Structuurvisie begraafplaats Orthen

BEGRAAFPLAATS ORTHEN
structuurvisie
1

BEGRAAFPLAATS ORTHEN
structuurvisie
oktober 2008

INLEIDING

150 jaar begraafplaats Orthen
In die 150 jaar is de begraafplaats veel
veranderd: van een middelgrote begraafplaats
liggend temidden van weidse velden,
tot een grote begraafplaats liggend in
een stedelijke context. Het is een groene
begraafplaats met een prachtig bomenbestand.
‘Orthen’ ademt een rustige parkachtige
sfeer uit waar men kan dwalen en
mijmeren.
De begraafplaats ziet zich voor vraagstukken
staan die om structurele antwoorden
vragen. Het collectief ruimen van grafvelden
zal in de toekomst minder mogelijk
zijn omdat de variatie in huurlengte van
de graven groter wordt, en de roep om
respectvol ruimen steeds sterker.
Daarnaast is de structuur van de begraafplaats
in de loop van de tijd onduidelijker
geworden; laat de openbare ruimte aan
de entreezijde te wensen over en zijn de
randen van de begraafplaats rommelig.
In het recente verleden zijn aanpassingen
op een integere en poëtische wijze, maar
vaak ook op ad hoc basis, gerealiseerd.
Deze werkwijze volstaat niet meer.
De begraafplaats heeft voor de komende
decennia behoefte aan een ruimtelijk visie
waarin het bestaande karakter versterkt
wordt en waarin richting gegeven wordt
aan nieuwe ontwikkelingen. Deze structuurvisie
hoopt in die behoefte te voorzien.

LIGGING

Westerpark
Begraafplaats
Orthen
wandelen en fietsen op de begraafplaats
Prins Hendrikpark
Zuiderpark
Park van de stad
Begraafplaats Orthen ligt dicht bij de
historische binnenstad en is 12 hectare
groot. Samen met fort Orthen en het
aanliggende park kan de begraafplaats
gezien worden als een van de parken van
de stad.

Dicht bij de stad
Begraafplaats Groenendaal ligt slechts op
700 meter van de historische binnenstad.
Orthenseweg oude situatie
Orthenseweg en Zandzuigerstraat huidige situatie
Orthenseweg en Zandzuigerstraat
Vroeger was de begraafplaats direct ontsloten
aan de Orthense weg. Om een
ongelijkvloerse kruising met de in 1975
aangelegde Zandzuigerstraat te maken,
is de Orthenseweg deels verplaatst om
ruimte te maken voor de oostelijke oprit.
De toegangen tot de begraafplaats zijn
toen vervallen. Er is een nieuwe toegang
gekomen aan de noordzijde aan de fort
Orthenlaan.
Verborgen begraafplaats
Ook de aansluiting van de fort Orthenlaan
op de Orthenseweg is toen opgeheven.
De route met de auto vanaf de historische
binnenstad naar de begraafplaats is
daarmee niet alleen meer dan twee keer
zo lang, maar loopt ook onlogisch via de
straten van een woonwijk. De ligging van
de begraafplaats in de stad is daarmee
verborgen en anoniem geworden. De begraafplaats
heeft zich vervolgens van de
drukke verkeerswegen afgewend. Vanaf
de Zandzuigerstraat en de Orthenseweg is
de begraafplaats niet meer dan een anoniem
bos.

