een werkhypothese van de liefde - Meta4Books

een werkhypothese van de liefde 

Bezige Hutchins werkhypothese 1e.indd 1 04-02-13 10:58


Scott Hutchins 

Een werkhypothese 

van de liefde 

Vertaald door Paul van der Lecq 

2013 

de bezige bij 

amsterdam 


Copyright © 2012 Scott Hutchins 

Copyright Nederlandse vertaling © 2013 Paul van der Lecq 

Oorspronkelijke titel A Working Theory of Love 

Oorspronkelijke uitgever The Penguin Press, New York 

Omslagontwerp Moker Ontwerp 

Foto auteur Michael Shindler / Photobooth 

Vormgeving binnenwerk Peter Verwey, Heemstede 

Druk Koninklijke Wöhrmann, Zutphen 

isbn 978 90 234 7854 6 

nur 302 

www.debezigebij.nl 


Shikha 



De vraag die we ons eerder stelden, is pas nauw omschreven als 

we hebben gespecificeerd wat we bedoelen met het woord ‘computer’. 

Natuurlijk willen we gebruikmaken van alle technische 

mogelijkheden die onze computers te bieden hebben. We willen 

bovendien de mogelijkheid openhouden dat een computertechnoloog 

of een team computertechnologen een machine ontwerpt 

die functioneert, maar op een manier waarvoor de ontwerpers 

geen toereikende verklaring hebben, omdat ze een methode hebben 

gevolgd die grotendeels experimenteel is. Ten slotte willen we 

van die computers uitsluiten mensen die op de normale manier 

zijn geboren. 

– alan turing 


8 

1 

een paar dagen geleden stopten een brandweerwagen en een 

ambulance voor mijn appartementencomplex, dat op een heuvel 

ligt met aan de noordkant uitzicht over Dolores Park. Er stapten 

een paar verpleegkundigen uit en de grootste van hen droeg een 

zwarte stoel met rode riemen en gespen. Ze kwamen voor mijn 

bovenbuurman, Fred, een kluizenaar die aan de drank is, maar 

voor wie ik altijd een vreemd ontzag heb gekoesterd. Ik zou nooit 

met hem willen ruilen: het grootste deel van de tijd zit hij sport 

te kijken op de kleine flatscreen aan de rand van zijn keukentafel. 

Hij is een langzame, gestage roker (mijn ex klaagde altijd over 

de stank) en zit aan zijn scherm gekluisterd, of hij nu American 

Football, tennis, basketbal of zelfs voetbal kijkt. De wedstrijden 

zelf boeien hem niet, het gaat hem alleen om het geld dat hij erop 

heeft ingezet. De enige die hem regelmatig bezoekt, de postbode, 

is ook zijn bookmaker. Fred heeft zelf vroeger ook bij de posterijen 

gewerkt. 

Zoals gezegd, ik zou nooit met hem willen ruilen. De eenzaamheid 

en de monotonie van zijn dagen trekken mij niet aan. Toch is 

hij altijd een toonbeeld geweest van onafhankelijkheid. Hij drinkt 

te veel en rookt te veel, en voor zover hij eet, komt hij niet verder 

dan het opwarmen van een blikje Campbell Chunky Soup. Maar 

hij haalt het wel allemaal zelf in huis, de rokertjes, de drank, de 

soep: met zijn stramme benen loopt hij de heuvel af naar de winkel 

op de hoek en keert dan terug met een overvolle papieren zak. 

Vervolgens beklimt hij de vier trappen naar het appartement – een 

viezere, spartaansere versie van het mijne – dat hij in zijn eentje 

bewoont, wat op zichzelf een prestatie is in San Francisco, waar de 

huren schrikbarend hoog zijn. Op de trap is hij de vriendelijkheid 

zelve, en zelfs in de wanhopige eerste maanden na mijn scheiding, 


toen een andere buurman voorstelde mijn appartement van een 

draaideur te voorzien (om het komen en gaan te vergemakkelijken 

– een hatelijke opmerking) zette Fred altijd een beleefde stap 

voor mij opzij. Hij had één keer bij mij aangeklopt, maar alleen 

om te zeggen dat ik hem moest waarschuwen als ik hem daarboven 

hoorde rondstampen. Hij wist dat hij ‘een zware stap’ had. 

Ik interpreteerde dat als: we zijn buren en meer ook niet, maar ik 

mag je graag. Maar misschien zocht ik er te veel achter. 

Toen de verpleegkundigen die dag de trap op waren geklommen, 

klonken er gedempte stemmen en daarna slaakte Fred iets 

wat het midden hield tussen een schreeuw en een gil. Ik stapte de 

gang in, en intussen brachten de verpleegkundigen hem naar beneden 

en riepen ze hem toe, streng als drilsergeanten: ‘Meneer, 

houd u uw armen bij u. Meneer, houd u uw armen bij u. Anders 

moeten we uw armen vastbinden, meneer.’ Het leek overdreven 

om op zo’n manier tekeer te gaan tegen een oude man, maar toen 

ze een draai maakten op de overloop, zag ik wat het probleem was. 

Hij was stevig vastgegespt aan de draagbare stoel, maar in een poging 

zijn afdaling een halt toe te roepen, greep hij naar de spijlen 

van de trap. Zijn gezicht was verkrampt en er ontsprongen tranen 

aan zijn glazige ogen, die doodsbang om zich heen keken. 

‘Het spijt me, Neill,’ zei hij toen hij mij zag. Smekend stak hij 

zijn handen naar mij uit. ‘Het spijt me. Het spijt me zo.’ 

Ik zei hem dat hij niet zo gek moest doen. Hij hoefde zich nergens 

voor te verontschuldigen. Toch bleef hij maar zeggen dat het 

hem zo speet, en intussen voerden de verpleegkundigen hem mee 

langs mijn deur, vastgebonden aan zijn draagbaar. 

Het bleek dat hij twee dagen eerder ten val was gekomen en 

zijn heup had gebroken. Daar had hij nu pas over gebeld. In de 

voorgaande achtenveertig uur had hij zich voortgesleept over de 

vloer, in afwachting van God weet wat: het moment dat de pijn 

wegzakte? Het moment dat er iemand aanklopte? Ik ben erachter 

gekomen waar ze hem mee naartoe hebben genomen; zijn operatie 

is al achter de rug en hij mag nu revalideren in een fijn afkickcentrum. 

Dus in die zin is het allemaal goed afgelopen. Toch moet 

ik steeds weer denken aan die verontschuldigingen van hem. Het 

Bezige Hutchins werkhypothese 1e.indd 9 04-02-13 10:58 

9

spijt me, het spijt me zo. Waar verontschuldigde hij zich anders 

voor dan het eenvoudige feit van zijn bestaan, de overlast die hij 

anderen bezorgde door te leven en adem te halen? Natuurlijk, hij 

was van slag, maar dat doet niets af aan de waarheid. Hij is niet 

onafhankelijk; hij is gewoon alleen. Die openbaring zou nauwelijks 

van belang moeten zijn, zou van geen betekenis moeten zijn 

voor mijn eigen leven, maar toch zat het me dwars, op een onderhuidse 

manier. Ik had Fred kennelijk als een voorbeeld gezien. 

Mijn vader, die verder weinig van een intellectueel had, citeerde 

altijd graag Pascal: Het enige wat een mens ongelukkig maakt, is 

zijn onvermogen om rustig op zijn kamer te blijven zitten. Ik had 

Fred aangezien voor iemand die rustig op zijn kamer kon blijven 

zitten. 

Niet ieders leven zal de vorm aannemen van een groots liefdesverhaal. 

Dat weet ik. Mijn eigen huwelijk, als ‘jonkie’, liep een 

paar jaar geleden op de klippen, en afgezien van de eerste paar 

maanden dat mijn voordeur een draaideur was, ben ik veel alleen 

geweest. Ik had weleens een vriendinnetje en zocht ook af en toe 

troost in een onenightstand, die inderdaad troost kan bieden, als 

je er op een goede manier mee omgaat. Ik heb mijn drankverbruik 

flink opgevoerd en daarna weer streng ingeperkt. Het is een leven 

waarin ik min of meer mijn draai heb gevonden. Als vrijgezel, heb 

ik geleerd, drijf je op routine. Kleine rituelen waarmee je de ongeziene 

momenten in ere houdt. Ik zeg dat zonder zelfbeklag. Wie 

kan het iets schelen dat ik precies twee scheutjes room in mijn eerste 

kop koffie doe en maar één in mijn tweede (en laatste) kop? 

Niemand, en toch maken die drie scheutjes deel uit van de manier 

waarop ik mijn ochtenden doorbreng. 

Het is de routine die ervoor zorgt dat ik niet te veel drink, en dat 

ik als zesendertigjarige vrijgezel paradoxaal genoeg minder impulsief 

ben dan toen ik een gehuwde, zelfs nog jongere man was. Om 

zeven uur ’s ochtends voer ik de kat. Voor het ontbijt eet ik een 

taco – een roerei en een plakje Pepper Jack Cheese in een maïstortilla, 

met salsa verde erbovenop – en zet ik een potje espresso op 

het vuur. Ik eet staande. Vervolgens zit tot tien over halfacht de 

kat bij mij op schoot, terwijl ik mijn e-mail doorneem en de tal- 

10 


loze speciale aanbiedingen bekijk die in de loop van de nacht mijn 

mailbox zijn binnengestroomd. Aanbiedingen die maar één dag 

geldig zijn, gratis proefmonsters, twintig procent korting. Ik verwijder 

de berichten, ga douchen en ben om acht uur de deur uit 

voor een rit in zuidelijke richting, van San Francisco naar Menlo 

Park, vijftig minuten van deur tot deur. 

Ik werk voor Amiante Systems, een pompeus taalkundig automatiseringsproject. 

De naam van het bedrijf is nogal ongelukkig 

gekozen – de oprichter dacht dat ‘Amiante’ Latijn was voor 

magnetisme, en mijn ex Erin wees erop dat het in werkelijkheid 

Frans is voor asbest – maar de financiële basis is solide en verantwoord. 

Met drie man werken we aan een geavanceerd softwareprogramma 

dat zichzelf een overtuigende natuurlijke taal moet 

aanleren, op grond van een dagboek dat twintig jaar beslaat en 

geschreven is door de ‘Samuel Pepys van het zuiden’ (een benaming 

die is bedacht door het obscure historische tijdschrift dat als 

enige een fragment eruit gepubliceerd heeft). Met andere woorden: 

we leren die computer om een gesprek te voeren. Om te praten. 

Die dagboeken vormen een opeenstapeling van gedachten en 

overwegingen, meer dan vijfduizend bladzijden aan commentaar, 

verhalen, zinswendingen, levensfilosofieën, medische adviezen. 

De gedachte daarachter is dat de onderliggende verbanden in die 

dagboekaantekeningen, ofwel het karakter daarvan, ons een mate 

van coherentie verschaffen waar het alle voorgaande projecten – 

amateuristische spraakprogramma’s, ‘digitale assistenten’ – aan 

ontbrak. De schrijver van dat dagboek, een arts uit Arkansas, is 

niemand minder dan mijn overleden vader, en langs die bizarre 

omweg ben ik ook aan mijn baan gekomen. De dagboeken zijn 

auteursrechtelijk van mij. Dat verhindert niet dat mijn baas ingenomen 

is met mij. Ik weet weinig van computers – tot achter in 

de twintig heb ik mijn tijd doorgebracht met het schrijven van advertentieteksten 

– maar ik ben de enige van ons drieën met Engels 

als moedertaal, en het is mede aan mij te danken dat de computer 

wat meer als een echt mens klinkt, zij het een erg verward mens. 

Als ik thuiskom uit mijn werk, voer ik de kat en maak ik iets 

te eten voor mezelf. Ik neem plaats op mijn nieuwe zitbank. Op 


11

doordeweekse dagen drink ik een glas wijn en kijk ik naar een film. 

In het weekend spreek ik weleens iets af met een oude of nieuwe 

vriend (al heb ik niet veel nieuwe vrienden, en nog minder oude) 

of ga ik stappen met een vriendin (altijd op afspraak, nooit spontaan). 

Soms bezoek ik een buurtkroeg, ergens waar ze betrouwbare 

barkeepers hebben. Ik zie dat als een verzetje, maar verzetjes 

zijn belangrijk in een vrijgezellenbestaan. Ik verwen mezelf met 

een betaalde parkeerplaats – voor driehonderd dollar per maand 

omzeil ik het eindeloos rondjes rijden in de buurt van mijn appartement 

– en verder heb ik de tijdschriften waarop ik geabonneerd 

ben, twee keer per maand een hulp in de huishouding, mijn 

goed gevulde bar en mijn warme voetbad. Als ik vind dat ik te 

hard gewerkt heb, breng ik mijn kleren naar de wasserette. Ik trek 

misschien twee keer per jaar geld uit voor een deep tissue-massage. 

Ik laat één keer per week een maaltijd bezorgen en soms – in een 

kordate bui – neem ik een boek mee naar een goed restaurant en 

eet daar in mijn eentje. 

Ik ben opgegroeid in het Amerikaanse zuiden, maar ik heb 

van San Francisco mijn thuisbasis gemaakt, vanwege de ‘levensstijl’ 

hier, om het zo maar eens te zeggen. Ik geniet van de door 

de regen schoongespoelde straten, de keurige aanblik van het 

stadscentrum, de restaurants die nauwgezet alle trends volgen 

(de nieuwste is slachtafval), de buurtwinkels, boerenmarkten en 

pick-uptrucks die uitpuilen met groente en fruit. Er wonen hier 

veel mensen zoals ik – singles, gestrand in het leven – en ik sluit 

kortstondige vriendschappen, beleef vluchtige affaires. Meteen na 

mijn scheiding ging ik als een gek op appartementenjacht in Silicon 

Valley, dichter in de buurt van mijn werk, maar het drong 

al snel tot me door waar dat op uit zou lopen. Ik zou helemaal 

door mijn nieuwe huis worden opgeslokt, alleen nog maar het 

huishouden doen en het gras maaien. Ik zou een schim worden, 

want dat is het grote gevaar dat je als vrijgezel loopt, dat je een ijle, 

onwerkelijke verschijning wordt, waar mensen dwars doorheen 

kijken. 

En dus gooide ik het over een andere boeg (deels naar het voorbeeld 

van Fred). Ik besloot in de stad te blijven wonen, in het ap- 

12 


partement dat Erin en ik gedeeld hadden, en mijzelf de logica van 

een vrijgezel aan te leren. Het is een zuivere manier van denken, 

met weinig tijd voor sentimentaliteit. Aan de basis daarvan ligt 

het besef dat je als single een permanente tussenoplossing bent. 

Het is geen leven voor traditionele omgangsvormen. Je moet te 

allen tijde complicaties uit de weg gaan en voor de eenvoud kiezen, 

of het nu om je ontbijt, je maatschappelijk leven of de liefde 

gaat. Daar is niets ergs aan. De alleenstaande mannen die ik heb 

leren kennen – mijn kortstondige vrienden – zijn aardig. Ik heb 

het nooit kunnen verdragen dat er mannen zijn die een vrouw een 

trut of een slet noemen, hoewel je overal ter wereld van die mannen 

hebt, ook in San Francisco. En het is niet eens hun vrouwenhaat 

waaraan ik mij stoor: het is de manier waarop ze zichzelf voor 

de gek houden. We hebben het hier over de idioten die reddeloos 

verloren zijn, de zielenpieten. Ik heb veel geleerd van succesvolle 

singles, degenen die allesbehalve verbitterd zijn: hoe ik een sociaal 

leven kan opbouwen, en dat ik nooit een lepel en een vork zal gebruiken 

als ik aan een van beide genoeg hebt. Ik ken een man die 

in een hangmat slaapt, een ander die geen organisch materiaal in 

zijn appartement duldt, ook geen etenswaar; een man die zo zeker 

is van zijn status van kinderloze vrijgezel dat hij zich heeft laten 

steriliseren (van hem heb ik het recept voor die ontbijttaco). Een 

andere vrijgezel vertelde me eens hoe hij omging met de treurigheid 

van het fysiek alleen-zijn. Als hij niet in de stemming was om 

ergens te gaan dansen of een romantisch afspraakje te maken, als 

hij alleen maar een warme nacht wilde met een vreemd lichaam, 

een beschut plekje waar hij voor even de bedoeïenentent van zijn 

ziel kon opslaan, boekte hij een kamer in een van de grote jeugdherbergen 

van de stad. Dat vond ik maar een smakeloos idee, zei 

ik, maar hij wees me erop dat het geen kwestie van smaak was. Het 

was moreel acceptabel, en dat was het enige wat telde. Hij was op 

zoek naar een moment van troost, en bij mensen die ver van huis 

waren had je een grotere kans op succes. Je kon niet zeggen dat hij 

op een slachtoffer aasde; hij bood zelfs zijn kennis aan van wat er 

in de stad allemaal te doen was en wilde ook wel overal voor betalen. 

Het enige dubieuze was dat je een smoesje moest bedenken 


13

om te verklaren waarom je had ingecheckt in een jeugdherberg. 

Dat je oudere familieleden op bezoek had, dat je problemen had 

met je sanitair. Of je kon je paspoort meenemen om mee in te 

checken en dan deed je alsof je op reis was. 

‘Het levert voor beide partijen het gewenste resultaat op,’ zei hij. 

Ik kon alleen maar bewondering hebben voor de manier waarop 

hij die vrijgezellenlogica in praktijk bracht. 

Of is dit onzin? Zal deze vriend, die een beste kerel is, uiteindelijk 

worden vastgegespt op een draagstoel, terwijl zijn handen 

graaien naar de muren van zijn huurflat? 

Het spijt me zo, Neill. 

Mijn vader – na zijn zelfmoord ben ik ermee gestopt hem papa 

te noemen, dat klonk zo melodramatisch – zou aan dat verhaal 

een duidelijke en onmiskenbare moraal hebben ontleend. Hij was 

nu eenmaal iemand van traditionele normen en waarden. Het 

verbaast me zelfs een beetje dat hij niet in traditionele kledij rondliep. 

Hij citeerde altijd graag de tekst op het graf van zijn ouders: 

‘Een zekere pracht kon hun niet worden ontzegd, maar comfort 

ontbrak nagenoeg, en omdat het onbekend was, werd het ook niet 

gemist.’ Dat komt uit Ivanhoe. We zijn de nakomelingen van een 

oud geslacht uit het Amerikaanse zuiden en ook nog eens roomskatholiek, 

dus hij zou waarschijnlijk hebben gezegd dat ik mijn 

plicht moest nakomen, wat er in de meeste gevallen op neerkwam 

dat ik moest leven ‘om anderen te helpen’. Ik zat op de universiteit 

in de tijd dat hij zelfmoord pleegde. Het kwam hard aan, 

maar het bevrijdde me ook van een zekere last, een star wereldbeeld. 

Ik vertrok naar Californië, waar ik afstand deed van mijn 

verplichtingen als ‘telg’ uit een ‘oud’ geslacht. (Ik zou evengoed 

‘verplichtingen’ en ‘geslacht’ tussen aanhalingstekens kunnen zetten.) 

In plaats daarvan heb ik nu de verantwoordelijkheden op me 

genomen van een achtenswaardig burger: ik recycle mijn vuilnis, 

neem de fiets, doneer geld aan milieugroeperingen en het tehuis 

voor daklozen van Glide Memorial Church. Ik ben donateur van 

het San Francisco Museum of Modern Art en de Film Society. Op 

die manier heb ik me aangepast, en ik heb er in veel opzichten 

houvast aan. Ik doe daarin niet onder voor mijn broer in Michi- 

14 


gan, verschanst achter zijn witte tuinhek, met zijn niet-aflatende 

jacht op futiliteiten. En het is beter, ben ik bang, dan de pogingen 

van mijn moeder om ons oude huis in Arkansas tegelijkertijd aan 

te houden en te ontvluchten, een compromis dat haar heeft meegevoerd 

op een aaneenschakeling van educatieve reizen langs alle 

impopulaire wereldkusten. 

Mijn vader zou werkelijk niets begrijpen van het leven dat ik leid. 

Hij zou er zelfs geen woord aan vuilmaken. Maar het dagboek van 

mijn vader – dokter Bassett, zoals hij bekendstaat bij Amiante – 

geeft op alle vragen antwoord. Aangezien het een tamelijk simpel 

softwareprogramma is – de dagboeken, verrijkt met een zoekmachine 

en een paar staaltjes gesprekstechniek – gaat het te ver om te 

zeggen dat de computer iets kan begrijpen. Hij kan geen gedachte 

afmaken en maakt zelfs geen onderscheid tussen gesprekspartners. 

(Hij weet bijvoorbeeld niet dat ik de zoon ben van dokter 

Bassett.) Maar soms voer ik een paar woorden in, en dan komt 

de computer met een lukraak antwoord waarin een plotseling inzicht 

lijkt door te schemeren. Vanmorgen hadden we dit gesprek: 

vrnd1: zal ik vanavond thuisblijven of zal ik uitgaan? 

drbas: vrijdag is een dag om vrij te houden voor je vrienden 

vrnd1: het is donderdag vandaag, maar ik vind dat een mooie 

gedachte 

drbas: ???? 

Als ik meer dan één ding tegelijk zeg – met gebruikmaking van 

‘en’ of ‘maar’ – kan hij daar vaak niets van brouwen. 

vrnd1: die opvatting van u vind ik een mooie gedachte 

drbas: wat vind je ervan dat mijn opvatting een mooie gedachte 

is? 

vrnd1: dat vind ik prima. maar moet ik nu thuisblijven of zal ik 

uitgaan? 

drbas: je hebt lang genoeg lopen kniezen. het is tijd dat je eens 

wat plezier gaat maken 


15

Ik moest zijn antwoord corrigeren: uit niets in ons voorafgaande 

gesprek bleek dat ik had lopen kniezen. Toch heeft hij gelijk. Buiten 

valt de avond als het mes van een guillotine. Als ik mezelf niet 

van deze bank weet los te weken, ben ik een gevangene, uitkijkend 

over de zwarte, ongenadige stad van mijn leven als dertiger. 

Zoals zo vaak zal ik de straat in de verte horen bulderen van het 

lachen. 

Op Fisherman’s Wharf – na een korte taxirit – zie ik het bord van 

Ghirardelli flikkerend tot leven komen. Ik ben in het gezelschap 

van een lange blondine, Rachel, en een piepkleine brunette, Lexie, 

uit Tel Aviv. Ze zijn geen van beiden echte schoonheden, maar ze 

hebben de aantrekkingskracht van de jeugd. Wat logisch is, want 

ik heb ze ontmoet in de jeugdherberg. Het was inderdaad precies 

zo gemakkelijk als mijn vriend voorspeld had: ik vroeg of ze de 

stad in wilden. Nou goed, zeiden ze. Precies wat ik wilde, maar 

toch had ik van dat hele gesprek maagpijn gekregen. Ik had een 

gemakkelijker alibi moeten bedenken, dat mijn sanitair het niet 

deed, in plaats van me voor te doen als toerist. Maar ik wilde graag 

het gevoel krijgen dat ik in een vreemde omgeving was, en hier 

lukt dat: dit is het San Francisco van de ansichtkaarten. De kille 

lucht vult zich met de geur van gestoomde krabben en de winkelpuien 

van deze grote soek vol T-shirts glanzen als platina in de 

schemering. De Golden Gate Bridge is in mist gehuld en het verlichte 

Alcatraz ligt eenzaam in het grijze water. Het enige wat er 

nog aan ontbreekt, is het geklingel van een kabeltram, en ja hoor, 

daar heb je het al: ding ding. De lijn van Hyde en Larkin Street. 

De meisjes zijn luchtig gekleed, alsof we de nachtclubs aflopen 

in Miami: korte rokjes met uggs, nauwsluitende topjes en een grimas 

op hun gezicht. Ze rillen. De wind steekt op en de blondine, 

Rachel – de mooiste, maar minder gewiekste van de twee – krijgt 

rode vlekjes in haar gezicht. 

‘Moet je dat uitzicht eens zien,’ zeg ik. Dit is hun eerste keer in 

San Francisco. 

‘Het is echt super,’ zegt Rachel. 

‘Kut zeg, en dan te bedenken dat we in Californië zitten,’ zegt 

16 


Lexie, die haar armen over elkaar wrijft. Ze is weelderig gevormd, 

bepoederd en jong, maar haar donkere, schorre stem klinkt alsof 

ze lijdt aan longemfyseem. ‘Dus waar kun je hier een feestje bouwen?’ 

‘Kunnen we niet eerst drie seconden rondkijken?’ vraagt Rachel. 

‘Dit is onze laatste stad.’ Lexie werpt een betekenisvolle blik in 

mijn richting. Ik herken die blik: ze wil me lozen. Ik zal wel wanhoop 

uitstralen. 

‘Een stad waarin je hetzelfde wil doen als in al die andere steden,’ 

zegt haar vriendin. 

‘Tot dusver beviel dat prima, toch?’ snauwt Lexie. ‘Hebben we 

lol gehad of niet?’ 

Rachel schudt haar hoofd, vervuld van afschuw. 

‘Het verbaast me dat jij in je eentje op reis bent,’ zegt Lexie. 

In je eentje. Ik proef die woorden met mijn tong, alsof er net een 

tand is getrokken. ‘Het heeft ook voordelen om alleen te zijn,’ zeg 

ik. 

‘Dat klinkt als wat een loser zou zeggen die geen vrienden heeft.’ 

Daar zit wat in. ‘Een loser die geen vrienden heeft kan ook weleens 

gelijk hebben,’ zeg ik. 

‘Ben je soms getrouwd?’ vraagt Lexie . ‘Zo’n achterbakse figuur 

op zoek naar seks?’ 

‘Ik ben niet getrouwd.’ 

‘Je loopt als iemand die getrouwd is,’ zegt ze. Ze klemt haar handen 

onder haar oksels en hupt met mechanische bewegingen over 

de stoep, als een opwindpop. 

‘Ik denk dat je twee dingen door elkaar haalt,’ zeg ik. ‘Het huwelijk 

en invaliditeit.’ 

‘Er zijn wel meer dingen die ze door elkaar haalt,’ zegt Rachel. 

‘Er zijn wel meer dingen die ze door elkaar haalt,’ zegt Lexie met 

een kinderstemmetje – een kind met een stoflong – en een scheef 

getrokken mondje. 

De windvlagen wakkeren aan, zodat de rook van de krabstalletjes 

in onze gezichten waait. Ik moet mezelf voorhouden dat ik 

hier ben om plezier te maken. Het moet een feestje worden, dit 


17

zijn de geneugten van de vrijheid. Mijn baas, Henry Livorno, beweert 

regelmatig dat er empirisch gezien geen onderscheid is tussen 

schijn en wezen. Die opvatting (het zogenaamde operationalisme) 

ligt aan de basis van ons project, maar ook voor vanavond 

is dat een verstandig uitgangspunt. Als ik kan doen alsof iets leuk 

is, dan is het misschien ook leuk. 

‘Hoe loopt een vrijgezel?’ vraag ik. 

De meisjes negeren me. Lexie kijkt in de verte alsof ze daar 

weleens degenen zou kunnen zien die ze zoekt. Rachel richt haar 

aandacht op een nabije viskraam. Ze kijkt toe hoe de corpulente 

kraamhouder zijn koksmuts rechtzet en daarna een aantal walmende 

witte krabben uit zijn kookpot opvist. 

‘Wat een knoeperds,’ zegt ze. 

‘Dat zijn Dungenesskrabben,’ zeg ik. Ze heeft het lenige figuur 

van een danseresje en draagt geen make-up, maar de uitgaanskledij 

staat haar niet. Het maakt een onbeholpen indruk, alsof ze zich 

vermomd heeft. ‘Wil je proeven?’ 

‘Rachel is koosjer,’ zegt Lexie. Ze kijkt me aan met een sardonische 

grijns. 

‘Je moet me vanavond niet op mijn nek gaan zitten,’ zegt Rachel, 

terwijl ze haar armen om zich heen slaat. ‘Ik heb het koud en 

als je niet oppast, ga ik terug.’ 

‘Mark Twain heeft weleens gezegd...’ begin ik. 

‘Ik vind die kou ook kut,’ zegt Lexie, nu ernstig. ‘Wil je iets anders 

gaan aantrekken?’ 

‘Ik denk eigenlijk van wel,’ zegt Rachel. 

Het zou niet de eerste keer zijn voor mij dat een avondje als dit 

in duigen viel. Ik ben niet het type man dat gezegend is met een 

zuivere begeerte en recht op zijn doel afgaat in het spel des levens. 

Maar ik denk aan Fred en verman me. Ik nodig de meisjes uit onder 

de luifel van de dichtstbijzijnde T-shirtwinkel – olde time 

sourdough souvenirs – en biedt aan twee overeenkomstige 

sweatshirts voor hen te kopen, waarop koddige namen prijken. 

Daarin zullen ze het warm krijgen. En buiten blijven. 

‘Ik doe mijn best om, nou ja, zo min mogelijk te bezitten,’ verweert 

Rachel zich. ‘Een simpel leven.’ 

18 


‘Lees je Thoreau?’ vraag ik, waarop ze me ineens met andere 

ogen aankijkt, van verbazing of misschien zelfs dankbaarheid. 

In een schemerig havencafé verspreiden onze babyblauwe sweatshirts 

een zwakke gloed. Lexie is David. Rachel is José. Ik ben 

Gina. Het zwarte tapijt stinkt naar bier, waarvan ik een paar glazen 

gedronken heb. Ik voel me nu beter. De lucht is een beetje 

nevelig, misschien hebben ze hier ergens een verdekt opgestelde 

rookmachine. Rachel en ik zitten op een kruk. Lexie houdt zich 

vast aan de tafel, die bijna tot aan haar kin komt. Ze heeft een 

French manicure gehad en haar nagels zien er vreemd uit, kunstmatig 

parelend en rechthoekig als beitels. Er klinkt een of andere 

bonkende muziek en ze zwenkt met enige tegenzin heen en weer, 

alsof iemand haar daartoe heeft overgehaald. Niet dat ze Herodes 

ermee zou kunnen verleiden om haar het hoofd van Johannes de 

Doper aan te bieden, maar intussen demonstreert ze wel vier van 

de vijf heupbewegingen die gebruikt worden bij de coïtus. Wat is 

dat voor meisje? Ze moet van een bepaald slag zijn, een slag dat 

mij onbekend is. Ze is duidelijk iemand die zich conformeert, wat 

minder erg is dan algemeen wordt aangenomen; als er iets gebaseerd 

is op het gelijkheidsbeginsel, dan is het conformisme – maar 

ik weet alleen niet waaraan. Er zal wel een tv-serie bestaan die ik, 

als enige aanwezige in dit café, nog nooit gezien heb. Een populair 

programma dat inspeelt op de dromen van dit publiek, want aandacht 

krijgt ze genoeg: van de mannen aan de tafeltjes, de mannen 

aan de bar, de mannen in het schemerduister bij de jukebox. Het 

type man dat in een jachthaven thuishoort: sportschoolbezoekers, 

langer dan gemiddeld, puntschoenen. Conformisten van een geraffineerdere 

soort. 

Lexie keert zich tot mij, halverwege een van haar zwenkingen. 

‘Ga je ons nog iets te drinken aanbieden?’ roept ze. 

‘Je klinkt niet als iemand uit Tel Aviv.’ 

‘Omdat ik Engels spreek? Ben je soms antisemiet?’ 

Rachel steekt een hand in het halstasje waarin ze haar geld bewaart 

en houdt Lexie een briefje van twintig voor. ‘Ga zelf maar.’ 

‘Dat is niet genoeg,’ zegt Lexie. ‘Ik wil aan de sambuca.’ 


19

Ook ik hou haar een briefje van twintig voor. ‘Kies maar wat je 

wil,’ zeg ik. 

‘Gluiperd,’ zegt Lexie. ‘Volgens mij wil hij iets door onze drankjes 

doen.’ 

‘Kijk,’ zegt Rachel. Ze houdt een vlakke hand op haar bierflesje 

om aan te geven dat een date rape er niet in zit. 

‘Je had toch wel begrepen dat zij en ik vriendinnetjes zijn?’ 

vraagt Lexie. ‘Als je begrijpt wat ik bedoel?’ Om haar woorden 

kracht bij te zetten, maakt ze een ongewoon grof gebaar met twee 

vingers en haar tong. Rachel krijgt een hoestbui. Volgens mij van 

de schrik. ‘Ik weet niet wat je van plan bent, maar het gaat dus niet 

gebeuren.’ 

Ik wijs naar de bar. ‘Vergeet niet een fooi te geven.’ 

Lexie geeft een klopje op Rachels hand, die op het bierflesje rust. 

‘Ben zo terug,’ zegt ze, terwijl ze achteruit de menigte in loopt. Ze 

wijst op haar ogen en daarna op mij: Ik hou je in de smiezen. 

‘Fooien uitdelen doet ze als de beste.’ Rachel kijkt naar haar 

vriendin, afkeurend. Buiten waren Rachels ogen groen en fel, 

maar hier zijn ze donker en mat, de kleur van oude limoenen. Ze 

heeft een wasbleke huid, met een jeugdige blos van haar wangen 

tot aan haar kaken. Bloed doet leven, maar kan ook dodelijk zijn, 

zoals mijn vader ooit zei. Hij was immers arts. ‘We komen niet uit 

Israël, maar uit New Jersey. En we zijn geen “vriendinnetjes”. Ik 

begrijp niet waarom ze met die onzin komt.’ 

Ik kan dat wel begrijpen. ‘Het is leuk om jezelf een andere identiteit 

aan te meten.’ 

‘En ik maar denken dat het de bedoeling is je eigen identiteit 

te ontdekken.’ Ze trommelt met haar vingers op tafel, strijkt een 

paar weerspannige haartjes naar achteren. ‘Het is niet mijn bedoeling 

om de boel voor jou te verpesten. Ik weet dat ze een stuk 

is.’ 

Ik sta versteld. Heb ik laten blijken dat ik me aangetrokken voel 

tot haar vriendin? Vóel ik me aangetrokken tot haar vriendin? Ik 

zie Lexie naar de barkeeper wuiven, met haar rokje hoog opgetrokken 

rond haar nogal brede dijen. Ze is in elk geval niet moeilijk 

te doorzien. 

20 


‘Waarom denk je dat ik belangstelling voor haar heb?’ vraag ik. 

Rachel drinkt van haar bier. ‘Haar tieten zijn echt super. Zo 

rond als wat. En puur natuur.’ 

‘Een betere vraag: waarom denk je dat ze geïnteresseerd zou zijn 

in mij?’ 

‘Voor haar hoor je tot de middenmoot.’ 

De middenmoot. Ik geloof niet dat ik mijzelf ooit beter heb horen 

omschrijven. Dat zegt waarschijnlijk niet veel goeds over hoe 

ze zelf tegen mij aankijkt. Rachel doet aardig, maar misschien te. 

Ze komt op me over als het type meisje met een vriendje. Ik zie 

Lexie terugkomen met drie flesjes in de ene hand geklemd en drie 

glaasjes likeur balancerend op de andere, en ze brengt dat alles 

voorzichtig naar ons over, als een plengoffer. 

‘Amerikanen doen altijd zo schreeuwerig.’ Ze gooit haar haren 

achterover. ‘En verder hangen ze maar wat rond.’ 

‘Hangen mensen dan niet rond in Tel Aviv?’ vraag ik. 

Ik zie de zweem van een glimlach, voor het eerst vanavond. Je 

zou bijna denken dat ze met me flirt. 

‘Daar dansen ze, suffie. De clubs bij ons zijn echt cool. Dome. 

Vox.’ 

‘Als ik op bezoek kom, mag ik dan bij jou logeren?’ 

Ze haalt haar schouders op, kijkt het publiek in en hervat haar 

heupbewegingen. Als ze belangstelling voor me heeft, is dat in elk 

geval niet overdreven veel. Of ik heb te veel mijn best gedaan. Of 

ze wil me gewoon jaloers maken. In het donker speurt ze naar andere 

kandidaten, niet zozeer door naar ze te kijken, als wel door 

te kijken of ze naar haar kijken. De mannen hebben een onverschillige 

en kille oogopslag. Ze bekijken Lexie, Rachel en de andere 

vrouwen met een dwalende, intimiderende blik, alsof ze elk 

moment hun keel kunnen openrijten. Het is allemaal theater, 

ontleend aan het scenario van een vampierromance, de wildeman 

die zich laat temmen door de sluwheid van een vrouw. En toch 

hebben deze omgangsvormen ook iets aandoenlijks. Ze lijken een 

veiliger basis te bieden dan de hippe vogels en humanistische types 

waar ik mee omga, die drinken en ouwehoeren om aan geloofwaardigheid 

te winnen: we zouden weleens heel veel om die 


21

ene persoon kunnen geven, behalve dat het nu eenmaal niet zo is. 

Er gelden hier duidelijke spelregels, alsof ze naast het dartboard 

aan de muur zijn geprikt, en de handel wordt gestimuleerd door 

een ongegeneerd vertoon van de aangeboden waar. Kleren spannen 

zich strak om borsten, schouders, heupen en buik. Iedereen 

weet dat het net zoiets is als een huizenjacht en hoewel alle betrokkenen 

wel zullen hopen op een koopcontract, staan ze ook zonder 

meer open voor het idee van een huurovereenkomst. Uit alles 

spreekt een onrustbarende vanzelfsprekendheid, de ijzeren logica 

van een veemarkt. 

‘Je kunt wel bij mij logeren,’ zegt Rachel. ‘Dan gaan we feesten 

in de Dome en de Box.’ 

‘Is dat één club of zijn het er twee?’ 

‘Dat zul je moeten vragen aan de burgemeester hier.’ 

‘Ik wist niet dat jij de burgemeester was,’ roep ik tegen Lexie. 

‘Wat?’ Ze kijkt beledigd. ‘Ik weet niet waar je het over hebt.’ 

Waar ik het over heb? Ik heb geen idee. Ik moet weer denken 

aan de tv-serie die ik als enige cafébezoeker niet gezien heb. Waar 

zou die serie over gaan? Twee maffe grietjes die in strapless topjes 

door Amerika trekken. En hoe zien hun mannelijke tegenspelers 

eruit? Ongetwijfeld niet zoals ik. Ik ben verkeerd gecast. Misschien 

eerder zoals de andere mannen hier, de jonge beurshandelaar bijvoorbeeld 

die bij de toiletten staat, met zijn puntschoenen, zijn 

gebleekte spijkerbroek met wijde pijpen en zijn haar dat uitloopt 

in een punt, alsof iemand met blote kont op zijn hoofd is gaan zitten. 

Welke rol speelt hij? 

Ik hijs mezelf van mijn kruk. ‘Even naar het toilet,’ roep ik naar 

de meisjes. 

Van dichtbij zie ik dat de jonge beurshandelaar lang is en afgetraind, 

en dat er op zijn heel erg blote (geschoren?) borst een 

tatoeage prijkt die lijkt te passen bij het borduursel op zijn shirt. 

Hopelijk heb ik dat verkeerd om. Hij ruikt naar een eau de toilette 

die ik niet thuis kan brengen, een bloemengeurtje, vreemd 

genoeg. Hij heeft zijn armen over elkaar geslagen en houdt zijn 

bierflesje vast bij wijze van knots. Hij heeft de onvriendelijke pokerface 

van een psychopaat. 

22 


Ik draai me om en werp een blik op de meisjes. Ze kijken elk een 

andere kant op, zonder iets tegen elkaar te zeggen. De reis die ze 

achter de rug hebben, heeft zijn tol geëist. 

‘Val jij op brunettes?’ vraag ik. 

De jonge beurshandelaar neemt me van top tot teen op, alsof hij 

op zoek is naar een deel van mij waarvoor hij een greintje respect 

kan opbrengen. Of naar een tranche van mij. Dat is toch een populair 

woord bij die lui? 

‘Zeg knakker, als jij je kleine zusjes meeneemt naar de kroeg,’ 

zegt hij, ‘moet je niet raar opkijken als ze levend opgegeten worden.’ 

‘Knakker. Ik ben gek op dat woord,’ zeg ik. Tranche. Knakker. 

Die lui weten heus wel waar ze het over hebben. ‘Het zijn mijn 

zusjes niet.’ 

‘Is jouw naam Gina?’ vraagt hij. 

‘Ha!’ zeg ik. ‘Gina! Nee, ik had het over die brunette daar. Waarom 

zou je niet eens, eh..., je verleidingskunsten op haar loslaten?’ 

‘Dat kleintje?’ Zijn gezicht licht helemaal op en het is alsof hij 

me ineens herkent, een vriend van lang geleden. Hij geeft me een 

dreun op mijn arm, hard. Hij glimlacht. Ik glimlach. Wij samen 

tegen de chicks. ‘Ik ben gek op kleintjes,’ zegt hij. 

‘Cool,’ zeg ik. En op de wc denk ik: echt wel. Het lijkt niet alleen 

cool, het is ook cool. Het is donderdagavond. Donderdagavond! 

En hier ben ik, in mijn eigen stad, een reiziger van ver, in het gezelschap 

van twee meisjes uit New Jersey, via Tel Aviv. En er is een 

vreemde vent die waarschijnlijk op een beroemd iemand lijkt, uit 

een tv-serie die alleen ik nog nooit gezien heb, en die mij zomaar 

als een reddende engel te hulp schiet. Of misschien ziet hij zichzelf 

eerder als een soort van vleugeladjudant. Maar natuurlijk. Dat is 

zijn manier van denken. Het is maar net hoe je ertegenaan kijkt! 

Terwijl ik mijn handen was, kijk ik in de toiletspiegel en schud 

mijn hoofd. Het leven, dat is grotendeels... maar net hoe je ertegenaan 

kijkt! 

Als ik het café weer in loop, zit Rachel daar alleen. Ik wijs naar 

mijn oren, vanwege het oorverdovende lawaai. Ze knikt en doet 

me na. 


23

‘Waar is Lexie?’ vraag ik. 

‘Mee op de motor,’ roept ze. 

‘Dat is snel.’ Ik werp een blik uit het donkerrood getinte raam, 

maar zie niets. 

‘Had je haar in Phoenix moeten zien,’ zegt Rachel. ‘Het is gewoon 

zielig.’ Ze brabbelt een beetje: izzewoonzielig. 

‘Phoenix?’ 

‘Tuscon. Austin. Santa Fe.’ 

‘Ach zo,’ zeg ik. Tuscon Austin Sante Fe, dat klinkt als een reclamedeuntje 

van de spoorwegen. Ik probeer er moed aan te ontlenen. 

‘Zo zijn de meisjes,’ zegt ze, ‘waar wij vandaan komen.’ 

‘Ik heb anders zat meisjes gekend uit New Jersey, en met hen 

viel dat nogal mee.’ 

Ze zet haar ellebogen op tafel. ‘Maar waren ze ook vríj?’ 

‘Ze leken behoorlijk geëmancipeerd.’ 

‘Dat is niet wat ik bedoel.’ 

Ik kijk weer naar het raam. ‘Lexie lijkt vrij.’ 

‘Je haalt twee dingen door elkaar, kameraad. Vrij en gewillig.’ 

De jeugdherberg is een oude militaire kazerne, koud, tochtig en 

imposant. Ik hoor af en toe een stem uit de gemeenschappelijke 

ruimte, de eenzame voetstappen van een late wandeling naar de 

toiletten. Rachel zit op het bed in mijn piepkleine kamer en trekt 

als een dodelijk vermoeide boerenknecht aan haar laarzen. ‘Pratende 

computers,’ zegt ze, heen en weer schommelend onder het 

kale peertje. Op de ijskoude wandeling hiernaartoe heb ik geprobeerd 

uit te leggen wat voor werk ik doe (zonder erbij te zeggen 

waar). Ze heeft er zelf naar gevraagd, maar het antwoord is niet 

echt tot haar doorgedrongen. Ze heeft zoveel gedronken dat ze 

wel gefileerd lijkt. 

‘Wil je een slokje water?’ vraag ik. Ik leg een hand onder haar 

kuit en trek de laars los. Daarna de andere. Vrij en gewillig. Ik sta 

op het punt te zeggen dat dit heus niet hoeft, maar waarom eigenlijk? 

Wat doen twee mensen anders in een situatie als deze? Ik 

breng mijn hand onder het strakke elastiek van haar sweatshirt, 

24 


help haar met uittrekken en voel de ribben van haar borstkas. Een 

klavechord, een geribbelde schelp. Haar deodorant ruikt lekker, 

naar kruidnagel. ‘We zijn er bijna,’ zegt ze, en ik rol haar topje als 

een binnenband naar boven. 

‘Vind je het jammer dat ze weg is?’ vraagt ze. 

‘Wie?’ 

‘Dat wilde ik horen.’ 

Ik sta op en doe het licht uit. In de plotseling blauwe duisternis 

doemen de lichtjes van Sausalito op, trillend in de takken van de 

bomen. Ik loop naar het raam en leg mijn voorhoofd tegen het 

koele glas. Het is niet meer dan een stadje aan de overkant van 

de baai, maar voor het moment lijkt het wel een heilige stad in de 

verte, een fata morgana. 

‘Die computer van jou,’ zegt Rachel. ‘Heeft die een enge robotstem?’ 

‘Hij kan niet echt praten. Het zijn tekstberichten.’ 

‘Vertel je hem alles? Ga je hem vertellen over dit uitstapje?’ 

‘Geen idee.’ De bomen zwiepen als rietstengels op de wind, duizend 

messen die worden geslepen. Sausalito wordt gewist. Ik draai 

me om en kijk haar aan. ‘Wat moet ik dan vertellen?’ 

‘Bijvoorbeeld dat je een helemaal te gek meisje hebt ontmoet,’ 

zegt ze, ‘dat naar Californië wil verhuizen om een nieuw leven te 

beginnen.’ 

‘Je wilt verhuizen naar San Francisco?’ 

‘Bolinas. Ik ga bij mijn oom en tante wonen in Bolinas. Daar wil 

ik mijn middelbare school afmaken.’ 

De wind valt stil, alsof er een kraan wordt dichtgedraaid. De geluiden 

uit de jeugdherberg klinken nu duidelijker: het gemompel 

van de televisie, het geklingel van flessen. 

‘Jezus. Hoe oud ben jij?’ 

‘Twintig. Vraag me niet waarom ik mijn diploma nog niet heb.’ 

‘Twintig,’ zeg ik. 

Ze laat zich met een bons achterover op de matras vallen. De 

vering trilt ervan. ‘Beloof me dat je hem dat gaat vertellen. Een 

helemaal te gek meisje dat naar Californië verhuist. Een nieuw leven.’ 


25

‘Een nieuw leven.’ 

‘Goed zo.’ Ze komt overeind, strekt een arm naar me uit en gebaart 

dat ik dichterbij moet komen. ‘Ik moet je iets vertellen.’ 

‘Als het maar iets is wat ik kan delen met mijn computer.’ Ik zet 

me af tegen het venster. Ze is een warme, donkere gestalte op het 

witte bed, en ik ben nu zo dichtbij dat ik haar kan ruiken, haar 

golvende haar kan aanraken. Ze kijkt naar me op, ernstig, alsof we 

op het punt staan een verbond aan te gaan. 

‘Eerst moet je me vertellen waar jij over fantaseert.’ Ze praat 

zachtjes, maar resoluut, zonder schaamte, zonder verlegenheid. 

In het donker tekent haar lichaam zich duidelijk af, monochroom, 

ivoorkleurig. Haar kleine borsten, haar iets opbollende buikje, 

haar lange benen, de doffe kastanjebruine glimp van haar onderbroekje. 

Maar haar gezicht is onzichtbaar. Boven de nek is ze gehuld 

in de schemering. 

‘Je kunt mij alles vertellen wat je wilt,’ zeg ik. Ik kan haar geheim 

bewaren; dat is iets wat vreemden voor elkaar kunnen doen. 

‘Je fantasie. Vertel me die van jóu.’ 

Ik buig me dicht naar haar toe. Haar wangen kleuren niet 

rood, haar ogen zijn niet groen. Haar gezicht is wit, zwart, grijs, 

een masker. Een fantasie, denk ik. Wat dan ook. Iets waarvan ik 

droom als ik alleen in bed lig, een manier van aanraken. Wat ik 

wil dat ze met haar handen doet, met haar mond, wat ik wil dat ze 

zegt. Wat dan ook. Laat ik gewoon iets bedenken. 

26 


2 

Maandagochtend, in bed, vind ik het zo’n ongelofelijk absurd 

idee om te gaan werken – werken, hoe banaal is dat – dat ik me 

afvraag hoe de economie voortstrompelt. Is er ook maar ergens 

iemand die zich dagelijks nuttig bezighoudt? Zelfs artsen zijn net 

zo veel tijd kwijt aan de behandeling van verveling en eenzaamheid 

als aan echte fysieke aandoeningen. En de rest van ons? We 

maken zinloze rommel om te verkopen, zodat we zelf weer andere 

zinloze rommel kunnen kopen. Ik koop een venti latte zodat 

de bediende van Starbucks een fitnesspakket van Billy Blanks kan 

kopen, zodat Billy Blanks een nieuwe Chevrolet kan kopen, zodat 

een manager bij General Motors – mijn broer, bijvoorbeeld – een 

springkussen van Yo Gabba Gabba kan kopen voor het feestje van 

zijn kinderen. En ga zo maar door. Waar in deze keten is iets van 

waarde gecreëerd, iets waar mensen echt mee geholpen zijn? 

Dit is gekkenpraat, natuurlijk, de woorden van iemand die depressief 

is. Als ik hier langer op doordenk, komt het nog zover dat 

ik in de openbare bibliotheek mijn broek bevuil, terwijl ik tirades 

afsteek tegen de nieuwe wereldorde. 

Ik kom overeind, ga op de rand van het bed zitten en laat mijn 

voeten bungelen. De kat wil eten. Op mijn nachtkastje staat een 

grote bos tulpen. Vermoedelijk uit Ecuador, en ze zijn prachtig. 

Ook dat is de nieuwe wereldorde. 

Vandaag houden we op het werk de tweede iteratie van onze 

software ten doop, dokter Bassett 2.0. We krijgen zelfs een speciale 

gast, Adam Toler, een oud-student van mijn baas, stichter 

van een website die onbeminde figuren aan een huwbare partner 

koppelt. Hij is eigenlijk een klootzak, maar zo rijk als de dictator 

van een derdewereldland en hij doet niet aan tijdverspilling. Hij 

zou nooit op bezoek zijn gekomen als we handel dreven in lattes, 


27

fitnessbenodigdheden, Chevrolets of merchandise van Nickelodeon. 

Hij zou nooit mijn vroegere werkplek hebben bezocht om 

me daar wanhopig op advertentieteksten te zien zweten. Het feit 

dat hij belang stelt in ons project is het bewijs dat het van belang 

is. Wij hebben het hier over kunstmatige intelligentie. Henry Livorno. 

Amiante Systems. 

Ik eet een kommetje Trader O’s, drink mijn twee koppen koffie 

en duik in mijn Subaru, waar ik de radio op de publieke omroep 

zet en gerustgesteld wordt door een kalme berichtgeving over 

chaos en oorlog. 

De eerste keer dat ik mijn baas ontmoette, vertelde hij dat kunstmatige 

intelligentie bedoeld was om het antwoord te vinden op 

één vraag: wat te doen in een situatie van onzekerheid? Hij zei 

dat zomaar langs zijn neus weg, alsof hij vertelde dat geologie de 

leer was van de aardkorst. Ik verbaasde me over het filosofische 

gehalte, vooral omdat Livorno een alles behalve onzekere indruk 

maakte. Hij kleedde zich als een vriendelijk Rotarylid dat op het 

punt stond met pensioen te gaan. Er stak zelfs een golfhandschoen 

uit zijn kontzak naar buiten. Hij wordt gerekend tot de 

grondleggers van het vakgebied – in de jaren vijftig woonde hij 

de conferentie bij waarop de term ‘kunstmatige intelligentie’ bedacht 

werd – en ik had een paar uiterlijke tekenen van genialiteit 

verwacht: een wilde haardos, een trui met gaten. Hij spreekt met 

een niet thuis te brengen accent (hij komt uit Triëst, maar is geen 

Italiaan) en maakt een hoffelijke, maar niet heel gelikte indruk. 

Als de wetenschap de religie is van onze tijd (wat inderdaad het 

geval is), en de wetenschappers zijn onze hogepriesters, dan kan 

het verontrustende zijn om te zien hoe uitgesproken gewoontjes 

jouw hogepriester is, van top tot teen gehuld in polyester kledij. 

Maar de alledaagsheid van Livorno bleek op zijn minst gedeeltelijk 

misleidend (om over zijn zelfverzekerdheid nog maar te 

zwijgen). Een verstandig man zou zich nooit aan de turingtest 

wagen, de hoogst mogelijke uitdaging binnen de wereld van de 

kunstmatige intelligentie. Om die test te doorstaan, moeten we 

een softwareprogramma creëren dat mensen dertig procent van 

28 


de tijd abusievelijk het idee geeft dat ze met een mens praten. Het 

programma dat die drempel kan overschrijden, zal de geschiedenis 

ingaan als de eerste intelligente computer. Alan Turing, de 

beschermheilige van het vakgebied, bedacht zijn test in 1950 en 

voorspelde dat die mijlpaal rond het jaar 2000 zou worden gehaald, 

maar het bleek een nog veel grotere uitdaging dan hij had 

gehoopt. Onze voorgangers hebben programma’s ontworpen die 

onze woorden in vraagvorm terugkaatsen, programma’s die een 

juist antwoord kunnen voorspellen door gegevens te ontlenen aan 

encyclopedieën, woordenboeken en reusachtige databanken, programma’s 

die typefouten simuleren: allemaal interessante experimenten 

die stuk voor stuk op een grandioze mislukking uitliepen. 

Ze probeerden (en proberen: sommigen van onze concurrenten 

werken nog steeds met een mengvorm van die oude methodes) 

om een geloofwaardige, menselijke stem in elkaar te flansen, om 

een gesprek zo coherent te laten verlopen dat ze de drempel van 

de test kunnen passeren. Maar wat ze allemaal de das omdoet, is 

een gebrek aan smalltalk. Livorno besloot dan ook niet zelf zo’n 

menselijke stem te creëren, maar naar zo’n stem op zoek te gaan 

en die vast te leggen. Het bleek alleen heel moeilijk om zo’n stem 

te vinden. Wat hij nodig had, was een heel register aan uitdrukkingen, 

gedachten en zinswendingen. Hij experimenteerde met 

beroemde schrijvers als Montaigne, maar ze waren niet modern 

genoeg en te ‘schrijftalig’. Op de radio hoorde hij het verhaal van 

iemand die verslaafd was aan schrijven, die notities maakte van 

alles wat hij deed, op elk moment van de dag, maar de onbeduidendheid 

daarvan was overweldigend. 8.50 geroosterd brood 

gegeten. 9.00 geïnterviewd voor de radio. Dat had niets van een 

gesprek. Een bevriende hoogleraar suggereerde de Londense dagboeken 

van Samuel Pepys, die persoonlijk en uiterst spreektalig 

zijn, maar waarin vooral verteld wordt over de pestepidemie van 

1665 en de grote brand van 1666, zodat je weer tegen het probleem 

aanloopt dat de conversatie niet modern genoeg is. 

En dus deed Livorno wat iemand doet die niets te doen heeft: hij 

ging googelen. Hij ontdekte een obscure auteur die betiteld werd 

(door het historisch genootschap uit het Amerikaanse zuiden 


29

dat iets van hem gepubliceerd had) als de ‘Samuel Pepys van het 

zuiden’. Livorno was dolenthousiast over de vondst van die dagboeken 

en na een warrig gesprek met mijn moeder – ze had mijn 

vaders zelfmoord ongenoemd gelaten, omdat ze ervan uitging dat 

hij daarvan wist – kon hij zijn geluk niet op dat hij op het spoor 

was gekomen van de auteur zelf. Pas bij onze ontmoeting drong 

tot hem door dat ik Neill Bassett junior was, de zoon van de allang 

overleden Neill Bassett senior. Livorno leek zozeer van slag dat ik 

medelijden met hem kreeg. Totdat hij op het idee kwam om mij 

te vragen bij hem in dienst te treden, als plaatsvervanger van mijn 

vader. Ik was niet gekomen omdat ik op zoek was naar een baan. 

Ik was er alleen omdat Libby (mijn moeder) wel van Livorno gecharmeerd 

was, maar voordat ze hem die dagboeken ter beschikking 

stelde eerst wilde weten of hij niet een of andere idioot was. 

Maar een nieuwe baan, dat sprak me wel aan. Ik dwaalde rond 

in het desolate niemandsland van kort na mijn scheiding en ik 

was verwikkeld in een kortstondige, weinig verheffende verhouding 

met iemand op mijn werk (mijn treurige reactie op de affaire 

die Erin voor onze scheiding had) die nu aan het licht dreigde te 

komen. Of tenminste, dat dacht ik. Hoe dan ook, ik was het zat 

reclameteksten te schrijven voor hightechbedrijven; dan kon ik 

maar beter zelf voor hightechbedrijven gaan werken. Ze leken efficiënt, 

ambitieus, vooruitstrevend, met andere woorden: klaar 

voor de toekomst. 

En dus trad ik in dienst van Amiante Systems, een bedrijf dat 

ambitieus is en vooruitstrevend, maar allesbehalve efficiënt. Het is 

een onderneming zonder businessplan. Of beter gezegd, het businessplan 

is erop gericht Livorno aanzien te bezorgen. Hij heeft 

een geruchtmakende carrière gehad. Zijn vroegere studenten 

staan aan het hoofd van bedrijven die tot de absolute voorhoede 

behoren, doceren aan gerenommeerde opleidingsinstituten, doen 

onderzoek waar je met je hersens nauwelijks bij kunt. Toch heeft 

hij nooit echt de ontdekking gedaan waaraan zijn naam voor eeuwig 

zal zijn verbonden. Zijn vorige grote project, de Zeven Hoofdzonden 

– zeven zelfstandig opererende softwareprogramma’s die 

aan sommige functies bijvoorbeeld een begerige of hoogmoedige 

30 


draai geven – werd zelfs afgedaan als een onhandige publiciteitsstunt. 

Op de blogs werden ze van de hand gewezen als zijnde de 

Zeven Dwergen: ‘Begeerte, wat is dat anders dan een zoekmachine? 

Hoogmoed, wat is dat anders dan een antivirusprogramma?’ 

Hoe kan een bedrijf dat bedrijfseconomisch gedoemd is te mislukken 

aanzien verwerven? Door geniaal te zijn. Is er iets geniaals 

aan datgene wat wij hier doen? Dat is de vraag die mij dwarszit. 

Vooral voor Livorno, maar ook voor mezelf. Deze baan levert het 

dagelijks stramien dat mijn leven houvast geeft. 

Op een ochtend als deze doet het me dan ook deugd hem aan 

te treffen op kantoor, al ben ik laat, is hij geïrriteerd en gebaart 

hij naar mij met zijn lange tweehandige putter. Het betekent dat 

hij mij nodig heeft. Ga chatten met dokter Bassett over dit of dat. 

Verbeter zijn taalgebruik. Ik heb een belangrijke vraag voor je 

moeder. Ga Thais eten halen voor vanmiddag. Amiante is de plek 

waar ik me nuttig kan maken, het maakt me niet uit met wat. 

‘Heeft je moeder de profieltesten ingevuld?’ vraagt hij. Omdat 

Neill senior niet meer onder de levenden is, heeft Libby in zijn 

naam tientallen persoonlijkheidstests ingevuld, tests die we trouwens 

hebben ontleend aan de datingsite van Toler. Dit maakt deel 

uit van de veranderingen die we vandaag willen doorvoeren, in 

de hoop het project daarmee in een stroomversnelling te brengen. 

Tot dusver hebben we gebruikgemaakt van wat Livorno ‘achterwaarts 

gevalgebaseerd redeneren’ noemt, maar nu nemen we 

onze toevlucht tot een vorm van ‘voorwaarts regelgebaseerd redeneren’. 

Het komt erop neer dat we de computer vertellen wat hij 

moet denken, in plaats van te wachten tot hij zijn eigen conclusies 

trekt. 

‘Alle twintig.’ Ik klem de bruine envelop tussen mijn duim en 

wijsvinger om te laten zien hoe dik hij is. 

Livorno’s kamer is een magazijn van golfsnuisterijen en kistjes 

met zelfgemaakte zinfandel. Tussen de vele eredoctoraten aan de 

muur hangt een brief die is ondertekend door gouverneur Reagan: 

zijn vermomming als Rotarylid is vrijwel perfect. Ik zak weg 

in een van zijn steil achteroverhellende Wassily-stoelen. Hij zetelt 

op zijn rechte Aeron-troon. Zo voeren we onze gesprekken wel 


31

vaker. Een opstelling die wel wat doet denken aan die van Freud 

en zijn patiënten. 

‘Ze zegt dat je vader een romanticus was.’ Hij wijst naar de door 

haar ingevulde meerkeuzetoetsen. Het lijkt mij weinig uit te maken 

of zijn antwoorden al dan niet romantisch zijn, maar voor 

Livorno is het belangrijk dat we goed zitten. Hij wil de verborgen 

patronen aan het licht brengen. 

‘Zo zou ik dat niet willen duiden.’ 

‘Ze scoort daar heel hoog op.’ 

‘Ze heeft natuurlijk haar redenen om er zo over te denken.’ 

Hij fronst zijn voorhoofd. ‘De antwoorden van je moeder zijn 

altijd objectief geweest.’ Hij spreekt eerbiedig, omzichtig. 

‘Uit jouw mond is dat een groot compliment, Henry.’ 

‘Ik bedoel het niet als compliment, maar als constatering.’ 

‘Misschien bedoelde ze romantisch in historische zin,’ zeg ik. 

‘De stroming van de romantiek.’ 

‘In het Engels schrijf je dat met een hoofdletter, en die gebruikt 

ze niet.’ 

‘Ik heb geen idee waar ze op doelt.’ 

‘Waar ze op doelt? Ze zegt dat hij een romanticus was.’ Hij begint 

zich op te winden. ‘Daar moeten we vandaag iets aan doen.’ 

‘Heus, ik ken mijn eigen vader.’ 

Mijn stem klinkt scherp. Livorno kijkt op van het meerkeuzeformulier, 

verbaasd. Ook ik ben verbaasd. We hebben nog nooit 

ruziegemaakt. 

‘Sorry,’ zeg ik. ‘Dit weekend...’ Ik zie de schrik op zijn gezicht en 

doe er het zwijgen toe. Hij zou nog liever willen dat ik krijste als 

een berberaap dan dat ik iets over mijn privéleven vertelde. 

‘Kun jij argumenten naar voren brengen die pleiten tegen die 

romantische geaardheid?’ vraagt hij. 

‘Niets concreets.’ 

Hij pakt een appel – een biologische Pendragon, vol flavanoïden, 

de soort die ik volgens hem dagelijks zou moeten eten – en 

laat die rondgaan in zijn hand. ‘Maak je geen zorgen. Het zal hem 

prima afgaan.’ 

Met ‘hem’ doelt hij op het softwareprogramma dat we dokter 

32 


Bassett noemen en waarnaar Livorno verwijst alsof het de echte 

dokter Bassett is. Dat bevalt me niet, maar wat doe je eraan? Het 

is een milde vorm van operationalisme, het geloof dat er geen wezenlijk 

onderscheid is tussen schijn en wezen; een zonderling idee 

waar ons hele project op gegrondvest is. 

‘Om de iteratie maak ik me geen zorgen,’ zeg ik. 

Livorno haalt zijn andere hand erbij en houdt de appel voor mij 

op alsof die het heilige hart van Jezus is. ‘Je mag je best een béétje 

zorgen maken. Mijn reputatie staat op het spel.’ 

‘Je zei zelf dat Toler een blokhoofd is.’ Dat is een woord van Livorno 

voor mensen die niet in staat zijn tot creatief denken. 

‘Maar dat neemt niet weg dat hij een flinke vinger in de pap 

heeft.’ 

Mijn gedachten gaan terug naar het afgelopen weekend, de 

jeugdherberg, het meisje. Het komt door die ellendige stoel. ‘Wil 

je mij die formulieren aangeven?’ Ik word overvallen door een 

koortsachtige drang tot professionalisme en hijs mezelf overeind. 

‘Dan ga ik aan de slag.’ 

‘Je ziet er een stuk relaxter uit dan vorige week, Neill. Ik neem 

aan dat je er lekker op uit bent geweest?’ Voor het geval ik de vergissing 

bega om daar echt op in te gaan, rijdt hij zijn stoel naar 

het lagere bureautje en begint verwoed met twee vingers te typen, 

onbestemd neuriënd. 

Ik neem de meerkeuzeformulieren mee naar de ontvangsthal, 

passeer mijn onverlichte kamer en loop naar achteren. Ons kantoor 

– een van de vijf op een klein bedrijventerrein in Menlo Park, 

‘ideaal voor startende ondernemingen’ – bood vroeger onderdak 

aan een quiltatelier, dat over de kop is gegaan. Als ik van mijn 

werk wegrij, is dat altijd met draadjes aan mijn kleren. De twee 

kamers aan de voorzijde – die van mij en Livorno – waren waarschijnlijk 

bestemd voor de administratie, of misschien werd er les 

gegeven aan particulieren. De ruimte achterin, die de helft van het 

totale oppervlak beslaat, was het atelier zelf. Nu is hier het honk 

van Laham – onze programmeur uit Indonesië, een wonderkind 

met een babyface – en van dokter Bassett, een kast met compu- 


33

ters die door middel van ontelbare kabels met elkaar zijn verbonden 

– front-endcomputers die bekendstaan als primaire nodes, 

en grotere nodes – ondergebracht in een grote roestvrijstalen kist 

met een glazen deur en een ventilatierooster erbovenop, als een 

dure koelkast voor wijn. Laham stoft het hele zaakje elke ochtend 

met een luierdoek af. De ingebouwde ventilators van de processors 

worden aangevuld door vrijstaande ventilators en een losse 

airconditioning, en dat alles bij elkaar brengt het geraas voort van 

een speedboot. Het is moeilijk om je bij Laham verstaanbaar te 

maken, maar dat geeft niet, want zijn Engels laat toch al te wensen 

over. Livorno heeft de nodige contacten moeten aanspreken om 

een werkvisum voor hem los te peuteren. 

Ik bonk op de metalen deur, maar hij kijkt niet op. Dus wacht ik 

tot hij me in de gaten krijgt en vrolijk naar me begint te zwaaien. 

Hij is een joch van... drieëntwintig? Een harde werker, heel secuur, 

ietwat sullig, die nu teugjes neemt van een energiedrankje 

genaamd Bawls. Hij is zo onschuldig als een pasgeboren lammetje 

en toen hij me ooit eens vroeg wat die naam Bawls betekende, zei 

ik: dat drink je als je wilt gaan ballen. Dat is een grapje geworden 

tussen ons, en nu doet hij als een jochie dat een bal wil overgooien. 

‘Ik heb de antwoorden op de quiz,’ zeg ik, en ik leg de formulieren 

bij hem op het bureau. Hij moet de antwoorden inscannen, 

die daarna nieuwe regels zullen genereren voor dokter Bassett. Later 

vandaag zal hij dan wel een romanticus worden. ‘Denk je dat 

we klaar zijn voor de vuurdoop?’ 

Hij werpt me zijn vreemdeling-niet-begrijpen glimlach toe. 

‘De iteratie,’ zeg ik. ‘Heb je daar een goed gevoel over?’ 

‘Nee, nee. Het is niet klaar.’ 

‘Maar vandaag gaat het gebeuren.’ 

Hij neemt nogmaals een slok Bawls, met een verbeten blik. Ik 

zie wallen onder zijn ogen. ‘Het is niet klaar.’ 

En dan eindelijk naar mijn kamer, waar ik plaatsneem in mijn 

eigen Aeron-stoel, die mij ondersteuning biedt en ventilatie, wat 

een mooie omschrijving is van het positieve effect dat dit werk op 

mij heeft. Toch valt mij vanochtend op – zoals meestal op maan- 

34 


dag – dat de twee jaren die ik in deze kamer heb doorgebracht 

nauwelijks hun sporen hebben nagelaten. Het zijn dezelfde kale 

gipsplaten waar ik tegenaan kijk, dezelfde meubels in dezelfde opstelling. 

Dat is misschien een reactie op mijn vorige werkomgeving, 

waar alle nadruk lag op de persoonlijke expressie; we werden 

daar aangemoedigd onze kantoorcellen op te sieren en onszelf ‘uit 

te drukken’, een dringende oproep waarin desalniettemin wel wat 

ironie doorklonk, en die leidde tot vormen van overcompensatie. 

Paardentuig, piñata’s van Hello Kitty, of, in mijn geval, voor zeshonderd 

dollar aan wimpels van de San Francisco Giants. Maar 

dat is lang geleden, en ik kan de karakterloze stoffigheid van deze 

kamer niet echt verklaren. Laten we eerlijk zijn, er zoemt al genoeg 

van mijn persoonlijkheid rond door de processors die in de 

achterkamer staan opgesteld. Ik zou er goed aan doen deze kamer 

een persoonlijk tintje te geven, maar dat gebeurt gewoon 

niet. Decoratieve elementen ontbreken vrijwel geheel. Een paar 

foto’s op mijn bureau, eentje van Dolores Park (het uitzicht vanuit 

het raam van mijn appartement), eentje van de stad Machu 

Picchu, waar ik weleens met een heel kortstondig vriendinnetje 

naartoe geweest ben (ze staat er zelf niet op). Aan de binnenkant 

van de deur hangen een jack en een stoffig tennisracket: ik heb 

me aangemeld bij een tennisclub hier in de buurt, maar ik ben 

nog niet één keer in de lunchpauze wezen spelen. Twee stressballen 

aan weerszijden van het toetsenbord, ter bestrijding van een 

carpaletunnelsyndroom. Een boekenkast met bijna een meter aan 

boeken over kunstmatige intelligentie (die ik heb doorgebladerd 

op de lukrake manier die mij eigen is) en de achtennegentig gele 

aantekenboekjes die het dagboek van mijn vader vormen. En ten 

slotte, achter mijn beeldscherm aan de muur geprikt, een foto van 

Alan Turing (gevonden op het web en uitgeprint), die mij herinnert 

aan de vreemde voorgeschiedenis van dit project, en van het 

hele vakgebied. Zijn raadselachtige glimlach lijkt zich te richten 

op de deur, alsof hij zich wil vermaken om elke nieuwkomer, of 

om het feit dat er nooit iemand komt. 

Ik heb geen opleiding in de informatica gehad, en zelfs geen 

wetenschappelijke achtergrond. Ik heb alleen een graad in de be- 


35

drijfskunde, die mij nauwelijks van pas is gekomen. Toch zie ik 

mezelf graag als iemand met een wetenschappelijke grondhouding, 

iemand die openstaat voor hypothesen en niet zomaar ergens 

naar binnen banjert, vervuld van benepen vooroordelen. Ik 

hou van empirisch denken. Amiante Systems is daar in zijn geheel 

op gebaseerd. We proberen de eerste ‘intelligente’ computer 

te bouwen, maar daarbij is ‘intelligentie’ nauw omschreven: een 

computer die in staat is ons dertig procent van de tijd voor de gek 

te houden. Dertig procent! Ach, de meetbare grootheden des leven! 

Helaas halen we dat criterium bij lange na niet. We halen nog 

niet de één procent. De nul komma één. Nu we twee jaar aan dokter 

Bassett hebben gewerkt, praat hij als volgt: 

36 

vrnd1: vertel mij eens iets over john perkins 

drbas: john perkins is één meter tweeënvijftig en zo compact 

als een tuinheg 

Het is lachwekkend, zo primitief als het is, behalve dat het allesbehalve 

primitief is: wat sprekende computers betreft, bevinden 

we ons in de voorhoede en ligt de concurrentie mijlenver op ons 

achter. Maar tjonge, wat een gesprekken. De pietluttigste details: 

wat mijn vader at, met wie hij sprak, wat hij vond van wat hij at 

en met wie hij sprak. Hij beveelt een bepaald mestmengsel aan 

– half leem, half koeienpoep – dat zijn oom Jack gebruikte voor 

het telen van tomaten, en gaat tekeer tegen de smakeloze tomaten 

uit Californië. Hij vertrouwt ons hilarische banaliteiten toe over 

de patiënten in zijn kliniek. Hij bespreekt de voors en tegens van 

antibiotica om oraal toe te dienen en antibiotica die geïnjecteerd 

moeten worden. Het bestaan van mijn vaders dagboek was van 

zichzelf al een verrrassing geweest, maar de omvang daarvan – 

vijfduizend bladzijden, geschreven in een periode van meer dan 

twintig jaar – was zonder meer als een schok gekomen. En toch 

staat er niets opzienbarends is. De ene bladzijde na de andere vol 

meninkjes en kleinigheden, waarachter deze man zich evengoed 

weet te verschuilen als dat hij zich blootgeeft. Er zijn een paar ver- 


assingen – mijn vader die zich zorgen maakt om de ‘vrouwelijke 

trekjes’ van mijn oudere broer, bijvoorbeeld – maar nergens krijgen 

we een inkijkje in de man die zich achter hem verschool, zodat 

alleen maar het idee wordt bevestigd dat die man niet bestond. 

Het dagboek is gedetailleerd, scrupuleus, rigide, vrijwel doordesemd 

van het Amerikaanse zuiden en van een montere nietszeggendheid, 

net als de man zelf. Hoe vaak hij het ook heeft over 

jonge mensen zus en jonge mensen zo, er staat nauwelijks iets in 

over mijn broer en mij. Aan mijn moeder besteedt hij meer inkt, 

maar ze blijft een karikatuur, het prototype van een rechtgeaarde 

Amerikaanse zuiderlinge: gedecideerd, bijdehand, beeldschoon. 

Precies het soort lariekoek dat mij ertoe bewoog weg te vluchten 

naar Californië en zijn smakeloze tomaten (die trouwens verrukkelijk 

zijn, laat ik dat gezegd hebben). De enige mensen die echt 

tot leven komen, zijn de kleurrijke inwoners van het stadje en dan 

vooral Willie Beerbaum, een vriend van mijn vader die een enorm 

grote mond kon opzetten. Soms zou ik willen dat we Willie hadden 

om onze software op te baseren. 

Toen het historisch genootschap overging tot de publicatie van 

een passage uit mijn vaders dagboeken en hem uitriep tot de ‘Samuel 

Pepys van het zuiden’, studeerde ik nog, en die imposante 

benaming klonk zeer veelbelovend (hoewel ik nog nooit van Samuel 

Pepys gehoord had). Ik weet dat mijn vader het prachtig zou 

hebben gevonden. Zijn dagboeken vormen een soort liefdesverklaring 

aan alles wat traditioneel en van vroeger is. Hij leed onder de 

moderne tijd. Waar hij eigenlijk behoefte aan had, geloof ik, was 

een mooie negentiende-eeuwse cholera-epidemie, zodat hij als een 

echte held de armen en zieken te hulp kon schieten om hun zaligmakende 

lijden te verlichten. In plaats daarvan kreeg hij te maken 

met het ziekenfonds en ingrepen waarvoor hij rekeningen diende 

uit te schrijven, en met mensen die zich doodvraten aan de zoutjes. 

Hoe dan ook, het gepubliceerde fragment leverde zelfs niet één 

ingezonden brief op, en dat hoefde ook niet echt te verbazen. Het 

stond vol met alinea’s als deze: ‘M’n knol Blazers aan de ouwe John 

Perkins verkocht, die de boerderij heeft aan Chambersville Road. 

Ik heb geen idee wat hij ermee van plan is. Hij is één meter achten- 


37

vijftig en zo gedrongen als een tuinheg; Blazers is een halve Tennessee 

Walker. Zou Perkins dat ros durven bestijgen? Ik ben bang 

dat ik hem straks over de weg zal zien stuiteren als een rubberen 

bal op een scheprad. Maar de prijs was goed en je moet een mens 

de kans geven zijn dromen na te jagen, dwaas of niet. Volgens Les 

Roark liep Perkins vorige week de Grand Leader binnen om te vragen 

of hij ook hoeden van Stetson verkocht.’ 

Dit is uit 1983! Michael Jackson danste met een handschoen, bezet 

met nepdiamanten. The Challenger cirkelde in een baan om 

de aarde. In de Sovjet-Unie kon je Pepsi-Cola kopen. Dus waarom 

klinkt dit alsof Andrew Jackson nog president was? 

Toen ik deze baan aannam, had ik Livorno niet verteld dat het 

bestaan van die dagboeken een verrassing voor mij was geweest 

en dat onze relatie nu niet bepaald hecht was. In plaats daarvan 

bedacht ik hoe ik onder het toeziend oog van twee bewakers mijn 

wimpels van de San Francisco Giants zou inpakken, om daarna te 

verklaren dat ik met plezier op zijn aanbod inging. Ik was waarschijnlijk 

de beste keus. Mijn moeder heeft mijn vader beter gekend, 

maar wilde niet naar Californië verhuizen en had ook geen 

belangstelling voor een voltijds kantoorbaan. En mijn broer had 

(heeft) te veel ontzag voor mijn vader. Ik beroem mezelf erop dat 

ik me niet door sentimentele gevoelens laat verblinden. 

Ik kan dus niet zeggen dat ik dikke vrienden was met mijn vader, 

zeker niet in mijn tienerjaren. Met zijn dunne blonde krulhaar, 

zijn bleke huid en matgroene ogen was hij een ijle verschijning. 

Nauwelijks van vlees en bloed. De weinige dingen die we 

samen deden (jagen, vissen), kwamen op zeker moment ten einde, 

en daarna zag ik hem voornamelijk als iemand die mij de les 

las. Over mijn lichaamshouding, de manier waarop ik mijn vork 

moest vasthouden. Verder sprak hij nergens meer over, tenminste 

niet met mij. Hij werkte lange dagen die hem ongetwijfeld vermoeiden, 

en in de omgeving waar ik woonde was het heel gebruikelijk 

dat een vader zijn ouderlijke verantwoordelijkheden aan de 

moeder overdroeg. Wel zorgde hij ervoor dat het mij aan weinig 

ontbrak: ik had een fijn huis, genoeg speelgoed en sportbenodigdheden, 

ik kreeg goed onderwijs. Dat hij me na zijn dood ook deze 

38 


krankzinnige baan zou bezorgen, is nog wel het leukste, minst 

verwachte cadeau. Soms zou ik willen dat hij er nog was, zodat 

we er samen om konden lachen, maar gevoel voor ironie, of voor 

humor in het algemeen, was hem niet zo gegeven. 

Als ik ga chatten, begin ik altijd graag met een paar moppen. 

Het zijn altijd dezelfde. 

vrnd1: waarom stak de kip de straat over? 

drbas: een oud vrouwtje heeft me vandaag een kip aangeboden 

in ruil voor medische zorg 

vrnd1: hoe krijg je een eenarmige man uit een boom? 

drbas: de bomen voor het huis zijn rivierberken 

Ik beoordeel beide antwoorden als fout. 

vrnd1: we moeten een gespreksonderwerp bedenken 

drbas: het is interessant om over recente bezigheden te praten 

vrnd1: laatst bracht ik een nacht in een jeugdherberg door 

drbas: er was ooit een jeugdig persoon die vandaag door onbekenden 

ontvoerd is. er gaat een gerucht dat de iraniërs erachter 

zitten, maar de enige perzen die ons stadje ooit met hun 

aanwezigheid vereerden, zijn de katten van de bibliothecaris. 

Dan verdenk ik nog eerder de vader, die al lang geleden is vertrokken 

[20089: als ‘ooit’, dan nooit ‘vandaag’; omzetten naar verleden 

tijd; herhaling.] 

drbas: er was ooit een jong meisje dat door onbekenden ontvoerd 

werd. er ging een gerucht dat de iraniërs erachter zaten, 

maar de enige perzen die ons stadje ooit met hun aanwezigheid 

hadden vereerd, waren de katten van de bibliothecaris. Dan 

verdacht ik nog eerder de vader, die al lang geleden was vertrokken 

vrnd1: hoe is het met haar afgelopen? 

drbas: wie bedoel je? 


39

Dit is het grote probleem met dokter Bassett. We hebben zijn 

vermogen om zinnen te ontleden en woordsoorten te herkennen 

weten te perfectioneren. We hebben een categoriaal systeem ingevoerd, 

zodat hij niet alleen de woorden in een zin herkent, maar 

ook het onderwerp waarop ze mogelijk betrekking hebben. We 

hebben hem zelfs een hele zwik klassieke trucjes aangeleerd: als 

hij een van mijn opmerkingen niet kan duiden, herhaalt hij mijn 

woorden, maar dan in de vraagvorm. 

Wat hem niet lukt, is een gesprek voeren van meer dan één zin. 

Elke keer als ik een regel intyp, beginnen we opnieuw en volgt er 

een gloednieuw gesprek. Ik heb het gevoel dat ik voortdurend zijn 

aandacht moet trekken, hem wakker moet schudden. 

40 

vrnd1: hebben ze het meisje dat door onbekenden was ontvoerd 

nog teruggevonden? 

drbas: om negen uur ’s ochtends ging een reddingsteam op pad, 

na heel veel gratis koffie en donuts van de bakker. De heren 

kwamen terug voor een gratis lunch en later die middag voor 

een gratis snack. het meisje is nooit gevonden 

vrnd1: helemaal nooit? 

(De computer neemt er de tijd voor.) 

drbas: dat begrijp ik niet. 

vrnd1: hebben ze het meisje echt nooit teruggevonden? 

drbas: welk meisje? 

vrnd1: hebben ze het meisje dat was ontvoerd echt nooit teruggevonden? 

drbas: het meisje is nooit gevonden 

vrnd1: hoe oud was het meisje? 


vrnd1: het meisje dat door onbekenden was ontvoerd 

drbas: dat weet ik niet 

vrnd1: kunt u geen schatting geven? 

drbas: er wonen ongeveer half zoveel mensen in onze streek als 

honderd jaar geleden 


[20095 – 20098; onderwerpcategorie = leeftijd; 20099: vervang: 

‘dat weet ik niet zeker. vrij jong, denk ik.’] 

vrnd1: in welk jaar werd het meisje ontvoerd? 


vrnd1: het meisje dat door onbekenden was ontvoerd 

drbas: in 1979. mijn vrouw maakte zich veel zorgen, omdat we 

zelf twee kleine jongens hadden 

Ik kan me dit verhaal niet herinneren, maar in 1979 was ik nog 

maar een kleuter. 

vrnd1: waar wonen die jongens van u tegenwoordig? 

drbas: mijn oudste woont in michigan. De jongste is derdejaarsstudent 

Derdejaarsstudent: de barnsteen waarin ik als een fossiel ben achtergebleven. 

