen na aanleiding van de gegeven
dolfijntherapie.
9 5 2 56,25% van de respondenten gaf aan een verbetering te
zien bij hun kind bij het zelfstandig knopen van kleding
dichtmaken na aanleiding van de gegeven dolfijntherapie.
73