doorstroomas
Koersnota
stadsinvalsweg
doorstroomas
De nieuwste verkeersinzichten, weergegeven
in de ‘Koersnota’, kunnen verandering
brengen in die situatie: Het doorgaande
verkeer gaat afgewikkeld worden op de
doorstroomassen Zandzuigerstraat en Verlengde
Parallelweg (rood). De Orthenseweg
krijgt een functie als stadsinvalsweg
(groen). De aansluiting van de Orthenseweg
op de Zandzuigerstraat komt te vervallen,
dat wil zeggen dat de op- en afritten
afgebroken kunnen worden. Omdat de
Orthenseweg ook een ontsluitingsfunctie
voor de aanliggende buurten krijgt, kan
de fort Orthenlaan weer op de Orthenseweg
aangesloten worden.
Aantrekkelijk entreegebied
Hierdoor komt de ontsluiting van de begraafplaats,
via de fort Orthenlaan, weer
direct aan de Orthenseweg te liggen.
Door het verdwijnen van de oprit ontstaat
ruimte voor een aantrekkelijke entreezone.
De begraafplaats kan zich hier weer
in volle glorie gaan tonen en een volwaardige
plaats in de stad innemen.
Meerdere toegangen
De functie van de begraafplaats als park
van de stad wordt sterker als er meerdere
toegangen zijn. De begraafplaats is gekoppeld
aan de oude Heinisdijk (blauw).
Deze route kan, met het downgraden van
de Orthenseweg, hernieuwde betekenis
krijgen. Aan de Herven kan een nieuwe
toegang gemaakt worden. De oude toegangen
aan de Orthenseweg kunnen weer
geopend worden voor voetgangers. En
wellicht kunnen, op termijn, logische verbindingen
het Van der Vennepark koppelen
aan de begraafplaats. Omdat begraafplaatsen
in toenemende mate last hebben
van vernielingen worden alle toegangen in
de avond en nacht gesloten.

PLANKAART

0 20 40 60 80 100
N
Legenda
Legenda
bebouwing
bovengronds begraven
ossuarium
strooiveld
bebouwing
bovengronds begraven
ossuarium
strooiveld
Legenda
bebouwing
bovengronds begraven
ossuarium
strooiveld
centrale as
hoofdpoort
parkeren
fietsenstalling
centrale as
hoofdpoort
parkeren
fietsenstalling
Legenda
bebouwing
bovengronds begraven
ossuarium
strooiveld
centrale as
hoofdpoort
parkeren
fietsenstalling
onderhoudsterrein
grastalud
trappen
bomen
onderhoudsterrein
grastalud
trappen
bomen

STRUCTUUR

estaande paden
De padenstructuur van begraafplaats Orthen
is orthogonaal van opzet. Paden lopen
niet overal rechtdoor maar gaan soms
de hoek om. Niet altijd zijn verschillende
gebieden aan elkaar gekoppeld. De overzichtelijkheid
van de orthogonale structuur
wordt dan ook niet altijd als zodanig
ervaren. Een van de sterke punten van
begraafplaats Orthen is het ‘dwalen’ door
het groene park, maar de structuur is in
de loop der tijd onduidelijker geworden
waardoor men is bang voor ‘verdwalen’.
paden toekomst
Door enkele paden door te zetten, nieuwe
verbindingen te maken en een onderscheid
te maken in doorgaande paden en
toegangen tot grafvelden wordt de bestaande
orthogonale structuur helderder
gemaakt.
toevoegingen
In geel aangegeven de toegevoegde paden.
Nieuwe paden zijn o.a. een pad aan
de rand van het hoge en het lage gedeelte
van de begraafplaats en enkele kortsluitingen.
Aan de westzijde, waar nu de rand
van de begraafplaats nogal rommelig is,
wordt een nieuw pad voorgesteld die de
‘rafels’ aan elkaar zoomt. Voor dit pad is
echter ruimte nodig die pas vrijkomt als
de oprit Orthenseweg-Zandzuigerstraat
wordt opgeheven.

diversiteit aan voorkomende verhardingsmaterialen
Eenheid in materiaal
In de huidige situatie zijn de meeste paden
gemaakt van asfalt. Maar ook komen
gebakken klinkers, rode mijnsteen, zandpaden
en andere materialen voor. Het is
aan te bevelen dat alle paden van hetzelfde
materiaal gemaakt worden. Asfalt is
een terughoudend materiaal wat zich hier
het meest voor leent. Om de parkachtige
sfeer te vergroten is het denkbaar dat de
paden afgestrooid worden met grind of
split.
mooie paden van asfalt afgestrooid asfalt geeft parkachtige sfeer

estaande paden op de grafvelden: gras, gravel, zand. zelfgelegde tegels geven een rommelig beeld
Paden op grafvelden
mooie verhardingsmaterialen geven karakter aan verschillende grafvelden
De paden op de grafvelden kunnen van
een ander materiaal zijn: zand- en graspaden
komen veelvuldig voor en geven
een sfeer die bij verschillende grafvelden
past. Verrommeling slaat toe als mensen
zelf tegels gaan leggen. Dit moet voorkomen
worden. Blijkbaar voldoen de zandpaden
niet overal meer.
Verschillende karakters van grafvelden
kunnen versterkt worden door het toepassen
van andere materialen zoals, staal en
natuursteen. Ook van gebroken zerken
kunnen (omgedraaid) prachtige paden
gemaakt worden.