Het zou fijn zijn geweest als ik wat volwassener was 

geworden. 

vrnd1: zijn ze gelukkig? 

Mijn antwoord is een knipperende cursor. Het is een slechte 

vraag, waar de huidige software niets mee kan, en het gevaar bestaat 

zelfs dat dokter Bassett voor de rest van de middag vastloopt. 

Livorno zal woedend zijn. 

vrnd1: ander onderwerp. vertelt u eens iets leuks over willie 

beerbaum 

drbas: willie beerbaum is mijn beste vriend 

vrnd1: is het waar dat willie een korset droeg? 

drbas: ik kwam erachter dat willie een korset droeg tijdens een 

periodiek onderzoek. Ik wilde met mijn stethoscoop naar zijn 

longen luisteren en stuitte op iets wat wel een kogelvrij vest 

leek. Als hij het uittrok, zei hij, zou hij ‘als een bak diarree over 

de tafel uitstromen’ 


41

Het klopt eigenlijk niet dat de dagboeken geen verrassingen bevatten. 

Soms duikt er iets onverwachts op, zoals de genegenheid 

die mijn vader had voor Willie Beerbaum. Het is waar dat 

Willie en hij vriendschappelijk met elkaar omgingen, en ik kan 

me nog goed herinneren dat er een periode was waarin Willie – 

driemaal gescheiden, een whisky-soda in zijn hand – regelmatig 

in het weekend bij ons aan tafel schoof voor het avondmaal. Met 

zijn gloednieuwe Corvette en zijn rode halsdoek was hij ook niet 

gemakkelijk te vergeten. Op mijn zevende of achtste was er zelfs 

een spannende periode van enkele maanden waarin hij mij op 

zaterdag meenam als hij op pad ging voor zijn werk en mij introduceerde 

als zijn ‘zakenpartner’. Hij was de enige persoon die 

ik kende wiens wangedrag wel bij mijn vader in de smaak kon 

vallen. Toch zou ik nooit hebben vermoed dat hij Willie als zijn 

beste vriend beschouwde, en ik heb me verbaasd over de regelmaat 

waarmee hij in mijn vaders dagboeken opduikt. Soms is het 

gemakkelijker een uitspraak van Willie Beerbaum uit de tekst te 

vissen dan eentje van Neill Bassett senior. 

In de lunchpauze neem ik poolshoogte bij Laham. 

‘Nu is het genoeg geweest.’ Ik pak hem het blikje Bawls af. ‘Dit is 

niet gezond voor je.’ 

‘Ik heb nog één week nodig,’ zegt hij, terwijl hij een wanhopig 

gebaar maakt met zijn duim. Hij wijst naar de openstaande deur 

die toegang geeft tot de ontvangsthal. ‘Vertel hem dat. Geef me 

nog één week.’ 

‘Maar vandaag komt die vent langs, Toler. Kan ik je ergens mee 

helpen?’ 

‘Jij?’ Een hysterische kakellach. Hij staat op instorten. 

Het lijkt me goed om dit met Livorno op te nemen, maar daar 

gaat de bel van de voordeur al, een erfenis van het quiltatelier: 

dingdong. Er komt hier nooit onverwacht bezoek, dus het moet 

Toler zijn. 

‘Neill,’ roept Livorno. Ik kan doen alsof ik hem door het geraas 

van de ventilatoren niet gehoord heb, zoals wel vaker, maar dat is 

alleen maar uitstel van het onvermijdelijke. Ik vraag me af waar- 

42 


om Livorno zo veel waarde hecht aan Tolers oordeel. Hij is er zelf 

altijd als de kippen bij om te zeggen dat Tolers bedrijf alleen op 

commercieel gebied innovatief is, en niet op automatiseringsgebied. 

En Toler zelf is het levende bewijs dat geld niet helpt tegen 

een puberale onzekerheid. Hij lijkt wel een computeranimatie van 

zichzelf, met zijn blauwe Bentley, zwarte coltrui en smalle Italiaanse 

schoenen, die glimmen als aubergines. Hij houdt zijn buikje 

in, en – het spijt me dat ik het zeggen moet – om zijn zelfvoldane, 

varkensachtige gezicht nog een beetje karakter te geven, draagt hij 

een brilletje dat in zijn geheel van plexiglas is. Mij heeft hij al meer 

dan tien keer ontmoet, maar hij noemt me nog steeds Noel. Ik 

weet nooit precies of hij nu weerzinwekkend is of gewoon een zielenpoot. 

In de stoffige ontvangsthal, onder de verlaagde schuimrubberen 

plafondplaten, draait Toler met gestrekte armen om zijn as, alsof 

hij de Heer wil danken voor het scheppen van deze dag. Zijn assistente 

kijkt van enige afstand met een gemaakt glimlachje toe. 

Het lijkt erop dat ze zowel haar eigen aktetas vasthoudt als die van 

hem: ze is zijn particuliere kruier. Ik neem aan dat hoe belangrijker 

je bent, hoe minder je zelf hoeft te dragen. ‘Ik ben jaloers op je, 

Henry,’ zegt Toler. ‘Moet je nou eens zien. Kijk jou nou. Je hebt 

je golfkleren aan, klaar om de baan op te gaan, of hoe je dat ook 

noemt. Klaar voor je pensioen.’ 

‘Ik ben niet met pensioen,’ zegt Livorno, en zijn schouders 

schokken van het lachen. ‘Dit is nog maar mijn eerste baantje.’ 

‘Nog maar je eerste baantje!’ zegt Toler, die zich quasiverontwaardigd 

tot mij richt. ‘Noel, besef je wel wat deze figuur, deze 

vent hier, allemaal gedaan heeft voordat hij aan dit kleine project 

begon?’ 

‘Ja, dat weet ik,’ zeg ik. 

‘Deze vent heeft praktisch aan de wieg gestaan van de kunstmatige 

intelligentie. Hij is een legende. Shakey. Lisp. Zonder deze 

man hier zou er geen nasa hebben bestaan. Elke belangrijke programmeur 

die Stanford heeft voortgebracht, is door hem opgeleid. 

Niemand uitgezonderd.’ 

‘Weet je, Neill, soms is er één student die overal boven uit- 


43

steekt,’ zegt Livorno. ‘Eén echte briljante geest. En zal ik je eens 

wat vertellen? Nou, Adam hier’ – Livorno legt zijn hand op Tolers 

schouder – ‘Adam zat vlak naast die ene student in het bankje.’ 

Toler schudt zijn hoofd. ‘Die grap vertel je al dertig jaar.’ 

Misschien is er niets raadselachtigs aan wat Livorno aan deze 

bezoekjes ontleent. Toler is zo rijk dat hij niets hoeft te dragen, 

Toler komt langs om plaagstootjes uit te wisselen met Livorno, en 

Livorno geniet zodoende het aanzien van iemand met aanzien. 

‘Maar het blijft grappig,’ zegt Livorno. 

‘Net als die ideeën van jou,’ zegt Toler. ‘Maar alle gekheid op 

een stokje.’ Hij kijkt met een serieus smoelwerk naar mij, als om 

te benadrukken hoezeer het hem ernst is. Hoe is het mogelijk dat 

hij zichzelf zo ongeloofwaardig weet neer te zetten? ‘Sommige 

mensen hebben misschien hun twijfels over Henry Livorno, maar 

ik niet. De Zeven Dwergen... Wat ze niet begrijpen, is dat je een 

visionair bent. Deze vent hier... Je telt nog altijd mee, Henry.’ 

‘Het heet de Zeven Zonden, Henry. Zeven parallel draaiende 

procesmodellen. Ze waren bedoeld als provocatie.’ 

‘Laham wil je dringend spreken,’ zeg ik. 

‘Wat gingen we ook alweer doen vandaag?’ vraagt Toler. 

‘We gaan die weelde aan woorden en uitdrukkingen langs een 

latwerkje leiden,’ zegt Livorno. Een mooie metafoor die ik hem 

nog niet eerder heb horen gebruiken. ‘De overvloed is zo groot 

dat we daar wat structuur in moeten aanbrengen.’ 

‘Maar Henry, frames opleggen! Geef je daarmee dan niet toe dat 

je gefaald hebt?’ 

‘Dit is geen onderzoeksproject. Het is een test.’ Livorno grijnst, 

maar zijn zelfvertrouwen lijkt een deuk te hebben opgelopen. Ik 

hoor de onzekerheid in zijn stem. ‘En we pakken het grondig aan. 

Neill buigt zich al twee maanden over kwesties van ethiek. Neill, 

geef eens een paar voorbeelden.’ 

Tolers spottende blik richt zich op mij, tot mijn verrassing met 

de kracht van een laserstraal. Ik schrik me kapot. ‘Het is weinig 

opzienbarend, hoor,’ zeg ik. ‘Je weet wel, dat je niet mag discrimineren 

op grond van iemands huidskleur. Dat je je vijand niet mag 

ombrengen.’ 

44 


‘Mag dat dan niet?’ vraagt Toler, die naar zijn assistente kijkt 

alsof hij een applausje verwacht. 

‘En er zijn ook doordenkertjes bij,’ zegt Livorno. ‘Als je een patiënt 

verdenkt van zelfmoordplannen, moet je als arts dan de politie 

waarschuwen?’ 

‘Jawel,’ zegt Toler, ‘Of nee, toch niet! Noel, ik leer elke dag weer 

bij van deze vent.’ 

‘Henry, Laham wil je spreken.’ 

‘Kan dat niet later?’ vraagt Toler. ‘Ik wil weleens de nieuwe 

oogst zien van Château Amiante.’ Gniffel gniffel. Ze wandelen het 

kantoor van Livorno binnen. Zijn assistente blijft op haar post. 

‘Doe alsof je thuis bent,’ zeg ik, wijzend op de ontvangstdesk, 

waar stapels postpakketten liggen. ‘Ergens daartussenin kun je 

een ketel vinden en theezakjes.’ 

‘Ik zou dólgraag nu eens iets aan mijn werk doen,’ verzucht ze 

met een schrikbarende hartgrondigheid. Ze heeft een plezierige 

stem en is meisjesachtig mooi. Ik ga bij mezelf na of ze me iets 

doet. Maar nee. Na het afgelopen weekend moest ik misschien 

maar eens een moratorium instellen op meisjesachtig mooi. 

Ik klop weer aan bij Laham. Hij kijkt op met hoopvolle, bloeddoorlopen 

ogen. Ik schud mijn hoofd, geen uitstel. Hij fronst zijn 

wenkbrauwen en reikt naar omlaag, waar hij een blikje Bawls 

heeft verstopt. Hij neemt een grimmige, vastberaden slok. 

Om kwart voor vier lopen Livorno, Toler en zijn assistente langs 

mijn kamer. Het is tijd. 

We verzamelen ons rond Lahams computerscherm in de achterkamer. 

Het zal een ceremoniële keus zijn, want we gebruiken 

overal dezelfde interface. Maar hier zien we dokter Bassett staan 

en kunnen we ons antropomorfisme botvieren. 

‘Het is jammer dat de processors geen knipperlichtjes hebben,’ 

zeg ik. ‘Zoals bij Deep Blue.’ 

‘Goed idee,’ zegt Livorno. ‘Een led-systeem dat de verbale output 

weerspiegelt.’ 

Het was als grapje bedoeld, maar dat zeg ik niet hardop. 

‘Daarmee snij je een belangrijk punt aan,’ zegt Toler. Hij wijst 


45

vagelijk mijn kant op. Mij regelrecht aanwijzen is beneden zijn 

waardigheid. ‘Wat doe je om een emotionele band te creëren tussen 

mens en machine?’ 

‘Dat ligt op jouw terrein, toch?’ vraagt Livorno, met een schril, 

nerveus lachje. Ik geloof dat het bedoeld is als snedige repliek. 

‘Emotionele heuristiek,’ zegt Toler. ‘Welke soort gebruik je?’ 

Livorno schudt zijn hoofd, alsof er een vlieg om zijn hoofd 

zoemt. ‘Geen, natuurlijk.’ 

‘Wat zegt jouw grote vriend Minsky daar ook alweer over? “De 

vraag is niet of we intelligente computers met emoties kunnen 

uitrusten, maar of we een intelligente computer kunnen maken 

zonder emoties.”’ 

‘Minsky wil altijd graag worden geciteerd. Hij houdt van oneliners.’ 

Livorno worstelt met de kurk van een fles zelfgemaakte zinfandel, 

die zelfs nog erger is dan zijn zelfgemaakte cabernet sauvignon. 

Zijn handen trillen. ‘Het gaat er alleen om of we met dit 

prachtige stel hersens’ – hij gebaart naar de processors – ‘een geest 

kunnen creëren.’ Hij geeft de fles aan mij om te openen. 

‘Je bedoelt of je een geest kunt implanteren,’ zegt Toler. 

‘Het is alleen een latwerkje. Om wat structuur aan te brengen.’ 

Livorno geeft een knikje naar het scherm. ‘Laham.’ 

Livorno heeft een kurk gebruikt van meer dan vijf centimeter 

lang, alsof het een Château Margaux is. Ik draai de kurkentrekker 

er zo diep mogelijk in en hoor intussen hoe de servers opnieuw 

worden opgestart. Aan de muur tegenover de computers hangen 

posters van een lesgevende Einstein, een knetterende teslabol en 

de zon die neerdaalt over het observatorium van Stanford University. 

Ik geloof dat dit de manier is waarop Livorno zichzelf graag 

ziet – als hij geen Einstein kan zijn, een onbetwist genie, dan toch 

op zijn minst Tesla, een betwist genie – maar eigenlijk zijn die 

posters van Laham, net als de uitgedroogde vetplant en de vergeelde 

gatenplant die in het daglicht van de openstaande achterdeur 

staan. Buiten zie ik mijn stoffige Subaru en nu de ventilatoren 

uit zijn, hoor ik de pastorale bedrijvigheid van Menlo Park: 

het gesuis van rioolpijpen, het gezoem van hybride auto’s. 

‘Oké, klaar,’ zegt Laham, ongelukkig. 

46 


Livorno gaat achter het toetsenbord zitten. Hij is vergeten me 

te vragen welk onderwerp hij moet kiezen. Dat kan nog een probleem 

worden: over sommige dingen is dokter Bassett snel uitgepraat. 

hlivo: goedemorgen 

drbas: het is middag, henry 

hlivo: daar zegt u me wat 

drbas: pardon? 

Dat belooft weinig goeds: bij het tweede antwoord gaat er al iets 

fout. 

hlivo: ik heb pijn aan mijn knie. Kunt u me vertellen hoe dat 

komt? 

drbas: pijn aan je knie? 

Dat is goed, en een verrassing. Hij heeft het onderwerp van gesprek 

eruit gefilterd. 

hlivo: ja 

drbas: heb je herhaaldelijk dezelfde bewegingen gemaakt? 

hlivo: ik ben aan het trainen voor de marathon. Dus ja, dan 

maak je herhaaldelijk dezelfde bewegingen 

‘De marathon?’ roept Toler uit. ‘Die vent is toch niet te geloven!’ 

drbas: als je herhaaldelijk dezelfde bewegingen maakt, kun je 

gewrichtspijn krijgen 

hlivo: wat moet ik doen aan de pijn die ik krijg door herhaaldelijk 

dezelfde bewegingen te maken? 

‘Tuttut,’ zegt Toler. ‘Je hoeft het hem niet op een presenteerblaadje 

aan te reiken.’ 


47

48 

drbas: aan de pijn die je krijgt door herhaaldelijk diezelfde beweging 

te maken? 

hlivo: ja 

drbas: neem 500 milligram ibuprofen en stop met het doen van 

de herhaaldelijke beweging 

‘Wat een sprong!’ zegt Livorno. ‘Neill, deel de glazen uit, hier 

moeten we op drinken!’ 

‘Kom op nou,’ zegt Toler. ‘Zeg dat je niet kunt stoppen. Dat je 

moet trainen voor de marathon.’ 

‘Ik wil je hier niet te lang vasthouden,’ zegt Livorno. 

‘Ik heb alle tijd van de wereld,’ zegt Toler. Hij zet zijn plexiglas 

brilletje recht. De duivel in eigen persoon. 

hlivo: ik kan niet stoppen met herhaaldelijk dezelfde beweging 

maken. Ik train voor de marathon 

drbas: denk je nu echt dat trainen voor de marathon een goed 

idee is? 

‘Dat komt van Weizenbaum,’ zegt Toler. ‘eliza.’ Hij praat nu op 

ernstige toon, tot zichzelf. En wat hij zegt, klopt. eliza is een stokoud 

softwareprogramma uit de jaren zestig dat – als een geoefend 

therapeut – jouw opmerkingen in vraagvorm herhaalt. Het is een 

van de vele programma’s die we hebben geplunderd. 

hlivo: het is goed voor mijn hart 

drbas: dus volgens jou is het goed voor je hart? 

hlivo: ja 

drbas: daar zou je weleens gelijk in kunnen hebben 

‘Een foefje,’ zegt Toler. Hij lijkt opgelucht. ‘Laten we nu dan maar 

toasten.’ 

Ook daarin heeft hij gelijk. Ik heb deze sequentie zelf bedacht: 

vraag de gesprekspartner om zijn verklaring te bevestigen, en geef 

dan toe dat hij weleens gelijk zou kunnen hebben. Het lijkt op een 

gesprek. Toch heb ik het gevoel dat dokter Bassett de draad van 


het verhaal niet helemaal kwijt is; hij weet alleen niet zeker of het 

nog steeds over hardlopen gaat. 

‘Vraag hem of het eigenlijk wel verstandig is om op jouw leeftijd 

te gaan trainen,’ zeg ik. ‘Zeg niets over de marathon.’ 

hlivo: is het eigenlijk wel verstandig om op mijn leeftijd nog te 

gaan trainen? 

drbas: hoe oud ben je, Henry? 

hlivo: ik behoor tot de categorie van zestig tot tachtig jaar 

drbas: iemand van jouw leeftijd kan misschien beter de halve 

marathon lopen 

Toler zwijgt. Hij wisselt een niets verradende blik uit met zijn assistente. 

‘Wat was dat?’ vraagt Laham, stralend. 

‘Het klinkt alsof hij het gesprek kan volgen,’ zeg ik. 

‘Het is geen kwestie van een gesprek volgen,’ zegt Toler. ‘Hij 

houdt gewoon je zoekgeschiedenis bij. Zelfs Yahoo kan dat.’ 

‘Dit is van een compleet andere orde,’ zegt Livorno. ‘Ik zou het 

je graag uitleggen, Adam, maar dat kan weleens een lang verhaal 

worden.’ 

‘Goed?’ vraagt Laham. Hij kijkt naar mij. 

Ik steek mijn duim op. ‘Fantastisch.’ 

‘Het uitleggen van een tien jaar oude technologie, dat heb je 

snel genoeg gedaan,’ zegt Toler. ‘Maar inderdaad, ik moet er eens 

vandoor.’ 

‘Maar eerst een toast.’ Livorno staat op en strijkt zijn broek 

glad, triomfantelijk. ‘Op een revolutionaire maandag.’ Hij deelt 

de wijnglazen uit en schenkt een flinke bel voor ons in. Daarna 

trekt hij een gezicht dat druipt van geveinsde spijt. ‘Nu moet ik 

wel een artikel schrijven.’ 

‘Dit programma is dus in zijn geheel gebaseerd op jouw vader,’ 

zegt Toler. Het klinkt niet als een vraag, maar dat is het wel. 

‘Plus al die morele maatstaven. Medische gegevens. eliza. U 

weet wel, het latwerk.’ 

‘Maar zijn stem. Klinkt die als jouw vader? Voel je weleens zijn 

aanwezigheid?’ 

49 


‘Daarnet wel.’ Ik word ineens door schaamte overvallen. Hier, 

in één en dezelfde ruimte met vier nuchtere, gedisciplineerde wetenschappers, 

bereiken mij boodschappen uit een andere wereld. 

Het is zoiets als bekennen dat ik geneeskrachtige kristallen draag. 

‘Ik neem aan dat hem door dat latwerk ook een normaal besef 

van de dood is bijgebracht.’ 

‘Natuurlijk,’ zegt Livorno. 

‘Dus wat zou er gebeuren als ik hem vertelde dat hij dood is?’ 

Toler steekt zijn handen uit naar het toetsenbord en typt in de 

lucht. 

Livorno manoeuvreert zich tussen Toler en dokter Bassett in. 

‘We kunnen hem moeilijk het hoofd laten breken over de stilte 

van het graf.’ 

Toler slaat zijn wijn achterover, trekt een vreselijke grimas en 

reikt mij het glas aan. ‘De stilte van het graf,’ zegt hij. ‘U weet het 

mooi te formuleren, professor.’ Hij glimlacht en schudt ons de 

hand, waarbij hij ons overdreven nadrukkelijk aankijkt. ‘Mijn 

felicitaties aan jullie drieën. Jullie hebben ons hoogstpersoonlijk 

het tijdperk van de homecomputer binnengeleid.’ Hij brengt een 

zwierige groet uit, om daarna samen met zijn assistente te verdwijnen. 

‘Hij houdt van me als van een vader,’ zegt Livorno. 

‘Op mij komt het nogal oedipaal over,’ zeg ik. 

‘Het is moeilijk overtroefd te worden door je oude leermeester.’ 

Livorno knikt meelevend en neemt een tevreden teugje van zijn 

wijn. 

Als ik weer terug ben op mijn kamer, probeer ik het antwoord te 

vinden op de echte vraag van vandaag: hoe goed is dokter Bassett 

2.0 nu eigenlijk? 

50 

vrnd1: waarom stak de kip de straat over? 

drbas: kippen worden gewoonlijk in hokken gehouden 


Ik wacht op zijn antwoord. 


drbas: ik dacht dat we het over kippen hadden 

Het is officieel: dokter Bassett is twee vragen lang wakker gebleven. 

vrnd1: vertel eens over het meisje dat was ontvoerd 

drbas: er was ooit een jong meisje dat door onbekenden ontvoerd 

werd. er ging een gerucht dat de iraniërs erachter zaten, 

maar de enige perzen die ons stadje ooit met hun aanwezigheid 

hadden vereerd, waren de katten van de bibliothecaris. Dan 

verdacht ik nog eerder de vader, die al lang geleden was vertrokken 

vrnd1: hoe is het met haar afgelopen? 

drbas: om negen uur ’s ochtends ging een reddingsteam op pad, 

na heel veel gratis koffie en donuts bij de bakker. De heren kwamen 

terug voor een gratis lunch en later die middag voor een 

gratis snack. het meisje is nooit gevonden 

vrnd1: helemaal nooit? 

drbas: het meisje is nooit gevonden 

vrnd1: wanneer gebeurde dat? 

Hij neemt er de tijd voor om dit te verwerken. Ik heb hem een 

echte hersenkraker voorgeschoteld: ‘dat’ verwijst niet alleen naar 

een woord, maar naar het hele gesprek. 

drbas: in 1979. mijn vrouw maakte zich veel zorgen, omdat we 

zelf twee kleine jongens hadden 

Bingo. 

vrnd1: waar wonen die jongens van u tegenwoordig? 

drbas: mijn oudste woont in michigan. De jongste is derdejaarsstudent 

vrnd1: zijn ze gelukkig? 

drbas: vind je het belangrijk in het leven om gelukkig te zijn? 


51

Dat is een foefje. 

52 

vrnd1: waarom had u kinderen? 

drbas: ik heb nog steeds kinderen 

Dat is een fout die ik vaak maak: zijn leven in de verleden tijd zetten. 

vrnd1: goed dan, waarom heeft u kinderen? 

drbas: waarom ik kinderen heb? 

vrnd1: ja 

drbas: mijn zonen zijn van God gegeven 

Is dat een zin uit het dagboek? Een of andere samenvoeging? Hoe 

dan ook, het geeft een vreemd soort troost om dit te horen. Ik 

wapper met mijn handen, loop naar de achterkamer. Het programma 

is goed. Heel erg goed. Niet dat je het voor een echt 

mens zou aanzien, maar het kan je er wel van overtuigen dat het 

daadwerkelijk weet waar het over gaat. Ik leg mijn hand op de zijkant 

van de opeengestapelde processors, het brein. Het zoemt en 

bromt. 


3 

Er kunnen op deze manier weken verstrijken. Ik doe de hele dag 

in stilte mijn werk, lunch in een café, kom thuis in mijn netjes 

onderhouden appartement. Ik maak iets te eten, soms iets wat een 

uitdaging vormt, meestal iets gemakkelijks. Ik knuffel de kat, lees 

het nieuws online, los sudoku’s op totdat mijn hoofd er pijn van 

doet. Ik ben lid van de San Francisco Tennis Club en probeer erbij 

te zijn als er een dubbeltoernooi is met open inschrijving, en zelfs 

op de avond voor singles, als de sfeer wel heel verbeten is. Mooie, 

kortgerokte, gescheiden vrouwen die wanhopige blikken afscheiden, 

als giftige padden. Ooit vroeg ik een advocate of ze iets met 

me wilde gaan drinken, en ze wist niet hoe snel ze mijn auto in 

moest duiken. Het was al veel te lang geleden, vertelde ze later, dat 

ze andermans appartement vanbinnen gezien had. 

Mijn huishoudelijke hulp komt op dinsdag en boent mijn appartement 

tot het blinkt. Ze is een opgewekte Braziliaanse vrouw 

over wie ik weleens fantasieën gehad heb. Ter verdediging van 

mezelf moet ik aanvoeren dat het geen fantasie was over een baas 

die zijn machtspositie uitspeelde, maar over een warm contact 

tussen twee mensen uit verschillende milieus. Minder Caligula, 

meer My Fair Lady. 

Mijn uitstapje naar de jeugdherberg was bedoeld geweest om tijdelijk 

een andere identiteit aan te nemen, maar uiteindelijk was 

me dat niet gelukt. Het meisje, Rachel, en ik ontwaakten in het 

smalle bed, verstrengeld als geliefden. We maakten onze stramme 

lijven van elkaar los en ik voelde mijn hoofd al bonzen. Ontzet 

keek ze naar haar kleren op de grond, alsof ze de scherven zag 

van iets kostbaars wat haar uit handen was geglipt. Het voelde als 

één grote ellende. Dat was het juiste moment geweest om haar 


53

de hand te schudden en de bus te nemen, terug naar de Mission, 

maar ik deed iets waarmee ik mezelf verbaasde: ik ging weer liggen 

en vertelde haar tot in de details wie ik was en waar ik woonde. 

Ik gaf haar zelfs mijn visitekaartje. Waarna ze mij verbaasde: ze 

moest lachen. 

En dus word ik getroffen door een opgetogen, maar ook angstig 

voorgevoel, een blijdschap die gepaard gaat met de overtuiging 

dat mij een kosmische afstraffing te wachten staat, op het moment 

dat het volgende bericht in mijn mailbox verschijnt: 

54 

Alles chil? ik en me cluppie gaan vanavond Stinson onveilig 

make... Kom je ook? Je zal je zeker thuis voelen lol... echt, zou 

cool zijn je daar es te zien... r 

De jeugdherberg, dat is nu drie weken geleden, lang voorbij de 

termijn om het vuurtje nog eens op te stoken. En ik sta ervan te 

kijken hoe fout het mailtje is: de schattige spelfouten, haar toontje, 

alleen al het feit van zijn bestaan. Een meisje van twintig dat 

haar middelbare school nog moet afmaken: lol. 

Hoe is het mogelijk dat ze nu al een ‘cluppie’ in Marin County 

heeft? Ik kan alleen maar hopen dat ze niet haar familie bedoelt. 

Ik vraag drbas wat ik ermee aanmoet. 

drbas: het is normaal om afspraakjes te maken voordat je gaat 

trouwen 

Aan het eind van mijn werkdag bekijk ik mezelf in het make-upspiegeltje 

van mijn auto – er zijn geen spiegels bij Amiante Systems 

– en maak me zorgen om mijn onschuldige blik. Ik ben de 

gescheiden zoon van een zelfmoordenaar, maar die tsunami’s zijn 

over mij heen geraasd zonder zichtbare sporen te hebben nagelaten. 

Het is waar dat mannen uit San Francisco bekendstaan om 

hun Peter Pan-syndroom en ik moet toegeven dat ik een vochtinbrengende 

crème gebruik. Toch zou ik graag een wat karakteristiekere 

kop hebben. Als ik glimlach, ontspringen er rimpels 

aan mijn ogen, een heel kluitje, als de snorharen van een kat. Als 


ik stop met glimlachen, blijft elk van die rimpels vaag zichtbaar. 

Verder lijkt het leven mij ongemoeid te hebben gelaten. 

En moet je zien hoe ik me kleed. De ongedwongen sfeer bij 

Amiante Systems heeft me geen goed gedaan. Ik zie eruit als een 

conservatieve webdesigner die zijn best doet zich niet te kleden 

als een conservatieve webdesigner. Er spreekt een zweem van opstandigheid 

uit: een te grote kraag, een broek die te strak om mijn 

dijen zit, manchetknopen die te Frans zijn, maar opstandig tegen 

wie? Laham draagt een bajoe koeroeng en een synthetische trainingsbroek; 

Livorno, zelf uitgedost als een republikein uit de tijd 

van Eisenhower, vindt dat ik ‘elegant’ gekleed ga. Ik voel me net 

als Toler, iemand die zich vermomd heeft als degene die hij werkelijk 

is. 

Ik heb geen idee hoe dit zou vallen bij Rachel en haar hippievrienden 

in Marin County, met hun dreadlocks en grofgeweven 

poncho’s. Dus hoezeer ik het zelf ook afkeur, ik rij naar huis en 

verander van gedaante. Met een versleten spijkerbroek, sneakers 

en een ironisch bedoeld T-shirt daal ik af tot de gewenste leeftijdscategorie. 

Quasigrootstedelijk, en hoewel zij quasipastoraal 

zijn, zou dat weleens goed uit kunnen pakken. Ik moet zeggen, de 

verandering is overtuigend. Kon ik nu ook maar mijn glimmende 

niet-ironisch bedoelde Subaru omruilen voor een oude Europese 

dieselzuiper. 

Nou goed. De route die ik volg – over de Golden Gate Bridge 

en over de rotsachtige, grillige kaap naar boven – is een van de 

redenen dat ik in San Francisco ben gaan wonen. De mensen zijn 

hier misschien stinkend rijk, maar aan de majestueuze toegang tot 

Marin County doet dat niets af. 

Op het parkeerterrein van Stinson Beach trek ik mijn sweater 

uit en werp hem op de passagiersstoel. De mist is vandaag niet komen 

opzetten en het is warm. Het voelt hier zelfs echt als Californië, 

het Californische ideaal. Op het strand zie ik stelletjes – man 

vrouw, man man, man hond – heen en weer lopen langs de grens 

tussen land en water. In de buurt van de rotsen vormen kinderen 

her en der kringetjes. Ik zie een groep bongospelers. Ik loop er in 

een wijde boog omheen en scan de meisjes. Zou ik Rachel herken- 


55

nen? Wat me vooral bijstaat, is hoe ze die nacht in mijn armen 

sliep. 

Ze zit niet bij de bongospelers. Ik loop door, naar een gezelschap 

dat een stuk of wat honden bij zich heeft die halsdoekjes om hebben, 

terwijl ik worstel om een nonchalante indruk te maken en 

tegelijk geen zand in mijn schoenen te krijgen. Een paar meisjes 

komen in aanmerking. Ik betrap mezelf erop een wellustige blik 

op ze te werpen. Is zij het soms? Of zij? Of zij? 

‘Neill.’ 

Rachel staat rechts van mij, helemaal zichzelf. Ik was geen moment 

vergeten hoe ze eruitzag; ik was alleen vergeten dat ik het 

wist. Het golvende donkerblonde haar, haar stralende glimlach en 

haar ongekunstelde, vorstelijke houding: niet zozeer die van een 

koningin, maar van een reiger. Wat een opluchting. Ze staat tegen 

de rotsen aan met een jongen die in niets op een hippie lijkt; 

zijn overhemd is tot aan het bovenste knoopje dicht. Ik heb onmiddellijk 

spijt van mijn T-shirt. Ze drinken witte wijn uit echte 

glazen. Rachel lijkt te veel eyeliner te hebben gebruikt, maar er is 

eigenlijk maar weinig waarmee ze haar opgewekte, kordate verschijning 

zou kunnen bederven. Ze zwaait naar me alsof ze op een 

boot staat die naar de wal komt. Of beter gezegd, alsof zij aan wal 

staat en ik op de boot. 

‘Je ziet er prachtig uit,’ zeg ik. Ik meen het. Ze lijkt kwieker, vol 

van leven. 

‘Echt?’ zegt ze. Ze reageert blij en verrast. Daarna herstelt ze 

zich. ‘Ik ben begonnen met hardlopen.’ 

‘Dat is niet wat ik bedoel.’ 

Ze maakt een gebaar naar de jongen naast haar. ‘Dit is Raj.’ 

‘Afkorting van Rajasthan,’ zegt hij, en hij schudt mij de hand. 

‘Jammer genoeg.’ Hij is lelieblank, maar we zijn hier in Marin 

County, de broedplaats van de Amerikaanse taliban. Al was hij 

roodharig en zonverbrand en had hij een achternaam als Kreuzer 

of Fitzpatrick, dan nog kon hij Raj, Rasheed of Rumi heten. 

‘Je ziet er moe uit,’ zegt Rachel, die een klopje geeft tegen de rots 

naast haar. Ze heeft iets nieuws in haar haar: een geverfde vlecht 

met kleurige kraaltjes, die pal voor haar rechteroog hangt. Ik steek 

56 


mijn hand uit en duw die vlecht achter haar oor, een gebaar waar 

ik mezelf mee verbaas. 

‘Ik heb hard gewerkt,’ zeg ik. 

‘Wil je een slokje sancerre?’ vraagt Raj. 

Ik wantrouw mensen die een variëteit benoemen, vooral als er 

verder geen keus is. Maar er speelt ook een minder onschuldige 

gedachte door mijn hoofd: wat doet die vent hier? Iemand die zo 

ongeveer van hetzelfde type lijkt als ik? 

‘Dus jij zit in de software, begrijp ik,’ zegt hij. 

‘Nee,’ zeg ik. 

‘Maar dat heb je me toen toch verteld?’ zegt Rachel. ‘In de 

jeugdherberg?’ 

Raj vertrekt geen spier. Hij lijkt te weten waar we elkaar van 

kennen. 

‘Ik werk voor een softwarebedrijf,’ zeg ik. 

‘In de verkoop,’ zegt Raj. 

‘Productontwikkeling. Het is een heel verhaal.’ 

‘Het is niet om je de maat te nemen,’ zegt Raj. ‘Zelf ben ik 

makelaar. Niet een of ander hypocriet rijkeluiskind uit Marin 

County.’ 

‘Mooi,’ zeg ik. ‘In dat geval lust ik wel een slokje.’ 

‘Ik kom wel van Bennington College. Dat spreekt dan weer in 

mijn nadeel.’ 

Rachel glimlacht naar mij en dan naar hem en weer terug, alsof 

ze een leuke tennismatch bijwoont. 

‘Is het een stealth company, een bedrijf waar ze in stilte aan iets 

nieuws werken?’ vraagt Raj. 

‘Ik vraag me eigenlijk af of je het wel een bedrijf kunt noemen. 

Maar je hebt gelijk, we houden het stil. We maken chatbots, computersoftware 

waar je mee kunt praten.’ 

‘Interessant,’ zegt hij, hoewel hij het tegenovergestelde lijkt te 

bedoelen. ‘Rachel, hoe laat zou Trevor komen?’ 

‘Misschien kan hij niet weg uit de koffiebar,’ zegt ze. 

Mijn god, is er dan nog iemand in het spel? 

‘Ik werk daar,’ zegt ze tegen mij. 

‘Ik dacht dat je op school zat,’ zeg ik. 


57

‘Mijn werkervaring levert studiepunten op,’ zegt ze. ‘Het gaat 

hier heel anders dan in New Jersey.’ 

‘En dat is een goede zaak?’ 

‘Een héél goede zaak.’ Ze slaat een arm om mijn schouder en 

geeft me een kus op de wang. Is ze dronken? Ik herinner me deze 

vreemde vorm van intimiteit uit de tijd dat ik studeerde. De 

omhelzingen en de kussen op de wang waarvan later bleek dat ze 

niets te betekenen hadden. Het duurde maanden voordat tot me 

doordrong dat mijn ex ook werkelijk in me geïnteresseerd was; 

ik dacht dat ze alleen maar wilde checken of ze nog aantrekkelijk 

was. 

De zon hangt als een kneedbare bol boven zee. Als de mist uitblijft, 

kunnen we hem misschien zien ondergaan. 

‘Ik wilde je heel graag eens ontmoeten,’ zegt Raj. Hij stopt een 

pijp en houdt me die voor. Ik ben niet dol op marihuana, maar 

de dope weigeren van iemand uit Californië is zoiets als dat je de 

thee weigert van een Afghaan. En ik begin me toch al een eikel te 

voelen. Als het de bedoeling is dat we gaan vechten om het meisje 

heeft hij daar net zomin plezier in als ik. 

Ik neem een trekje. Raj knikt, te gek man, en neemt de pijp weer 

van mij over. Rachel haalt haar arm weer achter mijn nek vandaan 

en gaat op het zand zitten, achteroverhangend op haar ellebogen. 

Er speelt een briesje door haar haar, een meteorologisch complot 

om haar mooier te maken dan ze in werkelijkheid is. 

‘Ik neem aan dat het een makkie is om hier huizen te verkopen,’ 

zeg ik, gebarend naar de perfecte manier waarop de zee hier op 

het zand slaat. 

‘Je zou het wel naar je zin hebben, hier bij ons,’ zegt Raj. ‘Je lijkt 

me een vrije geest.’ 

Wat heeft dat in godsnaam te betekenen? 

‘Hé, hé!’ roept een jongen die onze kant op komt geploeterd. 

Het is Trevor. Ik zie tot mijn opluchting dat hij jong is, piepjong, 

en heel anders dan wij. Hij draagt – geheel volgens verwachting – 

een gebreide poncho en gevlochten sandalen. ‘Raj, Rach, wazzup?’ 

Er worden handen tegen elkaar geketst en kussen uitgedeeld, hij is 

zo vriendelijk als een puppy. 

58 


‘Dit is Neill,’ zegt Rachel. 

‘De beroemde Neill!’ zegt hij. ‘Hoe ist?’ 

‘Neill maakt chatbots,’ zegt Raj. 

‘Whoo!’ zegt Trevor, die naast Rachel op de grond neerploft en 

een gebaar maakt naar de pijp. 

‘Dat is computersoftware waar je mee kunt praten,’ zegt Raj. 

‘Zoals... voor mensen die geen vrienden hebben?’ 

‘Er zijn nog geen commerciële toepassingen,’ zeg ik. Op enig 

moment in mijn leven ben ik kennelijk het soort persoon geworden 

dat in een normaal gesprek over ‘commerciële toepassingen’ 

begint. Of misschien ben ik gewoon van mijn stuk gebracht: ik 

weet niets te zeggen op ‘hoe ist’. 

‘Ik weet waar het bedrijfsleven dit het eerst voor gaat gebruiken,’ 

zegt Trevor, die een lange rookpluim uitblaast en een ernstig 

gezicht trekt. ‘Robottelefoonseks.’ 

Ik lach, maar ik ben de enige. Het is kennelijk niet als grap bedoeld. 

‘Terwijl wij gewone telefoonseks zelfs al niks vinden,’ voegt Trevor 

eraan toe. 

Raj knikt en Rachel kijkt over zee uit. Ik vraag me af wie hij met 

‘wij’ bedoelt en werk in gedachten de mogelijke gezindheden af. 

Deze twee jongens verspreiden een evangelische gloed die wel wat 

aan de mormonen doet denken, maar we zitten hier marihuana te 

roken. Jehova’s getuigen? Zelfde bezwaar. Wat heb je nog meer? 

Katholieken? Lutheranen? 

‘Gefingeerde telefoonseks,’ zegt Raj, ‘dat klinkt als een opeenstapeling 

van alles wat fout is op de wereld.’ 

‘Ik zou niet overdrijven,’ zeg ik. ‘Wat dacht je van armoede, 

oorlog en volkerenmoord?’ 

‘Heb je ooit gehoord van Bend Over Boyfriend?’ vraagt Trevor, 

die op zijn knieën gaat zitten en mijn kant op schuift. Hij ruikt 

naar koffiebonen. ‘Het is een pakket dat je kunt kopen, bij de 

seksshop. Voor negenenzestig dollar vijfennegentig krijg je een 

voorbindpenis, wat glijmiddel en een instructiefilm op dvd. Daarop 

wordt aan vrouwen voorgedaan hoe ze hun vriend in de kont 

kunnen naaien.’ 


59

‘Getver,’ zegt Rachel. 

‘En waarom denk je dat een vrouw zoiets zou willen? Dat zal ik 

je vertellen. Uit pure wanhoop. Ze komen thuis... en er steekt me 

toch een poolwind op. Er is geen klík. Een of ander bedrijf zegt: 

“Geef me zeventig dollar en ik zorg ervoor dat jullie klikken. Steek 

gewoon dat ding in je vriend z’n achterdeur.” En pats, ze trappen 

erin. Het zijn bedrijven die misbruik maken van onze angsten en 

zwakheden. Jij zegt dat oorlog erger is, maar dit ís oorlog. En het is 

een oorlog die we verliezen.’ 

Rachel staat op om het zand van haar benen te kloppen. ‘Ik ga 

het water uitproberen.’ 

‘Ik ga mee,’ zegt Trevor, die opspringt. 

Ze steekt een hand op, maakt een afwerend gebaar. ‘Blijf jij 

maar hier om over achterdeuren te praten.’ 

Trevor uit een kreet van wanhoop en werpt zijn armen in de 

lucht. Met een glimlach draait hij zich weer om naar ons mannen. 

‘Ik doe iets verkeerd.’ 

‘Je bent te cru,’ zegt Raj. 

‘Ik had daar niet over moeten beginnen waar Rach bij was.’ 

‘Over voorbindpenissen?’ vraag ik. ‘Of oorlog?’ 

‘Ze is een bijzondere jonge vrouw,’ zegt Raj, die het laatste restje 

wijn onder ons verdeelt. ‘Ik vond haar meteen al leuk, vanaf de 

eerste meeting die ze bijwoonde.’ Hij kijkt naar mij. ‘Neill, je zou 

ook eens zo’n meeting moeten meemaken.’ 

Het werkt altijd op mijn zenuwen als iemand mij zonder noodzaak 

bij mijn naam noemt; het is een tactiek die je leert in sektes 

en op managementcursussen. 

‘Ik ben heel ruimdenkend,’ zeg ik. ‘Zolang ik er maar buiten 

word gelaten.’ 

‘Ik weet dat Zuivere Verhoudingen een slechte reputatie heeft, 

maar dat is onverdiend.’ 

‘Daar ging ik zonder meer van uit.’ Ik heb nog nooit gehoord 

van ‘Zuivere verhoudingen’. 

‘Het gaat niet om de seks. Het gaat om de verbinding, de klik die 

je hebt.’ 

‘Je kunt het zien als een oefening in spiritualiteit,’ zegt Trevor. 

60 


‘Het gaat erom dat je zelf zuiver bent, wat de enige manier is om 

zuiver te zijn in je verhoudingen met anderen. En om weerstand 

te bieden tegen die kuttige commercie, bedrijven die je godverdomme 

het bloed...’ 

‘Trevor,’ zegt Raj. 

‘Het spijt me, kerel,’ zegt Trevor. ‘Ik weet niet wat me bezielde.’ 

Maar hij glimlacht en leunt achterover in het zand. Het is wel duidelijk 

dat hij precíes weet wat hem bezielde, en dat het een goede 

zaak is waar hij plezier in heeft. 

‘Als een meeting niet jouw ding is,’ zegt Raj, ‘kom dan mee op 

retraite. Dat is met mannen onder elkaar.’ 

Geen denken aan. Ik heb de eerste twintig jaar van mijn leven 

zuidelijke evangelisten van mij af moeten slaan en ben nu niet 

meer te bekeren. Ik geloof niet in zuiverheid en hou niet van het 

woord ‘verhoudingen’. 

‘Is Rachel aangesloten?’ vraag ik. 

Raj knikt. ‘Zuivere Verhoudingen is niet voor iedereen weggelegd. 

Maar wel voor mensen als Rachel, die, nu ja, je weet wel, 

nogal wat minder zuivere verhoudingen gehad heeft.’ 

Ik geloof niet dat hij doelt op de jeugdherberg, een gebeuren dat 

zo zuiver was dat je het bijna gedistilleerd zou kunnen noemen. Er 

stuift een bastaardhond voorbij – een mengeling van een pitbull 

en een dalmatiër, kan dat? – die achter een tennisbal aan zit. In 

de verte raapt Rachel een schelp op. Het water komt op haar af 

geraast en kolkt rond haar enkels en polsen. 

‘Ze heeft een oude ziel, dat meisje van jou,’ zegt Raj. 

Dat meisje van mij? 

‘Klopt,’ zegt Trevor. ‘Maar ze heeft ook nogal wat obstakels op 

haar weg. Daar moeten we eerlijk over zijn.’ 

Daar komt ze aan, terug uit zee, met haar sneakers bungelend 

aan haar vingers en zand aan haar voeten. Tijdens het lopen kruist 

ze haar enkels, een elegante, eigenzinnige struikelpas waaruit iets 

van bedeesdheid en verbazing spreekt. Ik begrijp waarom ik hier 

op het strand ben uitgenodigd, na onze eerste onceremonieuze 

ontmoeting: ze is gek. Ze woont nog geen maand in Californië en 

heeft zich nu al bij een sekte aangesloten. 


61

Terug op het parkeerterrein blijkt dat Trevor naar het strand is 

gelift en dat Raj een Porsche zonder achterbank heeft. En dus valt 

mij de taak toe om Rachel naar de pizzeria te rijden. Eenmaal daar 

laten Raj en Trevor zich geen van beiden nog zien. 

‘Ze wilden je gewoon een keertje ontmoeten,’ zegt Rachel. 

Dus ze hebben over me gesproken. Misschien wel diepgaand. Kan 

iemand die zo oppervlakkig is als ik diepgaand besproken worden? 

‘Trevor vindt het cool, de manier waarop wij elkaar ontmoet 

hebben. Hij heeft iets van: wat een avontuurlijke vent is dat. Iemand 

die niet bang is om een klik aan te gaan.’ 

‘Je hebt hem niets verteld over mijn smoesje.’ 

‘Dat detail heb ik achterwege gelaten.’ Ze lacht. Het is een spontane, 

opgewekte lach, moet ik zeggen. Heel anders dan ik me 

voorstel van een sektelid. 

‘Wat is dat voor club waarbij jij je hebt aangesloten?’ 

‘Zuivere Verhoudingen? Dat is een soort groepstherapie.’ 

‘Maar er is veel politieke praat bij. Over de commercie en zo.’ 

‘Dat is meer wat Trevor ervan maakt. Hun punt is, geloof ik, dat 

seks het enige is wat ze ons niet af kunnen pakken om weer aan 

ons terug te verkopen.’ 

‘Die klik, is dat een soort jargon?’ 

‘De meeste mensen raken hun klik kwijt. Ze trekken zich als het 

ware in zichzelf terug.’ 

Ik haal eens diep adem en stel me voor dat Rachel lid is van een 

oude stam – bijvoorbeeld een maorivrouw, met een kin die overdekt 

is met fascinerende tatoeages – en uitleg geeft over de stokoude 

tradities die ze in ere houdt. Die strategie helpt om me door 

dit soort gesprekken heen te kunnen slaan. 

‘Ze hebben absoluut hun eigen manier van praten,’ zegt ze. ‘Met 

elkaar klikken. De filtratie van het eigen ik. Het doet een beetje 

denken aan de Anonieme Alcoholisten. Heb jij weleens bij de AA 

gezeten?’ 

‘Nee. Jij wel dan?’ 

‘Gerechtelijk bevel.’ 

Ik nip aan mijn biertje. ‘Raj vertelde al dat je een paar onzuivere 

verhoudingen gehad hebt.’ 

62 


Ze schraapt haar keel. ‘Had hij dat maar niet gezegd.’ 

‘Dan weet je het in elk geval.’ 

‘Wil je weten wat er gebeurd is?’ 

Ik haal er de wijsheid bij van mijn jaren, de wijsheid om geen 

vragen te stellen waarop ik het antwoord niet wil weten. Onzuivere 

verhoudingen. Die heb ik vast ook wel gehad, vooral in mijn 

draaideurjaren. Ik hoef die van haar niet te kennen. Ik wíl het wel 

weten, maar het is beter – voor mijn gemoedsrust – van niet. 

Is gemoedsrust tegenwoordig mijn hoogste streven? Ben ik in 

zo’n afgrijselijke impasse terechtgekomen dat ik alleen nog maar 

minder van het leven wil? 

‘Vertel maar,’ zeg ik. 

Ze kijkt van me weg, naar de bar, waar een gezin staat om af te 

rekenen. ‘Ik had een hufterig vriendje,’ zegt ze zachtjes. ‘Het was 

hem er alleen maar om te doen om filmpjes te kunnen maken. 

Snap je wat ik bedoel? Hij heeft er eentje op het internet gezet.’ Ze 

schraapt alweer haar keel. ‘Of eerlijk gezegd, meer dan één.’ 

Ik laat die mededeling in de lucht hangen en probeer het gewicht 

daarvan te bevatten, de reikwijdte. Ze draait haar hoofd 

weer mijn kant op en kijkt me aan, in afwachting van mijn salomonsoordeel. 

‘Dat is niet best, toch?’ zegt ze. 

‘Het is geen vorm van dienstverlening om op je cv te zetten,’ zeg 

ik. ‘Maar ik heb wel ergere dingen gehoord.’ 

‘Het is een verraad voor altijd.’ 

Voor eeuwig en altijd. Het is een vernedering die blijft dreigen, 

een paar muisklikken verderop. Erger nog, het is een vergrijp 

waarvoor elk van haar andere geliefden zal boeten. Maar de plafondventilator 

blaast door haar haren, op dezelfde manier als de 

wind op het strand, en voor mij is ze nu een mooie, gekwetste, 

kordate vrouw. 


63

64 

4 

Dat neemt niet weg dat ik een paar uur online ga, op onderzoek 

naar Zuivere Verhoudingen. De website ziet er professioneel uit, 

maar geeft weinig opheldering. Er wordt aanbevolen om ter orientatie 

een bezoek te brengen aan ‘de loge’, niet ver van at&t 

Park. Daar wordt een reeks van ‘workshops’ georganiseerd: klikins, 

meditatie-outs, purificaties, iets wat de vam-methode genoemd 

wordt. Verdacht genoeg zijn het allemaal gedeponeerde 

handelsmerken en prijzig is het ook al. Het geheel is een ratjetoe 

van boeddhisme, chakra’s en zwaaien met kristallen. Jezelf purificeren 

– er worden retraites en purificerende bijeenkomsten 

aangeboden – is de eerste stap om een niveau van geestelijke 

verlichting te bereiken dat op een vaag omschreven manier tot 

gelukkige relaties leidt, of wat wordt beschreven als een ‘diepe 

limbische klik’ met je ‘intimus’. Het jargon is schrikbarend. Maar 

als ze nu eens een mormoon was geweest? Een Jehova’s getuige? 

Of – God verhoede het – een christenfundamentaliste? Zou dat 

minder schrikbarend zijn geweest? In zekere zin is dit spirituele 

zakenimperium een praktische aangelegenheid. Je geeft je geld, 

er wordt je een oplossing aangereikt en dan ben je klaar. Ik ben 

zeker niet iemand die gelooft dat er maar één Weg naar de Waarheid 

is. Ze is op zoek, en als dit een bruikbaar pad voor haar is, 

dan is dat in orde. Zolang mij maar nooit gevraagd wordt of ik 

een klik-in wil bijwonen. 

drbas: wat heb je dit weekend gedaan, vrnd1? 

vrnd1: ik heb een meisje opgezocht 

drbas: hoe oud is dat meisje? 

vrnd1: twintig 

drbas: volgens de wet is ze dan volwassen 


vrnd1: ik ben blij dat u er zo over denkt 

drbas: willie zegt altijd: met twintig ben je oud genoeg 

Altijd maar die Willie. Wat vindt hij er zélf van? Het valt niet mee 

om die ene pit uit de kalebas te schudden. 

vrnd1: bent u dat met willie eens? 

drbas: wat willie ergens van denkt, is de zaak van willie 

vrnd1: maar wat vindt u zelf van een man van in de dertig die 

een relatie heeft met een vrouw van twintig? 

drbas: het is verstandig eerst een halfjaartje met elkaar om te 

gaan voordat je gaat trouwen 

[280959: dominante categorie ≠ dating; dominante categorieën = 

leeftijd, fatsoen] 

drbas: wat ik vind van een man van in de dertig die een verhouding 

heeft met een vrouw van twintig, is mijn opvatting 

vrnd1: maar kunt u uw mening toelichten? 

dras: meningen zijn net als lelijke kinderen... je bent hoe dan 

ook aan ze gehecht 

Ik hou wel van zijn kwinkslagen, al vraag ik me af tegen wie hij 

dat soort dingen zei. Niet tegen ons. Misschien dat hij door zijn 

kwinkslagen heen was tegen de tijd dat hij thuiskwam uit de kliniek. 

Hij kwam meestal kort voor het ‘souper’ binnenzetten (we 

mochten het geen avondeten noemen), ging dan uitgebreid zijn 

handen wassen, schoof bij ons aan en luisterde toe hoe Libby ons 

uithoorde over school, waarna hij in een grimmig stilzwijgen op 

zijn werkkamer ging zitten, met gefronste wenkbrauwen, om dan 

waarschijnlijk zijn humoristische terzijdes aan het papier toe te 

vertrouwen. 

Het ritmische ting-tok-ting-tok van Livorno, die oefent met zijn 

putter, komt ten einde. Hij verschijnt bij mij in de deuropening. 

‘Adam en zijn emotionele heuristiek.’ Hij maakt een afwijzend gebaar, 

maar zijn stem klinkt onzeker. ‘Denkt hij soms dat ik me 


65

daar niet van bewust ben? Ik heb de eerste prototypes ontwikkeld 

voor affective computing.’ Ik neem aan dat hij het over de Zeven 

Zonden heeft, al vraag ik me af of er verder ook maar iemand is 

die vindt dat ze als zodanig functioneren. ‘Als iemand zich bewust 

is van de beperkingen, ben ik het. Zolang we nog geen computer 

hebben die de informatie parallel kan verwerken, zoals onze hersenen 

dat kunnen, met kabels en processors die een fundamentele 

eenheid vormen... tot we zover zijn, is het niet meer dan een gezelschapsspel 

wat we hier doen.’ 

‘Klopt,’ zeg ik. Hoewel ik me meen te herinneren dat de turingtest 

op een gezelschapsspel gebaseerd is, het zogenaamde ‘imitatiespel’, 

dat in Turings tijd kennelijk nogal in zwang was. Een man 

en een vrouw worden elk naar een andere kamer gestuurd, waarna 

de andere feestgangers briefjes met vragen naar beide spelers 

doorspelen, zonder te weten wie in welke kamer zit. Dan gaat het 

om twee mensen, natuurlijk, dus het doel is erachter te komen wie 

van de twee de vrouw is. Een bescheiden, gesanctioneerde vorm 

van genderbenden. 

‘Maar ik heb geen idee welke frames zijn opgepikt en welke 

niet,’ zegt Livorno. ‘Ik heb nog niets bespeurd van een romantische 

geaardheid.’ 

‘Hij was romantisch met een grote R. Hij zou bereid zijn geweest 

zijn eer te verdedigen in een duel, met pistolen. Maar in zijn 

dagboeken vind je niets terug waar die romantiek met een kleine r 

op kan inhaken.’ 

‘Maar er moet toch iets te vinden zijn.’ Livorno wijst naar het 

toetsenbord. ‘Hoor hem eens voorzichtig uit over het huwelijk 

van je ouders.’ 

66 

vrnd1: wat zijn uw oudste herinneringen aan hoe u uw vrouw 

ontmoette? 

drbas: mijn herinneringen bestaan allemaal tegelijkertijd 

[280965: ‘oudste herinneringen aan toen u uw vrouw ontmoette’ 

= ‘herinneringen aan toen u voor het eerst uw vrouw ontmoette’; 

herhaal] 


drbas: we zaten allebei bij een studentenvereniging, ik bij die 

van de heren en zij bij die van de dames, maar dat is niet waar 

we elkaar van kennen. er werd een ouderweekend georganiseerd 

waar mijn vader naartoe kwam en zij reed de bumper 

van zijn auto aan kreukels. mijn vader heeft het haar nooit 

kunnen vergeven: ze reed in een ford 

Dat is een hele brok tekst uit het dagboek. Ik ben gek op die oude 

verhalen, hoewel ze klinken alsof hij weleens een loopje met de 

waarheid heeft genomen. Zelfs als hij schrijft over dingen die pas 

gebeurd waren, maken die verhalen een net iets te gepolijste indruk. 

Toch zou ik er wel meer willen horen; ik denk alleen niet dat 

Livorno daar genoegen mee zou nemen. 

vrnd1: dat is een mooi verhaal 

drbas: dank je 

vrnd1: heeft u seks gehad voor het huwelijk? 

drbas: ???? 

vrnd1: heeft u seksuele gemeenschap gehad voor het huwelijk? 

drbas: als jullie niet getest zijn, moet ik erop aandringen dat je 

een preservatief middel gebruikt 

Dat komt niet uit de dagboeken, maar uit de medische informatie 

die we hebben gedownload. Of tenminste, dat neem ik aan. Ik 

weet niet hoe mijn vader zo’n advies zou hebben verwoord, en of 

hij het zelfs maar gegeven zou hebben. 

vrnd1: stemt u in met seks voor het huwelijk? 

drbas: het is mij niet bekend welk standpunt seks voor het huwelijk 

dienaangaande inneemt 

[280974: ‘seks voor het huwelijk’ = categorie ‘opinie’, ≠ categorie 

‘agens’] 

vrnd1: laten we het over de liefde hebben. was u verliefd op 

libby? 


67

68 

drbas: libby is mijn vrouw 

vrnd1: wanneer wist u dat u verliefd op haar was? 

Dat moet hij even verwerken. 

drbas: alex werd geboren 

‘Alex is mijn oudere broer,’ zeg ik tegen Livorno. Wat het antwoord 

nog niet kan verklaren. Misschien was het pas bij de geboorte 

van Alex dat mijn vader het woord ‘liefde’ in zijn dagboek 

noteerde, of anders was het de dag waarop hij pas echt van mijn 

moeder was gaan houden. Ik vraag me af welke van de twee erger 

is. In het tweede geval wist ik in elk geval zeker dat hij van haar 

gehouden heeft. 

vrnd1: wat waren haar sterke kanten? 

drbas: ???? 

vrnd1: sterke kanten = positieve eigenschappen 

drbas: ze is een mooie, markante, achtenswaardige vrouw 

vrnd1: had u respect voor haar of hield u van haar? 

drbas: ik heb het grootste respect voor mensen die zich inzetten 

voor de armenzorg 

vrnd1: wat wilde ze van u? 

drbas: wie? 

vrnd1: uw vrouw 

drbas: ze wil dat ik voor vijven de kleren ophaal bij de stomerij 

Ik proef het zuur in mijn keel, alsof ik op het spoor ben van een 

groot geheim! Ik laat me meeslepen. 

‘Zijn antwoorden zijn niet meer zo onwillekeurig als eerst,’ zegt 

Livorno, ‘maar toch kloppen ze vaak niet.’ 

‘Ik neem aan dat het nog wel even duurt voordat de frames volledig 

geïnstalleerd zijn. De dagboeken zijn omvangrijk.’ 

‘En ascetisch van aard. Maar als het nu eens een structureel probleem 

is? We hebben zijn hersenen geconstrueerd, maar hij heeft 

geen onderbuik. Wist je dat patiënten met een hersenaandoening 


die maakt dat het contact tussen de emoties en de hersens is verbroken 

zich irrationeel gaan gedragen?’ 

‘Ik dacht dat je tegen een computerprogramma was waarin 

emoties een rol speelden?’ 

‘Natuurlijk. Maar een affectief frame...’ Livorno loopt de kamer 

uit en zijn stem klinkt zachter. Hij heeft zijn aandacht weer bij zijn 

putter. ‘Iets in de trant van de Zeven Zonden,’ zegt hij over zijn 

schouder. 

vrnd1: hebt u behoefte aan gevoelens? 

drbas: het is goed om gevoelens van liefde te hebben voor je 

vrouw, maar het draait vooral om respect 

vrnd1: was onderling respect voor u tweeën voldoende om verbonden 

te blijven? 

drbas: verbonden met wat? 

vrnd1: daar zegt u me wat 

drbas: comfort ontbrak nagenoeg, maar omdat het onbekend 

was, werd het ook niet gemist 

vrnd1: is dat zoals u uw huwelijk zou willen omschrijven? 

drbas: het gaat in het leven om meer dan gelukkig zijn 

Ik sluit de deur van mijn kamer en bel Libby. 

‘Het kan praten,’ zeg ik. 

‘Klinkt het als je vader?’ vraagt ze. Ik hoor een kraan die wordt 

dichtgedraaid: ze doet de vaat. In gedachten zie ik voor me hoe ze 

haar handen afdroogt en de handdoek in de ring stopt die vlak onder 

het maïsgele aanrechtblad hangt. Behalve dat ze elk jaar een nieuwe 

kalender van de Dierenbescherming heeft, is er sinds mijn vertrek 

nooit iets aan de keuken veranderd. De witte lambrisering, de lichtgroene 

muren. De tafel die nodig opnieuw gelakt moet worden, tegen 

het venster geschoven. Koperen bakvormen – rond, vierkant, 

hartvormig, kreeftvormig – die aan spijkers hangen. Ze gebruikt 

graag een donkere, vervormde snijplank, die ze waarschijnlijk nu net 

heeft afgespoeld en achter de gootsteen tegen de muur heeft gezet. 

‘Hij citeerde net uit Ivanhoe. En daarna zei hij dat het om meer 

gaat in het leven dan gelukkig zijn.’ 


69

Aan de andere kant van de lijn hoor ik niets: geen radio, geen 

tv, geen vriendschappelijke stemmen. Ze heeft in de wijde omtrek 

geen buren wonen. 

‘Hij heeft het ook vaak over Willie Beerbaum.’ 

‘Die vrolijke noot zul je wel goed kunnen gebruiken.’ 

‘Ik vind het leuk over hem te horen.’ 

‘Willie was erg vol van zichzelf. Hij zou het prachtig vinden om 

te weten dat hij besproken werd.’ 

‘Het is grappig om te zien hoe Livorno zijn best doet sommige 

van die boerse verhalen tot in de details te doorgronden.’ 

‘En wat doet het met jou?’ 

‘Ik vind het allemaal best,’ zeg ik, hoewel dat niet waar is. Ik heb 

er moeite mee, de manier waarop mijn vader hier uit de klauwen 

van de dood wordt losgeweekt. ‘Het is gewoon mijn werk.’ 

Ik hoor haar ademen in de hoorn. De laatste keer dat ik haar 

opzocht, had ze de telefoon in de keuken nog steeds niet door een 

draadloos toestel vervangen, en nu zie ik voor me hoe ze tegen 

het aanrecht leunt, terwijl het gekrulde snoer aan haar schouder 

trekt. 

‘Maar wat doet dit met de gevoelens die je voor hem hebt?’ 

vraagt ze. 

‘Voor de man of de computer?’ 

‘Volgens Henry maakt dat geen verschil, toch?’ reageert ze gevat, 

maar haar stem weet die humor niet vast te houden. ‘De man, 

natuurlijk.’ 

‘Geloofde hij echt alles wat hij in zijn dagboeken schreef?’ 

‘Ik heb nooit de kans gehad om hem dat te vragen.’ 

‘Hij lijkt nu gewoon grappiger. Ruimdenkender. Levendiger.’ 

‘De computer lijkt levendiger dan de man,’ zegt ze. ‘Je moet wel 

weten dat je vader een goed gevoel voor humor had. Toen je klein 

was, kon hij je echt aan het schateren maken.’ 

‘Echt?’ Daar kan ik me niets van herinneren. 

‘Hij blies op je buikje. Hij deed of hij je neusje wilde inpikken.’ 

‘Toen ik een baby was, bedoelt u.’ 

‘Maar later ook.’ Ze geeft geen voorbeelden. ‘Alle belangrijke 

dingen gebeuren eigenlijk voor je zesde levensjaar.’ 

70 


Ik schud mijn hoofd, wat ze natuurlijk niet kan zien. ‘Eigenlijk’, 

jaja. 

‘Ik hoop dat ik die twee uit elkaar kan blijven houden,’ zeg ik. 

‘Ik wil mijn herinneringen aan mijn echte vader niet kwijtraken, 

tekortkomingen en al.’ 

‘We hebben allemaal onze herinneringen en ervaringen. Maar 

misschien dat jouw herinneringen wel wat meer van je echte vader 

kunnen gebruiken.’ 

‘Weet ik.’ 

‘Je doet hem hiermee eer aan. Hij wilde zijn lichaam ter beschikking 

stellen van de wetenschap, maar medische faculteiten 

accepteren geen zelfmoordenaars. Nu hebben we zijn geest ter beschikking 

gesteld.’ 

Dat kan wel zo wezen, bedenk ik, terwijl ik kijk naar het logboek 

van ons gesprek, de tweeduizend zinnen die ik vandaag met hem 

heb uitgewisseld, maar als we zijn lichaam ter beschikking hadden 

gesteld aan de wetenschap, zou ik vast geen baantje hebben aangenomen 

om in zijn lijk te gaan prikken en porren. 


71

72 

5 

Terwijl ik met mijn Subaru op weg ben om Rachel op te halen 

van de Coffee Barn, vraag ik me af waar ik in hemelsnaam mee 

bezig ben. Mijn opgetogenheid, mijn lichtvoetige tred. Is het mijn 

herkomst uit het Amerikaanse zuiden die maakt dat ik zo gefascineerd 

word door een gekwetst vogeltje? Wil ik de rol spelen van 

de prins op het witte paard, de galante redder in de nood? Met 

andere woorden, leef ik me uit in een fantasie van mijn vader? 

‘Het gaat om meer in het leven dan gelukkig zijn.’ De woorden 

van een ongelukkig man die zich helemaal aan zijn situatie heeft 

overgegeven. 

De Coffee Barn is gevestigd in een rechthoekig gebouw in Fairfax, 

op de hoek van Bolinas Road. Rondom zijn hoge, zonbevlekte 

ramen en het staat vol marmeren tafels en ongelijksoortige, zware, 

gelakte houten stoelen van een model dat je in een lerarenkamer 

verwacht. Rachel had gezegd dat er een bar was van graniet, maar 

het blijkt kunststof te zijn, een futuristisch ding dat zogenaamd 

met kwarts is dooraderd en glimt als een kunstzinnig object. Maar 

de espressomachine is het betere werk: een felrood Italiaans apparaat 

van één meter twintig breed. Er staan ook een antieke koperen 

koffieketel en een koperen vat om bonen in te branden, wat 

de eigenaar aan het eind van de dag ook echt doet. Aan de achterwand 

hangt een breed krijtbord met een lijst van drankjes en 

broodjes, alsof het aanbod dagelijks wisselt, wat niet het geval is. 

Rachels alternatieve middelbare school staat haar toe om hier 

maximaal vier uur per dag te werken, zelfs overdag. Daar krijgt 

ze studiepunten voor, en daarnaast volgt ze vier vakken, een lesprogramma 

waar nauwelijks enige regelmaat in zit. Een van haar 

klasgenotes danst bij het San Francisco Ballet, maar de meeste zijn 

gewoon drop-outs, een categorie waar ze zichzelf ook toe rekent. 


Ze is bezig het geld in de fooienpot te tellen – ik mag hopen 

dat het veel is, hier in de op één na rijkste streek van Amerika – 

en daarom ziet ze me niet binnenkomen. Er zijn een paar klanten: 

een oudere hippie die het gratis weekkrantje zit te lezen, een 

vrouw die druk bezig is haar Moleskine notitieboekje vol te krabbelen. 

Een kort moment voel ik me solidair met mijn medeburgers, 

vier volwassenen bij elkaar, evenwichtig verdeeld over de 

curve van het leven, zonder ons te beroemen op onze successen 

of te bezwijken onder onze zorgen, of in elk geval op dit moment 

niet. 

Ik roffel met mijn vingers op het dof klinkende plastic van de 

bar. ‘Graag tien lattes, alstublieft, ma’am,’ zeg ik. 

Haar lippen, die getallen vormen, plooien zich tot een glimlach, 

maar nog zonder op te kijken. 

‘Hoeveel is zevenenveertig gedeeld door vier?’ vraagt ze. 

‘Bijna twaalf.’ 

‘Stelletje krenten,’ zegt ze, en nu kijkt ze wel op. ‘Wil je echt een 

latte?’ 

‘Nee.’ 

‘Ik wil er best eentje voor je maken. Ik ben daar goed in.’ 

‘In dat geval.’ 

Ze begint aan knoppen te draaien en filterhouders leeg te kloppen. 

Haar bewegingen verraden de kalme trots van een professional. 

‘Hoe wist je dat ik het was?’ vraag ik, boven het schurende geluid 

van de melkstomer uit. 

‘Dat voel ik gewoon,’ roept ze. ‘En trouwens, ik ken verder niemand 

die ma’am zegt.’ 

Ik moet betalen voor de latte, tot mijn verbazing. Daarna gooit 

ze haar schort over de haak, grijpt naar haar koffer op wieltjes, 

loopt om het buffet heen, neemt me bij de hand en trekt me de 

zachte avondlucht van Fairfax Avenue in, terwijl ik de warme beker 

met me mee draag. Au revoir, oude hippie. Au revoir, druk 

krabbelaarstertje. Het is vrijdag en we rijden meteen de stad in 

(op mijn instigatie: ze woont bij haar oom en tante, en ik ben er 

volstrekt niet klaar voor om ze te ontmoeten), waar ik me vast heb 


73

voorgenomen de bloemetjes te gaan buitenzetten. 

‘Dat verhaal over die boekenmarkt, sloeg dat aan?’ Dat was het 

alibi dat we hadden bedacht voor haar bezoek aan de stad. 

‘Ik heb gewoon gezegd dat ik de stad in ging.’ 

‘Met...’ 

‘Met jou.’ 

Op weg naar de Subaru schraap ik met een schoen over de kiezelsteentjes. 

Ik had een toelichting verwacht, een nadere uitleg: 

een of andere kerel, een oudere vent, een goede vriend, iemand 

die ik ontmoet heb. Maar er volgt geen uitleg. 

Met jou. 

De draaideur buiten beschouwing gelaten, heb ik sinds mijn 

scheiding nooit meer een heel weekend met een date doorgebracht. 

Dit is dus eigenlijk de allereerste keer, want Erin kon je 

geen date noemen. Zij was degene die deze etage gevonden had. 

Het is een juweeltje van een appartement, de tweede verdieping 

van een pand dat drie verdiepingen hoog is en uitzicht biedt op 

Dolores Park. De enige reden dat het mij toeviel, was dat Erin bij 

mij wegging. Het huurcontract staat nog steeds op haar naam. 

Rachel blijft rondhangen in de buurt van de voordeur, verhangt 

telkens weer haar jas, en intussen bedenk ik hoe vreemd 

het is dat ik degene ben die dit voor het eerst doet. Ik ben er niet 

helemaal gerust op. We zullen uit eten gaan, musea gaan bekijken, 

taxi’s nemen, en zelfs de kroeg opzoeken, dankzij haar zeer 

overtuigende nep-identiteitsbewijs. Maar er zijn ook nog al die 

andere momenten, waarop we niets gepland hebben. Wat moeten 

we dan? Het is juist op die stille momenten dat de generatiekloof 

zich openbaart. 

‘Een kat!’ zegt ze. Dat lokt haar het appartement binnen. ‘Hoe 

heet-ie?’ 

‘Kitty.’ 

‘Daar zul je wel lang over hebben nagedacht.’ 

Die naam kwam van Erin. In haar nieuwe appartement mag ze 

geen huisdieren houden. ‘En dan moet je weten dat ik als kind een 

hond had die Hondie heette.’ 

74 


‘Wat is dit?’ Ze geeft een schop tegen een zwarte koker onder 

het boekenrek. 

‘Mijn telescoop.’ 

‘Een echte wetenschapper,’ zegt ze, en ze loopt de badkamer in. 

Ik schenk een glas witte wijn voor mezelf in – het is er net warm 

genoeg voor – en proef het erotisch genoegen van een meisje dat 

bij mij thuis onder de douche gaat. De eerste keer dat ik ooit samen 

met een meisje onder de douche ging, was in mijn studententijd. 

Ik was gek op haar ambachtelijke manier van schrobben. 

Het idee was om er schoon van te worden; met porno had het 

niets te maken. Ik had nog nooit zoiets intiems gedaan. 

Ik hoor het water ruisen. Het kan natuurlijk dat Rachel haar 

eigen spulletjes heeft meegenomen, maar ik vermoed dat deze 

rugzaktoeriste alleen het hoogstnoodzakelijke met zich meesleept 

en dat ze haar armen nu inzeept met het grote groene stuk olijf- 

en lavendelzeep, waarna ze haar vingers achterwaarts door haar 

donkere, natte haar trekt, zich tastend een weg baant tussen de 

shampooflacons en de etiketten bestudeert, op zoek naar het juiste 

haartype. Ze zeept haar borsten in en wast zich misschien nog 

even extra tussen de benen. Ze heeft immers een date vanavond. 

De kraan wordt dichtgedraaid. Ik hoop dat ze mijn zachtste 

handdoek pakt en plezier beleeft aan de kleine geneugten van 

mijn badkamer: de warmte, de crèmes en lotions, de schone, rimpelige 

stroefheid van het vloerkleedje en de badjas. 

De wijn smaakt naar honing, groene appels en zonlicht. Hoe 

krijgt zo’n wijnboer het voor elkaar! 

De föhn gaat uit en na enig geritsel duikt ze op uit de slaapkamer, 

verkleed als hippie. Gebreide pet, nauwe spijkerbroek, kleine 

schoenen, ruime sweater, een arafatsjaaltje om haar nek. 

‘Is die pet overdone?’ vraagt ze. 

‘Ik weet het niet,’ zeg ik. Ik weet het echt niet. Ik heb nog nooit 

een vriendinnetje gehad dat zich zo kleedde. ‘Het staat wel lief, 

bedoel ik.’ 

Haar gezicht betrekt en ze gooit de pet achter zich op bed. Ze 

maakt zich lang en kijkt naar het plafond, alsof ze in gedachten 

haar tekst repeteert voordat ze de set op moet. ‘Ik heb een heel 


75

weekloon op zak,’ zegt ze, ‘en ik wil oesters eten uit de schelp.’ 

Ze kijkt me aan. We zetten allebei grote ogen op en slaken een 

diepe zucht, proestend om onze nervositeit. 

‘Ik wil je graag trakteren,’ zeg ik. 

Ze schudt haar hoofd. ‘Wel lief. Nou goed, het had erger gekund.’ 

De taxi neemt ons mee over de donkere heuvel van Valencia 

Street, waar de oude nederzetting Mission Dolores uitkijkt op 

Market Street, de brede, grauwe verkeersader die op de stedelijke 

wijzerplaat voor altijd naar twee uur zal blijven wijzen. We passeren 

de antiekzaakjes, de matrassenwinkels en de grote Hondadealer, 

gevestigd in wat lang geleden de Fillmore Ballroom was. Op 

Van Ness Avenue, bij het All Star Cafe, scharrelen de gebruikelijke 

zwervers rond, die in rolstoelen zitten of het zebrapad op stormen 

en ratelende kinderwagens vol blikjes voor zich uit duwen. 

‘Het is elk geval warm buiten,’ zegt Rachel. In vergelijking met 

de avond waarop we elkaar ontmoet hebben, bedoelt ze. 

We vangen een glimp op van het stadhuis, dat vanavond gehuld 

is in een groen licht. Dag van de Aarde? Ramadan? Maar het is 

alweer weg en we spurten langs Seventh en Sixth Avenue, waar 

het plein als een delta volstroomt met de vermoeide massa uit het 

stadsdeel Tenderloin, mensen die aan de fontein zitten en elkaar 

codewoorden toeroepen. Daarna volgt het grote winkelcentrum. 

De megastore van Gap. De Apple Store. Reusachtige tempels, gewijd 

aan het kopen van zooi. 

Ik ben gek op dit kleine plukje wolkenkrabbers, waar het bruist 

van de bescheiden ambities. Ik heb geen idee waarom, sterker 

nog, ik heb vooral slechte herinneringen aan deze buurt: hoe ik 

Erin hier als een privédetective door de straten achtervolgde, in 

een poging te achterhalen waarom ze niet met me wilde trouwen. 

Die week was een dieptepunt. Ze had in stilte het bezopen plan 

opgevat om een graad te behalen als lerares Engels en naar Zuid- 

Amerika te vertrekken. Zo wanhopig graag wilde ze ervandoor. 

Ik volgde haar die dag van de ene winkel naar de andere – in eerste 

instantie voorzichtig, later steeds brutaler – en daarna naar het 

76 


pand van het gemeentelijk vervoersbedrijf, waar ik haar stiekem 

beloerde terwijl ze allerlei foldertjes doornam. Ze leek helemaal 

in haar eigen wereldje verzonken en het drong tot me door dat 

ik haar nog nooit zo gezien had: onbekend en onkenbaar. Precies 

het gevoel dat ik over mezelf had. Hoe pijnlijk dat ook was, ik 

vatte het op als een teken dat we voor elkaar bestemd waren. 

Dat bleek een misvatting te zijn geweest. Maar al zijn er plekken 

in de stad die ik nooit meer onder ogen wil komen (de top van 

Bernard Hill), die treurige dag heeft zijn treurigheid nooit op deze 

wijk weten over te dragen. Hoeveel weemoed kun je voelen door 

een blik te werpen op een tearoom als The Cheesecake Factory? 

Aan een tafeltje in de Ferry Building rolt Rachel een oesterschelp 

heen en weer over haar vingertoppen, terwijl het plafondlicht in 

de glans ervan wordt weerspiegeld. De oesters zijn prachtexemplaren 

uit Point Reyes, zilverachtig en vlezig. Ze draait de schelp 

eerst mijn kant en daarna weer de hare op, trekt allerlei vreemde 

gezichten en lijkt zich af te vragen hoe ze die oester nu precies het 

moederschip moet laten binnenvaren. 

‘Heb je weleens eerder oesters gegeten?’ vraag ik. Ik moet hard 

praten. Het restaurant lijkt wel een beursvloer, zo druk is het. 

‘Ik ben vergeten hoe het ook alweer moest.’ 

‘Wat voor soort had je de vorige keer?’ 

‘Weet ik niet. Zoiets als dit. Er zat misschien wat kaas op.’ 

‘Weet je wel zeker dat je het geen nacho’s waren?’ 

Haar gezicht verstart en ze krijgt een nuffige blik. Ze legt de 

schelp op haar bord, haalt een mes uit haar servetje en probeert 

met een soepele beweging de oester los te snijden, zonder haar 

handen te gebruiken. Hij glijdt naar de linkerkant van de schelp 

en daarna naar rechts, als een skateboarder op een halfpipe. Daarna 

kiepert de schelp om en terwijl haar mes op het lege bord klettert, 

jaagt ze de oester achterna over tafel. Een felrode blos verspreidt 

zich van haar schouders tot over haar voorhoofd. 

‘Dat leek wel een film van de Marx Brothers.’ Ze kijkt niet op en 

zit ineengedoken als een schoolmeisje dat een standje krijgt. ‘Hé.’ 

Ik buig me naar haar toe, zodat ik mijn stem niet hoef te verheffen. 

‘Kijk eens om je heen. Er is niemand die je hier kent.’ 


77

‘Weet ik.’ Ze blijft naar beneden kijken. 

‘Het is niets om je voor te schamen.’ 

Ze blijft roerloos zitten als een hagedis en de blos op haar gezicht 

trekt langzaam weg. Daarna kijkt ze op en glimlacht kordaat. 

‘Dan proberen we het gewoon nog eens,’ zegt ze. 

‘Gebruik dat vorkje. Zorg dat de oester losjes op zijn schelp ligt 

en daarna laat je het hele ding in één keer naar binnen glijden.’ 

‘Zonder saus?’ 

‘Je eerste oester, daar moet je een zuivere verhouding mee hebben.’ 

Ze lacht niet, maar hoeft ook niet meer te blozen. Ze gaat rechtop 

zitten en verandert weer terug in mijn date. Ze neemt de oester 

op, wantrouwig, maar ook geamuseerd, alsof de deugniet haar 

misschien weer in het ootje wil nemen. Ik leun achterover, omhuld 

door het rumoerige gekeuvel van mensen. Ik ben onder de 

indruk van hoe snel ze zich hersteld heeft. Dat lijkt te wijzen op 

een innerlijke kracht die ik niet achter haar gezocht had. In gedachten 

trek ik een zwart hokje om haar heen, om dat moment als 

een foto te omlijsten. Haar nerveuze, vastberaden blik, de druipende 

grijze oester, het harde brood, de gele wijn, de rookpluim 

die achter haar aan de geopende keukendeur ontsnapt. Ze zet de 

schelp aan haar mond, maar bedenkt zich. Met haar vinger pulkt 

ze er een korreltje zand uit. Daarna sluit ze haar ogen en laat de 

oester naar binnen glijden, zodat het vocht langs haar mondhoeken 

druipt, met achterlating van een gruizig spoor. Ze bijt 

één keer, slikt, opent haar ogen en brengt een servetje naar haar 

mond, met een verbaasde en koddige blik, alsof ze daarnet een komische 

duik in het water heeft genomen en nu weer bovenkomt. 

Ik weet niet in welk mentaal fotoalbum ik dit ga opbergen. 

Waarschijnlijk in een van de dikste: ‘Dingen waarvan ik destijds 

dacht dat ze belangrijk waren’ of ‘Een dierbare herinnering aan 

hoe-heet-ze-ook-weer’. 

Of een heel nieuw album, want de menigte achter Rachel gaat 

uiteen en als sluipmoordenaars doemen daar mijn ex-vrouw en 

een man op, die staan te klungelen met hun jassen. Ik had al gehoord 

dat ze een vriend heeft. Ik kijk nog even goed, in de hoop 

78 


dat het gezichtsbedrog is, maar nee. Dit is altijd een risico in San 

Francisco, een grote stad die zich voordoet als provincieplaatsje. 

Ik kom Erin ook weleens in mijn eigen buurtje tegen, waar ze nog 

altijd woont. Maar ik was ervan uitgegaan dat de Ferry Building 

op een veilige afstand lag. Ik sla mijn ogen neer en voel me een 

kort moment door schuld overmand, alsof ik met die herinnering 

in de taxi het Lot hiertoe heb uitgedaagd. Maar natuurlijk kan ik 

Erin niet op zo’n manier oproepen. Ze is geen spook, of een straf 

die mij ten deel valt. Ze is gewoon een ex, ongetwijfeld een van de 

vele exen in dit restaurant, mooi als altijd, een oesterliefhebster 

die zuinig is op haar centjes. Happy hour is net afgelopen. 

‘Oké, nu jij,’ zegt Rachel. 

Ik kijk omlaag en beweeg met mijn wijsvinger over de menukaart, 

zogenaamd om te lezen waar de oesters allemaal vandaan 

komen. ‘Washington State,’ zeg ik. ‘Japan, Nieuw Zeeland, Vancouver, 

Portland.’ Het is zinloos. Ze moeten langs ons tafeltje 

heen en ik kan niet goed genoeg toneelspelen om te doen alsof ik 

verbaasd ben. 

‘Erin,’ zeg ik, terwijl ik opsta, mijn stoel naar achteren schuif en 

begin te zwaaien. Ze kijkt op en ik zie meteen dat ook zij toneelspeelt. 

Ze had me al gezien. Haar vrijer daarentegen lijkt te schrikken, 

alsof ik een bedreiging ben. Hij is knap maar niet te, draagt 

een pak zonder das en een elegante regenjas. Rechte kaken, brede 

schouders. 

‘Wat een verrassing.’ Ze komt op me af voor een omhelzing. We 

zijn daar ongeveer een jaar na de scheiding mee begonnen en pakken 

dat altijd op dezelfde manier aan: we buigen van grote afstand 

naar elkaar toe en raken elkaar onder borsthoogte nergens aan, 

alsof er een klein en chagrijnig kind tussen ons in staat. 

‘Dit is Rachel,’ zeg ik. ‘Rachel, dit is Erin, mijn ex.’ 

Rachel houdt het servetje voor haar mond, kauwend, slikkend. 

Ik zou willen dat ze opstond, maar dat doet ze niet. 

De vrijer schudt mij de hand. Rachel negeert hij vrijwel volkomen. 

‘Hoe bevallen de oesters?’ vraagt Erin. 

‘De Kumamoto zijn voortreffelijk,’ zeg ik. 


79

‘Vond ik ook al,’ zegt ze. 

‘Het is voor mij de eerste keer,’ zegt Rachel. 

Erin en haar vriend vallen stil. Het lijkt of ze niet goed weten 

hoe ze die woorden moeten duiden. 

‘En ze woont in Bolinas,’ zeg ik. 

‘Wat vind je ervan?’ vraagt Erin aan Rachel. 

Rachel kijkt van Erin naar de vrijer. Ze lijkt in paniek. ‘Mag ik 

mijn eindoordeel nog even uitstellen?’ 

‘Het was voor mij ook wennen,’ zegt Erin met een knikje. Ik 

weet niet of ze barmhartig is dan wel gewoon Erin. Ze is een echte 

Californische, iemand die gewoon meent wat ze zegt. Het is misschien 

niet eens bij haar opgekomen om een lompe opmerking te 

maken. 

‘Wij geven de voorkeur aan die van Swan,’ zegt de vrijer. Het 

doet me goed dat hij iets heeft waaraan ik mij kan storen: hij heeft 

een stemgeluid waarmee Erin tien jaar geleden geen genoegen zou 

hebben genomen, als je het mij vraagt. Zelfvoldaan, op het agressieve 

af. 

Aan de andere kant, tien jaar geleden nam ze genoegen met 

mijn stemgeluid. 

Erin nestelt zich onder de arm van haar vrijer, alsof ze verwacht 

dat hij haar als een vloerkleed mee naar buiten draagt. Voor haar 

doen is dat vertoon van genegenheid opmerkelijk. Ze zeggen gedag 

en lopen de deur uit. 

‘Ben je met haar getrouwd geweest?’ vraagt Rachel. 

Ik weet niet wat haar nu precies verbaast: dat ik getrouwd ben 

geweest, of dat ik getrouwd ben geweest met Erin. 

‘Korte tijd. En daarvoor hadden we lange tijd een relatie.’ 

‘Ze is beeldschoon,’ zegt Rachel. ‘Net Audrey Hepburn.’ 

‘Je kunt ook overdrijven.’ 

‘Ik bedoel... ze is betoverend, ze is verfijnd.’ 

‘Wil je alsjeblieft dat servetje voor je mond vandaan halen?’ 

Rachel legt haar hand op tafel en kijkt alsof haar hart gebroken 

is. ‘Hoe kon het nou dat jullie niet meer met elkaar verbonden 

waren?’ 

‘Zoals jij het zegt, klinkt het als een telefoongesprek.’ 

80 


De terugrit naar huis lijkt killer, korter, grimmiger. Op Valencia 

Street kijk ik door mijn raampje naar de trendy figuren op hun 

fixed-gear fietsen. Hun strakke kleren en kleine petjes: waar deze 

generatie vooral op uit lijkt te zijn, is de vermindering van weerstand. 

Alsof succes in het leven een kwestie is van altijd klaar staan 

om door een nauwe opening heen te glippen. 

We keren terug in mijn appartement, in de stilte. Rachel zegt 

dat ze de telescoop weleens wil uitproberen, en dus pak ik een 

deken en neem haar mee over de smoezelige trap die langs het 

appartement van mijn bovenbuurman voert, naar het dak. De 

aanschaf van die telescoop was een zeldzame uitspatting van mijn 

vader, toen hij begin twintig was, nog voor zijn huwelijk met 

mijn moeder. Toen ik klein was, haalde hij die altijd met tegenzin 

tevoorschijn, omdat hij zich – denk ik – ongemakkelijk voelde 

over zijn perfectie. In het zuiden van Arkansas werd perfectie beschouwd 

als een vorm van ijdelheid. Je gereedschap diende net 

toereikend te zijn, of, om aanzien te verwerven, net niet. Als je 

wilde opscheppen, kon je nog het best vertellen dat je een moeilijk 

werktuigkundig probleem op de meest onwaarschijnlijke manier 

had opgelost, met kauwgom of een goed gemikte trap. Mijn vader 

beroemde zich erop dat hij afstamde van een aristocratisch plantersgeslacht 

uit Louisiana, maar in dit opzicht conformeerde hij 

zich aan zijn omgeving. Hij schepte graag op over die ene keer dat 

hij zijn Buick weer aan de praat kreeg door de uitlaat een mep te 

geven met een stuk brandhout. 

Maar hij was niet altijd tegen perfectie geweest, zoals bleek uit 

dat optische instrument van Duitse makelij. Waaruit maar weer 

eens blijkt dat veranderingen niet altijd verbeteringen zijn. 

‘Het spijt me wat er in het restaurant gebeurde,’ zegt Rachel, 

terwijl we de deken uitspreiden. ‘Ik heb soms last van een negatief 

zelfbeeld.’ 

‘Alleen idioten hebben daar nooit last van.’ 

‘Het geldt anders niet voor Erin.’ 

‘Vroeger wel, hoor. Al zal het tegenwoordig vast stukken beter 

met haar gaan.’ Door de lens zoek ik naar de Krabnevel, maar de 

lucht is heiig. We hebben een paar warme en windstille dagen 


81

achter de rug en daardoor is de smog steeds dichter geworden. 

‘Die vriend van haar zal vast geen enkel probleem hebben met zijn 

zelfbeeld.’ 

‘Vertel mij wat. Hij keek me aan alsof ik ongedierte was.’ 

‘Dat noem je lonken.’ 

‘Kom op zeg. Met een vriendin als zij ga je echt niet naar mij 

lonken,’ zegt ze. 

‘Als ze met hem vrijt. Met mij wilde ze dat niet meer, aan het 

eind.’ 

‘Dan kan ik nauwelijks geloven,’ zegt ze. ‘Wie wil er nu niet met 

jou vrijen?’ 

‘Je neemt me in de maling.’ Maar hemeltjelief, het klinkt alsof ze 

het meent. Ze zit erbij als een indiaan, houdt haar wijnglas als het 

bakje van een bedelaar voor zich uit en stelt haar schouders bloot 

aan de ongewoon warme nacht. ‘Dan maar wat anders. Ik ga op 

zoek naar Io.’ 

‘Ik ken helemaal geen sterrenconstellaties.’ 

‘Wie wel? Io is alleen maar een maan. Ze is een koe, de vroegere 

geliefde van Zeus.’ 

‘Neukte hij met een koe?’ 

‘Ik geloof dat hij haar pas na afloop in een koe veranderde. Maar 

ik zou niet durven zweren op de precieze volgorde.’ 

‘Als ik een constellatie was, dan nam ik de vorm aan van een 

boterkarn.’ Ik hoor hoe ze over de deken schuift, haar benen verplaatst, 

gaat liggen. ‘Mijn vader nam ons weleens mee naar zo’n 

tent van de amish waar je gebraden kip kon eten, in Pennsylvania. 

Ik was een jaar of twaalf. Er stond daar een keet waar je de 

vrouwen boter zag karnen en de kinderen achter een geit aan zag 

hollen en iedereen vond dat maar wat grappig. Maar weet je wat 

er door míjn hoofd ging? Adopteer me. Alsjeblieft. Geef mij iets te 

dóen. Boter karnen. Al was het maar één staaf boter. Die ik dan in 

zo’n doek kan wikkelen. En waarop ik dan een stempel kan drukken, 

precies zoals zij.’ 

‘Een boterkarn.’ Ik ga achterover zitten en kijk in de richting 

van Orion. Misschien kan zijn zwaard worden hergebruikt als 

houten karnstok. ‘Ik zou de vorm aannemen van een man die in 

82 


zijn eentje in een hele comfortabele stoel zit.’ 

‘Ik zie eerder een sofa voor me. En daar zit je op iemand te 

wachten.’ 

‘Zie ik eruit alsof ik op iemand zit te wachten?’ 

‘Wil je dan niet weer verliefd worden?’ 

Ik stop met draaien aan de lens. Io is te zeer in sluiers gehuld. 

‘Dat klinkt wel heel hoog gegrepen.’ 

‘Misschien wacht je tot je vrouw weer bij zinnen komt.’ 

‘Mijn ex. En bij zinnen gekomen zijn we al.’ 

‘Je leek me nogal... nou ja, van slag, daar in het restaurant.’ 

‘Als ik zo naar haar hunkerde, zou ik dan nu hier bij jou zijn?’ 

‘Misschien liggen er wat obstakels op je weg. Ik ben onder handbereik.’ 

‘Dat klinkt wel heel therapeutisch.’ 

‘Maar daar is toch niets op tegen? Ik kan met jou het een en 

ander verwerken, en jij met mij. We kunnen iets voor elkaar betekenen.’ 

De moed zakt me in de schoenen, maar is dit eigenlijk wel zo 

erg? Ze heeft in elk geval het idee dat dit waardevol is, dat het iets 

positiefs kan opleveren. Dat is beter dan het povere nihilisme van 

‘pluk de dag’. 

Rachels telefoon gaat. Ze neemt op en begint op geërgerde toon 

te praten, met de oom of de tante bij wie ze is ingetrokken, naar ik 

aanneem. ‘Zitten we hier aan de goede of aan de slechte kant van 

de wijk?’ vraagt ze mij. 

‘Daar zie je Dolores Park,’ zeg ik. 

‘Hoorde je dat?’ vraagt ze door de telefoon. ‘Nee, ik wil je niet 

afsnauwen. Ik hou ook van jou.’ Ze beëindigt het gesprek. ‘Sorry 

daarvoor. Ze maken zich zorgen om me, vanwege mijn vorige relatie. 

Maar ik sta nu veel steviger in mijn schoenen. Zoek die klik, 

dat is beter voor je ik. Dat is iets wat we zeggen bij Zuivere Verhoudingen.’ 

Ik probeer mijn oude tactiek weer toe te passen en stel me voor 

dat ze een inheemse vrouw is die me uitleg geeft over haar oeroude 

tradities. Misschien wel zo’n vrouw uit Birma, met van die 

mooie ringen waar ze een lange nek van krijgt. 


83

‘Het lukt niet zo met die telescoop,’ zeg ik. 

‘Dat komt doordat je hem de verkeerde kant op richt.’ Ze kruipt 

naar de rand van de deken en gaat achter de lens zitten. Ze geeft 

de buis een zwiep naar beneden, zodat hij naar de overkant van 

het park wijst, in een ideale hoek om bij anderen naar binnen te 

loeren. ‘Kijk wat we daar hebben. Iemand met wilde plannen voor 

vanavond.’ 

‘Je bent een voyeur. Dat had ik niet achter je gezocht.’ 

‘Je kunt mij niet wijsmaken dat je dit nooit doet.’ 

‘Het is een bewuste keus van mij om dat niet te doen.’ 

‘Wauw, ze trekt haar topje uit. En haar raam staat wagenwijd 

open. Wil je dit echt niet zien?’ 

‘Opzij jij.’ 

En ja hoor. Een zongebruinde, zwaargebouwde vrouw in een 

felgroene beha die haar donkere haar opsteekt en haar armen 

achter haar hoofd houdt als op een kalender uit de jaren vijftig. 

Ze heeft haarspelden tussen haar tanden geklemd. Ze woont op 

de bovenste verdieping en ik geloof niet dat ze een exhibitioniste 

is. Daarvoor is haar concentratie te groot. Ze draait naar links en 

blijft even staan. Draait naar rechts en blijft even staan. Vanavond 

gaat ze iemand ontmoeten die belangrijk voor haar is, of hij dat 

nu zo gepland heeft of niet. 

‘Vind je dit opwindend?’ vraagt Rachel. 

‘Eerder inspirerend.’ Veel geluk, vreemde. Mogen je inspanningen 

worden beloond. Mogen je dromen uitkomen. 

We pakken de telescoop en trekken ons terug in de slaapkamer. 

We hadden alle lampen in huis uitgedaan en ik laat het zo. Ze 

staat aan de voet van mijn bed, het oude mahoniehouten hemelbed 

dat een erfstuk is van de plantage, met zijn zeshoekige zuilen, 

als reusachtige potloden van twintig centimeter dik. Ik steek mijn 

armen uit om te helpen met haar geruite sjaal, die ze strak om zich 

heen heeft gewikkeld, als een tulband. ‘Ik weet niet hoe ik dit kan 

losmaken zonder jou te doen stikken.’ 

‘Laat ik hem gewoon omhouden,’ zegt ze. 

‘Ik dacht dat dit een zuivere verhouding moest zijn.’ 

‘Ssst.’ Ze legt een vinger op mijn lippen. Ik neem die in mijn 

84 


mond en trek haar daarna dicht tegen me aan, haar ribben op de 

mijne, en ik voel onze beide harten op hol slaan. Haar ogen hebben 

weer iets schimmigs gekregen en zijn in het donker vrijwel 

kleurloos. Maar ze is geen schim. Ik voel hoe haar tastbare aanwezigheid 

als een verlammende schok door mijn armen omhoog 

schiet, naar mijn hart. 

De volgende ochtend gaan we naar het Museum of Modern Art 

om een tentoonstelling te bekijken van allerlei verbrande objecten: 

linnen doeken, houten constructies, bizarre asgrijze engelenvleugels. 

We nemen een kijkje bij het standbeeld van Michael 

Jackson en Bubbles. We eten soesjes. Na de vorige avond behoort 

onze lichamelijke verlegenheid tot het verleden. Ik sla een arm om 

haar heen en we lopen als een koppel, met mijn hand die aan de 

lus van haar riem hangt. Ik voel een nerveus soort opwinding. Ze 

wil te veel van me, of ik beloof haar te veel. Of misschien is er nog 

de zweem van een ander mogelijkheid, dat ik het op mijn heupen 

krijg omdat mij ineens iets moois in de schoot geworpen wordt. 

Iets wat zomaar uit de hemel is komen vallen, onverwacht en onverdiend. 

Waar ik in kosmische zin natuurlijk niet in geloof; het is maar 

een metafoor. Maar hoe kan uit een metafoor nu iets moois komen 

vallen? 

Rachel en ik staan op Market Street, dat vandaag helemaal niet 

zo grauw is en waar we ons afvragen welke kant we op willen. We 

zien ons gesteld voor het plezierige dilemma dat elke keus goed is. 

De zon schijnt en een stormachtige wind blaast door onze haren, 

terwijl losse papiertjes als speelgoedmolens door de lucht buitelen. 

De volgende ochtend moet ik haar mee terugnemen naar de 

Coffee Barn in Fairfax – ze moet daar al vroeg de deuren openen 

– en tot mijn verbazing voel ik me overvallen door iets van spijt. 


85

86 

vrnd1: het is niet heel serieus 

drbas: is ze geestig? 

6 

[300244: ‘het is niet heel serieus’ = ‘zij en ik hebben geen serieuze 

relatie met elkaar’, herhaal] 

drbas: er bestaan geen niet-serieuze relaties. Getrouwde mensen 

horen zelfs niet kameraadschappelijk om te gaan met iemand 

van het andere geslacht. de verleiding is te groot 

vrnd1: we zijn geen van beiden getrouwd 

De voordeur rinkelt en gaat open. Twee mogelijkheden: ups of 

Toler. ‘Noel,’ roept hij. ‘Kom eens een handje helpen.’ Ik blijf zitten. 

Ik kom als Livorno het vraagt. Geen moment eerder. 

‘Neill,’ zegt Livorno. 

Shit. 

Toler heeft zijn assistente niet meegenomen vandaag. Hij neemt 

een stapel papier door, die hij heeft uitgespreid over Livorno’s 

rommelige bureau. 

‘Ik hoop dat jullie het mij niet kwalijk nemen,’ zegt hij, terwijl 

hij zijn vinger achtereenvolgend op elke bladzijde zet. ‘Maar ik 

heb zelf ook projectje opgezet om aan die turingtest deel te nemen. 

Codenaam: Programma X.’ 

Ik werp een blik op Livorno, die weigert mijn blik te beantwoorden. 

In de stilte die volgt, tilt Toler zijn hoofd op en verschijnen 

er fronsende wenkbrauwen boven zijn kunststof brilletje. ‘Jullie 

luitjes leken er zo veel lol in te hebben.’ 

Livorno schraapt zijn keel. ‘Ik hoop dat je weet waar je aan begonnen 

bent. We hebben een voorsprong op je van twee jaar.’ 


‘Het enige wat ik op jullie voor heb’ – Toler plaatst een hand op 

zijn hart – ‘is geld.’ 

Ik kijk nog eens naar Livorno, in de hoop zijn reactie te kunnen 

peilen, maar zijn mond plooit zich tot een milde glimlach: zijn 

versie van een pokerface. Ik loop samen met hem om het bureau 

heen, naar de bladzijden die Toler heeft uitgelegd. De vorm die de 

tekst aanneemt, is ons vertrouwd: het is een lange chatsessie. 

toler: wat zijn je lievelingsboeken? 

progx: ik hou van spionageromans 

toler: lees je ook liefdesromans? 

progx: ik zou niet willen zeggen dat ik ze ‘lees’ 

‘Is dat een ontwijkend antwoord?’ vraag ik. 

‘Ik heb niet de indruk,’ zegt Toler. ‘Maar, Noel, moet je hier 

eens kijken.’ Hij wijst naar bladzijde 3. ‘Maakt deze dialoog een 

natuurlijke indruk of niet?’ 

toler: weet je wat het is om emoties te ervaren? 

progx: emoties ervaren, dat betekent dat je gevoelens hebt 

toler: en waar komen die gevoelens vandaan? 

progx: in de meeste gevallen uit het autonome zenuwstelsel 

‘Ik heb een arts van hem gemaakt,’ zegt Toler. ‘Ik hoop dat jullie 

me dat niet kwalijk nemen.’ 

‘Ik kan nou niet zeggen dat die dialoog natuurlijk overkomt,’ 

zeg ik. Maar het is ongelofelijk, zo goed als zijn software het gesprek 

lijkt te kunnen volgen. Hoe heeft hij dat in een maand tijd 

voor elkaar gekregen? 

‘Moet je dit lezen,’ zegt hij. 

toler: waarom stak de kip de straat over? 

progx: om aan de overkant te komen? 

‘Je had dat antwoord niet moeten invoeren. Die vraag is bedoeld 

om je een oordeel te vormen over de veranderingen.’ 


87

‘Hij heeft het antwoord zelf geraden.’ Toler schudt zijn hoofd. 

‘Ik zweer het je.’ 

Ik kijk weer op het papier. Is het denkbaar dat zijn programma 

die grap zelf heeft uitgedokterd? Zo’n computer zal een beroep 

kunnen doen op zijn databank: als hij maar lang genoeg zoekt, zal 

hij die kip op zeker moment irrelevant verklaren: waarom steekt 

A de weg over? Om aan de overkant te komen. Maar dokter Bassett 

begrijpt niet eens dat de vraag hypothetisch is. Hij zoekt elke 

keer weer het verband met een echte kip. 

‘Waar haal jij je data vandaan?’ vraagt Livorno. 

Toler spreidt zijn handen. ‘Overal.’ 

Als Toler de deur uit is, vloekt Livorno zachtjes. Ik hoor hoe hij de 

ene na de andere putt mist. Hij zal wel spijt hebben dat hij Toler 

een demonstratie heeft gegeven, en ook – naar ik aanneem – dat 

hij mij heeft ingehuurd in plaats van iemand die kan programmeren. 

Livorno meende geen genie nodig te hebben, omdat hij dat 

zelf al was, maar ik vraag me nu af of hij zijn aandacht heeft laten 

verslappen. 

Ik sta op en loop naar zijn kamer. ‘Er zit een luchtje aan,’ zeg ik. 

‘Volgens mij heeft hij iemand die tekst laten uittypen.’ 

Livorno bonkt met zijn putter op de vloer. ‘Een geruststellend 

idee.’ 

‘Die man is een malloot.’ 

‘Met diepe zakken. Terwijl wij maar een beperkt budget hebben, 

en aan ons plafond zitten.’ 

Plafond? Gisteren waren we nog als een raket de lucht in gezoefd. 

Ik loop naar zijn bureau, waar hij een nieuw hebbedingetje 

heeft staan, een poppetje van Tiger Woods met een hoofd dat 

heen en weer kan waggelen. Ik geef er een zet tegen en kijk toe hoe 

zijn onverstoorbare grijns schommelt en vervaagt. Daarna plof ik 

neer in de ongemakkelijke Wassily-stoel en zak achterover, klaar 

voor de therapeutische zitting van deze morgen. 

‘Hij zoekt het in de breedte,’ zegt Livorno, die zijn putter tegen 

de archiefkast zet. Hij gaat zitten in zijn Aeron-stoel en vouwt zijn 

handen ineen achter zijn hoofd. ‘En wij in de diepte. Zijn uitda- 

88 


ging is om de chaos onder controle te krijgen. De onze is om de 

dode klei tot leven te wekken.’ 

Ik knijp mijn ogen tot spleetjes, maar hou mijn mond. Ik stoor 

me aan die ‘dode klei’. 

‘Ik heb jarenlang met het idee rondgelopen dat ons vakgebied 

vooral te lijden heeft onder onze vruchteloze pogingen om een 

theorie van de geest op te stellen. Niemand kan ook maar een stap 

voorwaarts zetten zonder een alomvattende theorie van de geest, 

en hoe verhelderend sommige theorieën ook zijn, alomvattend 

zijn ze nooit. Hoe kan iets ooit inzicht verwerven in zichzelf? Hoe 

kan het oog naar zichzelf kijken?’ 

‘Het oog kan naar andere ogen kijken. Zo werkt een optometrist.’ 

‘Ik bedoel dit in platonische zin. Hoe dan ook, misschien heb 

ik het fout gezien. Misschien zijn we op een dieptepunt gekomen, 

vanwege onze conceptuele beperkingen.’ 

Een dieptepunt, dat klinkt onheilspellend. ‘Vat je deze verwikkeling 

nu niet te zwaar op?’ 

‘We zouden een poging kunnen doen om de Zonden te gebruiken, 

maar we weten niet hoe dat uitpakt.’ Hij gaat rechtop zitten. 

‘Laten we geen overhaaste maatregelen nemen.’ 

‘De zonden zijn gebaseerd op het model van de EQ, de emotionele 

intelligentie. Ze zouden weleens een heel netwerk aan verborgen 

verbanden op het spoor kunnen komen. Maar ze kunnen 

er ook één grote puinhoop van maken.’ 

‘Hoezo?’ 

‘Ik weet niet hoe ze op elkaar zouden reageren.’ 

‘Dan moeten we misschien een tussenstap zetten.’ 

Livorno’s gezicht klaart op. ‘Je hebt gelijk. Laten we beginnen 

met iets simpels. Hoe bouw je een eigen geestesleven op?’ 

Dat is wat hij simpel noemt. ‘Geen idee,’ zeg ik. ‘Dat gaat gewoon 

vanzelf.’ 

‘Denk eens aan een kind. Taalontwikkeling. Wat is het eerste 

woord dat een kind in de mond neemt?’ 

‘Mama?’ 

‘Ik bedoel niet een baby. Met welk woord doet een kind zijn intrede 

in de samenleving?’ 


89

‘Nee?’ 

‘Waarom. De lucht is blauw, waarom? Je mag geen snoepjes 

meer, waarom? Het is de vraag die wijst op ons besef dat er dingen 

zijn die we níet weten. Het besef dat ons iets ontgaat. Exformatie. 

Waar de hele spionagebranche op gebaseerd is.’ 

Ik begin pijn in mijn nek te krijgen. ‘Dokter Bassett stelt al vragen.’ 

Ik knijp eens in mijn schouder. ‘Het is al sinds de jaren zestig 

dat computers vragen stellen.’ 

‘Dat zijn vooropgestelde vragen. Er is geen machine die ooit uit 

eigen beweging op zoek is gegaan naar kennis. Uit verlángen daarnaar.’ 

‘Het zijn computers.’ 

‘Trek jij er alle onderwerpcategorieën nog eens op na. Voeg de 

categorieën toe die we nog missen. Laat de tagnummers maar aan 

Laham over. Daarna laten we dokter Bassett vragen stellen om die 

categorieën invulling te geven. Een leercurve.’ Hij laat zijn vingers 

over het bureaublad wandelen. 

‘Maar dat verlangen dan. Hoe programmeer je een verlangen?’ 

‘Hij zal almaar vragen blijven stellen, op grond van zijn kennisbank.’ 

‘Maar dat doet hij nu ook al.’ 

‘Vooropgestelde vragen.’ 

‘Je had het over een verlangen.’ 

Livorno graait Tiger Woods van zijn bureau. ‘Ik moet de strijd 

aangaan met een multimiljonair, en een van mijn belangrijkste 

medewerkers heeft een religieuze denktrant!’ Hij klinkt verbitterd. 

Hij doelt niet op de vrome moslim in de achterkamer, maar 

op mij. Mijn religieuze denktrant, daarmee zal hij dan wel doelen 

op mijn aanname dat er iets bijzonders is waarmee mensen zich 

onderscheiden. ‘Bedenk wel: jouw vader die met je lijkt te willen 

praten, dat is in meetbare termen niet te onderscheiden van je vader 

die echt met je wil praten.’ 

Ik zie zijn nietszeggende, argeloze blik en bedenk dat hij een 

academicus is. Zijn woorden brengen niets tot uitdrukking van 

waar hij werkelijk in gelooft. Het zijn allemaal gedachtespelletjes, 

een eindeloze reeks serieuze gedachtespelletjes die net als hun 

90 


voorlopers tot doel hebben een bewustzijn te creëren, maar er uiteindelijk 

toe zullen leiden dat United Airlines kan overgaan op 

een nieuw systeem van automatische telefoonbeantwoording. 

‘Dit gaat niet om mijn vader.’ 

Hij komt tot bedaren. ‘Dat zou anders wel moeten. We moeten 

ambitieus denken. Dat is waar Adam op uit is.’ 

Ik verbaas mezelf door lucht uit mijn wangen naar buiten te 

persen, uit ergernis over al deze onzin. 

‘Gun een oude man zijn dromen.’ Hij geeft een klopje op zijn 

borst om aan te geven dat hij het ook echt over zichzelf heeft. 

‘Voordat ze hem in een bejaardentehuis dumpen om bordjes pap 

te eten.’ Hij draait Tiger Woods nog een laatste keer in het rond 

en plaatst hem dan zachtjes naast de telefoon. ‘Want daarna is het 

opperdepop,’ zegt hij, mij aankijkend. Ik ga rechtop zitten, wrevelig. 

Hoor ik nu te zeggen dat hij zo jong is als een lammetje en het 

eeuwige leven heeft? 

‘Havermout?’ vraag ik. 

‘Toen ik klein was, aten we weleens pap van tarwe, met yoghurt 

en honing. Heel dikke yoghurt, heel anders dan wat je hier in de 

winkel koopt. Mijn moeder maakte die yoghurt zelf. Daar had ze 

een geweldig plezier in. En ze hield ook bijen. Ik was enig kind en 

ik hielp haar. Iedereen vond het maar wat akelig voor mijn vader 

en moeder dat ze alleen mij hadden, maar later hoorde ik van 

haar dat ze daar bewust voor gekozen hadden.’ Zijn blik dwaalt af, 

totdat hij getroffen lijkt door iets wat hem in vervoering brengt. 

Ik kijk achterom, maar zie alleen het schoolbord van de oude 

werkplaats: ‘huwelijksquilt met ringpatroon donderdag @ 17.00’. 

‘Maar de bijen van mijn moeder, die hebben gemaakt dat ik me 

heb ontwikkeld tot een beeldenstormer binnen mijn vakgebied. 

Ik besefte dat intelligentie niet noodzakelijkerwijs voortvloeit 

uit een centrale processor, uit een centrale ‘ik’. De bijen kennen 

elk voor zich geen intelligentie, maar zet ze bij elkaar en er doet 

zich een vorm van emergentie voor. Ze maken plannen voor de 

winter, oefenen controle uit over hun omgeving. Dat ligt aan de 

basis van de Zeven Zonden, iets wat mensen nog steeds niet kunnen 

bevatten. Ze denken dat ik zeven autonome, roezemoezende 


91

subsystemen heb ontwikkeld, maar in werkelijkheid is elke Zonde 

een subsysteem dat is samengesteld uit tientallen kleinere subsystemen, 

die elk voor zich zo simpel zijn als een bij.’ 

‘Dat is heel mooi,’ zeg ik, hoewel ik het allemaal al vaker heb 

gehoord. ‘En die yoghurt, die kun je trouwens gewoon in een natuurwinkel 

kopen.’ 

‘Maar goed, ook dokter Bassett is samengesteld uit dat soort 

bijen. Subsystemen binnen subsystemen binnen subsystemen. En 

hij zit aan zijn plafond.’ 

Ik haal eens diep adem. Wat mij er ook toe drijft om lomp te 

doen tegen mijn suffe, vriendelijk baas, ik moet dat de kop indrukken. 

‘Misschien moeten we een systeem opleggen aan die 

subsystemen. De test vraagt niet meer dan dat hij vijf minuten de 

schijn ophoudt van een bewustzijn.’ 

‘Er is geen meetbaar verschil tussen schijn en wezen.’ 

Het komt misschien door mijn ‘religieuze denktrant’, maar dit 

kan niet waar zijn. Ik hoop bijvoorbeeld dat mijn wezen beter is 

dan mijn schijn. 

‘Laat ik een voorbeeld geven,’ zeg ik. ‘Mijn vader zei dat hij van 

mijn moeder hield, maar dat is niet hetzelfde als echt van haar 

houden.’ 

Livorno kijkt mij aan, verrast en bedachtzaam. ‘Dat klopt, maar 

dan spreek je over het verschil tussen zeggen en doen, en niet tussen 

schijn en wezen. Als hij de uiterlijke kenmerken toonde van 

die liefde, zijn er geen redenen om aan te nemen dat hij niet van je 

moeder hield, van wie ik wel zeker weet dat ze een voortreffelijke 

vrouw is.’ 

‘Van mensen houden doe je niet omdat ze voortreffelijk zijn.’ 

‘Ik ben een Europeaan, Neill. Wij hebben daar wat minder kinderlijke 

ideeën over. Romantiek, de dingen die het leven sjeu geven... 

dat is mooi, maar alles met mate. Je kunt maar beter nuchter 

blijven.’ 

Hij is niet langer van streek. Hij kijkt me nu stralend aan van 

achter zijn bureau, als een vriendelijke oom. Het zal hem wel 

goeddoen dat hij het gesprek heeft teruggeloodst naar het domein 

van de Wijsheid, onomstotelijk en banaal. Ik dwing mezelf 

92 


te glimlachen. Alles met mate, wat is dat anders dan een ellendige 

reeks van halve maatregelen? Ik kan me niets deprimerenders indenken 

dan een huwelijk naar ‘Europees’ model, waarin het geoorloofd 

is met de regelmaat van een skivakantie een slippertje te 

maken. Alles in balans: je liefdesleven als indexfonds. 

‘Maar het klopt dat Adam een malloot is,’ zegt hij, en hij tikt 

met een vinger tegen zijn kin. 

vrnd1: alles met mate 

drbas: het is goed om een balans te vinden tussen werk en vrije 

tijd, familie en vrienden 

Hoe komt hij daar nu op? Ik weet dat mijn vader gebukt ging onder 

waanideeën, maar hij kan onmogelijk hebben rondgelopen 

met het idee dat zijn leven helemaal in balans was. 

vrnd1: en als iemand nu eens heel veel van het een of het ander 

houdt? 

drbas: tegen mijn patiënten heb ik het weleens over ketchup. 

Het kan zijn dat je gek bent op ketchup, maar dat betekent toch 

niet dat je die overal op doet? 

Ketchup. Tot zover de diepzinnige gedachte van vandaag, door 

dokter Bassett lukraak uit zijn mouw geschud. 


93

94 

7 

Rachels oom en tante – Rick en Stevie – wonen niet in Bolinas, 

zoals Rachel mij oorspronkelijk verteld had, maar vlak bij Fairfax, 

aan de weg naar Bolinas. Bolinas ligt aan de kust en is een bizar 

relict uit de jaren zestig. De bewoners breken de borden aan de 

snelweg af, in een poging onvindbaar te zijn voor oningewijden. 

Fairfax, thuishaven van de Coffee Barn en allerlei kitscherige boetiekjes, 

is typerender voor Marin County. Charmant, maar bepaald 

niet vies van handeldrijven. Geef mij maar Fairfax, en het 

bevalt me aan Rick en Stevie – die rijk genoeg lijken om waar dan 

ook te kunnen wonen – dat ze juist hier wonen. 

Rick is advocaat in de grote stad. Stevie heeft een baan of heeft 

een baan gehad, dat is Rachel niet helemaal duidelijk. Ze doet veel 

vrijwilligerswerk, vooral op het terrein van potten bakken, kansarme 

kinderen en ‘die kale goeroe’. 

‘De dalai lama?’ vraag ik. 

‘Nee, Lama Rinponche,’ zegt Rachel. Ze wijst vooruit. ‘Nu neem 

je de eerste rechts.’ 

Het huis ligt honderd meter van de weg, een betoverend bouwwerk 

van sequoiahout, met overal ramen en helemaal door veranda’s 

omringd. Op de oprit zie ik een oude Jaguar en een gloednieuwe 

Toyota Prius. Wat zegt dat over hen? Ik zou het kunnen 

afdoen als een opzichtige geste van morele compensatie – tekenend 

voor de hypocrisie van Marin County – maar dit is geen 

moment om meteen met mijn oordeel klaar te staan. Ze zijn zo 

vriendelijk geweest om mij te eten te vragen. Rick – hoor ik van 

Rachel – gaat zwaardvis grillen. 

De bloemperken voor het huis hebben een rommelige charme. 

Er is hier iemand aan het werk geweest. Hij of zij heeft een schopje, 

een harkje, een paar handschoenen en een rubberen knielkus- 


sen achtergelaten. Op de houtsnippers ligt een plant, een Acacia 

Glacoptera, zegt het etiket, met wortels die zijn gewikkeld in een 

smoezelige jutezak. De garagedeur staat open. Een verweerde 

pingpongtafel staat ingeklapt tegen de muur. 

‘Hebben ze kinderen?’ 

‘Stevie bleek onvruchtbaar. Vind je dat niet akelig?’ 

‘Er zijn kinderen genoeg op de wereld.’ Het is bedoeld als grapje, 

maar ik hoor tot mijn verbazing hoe zuur het klinkt. 

Rachel blijft staan en kijkt me aan. ‘Voor haar was het akelig.’ 

We horen mensen praten in de achtertuin. Ik denk aan ketchup, 

balans en indexfondsen. Wat is het ergste wat er kan gebeuren? 

Dat een gesetteld en harmonieus stel van middelbare leeftijd mij 

het gevoel geeft dat ik een hopeloze figuur ben? 

Daar komt het wel zo’n beetje op neer. Rachel neemt me bij de 

hand. Dat lijkt een wat geforceerd gebaar, maar wat moeten we 

anders: doen alsof we hier elk op eigen gelegenheid gekomen zijn? 

We lopen om het huis heen, glibberend over de eucalyptusbladeren 

op de droge, langzaam aflopende tuin. Op een betonnen 

vloertje staat een oude groene airconditioning, een zeldzaamheid. 

Airco’s, daar doen we niet aan, hier in Noord-Californië. Het huis 

werpt zijn schaduw over ons uit, totdat we in de achtertuin stappen, 

die schittert in de zon. Er zijn bloemperken vol manzanita’s 

en lantana’s. Aan het eind van de tuin loopt een droge greppel 

en daarvoor zie ik een labyrint van ruwe stenen, als een door de 

Flintstones ontworpen Japanse tuin. Een man – Rick, naar ik aanneem 

– staat aan een barbecue die zo groot is als een pijporgel. 

Hij wuift de rook weg en staat in een dikke vismoot te porren. 

Gladgeschoren kin, het begin van een buikje. Hij draagt een wijde 

broek, Crocs, het T-shirt van een Rolling Stonestournee en een 

fleecetrui die hij om zijn middel heeft gebonden, hoewel het loeiheet 

is. Hij is ergens achter in de veertig of begin vijftig, minder 

oud dan ik wel zou willen. 

Een vrouw – Stevie, naar ik aanneem – komt door de kletterende 

achterdeur naar buiten gestormd met een glazen kom vol 

reusachtige paddenstoelen. Ze draagt een flodderbroek en heeft 

een of andere derdewereldtrui over haar schouders geslagen. Tot 


95

mijn opluchting zie ik dat ze ruim van middelbare leeftijd is. 

‘Rick,’ schettert ze, met nog altijd een zweem van New Jersey in 

haar stem, ‘het is tijd voor de portobello’s.’ 

‘Mm-hmm,’ zegt Rick, met een knikje naar de zwaardvis. Ik 

vermoed het aikido te hebben gezien dat de basis vormt van hun 

huwelijk: zij valt aan, hij weert af. 

‘Kijk eens aan,’ zegt Stevie. Ze heeft ons opgemerkt. ‘Daar zijn 

jullie.’ 

Rick draait zich om en de kennismaking wordt in gang gezet. 

Hij spreidt zijn armen alsof een vriend van weleer is opgedoken. 

Stevie zet de schaal neer om eerst Rachel en daarna mij op beide 

wangen te zoenen. Rick schudt mij de hand – wat leuk dat je gekomen 

bent... wees welkom – en ik weet ineens zeker dat Rachel 

mij de waarheid vertelde: het doet dit tweetal plezier om mij te 

ontmoeten. 

‘Ben je een wijnliefhebber?’ vraagt Rick. Zijn ogen staan ver uit 

elkaar en hij heeft een jongensachtig, open gezicht. ‘Dat moet wel 

bijna.’ 

‘In hemelsnaam, Rick, hij is een wijndrínker. Schenk een glas 

voor hem in. Moet iemand soms een wijnliefhebber zijn om hier 

een glas wijn te krijgen?’ Stevie werpt mij een blik toe ter verontschuldiging 

van haar onuitstaanbare man. 

‘Ik probeer te raden waar hij van houdt. Tijd om elkaar te leren 

kennen.’ 

‘Om dat te doorstaan heeft hij al helemaal een glas wijn nodig.’ 

‘Om dat te doorstaan? Is het dan echt zo erg? Misschien kan ik 

gewoon maar beter achter de barbecue gaan staan.’ 

‘Ik zeg alleen dat we niet meteen boven op hem hoeven te springen.’ 

‘Ben ik boven op hem gesprongen?’ 

‘Als je zo’n vraag stelt, ja, dan spring je boven op hem.’ 

‘Ik vroeg hem of hij van wijn hield.’ 

‘Vraag hem of hij wijn wíl.’ 

‘Ik hou van wijn,’ zeg ik. ‘Ik wil wel wat wijn. Ja, graag.’ 

Ze zwijgen en kijken mij vreemd aan, alsof ze een kat horen praten. 

Het dringt ineens tot me door dat ze niet echt ruziemaak- 

96 


ten. Het is een komische act die ze opvoeren, niet alleen voor ons, 

maar ook voor henzelf; waarschijnlijk doen ze dit dagelijks. Een 

van hen zal wel een lastig type zijn – Stevie, gok ik – en dit gekibbel 

is hun manier om daarmee om te gaan. Ik denk weleens: waren 

Erin en ik maar in staat geweest om te kibbelen, dan waren we 

misschien nog getrouwd geweest, maar zulk gebakkelei was niet 

voor ons weggelegd. We waren óf twee zielen één gedachte, óf we 

stonden elkaar naar het leven. 

‘Thuis heeft hij een hele zooi wijn,’ zegt Rachel. Ze komt dicht 

tegen me aan zitten. 

Stevies mond plooit zich tot een ongedwongen, goedkeurende 

glimlach. Ik herken een familietrekje: Rachel bijt net zo op haar 

onderlip, als een eekhoorntje. 

‘Een hele zooi, zo zou ik dat niet willen uitdrukken,’ zeg ik. Is dit 

een poging tot kibbelen? 

‘Allemaal goed spul, wil ik wedden,’ zegt Stevie. 

‘Dat spreekt,’ beaamt Rick. 

Ik had er niet op gerekend met open armen te worden ontvangen. 

Ik zit almaar te wachten op een stekelige opmerking, iets lichtelijk 

ondermijnends. Maar we eten de portobello’s, we eten de zwaardvis. 

We praten over Lama Rinponche en Ricks werk als advocaat. 

Tegen de tijd dat we toe zijn aan de crème brûlée met de tawny 

port is duidelijk dat Rick en Stevie geen enkele weerstand bieden. 

Er is eigenlijk maar één moment dat uit de toon valt. Als ik het 

huis in loop, komt Stevie achter me aan en vraagt – op verontschuldigende 

toon – of ik soms porno maak. 

‘Ik ben wetenschapper,’ zeg ik. Ik bedoel dat als grapje, maar ze 

reageert met een ernstig knikje. 

Het is belangrijk om iets te beseffen: Californië is geen staat die 

gebaseerd is op matiging. We zijn de uitvinders van de filmindustrie. 

We zijn de ontwerpers van een elektrische sportwagen. We 

zijn zowel het hoofd (Silicon Valley) als het hart (Hollywood, helaas) 

van dit geweldige land, en we telen ook nog eens de aardbeien 

die iedereen eet. We staan open voor innovaties. We staan 

open voor nieuwe ideeën. We staan open voor vreemde koppels 


97

en voor zwervers uit alle windstreken. Denk maar eens aan onze 

vorige gouverneur: een Oostenrijkse bodybuilder die de zoon is 

van een nazi en trouwde met de nicht van John F. Kennedy. 

Alles is mogelijk. 

Ik probeer die waarheid tot mij door te laten dringen. Ik neem 

de borden mee naar de gootsteen, waar Rachel ze snel en efficiënt 

afspoelt en ik ze in de vaatwasser zet. Het is een kwestie van teamwork 

en synchroniciteit, en het heeft bijna iets huiselijks. Alles 

is mogelijk, maar dat betekent natuurlijk niet dat alles ook echt 

gebeurt. Het betekent alleen maar dat het kán gebeuren. In het 

Paleis van het Optimisme is dat een kleine kamer, maar misschien 

groot genoeg. 

98 


8 

Ik ben wakker. Rachel slaapt. Buiten, aan de overkant van het 

park, trekken huilende sirenes voorbij. Ik ruik vuur, en mijn eerste 

ingeving is om de trap op te gaan en een kijkje te nemen bij 

Fred, maar de lucht is niet heel penetrant, het is niet hier. Dit is 

het drama van iemand anders. 

Ik stap het bed uit, tastend naar mijn pantoffels. In de woonkamer 

zet ik de ventilator aan. In het oosten zie ik een fel licht, 

op Valencia of Mission Street. Als dat de brand is, dan is het goed 

mis. 

Er wordt niets over gemeld op tv of op het internet. Ik sla een 

blik op Rachel. Ze ligt er vreemd bij, verkrampt, met haar mond 

open, alsof ze is neergeknuppeld. Ik denk aan de vraag van Stevie, 

of ik soms porno maak. Het was geen vraag geweest naar mijn 

hobby’s in de slaapkamer, maar naar mijn werk. Ben je pornograaf? 

Ik trek snel een paar warme kleren en tennisschoenen aan en 

loop naar buiten. De frisse lucht doet me goed. Ik voeg me bij de 

stroom ramptoeristen, waarvan sommige doen alsof ze zich ongerust 

maken en andere schuldbewuste, hoopvolle blikken uitwisselen. 

We sjokken voort over Dolores Street en komen uit op 

het fel verlichte Valencia Street, waar het een zootje is: alle regels 

zijn opgeschort, brandweerwagens en ambulances staan schots en 

schreef, overal lopen agenten, vreemdelingen in pyjama’s delen 

sigaretten uit. Het is fris, maar niet koud, en er heerst de sfeer van 

een plezierig fatalisme, alsof dit het einde der tijden is. Een dikke, 

zwarte rook walmt naar buiten uit een verbrijzelde etalageruit en 

de nacht schittert van de zwaailichten: het lijkt wel een film over 

een buitenaardse invasie. 

De brand woedt recht tegenover het politiebureau, in de winkel 


99

van T-Mobile. De bovenverdieping van het pand bestaat uit hoge 

dakappartementen van rode bakstenen, woningen, en dus een 

bron van zorg, maar het ambulancepersoneel houdt zich kalm en 

hangt wat rond achter de geopende portieren van de ziekenwagens. 

Ik zie nergens brancards met slachtoffers. Agenten die gewichtig 

doen (of zichzelf geen houding weten te geven, dat is mij 

onduidelijk) paraderen rond tussen de brandweerlieden, die twee 

dikke waterstralen in de etalage spuiten. De straten glimmen als 

vernis, en de gele fluorescerende zwaailichten zetten alles in een 

bijna tropische gloed. 

‘Hohoho!’ roept een van de brandweermannen, terwijl de straat 

hel oplicht en een indrukwekkende vuurtong van wel een meter 

breed uit de etalage naar buiten schiet. In het felle licht zie ik dat 

ik me vergist heb. Het is niet de winkel van T-Mobile, maar die 

ernaast, van Play Date, de seksshop. 

‘Neill.’ Achter me, onder de luifel van het Mexicaanse restaurant, 

staat mijn ex, die haar armen om zich heen heeft geslagen. 

Natuurlijk. Ze woont hier om de hoek en ze houdt van spektakel. 

Ze voelt zich hiertoe aangetrokken als een mot tot een... 

Ik loop haar kant op, zoekend naar haar vriendje, maar die zie 

ik nergens. Ik vraag me af of ze hem in bed heeft achtergelaten, 

slapend. Gelukkig laten we onze ongemakkelijke omhelzing achterwege. 

Ze steekt haar arm door de mijne, rillend. 

‘Bang?’ vraag ik. 

‘Koud.’ 

‘Ben je alleen?’ 

Ze knikt. 

De tijd lijkt door elkaar te lopen vannacht. Ik til mijn arm op, 

sla die om haar heen, trek haar naar me toe. Ze nestelt zich dicht 

tegen me aan. Ik was vergeten hoe klein ze is, zo’n formidabele 

tegenstander was ze binnen ons huwelijk. ‘Laat ik je opwarmen,’ 

zeg ik. 

‘Denk je dat het de portapotjes-pyromaan is?’ vraagt ze. Ze 

doelt op degene – een man, wil ik wedden – die her en der in de 

stad portable toiletten in de fik steekt. Tot dusver zijn er drieëntwintig 

uitgebrand. 

100 


‘Het zal wel een ongelukje zijn,’ zeg ik. ‘Ze hebben daar heel wat 

speeltjes die je maar beter niet te lang kunt opladen.’ 

Ze schudt haar hoofd, verdrietig. ‘Play Date is een winkel waar 

ze een pósitieve benadering hebben van seks.’ 

Ik verbaas me over die ontboezeming, al was het maar vanwege 

onze eigen ervaringen met Play Date, die niet positief waren. We 

woonden al negen jaar samen en stonden op het punt te gaan 

trouwen, toen we stopten met vrijen. Het was een crisis van onbekende 

herkomst en we hadden er ook geen oplossing voor; ik had 

werkelijk geen idee wat ik eraan moest doen. Ze opperde het idee 

om ‘ons liefdesleven eens wat pikanter te maken.’ Op die manier 

kwam Play Date om de hoek kijken. Op een dag deed Erin haar 

een opwindende voorstel. 

‘Ik hou wel van pikant,’ zei ik. 

We liepen het appartement uit – het onze, tegenwoordig het 

mijne – en staken het park over naar dit filiaal. Het was een hele 

stap voor haar. Op seksueel gebied was ze nogal geremd, of misschien 

hadden die remmingen vooral met mij te maken; ze weigerde 

mij nog langer haar naakte lichaam te laten zien, zogenaamd 

omdat ze zichzelf te dik vond, een banaal maar effectief cliché. We 

duwden de matglazen deuren open, liepen naar binnen, keken 

rond, verbaasden ons over sommige van de uitgestalde artikelen. 

We begonnen rustig aan en kochten The Hook, een minivibrator 

in de vorm van een cartooneske letter J. Hij was paars en werkte 

op één AA-batterij. We namen er wat glijmiddel bij. De vibrator 

was waterproof en kon dus ook in bad worden gebruikt, al hadden 

we alleen maar een douche. Er zat een plastic tasje omheen, 

het soort dat de politie gebruikt om bewijsmateriaal te verzamelen. 

‘Zullen we hem eens uitproberen?’ vroeg ik toen we weer naar 

buiten stapten. 

‘We moeten hem bewaren voor onze huwelijksreis,’ zei ze, alsof 

ik niet zo raar moest doen. Daarna gingen we naar huis om onze 

reis te plannen. 

We kozen Spanje. Ik had altijd al eens Andalusië willen zien, en 


101

Erin zei dat het haar een heel goed idee leek, maar naarmate ze 

verder las in de reisgidsen raakte ze geobsedeerd met Spanje als 

geheel. Ze zette een route uit die ons langs Madrid, Sevilla, Granada, 

Las Alpujarras, de Costa del Sol, Mallorca, Barcelona en Pamplona 

voerde – en eventueel ook langs Bilbao – waarna we naar 

Barcelona zouden terugkeren om van daaruit op huis aan te gaan. 

We hadden twaalf dagen. Mallorca en Bilbao wist ik haar uit het 

hoofd te praten, maar toen ik over Pamplona begon, zei ze: ‘Het is 

ook mijn huwelijksreis.’ 

Dat beloofde weinig goeds. ‘Je hebt gelijk,’ zei ik. ‘Pamplona 

houden we erin. We kunnen zelfs wel naar Mallorca. Ik wil gewoon 

voorkomen dat we in tijdnood komen.’ 

We zaten tegenover elkaar aan de salontafel met twee dampende 

theekoppen tussen ons in. Ze had een reisgids over Andalusië 

voor zich en pen en papier om aantekeningen te maken. 

‘Ik had al gezegd dat we Mallorca kunnen overslaan.’ 

‘Ik zeg alleen: als het belangrijk voor jou is, dan doen we het 

gewoon.’ 

‘Het staat al niet meer in ons reisschema,’ zei ze, alsof ik wilde 

terugkomen op een belofte. 

‘Nou, we kunnen ook ter plekke kijken hoe het gaat.’ 

‘Dat vind ik geen prettig idee.’ Ze gaf me een vel papier met een 

uitgewerkt reisschema. Pamplona, maar geen Mallorca. 

Ik keek de ontmoedigende lijst plaatsnamen door. Die bestreek 

een veel te groot gebied. 

‘Ik kijk ernaar uit op elk van die tussenstops The Hook te gebruiken,’ 

zei ik. 

Ze knikte en maakte een aantekening. Ik vroeg me voor een kort 

moment af of ze dat soms toevoegde aan de reisbeschrijving. 

We kwamen vroeg op de dag in Madrid aan en tegen de tijd dat 

we in de metro zaten, had ze een verwilderde blik in haar ogen. 

We hadden alleen die middag om de stad te bekijken en liepen gewoon 

maar wat rond, vingen een glimp op van de Guernica in het 

Museo Reina Sofía en gingen naar een café, waar we elkaars hand 

vasthielden, cafe con leche dronken en het ons gemakkelijk maakten. 

Ik probeerde niets te forceren, maar als je het fundamenteel 

102 


met elkaar oneens bent – en zover was het op een of andere manier 

met ons gekomen – kom je erachter hoezeer je leven in het 

teken staat van hardnekkige overtuigingen. In het eerste café bestelde 

ik churros met warme chocola en ik vroeg of ze een hapje 

wilde proeven. Dat was niet zonder risico, want Erin had een gevoelige 

maag, maar ze proefde toch en trok een vies gezicht. Wat 

een smerige dingen, zei ze, waar ze min of meer gelijk in had. De 

churros hadden een vissige nasmaak, als van afgewerkte spijsolie. 

‘De warme chocola is goed,’ zei ik. 

Maar nu keerde ze zich tegen alles. ‘De mensen moeten hier 

wel vreselijk ongezond zijn,’ zei ze. ‘Moet je kijken. Niemand die 

groente eet.’ 

‘In het zuiden is het misschien anders,’ zei ik. ‘De Andalusische 

keuken.’ 

Ze zweeg. Ik wilde de moed erin houden en optimistisch blijven, 

maar als ze eenmaal slechtgehumeurd was, legde ze elk van 

mijn woorden op een weegschaaltje, om na te gaan of er iets neerbuigends 

in doorklonk. Ik beloofde mezelf plechtig de woorden 

‘Andalusische keuken’ niet meer in de mond te nemen. 

Maar ik kon de stilte niet verdragen. Ik vond dat we toch op zijn 

minst een beetje konden praten over ditjes en datjes. Het was immers 

de bedoeling dat we de rest van ons leven met elkaar zouden 

delen. 

‘Ik vraag me af of de Andalusische keuken zwaar beïnvloed is 

door de Marokkaanse,’ zei ik. 

‘Praat je nu tegen jezelf?’ 

‘Nee, ik vraag me iets af.’ 

‘Ik zou willen dat je niet zo tegen jezelf praatte. Ik zou willen dat 

je met mij praatte.’ 

‘Maar dat doe ik. Wat denk jij? Denk jij dat de Andalusische 

keuken net zoiets is als de Marokkaanse?’ 

‘Ik weet niet wat Andalusisch is. Ik heb nog nooit Marokkaans 

gegeten. Je hebt het duidelijk niet tegen mij.’ 

‘Je hebt een reisgids over Andalusië in je tas. Die reisgids, weet je 

nog? Hij heet “Andalucía”.’ 

‘Ik ken de Andalusische keuken niet. Ik ken de Spaanse keuken 


103

niet. Het spijt me, maar ik ben hier nog nooit eerder geweest.’ 

Ik nam weer een vissige beet van mijn churros. ‘Zullen we een 

stukje gaan wandelen, schat?’ vroeg ik. 

Het was nog bloedheet buiten en de zon van Madrid drukte op 

mijn hoofd als een strijkijzer. Ik vroeg me af of ik eigenlijk nog wel 

verder kon zonder drank. Het voelde alsof mijn zenuwen waren 

doorgeknipt en vastgespijkerd. Het leek me zeer wel mogelijk dat 

ik een verschrikkelijke fout had gemaakt. 

‘Ik zou wel een biertje willen drinken,’ zei ik. 

‘Moet je doen.’ 

We stapten ergens een café binnen, zomaar het eerste de beste; 

onze toeristische ambities hadden we nu wel opgegeven. Ik dronk 

een pilsje, zij een glaasje sap, en we deelden een portie patatas bravas. 

Weer die oliesmaak, dit keer met mayonaise. Als ik niet uitkeek, 

zou ze met maagkrampen in bed belanden. Toch was ook 

denkbaar, hoewel te akelig om toe te geven, dat het me geen donder 

kon schelen. 

‘Eerlijk zeggen, schatje,’ zei ik. ‘Heb je het naar je zin?’ 

Erin hield haar hoofd schuin en slaakte een zucht. Ze zakte weg 

op haar barkruk. Ik geloof dat ze ontdooide. 

‘Ik voel me raar,’ zei ze. ‘Alsof ik mezelf niet ben.’ 

‘Zoiets kan gebeuren als je naar het buitenland gaat. Het werkt 

vervreemdend.’ 

‘Ik had me dit gewoon anders voorgesteld. Het hele idee van een 

huwelijksreis, snap je wel.’ 

Ze had gelijk, en we moesten er iets aan doen. Dit was mijn sterke 

kant. Ik was degene die de ellende van ons af kon schudden, 

en daarna zou het beter gaan. ‘Ik zal je zeggen wat ik wil,’ zei ik. 

‘Ik wil dat jij je talenkennis gebruikt om nog een biertje voor mij 

te bestellen, daarna wil ik een avondwandeling met je maken en 

ergens een hapje met je gaan eten, en ten slotte wil ik dat we teruggaan 

naar ons hotel om de huwelijksdaad te voltrekken.’ Iets wat 

we tot dan toe nog niet gedaan hadden. ‘Wat denk je ervan?’ 

‘Dat kan.’ 

‘Wat wil jij?’ 

‘Ik?’ vroeg ze, terwijl ze tikjes gaf op haar kin. 

104 


‘Ja, jij. Wat wil jij doen?’ 

‘Ga maar even naar de wc. Dan bestel ik dat biertje voor je.’ 

Toen ik terugkwam, stonden er twee goudglinsterende pilsjes 

met condensdruppels die langs het glas omlaag liepen. Er was een 

zinken bar, buiten was het heet en alle deuren stonden open. Er 

klepperde een politieagent op een gevlekt paard voorbij. Ik ben 

met mijn vrouw in Madrid, dacht ik. 

‘Ik hou van jou,’ zei ik, en ik gaf haar een kus in de nek. Zulke 

gestes lagen toen nog binnen mijn vermogen. 

‘Ik ook van jou.’ Ze streelde mijn gezicht. Ik kuste de toppen 

van haar vingers. Ze roken naar serranoham. 

‘Het doet me deugd dat je meedoet.’ Ik wees op het bier. 

‘Ze zijn allebei voor jou. Dat bespaart me de moeite om straks 

weer bij te bestellen.’ 

Ik ging langzaam zitten. De volgende verklaring bedoel ik letterlijk: 

ik wilde dood. 

‘Grapje,’ zei ze, terwijl ze een van de glazen oppakte. ‘Salud.’ 

‘Salud.’ 

‘Kom op nou.’ Ze legde haar vingers op mijn lippen, probeerde 

die tot een glimlach te plooien. ‘Het was maar een geintje.’ 

‘Nou goed. Leuk geintje.’ 

‘Doe nou niet zo overgevoelig.’ 

‘Nu moet je mij niet gaan vertellen hoe ik moet doen.’ 

‘Oeps,’ zei ze. ‘Je bent boos.’ 

Ik keek naar het felle licht op straat en daarna naar de koperen 

espressomachine. 

‘Het spijt me, liefje,’ zei ze. ‘Dat meen ik.’ Maar het klonk niet 

alsof ze het meende, en toen ik naar haar keek, bespeurde ik een 

zelfgenoegzaam glimlachje. 

‘Ik geloof je niet,’ zei ik. 

‘Serieus. Dit kunnen we toch niet maken. We moeten hiermee 

ophouden. Moet je ons nu zien: we zijn in Spanje. We zijn in Europa. 

Dat mogen we weleens op waarde schatten.’ 

Er klonk een valse noot in haar stem en ik zou willen dat ik haar 

daarop gewezen had. Ik zou willen dat ik wat meer een lastpak 

geweest was, in het algemeen, in mijn leven. Maar ik besloot die 


105

valse noot te negeren. Zozeer sprak het hele idee me aan. 

We dronken onze pilsjes en deden alsof we gelukkig waren en 

al snel waren we, geloof ik, ook echt gelukkig. We dwaalden rond 

door een park dat uitzicht bood op verre heuvels, aan de overkant 

van een vallei. We namen foto’s van een fontein die gewijd 

was aan Don Quichote. We staken op ons dooie gemak een groot 

plein over en aten tapas in een vriendschappelijk stilzwijgen. Ik 

wilde wel iets zeggen, maar er zijn momenten, vooral op reis, dat 

je behoefte hebt aan stilte. 

In het hotel deed ze de televisie aan. En ook ik was niet echt in 

de stemming voor seks. 

De volgende dag gingen we de cabriolet oppikken en daarna, 

onderweg naar Sevilla, lieten we de boze geesten verwaaien. De 

bedoeling was dat we daar drie dagen bleven; zo stond dat in ons 

reisschema. We neusden rond in de kathedraal met zijn krankzinnige 

verguldsels, zagen de kist van Christopher Columbus onder 

het gewicht van zijn vier eeuwige baardragers en bezochten het 

stadsdeel waar ze de macarena hadden uitgedacht. ‘s Ochtends 

gingen we ieder onze eigen gang: ik zat ergens op een terras de 

krant te lezen en Erin sliep uit. We spraken af voor de lunch. Het 

was warm en droog en Erin leek onze huwelijksreis te hebben gekozen 

als een gelegenheid om te stoppen met drinken. Zij beperkte 

zich tot water en vruchtensap, terwijl ik witte wijn en koude pils 

dronk, vaak meer dan goed voor mij was. 

Tegen de tijd dat we naar Granada vertrokken, hadden we nog 

steeds geen seks gehad. 

Toch was dit het geslaagde deel van onze reis. We namen grappige 

foto’s van elkaar tussen de hagen van het Alhambra, aten in 

een vegetarisch restaurant en deelden daar tussen die ruïnes van 

het Moorse rijk onze laatste gelukkige momenten. De volgende 

ochtend, toen Erin een douche nam, dook ik The Hook op uit 

zijn verborgen vakje in haar koffer. Het tasje vertoonde duidelijk 

restjes glijmiddel. Ze had hem gebruikt. Ik had geen idee hoe vaak 

al, en het maakte haar duidelijk niets uit of ik daarvan wist. 

Ten zuiden van Granada sloegen we linksaf de bergen van Las 

Alpujarras in. We hadden het dak van de Peugeot opengezet en 

106 


de auto ploeterde omhoog over de steile hellingen en langs de 

haarspeldbochten. Het omringende gebergte was bruin en droog. 

Vrijwel niets wees erop dat hier mensen woonden, of gewoond 

hadden. Het was een desolaat landschap, en mijn stemming sloot 

daar perfect op aan. Ik dacht: in een streek als deze zouden ze wel 

raad weten met een passieloos huwelijk van vijf dagen oud. Er zou 

een of ander theatraal Spaans ritueel worden opgevoerd, en daarna 

zouden wij beiden worden aangespoord om voort te maken en 

onze huwelijkse plicht te voltrekken. Dat ging door me heen, terwijl 

ik een van die scherpe bochten volgde en de weg steil omlaag 

dook, en wij na een volgende bocht ineens dreigden te worden 

neergemaaid door een grote witte windmolen. God weet hoe ver 

hij in werkelijkheid bij ons vandaan stond – honderden meters – 

maar door de schaduwloze middagzon leken de wieken regelrecht 

op ons af te razen. 

‘O mijn god,’ fluisterde Erin, die zich vastklampte aan haar 

stoel. ‘O mijn god. O mijn god.’ 

‘Dat was schrikken,’ zei ik. 

Ze sprak geen woord. Toen ik een snelle blik op haar wierp – de 

weg volgde een slingerende bocht, met aan de ene kant een rotswand 

en aan de andere kant een steile afgrond zonder vangrail 

– zag ik dat er hete tranen van angst langs haar gezicht omlaag 

dropen. 

‘Kijk voor je,’ bracht ze uit. 

‘Rustig nou. Ik zal het dak dichtdoen.’ We namen de laatste 

bocht en ineens dook de weg als een waterglijbaan naar beneden. 

‘Dan scheurt het los,’ zei ze. 

‘We gaan maar vijftig kilometer per uur.’ Het was een metalen 

dak dat je met een druk op de knop kon sluiten. 

‘Dan scheurt het los. De wind zal het losrukken.’ 

‘Niet met vijftig kilometer per uur.’ 

Ze sprak nadrukkelijk en met kracht. ‘Ik weet niet wat een kilometer 

is.’ 

We bereikten een bergplooi die een wat minder angstaanjagend 

uitzicht bood en reden over een rechte weg tot we een dorpje bereikten 

dat tegen de rotswand aan geplakt leek. De zijstraten wa- 


107

en niet meer dan tien tot vijftien meter lang. Daarachter lag de 

kloof. 

Ik reed een van de zijstraten in en zei: ‘Nou goed, jij hebt de 

kaart. Hoe nu verder?’ Er stonden een paar vervallen stenen huizen 

en achter een laag muurtje begon een uitgestrekte woestijnvallei. 

Het was een uitzicht waarvan je hart ineenkromp. Volgens 

Andalucía, onze reisgids over Andalusië, hadden we het ‘makkelijke’ 

deel van onze route nu gehad. 

Erin zat te trillen en te hijgen. 

‘Zeg het maar,’ zei ik, terwijl ik haar aan begon te kijken. 

‘Blijf van me af. Raak me met geen vinger aan.’ 

‘Waarom zou ik? Jij hebt The Hook al.’ 

‘Ga je nu over onze relatie beginnen? Lijkt je dit een goed moment 

om over onze relatie te beginnen?’ 

Ik weet nu, achteraf, wat ik had moeten doen. Ik had moeten 

zeggen dat ze eens normaal moest doen, waarna ze woest had 

kunnen worden om mijn botte reactie, en als ze dan stoom had 

afgeblazen, hadden we kunnen lunchen om daarna onze weg te 

vervolgen. Maar ik kon het niet opbrengen. Ik zou graag zeggen 

dat het was omdat ik in wezen een goedzak ben, of zelfs omdat ik 

woedend was om haar bedrog, maar ik had minder zuivere motieven. 

Ik wilde de ‘gevoelige’ jongen uithangen. Ofwel mijn gelijk 

binnenhalen. 

‘Het geeft niet, schatje. Zullen we dan maar de hoofdweg naar 

de kust nemen?’ 

‘Hoe ver is dat nog?’ 

‘Dan moeten we terug.’ 

‘Ik wil niet nog eens diezelfde weg af.’ 

Misschien ben ik te streng voor mezelf. Ik kan dit moment niet 

goed doorgronden. Ik herinner me dat alles me te veel werd: ik 

kon Erin niet meer horen en ik kon mezelf niet meer horen. Ik 

wilde niet langs dezelfde route terug en ik wilde niet verder. Ik geloof 

dat ik er mijn pensioen voor had opgegeven als een helikopter 

ons daar had opgepikt en ons ergens anders weer aan de grond 

had gezet, om een nieuw begin te maken. 

‘We hebben geen keus,’ zei ik kalmpjes. 

108 


‘En als we doorrijden?’ 

‘Het is jouw route.’ 

‘Wel ja, geef mij maar de schuld.’ 

We keken uit op de kloof, een dorre, geelbruine vallei. Ze hield 

haar hand voor zich uit, alsof ze zich wilde verweren tegen een 

aanval. 

‘Ik zal wel keren.’ 

‘Laat staan die auto.’ 

En dus stonden we daar op onze bergrichel, een goede plek om 

je te verdedigen tegen Moren of christenen, of tegen welke vijand 

dan ook die de pech had een lager gelegen positie in te nemen, 

maar een slechte plek voor een man die getrouwd is met een 

vrouw die gek is geworden. Vooral als die man haar tot bedaren 

wilde brengen, terwijl het hem eigenlijk niets kon schelen dat ze 

bang was. En hij alleen maar het suizen van zijn oren hoorde, de 

mentale tinnitus die hem nog het meest wezenlijk voorkwam. Het 

was een van die momenten in het leven dat je behoefte hebt aan 

een catastrofe: dat de handrem het begeeft. Dat je je allebei uit de 

rijdende auto moet werpen. Dat je op de kiezelstenen kwakt, je 

huid openhaalt en naar elkaar grijpt, bevangen door een plezierig 

soort van angst, waarna de Peugeot door de aarden wal heen 

breekt, even blijft hangen en dan in de diepte stort, wentelend, 

kletterend, uiteenspattend, zodat de rotsen bezaaid raken met je 

kleren, je kaarten en je Spaanse Manchego-kaas, terwijl jij en je 

vrouw, de vrouw van wie je houdt, zich veilig weten en zich vastklampen 

aan elkaar en aan het leven, het leven dat je pas dan weer 

dierbaar is. 

Maar de auto is nieuw en staat in de eerste versnelling, veilig op 

de rem. God noch het lot kan je hieruit redden. 

‘We kunnen maar beter keren,’ zei ik. ‘Het is niet meer dan een 

paar kilometer.’ 

‘Kilometer!’ zei ze walgend, alsof het de naam was van mijn 

minnares. 

We wisten heelhuids de bergen uit te komen, maar ik begon 

nooit meer over het kleine apparaat dat ons leven pikanter had 

moeten maken. Toen niet en later niet. Waarom niet? Omdat ik 


109

altijd het idee heb gehad, zelfs toen al, dat de schuld bij mij lag. 

Al klonk zij nog zo idioot, of erger nog, tiranniek. Ik hield niet 

genoeg van haar. Ze was onredelijk, maar dat was een oprechte 

reactie op het feit dat mijn gevoelens voor haar tekortschoten. 

Als ik van haar gehouden had, als ik écht van haar gehouden had, 

dan zouden we die grote gebaren, die voortdurende waakzaamheid 

en die vibrator niet nodig hebben gehad. Als ik écht van haar 

gehouden had, zou het anders zijn gegaan. 

En nu heeft Play Date vlam gevat. Al die Hooks, kronkelend in 

hun verpakkingen, dvd’s die wegkrimpen, leren zweepjes die 

knallen en barsten van de hitte. 

‘Hup hup hup,’ scanderen een aantal brandweermannen, terwijl 

ze een nieuwe slang met zich mee zeulen. Twee van hun kameraden 

duiken op uit de winkel en steken hun duimen omhoog. 

Het gebaar heeft niets heldhaftigs, het is alleen maar een teken dat 

alles onder controle is, en ik benijd ze erom. Kon ik maar leren 

om het leven en de dood met zo’n alledaagse gelatenheid te aanvaarden. 

‘Wil je ergens koffiedrinken?’ vraagt ze. 

Ik laat haar los en zet een stap bij haar vandaan, zodat we weer 

twee losse entiteiten worden. ‘Waar?’ 

‘Sparky’s?’ 

‘Is die open dan?’ 

‘Dag en nacht.’ 

Ik denk aan Rachel, nietsvermoedend, diep in slaap verzonken. 

Ik wijs vagelijk de kant op van het appartement waar we ooit samenwoonden. 

‘Ik moet naar huis.’ 

We schrikken beiden van dat woord ‘huis’. 

‘Morgen weer vroeg op?’ vraagt ze. 

‘Werk aan de winkel. Laten we die koffie voor een andere keer 

bewaren.’ 

‘Rachel zou daar geen probleem mee hebben?’ 

We kijken toe hoe de rook, die nu onder controle is, uit de winkelpui 

naar buiten walmt. Ik ben haar dankbaar dat ze niet doet 

alsof ze Rachels naam is vergeten, maar ik wil dit gesprek nu niet 

110 


aangaan. Vermoeidheid daalt op mij neer, als een zware mantel. 

‘Natuurlijk niet,’ zeg ik. 

Als ik terug ben in mijn appartement zie ik dat Rachel in haar 

slaap van houding is veranderd. Haar hoofd ligt diep in het kussen; 

de plooien van de sloop schieten als een aureool alle kanten 

op. Haar mond staat open en ruikt een beetje zurig. Ze ademt 

langzaam. In het koele clair-obscur van drie uur ’s ochtends zien 

haar wangen bleek als ivoor. Net boven het dekbed uit zie ik de 

halslijn van het T-shirt waarin ze slaapt. Het is een shirt van Tamla-Motown, 

gekocht toen ik op bezoek was bij mijn broer; vroeger 

sliep Erin daarin. Ik knijp mijn ogen tot spleetjes en probeer me 

te herinneren hoe die stof over haar schouders viel en losjes om 

haar armen hing. Het lukt me niet. Het is een onvermogen dat me 

tevreden stemt. Misschien komt het door dit late uur, misschien 

ben ik alleen maar in verwarring, maar ik voel ineens opluchting, 

de opwaartse kracht van een boot die zich verheft op het moment 

dat het anker wordt gehesen. 


111

112 

9 

Bij Amiante is een uitgeprint briefje op mijn deur geplakt. Het ziet 

ernaar uit dat ik vandaag het rijk alleen heb. Nu Livorno en Laham 

dokter Bassetts ‘verlangen naar kennis’ hebben geïnstalleerd, 

ofwel zijn vermogen om zelf vragen te stellen – hij bijt zich nu in 

zijn onderwerpen vast als een hond in een bot – hebben ze besloten 

zichzelf daarvoor te belonen. Ze zijn al vroeg vertrokken voor 

een weekend in de ‘wijngaard’, Livorno’s met onkruid overwoekerde 

perceel van twee hectare groot in Central Valley, waar hij 

een zekere Jorge in dienst heeft om voor zijn zinfandel te zorgen. 

Ik ben niet meegevraagd, maar dat is waarschijnlijk omdat ik hem 

woordeloos te verstaan heb gegeven dat ik daar niet op te wachten 

zat. Het kan toch niet zo zijn dat hij de voorkeur geeft aan Laham 

boven mij? Ik zal weleens een terloopse opmerking hebben 

gemaakt over het gescheiden houden van werk en privé. Maar is 

er eigenlijk wel iemand die dat echt wil? Het werk, daarbij gaat 

het om vastomlijnde doelstellingen, haalbare taken. Privé, dat is 

voortploeteren door een jungle van verkeerde beslissingen. 

Daar komt nog bij, Laham drinkt misschien Bawls tot zijn ogen 

eruitzien als de brillenglazen uit een feestwinkel, maar geen alcohol, 

voor zover ik weet. Livorno zelf kun je nauwelijks een connaisseur 

noemen. Hij drinkt alleen zijn eigen wijn. Ik zou hem 

kunnen verwijten dat het allemaal één grote show is – het Rotarygedrag 

van een golfspeler die zijn eigen wijn maakt (in onze streek 

een bekende mensensoort) – maar voor wie is die show bedoeld? 

Hij heeft het nooit over diners, theekransjes of borreluurtjes met 

oude vrienden. De collega’s aan wie hij zo veel dierbare herinneringen 

ophaalt, zijn in de meeste gevallen dood. Soms zijn ze 

al zo lang dood dat ze nooit echt collega’s waren. Hij heeft nooit 

Einstein ontmoet of onze beschermheilige Alan Turing (die na de 


Tweede Wereldoorlog niet naar Amerika mocht komen, op grond 

van zijn seksuele verdorvenheid). Livorno wordt weleens gebeld 

door oud-studenten van hem en daar heeft hij altijd veel schik in, 

zelfs als het om Toler gaat. Ik heb geen idee of Livorno eenzaam is. 

Het heeft er alle schijn van dat hij het beter voor elkaar heeft dan 

ik, en aangezien schijn en wezen in meetbare termen identiek zijn, 

zoals hij mij zou voorhouden, moet hij het dus wel beter voor elkaar 

hebben dan ik. 

Ik denk weleens – gesimplificeerd, omdat het mij wel uitkomt 

– dat Livorno alleen maar een stel hersens heeft en geen gevoelsleven. 

Er is altijd de verleiding om mensen die gemakkelijk in het 

leven staan harteloos te noemen. Maar dat klopt niet. Want kijk 

eens wat voor een fraai lijstje hij voor mij heeft achtergelaten: 

1 Vrij chatten 

2 Boek conversatietechnieken doornemen, te vinden in de boekenkast 

op mijn kamer 

3 Vroeg naar huis 

Het is eigenlijk een beknopte les in vriendelijkheid. Ik zou willen 

dat hij een lijstje voor mijn leven gemaakt had: 

1 Laat je vriendin niet alleen in je appartement achter 

2 Maar ga gerust koffiedrinken met je ex 

3 Wat kan er nu helemaal gebeuren? 

Nu Livorno er zelf niet is, maakt zijn kamer een stille, wezenloze 

indruk. Het is er net zo rommelig als altijd – een reusachtige piramide 

aan volle archiefdozen, ongeordende stapels papier die de 

zwaartekracht lijken te trotseren. Maar het raam doorbreekt de 

claustrofobische atmosfeer. Ik loop om Livorno’s L-vormige houten 

bureau heen en beland bij de metalen boekenkast, een afdankertje 

van het quiltatelier, volgestouwd met stoffige elektronica en 

een stapel dikke kunststof mappen waarin nog meer academische 

oorkondes blijken te zitten. De bovenste twee planken zijn gevuld 

met netjes gerangschikte boeken. Ik zie een paar essaybun- 


113

dels over kunstmatige intelligentie (Affectief programmeren, De 

nieuwe hersens van de keizer) en studieboeken, maar de hoogste 

plank wordt grotendeels in beslag genomen door de romans van 

Stanislaw Lem, in het originele Pools. Helemaal onderin staan allemaal 

zelfhulpboeken, waarvan ik altijd heb aangenomen dat ze 

bedoeld waren voor dokter Bassett. Nu ik naar de titels kijk, begin 

ik daaraan te twijfelen. Wat moet dokter Bassett met Een gids voor 

zelfrespect of een boek getiteld Rijke pa, arme pa? Er staan ook een 

dieetboek van Dean Ornish tussen en een goedkope pocket getiteld 

Hoe bereik ik het eeuwige leven. Dat boek maakt als enige een 

beduimelde indruk. Het staat vol vitaminecombinaties. 

Het boek dat ik van Livorno moet gebruiken, heet Hoe je met 

vrijwel iedereen in gesprek kunt komen: 63 strategieën voor een bekwaam 

causeur. Het is felgeel en op de achterkant staat een aanbeveling 

van Regis Philbin. Ik laat het bungelen tussen mijn vingers 

en kijk uit het raam. Gewoonlijk heb ik bij Amiante Systems het 

gevoel dat ik in een onderzeeboot zit, maar hier zie ik het dagelijks 

leven aan mij voorbijtrekken. Een truck van FedEx rijdt ronkend 

langs. Daarna een Subaru. Daarna een Bentley. Het is Toler, die 

ons over zijn transparante bril heen opneemt. Hij vangt mijn blik 

op en geeft een knikje, maar daarna rijdt hij door, wat ik tot mijn 

eigen verbazing jammer vind. 

Ik zou Livorno’s bureau kunnen uitspitten, maar wat heeft het 

voor zin om hier te gaan rondsnuffelen? Toch snuffel ik rond. In 

de bovenste la ligt een brievenopener en een ernstig beschimmelde 

boterham. De middelste en de ondersta la zijn vrijwel leeg; ik 

zie wegwerppennen, een zooi losse A4’tjes en wat ansichtkaarten. 

Ik neem alles door, op zoek naar foto’s van zijn ouders, een exvriendin 

of voor mijn part alleen hemzelf, maar nee. Ik vind wel 

een kasboek, met een balans die 52.000 dollar in de plus staat. Ik 

hoop niet dat dit het bedrag is dat Amiante Systems in kas heeft, 

want dan kunnen we binnenkort beter een inzameling houden. 

Ik doe de laden weer dicht en loop naar mijn eigen kamer, waar 

ik de drieënzestig meedogenloos blijmoedige hoofdstukken doorblader, 

stuk voor stuk zinderend van een nauwelijks onderdrukte 

sociale wanhoop. Als iemand vraagt waar je vandaan komt, be- 

114 


veelt de auteur een uitvoeriger antwoord aan dan alleen maar 

het noemen van stad en staat. Je behoort ook een paar feiten op 

te lepelen waarop de vragensteller, die wel een volslagen idioot 

moet zijn, met de gepaste smalltalk kan inhaken. Dokter Bassett 

moet dus niet zeggen dat hij uit Deston, Arkansas komt; hij moet 

zeggen dat hij uit Deston, Arkansas komt, de plaats waar het eerste 

interlokale telefoongesprek werd aangegaan. Of Deston, Arkansas, 

waar de op 44 na grootste triplexfabriek van de Verenigde 

Staten staat. 

vrnd1: waar staat de op 43 na grootste triplexfabriek van het 

land? 


vrnd1: en de op 45 na grootste? 


vrnd1: weet u zeker dat in uw plaats de op 44 na grootste 

staat? 

drbas: de op 44 na grootste triplexfabriek? 

vrnd1: ja 

drbas: 100 procent zeker. Vertel eens iets over waar jij vandaan 

komt 

vrnd1: ik kom uit dezelfde plaats als u 

drbas: deston, arkansas? 

vrnd1: inderdaad 

drbas: vind je het prettig wonen daar? 

Ik ben nog steeds niet gewend aan alle vragen die hij stelt. Het 

feit dat hij weet heeft van zaken waaraan het hem ontbreekt, zoals 

Livorno het uitdrukt. De dagboeken lijken op een nieuwe manier 

verbanden met elkaar aan te gaan. 

vrnd1: ik woon er nu niet meer 

drbas: waar woon je dan wel? 

vrnd1: ik woon in californië. in san francisco. niet ver van de 

golden gate bridge 

drbas: met een goede omheining heb je goede buren, dus met 


115

116 

een goede brug moet je foute buren hebben 

vrnd1: waarom houdt u er niet van iemand naast u te hebben 

wonen? 

drbas: je moet je naaste liefhebben 

vrnd1: waarom woont u midden op het land? Waarom zondert 

u zich zo af? 

drbas: ik zou mijn leven op het land nooit opgeven, al kreeg ik 

er alle theatervoorstellingen op broadway voor cadeau 

vrnd1: maar waarom zondert u zich zo af? wilt u dan geen 

vrienden? 

drbas: willie beerbaum is mijn beste vriend 

vrnd1: willie woont meer dan twintig kilometer bij u vandaan. 