Talud
Er ligt een talud tussen het hoge en het
lage gedeelte van de begraafplaats. Dit
talud is in de huidige situatie bijna onzichtbaar
omdat het vol staat met bosschages.
Door de beplanting grotendeels
te verwijderen, en slechts enkele mooie
boomstruiken te handhaven, wordt het
verschil tussen het oude hoge deel en het
jonge lage deel verduidelijkt.
Hoofdas
De ruimte vanaf de hoofdpoort eindigt
nu bij de kapel. Door deze ruimte verder
door te trekken ontstaat een herkenbare
hoofdas, waardoor de oriëntatie op de
begraafplaats sterk verbeterd wordt. Deze
hoofdas wordt niet formeel van opzet,
maar door beplanting weg te halen ontstaat
een zichtruimte van gras met enkele
bomen. De paden lopen informeel door
deze ruimte. Aanwezige grafzerken worden
eenvoudig opgenomen in het gras.
In het schema zijn daarnaast een aantal
neven-assen aangegeven. Deze worden
niet speciaal behandeld, maar door hun
continuïteit vormen ze samen met de
hoofdas de belangrijkste paden van de
begraafplaats.
solitaire boomstruiken op een grastalud
hoofdas

informeel pad door de ruimte bestaande situatie achter de kapel
nieuwe situate achter de kapel

Entreegebied
In de huidige situatie is de entreezone
een beetje sleets, donker en somber. De
begraafplaats toont zich hier niet van haar
beste kant. De ruimtelijke kwaliteit van
met name de hoofdpoort is ronduit slecht.
Auto’s worden op de oprit geparkeerd.
Het voorstel is om de hele entreezone opnieuw,
met een consequent doorgevoerd
profiel in te richten. Een profiel met enkelzijdig
parkeren en een ruime groene middenberm.
De entree krijgt een met bomen
omzoomt voorpleintje wat niet voor reguliere
auto’s toegankelijk is. Dit voorpleintje
werkt als overgangsgebied tussen de
profane en de contemplatieve wereld.
De rand van de begraafplaats wordt door
het selectief verwijderen van een aantal
bomen opener gemaakt waardoor er meer
licht toetreed zowel op het entreegebied
als op de begraafplaats zelf.
entreezone
donkere entree hoofdpoort: slechte ruimtelijk kwalteit

ontwerpschets voor de hoofdpoort
BEGRAAFPLAATS ORTHEN
Hekken en poorten
De begraafplaats gaat zich weer fraai tonen
naar de buitenwereld door het plaatsen
van een sierlijk hekwerk van bijvoorbeeld
cortenstaal in plantenmotieven, in
combinatie met een achterliggende haag.
Het hekwerk krijgt haar apotheose in een
nieuwe hoofdtoegangspoort in klassieke
setting maar in een eigentijdse uitvoering.
Deze hoofdpoort bestaat uit een hoofdtoegang
met daarnaast twee loopdeuren.
voorbeelden van cortenstalen poorten

Randen
Aan de westzijde, waar ruimte ontstaat
door het opheffen van de op- en afrit naar
de Zandzuigerstraat wordt voorgesteld
de ruimte tussen de weg en de begraafplaats
eenvoudig in te richten met glooiend
gras en bomen. Fiets- en voetpad
lopen ontspannen door het gras. Ook hier
gaat de begraafplaats zich tonen door een
hekwerk in combinatie met een achterliggende
haag.
Zowel aan de Herven als aan de Zandzuigerstraat
toont de begraafplaats zich als
een anoniem bosje. In het bosje staat een
goedkoop en inmiddels roestig hekwerk.
Door een mooie haag, met daarachter een
eenvoudig nieuw hek, te plaatsen ziet de
rand er weer verzorgt uit.
Aan de oostzijde wordt de rand van de begraafplaats
gevormd door een brede sloot.
Deze sloot is volledig uit het zicht weggeplant.
Door aan de andere zijde van de
sloot hoogopgaande bosschages te planten
en aan de zijde van de begraafplaats
juist geselecteerd beplanting weg te halen
wordt het water op de begraafplaats zichtbaar
en meer beleefbaar.
glooiend gras met bomen aan de westzijde
roestig hekwerk in een bosje
anoniem bos aan de Zandzuigerstraat
haag geeft een mooie zoom

structuur begraafplaats Orthen

VELDEN

door verschillen te versterken ontstaan velden met een aantrekkelijke variatie aan karakters
Verschillen versterken
De begraafplaats Orthen onderscheidt zich
van de andere begraafplaatsen in ‘s-Hertogenbosch
niet alleen door haar omvang
en haar prachtige bomenbestand, maar
vooral ook door haar grote diversiteit aan
sferen. Op de begraafplaats liggen een
groot aantal grafvelden waarvan velen
een heel eigen karakter hebben, zoals
bijvoorbeeld de romantische met klimop
overgroeide delen van de protestantse
begraafplaats, de velden met urnenzuilen
en de velden met strenge, strakke hagen.
Die diversiteit aan verschillende sferen en
karakters is een onderscheidende krachtige
eigenschap van deze begraafplaats.
De begraafplaats wordt nu onderverdeeld
in 27 velden, maar dit is vooral een administratieve
indeling. Bij nadere beschouwing
zijn er veel meer velden te onderscheiden.
Hoofdopzet van dit structuurplan is om de
verschillen tussen de velden te versterken.
Door de sferen en karakters van de
verschillende velden meer uitgesproken
vorm te geven, en door het toevoegen
van nieuwe karakters, functies en sferen,
wordt de diversiteit en daarmee de kracht
van de begraafplaats versterkt. Grotere
diversiteit zorgt ook voor een grotere keuzevrijheid
voor mensen waar en hoe ze
dierbaren willen begraven. Ze kunnen de
sfeer kiezen die bij hen past.
Begraafplaats Orthen is beroemd om haar
groene uitstraling. Hoofdthema voor alle
velden is dan ook een groene inrichting.
De thema’s groen, bomen en hagen zorgen
voor de eenheid in diversiteit.

krachtige karakters
Op deze twee pagina’s staan sterke beelden
van begraafplaats Orthen, aangevuld
met krachtige referentiebeelden van
elders. De kracht zit ‘m voornamelijk in
eenvoud, enkelvoudige keuzes en het consequent
doorzetten daarvan. Door voor
verschillende velden verschillende keuzes
te maken, ontstaat een grote diversiteit
en voor iedereen wat wils.

Transformatie
Vele velden hebben een eigen karakter en
ruimtelijke kwaliteit, maar er zijn eveneens
vele velden die ruimtelijke kwaliteit
missen. Het gebrek aan kwaliteit doe zich
met name voor bij twee typen velden: de
velden waarbij rij-aan-rij begraven wordt
zonder rugdekkende beplanting. En de
velden waarvan vele grafzerken inmiddels
opgeruimd zijn en die wachten totdat er
(collectief) geruimd kan gaan worden.
Beiden typen velden kunnen in de loop
der jaren getransformeerd worden tot
velden met meer eigenheid en ruimtelijke
kwaliteit.
Bij de transformatie van de velden speelt
het ruimen een belangrijke rol. Collectief
ruimen zal in de toekomst steeds minder
mogelijk zijn. Dit brengt een aantal praktische
en financiële problemen met zich
mee die uiteraard opgelost moeten worden.
Maar er zijn ook positieve kanten:
Het individuele ruimen betekent namelijk
een kans om de ruimtelijke kwaliteit te
verhogen en de diversiteit te vergroten.
Een ander positief aspect is dat er veel
meer keuzevrijheid komt voor mensen
waar en hoe ze dierbaren willen begraven.
Het bieden van meer keuzemogelijkheden
sluit aan op de tendens om iedere begrafenis
een persoonlijke toets te geven. In
principe zou begraven op elk veld mogelijk
moeten worden.
Op deze twee pagina’s een voorbeeld voor
transformatie van de volle velden waar de
graven zij-aan-zij en rug-aan-rug liggen.
graven rug aan rug en zij aan zij ruimte tussen de graven gebruikt als opslag
schema met graven rug-aan-rug en zij-aan-zij hagen tussen de ruggen geeft neutrale achtergrond
‘haag’ van grassen