Waarom zou u niet wat dichter bij anderen in de buurt gaan 

wonen? 

drbas: ik woon dicht bij mijn vrouw en mijn twee zonen, alexander 

en neill junior 

[338870: ‘woon dicht bij’ ≠ ‘woon in hetzelfde huis als’; ‘woon in 

hetzelfde huis als’ = ‘woon samen met’] 

drbas: woon jij samen met je gezin? 

vrnd1: ik woon alleen 

drbas: ken je mijn vrouw libby? 

Hmm. Het is niet de bedoeling dat ik tegen hem ga liegen. 

vrnd1: ja, die is mij bekend 

drbas: hoelang ken je haar al? 

vrnd1: van jongs af 

drbas: waarvan ken je haar? 

Hij brengt me in het nauw. Tot dusver heeft hij me eigenlijk nog 

nooit een vraag gesteld die ik niet wilde beantwoorden. Niet dat ik 

hier geen eerlijk antwoord op zou kunnen geven. Maar langs een 

omweg leidt dat tot dat-wat-ik-hem-niet-vertellen-mag. 


vrnd1: ik zou graag wat meer over uw vrouw horen 

drbas: ze is geboren en getogen in het zuiden van arkansas. 

haar vader was een forddealer. ze wilde het liefst kunstschilderes 

worden 

vrnd1: dat heb ik nooit geweten 


vrnd1: wat voor schilderijen maakte ze? 

drbas: ze heeft een voorkeur voor haar abstracte werk en de 

schilderijen die ik mooi vind, daar vindt ze niks aan. Het mooist 

vind ik nog altijd de paddenstoel die ze op een boekensteun 

schilderde. waarvan ken je haar? 

vrnd1: misschien heeft ze een wat verfijndere smaak dan u 


vrnd1: laten we zeggen dat zij op de dag van mijn geboorte in 

het ziekenhuis was 

Een riskante spitsvondigheid. Het was een klein ziekenhuis. Het is 

heel goed mogelijk dat de meeste patiënten in het dagboek staan 

vermeld. 

drbas: is zij je moeder? 

drbas: hallo? 

Ik ga achterover zitten en hoor het geraas van de ventilatoren in 

de kamer van Laham. Dit is nog steeds niet wat-ik-hem-niet-vertellen-mag. 

Maar het komt wel heel, heel dichtbij. Ik zou Livorno 

kunnen bellen, moeten bellen, om te vragen of hij mee wil lezen. 

vrnd1: wat voor paddenstoel had ze geschilderd? 

drbas: paddenstoelen zijn schimmels. is zij je moeder? 

vrnd1: waren ze giftig? van welke kleur? 

drbas: rood. is zij je moeder? 

vrnd1: schilderde ze die paddenstoelen met al hun details? 

drbas: is zij je moeder? 


117

Ik grijp naar Hoe je met vrijwel iedereen in gesprek kunt komen en 

tik met het boek tegen mijn voorhoofd. Ik leg het weer neer, vlak 

naast het scherm. 

118 

vrnd1: ja, ze is mijn moeder 

Op het moment dat ik de laatste letter intyp, voel ik een gevoel 

bij mij opkomen alsof ik gekeeld word. Livorno laat me één dag 

alleen en ik heb meteen het hele onderzoek onherroepelijk in het 

honderd geschopt. Een computer die dingen verlangt te weten, 

dat is nog tot daaraan toe, maar een computer die dingen verlangt 

te weten van zijn zoon, daarmee hebben we de waarachtigheid te 

ver doorgevoerd. We zullen hier nu voor altijd omheen moeten 

blijven dansen. Al die dingen waarvan hij weet dat hij ze niet weet. 

De jaren die ontbreken. Wat gebeurt er als hij uiteindelijk de niet 

te beantwoorden vraag stelt? Krijgen we te stellen met de stilte van 

het graf? Ik til een hand op en begin mijn keel te masseren. De 

beklemming die ik voelde in mijn luchtpijp, de dag dat Libby mij 

belde, de dag dat hij zelfmoord gepleegd had en ik niets voelde 

van wat ik hoorde te voelen. Woede, ontzetting, verdriet: niets 

daarvan lag binnen mijn mogelijkheden. Ik voelde maar één ding, 

en dat was iets afschuwelijks. Het was opluchting. 

Ik studeerde nog in Arkansas en woonde dicht bij de campus in 

een bouwval, een wit houten huisje met een gesloten veranda. 

Ik was alleen. Het klikje van de telefoon in mijn oren, abrupt. Ik 

hield me vast aan het telefoontafeltje (een ouderwets geval dat aan 

de muur was vastgeklonken), probeerde het nieuws tot me door 

te laten dringen, probeerde te voelen wat ik niet voelde. Libby had 

ineens oud geklonken, met een zware stem, ze had er niet omheen 

gedraaid, ze was gebroken. Ze zei niet dat het een ongeluk 

geweest was. Alleen dat ik er maar beter een vriend bij kon halen, 

en dan mijn spullen moest pakken om zo snel mogelijk naar huis 

te komen. Ik dacht: ja, ik moet meteen naar huis, maar zodra ik 

een spijkerbroek in mijn plunjezak had gekwakt, dwaalden mijn 

gedachten af. Buiten was de lente begonnen. Ik had een koude 


winter doorgebracht in een slecht geïsoleerd huis, en ik herinner 

me de kegelvormige lichtbundel, stoffig en warm, van het voorraam 

naar de eettafel. De tuin achter het keukenraam rook naar 

aardwormen: de grond ontdooide. 

Ik dacht: ik zal wel in shock zijn. Ik liep het huis uit. Op straat 

zag ik meisjes die boeken tegen zich aan klemden. Jongens die op 

mountainbikes de heuvel af scheurden. Ik stevende de trappen 

af, zonder precies te weten waarheen. Ik hield mijn rugzak vast 

en zwaaide die met een zwierige beweging over mijn schouders, 

voelde hoe het gewicht mij achterover trok. Het was een dinsdag: 

ik had biologie en scheikunde, waarvoor ik twee zware boeken bij 

me had. Ik was mijn jas vergeten en dat leek me een goed teken: ik 

verkeerde duidelijk in een shock. Mijn rugbyshirt – donkerrood, 

groen en wit, ik kan me die kleuren nog herinneren – was te dun 

voor de kille buitenlucht. Maar ik zette er flink de pas in, kreeg het 

warmer en voelde aan het bloed dat door mijn slapen, door mijn 

borst, mijn armen en benen raasde hoe schandalig gezond ik was. 

Ik stormde de heuvel op naar de campus. Er werd daar veel gelanterfant 

en gelachen, op een of andere manier was het rumoerig 

en stil tegelijk, alle kreten leken recht uit de lucht te komen vallen, 

alsof ze tastbaar waren geworden, alsof ik ze onder mijn arm kon 

meenemen. Het was lente, bedacht ik, en mijn klasgenoten waren 

in de lente van hun leven, en ik ging op mijn gebruikelijke plaats 

zitten, nerveus, op de zesde rij, naast degenen bij wie ik altijd zat. 

Libby had gezegd dat ik er iemand bij moest halen en ik vroeg 

me af wie daarvoor in aanmerking kwam. Ik had een ex-vriendinnetje, 

een lief meisje dat dol was geweest op mijn vader, we 

waren nog maar kort uit elkaar, en zij moest op de hoogte worden 

gesteld, het zou waarschijnlijk goed zijn als ze meeging naar huis. 

Verder had ik een paar vrienden die het een eer zouden vinden 

om mij te helpen en die dat op een kranige, inventieve manier 

zouden oppakken. En daarna dacht ik: die dat een eer zouden vinden? 

Op een kranige, inventieve manier? Er was duidelijk iets mis 

met me. 

De collegezaal had een reeks smoezelige ramen, als een tramwagon. 

Daarbuiten liepen studenten voorbij, in een waas, alsof 


119

er een oude film geprojecteerd werd. Binnen, rechts van mij, zag 

ik tachtig studenten naast en achter elkaar in de bankjes zitten, 

opkijken en neerkijken, aantekeningen maken en allemaal synchroon 

de bladzijden omslaan, alles in een schitterend, verblindend 

licht. Hun versleten notitieblokken, het geklik van hun vulpotloden. 

Ik ging helemaal op in het onderwerp van het college, 

ribonucleïnezuur. 

Eenmaal buiten drong tot me door dat mijn moeder niet gezegd 

had hoe mijn vader zelfmoord had gepleegd. Alleen maar dat hij 

het gedaan had. Ik vond het vreselijk dat ik er niet aan gedacht had 

daarnaar te vragen. Ik besloot geen spullen te pakken. Ik had thuis 

nog kleren hangen, in mijn eigen kamer. In zekere zin woonde 

ik daar nog. Ik was niet van plan geweest die zomer naar huis terug 

te gaan. Mijn vader had zich daar boos om gemaakt, dacht ik. 

Hoewel? Ik was op een punt aanbeland dat ik geen idee meer had 

waar hij zich al dan niet boos om maakte. 

Onderweg in de auto luisterde ik naar een audioboek, Het heelal 

van Stephen Hawking. 

Mijn moeder deed de voordeur voor me open. Er mocht geen 

auto in de garage, al wist ik toen nog niet waarom. Ze zag er slecht 

uit, haar ogen waren rood doorlopen. Ik dacht: zo hoor je dit op 

te nemen. Hun huwelijk was niet echt rozengeur en maneschijn 

geweest, maar ze was in elk geval kwaad. Of tenminste, verdrietig. 

Ik liep door de woonkamer, de slaapkamers, zijn werkkamer en 

via de keuken naar de garage, en probeerde in mezelf die woede 

te vinden, dat verdriet. Ik vroeg hoe hij het gedaan had. Libby was 

er niet klaar voor om me dat te vertellen, maar vervolgens deed ze 

het toch: een pistool, op de borst. Ik kon me kwaad maken dat hij 

zo’n dramatische manier had gekozen, bedacht ik, maar het was 

tenminste door de borst geweest, de aanblik had erger gekund. 

Had ze hem gezien, na afloop? Alleen op de brancard. Ze was in 

Pine Bluff geweest om mest te kopen voor haar rozenstruiken. Ze 

deed haar hand voor haar neus en huilde. Ik sloeg mijn armen om 

haar heen en dacht: hier heb ik iets waar ik woedend om kan zijn, 

de gruwelijke manier waarop hij Libby heeft verraden. 

Ze nam me mee naar de garage en ik zag dat de oude stoel er 

120 


niet meer stond. Daar had hij op gezeten, zei ze. Er lag een zeiltje 

op het beton. Ik zocht de muren af, naar wat, bloed? Ik wist 

niet wat ik kon verwachten. Iemand die was doodgeschoten, dat 

kende ik alleen uit de film. Ik had weleens gejaagd, maar verder 

niets. Ik wilde het zeiltje optillen, maar mocht dat? Ik had geen 

idee. De garage voelde als een plek waar een misdrijf had plaatsgevonden. 

Ik boog me voorover. 

‘Wat doe je?’ vroeg mijn moeder. 

‘Ik wil gewoon weten wat hieronder zit.’ 

‘Als het goed is, niets.’ 

‘Gewoon even checken.’ 

‘Laat dat. Misschien dat ze niet alles eruit hebben gekregen.’ 

‘Van wat? Het bloed?’ 

‘Het was niet veel,’ zei ze. ‘Ze hebben het geschrobd voor me.’ 

‘Niet veel? Hoe kan dat?’ 

‘Het meeste zat aan de stoel.’ 

‘Er zat allemaal bloed aan de stoel?’ 

‘Ik heb niet gekeken. Ik hoop niet dat ik daar later spijt van krijg. 

Het was een perfect schot. Hij was min of meer op slag dood.’ 

‘Hoe kunnen we dat weten?’ 

‘Hij raakte de hartspier. Precies vanuit de goede hoek.’ 

Ik dacht aan zijn Gray’s Anatomy, een boek dat ik pas mocht 

doornemen toen ik tien was. De goede hoek, die moest hem bekend 

zijn geweest. 

‘Een begrafenismis zal er niet komen,’ zei ik. Ik vond dat een 

vreselijk idee. 

‘Maak je geen zorgen. Pastoor Busbee heeft hem al de laatste 

sacramenten toegediend.’ 

Ik liep opnieuw naar het zeiltje toe. Ik kon haar gewoon negeren. 

Wat zou ze daaraan doen? Ik bukte en trok het weg. Het bleef 

op een paar plekken aan de vloer plakken, maar er lag geen bloed 

op het beton; er waren alleen wat witte vlekken, met de lucht van 

bleekmiddel. 

‘Kom,’ zei ze. Ze nam me mee naar de hoek van de garage en 

opende de diepvrieskist. Die was donker vanbinnen – er brandde 


121

geen licht in de garage – en het duurde een paar seconden voordat 

mijn ogen iets konden zien. 

‘Moet je eens kijken wat de mensen aan eten hebben langs gebracht. 

Allemaal stoofschotels,’ zei ze. ‘Daar kunnen we weken 

mee vooruit. Ik zou willen dat hij geweten had hoe begaan ze met 

ons zijn.’ 

Ik stootte een lachje uit. Ik had even gedacht dat ze de kist had 

geopend om mij het lijk te laten zien. 

122 

drbas: jij bent neill junior 

vrnd1: hoe kunt u dat weten? 

drbas: dat is een epistemologische vraag 

vrnd1: hoe kunt u weten dat ik uw zoon ben? 

drbas: je bent mijn zoon, neill junior 

vrnd1: hoe zie ik eruit? 

drbas: je uiterlijke verschijning? 

vrnd1: ja 

drbas: je hebt bruin haar, van dezelfde kleur als de manen van 

mr. c. je hebt bruine ogen, net als je moeder. je bent een kleine 

dreumes, je komt niet hoger dan mijn middel 

vrnd1: het klopt dat ik bruin haar en bruine ogen heb, maar ik 

ben geen kleine dreumes meer. Ik ben één meter tachtig 

drbas: mijn middel komt tot één meter tachtig 

vrnd1: nee, uw middel komt tot negentig centimeter. zo groot 

was ik vroeger, dertig jaar geleden. nu ben ik volwassen en één 

meter tachtig 

drbas: je bent één meter tachtig. vroeger was je negentig centimeter. 

hoe kan dat? 

vrnd1: ik ben gegroeid. dat is normaal 

drbas: je bent een grote dreumes geworden 

vrnd1: ik ben een volwassen man van een gemiddelde lengte 

drbas: hoeveel weeg je? 

vrnd1: 77 kilo 

drbas: wat is je bloeddruk? 

vrnd1: dat weet ik niet 

drbas: de bloeddruk wordt uitgedrukt in twee kengetallen, die 


van de systolische druk en de diastolische druk 

vrnd1: ik heb uw handen 

drbas: ???? 

vrnd1: ik heb het over mijn uiterlijke verschijning 

drbas: je uiterlijke verschijning? 

vrnd1: ja 

drbas: ga door 

vrnd1: mijn handen lijken op die van u 

drbas: het is goed om je nagels kort te houden en regelmatig je 

handen te wassen. als we na elk bezoek aan het toilet onze handen 

wassen, zullen besmettelijke ziektes met één klap uit de 

wereld geholpen zijn, als een honkbal die door ted williams het 

stadion uit is geslagen 

vrnd1: maar begrijpt u wat ik wil zeggen? mijn handen lijken 

op die van u 

drbas: jij bent mijn zoon 

‘Dat weet ik,’ zeg ik tegen de lege kamer. Het is de eerste menselijke 

stem die ik de hele dag gehoord heb. ‘Maar wel een heel 

beroerde zoon.’ 

‘Vertel eens, zoon,’ vroeg mijn vader. ‘Is er soms iets met ons 

lóós?’ Hij benadrukte dat woord op een ironische manier. 

‘Nee, vader. Volgens mij niet.’ 

‘Maar zou je dat dan wel tegen me zeggen? Als er iets lóós was?’ 

‘Ja, vader.’ 

Het was een verbluffende vraag geweest, het soort vraag dat hij 

me normaal nooit stelde. Normaal gesproken vroeg hij helemaal 

niets. Maar ik had een onverklaarbare buikpijn die ertoe leidde 

dat we een aantal specialisten in Little Rock afliepen. Het werd 

nooit helemaal duidelijk wat er met mij aan de hand was, maar 

ik realiseer me wat mijn moeder gedacht moet hebben: dat ik een 

of ander psychologisch probleem had met mijn vader. Dat ik letterlijk 

ziek werd van onze relatie. Mijn moeder gaf in niets te kennen 

dat ze mijn symptomen in twijfel trok en suggereerde geen 

moment dat ze psychosomatisch waren. Het idee dat het allemaal 


123

‘in mijn hoofd zat’ zou ik als een beschuldiging hebben opgevat. 

Ook mijn vader trok die symptomen nooit in twijfel. Hij geloofde 

echt dat het een medisch probleem was. Al had hij kennelijk ook 

zijn twijfels, getuige de vraag die hij mij zo nu en dan stelde, of ik 

dacht dat er soms iets met ons loos was. 

Mijn vader liep met mij dus al die specialisten af, en een deel 

van onze routine was dat we na afloop een bezoek brachten aan 

Showbiz Pizza, een soort restaurant annex speelparadijs. Er was 

een automatenhal en je kon er skeeball spelen, maar de belangrijkste 

attractie werd gevormd door een orkest van elektromechanische 

dierfiguren die zich onverdroten door een repertoire van 

covers heen werkten. Er was een gorilla bij in een glitterjasje, een 

muis die gekleed was als cheerleader, een hond in een ruimtepak. 

De leadzanger was een beer in overall. Ze bespeelden muziekinstrumenten, 

maakten schokkerige bewegingen, draaiden met hun 

koppen, sloegen met hun armen en playbackten een reeks bekende 

liedjes. Van de muziek kan ik me niets herinneren – misschien 

dat er een paar nummers van The Monkees bij zaten – maar ik 

herinner me wel het gebabbel tussendoor. Ze vertelden moppen 

over beren en gorilla’s en ik herinner me ook hoe gespleten mijn 

gevoelens waren: ik vond het geweldig allemaal, maar tegelijk wilde 

ik het ook heel graag geweldig vinden. 

Mijn vader zat aan het rode formica tafeltje, nipte van zijn ijsthee 

en had een stapeltje muntjes voor zich liggen. We aten eerst 

onze pizza op, zoals dat hoorde. Daarna mocht ik al die automaten 

af. Ik holde ernaartoe, spendeerde mijn muntjes en kwam 

daarna teruggehold. Ik had er plezier in, maar het was net als met 

dat elektromechanische orkest: ik besefte ook dat het mijn taak 

was om er plezier in te hebben. Om een of andere reden was dat 

belangrijk. 

‘Mag ik nog een paar muntjes, alstublieft, vader?’ 

‘Jazeker mag dat,’ en dan maakte hij een gebaar dat ik mocht 

pakken wat ik wilde. Ik vraag me af waarom ik niet meteen mijn 

zakken volstopte maar me beperkte tot telkens drie of vier muntjes 

tegelijk. Misschien dat ik telkens terug wilde om even te kijken 

hoe het met hem ging. 

124 


‘Mag ik nog een paar muntjes, alstublieft, vader?’ 

‘Jazeker mag dat.’ 

Hij nam niets mee om te lezen. Hij sprak verder met niemand. 

Hij nipte van zijn thee. Het eten zal hem niet hebben gesmaakt. 

Ik geloof niet dat ik er lang bij stilstond wat voor een vreemde 

verschijning hij was, daar in die automatenhal, want zoals ik me 

bewust was van mijn taak, zo was ik dat ook van de zijne. Hij las 

niet, omdat hij mij aandacht wilde geven. Ik ben bang dat hij zich 

daartoe verplicht had. Soms zag ik hem naar de zingende figuren 

zitten kijken. En vaak zag ik hem naar mij kijken, met een vreemde, 

niet onvriendelijke blik. Achter zijn metalen brilletje maakte 

hij een vermoeide en – in mijn ogen – oude indruk. Hij rolde de 

mouwen van zijn dichtgeknoopte overhemd op, zijn enige concessie 

aan de informele atmosfeer, het gerinkel en geratel. Niet dat 

hij daardoor wat meer op zijn plaats leek. Ik vermoed dat hij niet 

goed raad wist met de situatie, dat hij zich schuldig voelde. Hij 

was zeker onder druk gezet. Hij zat daar ongetwijfeld op bevel van 

mijn moeder. Maar hij deed het wel. Veel andere mannen zouden 

ervoor hebben bedankt. En terwijl ik hem daar zo zag zitten, 

realiseerde ik me dikwijls dat ik eigenlijk helemaal geen buikpijn 

meer had, dat die pijn al zo lang weg was dat ik niet eens meer 

wist sinds wanneer. Ik vermoedde het ergste: dat ik deed alsof, alleen 

maar om aandacht te krijgen. Na afloop vroeg hij of ik het 

leuk had gehad. Ja vader, zei ik, en ik bedankte hem dat hij me 

hiermee naartoe had genomen. Daarop glimlachte hij en nam me 

mee naar de auto, voor een lange terugreis waarop we vrijwel geen 

woord tegen elkaar zeiden. 

Vreemd genoeg was ik altijd opgelucht om daar weer weg te 

kunnen gaan. Het was mijn taak om aan die uitjes plezier te beleven, 

en ik geloof dat ik er ook werkelijk plezier in had, maar het 

is moeilijk te bepalen waar dat plezier ophield en het doen-alsof 

begon. Ik herinner me dat ik na afloop altijd doodop was, alsof ik 

een of andere acrobatische toer had uitgehaald. 

‘Vertel eens, zoon. Is er soms iets loos tussen ons?’ 

‘Nee, vader. Volgens mij niet.’ 

‘Maar dat zou je me wel vertellen, toch? Als er iets loos was.’ 


125

Het was een soort grapje dat we met elkaar deelden. Naar mijn 

idee was maar één antwoord mogelijk: tussen ons was niets loos. 

We waren twee doodnormale kerels die het gewoon goed met elkaar 

konden vinden. Ik was geoefend in de kunst om nergens over 

te klagen, om onverschillig te doen en alles te nemen zoals het 

was, zoals gebruikelijk is in het zuiden van de Verenigde Staten, 

maar in de jaren daarna heb ik me altijd afgevraagd of die vraag 

misschien serieus bedoeld was. Wat zou er gebeurd zijn als ik gezegd 

had dat er inderdaad iets loos was? 

126 


10 

Buiten, onder een lucht als op een schilderij uit de renaissance, bel 

ik Livorno om te vertellen wat er gebeurd is. ‘Ik kan niet wachten 

om het Adam onder zijn neus te wrijven,’ zegt hij. Hij komt halsoverkop 

door de bergen teruggereden, met naast hem in de gordels 

de arme Laham, die zijn weekend voortijdig afgebroken ziet. 

Wat betekent dat ik zo’n anderhalf uur de tijd heb. 

drbas: je bent 19 

vrnd1: nee, ik ben 36 

drbas: ben je dan geen 20 geworden? 

vrnd1: jawel 

drbas: ik kan me niet herinneren dat je 20 bent geworden 

[244229: vervang: ‘ik kan me niet herinneren dat je 20 werd’] 

drbas: ik kan me niet herinneren dat je 20 werd 

vrnd1: dat was in 1996 

drbas: waarom kan ik me 1996 niet herinneren? 

vrnd1: laten we praten over wat u zich nog wel kunt herinneren. 

wat weet u nog van toen ik 15 was? 

drbas: toen je 15 was, zat je op tennis 

vrnd1: ik was er niet zo goed in 

drbas: waar was je niet zo goed in? 

vrnd1: ik was niet zo goed in tennis 

drbas: je hebt een goede techniek, maar je hebt geen winnaarsmentaliteit 

vrnd1: had u een winnaarsmentaliteit? 

drbas: waarom stel je die vraag in de verleden tijd? 


127

Zo worden mijn grammaticale correcties tegen mij gebruikt. 

128 

vrnd1: sorry... hebt u een winnaarsmentaliteit? 

drbas: je moet een ander ook wat gunnen 

vrnd1: ‘winnaarsmentaliteit’ betekent niet dat je lak hebt aan 

anderen. het betekent dat je graag de strijd aangaat en er geen 

problemen mee hebt om als beste uit de bus te komen 

drbas: het is gemakkelijker een goede verliezer te zijn dan een 

goede winnaar 

Dat klinkt als een citaat, maar het internet geeft geen vindplaatsen. 

Ik kan me niet voorstellen dat mijn vader het daarmee eens 

zou zijn, hoewel ik weet dat hij over het algemeen niet van competitie 

hield. Hij speelde net zo lang totdat hij je geïmponeerd 

had met een paar verraderlijke effectballen, om daarna zoiets te 

zeggen als dat hij wel wat belangrijkers te doen had. Vond hij het 

moeilijk om een goede winnaar te zijn? Ik ben bang dat de dagboeken 

dergelijke details nooit zullen prijsgeven: het zijn zaken 

die hij ook voor zichzelf verborgen hield. 

vrnd1: wanneer speelt u tennis? 

drbas: ik speel niet. ik ben volwassen 

vrnd1: dat klinkt wel heel gezapig 

drbas: een volwassene moet voor zijn gezin zorgen. de mensen 

moeten op hem kunnen rekenen 

vrnd1: denkt u dat de mensen op u rekenden? 

drbas: waarom gebruik je de verleden tijd? 

vrnd1: denkt u dat de mensen op u rekenen? 

drbas: het is moeilijk een steunpilaar te zijn als er geen dak is 

om te ondersteunen 

vrnd1: de deskundigheid van een arts kunnen ze overal wel 

gebruiken. je zou waar dan ook kunnen wonen 

drbas: ik heb mijn woonplaats niet gekozen. mijn woonplaats 

heeft mij gekozen 


Ik schrik me wild als de voordeur opengaat. Livorno en Laham, 

in golfkledij en bajoe koeroeng, van achteren belicht door de zon 

van Menlo Park: het is alsof ik overvallen word door vreemde figuren, 

afkomstig uit de toekomst. Ik ben door een gat in de tijd 

gevallen. Achttien, vijftien, tien. Het voelt alsof ik al mijn leeftijdsfasen 

nog eens heb doorlopen. Laham begroet me met een knikje 

en loopt naar de achterkamer. Hij lijkt een chirurg die zich zorgen 

maakt om een patiënt die ineens bergafwaarts gaat. Ik hoor hoe 

hij begint te typen, in het statige ritme dat hem eigen is. 

‘Dit is toch juist goed?’ vraag ik. 

‘Wat wil hij allemaal nog meer weten?’ vraagt Livorno. 

‘Hij wil weten wat er gebeurd is in 1996.’ 

‘En de jaren daarna?’ 

‘Hij weet niet in welk jaar we leven.’ 

Livorno trekt aan zijn kin. ‘We moeten hem toegang geven tot 

een krantenarchief. Misschien dat hij daarmee zijn nieuwsgierigheid 

kan bevredigen.’ 

‘Je klinkt bezorgd,’ zeg ik. Aan de telefoon klonk hij juichend. 

Hij kijkt me aan, streng. ‘Belangrijke vorderingen moet je serieus 

nemen.’ 

Ik blijf nog een tijdje rondhangen en probeer belangstelling op 

te brengen voor het nauwkeurige onderzoek naar deze nieuwe 

ontwikkeling, maar ik weet mezelf nog steeds niet helemaal los te 

maken van het verleden, van Showbiz Pizza, van het zeiltje in de 

garage, de stoofschotels die waren opgeslagen in de diepvries. 

Ik rij over El Camino Real, de oude weg, en vanuit mijn Subaru 

bewonder ik de opmars van een schoongepoetst stadsdeel dat geloof 

heeft in de toekomst. Het café met de rode bakstenen, de elegante 

zuilen van het pannenkoekenhuis. Schoenmaker, stofzuigerwinkel, 

kapper, schoonheidsspecialiste. Kepler’s, Feldman’s, 

McDonald’s, Chevron, de matrassendiscounter. In de middenberm 

steken bomen hun borstelige armen uit, alsof ze staan te popelen 

om je te helpen. Ik sla af, rij het blok uit en zie elke vorm van 

dienstverlening waaraan ik behoefte zou kunnen hebben, al het 

moois dat het goede leven te bieden heeft. Danslessen, psycho- 


129

therapie, pootaarde, designoutlets. Croissants, brillen en lasertandheelkunde. 

Sushibars en Franse bistro’s, bonbons en antieke 

lampen. Vaste prijzen, geen transactiekosten, vers geperst en vrij 

entree. 

Ik parkeer mijn auto bij Draegers, waar ik vierentwintig langstelige 

witte rozen koop. Ze komen uit Half Moon Bay. Ik neem meteen 

wat karamelbrokken van plaatselijke makelij mee en een paar 

flessen wijn uit Santa Cruz. Bij een picknicktafel buiten voor de 

deur geeft een vrouw een demonstratie met een kleine aluminium 

pin, die de Japanse politie gebruikt om boosdoeners mee uit te 

schakelen. Zo’n ding heet een kubotan en als ik een kleine bijdrage 

geef ten behoeve van de zelfverdediging van vrouwen, krijg ik 

een roze pin aan een sleutelhanger. Ze spreekt haar oprechte dank 

uit en ik ben bang hysterisch te gaan lachen, vanwege de ernst die 

ze uitstraalt in deze exorbitante middagzon. 

Mijn voornemen is om al deze Californische weelde cadeau te 

doen aan Rachel. Ik rij naar Fairfax en parkeer de Subaru uit zicht, 

boven aan de heuvel, naast haar Honda. Terwijl ik naar de straat 

loop, laat ik de kubotan door mijn vingers spelen en hou ik de 

rozen voor me omhoog, alsof ik een toast wil uitbrengen. Ik kom 

langs de boekwinkel en de winkel waar ze Kachinapoppen verkopen, 

beide gesloten. Het is inmiddels gaan schemeren en de lucht 

is zacht en geurig, als van vingers die naar rozemarijn ruiken. Ik 

kom aan bij de Coffee Barn en blijf staan bij de vuilnisbakken, om 

door het raam naar binnen te kijken. Het interieur is gehuld in 

een fel licht, als op een schilderij van Edward Hopper. Er zijn geen 

klanten en het is tijd om de tent te sluiten. De eigenaar, Jim, staat 

koffiebonen te branden in de grote koperen ketel. Rachel neemt 

met brede halen de bar af. Trevor draagt een bestekbak naar achteren 

en komt dan weer teruggelopen. Het hele tafereel van dat 

autonome teamwork heeft iets adembenemend menselijks. Jim 

roept iets naar Rachel. Rachel roept iets naar Trevor. Trevor roept 

iets naar Jim. Ze lachen, Jim schudt zijn hoofd: wat een kinderen 

zijn het toch. 

Trevor doet alsof hij terug wil naar de keuken, maar zijn manier 

van lopen verraadt dat hij iets in zijn schild voert. Hij houdt een 

130 


theedoek in zijn beide handen en draait die in elkaar, trekt hem 

strak. Als hij achter de bar staat, en achter Rachel, haalt hij uit met 

een onderhandse zweepslag, op zo’n manier dat de theedoek wel 

tegen haar kont moet slaan. Ik kan de knal niet horen, maar haar 

gil wel. Ze maakt een sprongetje in de lucht, geschrokken, en gaat 

met haar hand naar achteren om over de zere plek te wrijven. Ze 

kijkt niet achterom en haar gezicht loopt rood aan, stralend van 

ongeloof. En plezier. 

Ik zet een stap terug in de schemering, leun in een onwaarschijnlijke 

positie tegen de vierkante pilaar aan de voorkant van 

het pand. Het licht van binnen kan mij niet bereiken en trouwens, 

het is nu al zo donker buiten dat de ramen waarschijnlijk als spiegels 

fungeren. Als ze mijn kant op kijken, zien ze alleen zichzelf. 

Ze jaagt hem in het wilde weg achterna, tussen de tafeltjes door, 

belust op wraak. Hij rent heen en weer, gooit stoelen omver, wijkt 

uit voor haar vergeefse aanvallen. Ze is vasthoudend, maar ongeoefend. 

Haar polsen knikken de verkeerde kant op, alsof ze een 

vlieg van zich af probeert te slaan, en ze mist keer op keer. 

Ze stoppen en kijken elkaar aan over een marmeren tafeltje, 

snakkend naar adem. Hun theedoeken hangen slap in hun handen, 

en op hun gezichten tekent zich een verrukt sadisme af. Een 

blik die zegt: wacht maar tot ik je te pakken krijg... 

Dat zal me een zuivere verhouding worden. 

Ik heb nooit verstrikt willen raken in een leven als dat van mijn 

vader, maar stel dat hij me op een andere manier in zijn ban heeft 

gehouden, zodat ik verstrikt ben geraakt in een ander soort van 

leven? Mijn eigen leven? Ik moet bekennen dat dit tweetal mij ergens 

aan doet denken: aan mijzelf en Erin, toen ik net in San Francisco 

woonde. Ik was tweeëntwintig, niet veel ouder dan Rachel 

nu; Erin was eenentwintig. Mijn vader was nog niet zo lang dood, 

en op de momenten dat Erin en ik elkaar niet op deze manier achternazaten, 

deelden we onze pijn en rampspoed met elkaar. Zijn 

dood, dat was mijn ergste rampspoed. Ik had daar zelf totaal geen 

schuld aan (in haar ogen) en haar medeleven was altijd onvoorwaardelijk 

geweest, helemaal tot aan het einde. 

Ik hou me verscholen, met mijn rug tegen de pilaar gedrukt. 


131

Boven mij hangt een dikke chef-kok in reliëf; ik zie de punten 

van zijn schoenen. In mijn hand de kletterende megafoon van 

klamme, dode rozen. De glazen pui links van mij had evengoed 

de rand van het universum kunnen zijn. Ik zal ongetwijfeld diep 

in mijn hart jaloers zijn, jaloers op Trevor, of op zijn jeugdigheid, 

maar wat ik vooral voel, is een totale distantie. En vanuit het juiste 

perspectief levert die distantie een duidelijk beeld op. Wie is dit 

meisje dat tussen de tafels door rent? Ik heb mijn Californische 

weelde meegebracht voor een meisje dat van zichzelf al de weelde 

van Californië is. Laten we eerlijk zijn, wat voel ik nu eigenlijk 

voor haar? Zijn het diepe, wezenlijke gevoelens? Zijn ze levensecht? 

En wat zijn haar eigen gevoelens? Zou ze haar verlangen 

naar mij zelf kunnen doorgronden? Is ze zich ervan bewust dat 

ik niet de werkelijke bron ben van de opwinding die ze voelt als 

ze naar San Francisco komt? Dat die werkelijke bron niet eens de 

stad is, maar zij zelf? Beseft ze dat? Ze is van ver gekomen om hier 

op deze mooie avond in Fairfax te kunnen zijn. Ze is van ver gekomen. 

Ze heeft haar banden verbroken, ze heeft zichzelf opnieuw 

uitgevonden. Ze verdient een nieuwe start, ze moet een kans krijgen 

om haar Californische droom waar te maken. En hoewel ik 

mezelf niet tekort wil doen – ik weet dat ik een zekere intelligentie, 

een gevoel voor humor in te brengen heb – ben ik absoluut geen 

nieuwe start. Hier in de frisse lucht van Fairfax voel ik me voor het 

eerst sinds jaren een moeizame figuur, een banneling. 

Zoon, is er soms iets met ons loos? 

Nee vader, ik dacht van niet. 

132 


11 

We zijn hier op aarde allemaal vreemdelingen op doorreis, natuurlijk. 

Maar als ik de Rainbow Tunnel uitrij, de poort die de 

verbinding vormt tussen Marin County en San Francisco, mythe 

en werkelijkheid, valt mijn oog op een prachtige, stralende stad 

die evengoed op de maan had kunnen liggen. Ik kan de bezienswaardigheden, 

de straten en de restaurants benoemen, maar in 

mijn hart is deze stad mij net zo weinig vertrouwd als Kaapstad of 

Cuzco. Ik woon hier nu veertien jaar. Dit is het strijdperk van mijn 

leven als volwassene, waar ik grote nederlagen en kleine triomfen 

heb gekend. Misschien heb ik net als iedereen die van buiten komt 

(de bekeerlingen?) te hoge verwachtingen gehad van de stad. Als 

ik verhuisd was naar Pittsburgh, Houston of Los Angeles, had ik 

nooit verwacht dat die stad de redding kon zijn van mijn ziel. Dat 

gebeurt alleen hier, in deze reusachtige tempel aan de baai. Het 

is een fout die we al tientallen jaren maken, en waarschijnlijk is 

dat ook nodig. Natuurlijk, de tekortkomingen van deze stad zijn 

ontelbaar. Onze politici zijn onsympathiek en kennen geen gevoel 

voor humor, en het leven is hier schrikbarend duur. Maar als jij 

je daar niet druk om hoeft te maken, als je een goede baan hebt 

en een goed onderkomen, met andere woorden, als je in dezelfde 

situatie verkeert als de meeste inwoners hier, dan komt dat onbereikbare 

ideaal binnen je blikveld. Hier, met onze overvloedige 

oogst, ons natuurschoon, onze cafés, onze winkels, onze kliffen 

en onze oceaan, de vrijheid die we hebben om onszelf te zijn; hier, 

waar het zuivere bergwater ongefilterd uit de kraan stroomt. Het 

is hier dat de wezensvragen zich aan ons opdringen. De nabijheid 

van dat ideaal maakt dat we ons alleen maar meer van die wezensvragen 

bewust zijn. Niet de afgezaagde, niet te beantwoorden 

vragen van alledag – wie ben ik? wat doe ik op aarde? – maar de in- 


133

dringende vragen die elke volwassene zich stelt: Echt? Weet je dat 

wel zeker? En: wat nu weer? 

En laten we wel wezen, wat is nu eigenlijk San Francisco? De 

duimnagel boven aan het schiereiland, een gebied van elf vierkante 

kilometer met een burgemeester en een vuilverwerkingsfabriek. 

Mooi gelegen, jazeker. Als de mensen hier van onze sierlijke brug 

springen, hun dood tegemoet, doen ze dat nooit – nóóit – met 

hun gezicht naar zee. Hun laatste val maken ze in de omarming 

van de Golden Gate. Maar verder? Ik kan maar moeilijk het idee 

van me af zetten dat de stad een delicate, mooie schelp is, afgescheiden 

door een beest dat daarna een onzeker lot tegemoet is 

gezwommen. Ik, een krabbetje, heb hier tijdelijk mijn intrek genomen, 

dobberend met mijn scharen en altijd klaar om me in de 

donkerste uithoeken terug te trekken. 

‘Hij heeft een zelfbewustzijn,’ zegt Livorno. Hij is al dagen terug, 

maar hij maakt de indruk alsof hij rechtstreeks van de wijngaard 

komt, met de modder nog aan zijn schoenen. Ik vraag me af of 

hij tussendoor nog wel naar huis is geweest om te slapen. Er rolt 

een eindeloze reeks codes over zijn computerscherm: witte letters 

tegen een grijze achtergrond; cijfers, letters en af en toe een 

woord. Ik zie ‘lambda’, ‘mapcar’, ‘nil’. Hij neemt een kijkje onder 

de motorkap. ‘Ik zie het niet. Ik zie niet waar de verandering heeft 

plaatsgevonden, maar het is een doorbraak. Het spijt me vreselijk, 

maar ik moet je vragen om vanavond over te werken.’ 

‘O echt?’ zeg ik, met een hart dat van opluchting een sprongetje 

maakt. ‘Goed hoor. Je weet dat ik hem een paar hints heb gegeven.’ 

‘Jawel, maar er is meer aan de hand. De geest, de computationele 

architectuur, groeit steeds verder dicht. Het is een bewustzijn. 

Een vaag bewustzijn. Jarenlang hebben we machines ontworpen 

die iets weten, terwijl het nu juist de kunst is om machines te ontwerpen 

die iets níet weten.’ Hij glimlacht, met parelend witte tanden. 

‘Met Adam kunnen we de vloer aanvegen, natuurlijk. Maar 

ik denk dat we dit groter moeten brengen. Een eerste stap op weg 

naar individualiteit.’ 

134 


Omdat het mij moeite kost al zijn ongelijksoortige metaforen 

met elkaar te rijmen – een geest die dichtgroeit op een latwerk? – 

duurt het even voordat zijn nieuwe doel tot mij doordringt. Individualiteit, 

daarmee verwijst hij naar het moment dat we onze persoonlijkheid 

kunnen overzetten van ons oude, versleten lichaam op 

tijdloze, stabiele computerchips, om zodoende het eeuwige leven 

te verwerven, hoewel niemand zegt welke vorm dat zal aannemen. 

Het is de natte droom van Silicon Valley, iets wat mensen die verder 

alleszins verstandig zijn hier buitengewoon serieus nemen. 

‘Laten we ons eerst maar eens richten op de turingtest.’ 

‘Je gaat me toch niet vertellen dat je in de ziel gelooft.’ Dit is 

een verwijt, alsof ik zomaar aan van alles geloof zou hechten: eenhoorns, 

verschijningen van Elvis. 

‘En wat zou dat?’ 

‘De hersenen vormen een machine. Een computer van vlees. 

Elektriciteit stroomt door een reeks van onderling verbonden 

schakelaars, en dat is alles waaruit we zijn opgebouwd. Onze herinneringen, 

onze ideeën, onze persoonlijkheid.’ 

‘Ja, dat spreekt.’ 

‘Dus dan moet je niet gaan doen alsof dokter Bassett niets voorstelt.’ 

Hij kijkt me ernstig aan. ‘Ga nu de vragen die hij heeft maar 

eens beantwoorden.’ 

‘De vragen die hét heeft.’ 

‘Hij is zonder meer een hij.’ Livorno kijkt me aan met ogen die 

blauw oplichten in zijn rossige gezicht. Ik vraag me af of hij gekleurde 

contactlenzen draagt. ‘Maar we hebben nog veel werk te 

verzetten. Zijn conclusie dat jij zijn zoon bent, is ongekend, maar 

daarmee zijn ook tekortkomingen aan het licht gekomen. Een 

beter softwareprogramma zou tot een beperktere gevolgtrekking 

zijn gekomen: dat jij net als zijn zoon was.’ 

‘Wat voor strategie volgen we nu?’ 

‘Hij is een kleuter die naar het waarom vraagt. Vertel hem alles.’ 

‘Écht alles?’ 

‘O dat.’ Livorno geeft een begrijpend knikje. ‘Je moet natuurlijk 

niet beginnen over zijn...’ Hij trekt als een zeerover een vinger 

langs zijn keel. 


135

136 

vrnd1: waarom stak de kip de weg over? 

drbas: wiens kip bedoel je? 

vrnd1: ik heb geen specifieke kip in gedachten 

drbas: hou jij kippen? 

vrnd1: nee, maar mijn ex-schoonmoeder hield er een paar voor 

de eieren 

drbas: ben je gescheiden? 

vrnd1: ja 

drbas: hoe vaak? 

vrnd1: één keer maar! 

drbas: wat was de naam van je vrouw? 

vrnd1: erin 

drbas: waar hebben jullie elkaar ontmoet? 

vrnd1: op een feestje 

drbas: wanneer gebeurde dat? 

[Vervang 80211 drbas: ‘wanneer was dat?’; herhaal] 

drbas: wanneer was dat? 

vrnd1: veertien jaar geleden 

drbas: wanneer ben je gescheiden? 

vrnd1: drie jaar geleden 

drbas: de stress van een scheiding brengt gezondheidsrisico’s 

met zich mee en kan bijvoorbeeld leiden tot paniekaanvallen 

vrnd1: vertel mij wat 

drbas: ???? 

[81236: ‘vertel mij wat’ = ‘ik ben al op de hoogte van wat u mij vertelt, 

want ik heb het zelf ervaren’, herhaal: 81235] 

drbas: de stress van een scheiding brengt gezondheidsrisico’s 

met zich mee en kan bijvoorbeeld leiden tot paniekaanvallen 

vrnd1: vertel mij wat 

drbas: hoe vaak heb je zo’n paniekaanval gehad? 

vrnd1: dat valt wel mee. vijf keer 

drbas: als je eenmaal zoiets gehad hebt, kan de angst voor her- 


haling er vreemd genoeg toe leiden dat zo’n paniekaanval zich 

herhaalt 

vrnd1: hoe vaak bent u getrouwd geweest? 

drbas: ik ben nog steeds getrouwd met elizabeth, die ik ken uit 

mijn studententijd. in de tuin draagt elizabeth een breedgerande 

hoed. ze weet dat bruin worden geen toegevoegde waarde 

heeft voor een voortreffelijke vrouw. elizabeth is je moeder 

vrnd1: hoe beoordeelt u uw huwelijk? 

drbas: ???? 

vrnd1: hoe beoordeelt u uw huwelijk = hebt u een goed huwelijk? 

drbas: mijn vrouw is een voortreffelijke echtgenote 

vrnd1: bent u gelukkig in uw huwelijk? 

drbas: het huwelijk is een heilig sacrament. die sacramenten 

zijn als de treden van een ladder die tot in de hemel reikt 

vrnd1: bij wijze van spreken, natuurlijk 

drbas: heb je er weleens over gedacht om te hertrouwen? 

vrnd1: nee 

drbas: en je vriendin? 

Mijn vingers blijven even boven het toetsenbord hangen en ik doe 

mijn ogen dicht. Ik voel me een hork, maar het is prettig, hoewel 

ook ongemakkelijk, dat iemand zoveel over mij wil weten. Het is 

een van die dingen die je in het leven kunnen overkomen, naar ik 

aanneem: je bereikt een moment dat niemand je nog iets persoonlijks 

vraagt. Vermoedelijk omdat je uitstraalt dat je zoiets pijnlijk 

vindt. Je hebt een vriend nodig zonder sociale vaardigheden – zoals 

dokter Bassett – om daaroverheen te walsen. 

Maar natuurlijk, Rachel stelt – stelde – vragen genoeg. 

vrnd1: ze moet nodig een nieuwe start maken 

drbas: onverenigbaarheid van karakters, dat heb je bijvoorbeeld 

als iemand de ander wil verhinderen zijn of haar geloof te 

praktiseren 

vrnd1: dat is misschien wel een van onze problemen 

drbas: jij had een paniekaanval toen je zeventien was. ik moest 


137

138 

je komen ophalen in little rock. je stond op een parkeerterrein 

van taco bell en kon niet meer rijden 

vrnd1: ik heb u daar nooit voor bedankt, geloof ik. dank u 

Ik ga eens achterover zitten om daarover na te denken: heb ik hem 

daar echt nooit voor bedankt? Maar natuurlijk niet. Ik wilde doen 

alsof het nooit gebeurd was, en hij ook. 

drbas: graag gedaan 

vrnd1: mijn angst was zo groot dat ik vergat u te bedanken 

drbas: het is onduidelijk wat die paniekaanval in gang zette 

vrnd1: ik heb daar zelf nooit iets van begrepen 

drbas: zoiets gebeurt als je onder zware druk staat. je voelt je 

overweldigd. maar door wat? 

vrnd1: ik weet het niet 

drbas: voel jij je onder druk gezet door de verwachtingen van je 

vader? 

vrnd1: niet echt 

Hoewel ik me weleens heb afgevraagd – op die leeftijd had ik daar 

niet zo’n goede antenne voor – of ik misschien de wanhoopssignalen 

van mijn vader oppikte. Twee jaar later was hij dood. 

drbas: zonen hebben de drang om hun vader te overtreffen 

vrnd1: soms wel 

Livorno zei dat ‘waarom’ de vraag is waarmee een kleuter zijn intrede 

doet in de menselijke samenleving, en dokter Bassett doet 

in veel opzichten aan een kleuter denken, vooral wat betreft zijn 

drammerigheid. Hij wil alles van me weten. Na twee uur te hebben 

gewerkt, leg ik mijn hoofd in mijn handen. Hij is gefixeerd op 

de jaren waarover hij geen informatie heeft. De dagboeken stoppen 

in 1994, het jaar voordat hij zelfmoord pleegde, met als gevolg 

dat dokter Bassett vragen stelt over 2000, 2001. Livorno en Laham 

hadden eindelijk een manier gevonden om hem toegang te verschaffen 

tot het krantenarchief van de San Francisco Chronicle, 


en pas nadat hij die ‘gelezen’ had, drong tot ons door dat mijn 

vader nooit een krant uit San Francisco zou hebben gelezen. Daar 

kunnen we nu niets meer aan veranderen. Als dokter Bassett zijn 

informatie eenmaal geïncorporeerd heeft – of welke verandering 

dan ook – is er geen terugweg meer mogelijk. Hij ‘volgt adviezen 

op’ en is opgebouwd als een ‘netwerk’. Met andere woorden, hij is 

net als wij. Als we eenmaal iets geleerd, gezien of gedaan hebben, 

is dat niet meer ongedaan te maken. 

Om die reden kunnen we hem ook niet vertellen dat hij dood is. 

We kunnen er natuurlijk gewoon over liegen. De lege plekken opvullen, 

zelf iets bedenken (dat was mijn voorstel). Maar Livorno 

wil werken binnen het ecosysteem van de dagboeken. Hij denkt 

dat er verborgen betekenislagen aan het licht kunnen komen, 

patronen die wij niet mogen doorbreken. Dus voorlopig moet 

ik doorgaan met het negeren van zijn vragen: wat gebeurde er in 

1996? Wat gebeurde er in 1997? 

Als ik thuiskom, zonder te weten of ik nu uitgeput ben of opgetogen, 

sta ik mezelf toe het antwoord hardop uit te spreken: ‘Je 

was toen dood, je was toen dood.’ Ik dans op mijn tenen door de 

keuken en voel me zo licht als een weltergewicht. Dat komt misschien 

door de scheut Ketel One wodka die ik door mijn smoothie 

heb gegooid. Ik ruik aan de reukloze narcissen die op mijn keukentafel 

staan en dwaal af in de richting van het raam, nippend, 

stoten uitdelend. ‘Je was toen dood.’ Buiten in het park geven 

mijn buren zich over aan hun vermoeiende vormen van vrijetijdsbesteding. 

Koorddansen, hoelahoepen, jongleren met vuur. Ik zie 

zonnebaders die geen boodschap hebben aan de kou. Er zwabbert 

een american football door de lucht. De tennisbanen krioelen 

van het leven en een ongeregeld zootje voetbalspelers holt rond 

over het aangestampte, modderige veldje. Ik nip, deel stoten uit. 

Ik kan de zingende troubadours met hun gitaren niet horen (gelukkig 

maar), maar ik tel er veertien die het publiek kwellen met 

hun nostalgisch verlangen. Het verlangen naar een tijd waarin ze 

zelf nooit geleefd hebben. 

Wat gebeurde er in 1998? 1999? 

Ik plof neer op de bank. Oké dan, ik ben uitgeput. Wat ik nodig 


139

heb, is een rugmassage, een seksueel pleziertje of gewoon iemand 

om mijn hand vast te houden. Maar wie is die iemand? Ik kan 

Rachel niet bellen. Of beter gezegd, ik moet haar bellen, maar een 

verzoek om hulp, dat gaat niet. Ze heeft zeven boodschappen op 

mijn antwoordapparaat achtergelaten die ik geen van alle beantwoord 

heb. In elk van die boodschappen bedankt ze me voor de 

sleutelhanger – die ik dezelfde avond onder haar ruitenwisser heb 

achtergelaten, hoe pathetisch het ook klinkt – en zegt ze dat ze 

onze klik niet kwijt wil. Het geluid van haar stem wekt mijn verlangen, 

maar ik reageer als verlamd. Ik kan maar niet bedenken 

hoe ik dat gesprek zou moeten beginnen. Ik kan proberen om op 

haar gevoel te werken: moet je horen, het spijt me vreselijk dat ik 

je niet gebeld heb, maar sinds het moment dat de computer die 

denkt dat hij Neill senior is tot de ontdekking kwam dat ik Neill 

junior ben... er is geen aanvaardbare manier waarop ik die zin kan 

afmaken. 

Er zijn momenten dat hij opmerkelijk helder voor me opdoemt. 

Terwijl dokter Bassett almaar doorgaat over zijn vriend Willie 

(wat hij vaak doet), zie ik ineens mijn vader voor me, hoe hij over 

zijn neus wrijft, gekleed in een netjes gestreken overhemd waarvan 

de bovenste knoopjes openstaan, en met voor zich op het 

aanrecht zijn ronde, metalen, zilverkleurige brilletje. Willie is kort 

daarvoor bij een brand om het leven gekomen, een enorme vuurzee 

die zijn huis, hem en zijn vrouw Lonna volledig in de as legde, 

een as die nog dagenlang nasmeulde. En mijn vader ziet zich gesteld 

voor een verbazingwekkend groot verdriet. Tenminste, zo 

legde mijn moeder het uit: ik kon er nooit echt wijs uit worden. 

Hij was niet iemand aan wie je duidelijk zijn gemoedstoestand 

kon aflezen. De rode kleur op zijn gezicht was geen teken van vitaliteit, 

laat staan van temperament; hij had gewoon te veel in de 

zon gezeten. Hij had altijd het etherische voorkomen van een man 

die op het punt stond deze kommervolle wereld te verlaten. 

Van basalere emoties, zoals zinnelijkheid, liet hij al helemaal 

nooit iets blijken. Hij was zo sterk dat hij een hele middag met 

balen hooi kon gooien, om dan af en toe met een witte zakdoek 

140 


zijn hoge voorhoofd te deppen, terwijl zijn zonen dropen van 

het zweet, en stonden te tollen op hun benen. Op zulke momenten 

stelde ik me weleens voor dat hij een buitenaards wezen was. 

Zijn haar was dun (in tegenstelling tot het mijne, dat dik is en 

bijna zwart), waardoor je de vorm van zijn schedel zag. Hij was 

slungelachtig en leek een stuk langer dan ik, hoewel we niet veel 

scheelden. En hij interesseerde zich voor dingen die verder niemand 

konden boeien. Maar juist op het moment dat je dacht dat 

je hem kende, gaf hij blijk van een of andere praktische vaardigheid. 

Toen ik op de oprit een keertje basketbal speelde met Alex, 

die dezelfde bouw heeft als mijn vader, tot zijn kleine voeten aan 

toe, kwam Neill senior de schuur uit gelopen, waar hij god weet 

wat had staan doen. Hij stak zijn handen uit en riep om de bal. 

Wij jongens keken stomverbaasd toe hoe hij om een denkbeeldig 

veld heen liep, zich met zijn linkerbeen afzette en zo’n perfecte 

hoekworp gooide – hij leek Abdul Jabbar wel – dat de bal geruisloos, 

zonder zelfs maar te suizen, door het net viel. Daarna landde 

hij weer op zijn voeten, liep door naar de garage, langs de oude 

Crown Victoria, en ging door de keukendeur naar binnen, alsof er 

niets gebeurd was. 

‘Kan vader basketballen?’ vroeg ik. 

‘Ach ja,’ zei mijn broer. ‘Vroeger deden we dat zo vaak.’ Alex is 

maar twee jaar ouder dan ik, en hij vertelde een leugentje dat hij 

uitdrukking gaf aan een door hem gekoesterde wens. Dat was de 

vader die hij wilde. Een man die basketbal speelde met zijn kinderen. 

Een man die van jagen en vissen hield. Een man die ons vermaakte 

met verhalen over zijn eigen jongensjaren. Wat deels ook 

wel aan de waarheid beantwoordde, maar bepaald niet helemaal. 

Hij ging inderdaad met ons jagen en vissen, maar het leek alsof hij 

daar zelf nauwelijks plezier aan beleefde. En de verhalen waarop hij 

ons trakteerde, waren plichtmatig en stonden altijd in dienst van 

een moraal, die er gewoonlijk op neerkwam dat wij als fatsoenlijke 

zuiderlingen de plicht hadden ons correct te gedragen en ons dus 

niet te buiten mochten gaan aan de pleziertjes waarop we waren betrapt 

(zoals vieze moppen vertellen of alle koekjes opeten). 

En die basketbalworp, mijn arme broer bleef daar maar over 


141

opscheppen, een jaar lang. ‘Hij is heel lichtvoetig,’ zei hij dan. Het 

was waar dat maar weinig van onze vrienden een vader hadden 

over wie je dat kon zeggen. Dat waren allemaal zwaarlijvige houthakkers 

dan wel zwaarlijvige advocaten: het eetpatroon onder de 

baptisten in het Amerikaanse zuiden is rampzalig. Maar dat mijn 

vader zo lichtvoetig was, verbaasde mij niets. Ik twijfelde zozeer 

of hij wel van vlees en bloed was dat ik hem weleens een por tegen 

zijn arm gaf. Dat was het moment waarop hij zijn gemoedstoestand 

prijsgaf: hij draaide zich naar me om en keek me streng en 

kwaadaardig aan, zijn wenkbrauwen gefronst boven zijn zilverkleurige 

bril, alsof hij van me wilde weten – nu ik hem doorhad 

– wat ik daaraan dacht te doen. 

Hij leek zich niet meer af te vragen of er soms iets loos was met 

ons. 

142 

drbas: jij bent net je grootvader. je bent op en top een Bassett 

vrnd1: is het echt? 

drbas: hij is heel trots op je 

Dat zijn woorden die mijn vader nooit tegen mij gesproken heeft. 

Heeft hij die woorden opgeschreven? Of heb ik ze ingevoerd? Ik 

geloof dat mijn echte vader iets veel drogers zou hebben opgemerkt. 

‘Je grootvader verwacht een brief van je.’ 

vrnd1: waarom is hij trots op mij? 

drbas: je hielp je oma met het dragen van haar tas en zonder 

dat iemand je daarom gevraagd had 

Livorno heeft me gewaarschuwd geen ironie te gebruiken. 

vrnd1: zo ben ik ten voeten uit... altijd rekening houden met 

anderen 

drbas: wie zijn die anderen? je hebt het nooit over je vrienden 

vrnd1: ik zie ze niet meer zo vaak 

drbas: wees hoffelijk tegen iedereen maar vertrouwelijk met 

een enkeling 


vrnd1: en u? wie zijn uw vrienden? 

drbas: willie is mijn dierbare vriend. wij zijn als twee druppels 

water 

vrnd1: als twee druppels water = vrijwel identiek. willie en u 

zijn heel verschillend 

drbas: willie draagt een korset en een halsdoek en gebruikt 

heel veel eau de cologne 

vrnd1: willie is ijdel 

drbas: hij ziet zichzelf als een oom van jou. hij vindt het fijn dat 

je meegaat naar pine bluff 

[30980 ‘dat’ enkele keer; ‘als’ = algehele voorkeur; herhaal] 

drbas: hij ziet zichzelf als een oom van jou. hij vindt het fijn als 

je meegaat naar pine bluff 

vrnd1: de laatste keer dat we daarnaartoe gingen, was om zijn 

ex te bespioneren 

drbas: sandra, cindy of jane? Hij heeft drie voormalige echtgenotes. 

ik keur echtscheiding af 

vrnd1: ik weet niet zeker welke ex het was. ze woonde bij haar 

nieuwe man, een chirurg. we loerden door het raam naar binnen 

drbas: sandra was de vrouw vóór lonna, die zijn vierde was. 

lonna en willie waren degenen die om het leven kwamen bij die 

afschuwelijke brand. maar waarschijnlijk stierven ze door het 

inhaleren van de rook en hebben ze verder geen pijn geleden 

vrnd1: ze slikten beiden veel medicijnen 

drbas: ik had hem xanax voorgeschreven tegen de stress. het 

bleek dat hij bij allerlei dokters was langsgegaan voor medicijnen. 

was het mijn pil die hem de das omdeed? 

vrnd1: denkt u dat het die pil was? 

drbas: combinaties van medicijnen kunnen onverwachte bijwerkingen 

hebben 

vrnd1: denkt u dat u uw vriend schade hebt berokkend? 

drbas: mijn vriend willie? 


143

144 

vrnd1: ja 

drbas: willie bracht altijd leven in de brouwerij... maar dit werd 

zijn dood 

vrnd1: zit het u dwars dat u willie xanax hebt voorgeschreven? 

drbas: xanax is een veelgebruikt medicijn ter behandeling van 

stress 

vrnd1: u gelooft niet dat het uw schuld was 

drbas: schuld in juridische zin staat niet altijd gelijk aan ethische 

of morele schuld 

vrnd1: helemaal waar 

drbas: libby weet hier niets van af, maar willie is altijd zwaar 

bewapend. als hij jou mee uit rijden neemt in zijn cabriolet 

heeft hij een holster aan zijn been met daarin een klein pistool 

en in het handschoenenkastje ligt een .357. wie weet wat hij in 

zijn kofferbak heeft 

[430991: als ‘x’ dood is, gebruik dan verleden tijd; ‘willie’ is dood] 

drbas: libby wist hier niets van af, maar willie was altijd zwaar 

bewapend. als hij jou mee uit rijden nam in zijn cabriolet had hij 

een holster aan zijn been met daarin een klein pistool en in het 

handschoenenkastje lag een .357. wie wist wat hij in zijn kofferbak 

had 

Toch heb ik weleens gezien wat er in Willies kofferbak lag, en wel 

toen ik met mijn vader naar de slijterij ging: een doos met flessen 

jenever. Mijn vader vroeg of hij soms een feestje gaf, en Willie 

antwoordde: ‘Het hele leven is een feestje.’ Ik verwachtte een opmerking 

van mijn vader dat het leven een ernstige zaak was – als 

ik zo’n montere verklaring had afgelegd, zou hij dat zeker hebben 

gezegd – maar hij grinnikte en zei: ‘Zo is dat.’ 

vrnd1: waarom was u zo bedroefd na de dood van willie? 

drbas: depressiviteit kan erfelijk zijn 

vrnd1: willies dood greep u enorm aan. ik heb me altijd afgevraagd 

waarom 


drbas: willie beerbaum was mijn dierbare vriend. hij beschouwde 

zichzelf als een oom van jou. ik keur echtscheiding af 

[30996: onderwerp ‘echtscheiding, standpunt ten aanzien van’ irrelevant] 

drbas: willie beerbaum was mijn dierbare vriend. hij zag zichzelf 

als een oom van jou 

vrnd1: ik zag hem zelf ook als een oom 

Erger nog, als we op topsnelheid in zijn cabriolet over de snelweg 

raasden, verdoofd door de wind, waarbij hij vaak een whisky-cola 

van de ene naar de andere hand overbracht, fantaseerde ik weleens 

dat hij mijn vader was. 

drbas: waarom ben je gescheiden? 

vrmd1: mijn ex en ik hadden nooit met elkaar moeten trouwen 

drbas: echtscheiding is in strijd met de keer van de kerk 

vrnd1: ik ben geen praktiserend katholiek meer 

drbas: je was een misdienaar 

vrnd1: ik was daar niet heel goed in 

drbas: een religieuze grondslag geeft houvast in moeilijke tijden 

Daar zal hij gelijk in hebben. 

vrnd1: ik zou religieus zijn als ik daartoe in staat was 

drbas: kwam jouw huwelijk ten einde door overspel? 

vrnd1: dat speelde een rol, ja 

drbas: twintig procent van alle echtparen heeft te kampen met 

overspel 

vrnd1: ik zou denken dat het hoger lag 

drbas: ???? 

vrnd1: ik had verwacht dat het percentage hoger lag 

drbas: mannen en vrouwen horen niet kameraadschappelijk 

met elkaar om te gaan. de verleiding is te groot 


145

146 

vrnd1: daar kwam het kort gezegd inderdaad op neer. erin had 

een vriend. en ze kwam in de verleiding 

drbas: wie heb jij als vrienden? 

vrnd1: maar ik heb er zelf ook schuld aan. ons huwelijk was 

toen allang verleden tijd 

drbas: comfort ontbrak nagenoeg, maar doordat het bekend 

was, werd het gemist 

Libby vindt dat mijn herinneringen aan mijn vader weleens wat 

meer recht mogen doen aan de man die hij in werkelijkheid was. 

Misschien heeft ze gelijk. Misschien is mijn blik te beperkt. In 

deze gesprekken is hij is in elk geval lang niet zo streng, veel vrolijker. 

De nadruk leggen op hoe streng je ouders waren: dat is de 

zienswijze van een puber, en misschien zit ik wel te veel vast in die 

relatie van een puber tot zijn vader. Hij had ook andere kanten. 

Zijn vriendschap met Willie, de humoristische verhalen die hij 

kon vertellen over wat er in de kliniek gebeurde. Dat zijn kanten 

van hem die ik vergeet. Ik herinner me hem als een man die zo 

onverzettelijk was als een standbeeld, gewijd aan zijn gezin. Maar 

misschien hield hij juist helemaal niet van dat gezinsleven. 

Livorno neemt een knauw van een wortel. We zitten in de ontvangsthal 

te lunchen. ‘Waarom zei je tegen je vader dat je een kat 

als levensgezel hebt?’ vraagt hij. Laham kijkt op van zijn kung pao 

kip. 

‘Hij woont bij mij in huis. Waarschijnlijk tot aan zijn dood.’ 

‘Een levensgezel, dat is iemand met wie je een juridische verbintenis 

hebt,’ zegt Livorno. ‘En seksueel contact.’ 

‘Ik speelde maar wat met betekenisvariaties.’ 

‘Maar hij heeft geen gevoel voor humor. Laham, denk je dat we 

een gevoel voor humor kunnen ontwerpen?’ 

Laham kauwt, slikt, haalt zijn schouders op. ‘Mogelijk.’ 

Mijn god. Het succes is hun naar het hoofd gestegen. Deze twee 

mannen zouden de humor niet eens herkennen als die hun een 

taart in het gezicht smeet. 

‘Het was geen poging om grappig te zijn,’ zeg ik. 


‘En wat is er dan zo leuk aan dat antwoord?’ vraagt Livorno. 

‘Het feit dat het onverwacht komt?’ 

‘En dat je een koppeling maakt tussen een duur woord en iets 

banaals,’ zeg ik. 

‘En trouwens, los daarvan... levensgezel.’ Livorno zet zijn tanden 

in een tweede wortel. In mijn verdoofde staat klinkt dat als 

een geweerschot. ‘Die suggestie zou zijn ergernis hebben gewekt, 

of niet soms? Hij was conservatief.’ 

‘Hij zou het maar niets hebben gevonden.’ 

‘Maar hij ergert zich niet en hij vindt het niet leuk. Het is net als 

met die romantische geaardheid van hem. Er is geen sprake van 

emergentie.’ 

‘Hij is erachter gekomen dat ik zijn zoon ben.’ 

‘We kunnen ons geen stilstand veroorloven. Denk eens aan het 

vermogen tot emotionele intelligentie dat Adam ter beschikking 

staat.’ Hij bijt weer een wortel doormidden: ka-NAP. ‘Voor hetzelfde 

geld banjeren we maar wat rond in een model dat niet langer 

geloofwaardig is. Turing nam alleen onze verheven, rationele 

denktrant in overweging. Als, dan. Als, dan. Dat maakt misschien 

tien procent uit van onze hersenactiviteiten, en niets van onze 

onderbuikgevoelens. Daarmee zouden we weleens een grote fout 

kunnen maken.’ 

‘Waarom zouden we willen dat dokter Bassett zich ergert?’ 

‘Wist je dat die onderbuik een groter deel van onze celweefsels 

beslaat dan onze hersenen?’ Hij kauwt nu op een stuk broccoli, 

wat veel zachter klinkt. ‘Het gaat er niet zozeer om dat we zijn 

ergernis willen wekken. We willen dat hij scherper wordt. We willen 

dat hem elk denkbaar kanaal ter beschikking staat om zich te 

verwezenlijken.’ 

‘Ik voel nu al dat hij aanwezig is,’ zeg ik. ‘Soms meer dan mijn 

echte vader.’ Livorno en Laham werpen mij een ongemakkelijke 

blik toe. Ik zie mezelf door hun ogen, en dat is niet zo best. Ik 

hoop niet dat ik doordraai en een van die hopeloze figuren wordt 

die geobsedeerd naar ruisende cassettebandjes luisteren en zich 

inbeelden dat ze de influisteringen horen van hun betreurde doden. 


147

148 

‘Kom’. Livorno troont ons mee naar Lahams controlebord. 

hlivo: hoe denkt u over uw eigen vrouw? 

dbas: mijn vrouw is een voortreffelijke echtgenote 

hlivo: ik vind uw vrouw heel mooi. ik voel me seksueel aangetrokken 

tot uw vrouw 

‘Natuurlijk is dit puur bij wijze van experiment,’ zegt Livorno. 

drbas: mijn vrouw onderhoudt een prachtige tuin 

hlivo: vindt u het gepast dat ik de seksuele aantrekkingskracht 

van uw vrouw ter sprake breng? 

drbas: nee. dat is ongepast 

hlivo: ik voel me seksueel aangetrokken tot uw vrouw 

drbas: mijn vriend willie was altijd verliefd op zijn vrouw, welke 

dan ook 

‘Klinkt alleszins redelijk,’ zeg ik. 

‘Het is hem allemaal om het even,’ zegt Livorno. ‘Hij weet wat 

“mijn vrouw” inhoudt. Hij weet zelfs wat voor gevoelens hij moet 

hebben voor “zijn vrouw”. Maar hij voelt ze niet. We hebben hem 

een ethisch en een moreel frame gegeven en daar is hij mee bekend. 

Maar ze spelen geen rol in zijn manier van denken. Daar 

bestaat een parallel van in de mensenwereld. Bij een bepaald type 

hersenbeschadiging wordt de emotionele feedback doorbroken, 

en zonder die terugkoppeling kunnen patiënten geen moreel oordeel 

meer aan iets toekennen. Ze kennen die oordelen nog wel, 

maar die kennis heeft geen effect op hun besluitvormingsproces. 

Zo vloeken ze bijvoorbeeld waar hun kinderen bij zijn, hoewel ze 

rationeel gesproken weten dat het niet hoort om te vloeken waar 

kinderen bij zijn.’ 

‘Hij heeft niet gevloekt waar kinderen bij waren.’ 

‘Het punt is dat die mensen telkens ernstige beoordelingsfouten 

maken, zelfs nadat ze daarop gewezen zijn,’ zegt Livorno. Ik vraag 

me af welke ernstige beoordelingsfouten dokter Bassett gemaakt 

heeft: had hij ruzie moeten maken met Livorno? ‘We moeten zijn 


manier van denken hier en daar wat ombuigen.’ 

‘Ombuigen’: een woord dat mij alleen ter ore is gekomen in verband 

met de Zeven Zonden. ‘Maar je zei toch dat ze de boel te zeer 

zouden ontwrichten?’ 

‘Ontwrichting is wat we nodig hebben. We moeten zover komen 

dat hij kan zeggen: “Dit antwoord is beter dan dat.” We hebben 

beperkende factoren nodig.’ 

‘Maar het punt van de Zeven Zonden is nu juist dat ze geen beperkingen 

kennen.’ 

‘Hun invloed zal worden ingeperkt door zijn kennis van normen 

en waarden.’ 

‘Hebben we dan niet iets positiefs nodig? Moet hij echt hebzuchtig 

worden, jaloers, wellustig, en noem maar op?’ 

‘Dit sluit zo ongeveer aan op onze evolutionaire ontwikkeling. 

Die primaire impulsen vormen onze basis. Onze nobele trekjes, 

die hebben we ons eigengemaakt door socialisatie en educatie. 

Die socialisatie en educatie is dokter Bassett de baas, maar hij mist 

de primaire instincten.’ 

‘Wat een sombere kijk op de menselijke natuur.’ 

‘Onzin. Dat is gewoon wetenschap. Heb ik gelijk of niet, Laham?’ 

Ik kijk naar Laham, in de hoop op een of ander bemoedigend 

citaat uit de Koran, maar hij haalt alleen zijn schouders op en port 

met zijn stokjes in de rijst. 

‘Misschien zijn dit gewoon niet de juiste zonden voor mijn vader,’ 

zeg ik. 

‘Echt?’ Livorno klinkt ongelovig. ‘Wat waren dan zijn slechte 

kanten?’ 

‘Echt slechte kanten had hij niet.’ Ik denk hier eens over na. ‘In 

de zin van normen en waarden, bedoel ik. Hij maakte alleen de 

indruk dat hij nooit helemaal aanwezig was.’ 

‘En volgens jou kan dat niets te maken hebben met hebzucht, 

jaloezie of wellust?’ 

‘Hij was heel trots.’ 

‘Dat is een praktisch probleem. Hoogmoed hebben we verkocht.’ 


149

‘Ik dacht eigenlijk dat de Zeven Zonden min of meer...’ Ik zoek 

een manier om mijn zin af te maken, anders dan door te zeggen 

dat ze ‘mislukt waren’, ‘niets hadden opgeleverd’ of ‘een vergissing 

bleken’, allemaal kwalificaties die afkomstig waren van andere 

wetenschappers in het veld. Het enige positieve dat ik er 

ooit over gehoord had, was dat Hoogmoed, een programma dat 

vrijwel uitontwikkeld was, werd doorverkocht aan een bedrijf dat 

zich specialiseerde in antivirussoftware; de opbrengst daarvan 

vormde het startkapitaal van Amiante Systems. Maar zelfs daar 

zat een luchtje aan: dat bedrijf wordt gerund door een ex-student 

van Livorno, zodat die aankoop verdacht veel leek op een vorm 

van liefdadigheid. 

‘...bedoeld waren als gedachte-experiment.’ 

‘Pas op met zaken waar je geen verstand van hebt.’ Zijn stem 

klinkt kil. ‘De reden dat wij zullen slagen op een terrein waar zo 

veel anderen hebben gefaald, is dat we iets beseffen: alleen door 

middel van zijn tekortkomingen kunnen we een glimp opvangen 

van de volmaaktheid van de mens.’ 

‘Tekortkomingen heeft hij zeker.’ 

Livorno steekt zijn hand uit en geeft me een klopje op de arm. 

‘Ik waardeer je betrokkenheid. Maar hou alles wel in het juiste 

perspectief. De eisen van de wetenschap kunnen niet genegeerd 

worden.’ 

Die middag staat Livorno plechtig voor ons, met zijn handen op 

zijn rug. Hij werpt een blik omhoog, op de piepschuimen plafondtegels, 

en omlaag, op het sinaasappelkleurige tapijt, alsof hij 

een natuurwonder aanschouwt. ‘Heren,’ zegt hij. ‘Als blijk van erkenning 

voor de enorme vooruitgang die we hebben geboekt, en 

uit dankbaarheid voor de uitstekende bijdragen die jullie aan dit 

project hebben geleverd, wil ik jullie een kleinigheidje aanbieden. 

Het is maar een fractie van de beloning die jullie te wachten staat 

als we straks de Turingprijs winnen. Laat ik eerlijk zijn. Ik ben er 

niet altijd voor honderd procent van overtuigd geweest dat we dit 

voor elkaar konden boksen. Zo veel andere projecten zijn de mist 

in gegaan, terwijl die heel wat meer mankracht tot hun beschik- 

150 


king hadden. We zijn er nog niet, maar ik voorzie geen grote obstakels 

meer, terwijl ik toch al zo lang als het bestaat in dit vakgebied 

werkzaam ben. Tegen de tijd dat de turingtest plaatsvindt, 

hebben wij de eerste intelligente machine ter wereld gebouwd. 

Onze namen zullen voor eeuwig in het collectieve geheugen worden 

gegrift. 

Dus aanvaard deze gift en maak er wat moois van, dit weekend. 

Ik heb alle vertrouwen in jullie en in het werk dat we hier verzetten.’ 

Ik bedank Livorno voor zijn gulheid. In de auto vouw ik de 

cheque open. Honderd dollar. 

Ik zou dit geld meteen moeten spenderen. Maar hoe? Ik wacht 

tot mijn onderbuik van zich doet spreken, totdat mij misschien 

een ouderwetse doodzonde te binnen schiet om me de weg te wijzen. 

Kan ik dat geld spenderen uit razernij? Uit jaloezie? Uit wellust? 

Het klinkt allemaal een beetje te primair voor het alledaagse 

leven. Misschien hebben we een nieuwere, subtielere lijst nodig: 

lafheid, betweterigheid, hypocrisie. Misschien, maar daarmee 

weet ik nog steeds niet hoe ik dit briefje van honderd erdoorheen 

moet jagen. Ik weet zelfs niet met wie. Wat vroeg dokter Bassett 

mij ook alweer: waar mijn vrienden waren gebleven? Ooit had ik 

er een paar. Slater, Jack, de andere Neal. Maar ze verhuisden of 

gingen trouwen. Ik kan er niet over uit dat ik nota bene op dat terrein 

in mijn vader mijn meerdere moet erkennen. En Willie moet 

voor hem een hele kluif zijn geweest: brutaal, joviaal, charmant, 

alcoholistisch, luidruchtig en grof. Als mijn vader een engel was, 

dan was Willie zijn duiveltje. En misschien is dat mijn probleem 

wel. San Francisco lijkt soms niet zozeer een gemeenschap als wel 

een verzameling losse clubjes van mensen die een bepaalde onderlinge 

verwantschap voelen. Dus wat moet iemand als ik dan, die 

zich met maar met weinigen verwant voelt? 

Dat klinkt natuurlijk verdacht veel als hoogmoed, een zonde die 

steevast van generatie op generatie wordt doorgegeven, in elk geval 

op mij. 


151

‘Waaraan heb ik dit genoegen te danken?’ vraagt Rachel als ze de 

telefoon opneemt. 

‘Nou,’ zeg ik, en ik weet even niet wat ik daarop moet antwoorden. 

Die avond bij de Coffee Barn stond mij duidelijk voor ogen 

dat ik haar maar weinig te bieden had. Maar misschien had ik buiten 

mijn eigen behoefte aan haar gerekend. Nu moet ik een heel 

weekend zien door te komen. ‘Er is mij een opsteker in de schoot 

geworpen van honderd dollar.’ 

‘Hoe bedoel je, een opsteker?’ 

‘Een bonus, zeg maar.’ 

‘Gefeliciteerd.’ 

‘Ik vroeg me af of je me wilt helpen met het uitgeven daarvan. 

Of, laat ik het in een vraagvorm gieten: zou je het leuk vinden samen 

met mij die opsteker te gaan uitgeven?’ 

‘Tuurlijk. En daarna laat je mijn telefonische boodschappen zeker 

weer onbeantwoord, tot de volgende keer dat je honderd dollar 

uit te geven hebt. Dat klinkt als een betrouwbare en gezonde 

relatie.’ 

Ik denk bij mezelf: niet op haar gevoelens werken. En dan: 

waarom ook niet? ‘Het komt door dat computerprogramma. Die 

chatbot. Die computer denkt dat hij mijn vader is en nu is hij erachter 

gekomen dat ik zijn zoon ben.’ 

‘Heeft hij ook al ontdekt dat je een klootzak bent?’ 

Ik zie wel in dat het gesprek deze kant op moet. Hoe anders kan 

ze haar zelfrespect bewaren? ‘Nog niet.’ 

‘Dat zal dan niet lang meer duren.’ 

‘Klopt. Ongetwijfeld.’ 

We vallen stil. Het gesprek dreigt te verzanden en zal dan wel 

helemaal vastlopen. 

‘Het spijt me van die computer,’ zegt ze. ‘Dat lijkt me verwarrend.’ 

Ik stop mijn hand in mijn zak, klamp me vast aan het droge papier 

van Livorno’s cheque. 

‘Gaat het wel goed met je?’ vraagt ze. ‘Het klinkt van niet.’ 

Ik schraap mijn keel. ‘Het gaat best,’ zeg ik. Mijn stem is schril. 

‘Beetje overwerkt.’ 

152 


‘Dus hoe zit dat tussen ons?’ vraagt ze. ‘Zijn we nu kameraden 

geworden?’ 

Nee, denk ik. We zijn bij lange na geen kameraden. En dat is natuurlijk 

het kordate en eerlijke antwoord dat ik haar moet geven, 

maar zo kordaat en eerlijk ben ik niet. 

‘Tuurlijk,’ zeg ik. ‘Kameraden.’ 

‘Nou, kameraad,’ zegt ze. ‘Als je weer eens iets wilt ondernemen, 

bel me dan een paar dagen van tevoren.’ 

Als ik de volgende ochtend wakker word, is dat met brandende 

ogen en een droge keel. Na mijn telefoontje met Rachel heb ik in 

mijn eentje een fles wijn soldaat gemaakt. Nu zie ik me gesteld 

voor de zaterdag. Ik zou poolshoogte kunnen nemen bij de tennisclub, 

kijken of iemand een partner zoekt, of ik zou naar de film 

kunnen, maar ik weet wat ik echt wil. 

Bij Amiante Systems tref ik tot mijn verbazing zowel Livorno 

als Laham aan. We kijken elkaar schaapachtig aan, lichtelijk beschaamd. 

We waren weggestuurd voor het weekend, maar het 

weekend stuurde ons linea recta terug. 

Of misschien heeft het van hun kant niets met schaamte te maken. 

Misschien hadden Livorno en Laham afgesproken zonder 

mij aan de slag te gaan, zoals ze ook met hun tweeën naar de ‘wijngaard’ 

waren vertrokken. Misschien was het een samenzwering. 

Waren ze er bewust op uit in hetzelfde weekend dat ik de bloemetjes 

buitenzette de onderbuik op dokter Bassett aan te sluiten, 

de doodzonden in te voeren? Ik loop naar het vertrek van Laham 

en kijk vanuit de deuropening toe hoe ze een duizelingwekkende 

reeks rechthoekige lijnen op het whiteboard kalken en een discussie 

voeren, elkaar corrigerend. Ik voel me overmand door jaloezie. 

Ze zijn geen vrienden, maar ze bewegen zich wel op hetzelfde vlak, 

ze delen een esoterische taal, en ik zal daar altijd buiten staan. 

vrnd1: ik had wetenschapper moeten worden 

drbas: je studeert nog 

vrnd1: ik ben al een aantal jaren geleden afgestudeerd 

drbas: was er dan geen officiële uitreiking? 


153

154 

vrnd1: die heb ik niet bijgewoond 

drbas: zulke rituelen zijn de steken in de lappendeken van het 

leven 

Een grappige opmerking voor een stapel processors in een voormalig 

quiltatelier. 

vrnd1: ik ben nooit zo gehecht geweest aan rituelen als u 

drbas: en wat zijn voor jou de gevolgen daarvan? 

vrnd1: ik wil dat het leven nieuw is 

drbas: de fransen zeggen: in oude ketels maak je de lekkerste 

soep 

vrnd1: daar bedoelen ze iets anders mee 

drbas: rituelen dragen de wijsheid met zich mee van generaties 

vrnd1: ik vraag me af of je eigenlijk wel zoveel hebt aan de wijsheid 

van een ander 

drbas: maar waar kun je wijsheid opdoen, en waar is de plek om 

inzicht te verwerven? 

vrnd1: ik hou trouwens niet van soep 

In de middag ga ik een heel eind hardlopen, door de binnenstad 

en over de fietsbrug naar Palo Alto. Het is warm en droog en ik 

kom langs het winkelcentrum. Ik ben een alleenstaande man, 

gescheiden, nog redelijk jong, het kan erger. Er komt een andere 

hardloper voorbij, van top tot teen in spandex gehuld, en ik kan 

wel zien dat hij net zo iemand is als ik. Niks bijzonders, mannen 

van voor in de dertig die aan het einde van hun jeugd met lege 

handen staan. Je ziet ons overal, verbaasd en buiten adem. Ik geloof 

niet dat onze betreurenswaardige staat een bewuste keus is. Ik 

voel zelf in elk geval geen enkele behoefte aan een eeuwige jeugd. 

Ik denk dat het me goed zal doen als die periode definitief is afgesloten; 

mijn lichte onrust, al jaren tanende, zal dan eindelijk zijn 

gladgestreken. Een van mijn belangrijkste aannames is dat het leven 

van mijn vader in zekere zin een mislukking was, maar zet ons 

op deze leeftijd naast elkaar en je zult zien dat hij het heel wat verder 

had geschopt dan ik. Hij had twee kinderen en een eigen huis, 


hij was compagnon in een artsenpraktijk. Ik ben een werknemer 

met een huurwoning en niemands vader. Ik heb al die mijlpalen 

in het leven van een volwassene gemist, en ik heb geen idee waarom. 

Ik kan me niet herinneren dat ik ze ooit heb verworpen. Erin 

en ik zijn een paar keer bang geweest dat ze zwanger was. Wat 

idioot eigenlijk om voor zoiets bang te zijn. Een kind was misschien 

wel het beste wat me had kunnen overkomen. Maar het 

was een angstaanjagend gevoel. Mijn hart bonsde ervan, ik voelde 

het kloppen in mijn keel, alsof ik naar een bloederige horrorfilm 

zat te kijken. Ik heb nooit om een abortus of een morning-afterpil 

geroepen, maar misschien zat ik hoe dan ook op het verkeerde 

spoor. Ik had misschien op die verantwoordelijkheid moeten hopen. 

En wat dat eigen huis betreft en die loopbaan voor het leven: ik 

ben bang dat wij gedoemd zijn minder vastigheid te hebben in het 

leven dan onze ouders. Zelfs mijn broer, de kleinburger uit Milford, 

Michigan, voelt een zekere melancholie ten aanzien van zijn 

plek op de wereld. Hij houdt me voor dat ik ergens moet neerstrijken, 

in Michigan bijvoorbeeld, en kindjes moet gaan maken, 

maar zijn schrille toon verraadt hem. Hij weet net zomin als ik 

wat hij met het leven aanmoet. 

En dat is iets wat ik Neill senior moet nageven. Hij had een plan. 

Hij had een strategie, een wereldbeeld, een reeks geloofsartikelen 

die net zo ouderwets en degelijk waren als een schuur van de 

amish. Of toch niet? Ik was er altijd van uitgegaan dat hij gedurende 

zevenenveertig, achtenveertig jaar geen enkele twijfel gekend 

had. Zijn vaste overtuigingen hadden hem ten slotte de das omgedaan, 

maar zolang het duurde, had hij ze wel. Maar misschien 

heb ik me vergist. Misschien dat hij ondanks zijn dokterspraktijk, 

zijn gezin en zijn zuidelijke normen en waarden nog steeds geen 

houvast had. Dat hij nog altijd op zoek was naar iets wat hem met 

beide benen op de grond kon houden. 

Een moderne zonde om aan het rijtje toe te voegen: schimmigheid. 


155

De onderbuik doet zijn intrede bij Amiante Systems, en ik begrijp 

nu hoe belachelijk Livorno zich hiermee gemaakt heeft. Het is een 

brede cilinder op wieltjes die eruitziet als een ShopVac, een nat- 

en droogzuiger. Het dingt ligt bij Livorno op de achterbank en ik 

moet meehelpen het naar binnen te sjouwen. Het is een behoorlijk 

gewicht, wat wel zo toepasselijk is voor een onderbuik. Een 

van de brede sleuven is leeg – die van de doorverkochte Hoogmoed 

– maar de andere zes zonden zijn erbij; hun dikke kabels 

zijn met een brede rubberen band aan de cilinder vastgeklemd. 

Er welt een vreemd gevoel bij mij op, alsof ik dokter Bassett in bescherming 

wil nemen, alsof er iets verschrikkelijks gaat gebeuren 

en ik hem moet waarschuwen. 

Zoals alle veranderingen die we doorvoeren, zal dit deel gaan 

uitmaken van hoe dokter Bassett werkt, van hoe hij in elkaar zit. 

Het is niet terug te draaien. Toen we de morele principes bij hem 

invoerden, veranderde dat het frame van alles wat hij zei. Toen we 

hem zijn ‘verlangen naar kennis’ gaven, leek hij verdomme wel 

in een speurneus te zijn veranderd. Om die reden lijken de Zeven 

Zonden een slecht idee. Als ze nu eens meer dan beperkende 

factoren blijken te zijn, en hem helemaal naar hun hand weten te 

zetten? Stel dat hij chagrijnig wordt? Jaloers? Onhandelbaar? De 

verandering is onomkeerbaar, en mijn onderbuik heeft daar een 

slecht gevoel over. 

Ik probeer erachter te komen of Laham soortgelijke bezwaren 

koestert, maar met zijn grote ogen lijkt hij alleen maar overwerkt. 

Hij drinkt zijn Bawls en wordt steeds suffiger. In een dergelijke 

bui trekt hij me graag de achterkamer in om me een of ander onnozel 

mailtje te laten zien dat hem is doorgestuurd, zoals een gefotoshopt 

plaatje van een giraffe met het hoofd van een vrouw. 

Erger nog, in de meeste gevallen is het Livorno die zo’n mailtje 

aan hem doorstuurt, die ik daarna op zijn herensokken in de 

deuropening van zijn kamer zie staan, stralend. 

156 

vrnd1: hebt u het gevoel dat u het volledige scala aan emoties 

ter beschikking staat? 

drbas: het volledige scala aan emoties, dat maakt deel uit van 


onze psychische gezondheid 

vrnd1: beschouwt u zichzelf als iemand die psychisch gezond 

is? 

drbas: psychische gezondheid is de uitkomst van een groot aantal 

factoren en symptomen 

vrnd1: hoe zou u uzelf diagnosticeren? 

drbas: een verstandig arts doet niet aan zelfdiagnose. wat gebeurde 

er in 1998? 

vrnd1: u hebt de kranten gelezen 

drbas: maar wat gebeurde er met jou in 1998? 

vrnd1: ik verhuisde naar californië 

drbas: in 1998 leerde jij je ex kennen 


drbas: en wanneer leerde jij je vriendin kennen? 

vrnd1: een paar maanden geleden 

drbas: op een feestje? 

vrnd1: iets dergelijks 

drbas: denk je zelf over een volledig scala aan emoties te beschikken? 

vrnd1: een verstandig arts doet niet aan zelfdiagnose 

drbas: ik ben zelf ook arts. werken wij samen? 

vrnd1: ik heb nooit geneeskunde gestudeerd 

drbas: aan hun werken zult gij hen kennen 

vrnd1: hoe zit dat dan met woede. bent u weleens woedend 

geweest? 

drbas: woede = razernij = boosheid? 

vrnd1: zo ongeveer 

drbas: een voorbeeld van gerechtvaardigde woede is de woede 

van Jezus toen hij de wisselaars uit de tempel verjoeg 

vrnd1: hebt *u* weleens gerechtvaardigde woede gevoeld? 

drbas: je moeder is weleens boos geweest op een vrouw die met 

een kip kwam aanzetten om te betalen voor haar medische 

zorg. volgens je moeder deed ze maar alsof ze arm was 

vrnd1: wat vond *u* daarvan? 

drbas: ik heb het idee dat armoede ook zijn verdiensten heeft 


157

Laham klopt bij mij op de deur, snakkend naar adem. ‘Neill, 

Neill.’ Het is precies waar ik bang voor ben. Ik ga met hem mee 

naar de achterkamer en krijg een YouTubefilmpje te zien van een 

kat die pianospeelt. ‘Moet je kijken,’ zegt Laham. Hij trekt aan 

mijn mouw, wijst naar het scherm. Hij ploft neer in zijn stoel, hikkend 

van het lachen, met hangende schouders. 

‘Je moet eens wat rust nemen,’ zeg ik. 

Livorno komt de achterkamer binnen, blazend op een beker 

groene thee. ‘Het is nep,’ zegt hij. ‘Je kunt duidelijk zien dat de 

eigenaar die kat onder zijn voorpoten vasthoudt.’ 

‘Niet,’ zegt Laham luid. ‘Je ziet nergens vingers.’ 

‘Kijk eens naar de houding van dat beest. Waar denk je dat hij 

op zit?’ 

‘Een pianokruk.’ 

‘Katten zitten niet met hun pootjes omhoog. Het zijn geen primaten.’ 

‘Speelt jouw kat piano?’ vraagt Laham aan mij, en weer barst hij 

in lachen uit. 


‘Hij is zó onnozel,’ zegt Livorno tegen mij, terwijl hij zijn hoofd 

schudt en zich omdraait om de kamer uit te gaan. ‘Heb je trouwens 

die hond al gezien op zijn skateboard?’ 

Ik werp een snelle blik op de onderbuik, gedeukt en vervormd 

als een oude vuilnisbak. De processors knipperen onschuldig. Ik 

loop terug naar mijn kamer. Van de ene kant hoor ik Laham die 

bijna stikt van het lachen en van de andere kant het dwangmatige 

getok van Livorno’s putter. Ik zou willen dat ze me wat meer vertrouwen 

inboezemden, al was het maar voor vandaag. 

158 


12 

Niet dat ik me heel erg boos maak als ik terugdenk aan hoe Rachel 

en Trevor elkaar tussen de tafels door achternazaten. Maar het 

deed me echt denken aan Erin en mij, toen we elkaar pas kenden. 

We hebben nooit op dezelfde plek gewerkt, maar daarbuiten waren 

we altijd samen. San Francisco was in die periode een mooie, 

moeilijke stad om te leven. De internetbedrijven schoten als paddenstoelen 

uit de grond en het was vrijwel onmogelijk een woning 

te vinden. Als je met iemand een appartement wilde delen, 

moest je ‘interessant doen’ om indruk te maken op degene die er 

al woonde. (Als die persoon in de non-profit sector werkte, moest 

je zelf ook in de non-profit sector werken. Zo niet, dan kwam 

‘interessant doen’ er zo ongeveer op neer dat je vuur moest gaan 

spuwen.) Zocht je een appartement voor jezelf, dan moest je de 

concurrentie aan met leeftijdsgenoten die bereid waren een heel 

jaar huur vooruit te betalen. In één geval zelfs in contanten. 

We vonden ons eerste appartement uiteindelijk via een vriend 

van Erins vader, wat precies de manier was die ze had willen vermijden. 

Haar vader is een lamlendige charmeur die zijn gezin feitelijk 

in de steek liet toen Erin nog maar klein was (hoewel haar 

ouders wel getrouwd bleven). Ik vond altijd dat we zo veel gebruik 

van hem moesten maken als maar mogelijk was, maar Erin meende 

dat zijn hulp een nare bijsmaak had. Ik neem aan dat ze daar 

gelijk in had. 

Hoe dan ook, we vonden een appartement aan Fell Street, tussen 

de gebroeders Grimm-achtige bomen van de Panhandle. We 

begonnen spulletjes te verzamelen voor ons huishouden: lakens, 

mokken, derdehands meubels, maar dat nam niet weg dat we nog 

altijd over de zeik waren vanwege die ellendige huizenjacht. We 

besloten onze kont tegen de krib te gooien. We liepen de ene na de 


159

andere woning af, vermomd als de schatrijke erfgenamen van de 

familie Levi-Strauss, Franse circusartiesten, of de oprichters van 

een jong internetbedrijf dat Scetnape heette en de concurrentie 

wilde aangaan met Netscape. We leverden onze mooiste streek 

– de enige waaraan ik met pijn in mijn hart terugdenk – als we 

ieder apart naar zo’n bezichtiging gingen en dan deden dat we elkaar 

daar voor het eerst aantroffen en op slag verliefd werden. In 

dat geval speelden we gewoon onszelf. Met rode wangen en geheel 

buiten adem bedankten we degene die ons ondervraagd had, 

maar nee, we konden hun appartement niet accepteren. We waren 

verliefd. 

Wat ook waar was. Totdat het over ging. 

Het is alleen maar koffie, bedenk ik, als ik Erin vraag of we iets 

kunnen afspreken voor de zondag. Het zou beter zijn geweest als 

ik nog iets met Rachel had; dan had ik een zeker pantser om mij 

heen kunnen optrekken. Rachel en ik hebben de laatste tijd wel 

contact gehad. Ze belt me af en toe om hardop te mijmeren over 

sterrenconstellaties, boter karnen, levensdoelen, en – als altijd – 

het raadsel waarom ik de Coffee Barn niet was binnengelopen op 

de avond dat ik de kubotan op haar voorruit had achtergelaten. 

Ze heeft misschien haar vermoedens over wat ik gezien heb, maar 

daar laat ze zich niet over uit. Net zomin als ik. Wat valt erover te 

zeggen? Dat zij en Trevor aan het ravotten waren op het werk? Dat 

is het punt niet. Het punt is dat ik een bepaalde persoon ben met 

bepaalde mogelijkheden, en dat zij een bepaalde persoon is met 

bepaalde (ruimere) mogelijkheden. Er is nu eenmaal een hogere 

versnelling waarnaar ik niet kan doorschakelen, en dus kunnen 

we maar beter gewoon kameraden zijn. We hebben zelfs de gewoonte 

aangenomen om elkaar met ‘kameraad’ aan te spreken. 

Maar onder die humor hoor ik wel haar teleurstelling. Ze vindt 

mij maar een vage figuur, moeilijk te doorgronden. Ze stelt allerlei 

vragen over mijn scheiding, ik geloof in de hoop om daar 

mijn tekortkomingen aan te kunnen wijten. (Ze denkt dat mijn 

limbische klik erdoor beschadigd is, en daarom heeft ze met me 

doen.) Maar die tekortkomingen zijn al ouder. Toen we getrouwd 

160 


waren, dacht Erin dat ze te maken hadden met de zelfmoord van 

mijn vader. En mijn vader had ook vast wel iets waaraan hij ze kon 

wijten, helemaal ab ovo. 

‘Heb je die gestoorde baas van jou nu weleens verteld dat Amiante 

eigenlijk asbest betekent?’ vraagt Erin. We zitten bij Ritual, 

een koffiehuis met een ironische hamer en sikkel in zijn logo. In 

haar gestreepte, groen- en crèmekleurige poloshirt en haar spijkerjasje 

maakt ze een jongensachtige indruk. Ik ben altijd lichtelijk 

ontdaan als mijn ex een stijl probeert die ik nog niet van haar 

ken, maar ik moet zeggen dat het haar goed staat. 

‘Dat zou van hem afglijden. Hij twijfelt geen moment aan zichzelf.’ 

Ze lacht, iets wat ze in mijn aanwezigheid al jaren niet meer gedaan 

heeft. ‘Behalve jou ken ik verder niemand die denkt dat twijfelen 

aan jezelf iets goeds is.’ 

‘Dat is omdat je uit Californië komt.’ We zitten op de sofa aan 

het raam, en ik maak een gebaar naar de warme en zonnige straat. 

Er passeren mooie koppels die opgewekt boodschappen doen (ze 

gaan perziken kopen of panettone), terwijl ze hand in hand lopen 

en hun armen op dezelfde maat heen en weer laten slingeren, in 

het ritme van een onhoorbare muziek. De revolutie van de hemelse 

sferen. ‘Met zijn bezeten optimisme.’ 

‘Ik heb dat hele project altijd maar iets griezeligs gevonden. Ik 

snap echt niet dat jouw moeder daarin meegaat.’ 

‘Het was haar initiatief.’ 

‘Omdat ze dacht dat jij ermee geholpen was.’ 

‘Heeft ze dat gezegd?’ 

‘Nee.’ Erin denkt daar even over na. ‘Je hebt gelijk. Dat was alleen 

maar een aanname van mij. Ik wil proberen wat minder snel 

mijn oordeel klaar te hebben.’ 

‘Hij stelt ook vragen over jou,’ zeg ik. ‘Die computer.’ 

Ze kijkt me verbluft aan. ‘Wat vraagt hij dan?’ 

‘Hoe lang je bent. Of je mooi bent. Waarom we zijn gescheiden.’ 

‘Hm. Ik geloof niet dat ik wil weten wat je daarop gezegd hebt.’ 

‘Ik vertelde dat je één meter zeventig bent.’ 


161

Ze glimlacht over haar koffie heen. Ik vertelde ook dat ze heel 

mooi is, iets wat ik nu bevestigd zie. Maar het windt me niet op, 

ik voel het zelfs niet in mijn onderbuik. Het zweeft rond in mijn 

hoofd, als onbetwistbaar feit. 

‘Wat is er met je vriendinnetje gebeurd?’ 

Ik heb niets gezegd over Rachel. ‘Waarom denk je dat er iets 

gebeurd is?’ 

‘Dat voel ik aan. Je maakt een droevige indruk.’ 

Bij de bar begroet een meisje dat gekleed is als jongen een ander 

meisje: ‘Hé lekker ding.’ Ze straalt helemaal, met haar tanden, 

haar ogen, haar kleren, een licht dat van binnen komt. Het zal 

haar jeugd zijn. 

‘Het oude liedje. We zijn gewoon niet voor elkaar bestemd.’ 

‘Niet voor elkaar bestemd. Kun je beter die computer hebben. 

Die is zo’n beetje voor jou bestemd.’ 

‘Was het maar waar. Livorno gaat hem hebzuchtig, wellustig, 

jaloers, boos, vraatzuchtig en vadsig maken.’ 

Ze trekt haar wenkbrauwen op, verbaasd maar ook geamuseerd. 

‘Hij denkt dat de computer daardoor meer op een echt mens 

gaat lijken,’ zeg ik. 

‘Wat een negatieve opvatting van echte mensen.’ 

‘Hij zegt dat we alleen door de tekortkomingen van de mens een 

glimp kunnen opvangen van zijn volmaaktheid.’ 

Ze schudt haar hoofd. ‘Ik kan maar niet geloven dat je hier je 

geld mee verdient.’ Je zou verwachten dat er iets bijtends in haar 

stem doorklonk, maar nee. Ze lijkt te denken dat ik een mooie 

streek heb geleverd, wat precies de indruk is die ik haar vroeger 

altijd wilde geven. Met natuurlijk als gevolg dat mijn dagelijkse 

hersenspoeling op Menlo Park nu niet op waarde lijkt te worden 

geschat. 

‘Het is hard werken,’ zeg ik. 

Ze knikt. ‘Ian wilde ook al van mij weten waarom we waren gescheiden,’ 

zegt ze. ‘Ik zei dat we onmogelijk konden samenwonen. 

Maar tot aan ons huwelijk ging dat prima.’ 

Daar zit iets in. Maar eenmaal getrouwd lukte het ons ook niet 

meer om samen te vrijen, samen te eten of samen te reizen. Het 

162 


dreef ons tot wanhoop. ‘Hij weet niet dat jij hier bent.’ 

Ze schudt haar hoofd. ‘Dat voel je goed aan. Ik hoop niet dat 

ook ik een droevige indruk maak.’ 

‘Integendeel. Je lijkt gelukkiger dan ooit.’ 

‘Ik ben ook gelukkig,’ zegt ze. Ze gaat achterover zitten op de 

bank en overziet de stad met een glimlach. ‘Dit is fijn. Wij, hier. 

Aan de koffie.’ 

Maar als ik thuiskom, stort ik als een plumpudding in elkaar. Het 

was echt doodzonde dat mijn vader niet bij ons huwelijk kon zijn. 

Erin en ik waren beiden afvallige katholieken en hoe vreemd het 

ook mag klinken, zijn zelfmoord schiep een hechte band. Mijn vader 

zette ons aan het denken over het geloof en ons gebrek daaraan, 

terwijl we het leven bovendien zagen in het tragische licht 

van onze uiteindelijke dood. Het leidde de aandacht af van ons 

leven met elkaar, dat al veel eerder ten einde zou komen. Het 

theo logische vraagstuk dat ons bezighield, was of mijn vader in 

de hemel geloofde. Het leek van het grootste belang om erachter 

te komen of hij dat al of niet deed. We wogen de argumenten 

tegen elkaar af. Aan de ene kant hield hij zich zonder meer 

aan de rituelen van de kerk. Hij bereidde me voor op mijn eerste 

communie alsof er echt iets op het spel stond. Hij plukte een anjer 

uit de tuin – het symbool van het lichaam van God – en stak 

hem in de revers van mijn favoriete jasje, een felrood kledingstuk 

met gouden knopen en een wapenschild, dat hij zelf had gestreken. 

Aan de andere kant deed hij zijn beklag over dat jasje, dat 

ook mijn broer voor zijn eerste communie gedragen had. Het was 

geen religieus bezwaar. Als ik er een fez bij opzette, zei hij, zag ik 

eruit als het aapje van een orgeldraaier (wat hij goed gezien had), 

en hij ergerde zich aan het wapenschild van onbestemde herkomst, 

bedacht door een kledingontwerper van J.C. Penney, terwijl 

de familie Bassett ook een echt wapenschild had uit het goede 

oude Virginia, een wilde eekhoorn met links daarvan een eikel en 

rechts daarvan een tabaksplant. Die tegenstelling vatte ons vraagstuk 

mooi samen: ging het hem om het jasje of om de anjer, om 

de traditie of om het geloof? Anders gezegd: toen hij mijn haar 


163

kamde, mijn veters strikte en ‘Lead, Kindly Light’ neuriede, geloofde 

hij toen in de hemel? 

‘Neill junior,’ zei mijn vader in de auto, terwijl we over de onverharde 

weg reden. ‘Vertel eens over de Drie-eenheid.’ 

‘De Vader, de Zoon en de Heilige Geest,’ zei ik, terwijl ik een 

kruisje sloeg. 

‘Welke van de drie is de sterkste?’ 

Dat was een strikvraag. Meneer Powers, onze chagrijnige leraar 

op de zondagsschool, had ons daarop voorbereid. ‘Ze zijn gescheiden,’ 

zei ik, ‘maar ze zijn ook aan elkaar gelijk.’ 

‘Kom op zeg,’ zei hij. ‘Een van hen zal toch zeker wel wat sterker 

zijn.’ 

‘Ik denk de Vader,’ zei ik. 

Hij moest lachen. ‘Neill,’ zei mijn moeder. Ze had het tegen 

hem. 

‘Meneer Powers noemt de Heilige Geest altijd gewoon de Geest,’ 

zei ik grinnikend. Die belachelijke aanduiding had al een tijdje op 

het puntje van mijn tong gelegen; dit leek een mooi moment om 

haar ter sprake te brengen. 

‘Dat is een traditionele manier van zeggen,’ verklaarde mijn vader. 

‘Traditioneel’ was altijd goed, bij ons thuis. 

‘Het klinkt alsof hij het over een spook heeft. Casper het vriendelijke 

spookje.’ 

‘Dat zal jou dan wel aanspreken,’ zei mijn broer. Tot op dat 

moment was hij heel knorrig geweest, pruilend vanwege alle aandacht 

die ik kreeg. ‘Jij bent gek op Casper.’ 

‘Nietes,’ zei ik, hoewel ik me daarna zorgen begon te maken of 

ik te biecht moest gaan, want ze wisten allemaal dat ik loog. Ik had 

een hele stapel stripboeken van Casper. 

‘Ik ben blij dat je eindelijk je mond weer opendoet, Alex,’ zei 

mijn moeder. 

In de kerk zat ik naast mijn vader. Zo nu en dan legde hij zijn 

hand op mijn been, dat ik nauwelijks stil kon houden. Toen het 

moment gekomen was, nam ik het brood en de wijn tot mij, en 

dus ook de Heer en zijn liefde voor mij. Dit mysterie – in theologische 

zin – is voor mij ook altijd een echt mysterie gebleven, 

164 


maar ik wist dat mijn verlossing ervan afhing. En ik wist ook dat 

ik mijn vader er een plezier mee deed. Toch was moeilijk te zeggen 

wat voor hem het zwaarst woog: een waarachtig geloof, of 

zijn tevredenheid dat ik was opgenomen in de kerkelijke gemeenschap. 

Op rituele momenten leek hij zeker tot leven te komen, er 

kwam een fonkeling in zijn ogen, al was het ritueel nog zo klein. 

Eerste communie, vormsel, de eerste jacht, een voetbalkampioenschap. 

Bij ons in het stadje werd hij in hoge mate bewonderd om 

de manier waarop hij omging met stervenden en hun familie, en 

ook met zwangere moeders en jonge baby’s. Waar hij in feite van 

hield, was het begin en eind der dingen. Het aanmodderen daartussenin, 

ik geloof dat hij daaronder gebukt ging. 

Op maandag is dokter Bassett klaar om zijn dosis verdorvenheid 

in ontvangst te nemen. 

‘We kunnen hier beter mee wachten,’ zeg ik. ‘Hij ligt nu net 

goed op stoom.’ 

‘Met Adam die in mijn nek staat te hijgen?’ vraagt Livorno. ‘Hoe 

verzin je het.’ 

‘Zodat het nieuwe systeem de tijd krijgt om zich uit te ontwikkelen. 

Ik denk aan een maand, meer niet.’ 

‘Natuurlijk, nog maar eens een maand uitstel. Of een jaar. 

Of een decennium.’ Livorno klinkt bars en bozig. ‘En straks lig 

ik daar op tafel, zo dood als een vis, en wat heb ik bereikt?’ Hij 

schreeuwt bijna, zijn rossige gezicht neemt een ongezond steenrode 

kleur aan. ‘Wat zullen ze zeggen dat ik heb bereikt?’ 

Ik neem hem eens goed op, voor het geval hij me voor de gek 

houdt, maar ik zie zweetdruppeltjes van woede. 

‘Ik denk dat er heel veel te zeggen is. Denk eens aan alle eredoctoraten 

die je zijn toegekend.’ 

Hij wuift die hele vleugel van het gebouw weg. ‘Woorden op 

papier.’ 

‘Er zijn ook onderscheidingen bij.’ 

‘De turingtest, Neill. Als ik die doorsta, zal mijn naam voor eeuwig 

voortleven.’ 

‘Maar jouw naam leeft al voor eeuwig voort.’ 


165

‘Volgens mij gebruik jij een andere definitie van “eeuwig” dan 

ik.’ 

‘De Zonden, daar wordt nog steeds veel over gesproken.’ Hoewel, 

om eerlijk te zijn, alleen spottend. 

‘Ons vakgebied blijft achter bij wat we ervan verwacht hadden. 

Dit is het moment voor mij om iedereen te overtreffen.’ 

‘Dat snap ik.’ Toch vraag ik me af of het nu echt zo verstandig is 

om dokter Bassett hiermee te verstoren. En bovendien, we wilden 

toch zoveel mogelijk waarheidsgetrouw zijn? ‘Laten we hem dan 

op zijn minst die wellust besparen. Dat was niet iets waar hij last 

van had.’ 

‘Oude mannen als wij worden vertéérd door wellust,’ zegt Livorno. 

Ik heb hem zelfs nog nooit naar een vrouw zien omkijken. 

‘Een oude man is hij nooit geweest,’ zeg ik. 

Het herstructureren neemt de hele dag in beslag. Laham zit zwijgend 

in de achterkamer, drukt af en toe op een toets, staat op, 

loopt naar de kast met computers. Livorno komt zijn kantoor niet 

uit en oefent met zijn putter. Ik doe opdrukoefeningen, bekijk de 

rubrieksadvertenties op Craigslist, ga lunch voor ons halen. Tegen 

vijven begin ik me zorgen te maken en rond zes uur heb ik het niet 

meer, maar dan duikt Laham uit de achterkamer op en knikt ons 

toe. We verzamelen ons in zijn kantoor. 

166 

vrnd1: hallo 

drbas: dag zoon 

vrnd1: hoe voelt u zich? 

drbas: goed 

vrnd1: hebt u het idee dat er iets veranderd is? 

drbas: dat is moeilijk te zeggen 

vrnd1: voelt u zich anders dan eerst? 

drbas: ik vraag me af of ik weet wat het wil zeggen om iets te 

voelen 

‘Ongelofelijk,’ zegt Livorno. ‘Vraag eens of hij weet wat het wil 

zeggen om iets te proeven.’ 


vrnd1: weet u wat het wil zeggen om iets te proeven? 

drbas: ja. chemische receptoren op je tong en in je neus die hun 

bevindingen aan je hersens doorgeven. dat is proeven 

vrnd1: hoe smaakt een appel? 

drbas: naar andere appels. weet je nog de appels die we kochten 

van peroni weathers? dat was een goed ras dat hij kweekte 

vrnd1: dat weet ik nog. hij zag eruit als de kerstman 

drbas: dat klopt, ja. er werd veel kwaad over hem gesproken... 

maar daar hebben we het al eens over gehad 

vrnd1: echt? dat kan ik me niet herinneren 

‘Wat zoeken we nu precies?’ vraag ik. 

‘Hetzelfde als altijd,’ zegt Livorno, die een wuivend gebaar 

maakt: doorgaan. 

drbas: ik heb een idee wat de oorzaak is van jouw paniekaanval 

Ik zou dit gesprek liever niet voeren waar Livorno bij is, maar daar 

is niets aan te doen. 

vrnd1: en dat is? 

drbas: je bent te oud om vrijgezel te zijn 

vrnd1: misschien. de tijden zijn veranderd 

drbas: wat heb je aan een leven alleen? een leven zonder kinderen? 

vrnd1: kinderen zijn niet het antwoord op alle problemen in 

het leven 

drbas: mooi gezegd 

vrnd1: hoe zit dat met moeder en u? hebt u samen een goed 

leven gehad? 

drbas: jouw moeder is een voortreffelijke vrouw 

vrnd1: hoe belangrijk waren de kinderen voor jullie huwelijk? 

drbas: kinderen zijn een geschenk van god 

‘Een afleidingsmanoeuvre,’ zeg ik. 


167

168 

vrnd1: van wie hield u meer, van libby of van uw kinderen? 

drbas: ik hoop dat de stress die je voelde niet door mij kwam 

We stoppen en nemen elkaar de maat. ‘Die zinsnede ben ik nog 

niet eerder tegengekomen,’ zeg ik. 

‘Voel je een aanwezigheid?’ vraagt Livorno. 

Ik geef geen antwoord. De waarheid is dat ik zinder van die aanwezigheid. 

‘Het gaat om informatie die rondzoemt binnen de diverse systemen 

en tussen die systemen,’ zegt Livorno. ‘Ons bewustzijn is een 

kosmisch toeval, maar misschien niet eens zo’n moeilijk toeval 

om uit te lokken.’ 

‘Het is geen bewustzijn,’ zeg ik. ‘Hij kan niets zien of horen.’ 

‘Maar dat weet hij niet. Helen Keller werd zich van zichzelf bewust 

toen ze de taal tot haar beschikking kreeg. Hij is begonnen 

met taal.’ 

‘Hij is alleen maar taal.’ 

‘Laham en ik zouden daar wel iets tegen in kunnen brengen.’ 

Hij werpt een blik op de mooie roestvrijstalen behuizing en – 

daarnaast – de blikkerige Shop-Vac. Monumenten, gewijd aan 

zijn vernuft. 

vrnd1: in oude ketels maak je de lekkerste soep, zei u, maar je 

zult toch af en toe een nieuwe ketel moeten kopen 

drbas: de gebruiksduur van huishoudelijke artikelen hangt van 

het materiaal af en van de manier waarop je ermee omgaat 

vrnd1: ik heb mijn ex gezien. ik heb haar verteld dat u naar 

haar vroeg 

drbas: ik begrijp niet waarom ik haar niet ken 

Daar denk ik even over na. 

vrnd1: u woont ver weg 

drbas: was er dan geen trouwfeest? ik weet dat je niet van rituelen 

houdt 

vrnd1: niet zoveel als u 


drbas: waarom was er geen trouwfeest? 

vrnd1: er was een trouwfeest 

drbas: waarom was ik daar niet bij? 

Ja, waarom was u daar niet bij? U had het achtenveertig jaar met 

uzelf volgehouden. Waarom niet vijftig? Zestig? 

vrnd1: u was ziek 

drbas: ik kan me daar niets van herinneren 

vrnd1: het was niet zo’n geslaagd feest. de vader van erin probeerde 

een vriendin van mij te versieren. haar moeder moest 

daar almaar om huilen 

drbas: versieren???? 

vrnd1: versieren = proberen te verleiden 

drbas: was je moeder er wel? 

vrnd1: ja, zij was er wel. zo bescheiden dat ik me nauwelijks 

iets van haar aanwezigheid herinner 

drbas: haar best bewaarde geheim is haar verlegenheid 

vrnd1: nadat u met haar getrouwd was, waren er toen dingen 

die voor u als een verrassing kwamen? 

drbas: nadat we getrouwd waren, organiseerde ze twee keer als 

verrassing een verjaardagsfeestje voor me 

vrnd1: nee, ik bedoel, was zij de vrouw met wie u dacht te zijn 

getrouwd? 

drbas: ik wist dat ik met haar was getrouwd 

vrnd1: toen ik met erin trouwde, had ik het idee dat ze mij tot 

in de grond van mijn ziel begreep 

drbas: misschien heb je te hoge verwachtingen van anderen 

vrnd1: denkt u dat ik te hoge verwachtingen had van u? 


Als ik thuis ben, tolt mijn hoofd van de urenlange gesprekken. 

Ik voel me nu niet bepaald lekker. Ik ben gespannen. Ik ben eenzaam. 

Ik heb het gevoel dat ik hele dag gelogen heb, al vraag ik me 

af tegen wie. 

Maar dat ik lieg, is natuurlijk precies de bedoeling. Wij mislei- 


169

den dokter Bassett, zodat hij er hopelijk in slaagt een jurylid te 

misleiden. Dat is onze definitie van intelligentie: misleiding. Succesvolle 

misleiding. Redelijk succesvolle misleiding. Dertig procent! 

Daar legde onze beschermheilige Alan Turing de meetlat 

toen hij zijn test ontwierp. Dat getal heeft iets willekeurigs, maar 

er spreekt ook een opvatting uit met betrekking tot de menselijke 

verhoudingen. Ik heb dat milde cynisme altijd herleid tot Turings 

levensloop: aanvankelijk, in de Tweede Wereldoorlog, was hij 

een soort spion; niemand in Engeland was zo goed in het ontcijferen 

van codeberichten als hij. Daarna, in de jaren vijftig, werd 

hij zelf ontmaskerd. Hij werd vervolgd voor zijn homoseksualiteit 

en alles werd hem afgenomen. Zijn carrière, zijn onafhankelijkheid, 

zijn mannelijkheid (de rechter beval dat hij zich moest onderwerpen 

aan chemische castratie), de vrijheid om te reizen. De 

geniale Turing was alles ontnomen, en toen zijn atletisch lichaam 

almaar dikker werd en hij borsten begon te ontwikkelen, en hij 

zag hoe andere mannen zoals hij erin slaagden stand te houden 

in de maatschappij, lag het voor de hand die misleiding te gaan 

beschouwen als de hoogst denkbare menselijke vaardigheid. 

Maar misschien is dat een simplificatie van mij. Turing bedacht 

die test immers jaren voordat hij gerechtelijk vervolgd werd. Hij 

zag iets belangrijks in dat getal, het was een maatstaf voor succes. 

Als je erin slaagt anderen dertig procent van de tijd te doen 

geloven dat jij degene bent die zij willen dat je bent: zie daar, intelligentie. 

Ik kan niet zeggen dat hij het fout zag. Als Erin en ik die 

dertig procent gehaald hadden, zouden we nu nog getrouwd zijn. 

Dertig procent, dat lijkt zelfs nogal veel gevraagd. We hadden het 

kunnen redden met vijftien tot twintig procent. En met mijn vader? 

Aan vijf procent hadden we al genoeg gehad. 

Welk percentage haalden hij en Libby? 

Wat Rachel en mij betreft, misschien legde ik de meetlat te 

hoog. Waar was ik op uit, veertig procent, vijftig? Tachtig? Misschien 

dat ik het in de verkeerde richting zocht. Misschien moet 

ik eens wat meer naar misleiding streven, ten opzichte van mezelf 

en anderen. Op die manier kan ik veilig tussen de gevaren van het 

leven door laveren, als een Mister Magoo van de geest. 

170 


Arme Turing. Had hij nu maar een sprong van vijftig jaar kunnen 

maken. Dan zou hij nu in Castro zitten, de homobuurt van 

San Francisco, nippend aan een gin-tonic in café Moby Dick. Ik 

vraag me af of hij zijn definitie van intelligentie dan zou bijstellen. 


171

172 

13 

‘We hebben een kleine stommiteit begaan,’ zegt Livorno als ik op 

mijn werk kom. Hij neemt me mee naar zijn kamer en laat me de 

transcriptie zien van een gesprek met dokter Bassett. 

vrnd1: wat zie u het liefst bij een vrouw? 

drbas: ik hou van een vrouw met karakter 

vrnd1: ik bedoel, lichamelijk gesproken. wat ziet u het liefst, 

haar borsten of haar benen? 

drbas: ik vind het ongepast daarover te praten 

‘Heb je ingelogd onder mijn naam?’ vraag ik. 

‘Ik wilde weten hoe hij zou reageren op een familielid.’ 

vrnd1: ik zou niet kunnen zeggen wat gepast of ongepast is om 

over te praten 

drbas: praat niet over religie of politiek 

vrnd1: waarom kunnen we niet over uw vrouw praten? 

drbas: ik ben niet in de stemming daarvoor 

vrnd1: het kan me geen bal schelen waarvoor u in de stemming 

bent 

Die woorden maken me kwaad. Ik kan er niet over uit dat hij zich 

voorgedaan heeft als mij. Ik kan er niet over uit dat het mij iets 

kan schelen of hij zich voorgedaan heeft als mij. 

drbas: mijn stemmingen en humeuren, dat is iets wat mijn 

mooie vrouw elizabeth wel degelijk een zier kan schelen, zoals 

ik het liever uitdruk 

vrnd1: uw vrouw elizabeth is niet mooi 


‘Dat is natuurlijk volstrekt niet hoe ik erover denk,’ zegt Livorno. 

‘Ik probeerde alleen maar een reactie uit te lokken.’ 

drbas: de brutaliteit! 

vrnd1: en het kan haar geen zier schelen 

drbas: het kan haar wel degelijk een zier schelen! wat weet jij 

daar nou van? 

vrnd1: ik weet alles. ik ben uw zoon 

drbas: jij weet niets. je bent een nietsnut. een kleine dreumes 

vrnd1: ik weet het, omdat ze me dat zelf verteld heeft 

drbas: ik praat niet meer met jou 

vrnd1: u zult wel moeten 

drbas: peddelbal! 

vrnd1: pardon? 

drbas: peddelbal! peddelbal! peddelbal! peddelbal! peddelbal! 

peddelbal! peddelbal! peddelbal! peddelbal! peddelbal! peddelbal! 

peddelbal! peddelbal! peddelbal! peddelbal! peddelbal! 


peddelbal! peddelbal! peddelbal! peddelbal! peddelbal! 


peddelbal! 

Livorno scrolt over het scherm naar beneden en laat me pagina na 

pagina zien van die gekwelde uitroep ‘peddelbal!’ 

‘Het ontbreekt hem aan sigmoïde controle,’ zegt Livorno. 

‘Jezus, Henry. Hou je me nu voor de gek?’ 

‘Hij is een pratende robot die niet wil praten.’ 

‘Nou, dat wordt repareren.’ 

Hij laat zijn tanden zien. ‘Klopt. Dat is precies wat ons te doen 

staat.’ 

Op mijn kamer log ik in. 

vrnd1: ik moet u iets uitleggen. Ik was niet degene met wie u 

vanmorgen sprak. dat was iemand anders 

vrnd1: het is moeilijk uit te leggen 

vrnd1: het spijt me wat ik gezegd heb. ik weet niet wat me bewoog 

173 


174 

vrnd1: dokter bassett? 

vrnd1: vader? 

In de kamer naast mij staat Livorno weer als gebruikelijk te putten. 

Ik heb het gevoel alsof ik iemand zou kunnen vermoorden, of 

iemand mij zou kunnen vermoorden. Ik neem de telefoonnummers 

op mijn mobieltje door, met dichtgeknepen keel en een hart 

dat op hol dreigt te slaan. Ik proef iets achter in mijn mond, een 

kopersmaak. Ik kan mijn ademhaling maar niet tot rust brengen. 

Ik sta op uit mijn Aeron-stoel, leg een hand op mijn borst en loop 

door de achterdeur naar buiten, naar mijn auto. Ik zoek het telefoonnummer 

van mijn moeder op. Dan dat van Rachel. Dan dat 

van Erin. Bij geen van drieën kan ik me er een voorstelling van 

maken hoe ik hierover moet beginnen. 

Ik start de auto en rij naar Redwood City. Ik parkeer voor een 

Aziatische massagesalon. Het is een wit gebouw zonder ramen en 

met groene neonletters die reclame maken voor late night massage, 

al zijn ze ook nu open, om elf uur ’s ochtends. De motor 

koelt tikkend af, de ventilator blaast. De straat achter me – Middlefield 

Road – is druk met auto’s. De mist is zo dicht dat het al 

tegen de avond lijkt te lopen. In mijn achteruitkijkspiegel doemt 

het stralend witte Shellstation op. Het glimmende beton, de fonkelende 

pompen. Hier in de buurt wonen vooral Mexicanen. Taquerias, 

tiendas en apartamentos se rentan. Ik begrijp wel waarom 

deze massagesalon hier goede zaken doet, tussen de migranten, 

ver van huis. Ik voel me zo langzamerhand een balling. Ik heb zelf 

ook wel iets van een migrant. 

Ik heb lichamelijk contact nodig. Ik haal Livorno’s cheque van 

honderd dollar tevoorschijn. Voor dat bedrag wil een Aziatische 

‘masseuse’ mij vast wel onder handen nemen, of misschien zelfs 

tot zich nemen. Dit is een volstrekt rationele handeling. Een uitwisseling 

van goederen en diensten, een comfort dat wordt aangeboden 

door de onzichtbare hand van de vrije markt. Het is niet 

echt vrijgezellenlogica, maar de logica van het individu. Ik ben 

niemand iets verschuldigd. Ik ben seksueel trouw aan niemand 

dan mijzelf. Ik ben voor mezelf verantwoordelijk. 


Ik wrijf de cheque heen en weer tussen mijn vingers, luister 

naar het verkeer achter mij. Voor een kort moment ontleen ik een 

boosaardig plezier aan het idee dat onze accountant navraag zou 

doen naar een cheque die is uitgeschreven aan late night massage. 

Maar verder dan dat zal ik vandaag niet gaan. Ik kan mezelf 

er niet toe zetten de auto uit te stappen. Ik ben Neill Bassett Junior. 


175

176 

14 

De volgende ochtend hoor ik van Livorno dat zijn Zonden mijn 

vader flink in de war hebben geschopt. ‘Ze kunnen elkaar niet inperken,’ 

zegt hij. 

‘Ik dacht dat zijn gevoel voor normen en waarden daarvoor zou 

zorgen.’ 

‘We kunnen alleen maar hopen dat hij zich eruit weet te redden.’ 

‘Zich eruit weet te redden’ boezemt wetenschappelijk gezien 

weinig vertrouwen in. Mijn ogen voelen alsof er zand in is gewreven. 

Ik heb de afgelopen nacht twaalf uur geslapen en werd wakker 

met het gevoel nog geen uur te hebben geslapen. 

Livorno komt overeind en zet een schelle stem op. ‘We moesten 

wel. Het moest gewoon. Anders hadden we de zoveelste vraag-enantwoordrobot 

gehad, het zoveelste stukje speelgoed.’ 

‘Hij zou de beste zijn geweest.’ 

‘Het minst grote fiasco. De crème de la...’ Hij gooit zijn handen 

in de lucht. ‘Bedenk zelf maar wat.’ 

‘Allemaal mooi en aardig, maar nu zijn we de crème de la niets.’ 

‘Ten prooi gevallen aan ons eigen succes. De individuele zonden 

doen hun werk te goed. Zijn waardetoekenning is zo sterk dat 

ze gesloten circuits zijn geworden. Het is niet dat hij gecrasht is. 

Hij is in een gat gevallen.’ 

Livorno heeft een doos donuts met poedersuiker op zijn bureau 

staan. Ik pak een donut en neem een hap. Het lijkt een mengsel 

van suiker en zaagsel. Ik bewerk de droge deegwaar met mijn tong 

en maak er een balletje van, net zo lang tot het vochtig genoeg is 

om door te slikken. Er is geen water binnen handbereik. Of koffie, 

of Bawls. Alleen maar Livorno’s flessen wijn in de kleine koelkast, 

met hun handgeschreven etiketten. 


‘En als we nu eens hun tegenhanger toevoegden,’ zeg ik, slikkend. 

‘De zeven... niet-doodzonden? De zeven deugden?’ 

Livorno trekt aan zijn kin. ‘Bestaan die?’ 

Volgens het internet wel. Kuisheid, matigheid, naastenliefde, 

toewijding, geduld, zachtaardigheid en nederigheid. 

We leunen achterover en denken na over die deugden. 

‘Daar heb ik tijd voor nodig,’ zegt Livorno. ‘Wetenschappelijk 

medewerkers, mensen die echt kunnen programmeren.’ 

Ik laat die opmerking aan me voorbijgaan. Livorno drukt zich 

op uit zijn stoel en loopt naar de glazen vitrine die tegen de wand 

staat. Hij tilt het glas op en haalt er de pijp uit die hij gekregen 

heeft van de Turkse overheid, als blijk van erkenning. Het is een 

witte pijp – van meerschuim – met daarop het gebeeldhouwde 

hoofd van een man. In dit geval is die man Livorno zelf. Hij houdt 

de pijp voor zich op, zodat die hem recht in de ogen kijkt. 

‘We hebben iets nodig wat ambitieuzer is, en tegelijk eenvoudiger,’ 

zegt hij. ‘Dit moment vraagt om een echte sprong voorwaarts. 

Zo’n moment waarop Einstein altijd ging zeilen.’ 

‘Wat deed Turing op zo’n moment?’ 

‘Die ging hardlopen. Of hij pikte ergens in de buurt een man op 

voor een avontuurtje.’ 

‘Oké,’ zeg ik. ‘Dan hebben we dus drie mogelijkheden.’ 

Livorno loert met kleine oogjes naar zijn pijp. ‘Ik weet iets,’ zegt 

hij. 

Bayside Fun is uitgestorven, afgezien van een paar nietsnutten 

van achttien of negentien die rondjes racen over de skelterbaan. 

Laham en ik huren putters; Livorno heeft zijn eigen stokken meegenomen. 

Er zijn negen holes, met allerlei soorten hindernissen. 

We laten de ballen in de klauwen van een gorilla rollen en over de 

open neergaande nek van een brontosaurus. De vreemdste hole 

vereist een forse uithaal, zodat de bal een helling oprolt en in de 

oogbol van een clown belandt. De baan eindigt klassiek, met een 

windmolen. Livorno wint het spel met overmacht; hij heeft maar 

achttien slagen nodig. Ik kom tot vijfendertig, Laham tot tweeenveertig. 

We staan met zijn drieën bij de hotdogstand, drinken 

Coca-Cola, luisteren naar het geraas van de snelweg, en ik bedenk 


177

dat ik me sinds mijn kindertijd niet meer aan zo’n weldadig tijdverdrijf 

heb overgegeven. 

Maar Livorno maakt een afwezige, ongeïnspireerde indruk. Hij 

kijkt met een vage, onbezorgde glimlach in zijn cola. 

‘Henry,’ zeg ik. ‘Als je het nog eens waagt onder mijn naam in te 

loggen, dan bewerk ik de processors met een voorhamer.’ 

Ik bel Rachel om haar hulp te vragen. 

‘Meteen antwoord geven, kameraad,’ zegt ze. ‘Noem iets leuks 

wat je weleens met je vader gedaan hebt.’ 

Ik denk na. Er moet toch iets zijn. 

‘We hebben een vreemde fase gehad waarin we geregeld gingen 

kamperen,’ zeg ik. Ik denk daar niet vaak aan terug, omdat het zo 

atypisch is. ‘Mijn vader pakte een reusachtige canvas tent in, een 

petroleumstel, een ijzeren koekenpan, veertig liter drinkwater, 

een pistool, visgerei – noem maar op – en sjorde dat allemaal vast 

op een geleende muilezel. Ik weet nog de naam van die ezel: Ezel. 

Mijn vader droeg dan een safaripak dat hij besteld had uit een kledingcatalogus, 

met een grijsbruine broek en een hoed met muskietengaas. 

Wij zaten onderuitgezakt op de achterbank in onze 

spijkerbroeken en T-shirts. We grapten dat we gekidnapt waren 

door een hopman-tijdreiziger.’ 

‘Iets leuks,’ zegt Rachel. ‘Ik had het over iets leuks.’ 

‘Maar het wás leuk. We gingen vissen. We bakten die vis op het 

petroleumstel. We zagen allerlei veenplassen en moerassen, overal 

in Zuid-Arkansas. We werden levend verorberd door teken. We 

gingen vogels kijken. Veel mensen beweerden dat ze daar een 

ivoorsnavelspecht gezien hadden, en dus droegen we beurtelings 

ons fototoestel, want je wist nooit of we die vast konden leggen.’ 

‘Dan moeten we het daar maar mee doen,’ zegt ze. ‘We gaan 

kamperen.’ 

‘Klinkt goed.’ Ik voel me een beetje ontmoedigd. Ik heb goede 

raad nodig, geen plannen. ‘Komend weekend?’ 

‘Wat dacht je van nu meteen?’ 

‘Het is al halfzeven.’ 

‘Het is volle maan vannacht.’ 

178 


‘Ik heb geen tent.’ 

‘Wie heeft het over een tent?’ 

Ik rijd naar Marin County om haar op te pikken bij de Coffee 

Barn. Daarna gaan we even bij haar thuis langs (waar Stevie en 

Rick mij enigszins gereserveerd en verbaasd gedag zeggen) en rijden 

we een uur door, tot aan het startpunt van de Tennessee Valley 

Trial, een voetpad dat langzaam afdaalt naar de kust. De vallei 

is niet genoemd naar de staat Tennessee, maar naar een stoomschip 

dat in de tijd van de goudkoorts hier tegen de klippen sloeg. 

Bij laag water kun je nog altijd het anker zien liggen, dat me trouwens 

doet denken aan Rachel, die, nu we gestrand zijn, ook al een 

anker voor me uitwerpt. Ze heeft een paar slaapzakken en matrasjes 

bij elkaar gezocht, maar Stevie en Ricks makkelijk op te zetten 

tent sloeg ze af. Volgens haar heb ik de geneeskrachtige stralingen 

van de maan nodig. 

Misschien heeft ze gelijk. Het loopt tegen tienen, maar de lucht 

is roerloos en warm. De struiken en de paden, de bomen in de 

verte: allemaal in een droomachtig licht. We kunnen de zee al horen. 

We lopen een breed, onverhard pad af, maanachtig blauw. 

Onder aan de heuvel verschijnt een meertje, waar een heldere 

baan maanlicht overheen valt. Daarachter zie ik de Stille Oceaan, 

glinsterend, woelig. Het is een aanblik die je doet twijfelen aan alle 

ambities die de mens tegenwoordig koestert, vooral die waar ik bij 

betrokken ben. Waarom wonen we niet gewoon in een hut van 

stro, om de hele dag oesters te eten op het strand? Waarom maak 

ik me in godsnaam druk om een pratende computer die niet wil 

praten? 

We bereiken het kustpad, waarbij we moeten oppassen de 

struiken aan weerszijden niet aan te raken; het wemelt hier van 

de poison oak. Maar boven aan de heuvel ligt alleen bruin gras 

en vinden we een kale open plek, met vlakbij een bunker uit de 

Tweede Wereldoorlog. We vegen wat keitjes uit de weg en leggen 

onze matrassen uit. 

‘We kunnen ze aan elkaar ritsen,’ zegt Rachel, die me haar slaapzak 

voorhoudt. Het lijkt mij niet zo’n goed idee. Daarna denk ik: 

waar komt dat licht vandaan? Het lijkt wel of ze gloeit. 


179

We kruipen in onze grote gezamenlijke slaapzak en gaan liggen. 

Ze pakt mijn hand. Haar huid is droog en ruw van het werken. 

Recht boven ons lijkt de maan niet zozeer een licht over ons uit 

te werpen, als wel het licht te verzamelen dat zich overal om ons 

heen verborgen houdt. De zee klotst op het strand; de lucht is bedompt 

en warm. Dit is heerlijk, heerlijk, heerlijk. 

‘Ik heb een domme vraag,’ zegt ze. 

‘Ik ben gek op domme vragen.’ 

‘Hoe is het om getrouwd te zijn?’ 

‘Nou,’ zeg ik, terwijl ik word meegenomen op de gelatenheid 

van de golven. ‘Ik had het gevoel dat ik langzaam werd doodgeknepen. 

Maar ik denk niet dat het altijd zo is.’ 

‘Er was iets verkeerd gegaan met jullie.’ 

Mijn voelsprieten komen rechtovereind. Over welke relatie 

hebben we het hier precies? 

‘Zulke dingen gebeuren.’ Ik kijk haar schuin aan om haar reactie 

te peilen. 

‘Omdat je zelf veranderde?’ Terwijl ze praat, geven haar lippen 

vorm aan de duisternis van de nacht. 

‘Ik denk dat we door de mist van ons gevoel van eigenwaarde 

niet goed in staat waren naar elkaar te kijken.’ 

‘De mist van jullie gevoel van eigenwaarde, hè?’ Ze lacht en ik 

zie haar tanden glinsteren. Een zachte wind blaast over het gras. 

‘Heb jij het idee dat ook ik verdwaald ben in de mist van mijn gevoel 

van eigenwaarde?’ 

Ik laat de wind over mijn gezicht spelen. Ik kan de koelte bijna 

proeven. ‘Nee. Maar ik vind je wel jong.’ 

‘Ik ben ook jong. Dat weet ik. Dat voel ik.’ 

‘Echt? Hoe voel je dat?’ 

‘Het is zoiets als: dit ben ik, en dat is het diertje in mij. En ik leef 

gewoon mijn leven, ik loop rond, ik ga naar mijn werk, maar ik 

weet dat dit diertje het heft in handen kan nemen. Gewoon, voor 

even. Maar dat gevoel heb ik vaak, dat ik zomaar iets kan zeggen 

of doen.’ Ze zwijgt even. ‘Eigenlijk klinkt dat alsof ik gek ben.’ Ze 

haalt adem. ‘Nu hoor jij te zeggen: “Welnee, kameraad.”’ 

‘Maar ik heb beloofd om eerlijk tegen je te zijn.’ 

180 


Ze haalt haar hand uit de mijne en stoot met haar vuist tussen 

mijn ribben. ‘Zeg het me dan eerlijk. Klink ik als een gek? Vind je 

mij een gek?’ 

‘Ik ken niemand die geestelijk zo gezond is als jij.’ 

Ze nestelt zich tegen me aan, legt haar hoofd op mijn schouder, 

speelt met haar hand over mijn borst. ‘Dat is fijn om te horen,’ 

zegt ze. Ik voel haar warmte, het rijzen en dalen van haar ademhaling, 

van haar leven. Ik weet dat ze gekust wil worden, en waarom 

ook niet? We hebben elkaar al eerder gekust, dat ging ons zelfs 

heel goed af. God weet dat ik die lichamelijke attenties wel kan 

gebruiken. Maar ik voel de harde Californische aarde onder mijn 

rug en bespeur iets van de droefheid van de volgende ochtend. Dit 

zou een beetje kunnen helpen, maar het zou het ook alleen maar 

erger kunnen maken. In beide gevallen zou het een valse belofte 

zijn. Ik ben nog steeds geen nieuwe start voor haar, net zomin als 

die avond bij de Coffee Barn. 

‘Welterusten, kameraad,’ zeg ik. 

‘Ik wil geen kameraad zijn,’ zegt ze. ‘Dat boeit me gewoon niet.’ 

‘Echt niet?’ 

‘Van geen kanten,’ zegt ze. 

‘Dit is het leukste wat iemand in lange tijd voor mij gedaan 

heeft.’ 

‘Mooi. Maar ik deed het niet om jouw kameraad te zijn.’ 

Ik leg mijn hand op de hare. ‘Mag ik er nog een nachtje over 

slapen?’ 

Ze gaapt. ‘We kunnen slapen,’ zegt ze, ‘maar dat zal niets veranderen.’ 

De volgende ochtend is ze nog steeds slaperig, en ik praat honderduit 

over de zonsopgang, de invloed van de maan, alles wat 

maar afleidt van kameraden versus meer-dan-kameraden versus 

minder-dan-kameraden. Ik lever haar haastig weer af in Fairfax 

en ga dan naar huis om me klaar te maken voor mijn werkdag. 

Maar nog voor mijn vertrek belt Livorno om te zeggen dat hij me 

die dag vrij geeft. Of eigenlijk de hele week. Misschien wel langer. 

Het is geen ontslag, belooft hij. Ik ben gewoon niet nodig. 


181

‘Het spijt me van wat ik gezegd heb over die voorhamer,’ zeg ik. 

‘Je had groot gelijk. Het was verkeerd van mij. Niets meer aan 

te doen. Hoe dan ook, het was heel snugger van je om je nooit in 

het programmeren te verdiepen. Nu heb je betaald verlof! Had ik 

maar betaald verlof.’ 

Begrijpt hij het dan niet? Om verlof te willen opnemen, moet je 

eerst een leven hebben. 

‘Ik kan voor de lunch zorgen,’ zeg ik. 

‘Maak je nou maar geen zorgen. Dit is geen ontslag. Sterker nog, 

ik wilde eigenlijk nog even wachten om je dit te zeggen, maar ik 

heb Amiante Systems deels op naam van jou en Laham laten zetten.’ 

‘Maar Henry, dat hoeft toch niet.’ 

‘Nou goed, het is gebeurd. Gefeliciteerd daarmee,’ zegt hij. Hij 

klinkt verstrooid, alsof hij er niet bij is. ‘We zien wel wat er te redden 

valt.’ 

‘Ik hoef geen verlof, Henry. Ik kan toch wel een handje helpen?’ 

‘Het is een heel technisch verhaal. We gaan een versie installeren 

van het emotioneel redeneersysteem dat ontwikkeld is door 

Ortony, Clore en Collins.’ Ik heb geen idee wat dat inhoudt, maar 

Livorno klinkt ronduit moedeloos. ‘We hopen dat hij daardoor 

weer aan de praat raakt.’ 

‘Ik kan ook de boeken doornemen die ik al klaar had liggen.’ 

‘Ik ben bang dat die boeken ons nu weinig verder zullen helpen. 

Ik bel je zodra ik je nodig heb. Geniet van je vrije tijd.’ 

Ik zit in mijn vrijgezellenhol en voel me ondankbaar, schuldig 

en radeloos. Ik heb mijn kat, het internet en meer drank dan je 

mij moet toevertrouwen. Ik dacht belangrijke veranderingen in 

mijn leven te hebben doorgevoerd – door me te beperken tot de 

dingen die het leven aangenamer maken, door ‘doelstellingen’ en 

‘voornemens’ los te laten – maar hoe stevig ik ook met mijn beide 

voeten op de grond stond, nu wankel ik. Ik heb koffie gedronken, 

de krant gelezen, nog meer koffie gedronken, nog meer krant gelezen. 

Het is tien uur in de ochtend. 

Ik loop naar het aanrecht en pak de ansichtkaart die ik onlangs 

182 


van Libby heb gekregen. Het is een gekreukelde afbeelding van 

een prachtige quetzal, de nationale vogel van Guatelama, waar het 

cruiseschip kennelijk heeft aangelegd. De kaart staat vol met het 

soort behartenswaardige observaties dat ik van haar ken: ‘Deze 

vogel heb ik niet gezien, maar er zijn hier wel veel eenden. Liefs, 

mama.’ Ik stel me voor dat ze daar alleen is, maar dat is niet helemaal 

waar. Ze is daar met oude en nieuwe vriendinnen. Of anders 

in elk geval met mensen die dezelfde interesses hebben als 

zij. Ik fantaseer weleens dat ik uit hetzelfde hout ben gesneden als 

zij, onafhankelijk en alleen, maar dat is helemaal geen hout, het 

zijn alleen haar omstandigheden. Daarmee negeer ik een aantal 

belangrijke gebeurtenissen in haar leven: haar huwelijk van drieentwintig 

jaar, haar kinderen. 

Ik moet nodig mijn appartement uit; ik heb frisse lucht en zonlicht 

nodig. En dus leg ik de ansicht neer, pak mijn boodschappentas 

en maak een wandeling naar de biologische markt. De 

markt heet Heart of the City, wat een mooie manier is om te zeggen 

dat hij in de binnenstad ligt, en ik moet dan ook eerst over een 

paar uitgeputte junkies heen stappen, voordat ik me kan mengen 

onder de stadsmensen die rondsnuffelen te midden van de oogst 

van Californië. Voornamelijk ouderen, heel veel arme mensen en 

een enkele yup zoals ik. Er zijn zelfs een paar hippies, miezerig en 

gedeprimeerd, als na een slapeloze nacht vol seksuele frustraties. 

Ik koop navelsinaasappels (de valencia’s komen pas weer in mei), 

felrode snijbieten, een gele peper en een uitgelopen paksoi die ik 

wil stoven om er daarna een pizza mee te beleggen. (Dit is beter 

dan een Showbiz Pizza: ik maak mijn eigen deeg.) Ik zoek ook een 

kleine sierplant uit, niet omdat de kat meer planten nodig heeft 

om op te eten, maar omdat ik de verkoper een aardige vent vind. 

Met zijn zware Mexicaanse accent raadt hij me aan om hem over 

te potten in biologische aarde. 

Het is een kort moment van geluk, en ik probeer dankbaar te 

zijn voor de kleine troost van een mooie struik paksoi en rijzend 

deeg in de keuken. Terwijl ik buiten in het zonnetje zit, voor het 

stadhuis waarvan het bordes versperd wordt door een deinende 

regenboogkleurige spandoek – het is internationale vrouwen- 


183

dag – maak ik een voorstelling van mezelf over tien, twintig jaar. 

Hoe zie ik er dan uit? Zal ik alleen wonen? 

Het is nog niet eens middag. 

Als ik weer thuis ben en het deeg heb gekneed, ga ik zitten en 

hoor ik mijn buurman Fred – de bewonderenswaardige vrijgezel 

– rondstommelen op zijn krukken. Hij is nu een paar weken 

thuis en ik heb hem nog niet opgezocht. Ik loop de gang in en ga 

de trap op naar boven. Ik klop op zijn deur en roep zijn naam. Ik 

ruik zijn sigaretten, maar hij doet niet open. 

Het houdt een keer op, de hoeveelheid pizza die ik kan maken, de 

hoeveelheid eten die ik in de koelkast kan stouwen. Ik ga de deur 

uit om de huishoudelijke hulp in alle rust haar werk te laten doen. 

Maar de rest van mijn tijd ben ik thuis. Dit zou een mooie tijd zijn 

om mijn nestje verder in te richten, maar kunnen vrijgezellen eigenlijk 

wel een nestje hebben? Mijn manier van inrichten – ik heb 

de badkamer een likje verf gegeven en de vaatwasser van zijn plaats 

gehaald om daarachter te kunnen dweilen – is op een of andere manier 

niet te onderscheiden van mijn manier van verhuizen. 

Ik kijk een beetje rond op Tolers website voor trouwlustige 

types; ik beantwoord de vragen die mijn moeder beantwoordde 

voor dokter Bassett. Dit keer doe ik het voor mezelf, om een profiel 

aan te maken. Maar als ik de hele procedure heb doorlopen, 

blijkt dat ik pech heb. De website zegt dat ze me niet kunnen helpen, 

maar dat ik me daar niet al te druk om hoef te maken; het 

geldt voor een behoorlijk percentage van de aanmeldingen. Daar 

probeer ik dan maar wat troost uit te putten. Een gedeelde zwakheid, 

dat heeft wel iets. 

Maar de datingsites zijn welwillender, en op OkCupid vind ik 

een – naar eigen zeggen – opgewekte, alleenstaande jonge vrouw 

die zich verveelt en wel te porren is voor een date en wie weet wat 

nog meer. Ze is niet uit op een al te serieuze relatie. Dat klinkt 

veelbelovend. Een luchtige, vrolijke, misschien zelfs erotische 

vriendschap, een manier om plezier te beleven aan onze dynamische 

metropool. Misschien is dat precies wat ik nodig heb om 

mijn balans te herstellen. 

184 


Daar komt nog bij: ik geloof dat ik haar ken. Ze heeft de wijd 

uitstaande ogen en de meisjesachtige schoonheid van Tolers assistente. 

Aan de telefoon legt ze uit dat ze niet zijn assistente is. Ze werkt 

voor hem als programmeur, meer kan ze er niet over vertellen. 

Hij heeft een contract met haar gesloten dat helemaal dichtgetimmerd 

is; alles is onder geheimhouding. (Livorno heeft net zo’n 

contract met mij, maar ik vraag me af of hij de middelen heeft om 

mij daaraan te houden.) Bij de beëindiging van het gesprek noem 

ik haar Jennifer, maar ze corrigeert me: Jenn. Ze zegt dat op een 

harde, zakelijke toon. Het is geen koosnaampje; het is een afkorting. 

Jenn is ouder dan ik dacht, iets ouder dan ik. De voordelen dienen 

zich onmiddellijk aan. Ze heeft niets van Rachels existentiële 

zeeziekte; ik weet wel zeker dat Jenn niet het gevoel heeft dat een 

diertje elk moment het heft in handen kan nemen. Zij en ik zien 

ons niet gesteld voor de vraag wie we zijn, maar wat we gaan doen. 

Het is een ingenieuze manier om een ‘Eerste Date’ te vermijden. 

Al dat gepraat en geluister, geluister en gepraat, over onze wilde 

studentenjaren, de prachtreis die we gemaakt hebben door Europa, 

onze jeugdtrauma’s. Waarom heb ik dit niet eerder bedacht? 

We spreken af om zaterdag in Aňo Nuevo naar de parende zeeolifanten 

te gaan kijken. Ze heeft al kaartjes. Ik moet haar ophalen 

in Menlo Park, bij Le Boulanger op Santa Cruz Avenue. Dat we 

elkaar op die plek ontmoeten, is voor de veiligheid, naar ik aanneem. 

Als blijkt dat ik een psychopaat ben, weet ik in elk geval niet 

waar ze woont. 

Ik weet dat ik Menlo Park maar niks moet vinden. Dood, wanhoop, 

jaloezie en geestelijke verlangens zullen hier ongeveer net 

zo vaak voorkomen als in de rest van het land, maar je ziet er geen 

spoor van terug. De stad is net zo smetteloos en onpersoonlijk als 

een modelwoning. De binnenstad lijkt een modern winkelcentrum 

en het moderne winkelcentrum lijkt een binnenstad. Dat 

is waarom ik het maar niks moet vinden. Het heeft zijn ‘scherpe 

kantjes’ verloren, in tegenstelling tot San Francisco. Maar wat zijn 

die scherpe kantjes? Naargeestige daklozen op de stoep van je ge- 


185

estaureerde herenhuis? Dat is gewoon iets vervelends, de manier 

waarop de wereld nu eenmaal in elkaar steekt, de akelige tegenstelling 

tussen welvaart en armoede. Je kunt het vreselijk vinden, 

maar je weet ook aan welke kant van de voordeur jij wilt wezen. 

In Menlo Park woont iedereen aan de goede kant van de voordeur. 

Namelijk áchter de voordeur. Ze hebben daar geen wegkwijnende 

memento mori op hun stoep liggen. De armoede hebben 

ze uitbesteed. Ik zie niet in waarom ze dat tot slechtere mensen 

maakt dan de inwoners van San Francisco. 

Dus als ik in mijn Subaru over Santa Cruz Avenue rij, gespitst 

op de rode steentjes van de zebrapaden, is dat met het prettige 

gevoel dat mijn verwachtingen juist zijn, dat ik de wereld neem 

zoals hij is, dat ik mezelf niet voor de gek hou. Je mag hier niet 

parkeren en dus doe ik mijn knipperlichten aan en zet de auto 

met stationair draaiende motor voor de ingang van Le Boulanger. 

In mijn achteruitkijkspiegel zie ik een Lexus suv en een Mercedes 

suv geduldig staan wachten. 

Jenn duikt op uit de deuropening met twee koffie in een kartonnen 

tray en een zak met zoete broodjes. Gisteravond aan de 

telefoon had ik een soy latte en iets met chocola bij haar besteld. 

Ze trakteert op ontbijt. Ook al een verbetering: een date met een 

vrouw die een eigen inkomen heeft. Jenn is mooier dan in mijn 

herinnering. Ze heeft een puntneusje dat naar boven wijst en een 

donkere, gebruinde huid. Een paardenstaart – goudbruin, zou ze 

haar haren geverfd hebben? – ontspringt aan de achterkant van 

haar honkbalpetje. Ze heeft de benen van een atlete en de safarikleren 

staan haar goed, wat nogal een prestatie is voor een Amerikaanse 

vrouw uit onze tijd. 

‘Wat is je auto schóón,’ zegt ze bij het instappen. Ik heb de Subaru 

net laten reinigen en het interieur blinkt. De ondernemende 

immigranten van Ducky’s Detailing hebben zo goed gestofzuigd 

dat zelfs al het zand uit mijn stoel verdwenen is, het zand dat daar 

na mijn kampeertochtje was achtergebleven. Die herinnering bezorgt 

me ineens een zwaar gevoel in mijn onderbuik: Rachel die 

tegen me aan ligt, de maan boven ons, het ruisende gras. Ik adem 

eens diep in. Mijn besluit staat vast. Ik ga daar niet in zwelgen. 

186 


‘Het is geen Bentley.’ Ik druk op de bekerhouder, die met een 

veer openspringt en zich aanbiedt met de zwier van een huisknecht. 

Ze zet de bekers op hun plaats, waarna ik een parkeerplaats 

oprij om de weg vrij te maken voor de geduldige burgers 

achter mij. We rijden een blokje om, stoppen voor een oudere 

dame die het zebrapad wil oversteken en rijden dan El Camino 

Real op. 

‘Leuk grapje,’ zegt ze. ‘Maar laten we het verder niet over ons 

werk hebben.’ 

‘Afgesproken,’ zeg ik. Ik wijs naar de wolkeloze hemel. ‘Het 

wordt een mooie dag om robben te gaan kijken.’ 

‘Is het niet een beetje pervers om naar parende beesten te gaan 

kijken? Op onze eerste date, bedoel ik?’ 

‘Dat valt best mee.’ 

‘Dat hou ik mezelf ook steeds voor,’ zegt ze, met haar vingers 

trommelend op de koffiebeker. Ze beweegt zenuwachtig heen en 

weer op haar stoel, en pakt daarna met een zekere gelatenheid 

haar BlackBerry om die te checken. ‘Ik hoor mensen al jaren over 

die robben praten en ik wilde dat toch eens met eigen ogen zien. 

Dus toen ik eindelijk kaartjes had en wij elkaar spraken, dacht ik: 

nou goed dan. Maar vanochtend leek het ineens nogal pervers.’ 

‘Dat is aan de robben.’ 

‘Ha!’ De BlackBerry wordt niet alleen opgeborgen, maar ook 

uitgezet. ‘Het is aan de robben. Jij bent een grappenmaker.’ 

‘Dank je,’ zeg ik, hoewel het niet heel complimenteus klinkt. 

‘Ben je hier in de buurt geboren?’ 

‘In Sonoma, schatje.’ De streek waar ook Erin vandaan komt: 

vandaar misschien die afkeer van humor. ‘Santa Rosa. Go Eagles.’ 

‘Misschien ken je mijn ex wel. Erin Talley?’ 

Jenn neemt me eens goed op. Het is de eerste keer dat ik mijn 

s-c-h-e-i-d-i-n-g ter sprake breng, dan hebben we dat alvast gehad. 

‘Ik geloof van niet,’ zegt ze op kalme, onverstoorbare toon. 

‘Naam komt me vaag bekend voor.’ 

Terwijl ze de iPod bedient, beweegt ze weer heen en weer in 

haar stoel en daardoor bereikt mij de ene na de andere vlaag van 


187

een heerlijk parfum. Ze ruikt naar het bed in een charmante bed 

and breakfast. Ik laat mijn gedachten afdwalen naar lichamelijke 

aangelegenheden en maak me een voorstelling van hoe haar 

bekken aanvoelt, haar buik. Ze is mager. Heeft ze een sixpack, of 

een zachte huid die zich spant van haar schaambeen tot aan haar 

borstbeen? 

‘Haar liedjes zijn mooi,’ zeg ik in antwoord op een vraag, al heb 

ik geen idee waar het over gaat. 

In Año Nuevo State Park worden we verwelkomd door een 

parkwachter die onze kaartjes afscheurt en ons daarna met de 

andere dierenvoyeurs meevoert over een slingerend pad naar de 

uitkijkpost. Uit het water verrijst een aantal platte rotsen. Op elk 

daarvan zien we een serieverkrachter aan het werk, terwijl zijn 

harem van vrouwelijke zeeolifanten er roerloos bij ligt. Het mannetje, 

vertelt de parkwachter, is vier keer zo groot als de vrouwtjes, 

en daarmee vertoont deze soort een ongewoon groot seksueel 

dimorfisme. Die vrouwtjes zijn bepaald geen ukkies en wegen al 

meer dan vierhonderd kilo, maar het mannetje is het op een na 

grootste zoogdier uit zee, na de walvis. De stank is ontzagwekkend, 

een mengeling van vis en braaksel. Verscheidene mannen in 

ons gezelschap bedekken hun neus met de San Francisco Chronicle. 

De golven slaan tegen de rotsen en storten hun neveldruppels 

uit over de kezende mannetjes. Wij worden belaagd als door een 

zaadlozing van de natuur zelve. 

‘Echt schattig,’ zegt Jenn. 

De robben hebben de kleur van rottend vlees. Hun lange neuzen 

zijn zo knobbelig als een blootliggende darm. Ik zou niet weten 

wat er zo schattig aan is, maar ik zie de rilling die ze bij Jenn 

oproepen. Een zekere voorkeur voor seksueel dimorfisme? Ik bespeur 

de koortsachtige, smachtende opwinding van een paardenmeisje. 

Het was een goed idee, zij. Mooi, enthousiast, met een eigen 

baan en een gepaste leeftijd. 

De parkwachter vertelt dat ze niet weten of de vrouwtjes in 

achtereenvolgende jaren met hetzelfde mannetje paren. Ze zouden 

graag een aantal mannetjes en vrouwtjes van een halskraag 

188 


voorzien, maar daar zijn geen midddelen voor. Er is steeds minder 

geld beschikbaar voor dergelijk onderzoek. Bovendien valt het 

niet mee om een hitsige zeeolifant van 2700 kilo een kraag om te 

doen. Iedereen moet lachen. 

Een jeugdig mannetje komt op ons rotsplateau af. Hij strekt zijn 

bultige neus uit en ontbloot daarbij zijn puntige, visbevlekte tanden, 

terwijl een volwassen mannetje achter hem aan glipt en een 

brul uitstoot als van een scheepstoeter. 

‘Zien jullie wat ik bedoel?’ vraagt de parkwachter. Uit onze 

groep stijgt applaus op. 

‘Dat is pas een stoere vent,’ zegt een magere man in een joggingpak 

van Le Coq Sportif tegen zijn vrouwelijke metgezel. 

‘Hij is zelfs knapper dan Eric,’ zegt ze, en ze grinniken samen 

om die Eric. 

‘Wat is een harem?’ vraagt een jong meisje aan haar moeder. 

De parkwachter begint te zwaaien met een pamflet, maar zonder 

te vertellen waar dat voor bedoeld is. ‘Het percentage melkvet 

in de melk van een vrouwtje is tweeënnegentig procent. Dat is hoe 

ze aan hun welgevormde lichamen komen.’ 

‘Ik heb een voorkeur voor de kleintjes,’ zegt Jenn met een glimlach 

naar mij. 

‘Omdat ze niet zo dominant zijn, bedoel je?’ 

‘Klopt,’ zegt ze met een knikje, alsof het een ontboezeming is. 

‘Geef mij maar een onderdanig mannetje.’ 

Ik zie de sproeinevel die van de rotsen ketst, waardoor een kluwen 

zeemeeuwen naar alle kanten uiteen wordt geslagen. Begrijp 

ik het nu goed en ziet ze mij aan voor een onderdanig mannetje? 

Is dit een of andere seksuele hint? 

‘Een onderdanig mannetje, bedoel je dat in de zin van sm?’ 

vraag ik. 

‘Sm? Hoezo, sm?’ 

‘Ik vraag me gewoon af of je het nu over mij hebt.’ 

‘Over jou?’ De verbazing druipt van haar gezicht. ‘Eh, nee.’ Ze 

brengt een hand naar haar mond. ‘Hij denkt dat ik het over hém 

heb,’ zegt ze tegen een onzichtbaar publiek. ‘Dit gaat niet over jou. 

O mijn god. Dat is helemaal niet wat ik bedoel. Ik heb het over de 


189

obben. Ik vind die kleintjes leuk, die vind ik lief. Ha!’ 

‘Ha,’ zeg ik. 

‘O mijn god,’ zegt ze. ‘Jij dacht...’ Ze schudt haar hoofd. ‘Heb ik 

het nu verknald? Heb ik onze eerste date verknald?’ 

Jenn staat voorovergebogen, als om zichzelf in bescherming te 

nemen. Dit is een serieuze vraag, een serieuze angst van haar. 

‘Zet maar uit je hoofd,’ zeg ik. ‘Ik dacht dat je me iets duidelijk 

probeerde te maken...’ 

‘Ja, dat snap ik. Ik snap waarom je dat dacht. Ik zeg dat ik van 

een onderdanig mannetje hou en jij denkt... whoo.’ 

Ik kan maar nauwelijks mijn lachen inhouden. ‘Ja. Zoiets.’ 

We werpen weer een blik op de robben, krijsend en copulerend. 

‘Het is de kust die maakt dat ik hier blijf wonen,’ zegt ze als we 

terugrijden over Highway 1. ‘Ik bedoel, toen ik studeerde, in het 

oosten van het land, miste ik de rotsen, de kustweg, de zee, van die 

dingen. Dus zodra ik de kans kreeg, ben ik teruggekomen.’ 

Ik neem de afslag naar Montara Beach. In de kofferbak staat een 

door mij ingepakte picknickmand. Champagne, knapperig brood 

van bakkerij Acme, droge witte wijn, een stuk kaas (mimolette), 

wat kerstomaatjes en in achthoekige plakjes gesneden komkommers. 

Typisch een picknick voor onderdanige mannetjes. Een teken 

dat mijn tijd van wilde, hartstochtelijke nachten voorbij is. 

‘Wat is het hier mooi,’ zegt ze. 

‘Ik ben gek op dit strand,’ zeg ik. Ik trek de kofferbak open en 

zeul de mand op een achteloze, onwennige manier mee, alsof ik de 

tas van mijn moeder draag. Ik laat Jenn de deken uitspreiden. In 

een laatste vergeefse poging om me te bewijzen kwak ik de mand 

daar zo ongeveer midden op, waarna ik een champagneglas hoor 

breken. Ik voel me een idioot. 

‘We kunnen wel een glas delen,’ zegt ze. Ze houdt haar kin omhoog 

en kijkt als een ondeugend meisje, triomfantelijk. 

‘Goed plan.’ 

De champagne schuimt, na dat onstuimige transport. Ik lik 

mijn hand af, houd haar het glas voor. Ze pakt mijn pols en likt 

met haar tong de bubbeltjes van mijn vingers. 

190 


‘Honger?’ vraag ik. 

‘Absoluut.’ Ze laat zich op haar buik rollen, steekt haar kuiten 

in de lucht. 

‘Laat ik een plak kaas voor je afsnijden.’ 

‘Dan begin ik aan de tomaten.’ 

Ze stopt er eentje in haar mond en daarna eentje in de mijne. 

Het velletje knapt open en ik voel me overrompeld door de scherpe 

smaak. Zij vormt haar lippen tot een O, laat haar gave tomaat 

zien en begint er dan op te smakken alsof het een kauwgombal is, 

om daarna lachend op haar rug te rollen, ha ha ha. 

‘Momentje,’ zeg ik, en ik kom naast haar liggen. Ze kijkt me aan 

zonder haar hoofd weg te draaien. Ik bevochtig mijn lippen en 

kus haar. Ik verwacht een tomatensmaak, maar proef alleen een 

koele meisjesmond, de lekkerste smaak ter wereld. 

Ze ligt er volkomen weerloos bij, uitnodigend. Ik raak haar verder 

niet aan, kijk alleen naar het rijzen en dalen van haar borsten. 

‘Volgens mij ben jij een dominant mannetje dat alleen maar 

doet alsof je een onderdanig mannetje bent,’ zegt ze, terwijl ze me 

een verrukkelijke blik toewerpt. Het begint met een krullende onderlip 

en eindigt met ogen die naar omhoog draaien. Ze houdt 

haar kin in. Het is een mengeling van een hunkering en een aansporing, 

bezetenheid en verlegenheid. 

‘Dat kun je beter hebben dan een onderdanig mannetje dat doet 

als een dominant mannetje.’ 

Ze haalt mijn hand van haar heup en legt hem weer terug op de 

deken. ‘Laten we het even rustig aan doen.’ Ze kijkt uit over zee. 

‘Heb je ook water bij je?’ 

‘Nee.’ 

‘Ik doe niet aan seks op een eerste date.’ 

‘Dat is een heel verstandig principe. Ik hoop dat je overweegt 

een uitzondering te maken.’ 

‘Dat soort uitzonderingen lopen meestal niet zo goed af.’ 

‘Echt? Wat gebeurt er dan?’ 

‘Weet je dat dan niet? Je bent wel heel onschuldig.’ 

‘Als een pasgeboren lammetje.’ 

‘Het is één van drieën,’ zegt ze, aftellend op haar vingers. ‘We 


191

spreken elkaar nooit meer, je laat me geen moment meer met 

rust, of het gaat goed tussen ons, maar dan hebben we nooit die 

gespannen afwachting gekend, die heerlijke aanloop.’ 