Elk graf is een eigen persoonlijk laatste
tuin, en elk graf op zich heeft een eigen
kwaliteit. Maar al die persoonlijke tuintjes,
hutjemutje tegen elkaar, levert een onrustig
beeld op. Veel is al op te lossen door
hagen te planten tussen de ruggen van de
graven. Hierdoor krijgt elke rij graven een
rustige achtergrond waardoor de ruis veel
minder wordt.
Als na 20 jaar de meeste grafrechten verlopen
zijn komen er vele plekken vrij. Per
veld kan een specifieke kleine boom
gekozen worden die op lege plekken geplant
kunnen worden.
Ook kunnen nieuwe graven tussen de bestaande
graven verhuurd worden. Daarbij
kan een kleine afstand tussen de graven
letterlijk voor meer ruimte zorgen. Het totaal
aan mogelijke graven neemt hierdoor
wel iets af, maar de kwaliteit wordt veel
beter.
na 20 jaar zijn vele grafrechten verlopen kleine bomen planten op open plekken nieuwe graven in de open plekken
veld met magnolia’s

Veldspecifieke beplanting
Door per veld verschillende grote struiken
of kleine bomen te planten wordt de
eigenheid van elk veld groter. Zo krijg je
een kersenveld, een magnoliaveld, een
krentenveld of een albiziaveld. Er kan
gevarieerd worden met de dichtheid: zo
ontstaan zonnige velden zonder of met
weinig bomen en velden met veel bomen
of bosvelden (begraven in het berkenbos).
Op deze pagina’s een aantal mogelijke
kleine bomen.
Acer palmatum Albizia
Koelreuteria paniculata Magnolia

Amelanchier Cornus controversa Cornus kousa
Magnolia Prunus Prunus

Transformatie twee
Het andere type veld met weinig ruimtelijke
kwaliteit is het veld waarvan de meeste
grafzerken opgeruimd zijn, maar waar
nog teveel graven liggen om het veld collectief
te kunnen ruimen en opnieuw in te
richten: de velden die alleen maar liggen
te wachten. Deze velden worden veelal
gedomineerd door een allegaartje aan
doorgeschoten beplanting. Alles staat lukraak
door elkaar, zonder ruimelijk iets bij
te dragen aan de begraafplaats. De ruimtelijke
kwaliteit van deze velden kan
verbeterd worden door selectief te kappen
in de beplanting. Ook hier met variatie in
het achterhoofd: In het ene veld worden
alle coniferen verwijderd, terwijl op een
ander veld deze juist overblijven. Op weer
andere zullen slechts enkele fraaie bomen
overblijven. Hierdoor ontstaat ruimte en
rust.
Sommige velden kunnen ingezaaid worden
met gras, andere beplant met lage bodembedekkers.
Ook op deze velden kunnen kleine mooi
bloeiende boompjes of boompjes met
fraaie herfstkleuren de eigenheid versterken.

Deze velden kunnen geactiveerd worden
door ze weer als grafveld in gebruik te
nemen: tussen de nog in gebruik zijnde
graven kunnen nieuwe graven verhuurd
worden.
Tussen de graven kunnen ook haagblokken
worden geplant, of fraaie beplanting
tussen de zerken. Het blijft altijd mogelijk
om hier nieuwe graven tussen te leggen.

BOMEN

Boomrijke begraafplaats
De begraafplaats bezit een uitzonderlijk
mooi bomenbestand. Zowel prachtige
lanen als majestueuze solitaire bomen bepalen
voor een groot deel de groene sfeer
van begraafplaats Orthen.