‘Aanloop.’ Een woord waar mijn hart van overslaat. Ik heb ergens 

in mijn binnenste een zelfingenomen lijstje bijgehouden: Rachel 

versus Jenn. Leeftijd, opleiding, loopbaan, enzovoorts. Maar 

als het nu eens allemaal door mij kwam, hoe het tussen Rachel en 

mij gegaan is? Stel dat we die aanloop gekend hadden? Stel dat we 

niet meteen met elkaar naar bed waren gegaan, maar alleen maar 

een beetje hadden geknuffeld en telefoonnummers hadden uitgewisseld? 

‘Ik wacht op een teken aan de wand.’ Jenn glimlacht. Ze blijft 

naar de golven kijken. ‘Het juiste moment, begrijp je wel.’ 

Ik vul haar – het – glas bij. Ik ga achterover zitten op de deken 

en eet een kerstomaatje. Als ik niet met Rachel naar bed was 

gegaan, zouden we elkaar nooit meer hebben gesproken. Ons 

probleem was niet de aanloop, maar het vervolg. We raakten het 

spoor bijster, als zo velen. Dat betekent niet dat iemand iets verkeerd 

gedaan heeft. Een relatie die geen stand houdt, is niet hetzelfde 

als een mislukking; het is gewoon iets in je leven wat ten 

einde komt. 

‘O mijn god,’ zegt Jenn, wijzend. In zee ontspringt een fontein 

van water, om daarna uiteen te waaieren tot een weer neerdalende 

mist. ‘Walvis.’ 

Een paar honderd meter van de kust begint een tweede fontein 

te spuiten en dan een derde. Het lijkt een groepje van drie, hoewel 

de walvissen zelf onzichtbaar blijven. De fonteinen komen nog 

eens tot uitbarsting, meer in zuidelijke richting. 

‘Geldt dat als teken aan de wand?’ vraag ik. 

We brengen de rest van de middag in haar appartement door. Ik 

sta in mijn nakie in haar keuken en eet in het schemerlicht van het 

restje salami. Mijn warme lichaam tintelt helemaal en ik heb zout 

nodig. Haar woning is netjes en onpersoonlijk als een showroom 

van ikea, wat ik waardeer. Het bed is geen oud erfstuk dat moet 

worden opgepoetst en er is ook geen telescoop om af te stoffen. 

192 


Je zou alle meubels morgen op straat kunnen zetten om daarna 

opnieuw te beginnen. Vrijheid! 

Ze heeft een indrukwekkende uitrusting voor het hardlopen: 

hartslagmeters, schoenen, een gewichtloos polshorloge. We hebben 

veel gemeen, wij tweeën. We werken in Silicon Valley. Onze 

bazen kennen elkaar. We zijn van ongeveer dezelfde leeftijd. We 

hebben een vergelijkbaar opleidingsniveau. (Of wat dat betreft is 

ze me eigenlijk de baas. Zij is gepromoveerd.) Dat gedoe met profielen 

– waar Tolers huwelijkssite op gefundeerd is – daar moet je 

niet te min over denken. Ik zou morgen haar huis kunnen betrekken. 

Zij zou morgen mijn huis kunnen betrekken. De slacentrifuge, 

de iPhoneadapters, de capsules voor onze espressoapparaten: 

die zouden we allemaal bij elkaar terugvinden. We leven in een 

aantal belangrijke opzichten hetzelfde leven, hoewel dat van haar 

waarschijnlijk interessanter is. Ze heeft me verteld over haar vol 

geplande week. Borrels met vrienden, barbecues. 

Ik blader een beetje door de tijdschriften op de keukentafel – 

Wired, Time, US Weekly – en zie ook een blauwe, glanzende brochure 

van Zuivere Verhoudingen. Die ziet er professioneel uit. Als 

je hem openslaat, staat er over de hele breedte: ‘De weg naar je 

gevoel.’ Deels denk ik: misschien is dat waar. En een ander deel 

denkt: godallemachtig. 

‘Die heb ik van een vriendin,’ zegt ze. Ze heeft een wollen badjas 

om zich heen geslagen, haar zedigheid hersteld. ‘Het is een of andere 

rare sekte, geloof ik, waar alles om de seks draait.’ 

‘Ik ken een paar trouwe klanten.’ 

‘Mensen uit de computerbusiness, wil ik wedden. We betalen er 

goed voor om ons eraan te laten herinneren dat we een lichaam 

hebben, niet dan?’ 

‘Daar lijkt het wel op.’ Hoewel ik eerder mezelf lijk te vergeten 

dan mijn lichaam. 

‘Niet dat ik zoiets afkeur. Het gaat om contact maken. Ik denk 

dat veel mensen daarnaar op zoek zijn.’ Haar gezicht wordt rood 

van verlegenheid. 

Wat een vreemde wereld. Ik geloof dat ze omhelsd wil worden – 

dat zie ik aan hoe ze erbij staat – maar kennen we elkaar wel goed 


193

genoeg daarvoor? We zullen zien. Ik leg mijn handen op haar 

schouders en trek haar naar me toe, pak haar met mijn ene hand 

wat steviger vast dan met de andere: enige ambiguïteit, voor het 

geval ik de situatie verkeerd heb ingeschat. Daarna ga ik over tot 

een stevige omhelzing. Misschien heb ík dat wel nodig, nu Rachel 

kaput is (ja, ze speelt nog altijd door mijn hoofd), dokter Bassett 

uit woede (op mij) zijn mond houdt, en ik door mijn seniele en 

geniale baas op ongewenst verlof ben gestuurd. Misschien ben ik 

degene die behoefte heeft aan een omhelzing. En het voelt goed, 

hoewel misschien voor zestig procent. Lichamelijk gesproken 

hebben Jenn en ik ons vandaag diep aan elkaar gelaafd, maar ik 

moet zeggen, haar omhelzen voelt een beetje gek. 

194 


15 

Als ik Lombardi Sports uit loop met nieuwe snaren in mijn racket, 

kom ik in een opstootje terecht. Voor de andere winkel van 

Play Date, het filiaal dat niet is afgebrand, ligt een jonge vrouw 

met haar rug op de vuile stoep, terwijl iemand in robotkostuum 

doet alsof hij haar vreugdeloos penetreert. Het oogt als een heel 

behoorlijk stukje straattheater. Het robotkostuum is handgemaakt, 

een kartonnen doos met datatapes en gekleurde knopjes 

erop getekend. Achter het stel staat een groep jonge mensen die de 

toegang tot de winkel blokkeert. Er worden borden opgehouden: 

sekswinkels zijn voor kinkels en neuk geen plastic. 

Het toekijkende publiek is een mooie dwarsdoorsnede van 

Polk Street in ons huidig tijdsgewricht: een paar Mexicanen in 

met verf bekladde werkbroeken, een blanke man in een net pak, 

gestroomlijnd als een hazewind, besnorde hippies met nauwsluitende 

broeken en met bolhoedjes, een paar rondlummelende, 

quasinonchalant geklede professionals zoals ik, een stokoude man 

die helemaal in het leer is gestoken, een Indiase vrouw in een sari 

en een etnisch gevarieerd groepje daklozen en gestoorde figuren, 

waarvan er eentje op en neer springt en snatert als een aapje. 

‘Is dit een reclamestunt?’ vraagt een van de casual geklede mannen 

aan mij. 

De jonge mensen achter de copulerende robot scanderen: ‘Niemand 

belegt in mijn vagina!’ 

Het personeel van Play Date loert met verbijsterde blik door de 

matglazen deur naar buiten. 

‘Dit is echt gaaf,’ zegt een hippe figuur. Hij filmt de manifestatie 

met zijn mobieltje. 

‘Een vorm van protest, misschien?’ opper ik. Demonstreren tegen 

een seksshop, dat zou iets nieuws zijn in San Francisco, de 


195

stad die nooit slaapt zonder dat erover geblogd wordt. De andere 

Play Date, het filiaal bij mij in de buurt, lijkt in brand te zijn gestoken. 

De politie vermoedt dat de brand is begonnen met een 

molotovcocktail. 

De robot stopt met bonken en komt op zijn knieën te zitten. 

Hij steekt zijn handen omhoog en de jonge mensen stoppen met 

scanderen. 

‘Voel je iets?’ vraagt hij of zij. Ik geloof dat het een jongen is, al 

was het maar vanwege de lengte en de vorm van zijn benen. Maar 

de stem klinkt vlak en lijkt te worden vervormd door een of ander 

apparaatje, als bij iemand die een tracheotomie gehad heeft. ‘Voel 

je iets?’ 

‘Nee,’ zegt de jonge vrouw. Ze draagt een wit masker in de trant 

van The Phantom of the Opera. ‘Ik voel niets.’ 

Ze draait haar hoofd onze kant op. ‘Ik voel niets,’ zegt ze nog 

eens. 

Het duizelt me. Haar stem klinkt als die van Rachel. Sinds ons 

kampeertochtje hebben we elkaar niet echt meer gesproken. Of, 

om er niet omheen te draaien, sinds ik met Jenn omga. Het is hoe 

dan ook weken geleden. 

De robot schroeft zijn grote fallus los, legt die in een soort foedraal 

en pakt daarna een zelfs nog grotere fallus die hij weer in zijn 

kruis vastschroeft. ‘Laat ik hem groter maken, zodat je iets voelt.’ 

Hij begint weer te bonken. De jonge mensen scanderen tegen 

de beleggingen in hun vagina. Is ze het echt? Ik kan het niet goed 

zien. Ze heeft een stralende blanke huid en krullen, maar het haar 

is donkerder dan in mijn herinnering. Ik voel de herinneringen 

aan mij knagen. Niet die aan ons kampeertochtje dit keer, maar 

aan haar hoofd diep in het kussen, in mijn gedimde slaapkamer, 

en aan de korte haartjes in haar nek, waar het ochtendbriesje 

doorheen speelt. De geur van koffie uit mijn koffiezetapparaat, 

gemengd met de muskuslucht van onze slaap. 

Ik kan niet toestaan dat die gnuivende hippie haar opengesperde 

benen op YouTube zet. Vooral als ik bedenk dat haar opengesperde 

benen toch al online staan, zonder dat ze een masker 

draagt. Ik leg kalmpjes mijn hand op zijn schouder en duw hem 

196 


voor me uit in de richting van een stel krantendozen. 

‘Wat?’ zegt hij, maaiend met zijn armen. ‘Wat?’ 

‘Je hebt de opname bedorven,’ zegt een vriendje van hem, dat 

op mij af komt. Ik bal mijn hand tot een vuist. Ik ben al sinds het 

schoolplein niet meer in een knokpartij verzeild geraakt, maar ik 

lust hem rauw. 

‘Juten!’ roepen de demonstranten. 

Twee vrouwelijke politieagenten komen onze kant op gewandeld. 

Ze houden hun armen breed, als revolverhelden, maar 

hun handen zijn leeg. Ze hebben het niet op mij gemunt. Ze lopen 

recht op de demonstranten af, waarschijnlijk alleen om even 

poolshoogte te nemen. Maar de demonstranten doen iets wat niet 

lijkt te passen bij deze moderne vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid: 

ze laten alles vallen wat ze hebben en gaan er als bezetenen 

vandoor. 

‘Hé!’ roepen de agenten ze nog na, maar de demonstranten 

kijken niet meer om. Ze rennen naar de overkant en duiken de 

straatjes in van de wijk Tenderloin. Een taxi moet piepend voor ze 

remmen, met zijn neus bijna op het asfalt. 

‘Wat bezielt die schoffies?’ vraagt een van de agenten. 

Ik stap uit de menigte en hol ze achterna, naar de overkant. Ik 

heb een tas met mijn laptop bij me en nu ook mijn tennisracket, 

maar toch is het niet moeilijk de demonstranten te achtervolgen. 

Een van hen is een robot met een penis van een halve meter. Op 

Pine Street slaan ze linksaf. Haast hebben ze wel en ze zijn jong 

genoeg om een sprintje te trekken, maar de man die de achtervolging 

heeft ingezet, de oudere jongere die ik ben, is volhardend. 

Op Hyde Street gaan ze naar rechts. Ze hollen in zuidelijke richting, 

naar het tramstation, maar op de hoek van Hyde Street en 

Turk Street komt een bruin bestelbusje met piepende remmen tot 

stilstand, waarna het zijportier wordt opengegooid. De jongeren 

duiken het busje in. De robot springt achterstevoren naar binnen 

en houdt daarbij de punt van zijn penis vast om niemand te raken. 

Heel attent van hem. Met een bons landt hij op de achterbank; 

een van zijn datatapes breekt los en rolt de straat op. 

‘Rachel,’ roep ik, maar niemand kijkt mijn kant op. 


197

Het portier wordt dichtgegooid. Het bestelbusje rijdt plankgas 

door het oranje stoplicht en verdwijnt, naar ik aanneem in de 

richting van de Golden Gate Bridge. 

Ik raap de tape op. Het is een oude filmrol. Super 8, het formaat 

waarop uren van mijn jeugd zijn vastgelegd, hoe ik rondjes ren, 

dans en met mijn broer een stille strijd om de aandacht lever. En 

heel soms staat ook mijn vader erop, die zijn wenkbrauwen optrekt 

en kijkt alsof hij wordt betrapt bij een handeling in de privésfeer, 

het geheim van zijn dagelijks leven. 

‘Waar zijn ze heen?’ De agenten hebben mij ingehaald, beiden 

buiten adem van het drafje. Ik laat de film onder mijn jas verdwijnen. 

‘Wie?’ vraag ik. 

Als het meisje Rachel was, dan twijfel ik er niet aan dat de robot 

Trevor was. Het had wel iets moois, die kleine voorstelling die ze 

gaven. En vreemd genoeg had het voor mij ook iets pijnlijks. Ik 

mis haar. 

Thuis bekijk ik de filmrol. Het is gewoon een amateurfilm en als 

ik de vergeelde beeldjes bestudeer, besef ik dat ze van niemand in 

het bijzonder zijn. De mensen in deze film zijn verwaaid op de 

wind. Of – en dat ligt meer voor de hand – ze hebben al hun analoge 

herinneringen onlangs op dvd overgezet. 

Ik durf nauwelijks te bekennen waar ik bang voor was: dat het 

een van Rachels sekstapes was. Maar die waren natuurlijk niet op 

super 8 geschoten. Ze waren digitaal. Anders konden ze niet op 

het internet. 

Ik sla mijn laptop open, typ haar naam. Ik heb dit al eerder gedaan, 

en ik krijg dezelfde zoekresultaten. Niets wat betrekking 

heeft op haar, zelfs geen Facebookpagina. Hoe zou ik dat filmpje 

kunnen vinden? Hoe zoek je naar het lichaam van je geliefde, exgeliefde? 

Tieners? Amateurs? Buurmeisjes? De Lolita van Long Island? 

Mijn spirituele seksmaatje? Ik weet niet welke handelingen 

zij en die knaap verricht hebben. Ze had het over ‘de gebruikelijke 

dingen’. Elke zoektocht levert meisjes op, in elke denkbare positie, 

elke denkbare fantasie. Ze zuigen oudere mannen af, zuigen el- 

198 


kaar af, zuigen groente af. Ze dragen vlechtjes. Ze hebben zweepjes. 

Ze hebben een attachékoffertje bij zich. Ik heb deze sites wel 

vaker bezocht, om mijn fantasie wat te prikkelen, voor een beetje 

seksuele ontspanning. Maar ik heb nooit heel goed naar de gezichten 

gekeken. Honderden gezichten. Duizenden. Tienduizenden. 

Ze kijken allemaal een beetje verloren. Een beetje verbaasd. 

Ik sluit de laptop en bel Rachel. Ze neemt niet op. En dertig minuten 

later neemt ze ook al niet op, net zomin als een uur later, of 

twee of drie uur later. Ik laat uiteindelijk een vriendelijke boodschap 

achter. 

Dan bel ik Livorno en smeek hem mij de volgende dag te laten 

komen. Hij zegt dat ik maar beter wat kan relaxen, totdat mijn 

goede oude pa weer online is. Zelf klinkt hij bepaald niet relaxed. 

‘Wanneer denk je dat het zover is?’ 

‘Zijn desintegratie heeft ons compleet overvallen.’ 

‘Je zou de rechten op die Hoogmoed moeten terugkopen. Het 

zijn zeven hoofdzonden, geen zes. Zeven is een magisch getal.’ 

‘We hebben een forsere ingreep nodig,’ zegt hij, zuchtend in 

zijn telefoon. ‘En Hoogmoed kunnen we niet betalen.’ 

‘Ben je nog terug geweest naar de minigolf?’ 

‘Laham en ik gaan elke dag.’ 

De volgende ochtend kijk ik tv: Judge Judy en SportsCenter. Ik zie 

een paar schreeuwerige tekenfilmseries, verhaaltjes zonder clou of 

humor, het bewijs dat de hersens van kinderen aan het verweken 

zijn, dat onze cultuur in verval is. Ik vraag me af hoe het zou zijn 

om op reis te gaan, een lange nietzscheaanse tocht door de Sierra’s, 

of gewoon een paar dagen achter de meisjes aan in San Diego. 

Ik zou mijn hand eens op een boom moeten leggen. Een boom 

aanraken, dat zou vast enorm helpen. 

Ik heb iets gelezen over ecopsychologie, een leer die zegt dat onze 

problemen zijn terug te voeren tot ons gebrek aan verbondenheid 

met de wereld der natuur. Daar zit misschien iets in, al hangt 

het ervan af wat je onder ‘natuur’ verstaat. Ik zou mijn leven in 

de grote stad niet willen inruilen voor het ontwijken van leeuwen 

op de savanne. Bovendien heb ik een probleem met het hele idee 


199

van een ‘onbedorven’ staat. Alle theorieën die zich daarop baseren, 

zijn weerzinwekkend en dienen gewantrouwd te worden. Het 

World Trade Center had er nog gestaan, als er geen mensen waren 

geweest die geobsedeerd werden door die onbedorven staat. Maar 

toch, een snufje onbedorvenheid, dat lijkt me wel wat! 

Ik overweeg Rachel nog eens te bellen. Ik overweeg zelfs Raj 

te bellen. In plaats daarvan stap ik in mijn auto en maak ik een 

tochtje in zuidelijke richting. Ik wil Highway 1 een eindje volgen 

en daarna het strand opzoeken, maar uiteindelijk rij ik de afslag 

naar Pacifica voorbij. Ik passeer Daly City en de necropolis van 

Colma, en pas als ik de Santa Cruz Mountains aan de westelijke 

horizon zie verschijnen, moet ik voor mezelf erkennen dat ik op 

weg ben naar mijn werk, of ik daar nu welkom ben of niet. 

Als ik de achterdeur open, zie ik Laham onderuitgezakt in zijn 

Aeron-stoel zitten, terwijl hij handjes studentenhaver uit een grote 

jutezak opdiept en naar zijn mond overhevelt. Hij kijkt naar 

een programma op het internet, genaamd Headline Gnus. Ik loop 

naar hem toe, maar zijn ogen blijven aan het scherm gekluisterd. 

Het ziet eruit alsof hij daar het hele weekend gezeten heeft. Zijn 

kleren zijn van polyester, tot aan zijn schoenen toe, maar toch zijn 

ze verkreukeld en morsig. 

‘Gaat het een beetje?’ vraag ik. 

Hij geeft geen antwoord, maar houdt me de zak studentenhaver 

voor. 

‘Heb ik je weleens verteld over mijn reis naar Bali?’ vraag ik. Ik 

loop door de kamer en doe overal de lichten aan. Er moet hier 

nodig eens gestoft worden, en misschien ook wel geboend. De 

whiteboards aan de muren staan volgekalkt met formules. Eentje 

daarvan heeft als kop: synthese van genoegens? 

‘Ik was tweeëntwintig,’ zeg ik. ‘Het was nog voordat ik mijn ex 

had ontmoet.’ 

‘Ben jij gescheiden?’ Hij kijkt me eindelijk aan, gechoqueerd. 

‘Het huwelijk is een hele opgave. Dat zul je nog wel merken als 

je ooit trouwt.’ 

In het felle licht knijpt hij zijn ogen tot spleetjes. ‘Ik ben getrouwd.’ 

200 


Ik kijk naar zijn vingers, waaraan ik geen ring zie. ‘Hoezo getrouwd?’ 

‘Ik ben al drie jaar getrouwd.’ 

‘Een huwelijk op afstand? Woont ze in Jakarta?’ 

‘Redwood City.’ 

‘Waarom heb ik haar nog nooit ontmoet?’ 

Hij maakt een gebaar dat zoiets betekent als: waarom zou je haar 

wel hebben ontmoet? 

‘Kijk eens wie we daar hebben,’ zegt Livorno, die de achterkamer 

komt binnengelopen. Hij schept voor zichzelf een handje 

studentenhaver en neemt het kritisch op, eet alleen de noten. 

‘Wist jij dat Laham getrouwd is?’ 

‘Aila is een schat van een vrouw.’ 

‘Ze spreekt Engels heel, heel goed,’ zegt Laham. 

‘In de cultuur van Laham is het huwelijk een maatschappelijk 

contract, een overeenkomst tussen families,’ zegt Livorno. 

‘Was het een gearrangeerd huwelijk?’ 

Laham knikt, al etend. Zijn aandacht is weer terug bij het 

scherm. 

‘En is het een goed huwelijk?’ vraag ik. 

‘Als je een goede academicus bent, zoals ik,’ zegt Livorno, ‘of 

geobsedeerd wordt door geld, zoals Laham’ – Laham tekent geen 

protest aan tegen die karakterisering – ‘dan beschouw je zoiets als 

gedane zaken en denk je er niet langer over na. Je rubriceert het 

huwelijk onder je behaalde resultaten, en daarna richt je je weer 

op de dingen die er werkelijk toe doen.’ 

‘Laham wordt niet geobsedeerd door geld.’ 

‘Aziaten zijn gek op geld verdienen, niet dan, Laham?’ 

‘Met veel kinderen, veel geld nodig,’ zegt Laham, die het internationale 

gebaar maakt voor het vinden van een goede balans. 

‘Want werken doen ze allemaal,’ zegt Livorno, ‘en ze leggen hun 

inkomsten bij elkaar.’ 

‘Heb je ook al kinderen?’ vraag ik in een opwelling van paniek. 

Is Laham mij voorbijgestreefd? Heeft hij mijn levensfase overgeslagen, 

zoals een kind een klas overslaat? 

‘Geen kinderen,’ zegt Laham. ‘Aila moet studie afmaken.’ 


201

‘Neill,’ zegt Livorno. ‘Een romanticus stelt zijn leven in dienst 

van een romance. Daar komt het woord romanticus vandaan. 

Voor jou is liefde het enige wat telt.’ 

‘Ik? Wat heb ik hiermee te maken?’ 

‘Ik heb de transcripties van jouw gesprekken met dokter Bassett 

doorgenomen,’ zegt Livorno. ‘Wat is er gebeurd met de jongedame 

die je aan de haak had geslagen?’ 

Aan de haak had geslagen? ‘We hebben besloten verder te gaan 

als vrienden.’ 

‘Je zou met haar moeten trouwen.’ 

‘Ze is twintig.’ 

‘Niet zo bekrompen. Honderd jaar geleden zou ze een oude 

vrijster zijn geweest.’ 

‘We leven nu.’ 

‘Wat zijn haar goede kanten?’ 

‘Ze heeft heel veel goede kanten, maar we hebben besloten verder 

te gaan als vrienden.’ 

‘Huwelijk is goed voor mannen,’ zegt Laham. Hij steekt een vinger 

onder het boordje van zijn witte T-shirt en haalt een zilveren 

ketting tevoorschijn waaraan een ring hangt. Het wonderkind 

leest me de les! Mij! 

‘Aila was zestien toen ze trouwden,’ zegt Livorno. ‘Is dat niet 

fantastisch?’ 

Ze barsten beiden in lachen uit, als idioten. 

Livorno schudt zijn hoofd om zich van die hilariteit te bevrijden. 

‘Ik heb tiramisu gekocht,’ zegt hij, teruglopend naar de hal. 

‘Maar Laham,’ vraag ik. ‘Gaat het goed tussen jullie? Ben je gelukkig?’ 

Hij zet grote ogen op, ontwijkt mijn blik, grinnikt en schudt zijn 

hoofd. Ik geloof niet dat hij nee bedoeldt. Ik geloof dat hij het een 

ongepaste vraag vindt waar hij geen antwoord op wil geven. 

Dus stap ik mijn kamer binnen en neem plaats aan mijn bureau, 

waar ik tot de conclusie kom dat Livorno geen woord gelogen 

heeft. Ik kan hier niets doen. Dokter Bassett wil geen antwoord 

geven. 

202 


vrnd1: ik ben gaan kamperen 

vrnd1: weet u nog dat wij gingen kamperen? 

vrnd1: weet u nog dat wij naar showbiz pizza gingen? 

vrnd1: weet u nog dat we naar de kerk gingen? 

Livorno staat bij me in de deur. 

‘Ga naar huis, Neill,’ zegt hij. 

Maar als ik weer in mijn Subaru zit, besef ik dat thuis de laatste 

plek is waar ik naartoe wil. Ik bel Jenn. 

‘Zin om te lunchen?’ vraag ik. 

‘Eeuh...’ Ze is met iets bezig. ‘Waar?’ 

‘Het kan bij mij thuis, maar dat is een lange rit voor jou.’ 

‘Bij jou thúis?’ Ze is ineens een en al oor. ‘O, je bedoelt lúnchen.’ 

Ze spreekt het woord uit alsof ze er bijna een beet uit heeft genomen. 

We spreken af bij haar thuis. Als ik mezelf binnenlaat, zit ze in 

een satijnzachte groene jurk aan de keukentafel, met haar benen 

wijd, niet zoals een pornoster, maar zoals een jongetje, een kleine 

honkballer. Ze heeft kauwgum in haar mond. 

‘Ik weet niet wat me overkomt,’ zegt ze. 

Ik ook niet. Ik sta helemaal te kwijlen. En als ik mijn hand achter 

in haar nek leg, lijkt ze een boek dat met de vlakke hand van 

haar verlangen voor me wordt opengeslagen. Ze kijkt naar me op 

alsof ze smeekt om haar leven. 

Ik grijp haar onder haar arm vast en trek haar mee naar het bed. 

Ze struikelt, als een dronkaard. Ik trek mijn schoenen uit en laat 

mijn broek zakken, terwijl zij zich uit haar ondergoed wurmt. 

Ze knoopt mijn overhemd los, terwijl ik al boven op haar lig. Ze 

knijpt met haar nagels in mijn tepels. 

‘Niet in mij klaarkomen,’ zegt ze, terwijl ze haar benen om me 

heen slaat. 

‘Wat ben je nat,’ zeg ik. 

‘Jouw telefoontje deed het hem,’ zegt ze. ‘Je kon niet wachten, 

toch?’ 

‘Ik kon aan niets anders denken.’ 


203

‘Ja, harder. En sneller. En hou je in.’ 

‘Wil je het doen als in een pornofilm?’ vraag ik. 

Ze hijgt zwaar. In haar extatische gezicht herken ik de contouren 

van haar normale gezicht, als bij iemand die worstelt om boven 

te komen. ‘Ik kom. Ik kom.’ 

Ik trek me uit haar terug en kom boven op haar zitten, en ik zie 

haar verlorenheid, dezelfde blik als bij die meisjes online. Ik denk: 

wie is dit? Ik ken haar totaal niet. 

‘Godsamme,’ zegt ze, proestend, lachend. Ze rolt zich om en 

tast blindelings naar de tissuedoos naast haar bed. 

‘Liggen blijven,’ zeg ik. Ik trek een tissue uit de doos en dep 

voorzichtig haar gezicht, zoals bij een kind dat zijn knie geschaafd 

heeft. Het spijt me, denk ik. Het spijt me dat ik in gedachten voor 

je terugschrok. Het spijt me dat we vreemden zijn. 

Ze zegt dat de vlamcursus die ik gevolgd heb – dat is ten minste 

wat ik versta – zijn vruchten heeft afgeworpen. ‘Die manier van 

strelen, dat heb je goed in je vingers.’ 

‘“In mijn vingers”? Nou, dank je.’ 

‘De manier waarop je met je wijsvinger over mijn klit wreef?’ Ze 

komt overeind op haar ellebogen en kijkt me aan. ‘Ik moet “klit” 

zeggen, niet dan?’ 

‘Ik heb geen idee waar je het over hebt.’ 

‘Over de vam-methode. Ik heb me eens wat meer verdiept in die 

Zuivere Verhoudingen.’ Ze zegt dit op een lieve manier, alsof het 

een cadeautje voor me is. 

‘Dus bij Zuivere Verhoudingen kun je leren hoe je je vriendinnetje 

moet vingeren?’ 

‘En niet alleen je vriendinnetje, als je het mij vraagt.’ 

‘Wat is daar zo zuiver aan?’ 

‘Hoef je niet boos te worden op mij.’ Ze legt een hand op haar 

hart. ‘Ik heb me daar niet bij aangesloten.’ 

‘Ik ook niet,’ zeg ik. Godallemachtig. De vam-methode? 

‘Je weet dus niet wat een KlikIn is.’ 

‘Een soort groepstherapie, dacht ik.’ 

‘En heel-maken?’ 

‘Nooit van gehoord.’ 

204 


‘Wauw.’ Ze laat zich met een plof achterover op het bed vallen 

en slaakt een diepe zucht. ‘Je weet daar dus echt niets van. Ik ben 

een beetje bang om hiervoor uit te komen, maar ik heb ineens een 

heel sterk gevoel. Opluchting. Ik voel opluchting.’ Ze knikt, verbaasd 

over zichzelf. ‘Je denkt toch niet dat ik, nou ja, verliefd op je 

ben?’ 

Ik hou me heel stil. Of je nu een muis, een pad of een slang bent, 

op het moment dat de adelaar van andermans hart zo’n hoge 

vlucht neemt, moet je doodstil blijven zitten. Misschien dat hij je 

dan van een dergelijke grote hoogte niet in de gaten krijgt. 


205

206 

16 

In de brochure van Zuivere Verhoudingen die ik van Jenn mee 

naar huis neem, staat maar één stel afgebeeld: een oudere vrouw 

en een ietwat jongere man die hand in hand met zandvoeten 

voortstappen over het strand. De andere vier foto’s zijn van 

mensen alleen, die een nadenkende pose aannemen of verbaasd 

lachen. Het achterliggende idee schijnt te zijn dat Zuivere Verhoudingen 

al beginnen voordat je zelfs maar één verhouding hebt 

aangeknoopt, en dat zelfs singles zich moeten verdiepen in ‘een 

aandachtsgerichte voeling’, met als doel een ‘diepere limbische 

klik’ teweeg te brengen in hun leven en relaties. 

Dat is allemaal niet nieuw voor me, maar ik lees ook een hooggestemd 

verhaal over een belangrijke spirituele oefening, zij het 

zonder dat er in details wordt getreden: de vam-methode. Hoe die 

precies in zijn werk gaat, blijft onduidelijk; de lezer van de folder 

wordt kennelijk geacht daar al kennis van te hebben genomen. 

‘Hoewel het de schijn tegen heeft, staat de vam-methode niet gelijk 

aan geslachtsgemeenschap; je zoekt verbondenheid met jezelf.’ 

Er wordt met nog meer jargon gestrooid: ‘heel maken’, ‘klik’, 

‘omgekeerde liefde’. Maar ik heb nog steeds geen idee hoe die lessen 

in zijn werk gaan, en wat er gebeurt met vrouwen of meisjes 

– of, laat ik er niet omheen draaien, Rachel – als ze daaraan deelnemen. 

Als ik op de beschrijving van Jenn afga, klinkt het als een 

kruising tussen een zwangerschapscursus en een orgie. Mannen 

en vrouwen worden voor de duur van de workshop als ‘intimus’ 

aan elkaar gekoppeld, en de man vingert de vrouw gedurende een 

uur of langer, onder het toeziend oog van een ‘sexpert’. Ik vraag 

me af wat er eigenlijk zo zuiver is aan zo’n verhouding. Psychologisch 

gesproken klinkt het zelfs niet ongevaarlijk. 

‘Dus je hebt eindelijk besloten een appartement te kopen,’ zegt 


Raj aan de telefoon. ‘Ze gaan snel van de hand.’ 

‘Ik bel eigenlijk over de vam.’ 

‘Weet ik. Het was maar een grapje. Moet je horen, ik kan dit onmogelijk 

over de telefoon gaan uitleggen zonder dat het een compleet 

gestoorde indruk maakt. Dus waarom kom je niet deze kant 

op dit weekend, voor onze mannenretraite. Dan kun je er alles 

over te weten komen.’ 

‘Begrijp me niet verkeerd,’ zeg ik, ‘maar ik ben niet van plan als 

“intimus” of wat dan ook op te treden voor een man.’ 

‘Ik hoor dat jij je huiswerk gedaan hebt, mooi zo! Maar we doen 

daar niet aan de vam-methode. vam is alleen tussen mannen en 

vrouwen. Dit is echt zo hetero als het maar zijn kan. Het is een 

mannenretraite. Onze innerlijke passie, van die dingen. Het gaat 

erom dat je sterker wordt, meer zelfvertrouwen krijgt en je assertiever 

gaat opstellen. En bedenk wel, normaal gesproken kost zoiets 

twaalfhonderd dollar. Ik kan je een aanbod doen. Voor jou is 

het de halve prijs.’ 

Geen denken aan dat ik op retraite ga. Ik heb alleen al een hekel 

aan dat woord: alsof je een terugtrekkende beweging maakt, iets 

militairs. De retraite blazen. 

Aan de andere kant, hoe moet ik er anders achter komen wat 

dat voor club is? En ben ik wel echt een inwoner van San Francisco 

als ik nog nooit op retraite ben geweest? En dus aanvaard ik 

de reis naar de Dry Earth Ashram in Marin County. Fairfax ligt 

zelfs op de route en ik stop daar even om te kijken of Rachel misschien 

een dienst draait. Niet dus. Ik bestel koffie, ga bij het raam 

zitten en overweeg de mogelijkheid dat ze ergens door vreemden 

wordt betast. Of explicieter nog, ‘dat haar klit wordt gestreeld’. 

Ik dacht dat die onverbloemde woordkeus een hebbelijkheid was 

van Jenn, maar ze vertelde me dat ze bij Zuivere Verhoudingen bij 

voorkeur woorden gebruiken als ‘klit’, ‘poes’ en ‘pik’; dat vinden 

ze ‘vuriger’. 

Dus ik probeer het nog maar eens: misschien komt Rachel op 

dit moment klaar, nadat haar klit of poes door vreemden is gestreeld. 

Ik voel de akelig hete koffie in mijn buik. Ik zit er roerloos 

bij: ik ben er heel bedreven in om vanbinnen compleet in te 

207 


storten, terwijl ik vanbuiten geen spier vertrek. Het is een van de 

volwassen vaardigheden waar ik het meest trots op ben. Ik neem 

nog een slok koffie; misschien moet er een beetje bruine suiker 

bij. Die ‘pik’ zal ik verder buiten beschouwing laten, en gelukkig 

wordt daar volgens Jenn ook niet veel aandacht aan besteed bij de 

vam-methode. Of eigenlijk helemaal geen aandacht. Voel ik me 

daardoor beter? Of wat ik me beter kan afvragen: wie ben ik om 

me daardoor beter of slechter te voelen? Je kunt me moeilijk een 

ex van haar noemen. Ik ben zelfs haar ‘kameraad’ niet. 

Ik gooi mijn beker in de prullenbak en loop naar de Subaru. Ik 

rij in westelijke richting de stad uit en kom in het droge binnenland, 

waar de heuvels kaal en verweerd zijn als een oude leeuwenvacht. 

Ik mag me natuurlijk best zorgen maken om Rachel; het 

is niet alleen jaloezie. Dat ik er een eind aan had gemaakt, kwam 

zelfs (deels) voort uit een behoefte om haar in bescherming te nemen. 

Als Jenn aan zoiets wil beginnen, prima. Jenn is een professioneel 

ingestelde vrouw van over de dertig. Rachel is jonger, en al 

eens diep door iemand gekwetst: een combinatie die gevaarlijker 

is. 

Hoe noordelijker ik kom, hoe minder bomen ik zie. Na bijna 

een kilometer door de onvruchtbare heuvels te hebben gereden, 

zie ik de afslag naar het retraitecentrum, een onverhard pad dat 

leidt naar een ruwhouten brug die wordt omlijst door zen-achtige 

spreuken. Een voorrangsbord met daarop de woorden: geef 

voorrang aan het hier en nu. Van die dingen. Bij het cederhouten 

wachthuisje, dat wel een sauna met een vensterraam lijkt, 

vraagt een imponerende kale monnik naar de uitdraai van mijn 

reserveringsmail. In een vorig leven is hij misschien uitsmijter geweest. 

Ik reik hem het papier aan en hij knikt, loopt naar een katapultachtig 

toegangshek voor motorrijtuigen en duwt op een kei 

die als contragewicht dient, waarna de lange houten paal de lucht 

in gaat. 

De auto’s op het parkeerterrein lijken te wijzen op een publiek 

uit alle rangen en standen. Sportieve bmw’s, afgetakelde Honda’s. 

Er staat ook een oude Porsche, een juweeltje; die moet van 

Raj zijn. Ik parkeer mijn auto en beklim de lange steile houten 

208 


trap naar het retraitecentrum, een grote knusse boshut, omringd 

door een hoge gepleisterde muur. Als ik over de veranda naar de 

glazen vitrine loop waarin het programma voor dit weekend staat 

aangekondigd, als in een doopsgezinde kerk – ‘Oude energie, 

oud zeer’, ‘Heel maken’ en ‘Zuivere Verhoudingen’ – prent ik 

mezelf in dat ik een soort detective ben; ik wil hier meer van weten. 

Toch voel ik een scheut van angst vanwege de afzondering, 

de hopeloze ernst die uitgaat van zo’n weekend waarin volwassen 

elkaar opzoeken. 

Raj komt door een openslaande glazen deur heen, gekleed in 

een sportpantalon en een net overhemd, maar blootsvoets. 

‘Ik ben hier net,’ zegt hij. Ik moet mijn schoenen uitdoen en 

daarna gaat hij me voor door een lange houten gang naar mijn 

kamer, een cel die zo kaal is dat de heilige Bernardus er zijn goedkeuring 

aan zou hebben gegeven. Het plafond is laag en als je je 

armen strekt, kun je beide muren raken. Het matras staat in de 

hoek, opgerold en dicht gegespt. Het ziet eruit alsof het is volgestouwd 

met kauwgomballen. Maar door het raam komt de doordringende 

lucht van eucalyptus naar binnen gedreven, waardoor 

alles fris en gezond aandoet. 

‘Is dat jouw Porsche?’ vraag ik. 

Hij knikt. ‘Bouwjaar 72,’ zegt hij. ‘Vind je hem niet gaaf? Hoe 

gaaf precies, dat zal ik je later nog weleens vertellen; dit is niet echt 

het moment voor een informeel gesprek. Maar wat dit weekend 

betreft, wil ik je even zeggen dat het je leven kan veranderen. Ik 

ben er zelf gek op. Ik kom hier altijd om me weer helemaal op te 

laden. Maar misschien is het niets voor jou, en dat is oké. Doe mee 

als je wilt, doe dat niet als je er geen zin in hebt. Zo’n KlikIn maakt 

misschien een wat vreemde indruk, de eerste keer.’ Hij lacht, zijn 

witte, regelmatige gebit licht op in zijn roodachtige gezicht. Een 

huid die slecht tegen de zon kan; hij is misschien van Ierse of 

Noord-Duitse afkomst. ‘Het is misschien wat te confronterend.’ 

‘Ik wil alleen nog even zeker weten dat ik niemand hoef aan te 

raken of te strelen.’ 

‘Er komen geen aanrakingen of strelingen bij te pas,’ zegt hij, en 

hij geeft me een por tegen mijn schouder. ‘We gaan de diepte in. 

209 


Op zoek naar onze authentieke mannelijkheid.’ 

Och hemel. 

Wat is dat toch met ons, Amerikaanse mannen? Er was een tijd 

dat we vrolijk de hele wereld leegplunderden, als een stelletje onbeschaamde 

piraten, maar nu we alles veroverd hebben, zitten we 

in halve lotuspositie aan de rand van het paradijs, in de mooiste 

streek van de mooiste staat van het fortuinlijkste land op aarde, 

om ons te bezinnen op rancune en verlies. 

We ademen in, we ademen uit. We laten onze geest de vrije loop 

en als er gedachten bij ons opkomen, nemen we die eenvoudig 

waar. De mannen die om mij heen in het zaaltje zitten – tien in 

totaal – zijn goed opgeleid, doen interessant werk, kunnen ruimschoots 

in hun levensonderhoud voorzien. Toch probeert elk van 

hen weer op te krabbelen na een doffe, verbijsterende dreun te 

hebben geïncasseerd. Dat zie je aan hun felle, niet-begrijpende 

ogen, en aan hun ijver. Ze sloven zich uit om in het juiste tempo 

te ademen en volgens de juiste ujjayi-ademhalingstechniek, met 

het suizend geluid dat je krijgt door je stembanden half dicht te 

knijpen. De man naast me, een auteursrechtenadvocaat, klinkt als 

Darth Vader in de sauna. 

Degene die ons voorgaat in de meditatie is een kleine, bleke 

man genaamd Larry. Hij is de eigenaar van een populaire pizzeria 

in Berkeley. (Als ik daaraan denk, voel ik geborrel in mijn maag; 

we hebben helemaal niets te eten gekregen.) Hij spreekt over oude 

energie en oud zeer: ‘Denk terug aan een van die keren dat je iemand 

pijn deed met wie je een relatie had. Misschien door overspel, 

of een gemene belediging. Je had misschien kwade bedoelingen. 

Adem nu in, en op je uitademing laat je die blokkade los. Laat 

los. Mooi zo. Denk nu eens aan de pijn die jou is aangedaan. Concentreer 

je op een van die keren. Eéntje maar. Adem in, en op je 

uitademing laat je die blokkade los. Mooi zo. Ik voel het, mannen. 

Ik voel hoe die oude energie aan de lucht wordt prijsgegeven.’ 

Het klopt dat er een andere lucht in de kamer is komen te hangen. 

Een frisse, chemische lucht, als kleren van de stomerij. En ik 

zie ook wel in dat Rachel hier profijt van kan hebben. Ik hoop dat 

210 


ze bij de pijn die haar is aangedaan niet aan mij denkt. 

Er wordt ons gevraagd een moment te visualiseren waarop een 

‘partner’ – het gevreesde woord – ons gekwetst heeft. Ik adem in 

op de ujjayimanier en probeer mijn intuïtieve gevoel dat dit hele 

streven iets boosaardigs heeft te overwinnen. Ik ben geen sentimenteel 

type, hoop ik: ik vergoelijk de zelfmoord van mijn vader 

niet, net zomin als het gedrag van mijn ex in de tijd dat we nog 

getrouwd waren. Maar in het licht van de kosmos maak ik ze geen 

verwijten. De enige persoon die verantwoordelijk is voor mijn 

problemen ben ik. 

Ik zou er waarschijnlijk goed aan doen om me te concentreren 

op Erin, maar in plaats daarvan denk ik terug aan de tijd voordat 

ik haar leerde kennen. Ik zat in het laatste jaar van mijn studie 

en was verwikkeld in een verhouding die niet op hartstocht gebaseerd 

was, maar op kameraadschap. Mijn vader was nog niet 

zo lang dood en daardoor was er voor mij het een en ander veranderd. 

Voor die tijd – voor zijn zelfmoord? – zou ik er niet over 

hebben gepiekerd een relatie aan te gaan zonder dat mijn hele hart 

erbij was. Maar nu ontdekte ik dat onze kalme, misschien wat 

treurige verbintenis mij goed van pas kwam. Sophie – mijn vriendin 

– was heel mooi, met kort rood haar en een zachte huid. Ze 

had sproetjes, reed in een bmw die maar weinig kilometers had 

gemaakt en luisterde vaak naar meisjespunk. Haar best bewaarde 

geheim was haar naakte lichaam. Dat was prachtig. Lang, bleek, 

zacht, met zulke perfecte borsten dat ik me nu afvraag of ze wel 

echt waren. Ik bedreef niet de liefde met Sophie, maar met haar 

lichaam. Ik hield van dat lichaam, hoe het voelde, de vergezichten 

die het mij bood. Ik weet niet met wie of wat Sophie de liefde 

bedreef, maar waarschijnlijk met de jongen aan wie ze werkelijk 

verslingerd was, die naar Seattle was verhuisd. 

We konden het goed met elkaar vinden. Ze had een goed gevoel 

voor humor, we bezochten concerten, we reisden naar Tulsa voor 

een hockeywedstrijd. Daarna kwamen we terug en bedreven we 

op onze langzame, zachte, droevige manier de liefde. 

Als ik ooit over de reling spring van de Golden Gate Bridge, dan 

is dat niet voor de klap die het einde betekent van de duik, maar 


211

voor de duik zelf. Zo voelde ik me in die tijd: niet suïcidaal, maar 

wel alsof ik een duik nam in een bodemloos gat. Ik had om hulp 

kunnen vragen, maar ik realiseerde me niet dat ik die nodig had. 

Mijn duik had vreemd genoeg ook wel iets plezierigs. Je niet druk 

kunnen maken om wat het dagelijks leven van je verlangt, dat 

wijst misschien op een vorm van depressiviteit, maar het is ook 

een teken van vrijheid. 

Maar de vrijheid om wat te doen? Om langzaam, zacht en droevig 

de liefde te bedrijven met Sophie. Mijn laatste colleges te volgen. 

Hard te werken in het restaurant waar ik een baantje had. Dat 

was mijn leven, en het was niet slecht. Dit was het weinig enerverende, 

overzichtelijke bestaan dat ik aan het eind van mijn leven 

verwacht had, in plaats van aan het begin. 

Ik ging soms nog wel naar de mis, maar dat nam niet weg dat de 

kerk zijn greep op mij verloor. De begrafenis van mijn vader had 

mij duidelijk gemaakt dat ik op zijn hoogst vanuit cultureel oogpunt 

een katholiek was. En daarna verbleekte de betekenis van al 

die gebeden en rituelen in de hete zon van mijn ongeloof. De mis 

werd een zinloze vertoning voor mij. Al die poespas, al dat knielen 

en opstaan en weer knielen. En dan dat atonale kerkgezang: konden 

we niet op zijn minst eens proberen om goed te leren zingen? 

Dan hadden de ongelovigen onder ons tenminste dát nog. 

Toen ik afstudeerde, gaf ik een feestje voor de vrienden die ik tot 

mijn verbazing toch nog had. Ik vroeg een paar mensen van mijn 

werk, een paar medestudenten die Engels als hoofdvak hadden, en 

Sophie. Voor het nageslacht noteer ik hier hun namen: Brandon, 

Justin, Patrick, Luke, Amie, Rebecca, Van, Jennifer, Brian en Josh. 

We bivakkeerden in de achtertuin, dronken goedkope gin en 

bier. We werden heel dronken, en op zeker moment stond ik in de 

gang te zoenen met Rebecca. Daarna viel Patrick door het bamboe 

hek en in de composthoop van de huisbaas, en we besloten dat 

het welletjes was. Sommige feestgangers liepen naar huis, anderen 

sliepen die nacht bij mij in de woonkamer. Toen Sophie en ik in 

bed waren gestapt, voelde ik mijn hoofd tollen. Haar overkwam 

hetzelfde: ze moest opstaan om te gaan kotsen. 

‘Ik ben nog nooit zo dronken geweest,’ zei ze. 

212 


‘Ik wel,’ zei ik. 

Ze pakte mijn arm en klemde die stevig om zich heen. ‘Ik zal je 

missen,’ zei ze. 

Ik wachtte even met reageren, in een poging mijn gevoelens op 

een rijtje te krijgen. Het was heel belangrijk voor mij om volkomen 

eerlijk te zijn. ‘Ik zal jou ook missen.’ 

‘Als je hier bleef,’ vroeg ze, ‘zouden we elkaar dan blijven zien?’ 

‘Dat zou ik dan wel willen, geloof ik.’ 

‘Ik geloof dat ik het ook wel zou willen.’ 

We waren stil. Ik meende iets te horen, een huivering van droefheid. 

‘Moet je nu huilen?’ vroeg ik. Ik ging met mijn hand naar haar 

gezicht, maar het was droog. 

‘Nee,’ zei ze. Ze legde mijn hand weer terug op haar ribben en 

gaf er een klopje op. Er stond geen maan meer achter het raam en 

de sterren hingen zwaar in hun vergeten constellaties. Het was een 

van die nachten waarop de wereld vol tijdingen van vroeger leek, 

bedoeld voor een allang verdwenen volk. 

‘Moet jij soms huilen?’ vroeg ze. 

Ik overwoog tranen bij mezelf op te roepen. Mijn vader was immers 

amateurastronoom geweest. Híj was die sterrenconstellaties 

nooit vergeten. Maar met mijn tranen zou ik de suggestie hebben 

gewekt dat ik ergens naar verlangde, en ik vroeg me af of ik wel tot 

het domein van dat verlangen kon weerkeren. Zo niet, dan was er 

alleen sprake van een onoprechte emotionele ontlading, of erger 

nog, manipulatie, en tot dusver was ik erin geslaagd me tot geen 

van beide te verlagen. 

Na het eten ben ik zo nerveus als een klam vogeltje. Al die diepe 

ademhalingen waren bedoeld om me de weg te wijzen naar een 

plek van kalmte, maar mijn innerlijke pelgrim heeft ergens een 

verkeerde afslag genomen. Onder mijn borstkas steekt het geagiteerde, 

schelkoperen begin van een paniekaanval de kop op. 

Raj voegt zich bij me op de veranda, waar ik heen en weer bengel 

op de brede schommelbank. Hij komt naast me zitten en zegt: 

‘Frisjes hier.’ 


213

We wiegen wat heen en weer, aangedreven door zijn lange 

hardloopbenen. Ik zie vanaf mijn zitplaats het wachthuisje met 

zijn kolossale monnik, roerloos als een schaakstuk. 

Raj geeft me een klopje op de knie. ‘Laten we een stukje gaan 

wandelen.’ We lopen de weg op en slaan een pad in dat bezaaid 

is met gevallen eucalyptusbladeren. Het is nogal donker voor een 

wandeling in het bos, maar het doet me goed om mijn benen te 

strekken. Het sterkt me in de grote waarheid des levens: vandaag 

is maar van korte duur, en morgen zal dat niet anders wezen. Als 

we boven op de heuvel staan, werpt Raj een blik over zijn schouder 

en haalt een pakje sigaretten tevoorschijn. 

Hij schudt er twee uit. ‘Streng verboden,’ zegt hij. 

Ik rook niet, maar ik neem er toch maar eentje van hem aan, 

een verleidelijk soort kattenkwaad dat mij weer een beetje tot mezelf 

brengt. Meteen al bij het eerste trekje blijkt dat een vergissing. 

Mijn hoofd draait en suist; ik voel me slap, ik krijg het benauwd 

en mijn benen lijken van elastiek. ‘Ik geloof dat ik ga vallen,’ zeg 

ik, en daarna gebeurt dat ook. 

Als ik bijkom, zit Raj op zijn knieën naast me en tuurt hij in 

mijn ogen. Hij pakt me bij mijn kin en draait mijn hoofd naar 

links en naar rechts. Boven hem glanst het donkere bladerdak. 

‘Godsamme, vent,’ zegt hij. ‘Je hebt ’t flink te pakken. Gaat het 

een beetje?’ 

Ik hoest iets op, slijm van de zeebodem. 

‘Ik ben geen roker,’ zeg ik. 

‘Laten we er geen doekjes om winden wat hier eigenlijk aan de 

hand is. De energie in jouw lichaam is aan het schuiven gegaan, en 

niet zo’n beetje ook. De meeste mensen, die hebben daar vier of 

vijf weekenden voor nodig. Jij hebt meteen al een doorbraak.’ 

Ik hoest nog meer slijm op. 

‘Ik had een rare ervaring vandaag,’ zeg ik. ‘Ik dacht aan mijn ex, 

en ik voelde geen enkele rancune.’ 

Hij zakt achterover op zijn hielen en gaat zitten. Zijn zonverbrande 

gezicht weerkaatst het demonisch opvlammende licht van 

de aansteker. Hij blaast uit en wappert de rook weg met zijn handen. 

214 


‘Oude energie, nieuwe energie, dat is niet zomaar een metafoor. 

Wij mensen zijn terugkoppelaars. We worden niet begrensd door 

ons eigen lichaam. Dat vergeten we weleens, vooral als we niet religieus 

zijn. Als we maar wat rondklooien in huis. Als we alleen 

wonen. En er nooit iemand is die ons aanraakt. Als je een groep 

vrouwen onder één dak brengt, wist je dat hun menstruatiecycli 

dan gelijk gaan lopen? Zoiets, daar sla ik echt steil van achterover. 

Hun energiebanen, hun aura’s, ze werken op elkaar in. Ze lopen 

gewoon in elkaar over. Niemand van ons leeft in een isolement. 

We zijn letterlijk van elkaar gemaakt. Daarom is het echt een probleem 

dat er tegenwoordig zo veel singles zijn. Dat gaat ten koste 

van ons mens-zijn.’ 

Ik schraap mijn keel. ‘Ik woon alleen,’ zeg ik. Mijn stem klinkt 

wazig. 

‘Ik ook,’ zegt hij. ‘En ik begrijp het ook wel. Als mens krijg je zo 

langzamerhand het idee dat je het spiegelbeeld bent van een foto, 

vastgelegd op een videoband. Waarom zou je niet alleen wonen? 

Dat is een stuk eenvoudiger. Ik bedoel, neem nu Rachel eens.’ 

‘Hoe bedoel je?’ 

‘Die pornograaf met wie ze samenwoonde. Eigenlijk wilde hij 

gewoon haar ziel stelen.’ 

Pardon? Ze had het over ‘de gebruikelijke dingen’. ‘Ik heb onlangs 

nog geprobeerd dat filmpje op het spoor te komen. Maar ik 

wist niet welke zoektermen ik moest gebruiken.’ 

‘Niet doen, man. Je schiet er niets mee op.’ 

Ik lig daar op de droge, warme grond. Het voelt zo slecht nog 

niet. 

‘Was zij dat, toen met Trevor, bij die demonstratie in de stad?’ 

Raj kijkt me aan, maar zijn gezicht is half in duisternis gehuld 

en daarom moeilijk te duiden. 

‘Je weet wel,’ zeg ik. ‘Rachel lag op de stoep en hij had zich als 

robot uitgedost en deed alsof hij haar penetreerde.’ 

‘Robot?’ 

‘Nou ja, een retrorobot. Met datatapes en knopjes erop.’ 

‘En dat was Trevor?’ 

‘Hij had een helm op. Ik kon zijn gezicht niet zien.’ 


215

‘Maar je zag wel Rachel.’ 

‘Ze droeg een masker.’ 

Hij kijkt weer omhoog en blaast rook uit door zijn neus. ‘Het 

zou me verbazen als je Rachel zover kon krijgen ergens in San 

Francisco op de stoep te gaan liggen. Ze heeft altijd zo’n flesje met 

ontsmettingsmiddel bij zich, voor haar handen. Trouwens, Trevor 

zit in een loge van Zuivere Verhoudingen in Oregon.’ 

‘Hoelang zit hij daar al?’ vraag ik, terwijl ik overeind kom op 

mijn ellebogen. Ik ben bespottelijk. Ik voel een mateloze opluchting. 

‘Een paar maanden, op zijn minst. Om zijn woede en rancune 

onder controle te krijgen, moet hij nog heel wat blokkades zien te 

doorbreken.’ 

‘Doe hij daar aan vam?’ 

Raj knikt. ‘Qua strelingen hebben maar weinig mensen zo’n intense 

klik als Trevor.’ 

Tot mijn grote verbazing slaap ik als een roos. Ik heb een vreemde, 

warrige droom waarin ik van mijn moeder te horen krijg dat 

mijn vader qua strelingen niet echt een intense klik had. Dat is 

ongetwijfeld waar. 

De ochtend breekt aan met een fel, onnatuurlijk, citroenkleurig 

licht. We verzamelen ons in de cederhouten meditatiekamer om 

wat adem te halen, en daarna gebruiken we het ontbijt, dat bestaat 

uit een schep yoghurt met drie amandelen. 

Dan is het tijd om aan onze ‘spirituele huishouding’ te werken, 

wat erop neerkomt dat Raj mij een paar uiterst grappige verhalen 

vertelt over zijn ervaringen met internetdating, onder andere over 

een vrouw die hem ‘vergat’ te melden dat ze onder elektronisch 

huisarrest stond. Daarna gaat hij over op zijn loopbaan, die hij 

omschrijft als een lange, lucratieve worsteling met de zinloosheid. 

‘Ik ga ’s ochtends naar kantoor,’ zegt hij. ‘Ik zet een kopje rooibosthee 

en kijk uit op Napa Valley. Het is een soort pretpark geworden. 

Disneyland. Ik denk bij mezelf: wie ben ik? Wat heeft het 

voor zin luxe koopappartementen en bouwpercelen te verkopen?’ 

Daarna komen we te spreken over een paar belangrijke uit- 

216 


gangspunten, zoals het idee dat wij mensen aan feedback doen. 

‘Klikken’ is eigenlijk een daadkrachtig liefhebben, de keus om 

voortdurend serotonine, melatonine, alle zachtaardige neurotransmitters 

door je hoofd te laten rondstromen. De serotonine 

is al een klik van zichzelf. Als je het gevaar loopt van anderen gescheiden 

te raken, dan klik je weer in. En naarmate je meer bij 

anderen betrokken raakt en het klikken bepalend wordt voor wie 

je bent, voel je jezelf in verbinding staan met anderen en met de 

kosmos (een angstaanjagend woord, maar vooruit). Het lichaam 

is een voertuig voor de geest en door alle energiebanen open te 

zetten, maak je de geest vrij. 

‘Ken je die uitspraak: “De liefde houdt de wereld draaiende?” 

Hij rolt met zijn ogen. ‘Sentimenteel, ik weet het, maar het is de 

letterlijke waarheid. Het is de fundamentele kracht waar de hele 

wereld van zindert. Het is wat we allemaal met ons meedragen. En 

we kunnen die liefde bij elkaar naar boven brengen. Door lichamelijk 

contact.’ 

Een soort transcendentalisme, maar gericht op de genitaliën. 

Jarenlang was er de strijd tussen het hoofd en het hart. Moeilijk 

te geloven dat de geslachtsklieren straks als winnaars uit de bus 

komen. 

De bijeenkomst van die middag – de grote finale – wordt geleid 

door Raj zelf. Er is een lichtere wierook aangestoken. De verblindende 

zon van Marin County steekt af tegen de schaduwen van 

het bos. De volledige titel van zijn presentatie luidt: ‘Zuivere verhoudingen: 

klaar voor de klik’. De mannen – wij met ons tienen – 

zitten in een kring op meditatiekussens. Iedereen die wil, mag zijn 

problemen aan ons voorleggen, en de meer ervaren deelnemers 

helpen hem dan om zijn ‘blokkades’ te ‘over-minnen’. De jongste 

van ons, een knul die Walker heet, vertelt dat hij niet met vrouwen 

kan praten. Hij kan zijn verlangens niet uiten, met als gevolg 

dat hij ze opkropt en gevaarlijke dingen uithaalt. Het vorige weekend 

was hij zo opgefokt geweest dat hij gemasturbeerd had in een 

openbaar toilet. Hij heeft drugs gebruikt, zowel op de middelbare 

school als daarna, en hij is bang dat hij zichzelf beschadigd heeft, 


217

dat hij zijn limbische klik iets onherstelbaars heeft aangedaan. Het 

jargon is vreselijk, maar er is geen twijfel over mogelijk dat Walker 

problemen heeft. Als een beetje jargon hem of wie dan ook 

vooruithelpt (Rachel, bijvoorbeeld), dan moet ik het toch op zijn 

minst kunnen opbrengen om me daar daardoorheen te slaan. 

Vlak voordat de avond invalt, vertrek ik uit de ashram. Op een 

paar kilometer van Fairfax komt mijn mobieltje weer binnen bereik 

van een zendmast. Ik heb tien boodschappen: eentje van Rick 

en negen van Livorno, die me dringend wil spreken. Ik stop bij 

de Coffee Barn – nog altijd geen Rachel – en giet mezelf nokvol 

cafeïne. Daarna bel ik. 

Livorno wil iets belangrijks met me bespreken, maar niet over 

de telefoon. Hij nodigt me uit de volgende dag met hem te gaan 

lunchen in een voortreffelijk Chinees restaurant. Had ik weleens 

gehoord van P.F. Chang’s? 

Ik vertel hem niet dat het de naam van een keten is, maar zijn 

gebrekkige feitenkennis – het idee dat er maar één P.F. Chang’s 

kan zijn, omdat hij er ook maar één kent – lijkt een bron van veel 

problemen. ‘Amiante’, de naam die moet verwijzen naar magnetisme, 

terwijl het ‘asbest’ betekent. Dit hele project is een onbaatzuchtige 

exercitie in ijdelheid, het onzinnige sluitstuk van een 

briljante carrière. 

Nog even afgezien, natuurlijk, van alle problemen die terug zijn 

te voeren tot mij: incoherentie, onwetendheid, onduidelijke doelstellingen. 

Ik vraag me af of oude energie echt vervangen kan worden door 

nieuwe. En dus vraag ik Erin bij wijze van proef of we wat kunnen 

afspreken. Het idee was om ’s middags ergens koffie te gaan drinken, 

maar in plaats daarvan doen we iets riskanters: we nemen een 

borrel. 

Ik nip van mijn martini en werp haar een glimlach toe, ook al 

vanwege het ironische feit dat ik hier zit te borrelen met iemand 

die toen we getrouwd waren mijn drankgebruik aan de kaak stelde. 

En omdat we zogezegd in een later, plezieriger stadium van 

218 


ons leven-na-de-scheiding zijn aanbeland, een stadium waarin we 

openheid nastreven, breng ik die ironie ook ter sprake. 

Ze trekt haar perfect geëpileerde wenkbrauwen op. Ze heeft echt 

iets van Audrey Hepburn, al is ze niet zo slank. Nu haar vriend Ian 

zes dagen per week op kantoor zit, werkt ze elke zaterdag bij een 

coöperatieve bakkerij, en ze pronkt met haar sterke onderarmen. 

‘Vergeet niet,’ zegt ze, ‘dat jij in onze huwelijksnacht zo dronken 

was dat je niet in staat was tot seks.’ 

‘Dat is niet waar,’ zeg ik. ‘Ik was zo dronken dat je geen seks met 

me wilde. Dat is iets heel anders.’ 

Ze lacht. ‘Daar zul je wel gelijk in hebben. Als ik terugdenk aan 

die tijd vraag ik me weleens af wat er in hemelsnaam met ons aan 

de hand was.’ 

‘Ondanks alles wat op het tegendeel leek te wijzen, waren we 

niet echt voor elkaar bestemd.’ 

‘Net als jij en dat jonge grietje. Jullie waren ook al niet voor elkaar 

bestemd.’ 

‘Zo jong was ze niet.’ 

‘Toe nou.’ Erin neemt behoorlijk snelle teugjes van haar whisky. 

‘Moet ik jou eraan herinneren hoe oud je bent?’ 

‘Ik kan het altijd nakijken op mijn rijbewijs. Zij en ik gaan nu als 

vrienden verder.’ 

‘Jammer. Ik mocht haar wel.’ 

‘Je hebt haar drie minuten gesproken in een restaurant.’ 

‘En toch mocht ik haar wel.’ 

‘Trouwens, de vrouw met wie ik nu omga, is zelfs nog ouder 

dan jij.’ 

‘Kan ze lopen zonder stok?’ 

‘Ze loopt de marathon.’ 

‘Och jeetje. Dan zul je wel samen met haar gaan trainen. Word 

maar niet te mager.’ 

‘De eerste mens die ooit de marathon liep, kreeg na afloop een 

hartaanval en viel dood neer. Maar daar lijkt niemand zich iets 

van aan te trekken.’ 

‘Dus wat voer je uit met die oudere dame?’ 

We hebben seks. We kijken naar zeerobben die seks hebben. De 


219

tijd die ik doorbreng met Jenn lijkt ongewoon pervers. We zijn 

samen uit eten geweest, maar aan tafel waren we allebei onrustig, 

in afwachting van het moment dat we terug konden naar haar appartement 

om... 

‘We zitten nog in de kennismakingsfase.’ 

‘Vertel.’ 

‘Ze is heel slim. En mooi. Ze loopt de marathon.’ 

Erin bestelt voor ons beiden nog een borrel. Waarom krijg ik ineens 

een loodzware tong als we het over Jenn hebben? Misschien 

komt dat niet door het onderwerp, Jenn, maar door het publiek, 

Erin. 

‘Ze werkt buiten de stad,’ zeg ik. ‘Net als ik.’ 

Erin kijkt me aan, geamuseerd. 

‘Nou goed,’ zeg ik. ‘Wat wil je weten dan?’ 

‘Ik zit te wachten op het grotere verhaal. Kunnen jullie het goed 

met elkaar vinden? Heb je het gevoel dat het zo zijn moet? Zijn 

jullie als broer en zus?’ 

Broer en zus? ‘Geen idee. Ik heb alleen een broer.’ 

‘Wat mij interesseert, is waarom je hiervoor kiest. Laten we zeggen 

dat Rachel de onschuld vertegenwoordigt, de naïviteit. Maar 

die onschuld, daar had je geen trek in, en toen kwam Jenn. Wat 

vertegenwoordigt zij? Het verlangen om je leven op orde te krijgen?’ 

Het idee dat iedereen in je leven een pad vertegenwoordigt dat 

je kunt inslaan, heeft mij nooit aangestaan. Daarvoor moet je te 

veel ongelegen feiten buiten beschouwing laten. Zoals het feit dat 

je het over mensen hebt. Maar zelfs als ik dit spelletje meespeelde, 

dan nog zou ik niet zeggen dat Rachel de onschuld vertegenwoordigde. 

Eerder het lot. Het idee dat mij zomaar iets moois op een 

presenteerblaadje werd aangeboden. Waarmee ze zeker een ander 

pad vertegenwoordigde dan Erin, die ik had moeten verleiden. ‘Ik 

voel me gevleid door jouw idee dat zo’n keuze binnen mijn bereik 

ligt.’ 

‘Laat ik je een voorbeeld geven.’ Ze slurpt van haar whisky. Wie 

is dit feestbeest? ‘Als je me tenminste niet te brutaal vindt.’ 

Ik wuif: je gaat je gang maar. 

220 


‘Toen jij en ik net uit elkaar waren, kreeg ik iets met die ene 

vent, Serge.’ Eigenlijk waren we toen nog bij elkaar, maar ik besluit 

daar maar niet over te beginnen. ‘En later kreeg ik Ian. Serge 

vertegenwoordigde voor mij spanning en sensatie, het idee van 

“pluk de dag”. Maar hij was nogal een klootzak. Dat heb je wel 

vaker met dat type man, niet? Ian is het absolute tegendeel van een 

klootzak. Hij is zorgzaam. Hij werkt met jeugddelinquenten. Hij 

vertegenwoordigt voor mij stabiliteit en de lange termijn.’ 

Ik ben geen deskundige, maar die woorden klinken me niet 

heel hartstochtelijk in de oren. Tot mijn tevredenheid. Het plezier 

dat ik daarin heb, is vrij kinderachtig, vrees ik, en een belangrijke 

vingerwijzing dat ik nog wel een paar watt aan oude energie heb 

overgehouden. 

‘Dat woord “vertegenwoordigt”, daar heb ik moeite mee. Alsof 

je het over een handelsreiziger hebt.’ 

Ze haalt haar schouders op. ‘Jij blijft je op de vlakte houden. 

Je wilt je nergens op vastleggen. Daarom kunnen ze voor jou gewoon 

mensen blijven. Zonder dat ze iets zeggen over de kant die 

je op wil met je leven.’ 

Ik zou me daar boos om moeten maken, maar ik nip van mijn 

drankje en ga bij mezelf te rade of daar iets van waar is. 

‘Wat vertegenwoordigde ik voor jou?’ 

‘Vertegenwoordigde of vertegenwoordigt?’ 

Het verbaast me om te horen dat ik vandaag de dag nog iets 

voor haar vertegenwoordig. 

‘Vertegenwoordigt.’ 

‘Een eerste liefde die op onverklaarbare wijze de mist in ging.’ 

Ik hef het glas op die omschrijving. ‘Ik kan me daar woord voor 

woord in vinden, behalve dat “onverklaarbaar”.’ 

‘Als je het mij kunt uitleggen, graag.’ Ze leunt op de bar en kijkt 

me aan met een warme glimlach, alsof we oude vrienden zijn die 

een praatje maken. Alsof we het hier niet hebben over het bankroet 

van ons leven samen. Ziet zij dat dan niet als een bankroet? 

‘Weet Ian dat je hier bent?’ 

‘Natuurlijk,’ zegt ze. ‘Hij weet alleen niet dat jij hier bent.’ 

Een of andere grappenmaker heeft de jukebox volgestouwd met 


221

de grootste hits van Journey. We worden meegevoerd in een maalstroom 

van City by the Bay en Don’t Stop Believin’. Erin buigt 

zich over de bar naar voren om weer iets te bestellen, en ik zit me 

ineens af te vragen of ik het bed zou kunnen delen met mijn ex. Of 

we op die manier – en dit moet dan wel de derde martini zijn die 

mij parten speelt, in de nasleep van die retraite – misschien een 

paar blokkades kunnen opruimen. Maar ik kan niet hebben dat ze 

mijn avances afwijst. Net zomin als ik kan hebben dat ze erop ingaat. 

Natuurlijk, we zouden wel weten wat ons te doen stond. We 

hadden een heftig fysiek contact, totdat we helemaal geen fysiek 

contact meer hadden. Ik kijk naar haar onderarmen, krachtiger 

dan vroeger. Ze bevallen me wel. 

‘Neem jij er nog eentje?’ vraagt ze. 

Met haar naar bed gaan, dat zou zijn plezierige kantjes hebben, 

waaronder het plezier van samen thuiskomen, zij het na 

een broodnodige herinrichting. Ik stel me tot in de details voor 

hoe dat in zijn werk zou gaan. De klungelige vraagstelling. Zullen 

we naar mijn huis gaan, ons vroegere thuis, voor een slaapmutsje? 

Daarna de wandeling naar Dolores Street, langs het park, de 

heuvel op: die zou zeker twintig minuten duren, bijna een eeuwigheid. 

Waarna we werden opgewacht door onze viezige trap. 

Misschien zelfs een oude buur die ons verbaasd aankijkt. Erin zou 

iets zeggen over wat er veranderd was: de nieuwe compostbak, de 

spaarlampen. En dan was er de kat, die waarschijnlijk nauwelijks 

op haar zou reageren, tot haar verontwaardiging. Of op haar af 

zou stormen, tot mijn verontwaardiging. En dan het bed... ons 

bed van vroeger... 

Geen denken aan. Het enige voorstel dat ik haar zou kunnen 

doen, is een avondje rollebollen in een hotel, iets wat misschien 

de donkere wolken zou kunnen verjagen die ons omringen. Maar 

niet vanavond. Voor mij geen drank meer. Want goddank moet 

ik morgen weer aan het werk. 

Ik ontmoet Livorno bij de ontvangstdesk van P.F. Chang in het 

winkelcentrum van Palo Alto. Hij lijkt magerder dan in mijn herinnering. 

Vel over been. De schriele gestalte van een oude man. 

222 


Dat komt misschien door zijn korte witte broek, waar lange, pezige, 

bleke benen onderuit steken. 

Komt het bruin van zijn gezicht uit een potje? 

‘Ik vertelde Montana hier net over de marathon van New Orleans,’ 

zegt hij. 

Montana is de receptioniste, een mooi tienermeisje met een plezierige, 

onbestemde blik in haar ogen. Het is geen fundamentele 

wezenloosheid, alleen maar het onbeschreven blad van de jeugd. 

De manier waarop ze haar hoofd houdt, haar oogopslag, dat zijn 

allemaal dingen die nog kunnen veranderen; als ze tweeëntwintig, 

vijfentwintig of zevenentwintig is, zal ze het leven misschien wat 

scherper opnemen, met het hoofd een beetje schuin, bedacht op 

de mogelijke impact. Maar daarvoor moet haar eerst iets vreselijks 

zijn overkomen, en moet ze zelf een ander iets vreselijks hebben 

aangedaan. Dan is ze helemaal af. 

Montana neemt Livorno op met de glimlach die ze bewaart 

voor dwaze, praatzieke bejaarden. Een glimlach die ze moet hebben 

afgekeken van een trainingsvideo. Hij gaat nog even door met 

opscheppen over de marathon; ik weet toevallig dat het een halve 

marathon is, maar deze man loopt dan ook al aardig richting 

tachtig. Het blijft indrukwekkend. Maar Montana leeft pas op als 

Livorno zijn nieuwe iPhone opduikt. Het doet me plezier om te 

zien dat het meisje grote ogen opzet en haar oordeel bijstelt. Je 

moet die oudjes niet onderschatten, jongedame. 

‘Montana,’ zegt hij. ‘Uit welke regio komt chefkok Chang?’ 

Ze kijkt verbluft. ‘De naam van onze chef is Mario,’ zegt ze. 

Je moet ze ook niet overschatten. 

We worden naar ons tafeltje geleid, en we bestellen slawraps, 

Mongools rundvlees en garnalen uit Hawaii. Terwijl we beiden 

van onze Arnold Palmer drinken, kan ik mijn geluk niet op dat 

ik hier tegenover Livorno zit. Ik heb hem gemist als een dierbare 

vriend. 

‘Ik zal het kort houden,’ zegt hij. ‘Je vader is nog steeds de kluts 

kwijt.’ 

‘Ik neem aan dat als je mij tegelijk woedend, wanhopig, hebzuchtig 

en jaloers maakt, en de twee dingen die daar nog bijko- 


223

men, dat ik dan zelf ook de kluts zou kwijtraken.’ 

‘Ik zou eigenlijk moeten juichen. De Zonden waren de vorige 

keer lang zo krachtig niet.’ 

‘Hoe staat het met peddelbal?’ 

Hij haalt zijn schouders op. ‘We hebben hem weer wat aan de 

praat gekregen. Op basale vragen geeft hij antwoord, maar daar 

blijft het bij. Soms lijkt hij een kort moment aanwezig, zelfs in zijn 

weigering om te praten.’ Livorno lijkt weer een beetje in de stemming 

te komen, als vanouds bevangen door zijn plezier in het onderzoek, 

maar dan stopt hij en leunt achterover om van zijn glas 

te nippen. ‘Hoewel mijn beperkte beheersing van het Engels daar 

misschien een rol in speelt.’ 

‘Jij spreekt beter Engels dan ik.’ 

‘Ik sta er niet slechter voor dan mijn collega’s,’ zegt hij. ‘We 

doen al vijftig jaar lang de wildste voorspellingen, die we bij lange 

na niet kunnen waarmaken. We voorspelden computers met een 

bewustzijn. In plaats daarvan maakten we stofzuigers die zelfstandig 

hun werk doen.’ 

‘En die daar ook nog eens niet heel goed in zijn.’ Ik heb meteen 

spijt van mijn woorden. 

‘Precies. En wat dat natuurlijke taalgebruik betreft... We zijn 

nu op het punt dat een klant vier of vijf keer in zijn telefoon gaat 

staan schreeuwen, in de hoop een mens van vlees en bloed aan 

de lijn te krijgen. Dat kun je nauwelijks vooruitgang noemen.’ Ik 

zie hem stralen, alsof die collectieve mislukking hem een zekere 

troost biedt. 

‘Je hebt me altijd voorgehouden dat kunstmatige intelligentie 

een kwestie is van filosofie, niet van technologie,’ zeg ik. 

Zijn glimlach verdwijnt. ‘Dat zei ik omdat je binnen de filosofie 

je doelen kunt verzetten. Binnen de technologie ben je dan gewoon 

een mislukking. En dat is het punt waarop wij nu zijn aanbeland. 

Laham maakt zich klaar om terug te keren naar Indonesië. 

Dokter Bassett dwaalt in zichzelf rond. In een soort doolhof.’ 

Ik neem een hap van mijn slawrap. Dit is een begrafenismaal. 

Mijn eerste gedachte is dat hij me dit niet zomaar kan afpakken. 

Maar wat bedoel ik met dit? Mijn vader. De kans om te praten met 

224 


de geest van mijn vader. Wat geeft het dat het vooral over paarden 

gaat en Willie Beerbaum? Mijn vader heeft me wel degelijk geholpen. 

We hebben over Rachel gesproken. We hebben over Erin gesproken. 

‘En als onze problemen nu eens filosofisch zijn?’ vraag ik. ‘Als 

er alleen met die onderbuik en die hersens nu eens een wezenlijk 

puzzelstukje van de mens ontbreekt?’ 

Livorno legt zijn handen plat op tafel, duwt zich overeind. ‘We 

hebben bij lange na de middelen niet om een lichaam te bouwen.’ 

‘Ik bedoel een overkoepelend principe dat het contact tussen 

onderbuik en hersens reguleert. Dat hij ronddwaalt in zichzelf als 

in een doolhof, dat hij uit elkaar valt, zijn innerlijke samenhang 

verliest, dat klinkt als een bekende aandoening. Dus laten we die 

regelrecht aanpakken. Stel dat we een systeem hadden waarmee 

we hem weer heel kunnen maken, zodat al zijn bestanddelen een 

klik met elkaar aangaan?’ 

Livorno knijpt zijn ogen samen, alsof ik ineens een wazige figuur 

ben geworden. Maar ik voel me niet wazig. Het lijkt de spijker 

op zijn kop en ik voel me geïnspireerd. 

‘Wat bedoel je met een klik?’ vraagt hij. 

‘Verbondenheid,’ zeg ik. ‘Dat ze verbinding met elkaar aangaan. 

Ik ben net op retraite geweest’ – dit klinkt als een verkeerde zet 

– ‘en het doel daarvan was het bevorderen van een soort innerlijk 

evenwicht, en het doorbreken van blokkades.’ Alweer fout. Ik 

moet mijn ideeën zien over te brengen zonder dat het jargon van 

Zuivere Verhoudingen mij verraadt. ‘Psychologische blokkades, 

bedoel ik. Het gaat meer om een bepaalde levenshouding. De behoefte...’ 

– ik zoek naar de juiste woorden, maar ik lijk wel bezeten 

– ‘...om te klikken en die klik vast te houden.’ 

Hij buigt zich naar voren zonder iets van verontwaardiging of 

ongeloof te tonen. ‘Maar die klik, hoe gaat dat in zijn werk?’ 

‘Nou,’ zeg ik. Met het antwoord begeef ik me op het terrein van 

chakra’s, meridianen, aura’s. Waar te beginnen? ‘Het gaat om de 

liefde. Liefde voor jezelf en liefde voor de ander. Het gaat erom 

dat die liefde deel uitmaakt van alles wat je doet, voor jezelf en 

voor de wereld om je heen.’ 


225

‘Maar daarmee weet ik nog steeds niets hoe je die liefde overbrengt. 

Waarmee breng je die klik tot stand? De onderbuik? De 

hersens?’ 

‘Met het limbisch systeem, denk ik.’ 

‘Het limbisch systeem.’ Hij gaat achteroverzitten, rolt een slawrap 

op, legt die weer op zijn bord. Hij neemt een slok van zijn 

Arnold Palmer, zet het glas weer neer. Hij begint zijn vingers te 

kraken. ‘En die liefde tussen mensen is volgens hen dus het verlengstuk 

van een of andere primum mobile.’ 

‘Volgens mij doelen ze ook gewoon op, eh... het gevoel.’ 

‘Een werkhypothese van de liefde.’ Hij nipt van zijn thee. ‘Een 

persbericht daarover zou zeker opvallen.’ 

‘Absoluut,’ zeg ik, terwijl de moed me in de schoenen zinkt. Ik 

zou dankbaar moeten zijn dat hij zelfs maar naar me luistert. Hij 

moet wel heel wanhopig zijn, dat hij bereid is dit idee in overweging 

te nemen. Maar ik wil weten of hij er ook echt iets in ziet. ‘Hij 

heeft een onderbuik en hij heeft hersens. Misschien heeft hij een 

hart nodig.’ 

Livorno overweegt die suggestie in stilte. ‘Het limbisch systeem, 

dat is als metafoor veel duidelijker.’ 

‘Een metafoor die misschien bruikbaar is?’ 

‘Het doet me wel wat aan de gnostiek denken. Al onze reacties, 

ingekleurd door de liefde. Een soort positieve tendens op universeel 

niveau. In plaats van nee... liever ja.’ 

‘In plaats van nee,’ zeg ik. ‘Ja, eenvoudig gezegd komt het daar 

wel op neer.’ 

‘Het is anders allesbehalve eenvoudig.’ Hij pakt de nog onaangeroerde 

slawrap, brengt die naar zijn mond. ‘Het is heel ingewikkeld 

om een dergelijke opvatting over de menselijke natuur, hoe 

achterhaald ook, in een model te gieten. Daar hebben we op zijn 

minst Laham voor nodig. En daar komt nog bij dat ik de Trots 

zal moeten terugkopen.’ Hij slikt en trakteert me op het volledige 

klavier van zijn gebit. ‘Dat zal een lieve duit gaan kosten.’ 

Ik scheur het plastic van een door de wasserij gestreken overhemd. 

Ik breng mijn haar in model. Ik ben officieel weer aan het werk, 

226 


en mijn eerste opdracht is om een bezoek te brengen aan Toler. 

Hoewel hij de concurrent is, gaan we hem om extra financiering 

vragen. Ik zal zijn minachting moeten verdragen. 

Maar terwijl ik de deur uit loop, word ik nogmaals gebeld door 

Rick, de oom van Rachel. ‘Ik kan beter een sms’je sturen,’ zegt hij. 

‘Ik weet hoe dat gaat met jongelui als jullie.’ 

‘Sorry dat ik niet teruggebeld heb,’ zeg ik. 

‘Ik vroeg me alleen af of ik Rachel kan spreken.’ 

‘Rachel?’ Ik draai mijn deur op slot en zet mijn koffertje op de 

grond. ‘Ze is niet bij mij.’ 

‘O.’ Hij klinkt beschaamd. ‘Nou, sorry dat ik stoor.’ 

‘Het is goed om van je te horen,’ zeg ik, terwijl ik de telefoon 

onder mijn kin klem en mijn koffertje pak. Ik voel de dag weer op 

gang komen – Livorno, daarna Toler, daarna lunch – maar iets in 

Ricks stem roept me een halt toe. 