Inventarisatie
In 1995 is het bomenbestand geïnventariseerd.
Deze bomen zijn weergegeven op
de kaart, waarbij elke kleur een andere
boomsoort voorstelt. De bomen zijn o.a.
geplant in lanen; er zijn bomen die bij een
bepaald veld horen; en er staan bomen in
vrije groepen en solitair (het ‘strooigoed’).
Deze inventarisatie is niet compleet: in
de bosschages staan ook vele inmiddels
grote bomen en op de velden zijn allerlei
bij de graven geplante siergoed uitgegroeid
tot volwassen bomen.
De vraag is of de bomenstructuur zodanig
aangepast moet worden dat paden consequent
van een enkele boomsoort moeten
worden voorzien. Slechts zelden kent een
pad een enkele boomsoort, en in het oude
deel zijn vaak van de oude bomenrijen
nog maar enkele exemplaren over.
Omdat de visie vooral gericht is op de
versterking van de velden, hoeft niet
rigide omgegaan te worden met het versterken
van bomenlanen. Er kunnen best
jonge exemplaren tussen de oude exemplaren
geplant worden, en bomen hoeven
niet gerooid omdat verderop aan het pad
andere bomen staan. Het is wel de moeite
waard om de bomenrijen die er zijn te
handhaven, en in de toekomst wanneer
bomen uitsterven deze te vervangen door
de hoofdsoort van die laan.
Naast dit behoud van lanen en solitairen is
de inzet vooral om de velden ook wat de
bomen betreft te versterken.

lanen velden strooigoed
begraafplaats in het veld met populieren huidige toestand italiaanse populieren
Op de begraafplaats staan nog enkele
italiaanse populieren. In vroeger jaren zijn
deze aangeplant om de begraafplaats die
nog vrij in de velden lag, ruimtelijk te verankeren
in het landschap. Het landschap
is inmiddels veranderd; de begraafplaats
is een park geworden en de populieren
hebben hun taak volbracht. In de huidige
situatie zijn de bestaande populieren
groot, grof en al ooit gehalveerd. Ze
passen niet meer mooi in het park en het
voorstel is dan ook om ze te rooien.

SERVICE

lijkenhuisje met pleintje
goed geoutilleerde werk-unit
Het plan is om het lijkenhuisje om te
vormen tot een servicepunt waar publiek
gebruik kan maken van toiletten en waar
men ook koffie kan krijgen. Het voorstel
is om het naastgelegen werkgebouwtje,
wat weinig ruimtelijke kwaliteit heeft, af
te breken zodat naast het lijkenhuisje een
informeel pleintje gemaakt kan worden.
Voor machines, opslag, etc. is het aan te
bevelen de verschillende bestaande plekken
te combineren tot een goede werkunit.
Door deze met een haag te omzomen
past deze unit in de reeks van velden.
De draadmanden die nu gebruikt worden
als afvalbakken hebben een mooie en
kleurige romantische uitstraling en zijn
het dan ook waard om te behouden. De
setting van de servicepunten met manden
en waterkranen laat echter te wensen
over. Het streven is om deze d.m.v. hagen
een betere plek te geven.
De bewegwijzering doet inmiddels gedateerd
aan en kan op termijn verbeterd
worden.
romantisch beeld van draadmanden geen goede plek voor water en afval door hagen krijgen de servicepunten een plek

NIEUWE VELDEN

water, gras en een treurwilg aan de oever
Strooiveld
Naast het versterken van de bestaande
velden kunnen enkele nieuwe velden met
nieuwe vormen van begraven of herdenken
gemaakt worden.
Een van de mogelijkheden die in een behoefte
kan voorzien, is een strooiveld. Het
voorstel is om een veld te maken met een
eigenwijze vorm, dat zich onttrekt aan
het orthogonale systeem. Hierdoor wordt
het strooiveld een nieuwe toevoeging van
deze tijd. In het plan wordt het strooiveld
als een verdiepte kom uitgevoerd waardoor
de intimiteit groter wordt. Hierdoor
kan ook de sfeer van het water naar binnen
getrokken worden. Het veld wordt
omzoomt met een haag en de paden
lopen door het veld heen. Naast het pad
komen banken en tafels waar men bloemen
kan uitstallen.
tafels om te gedenken