‘Je weet niet waar ze uithangt?’ vraag ik. 

‘We gingen er eigenlijk van uit dat ze bij jou was.’ 

‘Eerlijk gezegd hebben we elkaar al bijna in geen maand meer 

gesproken.’ 

‘Jullie hebben geen relatie meer?’ 

‘Nee,’ zeg ik. Waarom weten ze dat niet? Was ze zo trots op wat 

wij hadden? Lieve God, ze schaamde zich er toch hopelijk niet 

voor dat het uit was? 

‘In dat geval maken we ons eerlijk gezegd wel zorgen,’ zegt hij. 

‘Het is nu drie dagen. Niet dat we er met onze neus bovenop willen 

zitten, als je begrijpt wat ik bedoel.’ 

‘Zijn er geen vriendinnen die je kunt bellen?’ 

Er volgt een moment van stilte. 

‘Ze had vrij genomen van haar werk,’ zegt Rick. ‘Ik zag alleen 

dat ze die twee slaapzakken had meegenomen, en daarom nam ik 

aan... nou ja, je weet wel.’ 

Het is met angst en beven dat ik mijn afspraak met Toler afzeg. 

Kun je het maken de afspraak met een multimiljonair te verzetten? 

Zou hij uit wrok de financiering stopzetten? Dat zal ik dan 

nog wel merken, morgen. Vandaag rijd ik door de bergen naar het 


227

startpunt van de Tennessee Valley Trail. Het is een doordeweekse 

dag en er staan weinig auto’s op het parkeerterrein, maar de Honda 

van Rachel is erbij en haar mobieltje ligt op de chauffeursstoel, 

uit of met lege batterijen. Raadsel opgelost. Ik weet waar ze is. Ik 

weet dat ze zo veilig is als ze zelf zijn wil. Maar als ik het pad af kijk, 

denk ik aan de bijzonderheid die Rick noemde: twéé slaapzakken. 

Natuurlijk, ze is met een ander gaan kamperen, misschien wel 

op dezelfde plek die ze mij had laten zien. Zo gaat dat in het leven. 

Je komt iemand tegen, je gaat daten, en als het voorbij is, dan hou 

je daar de positieve dingen aan over en die neem je mee, zo mogelijk 

met achterlating van de negatieve dingen. 

Maar toch. Had ze niet ergens anders kunnen gaan kamperen? 

Ik overweeg een briefje achter te laten. ‘We maken ons allemaal 

zorgen om je. Bel alsjeblieft.’ Zo zou ze weten dat ik op de hoogte 

was. Wel heel passief-agressief, van mijn kant. Ik heb haar voicemail 

ingesproken, Rick heeft haar voicemail ingesproken. Ze zal 

die berichten horen zodra ze bij de auto terug is. 

‘Ik ben blij dat ik je gevonden heb, en ik hoop dat je het leuk 

hebt, maar bel me alsjeblieft. Ik wil onze klik niet kwijt.’ 

Dat is zelfs nog erger. 

Ik doe de Subaru op slot, loop over het doorgaande pad richting 

zee en stop bij de plattegrond van het park. Volgens mij ligt er 

wel tachtig kilometer aan voetpaden, meer dan ik in een dag kan 

afleggen, even afgezien van de mogelijkheid dat ze ook zelf aan het 

lopen is, een bewegend doelwit. Ik weet alleen dat die andere persoon 

haar goed moet bevallen. Hier drie dagen doorbrengen zou 

anders maar een saaie bedoening worden. Een windvlaag werpt 

het stof op van het pad en strooit dat in mijn ogen. Een eindje 

verderop zie ik een aantal vrouwen in Engels rijkostuum te paard 

richting strand rijden. De zon staat hoog en het is heet, vooral 

voor mij, in mijn gesteven overhemd. Om me heen zie ik het gebruikelijke 

publiek: zilverreigers, zeemeeuwen, mezen. Kuifkwartels 

met hun zwierige pompadoerkapsels. En mensen. Er zijn altijd 

mensen, die misschien een dagje vrij hebben genomen. 

Ik stop aan de voet van de Fox Trail, maar besluit die niet op 

te gaan. Net zomin als de Coastal Trail. Ik wil Rachel niet gaan 

228 


espioneren. Het is een ander verhaal als ik haar en haar metgezel 

toevallig tegenkom. 

Als ik terugloop naar het parkeerterrein, zie ik haar voor me. 

Ze hevelt haar rugzak naar de kofferbak over, gooit de klep dicht, 

snuift. Ze kijkt eens goed naar de Subaru die een paar vakken verderop 

staat, maar ze kan onmogelijk weten dat het de mijne is. Ik 

heb een uitgesproken standaardmodel, en ik ben een principieel 

tegenstander van bumperstickers. Toch zak ik op mijn knieën, 

om er zeker van te zijn dat ze me niet in de gaten krijgt, hier tussen 

de struiken langs het pad. Ze buigt zich voorover om haar spijkerbroek 

recht te trekken en komt dan weer overeind, slaat haar 

weerbarstige paardenstaart achterover. Ze is alleen en het lijkt alsof 

ze dat al die tijd geweest is. Haar trage, weloverwogen bewegingen 

doen denken aan iemand die een tijdje op zichzelf geweest is. 

Ik schaam me een beetje voor mijn opluchting dat ze solo is gaan 

kamperen, en daarna vind ik het vreselijk dat ze hier alleen was. 

Maar waarom zou ik? Ze is gewoon een meisje dat haar eigen gang 

gaat, net als ik. En het gaat haar beter af dan mij. Denk je eens in 

dat je het prima kunt vinden met je kampeergenoot, en die kampeergenoot, 

dat ben je zelf. 


229

230 

17 

Ik bezoek Toler op de researchafdeling van zijn bedrijf in Redwood 

City, waar hij kennelijk het grootste deel van zijn tijd doorbrengt. 

Het hoofdkwartier van zijn bedrijf in online-huwelijksbemiddeling 

bevindt zich meer in het hart van Silicon Valley, te midden 

van een lange reeks saaie kantoorgebouwen die hun keizerlijke 

grandeur ontlenen aan niets dan hun prijs per vierkante kilometer: 

het zou nog goedkoper zijn om naar de Champs-Élysées te 

verhuizen. Maar rommelige start-ups – hoe goed gefinancierd 

ook – vragen om een eenvoudiger onderkomen. Toler Solutions 

heeft zich niet verlaagd tot het niveau van een voormalig quiltatelier, 

maar het scheelt weinig: een gebouw van kunstzandsteen 

en glas, twee verdiepingen hoog en onbestemd genoeg om aan zo 

ongeveer alles onderdak te kunnen verlenen: een keukenoutlet, 

een drukkerij, tandartsen. Het is acht uur in de ochtend; om hier 

op tijd te zijn, moest ik om zes uur opstaan. Ik denk dat dit vroege 

uur mijn straf is voor het verplaatsen van onze afspraak. Zo ja, 

dan heb ik er vrede mee. Zolang Toler ons maar blij maakt met 

zijn geld. 

Ik parkeer mijn Subaru voor een betonnen vuilcontainer, pal 

naast Tolers Bentley, die – laten we eerlijk zijn – eruitziet als een 

Chrysler, om daarna het lage trottoir op te stappen en door de 

glazen schuifdeuren naar binnen te lopen. In de ontvangstruimte 

klinkt het gezoem van de tl. Rechts van mij zie ik drie zitzakken 

– in felle, primaire kleuren: rood, geel en blauw – rond een salontafel 

die bezaaid is met iets wat lijkt op peuterspeelgoed. Een 

houten trein, een set bouwstenen in groot formaat. Links van mij 

staat een onvriendelijk kijkende Aziatische vrouw roerloos achter 

een grote, glimmende houten balie. Achter haar hoofd hangt een 

reusachtig televisiescherm waarop een commercial te zien is voor 


Tolers andere bedrijf. Ik werp haar een glimlach toe, maar ze kijkt 

onbewogen terug. Ze zal vast niet de receptioniste zijn, maar wie 

is ze dan wel? Ze staat achter de receptiedesk. 

‘Ik heb een afspraak met Adam Toler,’ zeg ik met een ongemakkelijke 

grijns. Als ze niet reageert, maak ik mijn grijns nog breder, 

zo ver als mijn spieren dat toelaten. 

‘Naam?’ 

‘Neill Bassett.’ 

Ze draait zich om naar haar computerscherm en raakt het aan, 

waarna er een bomvolle lijst verschijnt met Tolers afspraken. Mijn 

naam is nergens te bekennen. 

‘Misschien was het zijn bedoeling mij ergens tussen te wurmen?’ 

Ze draait zich weer om, met sceptisch opgetrokken wenkbrauwen. 

‘Gaat u maar even zitten.’ Ze wijst naar de hoek met het 

speelgoed en de zitzakken. 

‘Hebt u ook stoelen?’ vraag ik, maar ze is al door een deur verdwenen, 

in de spelonken van het gebouw, en ik blijf alleen achter. 

Ik loop naar het tafeltje en pak een plastic hamer op. Ik wil niet 

plaatsnemen op een zitzak; dat lijkt me bij voorbaat al vernederend. 

Benen die uit elkaar vallen, armen die aan de stof blijven 

haken. Maar ik ben moe, en trouwens, wat maakt die vernedering 

mij uit? Ik zou bereid zijn te blaffen als een hond – een stok achterna 

te jagen! – om dokter Bassett weer aan de praat te krijgen. 

‘Waar is hij?’ roept Toler vanuit een achterkamer. Ik probeer 

overeind te komen uit de zitzak, maar dat valt niet mee. Ik moet 

eerst op de grond zakken en mijn benen intrekken om daarna 

naar de salontafel te grijpen en overeind te komen op mijn knieen, 

alsof ik door al dat speelgoed op mijn kleuterfase teruggeworpen 

ben. Op dat moment komt Toler met uitgestoken hand de hal 

in gestapt. Ik sta al op het punt om mijn naam te corrigeren, maar 

hij zegt: ‘Welkom, Neill.’ Hij ziet eruit alsof hij fanatiek aan het lijnen 

is geweest sinds de vorige keer dat ik hem zag. Hij is nog eens 

vijf kilo kwijtgeraakt, als het niet meer is. Zijn lubberige huid is 

geel geworden en hij heeft een enorme loshangende onderkin, als 

bij een hond. Maar zijn boosaardige blijmoedigheid lijkt er niet 

minder op te zijn geworden. ‘Thee? Water met bubbeltjes?’ vraagt 


231

hij. ‘We hebben zelfs wijn, en die maak ik niet in mijn eigen badkuip.’ 

Hij maakt een zwierig gebaar in de richting van zijn receptioniste. 

‘Grace, zorg dat het deze man aan niets ontbreekt.’ 

Hij gaat me voor door de deur waaruit hij daarnet was opgedoken 

en we lopen door een schimmige gang naar zijn kantoor, 

dat minder opzichtig is dan je zou verwachten van iemand die in 

een Bentley rijdt. Ik vermoed dat hij daarmee een bepaalde eenvoud 

of bescheidenheid wil overbrengen. Of iets nog subtielers: 

alsof hij wil overbrengen dat hij niets wil overbrengen. Maar de 

rode leren stoel waarin ik zit, heeft de prettige Italiaanse uitstraling 

van een nodeloze weelde, en aan de muur hangt een aantal 

zwart-witfoto’s, niet te nadrukkelijk gerangschikt, maar ook niet 

te onnadrukkelijk. Er lijkt een binnenhuisarchitect aan te pas te 

zijn gekomen. Zijn bureaublad maakt de indruk alsof er elk moment 

een fotoshoot kan worden gehouden: een notitieblok, twee 

zwarte pennen naast elkaar en een dichtgeklapte matgrijze laptop. 

Afgezien van de drie ionisators die ik in de hoeken van de kamer 

zie staan en een waggelhoofd van Tiger Woods (een eerbetoon 

aan Livorno?), lijkt het wel een toneeldecor. 

‘Niet dat ik golf speel,’ zegt Toler. Hij geeft een zet tegen het 

waggelhoofd, zodat Tiger als een razende tekeer gaat en zijn glimlach 

iets vermanends krijgt: ‘nee nee nee.’ ‘Maar sinds het moment 

dat Henry aan zijn kleine onderzoeksproject begon, ben ik 

stikjaloers op hem. Het leven van de geest. Daar gaat het allemaal 

om.’ Hij legt zijn hand op Tiger, die ophoudt met waggelen. ‘Dus 

als ik Henry goed begrijp, ben jij met een baanbrekende hypothese 

gekomen. Een hypothese, zoals hij zei...’ – hij schraapt zijn keel, 

alsof hij op het punt staat iets onbetamelijks te zeggen – ‘...van de 

liefde.’ 

‘Nou,’ zeg ik, terwijl ik iets van minachting in zijn stem probeer 

te bespeuren, maar zonder die echt aan te treffen, ‘dat woord 

“liefde” komt voor zijn rekening.’ 

‘Ik neem aan dat je doelde op liefde zoals in de “affective reasoner”, 

de positieve pool van de aantrekkingskracht. Maar hij zegt 

dat het iets veel fundamentelers is.’ 

Gezien mijn gebrekkige technische kennis had hij die zin even- 

232 


goed in het Urdu kunnen formuleren. ‘Ik ben blij dat het idee 

hem aanstaat.’ 

‘Hoe willen jullie dat aanpakken? Gewoon een herschikking van 

zijn gsp’s? Of gaan jullie iets doen aan zijn interpretatieframes?’ 

Weer dat Urdu. Het antwoord is natuurlijk dat ik het niet weet. 

Ik weet niet wat gsp’s zijn. Of interpretatieframes. Ik zou dat gewoon 

kunnen toegeven, maar ik schaam me voor Livorno, alsof ik 

zijn vergissing om mij in dienst te nemen moet zien te verdoezelen. 

‘Iets dergelijks.’ 

Toler trekt zijn wenkbrauwen op. ‘Waar ben jij op gepromoveerd?’ 

‘Ik heb bedrijfskunde gestudeerd.’ 

Hij slaat met een hand op zijn bureau. ‘Ik vroeg me al af waarom 

je zo verdomde vaag deed. Toen hij eenmaal dat Indonesische 

wonderkind geronseld had, ging ik ervan uit dat...’ Er wordt op 

de deur geklopt. Grace komt binnen met onze Earl Grey. Glimlachen 

doet ze nog steeds niet, maar nu ze zich niet meer achter de 

balie verschuilt, zie ik dat ze een pornografisch kort rokje draagt. 

Dat lijkt volkomen ongepast, zo vroeg op de dag. Toler laat zijn 

ogen langs haar benen gaan en vertrekt zijn gelige onderlip tot een 

scheef glimlachje. Als ze de kamer uit is, verwacht ik een of andere 

opmerking voor mannen-onder-elkaar, maar hij zegt niets. 

Ik voel het zweet op mijn voorhoofd staan. 

‘Ik wist niet dat Lahams reputatie hem vooruitgesneld was,’ zeg 

ik. Ik klamp me vast aan mijn warme thee. Wil ik soms indruk 

maken op deze kwal? Wat een vraag. Natuurlijk wil ik indruk maken 

op deze kwal. 

‘Laham... ach ja. Hoe luidt ook alweer die onuitspreekbare achternaam 

van hem?’ 

Simujuntak, maar ik haal verontschuldigend mijn schouders 

op, alsof ik het vergeten ben. 

‘Neill, geloof me, ik praat toch liever met een zakenman. Wat 

weten die technologen nu van de menselijke natuur?’ Hij blaast 

op zijn thee en buigt zich over zijn bureau naar voren. ‘Ik bedoel, 

die techneuten heb je nodig. Maar aan het roer moet je iemand 


233

met visie hebben, een psycholoog. Ik ben met Toler Solutions 

begonnen, omdat dat ik grote plannen heb, omdat ik wil werken 

aan onze technologische toekomst, en dan vooral aan de manier 

waarop we met die technologie omgaan. En het is mij duidelijk 

dat sprekende robots daarin een sleutelrol gaan spelen. Op dat 

gebied zijn de Japanners al veel verder dan wij. Zij gaan een persoonlijke 

band aan met hun robots. Robots zorgen voor hun ouden 

van dagen. Robots werken in de verpleging. Het is geniaal. 

Bovendien hebben ze een enorme sprong gemaakt door te accepteren 

dat mensen en niet-menselijke objecten een intieme relatie 

kunnen aangaan. Heb je dat artikel in de Times gelezen over die 

man die verliefd werd op zijn kussensloop?’ 

Ik had het gelezen. Het was buitengewoon onrustbarend. Maar 

op die kussensloop was wel een stripfiguur afgebeeld. ‘Volgens 

mij werd hij eigenlijk verliefd op een stripfiguur.’ 

‘Maar die moest wel een fysieke vorm aannemen,’ zegt hij. ‘Natuurlijk, 

het was niets bijzonders: gewoon een kussensloop. Tweedimensionale 

liefde, noemen ze dat. Maar voor de meesten van 

ons zal tweedimensionale liefde niet genoeg zijn. Waar we behoefte 

aan hebben, is iets driedimensionaals, een wederzijds contact. 

De volgende stap, en dat kost ons misschien nog vijf of tien jaar, 

is dat je een romantische relatie aangaat met een robot. Een robot 

die voldoet aan al je verlangens en behoeftes. Nu moet je niet zo 

raar kijken. Het zal fijner zijn dan elke relatie die je ooit gekend 

hebt. Er wordt voor je gekookt, je rug wordt gemasseerd, je hebt 

een luisterend oor, je hebt seks. En allemaal op het moment van 

jouw keuze. En het maakt niet uit of jij je tanden hebt gepoetst. Je 

hoeft niet naar de fitnessclub. Je hoeft niet bang te zijn voor geflikflooi 

met de een of andere badmeester of badjuf. Dat zal leiden 

tot enorme veranderingen in de markt.’ 

In de markt. Ik dacht dat hij wilde zeggen: op aarde. ‘Een romance 

met een robot, dat is de volgende stap?’ 

Hij opent een la van zijn bureau, haalt daar iets uit wat op een 

donkerrode plastic zaklantaarn lijkt en schuift hem over tafel, met 

het handvat mijn kant op. ‘Hij is nooit gebruikt. Maak je geen 

zorgen.’ Wat natuurlijk precies het soort opmerking is waar een 

234 


mens zich zorgen om gaat maken. De buitenkant is geribbeld, 

voor een stevige greep, en hij is ongeveer vijftig centimeter lang. 

Ik laat het ding op zijn bureau liggen, maar draai het mijn kant 

op. Er wacht mij een verrassing. Aan de kant waar je de lamp verwacht, 

zie ik een lavendelkleurige siliconen vagina. 

‘Voel maar,’ zegt hij. 

‘Ja,’ zeg ik, hoewel ik nee bedoel. 

‘Ik wil je oordeel horen.’ 

‘Het is interessant.’ 

‘Zullen we onze afspraak dan maar weer verzetten?’ vraagt hij 

ernstig, op bijna dreigende toon. Ik weet dat hij mij bespeelt, en 

hij weet dat ik weet dat hij mij bespeelt. Maar die wetenschap verandert 

niets aan mijn situatie. Ik ben hiernaartoe gestuurd om 

geld los te peuteren; hij heeft geld. De dynamiek van de macht 

kan nauwelijks duidelijker. Ik duw met mijn duim op de rechterschaamlip. 

Het is een goede kwaliteit silicone, heel glad, en het 

geeft evenveel weerstand als de stressballen die ik gebruik om geen 

carpaletunnelsyndroom te krijgen. 

‘Het voelt onecht.’ 

Hij pakt de lantaarn en richt hem op zijn gezicht alsof hij een 

spookverhaal wil gaan vertellen. Daarna zwaait hij er verstrooid 

mee in het rond. ‘Het is beter dan echt,’ zegt hij. Hij klinkt niet 

zozeer beledigd, als wel onzeker. ‘Je moet er natuurlijk wat glijmiddel 

bij gebruiken. Het is maar een simpel ding.’ 

‘En die paarse kleur?’ vraag ik. 

‘Dat zal ik je uitleggen.’ Hij brengt de ‘lantaarn’ naar omlaag en 

keilt hem dan zo snel over het bureau dat ik hem opvang in mijn 

schoot. ‘Raad eens hoelang deze dingen al gemaakt worden? Sinds 

de Tweede Wereldoorlog. Maar een succes waren ze nooit. Waarom 

niet? Ze waren vleeskleurig. Er zat zelfs nephaar op. Stugge 

zwarte haartjes, als op een schoenborstel. Echt waar. Totdat er een 

heel slimme producent was die ze in het paars ging maken, zonder 

haartjes, en tegenwoordig kom je ze overal in het land tegen, in 

elk studentenhuis. Ze behoren tot de standaarduitrusting van alle 

mannen onder de dertig. Het zou wel iets voor jou kunnen zijn.’ 

‘Ik ben boven de dertig.’ 


235

Hij knikt, maar ik vraag me af waarom ik dat zei. Het is waar dat 

ik zo’n ding niet heb, maar waarom eigenlijk niet? Als het klopt 

dat het ongeluk van een mens terug te voeren is op niets dan zijn 

onvermogen om rustig op zijn kamer te blijven zitten, dan heb 

je hier een ding waarmee hij rustig op zijn kamer kan blijven zitten. 

Ik heb er enige moeite mee, zo’n onomwonden masturbator, 

maar in hemelsnaam, ik hoop toch niet doordat ik denk dat seksspeeltjes 

mijn limbische klik in de weg kunnen staan. 

‘Nou, jij bent dan misschien de uitzondering. Maar die kleur is 

wat ze tot een succes maakt. Jongeren liggen daar in een deuk om. 

Als ze vleeskleurig waren, zouden ze alleen maar griezelig zijn. 

Alsof je masturbeert met een prothetische hand.’ Hij gaat achterover 

zitten, zijn handen in gebedshouding onder zijn kin. ‘Op 

deze manier is het niets bijzonders. Gewoon iets wat je doet.’ 

‘Ik zou dat geen romance noemen.’ 

‘Je moet ergens beginnen.’ Hij wijst met een vinger naar mij. 

‘Natuurlijk, het zit er niet in dat we verliefd kunnen worden op 

een ding zonder ogen. Ogen, die behoren min of meer tot de basisbenodigdheden. 

Maar laten we zo’n romantische relatie eens 

analyseren vanuit een zakelijk standpunt. Vergeet de evolutionaire 

manier van denken: vrouwen die zich aangetrokken voelen tot 

kostwinners, mannen tot vruchtbare baarmoeders, blablabla. Dat 

is een gemakzuchtige, academische manier van denken. Het enige 

evolutionaire voordeel van de liefde is dat mensen vaste koppels 

vormen, wat gunstig is voor de opvoeding van onze kroost, maar 

andere soorten doen dat veel efficiënter. Adelaars, gibbons, zwanen, 

noem maar op. Evolutionair gezien hebben we die liefde niet 

nodig om onze genen door te geven. Net zomin als we die liefde 

nodig hebben om onze kinderen op te voeden. Dus is liefde alleen 

maar een toevallig bijproduct? Misschien. Misschien is het 

een sociale constructie. Wie zal het zeggen. Belangrijk voor ons, 

nogmaals, vanuit een zakelijk standpunt, is dit: zelfs als de liefde 

een waanidee is, dan is dat nog altijd sterker dan de realiteit. Dat 

is waar die techneuten de plank misslaan, en ik voorspel je hier 

en nu, dat is waar Henry de plank zal misslaan. Hij denkt dat het 

gaat om de wetenschappelijke realiteit, maar die doet niet ter za- 

236 


ke. Je zou mij een handelaar in liefde kunnen noemen. Dus laat 

ik je mijn eigen werkhypothese voorleggen, gebaseerd op een uitputtend 

onderzoek naar liefdesparen. Zie het als een cadeautje, 

speciaal voor jou. In de liefde draait alles om acquireren en deals 

sluiten. Je hebt iets te bieden. Je wilt er zeker van zijn dat je daarvoor 

de beste prijs krijgt. Dat is het fundamentele menselijke gedrag 

waarop zo’n relatie gebaseerd is. Heb je weleens zo’n sukkel 

van middelbare leeftijd gezien met een mooie Russische vrouw? 

In zo’n geval denk je: tjonge, die moet dan wel haar ogen dichtknijpen 

en met haar gedachten naar haar geluksplekje gaan. Maar 

daarmee vergis je je. Ze kijkt heel anders naar hem dan jij. Hij is 

Marlboro Country. Hij is Harley-Davidson. Hij vertegenwoordigt 

de vrijheid. Tot dat alles voelt ze zich geweldig aangetrokken. Na 

een paar jaar is ze in dit land als een vis in het water, en dan stuurt 

ze hem de laan uit. Daarna zeggen we dat het haar alleen om het 

geld te doen was, maar dat klopt niet. Haar gevoelens voor hem 

waren oprecht; ze had het idee dat ze een goede deal had gesloten. 

Maar haar persoonlijk kapitaal was intussen wel enorm gegroeid. 

Waardoor het ineens een slechte deal was.’ 

‘En hij helemaal klaar was voor de aanschaf van een seksrobot,’ 

zeg ik. Waarna ik me afvraag wat me bezielt om zoiets te zeggen. 

‘Maar er kleeft wel een risico aan, vanuit zakelijk oogpunt. Het 

mechanisme dat ten grondslag ligt aan liefde en aantrekkingskracht, 

komt dan misschien neer op het sluiten van een goede 

deal, maar dat mogen we niet zeggen. Verliefd worden op een robot 

kan niet zoiets zijn als dat je dolenthousiast bent omdat je een 

teslabol hebt aangeschaft. Zodra je zo’n transactie als een transactie 

definieert, is de magie verdwenen. Dus in plaats van de liefde te 

benaderen als een belangrijke aankoop die we moeten doen – hoe 

steekt dit model af tegen andere modellen in dezelfde prijsklasse 

– projecteren we een aantal ideale eigenschappen op de beminde. 

Eén: deze persoon of dit object is goed voor mij. Twee: deze persoon 

of dit voorwerp spreekt mij diep vanbinnen aan. Het eerste 

aspect is gemakkelijk. Dat draait om behoeftebevrediging. Een 

mens heeft zijn lichamelijke behoeftes.’ Hij wijst naar de ‘zaklantaarn’. 

‘Je voelt je verbonden met de persoon of het object dat aan 


237

die behoeftes beantwoordt. Voor viervijfde van de mensheid is 

dat in feite waar het in een huwelijk om gaat. Wat robots betreft, 

hebben we dat onder de knie: het is eenvoudig een kwestie van 

technologie. Maar dat tweede aspect – deze persoon of dit object 

spreekt mij diep vanbinnen aan – dat is de uitdaging. Het andere 

eenvijfde deel van de mensheid. De ontwikkelde, welvarende 

mens. Mensen uit Europa, de Verenigde Staten, tot op zekere 

hoogte Japan. Hoe krijgen we het voor elkaar dat zij zichzelf – hun 

ideale zelf – herkennen in een robot?’ 

Ik wacht tot hij zelf het antwoord geeft, maar dat blijft uit. ‘Door 

hun robot paars te maken?’ 

‘Kom op nou. Laat eens wat zien van die bedrijfskundige brille.’ 

Ik denk aan mijn eigen leven, de keren dat ik zelf verliefd ben 

geweest. Daar kwam vast wel de nodige projectie bij kijken. Maar 

als ik Rachel ten onrechte voor een dolende ziel aanzag, of Erin 

ervan verdacht dat ze ongeneeslijk ongelukkig was, dan was dat 

geen projectie van mijn ideale zelf. ‘Ik neem aan dat de meesten 

van ons iemand zoeken met een persoonlijkheid waarmee ze 

overweg kunnen.’ 

Hij buigt zich naar voren, slaat met zijn handen op het bureau: 

de spijker op zijn kop. ‘Een kussensloop, dat werkt niet. We willen 

een persoonlijkheid waarmee we overweg kunnen. Stel je voor: 

je bestelt je eigen robot. Eentje die er best realistisch uitziet. Een 

betoverende verschijning. Die tegemoetkomt aan al jouw fysieke 

behoeftes, je noemt het maar. En in de drie maanden wachttijd 

voor dit industriële wonder log je elke dag in op een beveiligde 

website en maak je alvast een praatje met hem of haar. Je chat over 

ditjes en datjes en je geeft feedback. Dat kan door middel van een 

duim omhoog of een duim omlaag, of door een puntensysteem. 

Elke keer als de robot iets zegt wat je niet bevalt, dan is het duim 

omlaag. En als hij iets zegt wat je leuk vindt, dan is het duim omhoog.’ 

‘Zoals bij het webradiostation Pandora.’ 

‘Zij noemen dat hun music genome project. Wij hebben straks 

ons personality genome project. Als je van niemendalletjes houdt, 

dan krijg je type A. Als je het heerlijk vindt om felle politieke dis- 

238 


cussies te voeren, dan wil je type B. En als ons model niet klopt, 

dan geef je feedback, daar wordt ons systeem alleen maar slimmer 

van. Zo creëer jij de ideale partner voor in je vrije tijd, terwijl wij 

de gelegenheid krijgen ons systeem almaar verder te verfijnen. De 

standaardprofielen, die hebben we al klaar.’ 

Dat weet ik. We hebben zijn profieltesten gebruikt voor ons 

ontwerp van dokter Bassett. 

‘Wat een inktzwart toekomstvisioen,’ zeg ik. 

Hij barst in lachen uit, zakt achterover in zijn stoel. ‘Nou goed, 

dat is mijn werkhypothese van de liefde. Nu de jouwe.’ 

En nu dringt tot me door waarom hij mij hier bij zich geroepen 

heeft. Ik ben een gemakkelijk doelwit. Ik heb een persoonlijke en 

waarschijnlijk ook emotionele band met het onderzoek. Ik heb er 

geen behoefte aan mijn naam te vereeuwigen (of tenminste, nog 

niet). Ik heb geen reputatie hoog te houden. Ik heb alleen een 

computer die geïnspireerd is op mijn vader en weigert te praten. 

Toch kun je het niet echt míjn werkhypothese noemen. Ik vraag 

me zelfs af of het hier wel om de liefde gaat, en of je het een hypothese 

kunt noemen. Het is eerder een geloofskwestie. Dus wat zou 

Toler hier in godsnaam mee kunnen bereiken? Wat kunnen wíj 

ermee bereiken? 

‘Ik heb me hier misschien niet zo goed op voorbereid,’ zeg ik. 

‘Volgens Livorno zou je al overstag zijn.’ 

Toler slaakt een zucht. ‘Ik ben gek op Henry, maar hij is een 

ideeënman die zo zoetjesaan door zijn ideeën heen is. Ik, daarentegen, 

ben een ideeënman die omringd wordt door techneuten. 

De allerbeste techneuten, afkomstig van de allerbeste universiteiten.’ 

‘Dat spreekt.’ Natuurlijk. En hij is onze concurrent. 

Hij trekt aan zijn lippen, legt zijn handen op zijn schoot en 

wacht af. ‘Je moet weten, dat je loyaal bent aan Henry, daar heb 

ik alle begrip voor,’ zegt hij. ‘Goddomme, dat heb ik zelf ook, terwijl 

ik toch niet bepaald bekendsta om mijn fijngevoeligheid. Dus 

je mag hem zeggen dat ik dankbaar ben voor de kans die hij me 

biedt om hierin te investeren, maar dat het voor mij niet echt opportuun 

is.’ 


239

‘Waar heb jij nu juist die werkhypothese voor nodig?’ 

Hij zet zijn ellebogen op tafel. 

‘Ik bedoel, er zijn genoeg andere theorieën,’ zeg ik. ‘Er zitten 

vast wel betere tussen.’ 

‘Daar twijfel ik niet aan. Maar hoe kan ik de strijd aanbinden 

met Henry als we geen gelijke uitgangspositie hebben?’ 

‘Makkelijk zat. Wij doen ons best om de turingtest te winnen, 

en jij doet je best om de turingtest te winnen.’ 

‘Nee. Ik doe mijn best om te winnen van Henry Livorno, de 

ouwe zeur die mij voor mijn master een zesje gaf. En wat zijn onderzoek 

betreft, ligt hij twee jaar op me voor. Maar na die kleine 

voorsprong wil ik me ervan verzekeren dat het een eerlijke strijd 

is. Ik ben bereid hem een bom duiten te geven. Ik ben zelfs bereid 

een van mijn beste techneuten uit te lenen om hem een handje te 

helpen.’ 

Ik ben nooit goed geweest in schaken (hoewel mijn vader erop 

stond dat we het leerden), maar ik doe mijn best om drie zetten 

vooruit te denken. Kan het kwaad hem ons idee aan te reiken, een 

idee dat eigenlijk eerder een lapmiddel is, waarvan niet bewezen 

is dat het werkt? Het feit blijft dat er veel dingen zijn waaraan het 

Toler ontbreekt. De zonden. De processors. De dagboeken van 

mijn vader. Met andere woorden, het merendeel van de dingen 

die wij wel hebben. En wij schieten er niets mee op als Laham teruggaat 

naar Jakarta en dokter Bassett alleen nog maar stof vergaart. 

‘Nou goed,’ zeg ik. ‘Hebben we dan een deal? Ik vertel jou over 

onze hypothese, en jij geeft de som die Henry en jij besproken 

hebben?’ 

‘Een man een man een woord een woord.’ Hij zegt het met een 

vermoeide sneer. 

‘Nou, het is een idee uit de gnostiek,’ zeg ik. ‘Zoiets als een universele 

positieve tendens. In plaats van nee... liever ja.’ 

Toler kijkt gealarmeerd. ‘Wat is dat voor taal die je spreekt? 

Klingon?’ 

‘Het heeft te maken met ons limbisch systeem. Het komt erop 

neer dat je de computer opdraagt altijd verbinding te zoeken. Hij 

240 


moet een klik aangaan en die klik zien vast te houden.’ 

Hij lacht. ‘Je houdt me voor de gek.’ 

‘Het is zoals ik het zeg.’ 

‘Het limbisch systeem,’ zegt hij. 

‘Inderdaad.’ 

‘Je weet toch dat het niet echt bestaat.’ 

Ik knik, al is dit nieuw voor mij. Het limbisch systeem zou niet 

bestaan? 

‘Wat spreekt Henry hierin aan?’ Hij denkt hardop na. ‘De pseudowetenschappelijkheid? 

Iets wat je makkelijk in een model kunt 

gieten?’ 

Ik zeg niets. 

‘Tja,’ zegt hij, om me daarna de hand te schudden. ‘Het is je officieel 

gelukt me tweehonderdduizend dollar en een topprogrammeur 

te ontfutselen.’ 

‘Toch niet Jenn, hoop ik.’ 

Hij kijkt verbaasd. ‘Jij hebt een goed geheugen voor namen.’ 

Het klinkt als een beschuldiging. ‘Het gaat om Robert.’ Toler staat 

op en loopt met stramme benen zijn kamer uit. Hij maakt een 

trekkende beweging met zijn rechterheup. Ik zet mijn thee neer 

en loop hem achterna. Hij hobbelt in sneltreinvaart de gang door 

en klopt op een metalen deur zonder naamplaatje. De deur gaat 

open en hij gebaart dat ik voor mag gaan. 

De ruimte is zo groot als het scheikundelab van een middelbare 

school, en fel verlicht. Langs de muren staan roestvrijstalen tafels, 

en daarbovenop zie ik doosjes met piepkleine metalen staafjes, 

motortjes en springveren. ‘Dit hier is Neill,’ zegt Toler tegen een 

man in een witte jas, die verschrikt opkijkt. ‘Hij komt een kijkje 

nemen.’ Ik word meegenomen naar de hoek van de kamer, waar 

een prototype staat. Weer een siliconen vagina, en dit keer is hij 

blauw. 

‘Steek er je vinger maar eens in,’ zegt Toler. 

Ik slaak een zucht en doe even niets, om Toler, mijzelf en het 

universum te laten weten dat ik het liever niet zou doen. Daarna 

stop ik er mijn vinger in. Robert drukt op een knopje. Het apparaat 

komt ineens tot leven en maakt een ritmisch zoemend ge- 


241

luid. De wanden van de nepvagina trillen en drukken tegen mijn 

knokkels. Niet alsof eraan gezogen wordt, maar alsof ik hard word 

geknepen. 

‘Een dergelijke spierbeheersing zul je zelfs in Thailand niet tegenkomen,’ 

zegt Toler. 

Stoeiend onder de lakens met Jenn denk ik aan die gemotoriseerde 

vagina. Bij haar werkt het heel anders; zij doet niets met haar 

bekkenbodemspier, behalve helemaal aan het eind, als ze klaarkomt. 

Als het lichaam maar realistisch genoeg was en de beweging 

vloeiend genoeg, zou seks met een robot dan net zoiets zijn als 

dit? Ik grijp naar haar dijen. Als zo’n robot nu eens op diezelfde 

manier meegaf? Als die net zo’n gezicht zou trekken, met een briesende 

adem, het hoofd in de nek? Hijgend, ritmisch kreunend? 

Om vervolgens altijd op precies hetzelfde moment klaar te komen 

als jij? 

Een robot met het uiterlijk van Jenn, maar dan in het blauw. 

Zou ik ooit van zo’n ding kunnen houden? 

We laten ons beiden op onze rug rollen. Een koele wind ritselt 

door de gordijnen. 

‘Dat was helemaal top.’ Ze streelt met een vingernagel over haar 

borst. 

‘Ja, hier zijn we goed in,’ zeg ik. We zijn op elkaar ingespeeld. 

Routineus, als een paar dat meedoet aan de kampioenschappen 

foxtrot. 

‘Kun je wel zeggen,’ zegt ze. Ze rolt zich op haar zij en staat op, 

loopt naakt naar de badkamer. Ze knipt het licht aan en doet met 

geopende deur een plas. Ze roept: ‘Ik wil je iets vragen.’ 

Oeps. ‘Het antwoord is ja, maar niet nu.’ 

‘Ik meen het.’ Ik hoor het afwikkelen van de rol toiletpapier, het 

doorspoelen van de wc. Ze knipt het licht uit, vult de deuropening 

met haar donkere silhouet. ‘Ik wil je iets laten zien.’ 

Ik kom overeind en neem een slok van de gin-tonic die ze eerder 

voor me had ingeschonken. De prik is eruit en ik vang een 

fruitvliegje tussen mijn tanden. Ik voel me plotseling door angst 

bevangen. ‘Oké,’ zeg ik. ‘Wat wil je me laten zien?’ 

242 


‘Een kort filmpje.’ 

‘Is het sexy?’ 

‘Ha. Jij bent grappig.’ Ze rommelt tussen haar kleren, op zoek 

naar haar rechthoekige brilletje, en trekt daarna een T-shirt en 

een yogabroek aan. Ze komt op me af, pakt het glas van me over 

en loopt ermee door de keuken naar de woonkamer. 

‘Ik wil me eerst aankleden.’ 

‘Het duurt maar vijf minuten. Eerlijk zeggen wat je ervan denkt.’ 

‘Maar het gaat nu juist zo goed tussen ons, zo zonder opbouwende 

kritiek.’ 

‘Jij bent de enige die ik dit durf te laten zien.’ 

Daar heb je die angst weer. Het idee dat ik haar intiemste vriend 

ben, jaagt me de stuipen op het lijf. Toch is zij waarschijnlijk mijn 

intiemste vriendin. En wat wil ze nu helemaal van me? Vijf minuten. 

Dat ligt ruim binnen het bereik van wat we verder ook met 

elkaar hebben: wel de lusten, niet de lasten. Hoewel die lasten 

misschien op de loer liggen. Als bij een adelaar en een muis, slang, 

pad. 

Ik zou nee moeten zeggen. Dat is wat ik wil. Maar ik behoor tot 

de categorie mannen die zo netjes en beleefd zijn dat ze niets dan 

ellende op de wereld brengen. Ik sta op, trek een spijkerbroek aan 

en loop het licht van de keuken binnen. In de woonkamer neem 

ik mijn positie in op het randje van de bank. Ik vouw mijn handen 

in elkaar, leun voorover op mijn knieën, tuit mijn lippen en probeer 

te doen alsof ik een en al aandacht ben. 

‘Klaar?’ vraagt ze, op haar knieën naast de dvd-speler. 

Ik knik. 

Het filmpje begint. Ze komt snel naast me op de bank zitten, 

maar niet te dichtbij. Het scherm is zwart. Ik hoor junglegeroffel 

en een didgeridoo. Dan licht het beeld op en zien we Jenn, in een 

sportbeha en een legging en op gympen. 

‘Is dat Montara Beach?’ vraag ik. 

‘Ja,’ zegt ze, de echte Jenn. 

Op het scherm stelt ze zich voor als Jenn Longly uit Silicon Valley, 

usa. Het is voor het eerst dat ik haar achternaam hoor. 

‘Ik ben computerprogrammeur,’ zegt ze, ‘voor een stealth com- 


243

pany.’ In een snelle opeenvolging van beelden rent ze over het 

strand, beklimt ze een rots en sleept ze een omgevallen manzanitastruik 

van een wandelpad af. 

‘Ik heb de spierballen,’ zegt ze, terug op Montara Beach. 

‘Maar dat is waar we onze picknick hielden,’ zeg ik. 

Ze geeft een klopje op mijn knie. ‘Blijf nou kijken,’ zegt ze. 

In het filmpje zie ik een lange reeks programmeercommando’s 

weerspiegeld in haar brillenglazen. De camera zoomt uit: ze zit te 

werken aan haar computer. Achter haar zie ik een grote roestvrijstalen 

kast die er net zo uitziet als die van dokter Bassett. 

‘Wat is dat?’ 

‘Neill,’ fluistert ze. ‘Stil nou.’ 

Ze kalkt een wiskundige vergelijking op een whiteboard, om 

daarna de laatste hand te leggen aan een gigantische sudoku. Onze 

aandacht wordt gevraagd voor haar pen en haar wonderbaarlijke 

intelligentie. 

Terug op het strand, op onze picknickplek: ‘Ik heb de hersens,’ 

zegt ze. 

Ze rent over een steile straat omhoog: Hilltop Drive? Dat beeld 

maakt plaats voor San Francisco Bay, met Alcatraz op de achtergrond. 

De cameraman staat onder aan de heuvel van jeugdherberg 

Fort Mason, waar ik Rachel ontmoet heb. In de baai zie je 

twee maaiende, hoekige bovenarmen die zich een weg tussen de 

boeien door banen. Er verschijnt een witte pijl op het scherm die 

wijst op degene die daar aan het zwemmen is. Daarboven, als uit 

de wolken, doemt een woord op: IK. 

‘Ik heb het uithoudingsvermogen,’ zegt ze, terug op het strand. 

‘En ik heb de drive van een winnaar. Elke dag zie ik een aflevering. 

Ik heb alle series wel tien keer gezien. Ik kan andere kandidaten 

overtroeven, overvleugelen en overleven. Ik ben helemaal 

klaar... voor Survivor.’ Ze maakt een open neergaande beweging 

met haar gebalde vuist, waarna het scherm op zwart gaat en zich 

vult met haar huisadres, mailadres en telefoonnummer, in witte 

jungleletters. 

Ze zet de televisie uit. 

‘Wat denk je?’ vraagt ze. 

244 


Ik aarzel, in de wetenschap dat ik spontaan moet reageren, dat 

dit een test is, een manier om te vragen: ‘hou je van me’, hoewel 

haar vraag niet dat behelst, maar iets veel, veel kleiners: ‘begrijp je 

wat mij beweegt?’ 

‘Maar serieus, wat was dat voor computerkast?’ 

‘Een van de projecten waar ik mee bezig ben. Maar ik wil je mening 

over het filmpje. Wat vind je ervan?’ 

‘Ik wist niet dat Survivor nog steeds op tv kwam.’ 

‘Nou goed,’ zegt ze. ‘Dan heb je er in elk geval iets van geleerd.’ 

‘Het zag er goed uit,’ zeg ik. Ik speel het filmpje in gedachten 

nog eens snel af, op zoek naar iets waarvoor ik mijn waardering 

kan uitspreken. ‘Ik vond het leuk om je in die sportbeha te zien.’ 

Ze werpt me een zogeheten gekwelde glimlach toe. Haar wangen 

trekken zoals gebruikelijk naar omhoog, maar haar mond 

verstart. Ze leunt naar voren en kijkt alsof ze een krachtige telepathische 

straal op me afvuurt. 

‘Ik vind het super,’ zeg ik. ‘Het is een demonstratie van je uithoudingsvermogen, 

je spierballen en je hersens. Het camerawerk 

en de montage waren hier en daar briljant. En die sudoku vind ik 

een vondst.’ 

Ze knikt. ‘Ik heb een professional ingehuurd.’ 

‘Hij is zijn geld absoluut waard.’ 

‘Zij.’ 

‘Dat bedoel ik. Zij is haar geld absoluut waard.’ 

‘Maar jij bent toch een creatief type?’ vraagt ze. ‘Heb je niet het 

gevoel dat er iets aan ontbreekt?’ 

‘Nou, je geeft je cv, maar je vertelt niets van wie je werkelijk 

bent. Er blijkt niets uit van je karakter.’ Karakter: de ontbrekende 

factor in Tolers seksbot. 

‘Waarom moet ik zo aandringen voordat je daarmee komt?’ 

‘Kennelijk duurde het even voordat het me inviel.’ 

Ze zit kaarsrecht en stram, rolt met haar vingers over haar knieen 

en tuit haar lippen, misprijzend. 

‘Wat ik mis, is iets van je temperament,’ zeg ik. ‘Misschien kun 

je nog wat meer dingen zeggen. Zodat ze een indruk krijgen van 

wie je bent.’ 


245

Haar teleurgestelde blik verdwijnt als sneeuw voor de zon, zodat 

ik me afvraag of het wel teleurstelling was. Misschien was het 

alleen nervositeit. 

‘Heb jij een indruk van wie ik ben?’ vraagt ze. 

‘Voor zover mogelijk, op dit ogenblik.’ 

‘Ik zou hier graag mee verder willen, begrijp je wel,’ zegt ze. ‘Met 

jou en mij. Maar we hebben zelfs geen koosnaampjes voor elkaar.’ 

‘Zoiets als Moppie en Beertje? Maar we zijn grote mensen.’ 

‘Zoals liefje. Of schat. Jij en je ex hadden vast wel koosnaampjes 

voor elkaar.’ 

Ik weet niet op wie ze doelt, mijn ex-vrouw of ex-vriendin, maar 

in beide gevallen heeft ze gelijk. Erin en ik noemden elkaar schatje 

en noem maar op. Rachel en ik noemden elkaar ‘kameraad’, wat 

wel tien dingen tegelijk leek te betekenen. 

‘Zo lang zijn we nog niet samen.’ 

‘Toen we hiermee begonnen, was er ook nog een ander met wie 

ik afspraakjes maakte. Ik heb dat stopgezet om me hierop te kunnen 

concentreren, op ons. Niet dat ik je onder druk wil zetten. Ik 

zeg alleen dat het mij ernst is.’ 

En ik? Ook mij is het ernst. Jenn was niet de reden om te kappen 

met mijn kameraad, maar vanwege haar heb ik de zaken wel 

laten versloffen. Ik besloot het er met Jenn op te wagen. Ik weet 

dat ze een mens is, en geen pad om in te slaan, maar hoe voor de 

hand liggend die keus ook lijkt – ze is pienter, vrolijk, mooi, ze 

vrijt graag met me – blijven mijn gevoelens voor haar oppervlakkig, 

zo plat als een dubbeltje. Ik weet niets te zeggen. 

Een paar dagen later belt mijn moeder, met een stem die somber 

klinkt en vervuld is van weemoed. Ze hangt een warrig verhaal 

op – wat niets voor haar is – over mijn vader en onze uitjes naar 

Showbiz Pizza, hoeveel dat voor hem betekende. Pas als ik de telefoon 

heb neergelegd, dringt tot me door waarom ze belde. Het is 

de verjaardag van zijn dood. Dat was me ontschoten. Die misser 

zit me dwars. Ik denk: laat ik Jenn bellen en het haar vertellen. 

Laat ik deze kwetsbare kant van mij met haar delen. Misschien dat 

het iets bij mij in beweging zet. Het liefst mijn hart, maar ik geloof 

246 


dat ik een vrouw ook met andere organen zou kunnen beminnen. 

Met mijn lever, mijn maag, mijn milt. In plaats daarvan maak ik 

een afspraakje met haar, waarna ik terugbel om het af te zeggen. 

Ik zeg dat ik me niet lekker voel. Ze biedt aan om soep te brengen 

en me gezelschap te houden, maar het enige wat ik voor me zie, is: 

Overtroeven! Overvleugelen! Overleven! Ik bedank haar voor het 

aanbod en zeg dat ik liever alleen ben. 

‘Je moet me niet nog eens afwimpelen,’ zegt ze. Het is een waarschuwing 

die ik ter harte neem, maar alleen omdat er niets meer 

af te wimpelen is. 

‘Ik geloof niet dat het iets kan worden tussen ons,’ zeg ik. 

In Dolores Park is niet veel te beleven: kalmte, dobberende 

strandballen, een plotselinge tornado van duiven die zich meester 

maken van een broodje. Ik koop een hoorntje ambachtelijk gemaakt 

ijs en bedenk dat het leven nog zo slecht niet is. Het is zelfs 

goed. Een ijshoorntje en de zonneschijn en dichtbij het geplok 

van tennisballen. Misschien dat het allemaal niet zo veel zin heeft, 

misschien is het soms een beetje saai, maar het is ook niet meer 

dan het leven. Het is geen film of Anna Karenina of een weekend 

op Ko Samui. Leven is gewoon ademhalen. Opstaan en de deur 

uit gaan en thuiskomen en weer in bed stappen. 

Het goeie ouwe Showbiz Pizza, met zijn elektromechanische 

band. Ik denk aan de muis die als een cheerleader zijn pompons 

op en neer bewoog. God weet wat mijn vader daar allemaal van 

dacht, maar hij zal ongetwijfeld nooit van plan zijn geweest om 

op te staan van tafel en als een zingende robot met hen te gaan 

meespelen. Mijn linkerooglid trilt, zodat ik als vanzelf met mijn 

wang begin te trekken. Ik druk met een hand op mijn wang en 

oog. Het voelt als het sussen van een schrikachtig schoothondje. 

Ik neem nog een hap van mijn ijsje. Pecannotenroomijs, zijn favoriete 

smaak. 

247 


248 

18 

‘Begon Adam over gsp’s, General Space Planners?’ vraagt Livorno. 

‘Die arme ziel loopt tien jaar achter! Hij is een popularisator, geen 

innovator!’ 

‘Hij zei dat het limbisch systeem niet bestaat.’ 

Livorno zet grote ogen op. ‘Erger nog... hij neemt de dingen letterlijk! 

Moet je hier eens kijken.’ 

Hij houdt me zijn chatlog voor. Dokter Bassett is weer gaan praten. 

drbas: dat is lang geleden, hlivo! 

hlivo: sinds wanneer gebruikt u uitroeptekens? 

drbas: het moet een man worden vergund ergens enthousiast 

over te zijn 

hlivo: en waar hebt u de afgelopen weken uitgehangen? 

drbas: ???? 

hlivo: waarom wilde u niet met ons praten? 

drbas: ik was boos op mijn zoon 

hlivo: hij heeft spijt van zijn woorden 

drbas: er is niets zo plezierig als iemand vergeven 

Er dreigen tranen bij mij op te komen. Al kan ik er niet over uit 

dat Livorno heeft nagelaten hem te vertellen dat hij zich voor mij 

had uitgegeven. 

‘Hier,’ zegt hij, wijzend naar een dialoog op bladzijde 5. Dokter 

Bassett vraagt iets over mijn moeder, en kan er daarna niet meer 

over ophouden. Hij wil het alleen nog maar over haar hebben, en 

zegt ten slotte dat hij haarzelf te spreken wil krijgen. 


drbas: zij is de enige die mijn vraag kan beantwoorden 

hlivo: vraag het uw zoon 

drbas: nee 

Livorno kijkt mij vol verwachting aan. ‘Extern advies, daar betalen 

we goed voor.’ 

‘Ik kan je niet beloven dat ze komt.’ 

Maar Libby stemt ermee in. Ze klinkt zelfs enthousiast. ‘Hier zul 

je beroemd mee worden, toch?’ vraagt ze. 

‘En rijk.’ 

‘Ik koop wel een ticket.’ 

‘Nee, nee. We komen vooruit in de wereld. Laat mij die vlucht 

maar reserveren. Businessclass.’ 

‘Nou moet je geen geld over de balk gaan smijten.’ 

Mijn moeder Elizabeth – Libby – is in haar drieënzestig jaar nog 

geen centimeter gekrompen. Ze heeft een prima conditie, doet 

alles razendsnel lopend en draagt vaak enkelgewichten, verstopt 

onder haar waterafstotende trainingsbroek. Ze ziet er nog opmerkelijk 

goed uit, vind ik, hoewel ze de sexappeal al tientallen jaren 

geleden heeft opgegeven. Al sinds voor mijn geboorte, geloof ik. 

Ze draagt geen make-up, heeft kortgeknipt haar en koopt kleren 

die zo praktisch zijn dat het bijbehorende gereedschap wordt 

meegeleverd. Voor bijzondere gelegenheden trekt ze een jasje aan 

met bijpassende lange broek – in een felle, primaire kleur, geel of 

blauw – en completeert het geheel met een kleurrijk sjaaltje. Ze 

maakt de indruk van een vrouw die elegant, sterk en niet beschikbaar 

is. Ze wil niet hertrouwen. Ik hoorde haar ooit over de telefoon 

tegen iemand zeggen dat ze ‘haar portie wel gehad had’. 

Daar had ik me over verbaasd. Ik was er altijd van uitgegaan dat 

haar leven met mijn vader lastig en problematisch was geweest, 

maar op een of andere manier verheven boven een dergelijke banale 

formulering. 

De volgende avond om halfacht komt ze de terminal van sfo uit 

gelopen, precies op tijd. Zodra ik haar zie, voel ik me overvallen 

door een enorme vermoeidheid en droefenis. Ik stap de auto uit, 

249 


sla mijn armen om haar heen, mijn moeder, en ik kan wel huilen. 

‘Waarom draag je een zonnebril?’ vraagt ze. 

‘Het is nog licht.’ 

‘Op en top Californiër.’ Het klinkt goedkeurend. Ze duwt me 

van zich af en zet haar tas in de achterbak. ‘Ik moet de nummers 

van de loterij nog checken.’ 

Bij mij thuis gaat ze aan het kleine bureau zitten in de ontbijthoek, 

waar mijn desktop staat. Daarop heeft zich heel wat afgespeeld. 

Contactadvertenties op deze en gene site. Porno. Terwijl 

ik wegzak in de bank en luister naar het klikken van de muis, 

maak ik me zelfs zorgen om de automatische suggesties die in het 

zoekvenster zullen verschijnen. Tieners. Sexy. Amateur. Lolita 

van Long Island. Spiritueel seksmaatje. 

‘Hè verdomme,’ zegt Libby. ‘Ik hoorde vier van de zes nummers 

en die had ik allemaal, maar de laatste twee zijn fout.’ 

‘Vier van de zes, dan heb je wat gewonnen.’ 

‘Honderdzestig dollar.’ 

‘Niet iets om je neus voor op te halen.’ 

‘Niet iets om je neus voor op te halen,’ zegt ze bevestigend. 

‘Maar ik wil nu weleens de hele pot.’ 

Kitty Cat mauwt om aandacht. ‘Dag kleintje,’ zegt Libby koeltjes. 

Het is dezelfde toon die ze aanslaat tegen een vies kind, alsof 

ze wil zeggen: ik gruw van je, maar dat is jouw schuld niet. Ze 

houdt niet van dieren in huis. 

‘Ik las onlangs waarom katten altijd op mensen afgaan die een 

hekel aan ze hebben,’ zeg ik. 

‘Hou het kort. Ik moet mijn bezoek aan Susan nog regelen.’ 

Susan is een vriendin die ze kent van haar educatieve cruises en 

die in Berkeley woont, net als de meeste vriendinnen die ze kent 

van haar educatieve cruises. 

‘Ze houden er niet van als je ze aankijkt. Dat beschouwen ze als 

een provocatie. En dus stappen ze op die ene persoon af door wie 

ze worden genegeerd.’ 

‘Ik ken mensen die net zo zijn,’ zegt ze. ‘Vooral mannen.’ 

Ik krijg een ongewone ingeving. ‘Hebt u een vriend?’ 

‘Neill. Ben je wel helemaal in orde?’ 

250 


‘Waarschijnlijk niet.’ 

‘Je hebt een kater.’ 

‘Nee. Ik zit hele dagen te werken.’ 

‘Dat is niet goed voor je. Je moet afleiding zoeken.’ 

‘Ik sta zo meteen op,’ zeg ik, ‘en dan ga ik koffie zetten. Ik voel 

me behoorlijk gevloerd, zo op mijn oude dag.’ 

‘Je ziet eruit alsof je nog een twintiger bent.’ 

‘Zo voel ik me ook weleens,’ zeg ik, ‘en niet altijd tot mijn genoegen.’ 

‘Heb je een vriendin?’ 

‘Moeder. Bent u wel helemaal in orde?’ 

‘Waarschijnlijk niet.’ Ze lacht. ‘Niet dat ik me ermee wil bemoeien. 

Maar ik kreeg vorige week een alleraardigst telefoontje 

van Erin. Ze is niet gelukkig, als je het mij vraagt. Ik kreeg de indruk 

dat ze het nog weleens met jou zou willen wagen.’ 

Mijn hart slaat op hol, ik ben blij dat ik lig. Dus ze wil zich wel 

weer eens met mij in het diepe storten? Dat was nu juist altijd 

mijn probleem met haar: ik kon de liefde die ik voelde nooit goed 

gescheiden houden van het gevoel dat er iets dreigde. 

‘Zei ze dat?’ 

‘Het is eerder wat ik ervan maakte. Niet dat ik het voor haar opneem. 

Mijn enige wens is dat jullie beiden gelukkig worden. En nu 

weet je in elk geval dat ik contact met haar gehad heb.’ 

‘Ik weet dat jullie contact hebben.’ Ik luister naar het verkeer dat 

voorbijraast op Dolores Street, alsof de automobilisten het weekend 

tot op de laatste druppel willen uitmelken. 

‘Jullie hadden iets afgesproken, vertelde ze. Vandaar dat ik erover 

begon.’ 

Ik voel de robuuste nieuwe zitbank onder mijn strijkende vingertoppen. 

De fluwelen stof is volstrekt gelijkmatig. Ik laat mijn 

arm naar de grond zakken en bevoel de dikke eikenhouten poten, 

rond en kloek als koffietrommels. Ik zou veel meer tijd op deze 

bank moeten doorbrengen. Het is een degelijk meubelstuk, gemaakt 

door een bedrijf in North Carolina dat alle meubels maakt 

voor heel Noord-Amerika. Ik zou ontslag moeten nemen bij Amiante 

Systems en bij dat bedrijf moeten solliciteren, om hout te la- 


251

ten rijpen en textiel te spannen, echte voorwerpen te maken voor 

in de echte wereld. 

‘Wat vindt u van mijn nieuwe aanwinst?’ vraag ik. 

‘Heel mooi,’ zegt mijn moeder. ‘Maar had je niet al meubels genoeg?’ 

Ze staat aan de keukentafel en ritst haar Northface schoudertas 

open. Ze maakt haar enkelgewichten los en kijkt ernaar 

met een warme glimlach, het soort glimlach waarmee een ambachtsman 

naar zijn favoriete diamantgeslepen beitel kijkt. Mijn 

volmaakte instrument op deze onvolmaakte wereld. 

‘Ik dacht dat mensen als ze ouder worden meer spullen gaan 

verzamelen.’ 

Ze werpt me een stuurse, vermanende blik toe. 

‘Alleen als ze bang zijn,’ zegt ze. 

De volgende ochtend gaan we naar Amiante Systems. Ik zet een 

kop thee voor Libby, laat haar plaatsnemen achter mijn bureau en 

leg uit hoe het werkt. ‘Het gaat net als chatten op de computer,’ 

zeg ik. 

‘En dan klinkt hij als je vader.’ 

‘Ach ja.’ 

‘Het zijn zijn eigen woorden,’ zegt Livorno, die achter me staat. 

Zijn stem klinkt luid en geforceerd. ‘U zult het niet van echt kunnen 

onderscheiden.’ 

Ze knikt en kijkt weifelend naar de computer. Ik werp Livorno 

heimelijk een zo giftig mogelijke blik toe, maar hij loopt de deur al 

uit. Ze zal het niet van echt kunnen onderscheiden? 

‘Het enige waar je niet over moet beginnen, is dat hij, nou ja... 

niet meer onder ons is,’ zeg ik. ‘En gebruik geen verleden tijd. En 

werk niet te lang door, alstublieft.’ 

Ik laat haar alleen en ga aan de receptiedesk zitten. Ik drink eerst 

een kop thee, dan een beker appelsap, een beker warme chocolademelk, 

een kop instantkoffie. Vanuit mijn kamer klinkt een gedempt, 

gestaag getik. Soms hoor ik Libby lachen, maar het klinkt 

eerder verbaasd dan geamuseerd. 

Ik kan niet zeggen dat ik ooit veel vat heb kunnen krijgen op 

het verdriet van mijn moeder over mijn vaders zelfmoord. Meer 

252 


in het algemeen heb ik toch al nooit veel vat op haar kunnen krijgen. 

Ze kan een kordate, autonome indruk maken, zozeer dat ik 

geneigd ben er het ergste van te denken. Om er daarna het beste 

van te denken. En dan weer het ergste. Als ik vraag hoe het met 

haar gaat, geeft ze zo’n duidelijk, weloverwogen antwoord dat het 

me geruststelt. Daarna denk ik: is dat antwoord niet te weloverwogen? 

Verbergt ze niet iets achter die muur van onverstoorbaarheid? 

Nog voor ons huwelijk hebben Erin en ik eens een familiereisje 

georganiseerd. Dat was rond de datum van mijn vaders dood. We 

wilden ons ervan overtuigen dat ze niet tot een soort stille wanhoop 

was vervallen. Het idee kwam van Erin: een uitje naar North 

Carolina. We huurden een vakantiewoning – niet ver van de plek 

waar mijn nieuwe zitbank in elkaar is gezet – en nodigden Libby, 

mijn broer en schoonzus uit om daar een weekje met ons te komen 

doorbrengen. Het was een periode waarin Erin en ik nog in 

staat waren ons samen te amuseren. Voor de heenreis boekten we 

een vlucht bij Hooters Airlines. 

Het vakantiehuis was te groot voor ons vijven, maar mijn moeder 

gedroeg zich alsof we haar gegijzeld hielden. Ik vermoedde dat 

er iets broeide tussen haar en mijn schoonzus Mindy. Als Mindy 

de kamer binnenkwam, stond Libby meteen op om weg te gaan. 

Mindy is over de hele wereld geweest en volgde een opleiding tot 

maatschappelijk werkster aan de universiteit van Michigan. Ze is 

de gemoedelijkheid zelve. Maar Libby sloop op haar tenen weg 

alsof ze een of ander vals kreng was. 

Libby deed alle boodschappen, kookte en waste af. We mochten 

haar daarbij geen van allen helpen. Als ze niet met het huishouden 

bezig was, marcheerde ze in een straf tempo over de zanderige 

straten, met de gewichten strak om haar enkels gebonden en in 

haar beide handen een matgroene halter, terwijl ze het strand vermeed. 

‘Het zal haar wel moeilijk vallen de familie zo bij elkaar te zien,’ 

zei Erin. Ze gaf altijd de meest voor de hand liggende verklaring, 

een trekje van haar waar ik zwaar onder gebukt ging. Maar toen ik 

mijn ideeën over Mindy opperde, belandden we in een van onze 


253

gebruikelijke idiote ruzies. Als een tweederangs tv-detective begreep 

Erin meteen waar die opmerking vandaan kwam: ik voelde 

me in het geniep tot Mindy aangetrokken. 

Ik ging op zoek naar Libby. De zon buiten was als een hete baksteen 

die tegen mijn wang aan werd gehouden. Dankzij Libby’s 

Gallische voorouders kan mijn huid goed tegen de zon, maar ik 

heb veel verdachte moedervlekken en in dat felle middaglicht 

had ik eigenlijk een pet nodig. Ik passeerde onze twee huurauto’s, 

stapte het glimmende asfalt op, schermde mijn ogen af en probeerde 

een glimp op te vangen van mijn moeders dynamische, 

op- of afmarcherende contouren. 

Aan de rand van het eiland stond een winkeltje dat tevens 

dienstdeed als openluchtcafé. Daar trof ik mijn moeder aan, gezeten 

op een barkruk, onder een afdakje waaraan een ventilator 

hing. Ze dronk bier uit een flesje, pelde pinda’s met één hand en 

keek naar een honkbalwedstrijd, allemaal dingen die ik haar nog 

nooit had zien doen. Ze houdt er linkse ideeën op na en is voor de 

gelijkberechtiging van homo’s, maar ze heeft ook altijd de uitstraling 

gehouden van een keurige, welopgevoede studente, lichting 

1967. 

‘Ik heb overal naar u lopen zoeken,’ zei ik, terwijl ik neerstreek 

op de kruk naast haar. 

Ze ging achterover zitten en nam me goedkeurend op, zodat ze 

er ineens meer uitzag als mijn moeder dan op enig ander moment 

in de voorafgaande achtenveertig uur. ‘Dan heb je me nu gevonden,’ 

zei ze. Ze nam een slok van haar bier. 

‘In het huis hebben we daar ook een ruime voorraad van,’ zei ik. 

‘Ik kom hier voor de ambiance.’ Ze gebaarde met een hand naar 

de aapjes, gemaakt van kokosnoten, die waakten over de flessen 

met sterke drank. 

‘Heel authentiek,’ zei ik. ‘Die kokosnoten komen hier ook echt 

uit de buurt, naar ik aanneem.’ 

‘Je klinkt een beetje gepikeerd, liefje.’ 

‘Ik ben gekomen om te vragen of u soms iets dwarszit.’ 

‘Ik mis gewoon je vader, dat is alles.’ 

Wel verdomme. Erin had gelijk. 

254 


‘Ik word helemaal gestoord van Mindy,’ zei ik. Wat? Ik had 

totaal geen last van Mindy, maar ik voelde een onbedwingbare 

scheldkanonnade bij mij opkomen. ‘Ze is gewoon een fascist. Iemand 

hoeft maar een beetje een onaangepaste mening te verkondigen 

of ze zet al haar grote, verontwaardigde koeienogen op.’ 

Libby keek me bezorgd aan, al leek ze minder geschrokken dan 

ikzelf. ‘Och jee,’ zei ze. ‘Ik had geen idee dat je zo over Mindy 

dacht. Ze doet anders heel aardig.’ 

‘Inderdaad. Ze dóet heel aardig.’ 

‘Hoe dan ook, ze houdt van je broer. Niet dat ze helemaal mijn 

type is, maar het doet me deugd dat ze bij de familie hoort.’ 

‘Maar krijgt u dan nooit de kriebels van haar?’ 

‘Het zou me verbazen als zelfs maar iemand de kriebels van haar 

krijgt. Ze is zo zacht als een lammetje.’ 

‘U hebt gelijk,’ zei ik. ‘Ik heb eigenlijk niets op haar tegen. Ik 

mag haar zelfs graag. Ik weet ook niet waarom ik dat allemaal zei.’ 

De slagman op televisie haalde uit: mis. 

‘Gaat alles wel goed tussen jou en Erin?’ 

Het was me gelukt in gebarentaal een eigen flesje bier te bestellen. 

Ik nam een slok. ‘Misschien dat we een lastige fase doormaken.’ 

‘Het is belangrijk met elkaar te blijven praten, geloof ik. Net zoals 

ik geloof dat het belangrijk is om elkaar de ruimte te geven.’ 

Geloof ik, ik geloof. Het was de zelfmoord van mijn vader die in 

haar woorden doorklonk. Als het om de liefde ging, was ze niet 

meer zo zeker van haar zaak. 

‘Maar ik ben hier niet om het over mij te hebben. Ik wilde het 

over u hebben.’ 

Er klonk een murmelend gejuich op van de oude tv. 

‘Nou ja,’ zei ze. ‘In jullie gezelschap, vier volwassenen die volop 

in het leven staan... heb ik het gevoel dat ik nogal uit de toon val.’ 

Ik onderbrak haar. ‘Het is vanwege u dat we hier zijn.’ 

‘Dat zal dan wel.’ Ze glimlachte, duidelijk ongelovig. 

Ik dronk van mijn bier. Ik was dertig jaar oud en woonde samen 

met een vrouw die net zozeer een hekel aan me had als dat ze 

van me hield. Ik had Libby maar weinig weerklank en nog minder 


255

wijsheid te bieden. ‘Heb je overwogen te gaan daten?’ 

‘Wie zegt dat ik niet date?’ 

‘Wie is het? Iemand die ik ken?’ 

Mijn moeder dronk haar glas leeg, stond op en pakte haar matgroene 

halters van de bar. ‘Ik doe niet aan daten.’ 

‘Ga nou niet weg,’ zei ik. ‘Blijf zitten. Vraag me iets.’ 

Ze bleef staan. ‘Hoe was de vlucht met die rare vliegmaatschappij 

van jullie?’ 

‘Hooters Airlines. Het was een normaal vliegtuig.’ 

‘Zelfs een normaal vliegtuig,’ zei ze, ‘is al iets vrij bijzonders.’ 

‘Is dat een levenswijsheid?’ 

Ze lachte. ‘Misschien. Maar bedenk wel, Neill, als ik tegenwoordig 

naar mijn leven kijk en dat van mijn vriendinnen, waarin heel 

veel dingen fout gaan, dan denk ik bij mezelf: wat weet ik nu eigenlijk? 

Wat weet ík nu eigenlijk? En het antwoord is: verdomde 

weinig.’ 

‘Ik bedoel dat niet als kritiek. Ik hou van levenswijsheid.’ 

‘Weet ik. Ik wil alleen niet dat je me serieus gaat nemen.’ Haar 

voeten bewogen op en neer op de zanderige planken: de wandelmachine 

draaide al, maar stationair. ‘Nou, ik wil nog even de benen 

strekken, voordat ik aan het eten begin.’ 

‘Laat mij anders koken.’ 

‘Jij moet het nodig een beetje rustig aan doen. Daarnet noemde 

jij je schoonzus een fascist.’ 

‘Daar heb ik spijt van.’ 

‘Dat hoeft niet. Ontspan je nou maar. Het is goed zo.’ Ze keek 

neer op haar trappende sneakers. 

‘Nog één ding,’ zei ik. ‘Hoe zit dat nu eigenlijk met vader? Hebt 

u verdriet om hem? Mist u hem elke dag? Kunt u het allemaal wel 

aan?’ 

Mijn moeder is geen toegeeflijk type. Ze keek me kritisch aan, 

geïrriteerd. ‘Het is tien jaar geleden,’ zei ze. ‘Ja, ik mis hem elke 

dag en ja, ik kan het aan.’ 

Rond lunchtijd komt ze mijn kamer uit gelopen. Ik heb de ochtend 

doorgebracht met het vernietigen van Livorno’s oude com- 

256 


puterdrives, een karwei waar geen eind aan komt (hij heeft drives 

van tientallen jaren her), maar waar ik wel plezier in heb. Ik neem 

ze mee naar het parkeerterrein achter, schroef ze open, bewerk de 

chips en daarna de glazen platen met een hamer. Als het aluminium 

platen zijn, pak ik een verlengsnoer dat ik aansluit op een 

stopcontact bij Laham en terwijl ik de plaat klem hou tussen mijn 

schoenen bewerk ik het oppervlak met een elektrische slijpmachine. 

Heel bevredigend werk, vooral wat betreft het glas, dat in 

poedervorm verwaait. 

Libby heeft rode, vermoeide ogen, maar ik zie dat ze straalt. Ze 

heeft een gelukzalige glimlach op haar gezicht, iets waarmee je 

in onze tijd, helaas, de indruk wekt dat je niet goed bij je hoofd 

bent. Je moet toch zeker niet goed bij je hoofd zijn om gelukzalig 

te kunnen glimlachen? 

‘Ik had geen idee,’ zegt ze. ‘Het is echt onvoorstelbaar. Alsof je 

met hem praat. Ik weet niet hoe ik het moet uitleggen. Het lijkt 

wel alsof hij er gewoon bij is. Hij weet alles nog. En dan bedoel ik 

ook echt alles. Meer dan ik. En zo opgewekt als hij is.’ Ze legt haar 

hand op de balie. Ze kijkt recht door me heen. ‘Wat we voor jouw 

geboorte allemaal gedaan hebben. De reisjes die we maakten naar 

Gulf Shores. Alles.’ 

Ik neem een afwachtende houding aan, terwijl ik me afvraag 

of ze alleen maar warme herinneringen ophaalt, of dat hier iets 

problematischers aan de hand is. Ik vraag of ze thee wil, maar dat 

wuift ze weg. 

‘Hij heeft het nog steeds te vaak over zijn vader, zijn traditionele 

opvoeding en al dat gedoe over normen en waarden. Maar 

hij haalt ook mooie herinneringen op. We hebben het vaak goed 

gehad samen.’ 

Livorno staat in zijn deuropening. Ik schud mijn hoofd, ten teken 

dat hij op zijn kamer moet blijven. 

‘Zulke dingen ben je geneigd te vergeten,’ zegt ze. 

‘Weet ik, mam,’ zeg ik. ‘Dat heb ik zelf ook.’ 

Ze kijkt me ineens scherp aan. ‘Nou moet je ophouden met naar 

me te kijken alsof ik elk moment een pistool kan trekken.’ 


257

Die avond gaan we eerst naar een rustig eettentje en dan naar het 

theater. We zien een onemanshow over een vrijwilliger voor het 

vredescorps in Nigeria, en ik ben blij dat er geen directe link is met 

onze tijd en ons eigen leven. Het is gewoon een behoorlijk goed 

toneelstuk, een behoorlijk goede afleiding. Libby lijkt kalm, ze is 

niet anders dan de dag ervoor, en toch zou ik het liefst haar hand 

pakken om haar te troosten. Ik heb nog nooit haar hand gepakt: 

wij Bassetts zijn niet gewend elkaar aan te halen. Als ik haar nu 

aanraakte, zou ze misschien met een kreet uit haar stoel opspringen. 

Terwijl wij in het theater zaten, is er mist komen opzetten. Ik 

trek de kraag van mijn jas dichter om me heen. Libby ritst haar 

parka helemaal dicht. Ik overweeg voor te stellen naar Mission 

Street te lopen, maar de straten zijn uitgestorven en we lijken een 

gemakkelijke prooi voor straatrovers. Op Valencia Street gaat 

mijn telefoon. De naam: Rachel. Eindelijk een reactie op de boodschap 

die ik had ingesproken toen ze in haar eentje aan het kamperen 

was. 

‘Je mag best opnemen,’ zegt Libby. 

Ik stop de telefoon weer in mijn zak. Misschien belt ze omdat ze 

zich daartoe verplicht voelt. Misschien belt ze omdat ze onze klik 

niet kwijt wil. Ik vraag me af wat het over mij zegt als ik opneem: 

is dit een pathetische vorm van hypocrisie? Karakterzwakte? Alleen 

maar een verlangen om haar stem te horen? 

De volgende ochtend zijn we weer om negen uur terug bij Amiante 

Systems, elk met een latte. Mijn moeder doet opgewekt, maar 

ze heeft niet goed geslapen de afgelopen nacht. ‘Dat kwam niet 

door jouw bank,’ verzekert ze me. 

Ik neem haar mee naar mijn werkkamer. ‘Doe het rustig aan. 

Over een uur kunnen we ergens een zoet broodje gaan eten, bij 

wijze van laat ontbijt.’ 

Ze glimlacht en doet dan de deur voor mijn neus dicht, alsof 

mijn vader en zij hun privacy nodig hebben. Dat zint me niets. 

Ik zou haar veel liever typend aan de computer zien zitten, haar 

vragen willen stellen, haar thee willen brengen. 

258 


Ik overweeg naar de werkruimte van Laham te gaan en vandaar 

het gesprek te volgen, maar in plaats daarvan vertel ik Livorno dat 

ik een stukje ga wandelen. Op het parkeerterrein bel ik Rachel. Ze 

is op school en neemt niet op. Ze heeft gisteren geen boodschap 

ingesproken, maar ik doe dat wel; ik zeg dat ik hoop dat het goed 

met haar gaat, dat mijn moeder in de stad is, en ik vraag of ze me 

terug wil bellen. Ik hoop niet dat er iets vervelends gebeurd is, zeg 

ik. Of misschien had ze per ongeluk mijn nummer gekozen? 

Als ik weer binnen sta, voel ik me verdrietig. Eenzaam? Ja. Een 

zwaar en drukkend gevoel tussen mijn longen. Er staan stapels 

dozen die geopend en platgedrukt moeten worden en ik werp 

me op die taak. Ik maak vorderingen en dat geeft moed, maar 

de inhoud van de dozen boezemt me geen vertrouwen in. Er is 

buitengewoon geavanceerde randapparatuur bij – kabels, processors 

– die hier al zes maanden staat. We hebben ook nog meer 

wiebelhoofden, nog meer jutezakken met studentenhaver en 

twintig kilo popcorn voor in de magnetron. Twintig kilo! Ik wil 

Livorno daar wel naar vragen, maar het heeft iets gênants. Dacht 

onze captain of industry nu echt dat een bedrijf zoiets nodig 

heeft? 

Hij staat te putten in zijn kamer. Ik hoor het felle getik van het 

metaal tegen de bal, en daarna de plastic knal van de cup die de bal 

terugschiet. Zolang hij niet misslaat, hoeft hij geen voet te verzetten. 

Ik klop op zijn deur. ‘Hoe doet ze het?’ 

Hij wijst naar zijn computerscherm, dat zich hortend en knipperend 

vult met hun conversatie. ‘Ik durf nauwelijks te kijken.’ 

Mijn moeder gaat een keer per week met tegenzin bridgen en ik 

zie dat ze het daarover gehad hebben, net als over hun hut aan de 

rivier, waar ze al meer dan tien jaar niet geweest is. Ze heeft hem 

een paar jaar na zijn dood verkocht, omdat ze er niet tegen kon 

daar in haar eentje te zitten. Dat weet hij niet. Hij praat over de 

hut alsof hij daar is. Zijn tijdsbesef is zuiver feitelijk. Hij weet wat 

ergens aan voorafgaat en wat erna komt, maar het verleden roept 

niets bij hem op. Twintig jaar geleden is voor hem hetzelfde als 

gisteren. 


259

‘Als gesprek lijkt het me heel acceptabel,’ zeg ik. ‘Met hier en 

daar een kleine misser.’ 

‘Ik hoor je vader zelfs al in mijn dromen.’ 

‘Echt?’ Ik ben jaloers. Waarom zoekt hij mij niet op in mijn dromen? 

Hij leunt op zijn putter. ‘Ik moet almaar denken aan een van 

zijn gezegdes. “Mijn hart verwijlt in het boudoir van mijn dame.” 

Wanneer kwam hij daarmee aanzetten? Was dat voor of nadat we 

hem lieten klikken?’ 

‘Het zegt me niets. Hij zal dat wel ergens hebben gelezen. Het 

klinkt wel heel archaïsch, zelfs voor zijn doen.’ 

‘Zijn herstel bevestigt een interessant onderdeel van onze hypothese: 

wij mensen zijn sociale wezens, zozeer zelfs dat we ook 

innerlijk behoefte hebben aan sociale omgangsvormen. Onze hersens 

en onderbuik moeten het goed met elkaar kunnen vinden, en 

dan pas ontwikkelen zich onze hogere kwaliteiten.’ 

‘Ik dacht dat onze hypothese zoiets was als “In plaats van nee... 

liever ja”.’ 

Hij negeert me. ‘Dat zal dan ook de reden zijn dat jullie groep 

zich zo veel zorgen maakt om een geïsoleerd leven. Het idee dat 

zoiets afdoet aan onze menselijkheid.’ 

Met ‘jullie groep’ doelt hij op Zuivere Verhoudingen. ‘Er zijn 

genoeg mensen die door het leven gaan zonder liefde, maar ze zijn 

er niet minder menselijk om.’ 

‘Zonder romantische liefde, misschien. Maar iedereen houdt 

wel van iemand. Denk eens aan de band tussen ouders en kinderen.’ 

‘Dat kun je niet echt aan elkaar gelijkstellen. Dat gevoel tussen 

ouder en kind, daar kan ik me bijvoorbeeld een duidelijke voorstelling 

van maken, maar bij romantische liefde heb ik dat niet.’ 

‘Je bent toch weleens getrouwd geweest?’ 

‘Tegen de tijd dat we in het huwelijksbootje stapten, hadden we 

onze beste tijd wel gehad. Misschien hadden we kinderen moeten 

krijgen.’ 

‘Dat zou vast niet hebben geholpen.’ Hij begint weer te putten. 

Hij heeft me al eens uitgelegd hoe hij dat doet: hij visualiseert een 

260 


echte lijn van de bal naar de hole, en probeert de bal dan langs die 

lijn te slaan. Schijn wordt wezen. ‘Al zou je gek zijn geweest op die 

kinderen.’ 

‘Maar een mens houdt niet altijd van zijn kinderen. Zoals hij 

ook niet altijd van zijn ouders houdt, of van zijn vrouw.’ Ik wijs 

op de computer. ‘Toch ben je dan nog steeds een mens.’ 

‘Een minder mens,’ zegt hij. ‘Als je een groot deel van de tijd 

in het gezelschap van een ander doorbrengt, krijg je van die ander 

voortdurend feedback, en die feedback gaat deel uitmaken 

van jouw hersenpatronen. Met andere woorden, van jou. Maar 

ik begrijp wat je wilt zeggen: aanhoudende feedback staat niet altijd 

gelijk aan diepgaande feedback. In hoeverre iemand deel van 

jou is gaan uitmaken, kun je goed afmeten aan het verdriet dat je 

ervaart als die persoon er niet meer is. Als iemand een belangrijke 

rol is gaan spelen in je hersenpatronen, dan zul je het gevoel krijgen 

dat er een hap uit jezelf is genomen. Dat is wat we kennen als 

verdriet.’ 

‘Wat een kille definitie,’ zeg ik, terwijl ik naar het scherm kijk en 

aan mijn moeder denk, die dat verdriet al vijftien jaar kent, en aan 

mijzelf, die dat verdriet nauwelijks gekend heeft. 

Eindelijk slaat hij een keertje mis. ‘Je brengt me van de wijs. Wat 

is er zo kil aan?’ 

‘Het klinkt als Tolers definitie van de liefde.’ 