Ossuarium
Op het einde van de hoofdas is plaats
voor een nieuwe toevoeging. Het plan is
om hier een ossuarium, of knekelhuis, te
realiseren.
In de huidige situatie worden de beenderen
van geruimde graven anoniem herbegraven
in de plantsoenen. Er is behoefte
om een gedenkplaats te maken waar deze
beenderen van hun laatste rustplaats kunnen
krijgen.
Dit kan in de vorm van een gebouw (het
knekelhuis), maar ook in de vorm van
een monument. Als er maar ruimte is om
beenderen in de toekomst te kunnen bijzetten.
Het idee is om tezamen met het Bossche
Architectuur Initiatief (BAI) een prijsvraag
uit te schrijven voor een ontwerp voor een
ossuarium op deze plek.
In de schets is een suggestie gedaan voor
een gedenkplaats met als referentie het
Holocaust monument in Berlijn.
ossuarium aan het einde van de hoofdas
ossuarium soldaten WO1 in Douamont, Frankrijk

schets voor een ossuarium
Allerheiligenkapel Sedlec, Tsjechië Holocaust monument, Berlijn

Bovengronds begraven
De tendens naar individueel maatwerk
kan betekenen dat er in de toekomst
vraag komt naar bovengronds begraven,
zoals dat in Zuid-Europese landen gebruikelijk
is. Het voorstel is om op de grens
van het lage en het hoge deel van de
begraafplaats een carré-vormig gebouw in
twee lagen te realiseren, analoog aan omsloten
kloosterhoven. Hierdoor ontstaat
een intieme binnenruimte met een gesloten
buitenzijde. Dit gebouw in het park
kan aan de buitenzijde verfijnd worden
met reliëf en helemaal begroeid worden
met wilde wingerd. Deze klimplant volgt
mooi het reliëf. Aan de binnenzijde heeft
het gebouw galerijen waaraan de graven
gesitueerd zijn. In dit gebouw is plaats
voor ongeveer 700 graven.
De bovengalerij sluit aan op het hoge deel
van de begraafplaats en de begane grond
op het lage deel van de begraafplaats. De
binnenzijde wordt begroeid met blauwe
regen en krijgt daarmee een heel eigen
groene sfeer. Daarnaast krijgt de omsloten
hof op klassieke wijze een waterpartij
in een eigentijdse uitvoering.
gebouw op de grens van hoog en laag
bovengronds begraven van Aldo Rossi omsloten kloosterhof als referentie

uitenzijde als een groen blok in het park omsloten intieme binnenzijde
wilde wingerd volgt gebouwcontouren spectaculaire herfstkleur blauwe regen
eigentijdse fontein

NAWOORD

Hoe verder
Het is niet noodzakelijk dat de ideeën uit
deze structuurvisie allemaal direct verder
worden uitgewerkt en uitgevoerd. Het is
een kwestie van lange termijn, wat goed
aansluit bij de cultuur van begraafplaatsen
waar de tijd een relatief begrip is.
Sommige velden en bijvoorbeeld de centrale
as zouden meteen aangepakt kunnen
worden, omdat de maatregelen vooral van
beheerskundige aard zijn. Andere onderdelen,
zoals bijvoorbeeld een strooiveld,
kunnen op relatief korte termijn gerealiseerd
worden. Enkele onderdelen vragen
om investeringen die gefaseerd uitgevoerd
kunnen worden. En weer andere onderdelen
hebben een lage adem nodig, zoals
de entreezone aan de westzijde alleen
gemaakt kan worden als de op/afrit van
de Orthenseweg naar de Zandzuigerstraat
verdwijnt.
Een belangrijke volgende stap is het
vaststellen van de gewenste karakters
en sferen van de verschillende velden,
dan kan met toegepast beheer gericht de
weg naar de toekomst ingeslagen worden.
Zodat met het volgende ijkpunt, het
tweehonderdjarig bestaan over 50 jaar, de
begraafplaats nog weer fraaier is dan hij
nu al is.
Deze structuurvisie is gemaakt in opdracht
van de Stichting Solamen, door
O S
L O
ontwerp stedelijke en landschappelijke omgeving
Martien van Osch
OSLO Ontwerp Stedelijke en
Landschappelijke Omgeving,
Berlicum
Bijgestaan door:
Tobias Woldendorp
DSP-groep, Amsterdam
Berlicum, oktober 2008