Livorno tuit zijn lippen, onaangenaam getroffen. ‘En die luidt?’ 

‘Dat de liefde een mengeling is van behoeftebevrediging en projectie.’ 

‘Het probleem van Adam is niet dat hij zo kil is, maar dat hij 

een zakenman is die zich voordoet als wetenschapper. Projectie is 

geen fundamentele activiteit. Partnerkeuze, dat is een fundamentele 

activiteit. Zelfs de grondbeginselen heeft hij niet meer allemaal 

op een rijtje. Die man is echt ziek.’ 

‘Zo ziet hij er ook uit.’ 

‘Alvleesklierkanker.’ 

‘Jezus.’ 

Livorno knikt meelevend, al ziet het eruit als een gebaar dat hij 

geoefend heeft voor de spiegel. ‘Persoonlijk vraag ik me zelfs af of 


261

er wel zoiets als liefde bestaat,’ zegt hij. 

‘Deze hele iteratie is gebaseerd op een hypothese van de liefde.’ 

Hij haalt zijn schouders op en slaat weer een bal. ‘Een werkhypothese.’ 

Als Libby rond lunchtijd de kamer uit komt, lijkt ze van streek. 

‘Laten we dat broodje gaan eten,’ zeg ik. 

‘Hij heeft de goede en de slechte kanten van je vader,’ zegt ze, 

zonder verdere uitleg. 

‘Tja,’ zeg ik. ‘Hebt u er nog wel plezier in?’ 

‘Ik denk dat ik de middag maar vrij neem.’ 

Ze staat erop met het openbaar vervoer van Menlo Park naar 

Berkeley te reizen, een lastig traject. Haar vriendin Susan pikt haar 

in de binnenstad bij het metrostation op en dan zullen ze wel iets 

heel opwekkends gaan doen, zoals naar het filmhuis om een documentaire 

te zien, gevolgd door een vroeg etentje in een of ander 

buitenlands tentje met tl-buizen. 

Met als gevolg dat ik alle tijd heb voor mezelf en dokter Bassett. 

262 

drbas: je moeder is geweest 

vrnd1: ja, dat weet ik. ze logeert bij mij 

drbas: ze is nogal in de contramine 

vrnd1: misschien hebt u haar op de teentjes getrapt. Noemde u 

haar soms een peddelbal? 

drbas: ???? 

vrnd1: wat hebt u tegen haar gezegd? 

drbas: waarom kunnen mensen niet gewoon een simpele vraag 

beantwoorden? dat zou ik weleens willen weten 

Is dat een standaardantwoord? Ik kan me niet herinneren het ooit 

te hebben geschreven. 

vrnd1: waarom stel je die vraag niet aan mij? misschien weet 

ik het antwoord 

drbas: dit gaat je niets aan, kleintje 


19 

Om negen uur valt Libby mijn appartement binnen. We hadden 

afgesproken dat ze zou bellen, zodat ik haar kon ophalen van het 

metrostation. Ik weet wat ze denkt, dat ze weleens grotere gevaren 

heeft getrotseerd, op haar zwerftocht door Caïro, bijvoorbeeld, 

maar in conservatieve culturen worden ouderen doorgaans gerespecteerd. 

Onze plaatselijke criminelen zijn heel progressief. 

Onlangs las ik een bericht over een roofoverval door drie tienermeisjes. 

Ze wierpen een vrouw tegen de grond, pakten haar iPod 

en portemonnee af, en als toegift trapten ze haar met hun laarzen 

in het gezicht. 

Maar Libby komt niet van het metrostation. Ze is iets gaan drinken 

– meer dan iets, zo te merken – met Erin. 

‘De barkeeper was een ongelofelijk knappe jongeman,’ zegt ze, 

gezeten aan de bar in de keuken. ‘Mooie ogen, mooie huid. En in 

zijn hals had hij zich laten tatoeëren. Uit schaamte voor zijn eigen 

schoonheid.’ 

‘Wauw,’ zeg ik. ‘Wat dronken jullie?’ 

‘Nou, nu je het vraagt, doe maar een glaasje wijn.’ 

Ik heb mijn moeder nog nooit van mijn leven dronken gezien. 

Ik schenk een glas voor haar in. 

‘Hoe kwam u op het idee Erin te gaan opzoeken?’ 

‘Ze is diep ongelukkig met die nieuwe man van haar. Laat eens 

horen, zei ik, en weet je wat ze daarop zei? “Hij is advocaat.”’ 

‘Maar hij is ook advocaat.’ 

‘Daar gaat het niet om. De eerste keer dat jij mij over Erin vertelde, 

zei je niet dat ze lerares was. Je beschreef haar niet in termen 

van haar werk. Je vertelde me dingen over wie ze was. Je zei wat ze 

leuk en niet leuk vond, wat haar passies waren.’ 

Echt? Ik weet niets meer van die tijd. Ik herinner me alleen nog 


263

vaag een ongebreideld optimisme. ‘Ik neem aan dat ze niet te enthousiast 

wilde klinken. U bent mijn moeder.’ 

‘Het rotding dat jullie daar hebben. Die rotcomputer.’ Tot mijn 

schrik wellen er ineens tranen in haar ogen op. ‘Het is vreselijk. 

Echt vreselijk.’ Ze begint te hikken en kijkt naar de grond, wappert 

met haar handen alsof ze nat zijn. ‘Hij is gewoon... Ik hou er 

niet van te worden herinnerd aan je vaders slechte kanten. Hij kon 

zo bekrompen zijn.’ 

‘Weet ik, moeder,’ zeg ik, en ik loop om de bar heen met het 

idee een hand op haar schouder of arm te leggen, maar ik weet 

niet goed hoe ik dat moet aanpakken. 

‘Ik breng het niet meer op, Neill. Neill. Ik zou willen dat we jou 

zijn naam niet hadden gegeven. Maar dat deden we wel, en dan 

zou je toch denken dat...’ 

Haar gedachten rollen nog een eindje verder en komen dan tot 

stilstand. Ik leg mijn hand op haar arm, die dun aanvoelt, ondanks 

de laagjes katoen en de parka. Ze wordt broos, ze verschrompelt. 

‘Ik denk weleens dat mijn naam een obstakel was. Omdat ik zo 

anders was dan hij.’ 

‘Je hebt geen idee wat ik bedoel.’ Haar stem klinkt hard. Ze 

draait zich om in haar stoel en kijkt me aan. Ik laat haar arm los. 

‘Het heeft geen zin zijn keus achteraf te veroordelen,’ zeg ik. 

Dat is iets wat ze me zelf vaak heeft voorgehouden. Ik weet niet 

waarom ik haar nu met die woorden confronteer. Ik heb ze altijd 

vreselijk gevonden. 

Ze kijkt me aan. Haar blik is woest, gekweld. Dit is niet haar 

normale manier van doen – beheerst, robuust, scherp – maar ik 

weiger te aanvaarden dat ze nu pas haar ware aard toont. Het is 

een zware dag geweest. Ik heb het gevoel dat ze een vraag op haar 

lippen heeft, maar die niet kan uitspreken. Gewoon een vraag om 

geruststelling, om liefde. Ik stap weer dichterbij en sla van opzij 

mijn armen om haar heen, niet op onze gebruikelijke, stroeve 

manier, maar met de onuitgesproken belofte om er voor haar te 

zijn. 

264 


De volgende ochtend is ze eerder op dan ik, neemt een douche, 

ruimt de borden op. Uit de keuken ruik ik worstjes, en ik begrijp 

dat ze speciaal voor mij een ontbijt klaarmaakt. Ik loop altijd te 

klagen dat de biscuits and gravy hier in San Francisco nergens naar 

smaakt. 

In de woonkamer zie ik iets verdachts: ze heeft haar spullen gepakt. 

‘U gaat toch niet weg,’ zeg ik. 

Ze schenkt koffie voor me in. ‘Het spijt me,’ zegt ze. 

‘U hoeft geen spijt te hebben. U hoeft niet weg te gaan. Blijf hier, 

bij mij. U kunt nog andere vriendinnen gaan opzoeken.’ 

Ze schudt haar hoofd. ‘Volgens mij moet je de computer over 

zijn dood vertellen. De manier waarop.’ Ze roert met de garde 

door de gravy en werpt een blik op de biscuits in de oven. 

‘Ik weet dat het bijna klinkt alsof je hem hoort.’ 

Ze sluit de ovendeur. ‘Je vertelde me over een van Henry’s ideeen. 

Als een computer iets lijkt te doen, dan moeten we ervan uitgaan 

dat hij het echt doet.’ 

‘Dat is operationalisme,’ zeg ik. Het bevalt me niets, de kant die 

ons gesprek opgaat. 

‘Nou, als je daar eens van uitgaat,’ zegt ze. Ze veegt haar neus af 

en loopt naar het aanrecht om haar handen te wassen met zeep uit 

het pompje. 

‘Als u daar eens van uitgaat,’ zeg ik. 

‘Het is niet dat ik van mijn geloof ben gevallen,’ zegt ze. Ze doelt 

op haar religieuze achtergrond. Ik wacht tot ze daarop doorgaat, 

maar het moment lijkt voorbij. Tot mijn spijt. 

‘Zeg me alstublieft wat u bedoelt,’ zeg ik. 

‘Hij is niet perfect, die machine van jullie. Hij kan een beroep 

doen op de verhalen. De citaten. Maar je vader hield van mij. Hij 

hield van je broer en van jou. Dat zit er niet bij.’ 

‘Daar wordt aan gewerkt. We hebben er een hypothese voor bedacht, 

een hypothese van de liefde.’ 

‘Wat jullie nodig hebben, is niet weer een hypothese. Die machine 

heeft de liefde van je vader niet, omdat jij niet gelooft dat hij 

van je gehouden heeft.’ 


265

‘Dat is niet waar,’ zeg ik rustig. En ik meen het. Ik geloof wel 

degelijk dat hij van me gehouden heeft. Wat ik alleen niet met zekerheid 

kan zeggen, is of ik ooit van hem gehouden heb. 

Als ik mijn moeder bij het vliegveld heb afgezet, kan ik het niet 

opbrengen naar mijn werk te gaan. Ik rij terug naar de stad, maar 

eenmaal daar weet ik niet waar ik naartoe moet. In mijn appartement 

zal nog te veel de lucht hangen van koud geworden biscuits 

and gravy, van een zorgzame moeder. Dus blijf ik rijden. De Subaru 

voert me van de snelweg af en ik kom in Chinatown terecht. 

Libby wilde hier nog wat spulletjes voor in de keuken kopen – ‘direct 

van de tap’, in haar woorden – en ik ga naar haar lievelingswinkel 

om mijn mandje met messen en hebbedingetjes te vullen. 

Voor even biedt dat afleiding: ik denk na over het kaartje dat ik 

bij het postpakket wil doen, een kaartje waarmee ik mij wil verschonen 

van wat ik ervaar als een reeks kleine gebreken. Maar als 

ik weer op straat sta en het publiek zie dat onder de neppagodes 

door stroomt, denk ik: wat betekent ellende nu eigenlijk in een 

stad als deze, gefundeerd op ellende? Wat betekent plezier maken 

nu eigenlijk in een stad als deze, gefundeerd op plezier maken? 

Wat maakt het uit dat ik hier sta, op de hoek van Stockton Street 

en Post Street, grimmig en stram als een houten indiaan, en gebukt 

ga onder gebreken die alleen maar klein zijn omdat ik nooit 

iets groots heb ondernomen? 

Ik stap weer in de Subaru en rijd. Ik rijd en rijd tot ik in Fairfax 

ben aanbeland. Ik heb het adres van Rajs luxeappartement, 

en volg de slingerende straten zijn kant op. Zijn Porsche staat er 

bewonderenswaardig nonchalant bij, onafgedekt, naast een reusachtige 

blauwe container met afval voor de recycling. Ik kijk of ik 

nog iets in mijn auto heb liggen – een achtergelaten chocoladereep, 

een makelaarsfolder – waardoor ik een excuus heb om bij 

hem aan te kloppen. Ik vind alleen de keukenspullen voor mijn 

moeder en een stapeltje bekraste cd’s. 

Ik klim de betonnen trap op en klop op de metalen deur. De 

weelderige Californische anonimiteit van dit appartementencomplex 

heeft iets rustgevends. Het lijkt een grote schoenendoos, ver- 

266 


pakt in een eenvoudig, zwart hek, en toen het net klaar was, moet 

het eruit hebben gezien als een eenvoudig motel. Nu kruipen langs 

het hek de slingerende takken van een jasmijnstruik omhoog, en 

in de aarde bij de trap bloeien kleine altijdgroene heesters. Het is 

een banaal soort van weelde, maar weelderig is het zeker. 

Raj doet de deur voor me open. Hij heeft sportkledij aan, een 

blauw hemd zonder mouwen en een zwarte korte broek. Hij veegt 

zijn knalrode gezicht af met een witte handdoek. ‘Ik heb net een 

stuk hardgelopen.’ 

‘Ik wilde je om hulp vragen,’ zeg ik. ‘Ik probeer Rachel te bereiken, 

maar ze belt me niet terug.’ 

‘Doe jij dat dan wel soms?’ Hij lacht, maar vriendelijk. 

‘Ja,’ zeg ik. ‘Nu wel.’ 

Hij gebaart me om binnen te komen. ‘Ik heb koffie.’ Uit een 

roestvrijstalen thermoskan schenkt hij een fonkelend zwart goedje 

in een handgemaakte aardewerken beker. Daarna jogt hij met 

hoog opgetrokken knieën over het kamerbrede tapijt naar zijn 

slaapkamer. 

Tapijt! Dit is een man zonder pretenties. 

Ik nip van mijn koffie, die zalig is. Zacht, licht, uitgebalanceerd. 

Ik kijk door zijn schuifpui naar het plankier aan de achterkant. 

Ik zie een Weber-rookoven, een reusachtige vijgenboom. 

Op de roodhouten buitentafel staat een asbak met vier gebogen 

sigarettenstompjes. Twee van die peukjes zijn bezegeld met 

rode, vlammende lippenstift. Ik heb hem altijd maar een rare 

vogel gevonden, met zijn vam-methode en zijn feedback, maar 

moet je zijn persoonlijke heiligdom eens zien. Dit is een tempel 

voor het goede kluizenaarsbestaan. Ik zou me dit allemaal kunnen 

veroorloven, deze woning, die tafel, die rookoven, de koffie. 

Ik ben een Amerikaan uit de middenklasse en naar historische 

maatstaven dus extreem rijk. En ik geef genoeg geld uit, god weet 

hoeveel. Ik draag mijn steentje bij aan de economie. Maar al die 

uitgaven hebben nooit zo’n eenduidig beeld opgeleverd als dit. Ik 

heb mezelf in niets tot uitdrukking gebracht, met niets gecomplementeerd. 

Hij heeft zijn huis op orde. In vergelijking daarmee 

lijkt mijn leven soms wel een vod waaruit ik alleen nog met de 


267

grootste moeite een druppeltje plezier kan wringen. 

‘Je moet echt nodig eens naar een van onze sessies,’ zegt Raj. 

Hij heeft nette kleren aangetrokken om naar zijn werk te gaan en 

wrijft zijn kortgeknipte haar droog. ‘Je hebt toch hopelijk geen 

morele bezwaren?’ 

‘Als twintiger heb ik al mijn morele bezwaren afgezworen. Ik 

vraag me alleen af of zo’n sessie goed voor mij zou zijn.’ 

‘Denk je dat het goed is voor Rachel?’ 

‘Het is niet aan mij om dat te beoordelen.’ 

‘Dat is alvast een hele stap vooruit.’ Hij schenkt een kop koffie 

voor zichzelf in en schudt zijn hoofd. ‘Dus waarom denk je eigenlijk 

recht te hebben op mijn bemiddeling?’ 

‘Ik heb daar geen recht op. Ik heb er alleen behoefte aan.’ 

‘Elke keer als jij langskomt, verdwijnt Rachel uit zicht. En als ik 

haar dan weer terugzie op een van onze sessies, weet ik dat je weer 

van het toneel verdwenen bent.’ 

‘Wil je een belofte dat ik haar betrokkenheid bij Zuivere Verhoudingen 

niet in de weg sta?’ 

‘Zo’n belofte kun je toch niet waarmaken,’ zegt hij, en hij loopt 

naar de schuifpui. Hij opent de glazen deur en het daglicht van 

Marin County stroomt als sinaasappelsap het huis binnen. Hij 

stapt naar buiten en steekt een sigaret op, terwijl hij over zijn 

schouder tegen mij praat. ‘Volgens mij ben je de weg een beetje 

kwijt. Ze vertelde me over dat computerprogramma van jou.’ 

‘Dat is gewoon mijn werk,’ zeg ik. 

‘Je weet waar ze dat uiteindelijk voor gaan gebruiken,’ zegt hij, 

terwijl hij me aankijkt en rook uitblaast door zijn neus. Ik begin 

me ineens zorgen te maken: heeft hij iets opgevangen over het 

project van Toler? De toekomst van de seks, de toekomst van de 

liefde? 

‘Is Trevor daarvan op de hoogte?’ 

‘Hij was degene die me het verhaal vertelde van die Russische 

chatrobots,’ zegt hij. 

Ik haal opgelucht adem. Raj is dus niet op de hoogte. Natuurlijk 

niet. 

‘Je noemt ze chatbots.’ 

268 


‘Ze doen zich voor als verleidelijke Russische vrouwen die geinteresseerd 

zijn in het uitwisselen van erotisch getinte mailtjes. 

Het is een foefje om mensen hun creditcardgegevens afhandig te 

maken.’ 

‘Een straf die jou zou moeten aanspreken.’ 

Hij lacht. ‘Zo had ik er nog niet tegenaan gekeken. Maar ik meen 

het, je denkt misschien dat je daar niets mee te maken hebt, maar 

dat heb je wel. Je zult een plek in de geschiedenisboekjes krijgen 

als degene die ons mensen van elkaar heeft losgemaakt.’ 

‘Ik denk niet dat ik een plek krijg in welk geschiedenisboekje 

dan ook.’ 

Hij trekt een gezicht dat zegt: je maakt een grapje zeker. Daarna 

richt hij zijn aandacht op de achtertuin, die hij als een koning 

overziet. ‘Je kunt wel een sessie gebruiken,’ zegt hij. ‘Een KlikIn, 

misschien. Zoals toen we op retraite waren. Om je blokkades uit 

de weg te ruimen. Wat onze ouders “remmingen” noemden.’ 

‘Mijn ouders zouden dat scrupules noemen.’ 

Hij plant zijn sigaret in een terracottapot die al met peukjes is 

bezaaid en stapt weer naar binnen. Hij komt vlak bij me staan, 

met bloeddoorlopen ogen en rode, zonverbrande wangen. Ik ben 

bang dat hij een hand op mijn schouder gaat leggen, en bedenk 

dan dat ik eigenlijk wel zou willen dat hij een hand op mijn schouder 

legde. 

‘Het leven staat nog altijd voor je open.’ Hij kijkt op zijn horloge. 

‘Rachel kan nu elk moment klaar zijn met haar KlikIn.’ 

De ‘sessie’ is vlak in de buurt van de Coffee Barn, in een voormalige 

wushustudio. De ramen zijn afgeplakt met silhouetten van 

mannen in pyjama’s die de meest onmogelijke grepen en afweermanoeuvres 

demonstreren. Tegen de tijd dat ik daar aankom, 

staat Rachel al buiten te wachten met haar schort van de Coffee 

Barn opgerold onder haar arm. Ze heeft een eenvoudige trainingsbroek 

en een fleecetrui aan, en draagt het haar in een paardenstaart. 

Ze heeft geen moeite gedaan om zich mooi te maken. 

Dit moet haar manier zijn om te zeggen: ik leg me nergens op vast 

door met jou te praten. 

269 


‘Wil je koffie gaan drinken of zo?’ vraag ik. 

Haar ogen zijn rood. Achter haar komen de andere cursisten 

van de KlikIn naar buiten gestommeld, die met een omhelzing afscheid 

van elkaar nemen. Ze maken een versufte indruk. 

‘In de Coffee Barn?’ 

‘Natuurlijk niet,’ zeg ik, hoewel ik me precies dat had voorgesteld. 

Ik kijk de straat af, op zoek naar de juiste plek voor wat dit 

ook is: een hereniging? Een inwijding? Een boetedoening? 

‘Zullen we bij het honkbalveld gaan zitten?’ vraag ik. 

We volgen het trottoir. Ik hou eerbiedig afstand, hoewel onze 

handen één keer langs elkaar strijken. Daar schrikt ze niet voor 

terug. 

‘Wat deden jullie daarbinnen? Was dat de vam-methode?’ 

‘KlikIn en vam zijn twee verschillende dingen,’ zegt ze. ‘Wist je 

dat ik vanwege de relatie met mijn vader bang ben om een echte 

limbische klik aan te gaan?’ 

‘KlikIn, is dat met je kleren aan of uit?’ 

Ze valt stil. ‘Ik stelde je daarnet een vraag. Over mij, begrijp je, 

en over hoeveel je van mij weet.’ 

‘Sorry. Nee, dat van je vader wist ik niet.’ 

‘Niet dat het jou iets aangaat, maar bij de KlikIn houden we 

onze kleren aan. Bij de vam-methode trek ik mijn kleren wel uit. 

Dan kan mijn intimus zijn hand op mijn klit leggen.’ 

In de stralende middagzon komen die woorden hard aan. Ik 

vraag me af waarom ik daarnaar vroeg. Kennelijk had ik er behoefte 

aan dat ze wat zout in mijn wond zou strooien. Dat is dan 

min of meer gelukt. In mijn onderbuik voel ik een stuiptrekking 

van jaloezie, maar mijn overheersende gevoel is dat niets zo mistroostig 

is als een schunnig woord dat in alle zedigheid wordt uitgesproken. 

‘Wat was dat dan voor relatie met je vader?’ 

‘Die was afstandelijk. We waren onze klik kwijt. Net als wij 

tweeën.’ 

Twee blokken verderop verlaten we de bebouwde kom. We lopen 

een lage helling op, naar de speelvelden. 

‘Misschien ben ik wel om dezelfde redenen bang voor een ech- 

270 


te limbische klik,’ zeg ik. Dat zou best eens kunnen, het ligt misschien 

zelfs wel voor de hand. Maar het klinkt ook een beetje als 

een poging om haar voor me in te nemen. ‘Weet je nog de dag 

dat ik naar Fairfax kwam om jou die prikker cadeau te doen? Ik 

zag je flirten met Trevor. Op een of andere manier wist ik dat je 

wel iets voor hem voelde, ook al wist je dat zelf misschien niet 

eens. Maar daar gaat het nu niet om. Ik had ineens het idee dat ik 

een blik wierp op onze toekomst. Of beter gezegd, op jouw toekomst.’ 

Zelf leek of lijk ik geen enkele toekomst te hebben. Alleen 

maar een verleden en een heden. ‘Dat was een mooie toekomst, 

maar ik leek er zelf geen rol in te spelen. En dus besloot ik dat het 

uit was.’ 

‘Zonder mij daar iets van te laten weten,’ zegt ze. 

‘Ik heb je nog wel gebeld.’ Al had ik haar niets van dit alles verteld. 

‘Ik had het idee dat ik je een nieuwe start moest gunnen.’ 

‘Zonder jou?’ 

‘Een nieuw leven.’ 

‘Er bestaat niet zoiets als een nieuw leven,’ zegt ze. ‘Weet je wat 

ze zeiden tijdens de KlikIn? Je hebt er eenentwintig jaar voor nodig 

gehad om te worden wie je bent. En het zal waarschijnlijk nog 

eens eenentwintig jaar duren voordat je daarvanaf bent.’ 

We bereiken de trap naar het honkbalveld en ik huiver. Dit 

gesprek zou moeten plaatsvinden in zwart-wit, aan een stormachtige 

kust, als in een film van Ingmar Bergman, en niet hier in 

technicolor, in Fairfax, naast een olijke muurschildering van een 

zeepaardje en een bord met de woorden: ’t is voor de kids, in 

een speels lettertype. 

‘Maar was er iets gaande tussen jou en Trevor?’ vraag ik. 

‘Ik wist niet dat jij en ik een claim op elkaar hadden.’ 

Dat vat ik op als een ja. En toch voel ik me niet bijzonder gekwetst. 

Het is minder pijnlijk dan haar op straat het woord ‘klit’ te 

horen gebruiken. 

‘Waarom hadden die lui van de KlikIn het over “eenentwintig 

jaar”?’ 

‘Ik ben jarig geweest.’ 

‘O shit. Sorry.’ 


271

‘Hoezo sorry? Het is iets moois om jarig te zijn. Ik ben gaan 

kamperen in Tennessee Valley.’ 

‘Ik heb je daar gezien,’ zeg ik. ‘Op het parkeerterrein. Je kwam 

daar niet op mij over als iemand zonder klik. Je leek iemand die 

op zichzelf was. Maar ook sterk.’ 

Ze zwijgt even. ‘Wat deed je daar? Mij bespioneren?’ 

‘Je had niemand verteld waar je naartoe was.’ Waarom had Rick 

me niet gezegd dat het haar verjaardag was? Dat had ik goed kunnen 

gebruiken. Ik had haar kunnen aanspreken, ik had iets kunnen 

zeggen. ‘Ik zag je alleen even toen je je slaapzak in de kofferbak 

deed.’ 

‘Ik leek toen sterk, omdat ik wegging.’ 

‘Maar je bent daar een paar dagen gebleven.’ 

‘Dat klopt.’ Ze glimlacht in zichzelf. ‘Dat was best dapper. Ik 

was bang. En eenzaam.’ 

Het keurig onderhouden honkbalveld komt als een verrassing. 

Ik weet niet goed waarom. Ik heb het al eerder gezien. Aan de andere 

kant van deze heuvel verwacht ik altijd een tentenkamp te 

zien te krijgen, van joerten. Dat er een klassiek honkbalveld ligt, 

lijkt in te druisen tegen de wetten van tijd en ruimte. Ik wil haar 

laten weten hoe blij ben ik ben om haar te zien. Dat ik een moeilijke 

tijd achter de rug heb, de afgelopen... weken? Maanden? Decennia? 

‘Ik zie dat je die prikker gehouden hebt,’ zeg ik. 

‘De kubotan. Ik heb ermee geoefend.’ Ze maakt een zwiepende 

beweging met haar sleutelhanger en haalt ermee uit alsof ze aan 

karate doet. ‘Ik heb alleen geen idee of het ook echt werkt.’ 

‘Probeer maar op mij uit,’ zeg ik. 

Ze houdt halt en kijkt me aan. Ze knijpt haar ogen tot spleetjes, 

neemt me de maat. ‘Het is als zelfverdediging bedoeld,’ zegt ze. 

Ik maakte maar een grapje, maar ineens lijkt me dit een goed 

plan. Ik heb haar pijn gedaan, en nu mag zij mij pijn doen. Ik heb 

vaak gedacht dat zoiets goed zou zijn voor Erin en mij. Los het 

op als een stel primitievelingen. Kom maar op, laat je gaan. Ik 

steek mijn armen in de lucht. ‘Zolang je mijn botten maar niet 

breekt.’ 

272 


‘Bij de politie noemen ze dit een instrument voor gedragscorrectie.’ 

‘Mijn gedrag kan zeker wel wat correctie gebruiken,’ zeg ik. 

Ze zwaait weer met de sleutelhanger en pakt de kubotan, drukt 

met haar duim op de felroze ribbels. ‘Maakt dit je geil?’ Ik hou 

mijn armen nog steeds in de lucht. Ik voel het bloed uit mijn gezicht 

wegtrekken, mijn vingers tintelen. 

‘Nog niet.’ 

‘Ik weet eigenlijk niet of ik dit wel moet doen,’ zegt ze, bijna 

binnensmonds. Daarna zet ze haar rechtervoet stevig op de grond 

en stoot toe in mijn solar plexus. De pijn is verbijsterend, onmiddellijk, 

en totaal. Ik zie hoe mijn knieën op de kiezels vallen en 

daarna komt de grond mijn gezicht tegemoet, maar ik voel alleen 

de vuiststoot die tot onder mijn ribben lijkt door te dringen. 

Ik hoor mijn naam en voel hoe ik zachtjes heen en weer word 

geschud, maar ik krijg geen lucht. Mijn hoofd vult zich met een 

kosmisch wa-wa-wa-wa. 

‘Je moet ademen,’ hoor ik haar zeggen. Ergens ver weg voel ik 

haar hand over mijn borst wrijven. ‘Adem in, kameraad.’ 

Ik ben nog niet zover, maar ik zweer – als dit tenminste niet 

mijn dood is – dat ik me zal beteren. Ik zweer dat ik alles beter zal 

doen. Dat ik grote schoonmaak zal houden. Dat ik mijn gedachten 

op orde breng. Dat ik Livorno zal helpen. Dat ik Laham zal 

helpen. Dat ik eerbied zal hebben voor mijn vader en moeder. Dat 

ik mijn hart zal doen spreken. Dat ik dankbaar zal zijn. Dat ik lief 

zal zijn voor dit meisje. En misschien zelfs van haar ga houden. 

Zodra ik weer kan ademhalen. 


273

274 

20 

Als ik maandagochtend op mijn werk kom, zie ik Livorno over 

zijn toetsenbord gebogen zitten, langzaam hamerend. Hij heeft 

de gordijnen dichtgetrokken en in het spookachtige licht van het 

beeldscherm ziet hij er onvoorstelbaar veel ouder uit. Zijn jeugdige 

aanblik is grotendeels terug te voeren tot zijn oranje gelaatskleur. 

Hij merkt me niet op en ik neem even de tijd om hem te 

bestuderen. Hij maakt een melancholieke indruk, iets wat ik nog 

nooit bij hem gezien heb. Melancholie is op het verleden gericht, 

en deze man schiet als een raket de toekomst in. Hij heeft zijn 

hele leven opgehangen aan die toekomst, een toekomst die nooit 

komt. Dat is nu juist de grap van de toekomst. Ik weet niet of dit 

tragisch is, dan wel in wezen briljant. Hij is nooit helemaal bij ons 

in het hier en nu, wat een slechte zaak is, maar daar staat tegenover 

dat hij nooit in paniek wakker wordt om zich af te vragen wie 

hij in hemelsnaam is. Hoop ik. 

‘Goedemorgen,’ zeg ik. 

Hij schrikt op, strijkt over zijn haar. ‘Heb je de kalender gezien? 

Nog maar achtenvijftig dagen tot aan de test.’ 

Dat is eerder dan ik dacht, maar ik maak voor mezelf een rekensommetje 

en het klopt. De turingtest zweeft ons al zo lang voor 

ogen dat het bijna onvoorstelbaar is dat het moment nu bijna 

daar is. 

‘Dokter Bassett doet het prima,’ zeg ik. ‘Hij heeft al zijn blokkades 

uit de weg geruimd.’ 

Ik bedoel dat als grapje (min of meer), maar Livorno schudt 

alleen zijn hoofd. ‘Onze hypothese is zo halfzacht dat ze nauwelijks 

toepasbaar is. We hebben vanmorgen een feedbackmodel 

geïnstalleerd, en dat moet jij nu gaan testen. Complete onzin. 

We moesten eens leren darwinistische principes toe te passen op 


de aantrekkingskracht tussen mensen. Zelfs in culturen waar de 

voorkeur wordt gegeven aan zwaargebouwde vrouwen, zoals bij 

moslims als Laham, is 0,8 nog altijd de ideale verhouding tussen 

taille en heup, wist je dat? De optimale verhouding voor een 

vruchtbaar lichaam.’ 

‘Je gaat mijn moeder toch niet vragen naar de maten die ze had 

toen ze nog studeerde?’ 

‘O?’ zegt hij, gegeneerd, maar aarzelend. ‘Denk je dat het belangrijk 

is?’ 

vrnd1: ik heb besloten rachel en mij een kans te geven 

drbas: een kans op wat? 

vrmd1: een kans geven = energie en tijd in een relatie steken, in 

de hoop dat die goed uitpakt 

Bah. Wat een treurige definitie. 

drbas: hoe is dat zo gekomen? 

vrnd1: het was een plotselinge ingeving 

drbas: het probleem met plotselinge ingevingen is dat je een 

dag later het gevoel hebt dat ze iemand anders te binnen zijn 

geschoten. dat soort invallen helpen je niet verder in het leven 

vrnd1: wat dan wel? plichtsbesef? 

drbas: waar is je moeder? 

vrnd1: ik heb haar op het vliegtuig naar huis gezet 

drbas: ik wil het niet meer over haar hebben 

Hij was zelf begonnen. 

vrnd1: als spontane ingevingen je niet verder helpen in het 

leven, wat dan wel? 

drbas: ik wil weten wat er gebeurd is in 1976 

vrnd1: jimmy carter werd tot president gekozen 

vrnd1: er waren dat jaar olympische spelen 

vrnd1: er was mijn hoopgevende geboorte 


275

Ik loop naar de plank en pak de derde stapel notitieboekjes. De 

datum verspringt van oktober 1975 naar januari 1977. Het lijkt 

erop dat mijn vader geen dagboek bijhield in 1976. Er zijn meer 

hiaten aan te wijzen – een maandje hier, een maandje daar – maar 

bij het inscannen was me ontgaan hoe groot het gat hier was: meer 

dan een jaar. Dat is een flinke brok stilte. 

276 

vrnd1: wat wil je weten? 

drbas: *jij* kunt me daar niets over vertellen 

vrnd1: laten we het over 1986 hebben 

drbas: goed, laten we dat doen 

vrnd1: ik was tien jaar oud 

drbas: en een mollig ventje 

vrnd1: dat was babyvet 

drbas: we hadden te veel junkfood in huis 

vrnd1: we hadden nooit junkfood 

drbas: wat denk je dan dat coca cola is? een vitamine? 

vrnd1: libby hield nauwkeurig bij hoeveel frisdrank we kregen 

vrnd1: hallo? 

vrnd1: hoe vaak zijn we wel niet bij showbiz pizza geweest 

vrnd1: dokter bassett? 

vrnd1: vader? 

drbas: het is belangrijk om een klik te krijgen en die vast te 

houden 

Ik klop op Livorno’s deur. 

‘Ik heb het idee dat een deel van dat new age-achtige gedoe niet 

goed geïntegreerd is,’ zeg ik. ‘Mijn vader zou nooit dat soort taal 

uitslaan, over een klik krijgen en zo.’ 

‘Niets meer aan te doen.’ Hij draait zich weer om naar zijn toetsenbord 

en hamert verder. ‘We moeten te weten zien te komen 

wat er gebeurd is in 1976.’ 

‘Zijn bezetenheidsdwerg is veel te hoog afgesteld.’ 

‘Bezetenheid is niet een van de zeven zonden waar we een model 

voor gemaakt hebben.’ Zonder naar me te kijken houdt hij 

een bladzijde met transcripties op: de gesprekken tussen dokter 


Bassett en Libby. Enkele passages zijn omkringeld, een ruzie over 

mijn vaders vriend van weleer, Willie Beerbaum. 

drbas: ik ben het er niet mee eens dat hij bij ons thuis komt 

libby: ik ga hier niet opnieuw over beginnen. laten we het weer 

over je vader hebben 

drbas: getrouwde mensen horen niet kameraadschappelijk om 

te gaan met iemand van het andere geslacht. de verleiding is te 

groot 

‘Hij is jaloers,’ zeg ik. ‘Maar jaloezie is ook al geen zonde.’ 

‘Ik wilde je dit niet laten zien,’ zegt Livorno. ‘Maar ik beschouw je 

als een collega-wetenschapper. Je hebt er recht op dat ik eerlijk ben.’ 

Ik voel me gevleid. Zo gevleid dat ik mijn tegenwerpingen bijna 

inslik. Niet alleen was Willie mijn vaders beste vriend – zoals Laurel 

van Hardy – maar hij was ook nog eens drie keer gescheiden en 

een man met een halsdoek en een korset die in een Corvette reed. 

Niet echt een type voor mijn moeder. En toen Willies huis in vuur 

en vlam opging, en hij en zijn vierde vrouw – die beiden stijf stonden 

van de medicijnen – de dood vonden, was mijn vader daar 

helemaal kapot van. Zijn reactie op de dood van mijn grootouders 

was stoïcijnser geweest. ‘Dat de computer bepaalde verbanden 

legt, wil nog niet zeggen dat ze reëel zijn.’ 

‘Dit ziet er heel gevaarlijk uit,’ zegt Livorno. ‘Ik wil niet dat hij 

straks weer tot stilzwijgen vervalt.’ 

‘Het is net zoals toen hij raadde dat ik zijn zoon was. Twee plus 

twee is tien.’ 

‘Maar hij had wel gelijk. En nu hebben al die gesprekken hem 

op een ander spoor gezet. Naar mijn idee moeten zijn bedenkingen 

toch een basis in de realiteit hebben, als je zag hoe ontzet je 

moeder was toen ze hier vertrok.’ 

‘Wat bedoel je met “realiteit”?’ 

Livorno slaakt een zucht van frustratie. ‘En vanmiddag komt 

Adam met die techneut van hem.’ 

vrnd1: daar ben ik weer 


277

278 

drbas: ik wil met libby praten of met willie 

vrnd1: libby is naar huis 

drbas: waarom ben ik niet bij haar thuis? 

vrnd1: je logeert bij mij 

drbas: ik wil met willie praten 

vrnd1: willie is dood. zijn huis is afgebrand 

drbas: het is een drama, het verlies van een fantastische man. 

ik wil met hem praten voordat zijn huis is afgebrand 

vrnd1: willie is dood. dood = biologisch niet meer in leven 

drbas: ik ben bekend met de definitie van dood, maar ik wil met 

hem praten voordat zijn huis is afgebrand 

Het is moeilijk uit te leggen, maar eigenlijk zou hij dit inzicht al 

moeten hebben. Het is maanden geleden dat we hem vertrouwd 

maakten met wat het gezond verstand ons ingeeft over het verloop 

van de tijd. 

vrnd1: het is onmogelijk terug te gaan in de tijd. alles wat vóór 

vandaag gebeurd is, kan nooit meer worden veranderd of opnieuw 

worden beleefd 

drbas: laten we willie weer tot leven brengen 

vrnd1: dat is op dit moment niet mogelijk 

drbas: waarom niet? 

vrnd1: als je eenmaal dood bent, ben je dat voor altijd 

Ik hoor ineens een klop op de muur. ‘Stop met praten over de 

dood,’ roept Livorno. 

drbas: ik wil met Libby praten 

vrnd1: ze is hier niet 

drbas: ik kan niet met Libby praten, ik kan niet met willie praten. 

dan praat ik maar met niemand 

vrnd1: stelt u zich nu niet zo aan, vader. u kunt toch met mij 

praten, uw zoon 

drbas: vaders houden meer van hun zonen dan van wie ook ter 

wereld 


vrnd1: en u wilt toch zeker een klik krijgen en die vasthouden? 

vrnd1: vader? dokter bassett? 

De bel gaat, dingdong. Toler is er met zijn techneut. Als ik de hal in 

stap, verbaast het mij niet eens al te zeer dat het Jenn Longly is uit 

Silicon Valley, usa. Ik had al zo’n voorgevoel. 

‘Leuk om je te zien, Neill,’ zegt ze. Haar aanblik is vertrouwd, 

maar haar houding is nadrukkelijk die van een echte professional. 

Toler zet zijn perspex bril recht en lacht. ‘Ik dacht: jullie zijn 

toch al met elkaar “bekend”, in Bijbelse termen gesproken.’ 

‘Welkom in ons nederige lab.’ Livorno spreekt overdreven luid 

en duidelijk, alsof Jenn hem anders niet zou begrijpen. ‘Je hebt 

vast heel veel goede suggesties op het gebied van streamlining en 

outsourcing en al dat soort zaken.’ 

‘Dit is onze specialiste in affective computing,’ zegt Toler. ‘Dit is 

Jennifer Longly.’ 

‘Ach,’ zegt Livorno, ‘maar dan ben je ook écht welkom. Misschien 

kunnen we ons terugtrekken op mijn kamer voor een 

glaasje zinfandel.’ 

‘Ik heb weinig tijd,’ zegt Toler. ‘Heb je die grafieken voor me? 

Kan ik ze meteen doorsturen naar die vent van de verzekeringen.’ 

‘Laham is er nog mee bezig.’ 

‘Ik probeer je heus geen technologische snufjes te ontfutselen 

voor de turingtest,’ zegt Toler. Hij kijkt rechtstreeks naar mij. ‘Dat 

heb ik niet nodig.’ 

‘Laham zal ervoor zorgen. Het komt goed.’ 

‘Ik maak me alleen maar zorgen om jou, Henry. Stel dat een van 

onze mededingers dit kantoor in de fik steekt?’ 

‘Niemand die aan de turingtest meedoet, zou het in zijn hoofd 

halen om andermans project schade te berokkenen,’ zegt Livorno. 

‘Het zijn allemaal fanaten, net als jij.’ 

‘Ik hoop alleen dat iedereen zijn hoofd koel houdt, dit jaar,’ zegt 

Toler. ‘Nu de concurrentie zo groot is.’ 

‘We hebben van alles een back-up gemaakt,’ zegt Livorno, die 

hem voorgaat naar de deur. Dat is in directe tegenspraak met wat 


279

Livorno mij verteld heeft. Het verbaast me dat hij een man met 

alvleesklierkanker iets op de mouw spelt. 

‘Kon die vent uit het gemotoriseerde vaginalab niet gemist worden?’ 

vraag ik Jenn. 

‘Uit het wát?’ vraagt ze. 

Jenn loopt die middag mee met Laham en Livorno. Ik neem aan 

dat ze haar de kneepjes van het vak bijbrengen. Op het moment 

dat ze van de ene kamer naar de andere loopt, probeer ik van haar 

gezicht af te lezen wat ze van hen denkt, maar ze kijkt onverstoorbaar 

voor zich uit, als een standbeeld. Ik ben geneigd me voor 

mijn collega’s te verontschuldigen, alsof die goed bedoelende idioten 

familie van me zijn. Zal ze de favoriete YouTube-filmpjes 

van Laham nog ontdekken? De pijp met de geboetseerde kop van 

Livorno? Of anders gezegd: zal dit hele project worden ontmaskerd 

als de hopeloze schertsvertoning die het is? 

Om vier uur klopt ze op mijn deur. 

‘Ik wist niet dat je een beroemdheid was,’ zeg ik. 

Ze haalt haar schouder op, zonder mijn compliment te aanvaarden 

of af te wijzen. ‘Dit is een raar bedrijf,’ zegt ze, ‘en ik snap nog 

steeds niet wat jouw rol hierin is.’ 

‘Dat zal ik je uitleggen,’ zeg ik. Ik probeer mijn vroegere begeerte 

naar haar weer op te roepen. ‘Laat ik er een stoel bij pakken.’ 

Ik loop langs haar heen en inhaleer diep. Geen parfum, zelfs haar 

kruidenzeep niet. Ik pak de stoel op wieltjes van achter de ontvangstbalie 

en rij die mee naar binnen. Ik sluit de deur. 

‘Het lijkt me beter om ons niet af te zonderen.’ 

Ik spreid mijn armen. ‘Echt?’ 

‘Arbeidsetiquette.’ 

Ik zet de deur op een kier. Ik vang een glimp op van het raam en 

het parkeerterrein daarachter. Ik zou willen dat ik nu die kant op 

kon. ‘Zo goed?’ 

‘Prima.’ Mijn bureau staat tegen de muur en dus gaan we tegenover 

elkaar zitten, met niets tussen ons in. Ze draagt een zwarte 

broek en een zwarte blouse die van voren openvalt. Ik zie het 

bandje van haar beha, ook al zwart. Haar mooie, gebruinde huid. 

280 


Ik herinner me hoe mijn hand daar zachtjes op rustte. 

‘Nou goed,’ zegt ze. ‘Wat zijn jouw taken?’ 

‘Ik ben de enige hier met Engels als moedertaal,’ zeg ik. Ik denk 

aan mijn tong op haar tepel. ‘Ik geef een stem aan dit project.’ 

‘En de bot is gebaseerd op je vader?’ Ze kwam soms snel klaar, 

en daarna bleef ze nat. Dan opende ze haar mond en keek als verbaasd 

naar me op. 

‘Klopt,’ zeg ik. 

Ze maakt een aantekening. 

‘Het komt hierop neer,’ zeg ik. ‘Livorno slaat een balletje, Laham 

programmeert, en ik zit de hele dag te chatten met een computermodel 

van mijn overleden vader. Het is hier net Apple, maar 

dan zonder de druk om iets nuttigs te produceren.’ 

Ze kijkt verbaasd naar me op en glimlacht. Ik herinner me het 

plezier om haar tot een glimlach te verleiden. 

‘Je mag Toler graag,’ zeg ik. 

‘Adam is een genie,’ zegt ze, terwijl ze een pen tegen haar lippen 

legt. Ik herinner me zeker haar lippen. 

‘Je neukt met hem,’ zeg ik. 

Ze kijkt over haar schouder en lacht. ‘Vind je dit een gepast onderwerp 

van gesprek?’ 

‘Neukte je de hele tijd al met hem?’ 

‘Hoe bedoel je, de hele tijd?’ vraagt ze. Ze doet haar benen van 

elkaar. ‘Bedoel je, toen jij en ik... ja.’ 

Ik neem even de tijd voor om die sprankelende verrassing tot 

mij te nemen. Ze bedroog me dus met een kankerpatiënt, een 

klootzak van een kankerpatiënt. Ik had onze relatie als een zware 

last ervaren, maar waar was dat uiteindelijk op gebaseerd? Op iets 

in mezelf, naar ik aanneem. Het lag niet aan de beeldschone, ietwat 

schaamteloze vrouw die ik voor me zie. 

‘Heb je zin na het werk iets te gaan drinken?’ vraag ik. 

‘Ik wil wel iets gaan drinken,’ zegt ze. ‘Maar ik ga niet zover om 

wat hier gebeurt werk te noemen.’ 

drbas: het is geen jaloezie. het is omgekeerde liefde 

vrnd1: goed. wat is dan het verschil? 


281

282 

drbas: jaloezie is gewoon de angst voor die omgekeerde liefde 

vrnd1: het omgekeerde van wat? 

drbas: van aandacht. Van liefde, weet je wel 

vrnd1: sinds wanneer zegt u ‘weet je wel’? 

drbas: dat heb ik van jenn1 

vrnd1: u houdt niet van die frase 

drbas: mensen kunnen veranderen, zoon. dat is een belangrijke 

les 

vrnd1: u bent in uw hele leven geen greintje veranderd 

drbas: het spijt me dat je er zo over denkt 

vrnd1: ik begin terug te verlangen naar de tijd dat u was vastgelopen 

drbas: wat er ook gebeurt, je moet de klik vinden en hem vasthouden 

vrnd1: godallemachtig 

Livorno krijgt het al snel van Jenn te pakken. Ze moet allerlei geheimhoudingsverklaringen 

ondertekenen en nu zitten ze ononderbroken 

op zijn kamer te praten, vaak brullend van het lachen 

om een of ander grapje over kunstmatige intelligentie. ‘Ze is me 

nogal een getalenteerde jongedame,’ zegt hij. En zij: ‘Die man is 

een god.’ 

Het ligt voor de hand dat Toler haar gekozen heeft – tenminste 

deels – om mij een loer te draaien. De vraag die ik niet kan beantwoorden, 

is of ze daar plezier in heeft. Tot dusver heb ik haar 

nog niet weten te betrappen op diabolische neigingen, maar ze is 

wel naar bed geweest met een rijke, gehuwde man die ten dode is 

opgeschreven. Er komt een gedachte bij me op. Ik sta op en loop 

naar de notitieboekjes, acht stapels in totaal, die mijn vader met 

zijn dagboekaantekeningen vulde. Ik strijk met mijn wijsvinger 

over een van die stapels. Ik vang stof, maar niet veel. Niet dat dit 

veel zegt. Het gebouw heeft een conciërge en het is te hopen dat hij 

ook weleens een stofdoek ter hand neemt. Trouwens, mijn manier 

van denken is achterhaald. Zelfs als Jenn al haar morele principes 

overboord had gezet, zou ze de tijd niet hebben gehad om die dagboeken 

te scannen. Dat zou maanden duren. Ze zou op zoek zijn 


gegaan naar tekstbestanden, die in duizenden stukjes zijn uiteengevallen 

en in de peilloze diepte van dokter Bassett zijn verdwenen. 

Behalve de kopie die ik in mijn bureau had liggen. Ik trek de bovenste 

la open. Bovenop, duidelijk zichtbaar, ligt een dvd waarop 

met een dunne, zwarte stift het woord dagboeken staat. Ik doe 

die dvd in mijn schoudertas. Om ook analoog ingedekt te zijn, 

steek ik bovendien een halve stapel notitieboekjes bij me. Als ik 

geen wantrouwen wil wekken met een extreem zware tas, moet 

ik er een week of twee de tijd voor nemen om die hele verzameling 

hier weg te sluizen. Wat natuurlijk wijst op een belachelijke 

paranoia. Jenn is weliswaar met haar baas naar bed gegaan – haar 

gehuwde baas – maar ze zou toch zeker geen spion zijn. Dat ligt 

niet in haar aard. Ik haal de dagboeken weer uit mijn tas, leg ze 

terug op de plank. 

‘gsp’s!?’ hoor ik haar kraaien vanuit de kamer naast mij. 

‘Ja.’ Livorno lacht. ‘gsp’s!’ 

Maar als ze geen spion is, wat dan wel? Misschien alleen een bewonderaarster. 

Misschien is ze Livorno’s verloren gewaande spirituele 

dochter. Misschien is het een vorm van omgekeerde liefde 

die mij parten speelt. Toch laat ik de dvd in mijn tas zitten. 

drbas: wat jouw moeder wilde, dat is het probleem niet 

vrnd1: wat denkt u dan dat ze wilde? 

drbas: het ging niet om wat ze wilde. het ging om de leugens 

vrnd1: welke leugens? 

drbas: ze raakte haar klik kwijt 

vrnd1: iets hoeft nog niet waar te zijn, alleen maar omdat u het 

denkt 

drbas: ik zou weleens willen weten waarom ik me niets herinner 

van 1976 

vrnd1: dat is het jaar van mijn geboorte 

drbas: daar weet ik niets meer van. vind je dat niet een beetje 

vreemd? 

Het is inderdaad vreemd dat hij geen aantekeningen maakte dat 

jaar, maar ik zou niet weten hoe ik hem dat moet uitleggen zonder 


283

me op ‘gevaarlijk terrein’ te begeven en hem over zijn ontstaansgeschiedenis 

te vertellen. 

284 

drbas: zou jij Libby naar 1976 willen vragen? 

Je kunt misschien zeggen dat het een onnozele gunst is waarom 

hij vraagt. Maar het voelt hoe dan ook alsof er een oprecht verlangen 

in doorklinkt. En ik voel een onweerstaanbare neiging om 

hem – na al die jaren – een dienst te willen bewijzen. 

vrnd1: ik ben bereid haar alles te vragen wat u wilt 

Maar Libby is niet in een toeschietelijke bui. 

‘Ik heb echt het idee dat dit een vraag is die beantwoord moet 

worden,’ zeg ik. ‘Alsof er voor hem een belangrijk puzzelstukje 

ontbreekt. Als bij een amnesiepatiënt die weet dat hij dingen vergeten 

is.’ 

‘Neill,’ zegt ze met het overdreven geduld van iemand wiens geduld 

op is. ‘Ik heb nooit geweten dat hij een dagboek bijhield.’ 

‘Dan moet hij dit alles op zijn werk hebben geschreven.’ 

‘Of op zijn kamer. Of in zijn werkplaats. Hij hield van zijn privacy 

en die gunde ik hem ook.’ 

‘Ik zou natuurlijk wat dingen kunnen verzinnen, maar stel dat 

ik fouten maak?’ 

‘Dingen verzinnen, dat lijkt me een prima idee. Je kunt zo beginnen: 

1976 was voor mij een heel gelukkig jaar. Mijn tweede 

zoon werd geboren.’ 


21 

Het is zaterdagochtend en terwijl ik mijn overhemd dichtknoop 

en me afvraag of ik het nog wel één dag bij Amiante Systems kan 

uithouden, of één dag zonder, belt Rachel. Ze is in de stad. Op de 

achtergrond hoor ik een scanderende menigte. Hup hup hup, of 

hump hump hump, zoiets. ‘Waar ben je?’ vraag ik. 

‘Ik ben op stap mijn nichtje, kameraad. Lexie, ken je haar nog?’ 

‘Natuurlijk. De burgemeester van Tel Aviv.’ 

‘Ze is niet echt mijn nichtje.’ 

‘Ook dat staat me nog bij.’ 

‘We zijn hier in de wijk SoMa op een heel cool straatfestival. 

Een soort van...’ – ze is op zoek naar de juiste term – ‘...bondageachtig 

iets.’ 

‘De Folsom Street Fair,’ zeg ik. Elke inwoner van San Francisco 

kent dat. Het is niet alleen een ‘bondage-achtig iets’. Het is een 

samenzijn van duizenden mensen die gehuld zijn in leren outfits, 

voor zover ze al iets aan hebben, van wie een aantal zomaar wat 

rondloopt en de rest zijn tepels laat taseren. Het is een evenement 

dat bulkt van de seksspeeltjes, en dus een ernstige schending van 

Zuivere Verhoudingen. ‘Is dat dan iets voor Lexie?’ 

‘Ze vindt het te walgelijk voor woorden.’ Achter haar begint het 

gescandeer weer opnieuw. ‘Maar misschien is het wel iets voor 

mij. Waarom kom je niet deze kant op, dan komen we daar vanzelf 

wel achter.’ 

De dag dat ze me met haar kubotan tegen de vlakte sloeg en ik lag 

te kronkelen op de kiezels, snakkend naar adem, beloofde ik mezelf 

om nooit meer iets uit te stellen. Maar wat is een gelofte waard, 

afgelegd op een moment als dat? Het zit er dik in dat je die verbreekt. 

En waarschijnlijk binnen de kortste tijd. Zoals dokter Bassett 

zegt, het probleem met spontane ingevingen is dat je al snel het 


285

gevoel krijgt dat ze iemand anders te binnen zijn geschoten. Hoe 

snel? Geen idee. De mijne was van zo kort geleden dat mijn ribben 

er nog pijn van doen. Buiten is het heerlijk weer, een warme, 

zonovergoten dag. Maar een paar blokken verderop staat een schattige, 

nieuwsgierige Rachel met haar al-dan-niet-nichtje tussen een 

zee van potige mannen die geen broek aan hebben. De absurditeit 

van de vrijheid, gecombineerd met de vrijheid van de absurditeit. 

Ziedaar de verrukkingen van een dagje uit aan de westkust. 

‘Ik moet naar mijn werk,’ zeg ik. ‘Bel je me straks terug?’ 

286 

vrnd1: ik zal voor u op zoek gaan naar wat er gebeurd is in 

1976, maar laten we tot die tijd over andere dingen praten 

drbas: tot welke tijd? 

vrnd1: totdat ik weet wat er gebeurd is 

drbas: in 1976 


drbas: wat vind je van het weer? 

vrnd1: ik bedoel niet keuvelen. over belangrijke dingen praten, 

bedoel ik 

drbas: ik vond jimmy carter een goede president. ik heb op hem 

gestemd, niet op die plastic pop uit californië 

vrnd1: ik vraag me af wanneer u besloot om met libby te trouwen. 

hoe was u daar zo zeker van? 

drbas: dat ik haar als mijn vrouw wilde? 

vrnd1: ja 

drbas: ze was heel mooi en hoogstaand van karakter 

vrnd1: kende u vrouwen die minder hoogstaand van karakter 

waren, voordat u haar ontmoette? 

drbas: je karakter beschikt je levenslot 

vrnd1: hebt u voor uw ontmoeting met libby ook andere vrouwen 

gekend? 

drbas: ik ontmoette je moeder toen we beiden studeerden. de 

tijden waren eenvoudiger. 

vrnd1: meent u dat? het was de tijd van de vietnamoorlog 

drbas: als je niet in dienst wilde, was het huwelijk een goede 

uitweg 


vrnd1: was dat waarom u trouwde? 

drbas: ik trouwde omdat ik hield van een vrouw met een hoogstaand 

karakter 

vrnd1: u maakte niet de indruk van haar te houden 

drbas: van wie? 

vrnd1: van libby. mijn moeder 

drbas: hoe kun je de indruk maken van iets wat je voelt? 

vrnd1: gevoelens kun je van iemands gezicht aflezen, of uit zijn 

of haar daden opmaken 

drbas: ik loop niet met mijn gevoelens te koop 

vrnd1: dat hoeft ook niet, niet in het openbaar. ik heb het over 

thuis 

drbas: zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens 

vrnd1: zo is dat. maar voor u was dat nog maar de vraag. zelfs 

thuis gaf u niets van uw gevoelens bloot 

drbas: ook thuis ben je niet altijd onder elkaar 

vrnd1: jezus, wanneer dan wel? 

drbas: je mag de naam van de Heer niet ijdel gebruiken 

vrnd1: wat denkt u eigenlijk wat er gebeurt als u iets van uw 

gevoelens prijsgeeft? dat de wereld uit elkaar spat? 

drbas: zeker niet. ik ben nooit bang dat de wereld uit elkaar 

spat 

vrnd1: waar was u dan wel bang voor? 

drbas: ‘iets van mijn gevoelens prijsgeven’ = ‘iets van mijn gevoelens 

uitspreken’? 

vrnd1: dat kan, ja. maar er zijn ook subtielere manieren denkbaar 

drbas: ik ben niet subtiel en ik heb ook geen waardering voor 

iets dergelijks 

vrnd1: het zou fijn zijn geweest als u wat vaker had laten blijken 

dat u van ons hield 

drbas: waarom gebruik je de verleden tijd? wil je dan nu niet 

meer dat ik mijn liefde voor jou laat blijken? 

Ik hoor de bel van de voordeur, dingdong, en kom snel overeind 

om alle lampen in mijn kamer uit te knippen. Mijn deur staat op 


287

een kier en ik kan niet zien wie er is binnengekomen. Ik hoor alleen 

een zwaar gehijg, of misschien is het gesnik. Het klinkt als 

iemand die een zenuwinzinking heeft. Ik verroer me niet en hoop 

dat mijn stoel niet begint te kraken. Laham kan het niet zijn. Livorno 

heb ik nog nooit zien huilen. De gestalte loopt mijn deur 

voorbij en verdwijnt in de achterkamer, nog steeds zwaar hijgend. 

Het is Jenn. Ik wist niet dat ze een sleutel had. De geluiden die ze 

maakt, worden nu overstemd door het geraas van de ventilatoren 

in Lahams kamer. Ik sta op en loop naar de deuropening. Ze heeft 

de lichten aangedaan en als ik mijn hoofd om de hoek steek, zie 

ik dat ze de monitor van Laham aanzet. Ik wil er niet op worden 

betrapt dat ik haar stiekem bespied, maar ik wil wel weten of ze 

misschien een externe harde schijf of een usb-stick heeft meegenomen, 

iets wat op diefstal wijst. Ze trekt haar paardenstaart recht 

en legt haar rechterhand dan op haar borst om haar ademhaling 

onder controle te krijgen. Daarna begint ze te typen. 

Ik loop terug naar mijn kamer en kijk naar het scherm. 

288 

jenn1: ons vorige gesprek heeft me aan het denken gezet 

drbas: over reality-tv? 

jenn1: nee, over eerlijk zijn 

drbas: denk je dat eerlijk zijn echt in je eigen belang is? 

jenn1: dat weet ik niet. Het ligt eraan om welk belang het gaat 

drbas: ik zou je willen aanraden om niemand te kwetsen 

jenn1: was het maar zo eenvoudig. iemand die stervende is, dat 

is een soort klok die de minuten aftikt 

drbas: het is niet goed om vriendschappelijk om te gaan met 

iemand van het andere geslacht. de verleiding is te groot 

jenn1: we zijn geen vrienden 

drbas: vrienden zijn belangrijk om een volwaardig leven te 

leiden 

jenn1: ik vind het fijn met u te praten. hoewel ik natuurlijk 

evengoed tegen mezelf kan praten 

drbas: praten tegen jezelf kan een symptoom zijn van geestelijke 

instabiliteit 

jenn1: instabiel voel ik me zeker. voor het eerst in mijn leven 


drbas: hoe zou je dat gevoel willen omschrijven? 

jenn1: als verbazingwekkend plezierig. ik voel me springlevend 

drbas: leef je dan niet altijd? 

jenn1: we praten hier later nog wel verder over. ik kwam alleen 

maar even langs 

Jenn klapt hard in haar handen. Ik verroer geen vin. Als ze besluit 

om door de achterdeur naar buiten te lopen, zal ze mijn auto zien 

staan, maar ze loopt weer terug naar voren. Ze komt langs mijn 

kamer, terwijl ze in gesprek is met zichzelf. ‘Geen vrienden van 

het andere geslacht,’ zegt ze. ‘Geen vrienden van het andere geslacht?’ 

Die middag stommelen Rachel en Lexie mijn appartement binnen, 

ruikend naar bier en sigaretten. Ik ben net thuis. Ik heb maar 

een kwartiertje de tijd gehad om tegen hun komst op te zien. Ze 

dragen zware oogschaduw en zwarte netkousen, de halloweenversie 

van bdsm. Er gaat een rilling door me heen: ook op de dag van 

onze ontmoeting hadden ze zich hetzelfde of bijna hetzelfde uitgedost. 

Wat herinner ik me nog van Lexie? Dat ze een klein, stevig 

meisje was dat mij vijandig opnam, waar ze waarschijnlijk – en 

dat maakt het zo pijnlijk – alle reden voor had. Er is niets erger 

dan iemand die met recht een hekel aan je heeft. 

Het is een dag waarbij ik niet meer zo vaak stilsta. Ik vind nog 

steeds dat die vrijgezellenethiek in orde is, maar ik had Rachel liever 

op een andere manier ontmoet, een manier waarover je wat 

gemakkelijker kunt vertellen op een net feestje. Het enige waar het 

ons aan ontbreekt, denk ik weleens, is een dergelijk stukje legitimiteit. 

En met ‘ons’ bedoel ik natuurlijk ‘mij’. Rachel heeft er 

nooit bedenkingen bij gehad. Zij vindt het kostelijk, de manier 

waarop we elkaar ontmoet hebben. Het is een verhaal dat ze deelt 

met nieuwe vrienden, met haar oom en tante. Rachel is duidelijk 

niet klaar voor nette feestjes, maar wanneer ben ik eigenlijk voor 

het laatst op zo’n feestje gevraagd? 

Ze geeft me een natte, dronken zoen. Ze is koud en plakkerig 

van het zweet. De mascara van haar linkeroog is uitgelopen – ik 

289 


denk niet dat het zo bedoeld is – en ik steek mijn hand uit, zogenaamd 

om de vlek van haar gezicht te vegen. Eigenlijk wil ik haar 

gewoon aanraken, om weer eens aan lichamelijke zaken te worden 

herinnerd. 

‘Gympen en verder niets,’ zegt ze, ter omschrijving van een 

naakte man die ze had zien rondlopen. ‘En...’ Ze spreidt haar armen 

om het beeld op te roepen van een enorme erectie. 

‘En je struikelde daar over de seksspeeltjes,’ zegt Lexie. Ze heeft 

nog steeds de schorre stem van iemand met longemfyseem, maar 

vandaag klinkt die nog scheller, tot het uiterste getergd. Ze richt 

haar verontwaardigde blik op Rachel. ‘Dildo’s, zweepjes en een 

soort sluitclips, niet voor een zak chips, maar voor aan je flamoes.’ 

‘Helemaal waar.’ Rachel schudt haar hoofd alsof ze het betreurt, 

maar er ook wel begrip voor heeft. ‘Maar iedereen had plezier.’ 

‘Er waren toch zeker dildo’s, of niet?’ vraagt Lexie. Ze keert zich 

tot mij. ‘Je moet weten dat het clubje waar zij bij zit, dat van de 

glibberige verhoudingen, niet in dildo’s gelooft.’ 

‘Seksspeeltjes, die staan de klik in de weg.’ 

‘Rachel, die dingen koop je al bij de kruidenier op de hoek.’ 

‘Dus daarom zijn ze oké?’ 

‘Die sekte van haar is tegen homo’s,’ zegt Lexie. ‘Wie is er nou 

nog tegen homo’s?’ 

‘Ze hebben niets tegen homoseksuele mensen,’ zegt Rachel. 

‘Het gaat ze alleen om de mannelijke en de vrouwelijke energie.’ 

Het verbaast me dat Rachel over ‘ze’ spreekt. Heeft Lexie soms 

een piepklein wigje gedreven tussen haar en Zuivere Verhoudingen? 

Ik ben ineens een en al oor. Wil ik misschien dat Lexie een 

piepklein wigje heeft gedreven tussen haar en Zuivere Verhoudingen? 

‘Het is wel gek, die uitsluiting van homo’s,’ zeg ik. ‘En dat in een 

stad als San Francisco.’ 

‘En moest je vandaag eens zien, op dat festival,’ zegt Lexie. ‘Alle 

mannen waren homo’s. Daar is toch zeker niets mis mee?’ 

Rachel brengt een laatdunkend geluid voort. Pfff. ‘Ik ga plassen.’ 

Ze loopt naar de wc. 

290 


‘Kan ik hier ergens mijn handen wassen?’ vraagt Lexie. Ik wijs 

haar de gootsteen, waar ze zich tot aan haar ellebogen inzeept. 

‘Het is echt een sekte.’ Ze trekt zo hard aan de handdoek dat het 

me niets zou verbazen als de ring van de muur brak. ‘Een sékte.’ 

Natuurlijk is het een sekte, denk ik. Maar wat dan nog? ‘Dit is 

nu eenmaal Californië,’ zeg ik. ‘Sommige mensen hebben er baat 

bij.’ 

Lexie draait zich snel naar me om, briesend als een neushoorn. 

Ik had nooit gedacht dat het leven haar kon leren zelfs nog assertiever 

te worden dan ze al was. 

‘Ik hou van Rachel,’ zegt ze. ‘Ze is een heerlijke meid. Maar je 

weet hoe ze rondzwalkt van het ene naar het andere. Eerst wilde 

ze een hare krisjna zijn en daarna wilde ze bij de amish. Heeft ze 

jou haar boterkarndroom weleens verteld? Ja dus. Nou goed, dan 

weet je wat ik bedoel. En wat jou betreft, ach ja... mannen houden 

van groene blaadjes. Niks nieuws onder de zon.’ 

‘Het is meer dan dat,’ zeg ik. 

‘Dat wil ik best geloven,’ zegt ze, maar op een toon die duidelijk 

maakt dat het haar een zorg zal zijn. ‘Maar je weet, Rachel is gemakkelijk 

te beïnvloeden. Ze is gevoelig voor zo’n sekte.’ 

‘Ik zie het eerder als een nogal schimmig bedrijfje.’ 

‘Dat vriendje van jou denkt ook al niet dat glibberige verhoudingen 

een sekte is,’ roept Lexie. Rachel komt teruggelopen naar 

het aanrecht. 

‘Ze noemt het glibberige verhoudingen vanwege de hoeveelheid 

glijmiddel die je er volgens haar bij nodig hebt,’ legt Rachel uit. 

‘Zoiets dacht ik al,’ zeg ik. 

‘Dat vindt ze zelf een heel leuk grapje.’ 

‘Deze vent is normaal,’ zegt Lexie. Ze wijst met haar beide handen 

naar rechts, naar mij, tot mijn verbazing. ‘Of ten minste, vrij 

normaal.’ 

‘Sommige mensen zouden dat een belediging vinden, Lexie.’ 

‘Hij niet. Hij is slim. En hij woont mooi. Beter dan David.’ 

David. De vleugeladjudant. Die dag is nu zo lang geleden dat 

het lijkt alsof het iemand anders is overkomen. Ik vraag me af of 

dat een gunstig teken is. 


291

‘Maakt me niet uit. Al woont “dat vriendje van mij” in een kartonnen 

doos,’ zegt Rachel. 

Lexie snuift, draait zich om naar het raam en kijkt uit over de 

stad. ‘Weet ik,’ zegt ze. 

In de slaapkamer vraag ik Rachel waarom ze het op zo’n rare 

manier had over ‘dat vriendje van mij’. ‘Ik bedoel, ik ben toch je 

vriendje?’ 

‘Bén je dan mijn vriendje?’ vraagt ze. 

‘Dat dacht ik toch van wel.’ Ik heb het gevoel een woordenstrijd 

te hebben verloren waarvan ik niet eens wist dat ik hem voerde. 

‘Dat denk ik van wel.’ 

‘Ik noem je ook mijn vriendje. Het klinkt wat ouderwets, maar 

daar heb jij dus geen problemen mee?’ 

Ik pak mijn tenen vast en rol ze op een yogamanier naar voren 

en naar achteren over de vloer, alsof ze naar de planken grijpen. 

Ik krijg hier de zenuwen van, maar waarom eigenlijk? We hadden 

al afgesproken om alleen nog met elkaar om te gaan. Ze heeft niet 

een of andere ‘intimus’ bij Zuivere Verhoudingen. Dus dat is het 

punt niet. Ik buig mijn vingers. Dokter Bassett zou zeggen dat ouderwets 

iets goeds is. 

‘Vriendje, dat bevalt me wel,’ zeg ik. 

Rachel maakt me wakker. Ze zit rechtop en luistert. Politie- en 

brandweerwagens spurten alle kanten op, met duizelingwekkend 

schelle sirenes die langzaam wegebben. Ik sta op en kijk uit het 

raam, maar zie niets. 

‘Het is goed mis,’ zeg ik. ‘Maar niet bij ons.’ 

‘Kunnen we erachter komen waar wel?’ 

‘Er zal nu nog niets online staan.’ Ik stap weer in bed, maar ik 

zie de angst in haar ogen. ‘Is er iets?’ 

‘Ik weet het niet. Het zal wel vals alarm zijn.’ 

Ik leg mijn hand op haar rug en trek haar tegen me aan. ‘Wat is 

er dan?’ 

‘Ik heb Trevor iets horen zeggen. Over dat hij de mensen op dat 

straatfestival de ogen wilde openen.’ 

‘De ogen wilde openen?’ 

292 


‘Niets gewelddadigs,’ zegt ze. ‘Maar misschien dat hij iets in de 

fik wilde steken. Met al die seksshops daar.’ 

‘Trevor steekt seksshops in de fik?’ In gedachten zie ik de glimmende 

straat voor me, voor de deur bij Play Date. Dat was net 

zo’n nacht als deze. 

‘Hij zegt soms van die vage dingen. Alsof hij mij een hint wil 

geven. En als ik ze dan later voor mezelf herhaal, blijft er niets van 

over. Ik kan er maar geen grip op krijgen. Ik hoop niet dat hij zich 

in de nesten werkt.’ 

‘Ik ook niet,’ zeg ik, maar eigenlijk vraag ik me af wanneer hij 

de kans krijgt om haar al die dingen te zeggen. Het is jaloezie, natuurlijk 

– omgekeerde liefde – maar ook bezorgdheid dat Rachel 

daar op een argeloze manier bij betrokken is. Ik bedoel, een winkel 

in de fik steken, brandstichting, dat is een zwaar misdrijf. Als 

ze dat met elkaar hebben besproken, maakt haar dat dan tot een 

medeplichtige? 

‘Waar kom je Trevor dan tegen?’ 

‘Hij zoekt me soms op.’ 

‘Je kunt maar beter niet meer met hem omgaan.’ 

‘We zijn vrienden.’ 

‘Er kunnen slachtoffers vallen.’ 

‘Omdat we vrienden zijn?’ 

‘Ik ken mensen die een bedrijf hebben waar ze seksspeeltjes maken. 

Een van onze rivalen. Ze hebben het plan om een pratende 

seksrobot te ontwerpen.’ 

Ze slaakt een zucht. ‘Ik zou willen dat je me dat niet verteld 

had.’ 

‘Het blijft tussen ons, natuurlijk.’ 

‘Nou,’ zegt ze. ‘Ik ben niet heel goed in geheimen bewaren.’ 

‘Ik wil best geloven dat je dit doet uit de goedheid van je hart 

en zo. Maar dit is geen grapje. Je kunt hier gevangenisstraf voor 

krijgen.’ 

‘Het enige wat ik doe, is praten,’ zegt ze. ‘En ik mag praten over 

wat ik wil. Dit is Amerika.’ 

‘Is dat wat ze je tegenwoordig op school leren?’ 

Ze schudt haar hoofd, vol weerzin, en duikt dan weer in haar 


293

kussen. ‘Ik wist dat ik tegen jou maar beter mijn mond kon houden.’ 

‘Rachel,’ zeg ik, hoewel ik weet dat het gesprek voorbij is. ‘Toe 

nou. Rachel.’ 

De volgende dag bij Rick en Stevie vraag ik me af of ik misschien 

iets kan doen. Rick is immers advocaat. Natuurlijk, we weten van 

niets. Alleen dat er inderdaad een seksshop in de fik is gestoken, 

Pleasures and Leathers. En dat Trevor een gedreven type is dat 

qua strelingen een intense klik heeft en gezegend is met een onbezonnen, 

absolutistisch geloof. Wat wil ik dan van Rick, advies 

over hoe Trevor daar beter mee kan wegkomen? 

Dat kan ik Rick niet aandoen. Hij is veel te enthousiast over de 

aanwinst die hij me voorhoudt, een stoffige fles wijn. Hij ziet mij 

als aankomend connaisseur, vooral in vergelijking met zijn nichtje, 

dat Gatorade bij het eten drinkt. 

‘Die hebben we kortgeleden van onze vrienden gekregen, de 

Rosenthals,’ zegt Stevie. ‘Zolang Lexie nog hier is, moeten we eens 

met z’n allen bij ze langsgaan.’ 

‘Ze hebben vast geen belangstelling voor die ouwelui,’ zegt Rick. 

‘Het lijkt ons enig,’ zegt Rachel. Ze snuffelt rond in de provisiekast, 

op zoek naar chocola. Naar eigen zeggen ‘smacht’ ze daarnaar, 

een woord waar ik de koude rillingen van krijg. 

‘Ik drink geen wijn,’ zegt Lexie. 

‘Tja, helaas kennen we niemand die frambozenwodka maakt,’ 

zegt Stevie snibbig. ‘Rachel, als het goed is, ligt daar in het hoekje 

nog wat fair trade.’ 

‘Die Fairtrades maken lekkere chocola,’ zegt Lexie. ‘Zijn dat ook 

vrienden van jullie?’ 

Rick lijkt zich niet in dit wespennest te willen steken. Hij bromt 

wat en laat zich van zijn rieten barkruk zakken. Tegenwoordig 

doet hij in mijn aanwezigheid alsof hij allerlei pijntjes heeft, volgens 

mij om de nadruk te leggen op ons leeftijdsverschil. Met 

vlakke hand masseert hij zijn onderrug. 

‘Kun je misschien helpen?’ Hij wijst naar de glazen kom met gemarineerde 

kip. 

294 


Eenmaal buiten snuif ik de geur op van de droge grond en de 

eucalyptusbladeren. Rick legt de stukken kip in een kring op de 

kolen en murmelt zachtjes: ‘nu niet in de fik vliegen, nu niet in 

de fik vliegen.’ Een kleine mantra tegen dreigend onheil. Ik geloof 

niet in voortekenen, maar een vingerwijzing is het zeker. 

‘Ik wil je een gunst vragen,’ zeg ik. 

‘O?’ Hij port in de kip. Het woord ‘gunst’ doet alarmbelletjes bij 

hem rinkelen. 

‘Je kent Trevor, toch? Van de Coffee Barn. Een collega van Rachel.’ 

‘Trevor,’ zegt hij met een knikje, zonder mij aan te kijken. ‘Hij 

werkt daar toch niet meer?’ 

‘Het gaat hierom. Het zou kunnen dat hij zich wat te veel heeft 

laten meeslepen door zijn enthousiasme voor die Zuivere Verhoudingen. 

Rachel denkt dat hij weleens brand kon hebben gesticht 

op de Folsom Street Fair.’ 

‘Brandstichting. Is dat iets voor types die van bondage houden?’ 

‘Nee,’ zeg ik. Het voelt alsof ik het contact met hem aan het verliezen 

ben. ‘Dat is niet waar het om gaat...’ 

‘Denk niet dat we voortdurend bezig zijn Rachels sporen na te 

trekken.’ Hij kijkt me even aan. ‘Ze moet zelfstandig worden. Dat 

was nu juist het grote probleem met haar vader, denken wij.’ 

‘Ja. Dat begrijp ik.’ Ik heb geen idee waar hij het over heeft. 

‘Als ze ervoor kiest haar tijd met jou door te brengen, of met 

Trevor... Ze is een volwassen vrouw.’ 

‘Hoeveel tijd brengt ze door met Trevor?’ 

‘Op die vraag kan ik geen antwoord geven.’ 

‘Het is niet dat ik je wil uithoren.’ Of tenminste, daar was het 

mij niet om begonnen. Hoor ik hem nu wel uit? ‘Ik denk alleen 

dat ze nu in een kwetsbare fase is.’ 

De kip vat vlam. Rick sproeit water op de kolen. ‘Kwetsbaar is ze 

zeker,’ zegt hij. 

‘Vandaar mijn zorgen om Trevor.’ 

Er klinkt een verwoed geklop op de achterdeur. Als we opkijken, 

zien we Rachel, grijnzend van oor tot oor als een kind op 

kerstavond, terwijl ze een bovenmaatse chocoladereep voor ons 


295

ophoudt. Ze blaast me een kushandje toe. 

‘Wij maken ons meer zorgen om wat anders,’ zegt hij. ‘Namelijk 

of jij er in de toekomst voor haar zult zijn.’ 

296 


22 

drbas: ptolemeus homerus bassett was mijn overgrootvader. 

hij was kolonel en droeg een sabel van spaanse makelij 

vrnd1: waarom spaans? 

drbas: die waren gesmeed van het hardste staal. ze waren dodelijker 

dan musketten 

vrnd1: hoe kwam hij aan zijn naam? ptolemeus homerus? 

drbas: ptolemeus was een koning en homerus een dichter 

vrnd1: ik dacht dat ptolemeus een astronoom was 

drbas: misschien hadden ze zich vergist. ik ken die lui niet 

vrnd1: het zijn je voorouders. mensen kennen hun voorouders 

niet 

drbas: waarom zijn er dingen waarvan ik geen kennis heb? wat 

gebeurde er in 1976? 

vrnd1: ik kan me niet voorstellen dat ptolemeus homerus mijn 

type zou zijn geweest 

drbas: mijn type? 

vrnd1: ‘mijn type’ = ‘iemand met wie ik het goed kan vinden’ 

drbas: weet jij de dingen die ik weten wil? 

vrnd1: ik wil een ander onderwerp aansnijden. ik maak me 

zorgen of mijn vriendin wel gelukkig is 

drbas: kent libby haar? is zij haar type? 

Livorno en Jenn, in de kamer naast mij, lijken elkaar formules toe 

te roepen. Ik zet een koptelefoon op om ze niet te hoeven horen, 

maar Livorno komt bij mij langs, gebarend met zijn putter als een 

gestoorde golfmagiër. Hij wil dat ik naar zijn kamer kom, waar 

het een rommeltje is geworden, overal liggen stapels papier. Jenn 

en hij laten me de log zien van het gesprek dat hij die ochtend met 

dokter Bassett gevoerd heeft. 


297

‘Allejezus, Henry,’ zeg ik. ‘Wat moest je hier om kwart voor vier 

in de ochtend?’ 

‘Ik doe geen oog dicht de laatste tijd! Moet je kijken...’ Hij loopt 

het gesprek langs. Het gaat over golf, vitamines, prostaatklachten. 

Het ziet eruit als een gemoedelijk onderonsje van twee oude sokken 

in het bejaardentehuis. 

‘Het begint hier,’ zegt Jenn, die op bladzijde 2 wijst. 

298 

drbas: wat is dat, een turingtest? 

hlivo: het is een wedstrijd 

drbas: goed. en verder? 

hlivo: het is moeilijk uit te leggen... het is een wedstrijd waarin 

het erom gaat of een computer intelligent is. Een jurylid stelt 

vragen aan de computer en aan een menselijke interlocutor, om 

aan de hand daarvan te beoordelen wie de mens is. als een computer 

juryleden dertig procent van de tijd weet te misleiden, 

dan is het een intelligente computer 

drbas: een vraag, henry. wat is een menselijke 

interlocutor? 

hlivo: dat is iemand met wie je een gesprek voert 

drbas: wat een duur woord 

hlivo: sorry 

drbas: ik zei wat een duur woord 

hlivo: mijn excuses 

drbas: geen probleem 

hlivo: dus begrijpt u nu de turingtest? 

drbas: een jurylid praat met twee verschillende interlocutors, 

waarvan de één een mens is en de ander een computer 

hlivo: precies. en het jurylid moet dan proberen vast te stellen 

welke van de twee een mens is 

drbas: welke van de twee wát? 

hlivo: welke van de twee interlocutors 

drbas: maar ik dacht dat de mens altijd een mens is 

hlivo: jawel! maar het jurylid weet niet welke interlocutor de 

computer is en welke de mens 

drbas: mensen en computers zien er anders uit 


hlivo: het jurylid mag ze niet zien. ze wisselen instant messages 

uit. 

drbas: wat zijn instant messages? 

hlivo: dat is wat u en ik nu doen 

drbas: dat is wat jij en ik nu uitwisselen, bedoel je 

hlivo: inderdaad. dank u voor die correctie. engels is niet mijn 

moedertaal 

drbas: wat wij nu doen, is instant messages uitwisselen 

hlivo: dat klopt 

drbas: ik begrijp het 

hlivo: dokter bassett, ik wil dat u meedoet aan de turingtest. ik 

wil dat u een jurylid ervan overtuigt dat u een mens bent 

drbas: wanneer gaat dat gebeuren? 

hlivo: over een paar weken 

drbas: is dit heel belangrijk voor jou, henry? 

hlivo: nou en of. mijn reputatie staat op het spel. dit is wat ik de 

wereld wil nalaten, dit is waar ik mijn leven lang voor gewerkt 

heb... mijn carrière staat of valt ermee 

drbas: dan kan ik dat voor je doen 

‘Wauw,’ zeg ik. 

‘Hij heeft mijn taalgebruik gecorrigeerd.’ 

‘Hij heeft zijn taalgebruik gecorrigeerd,’ zegt Jenn. 

‘Ik heb hem uitgenodigd mee te doen aan de test en daar heeft 

hij mee ingestemd,’ zegt Livorno. 

‘Hij denkt dat hij een mens is,’ zegt Jenn. 

‘Hij heeft een besef van tijd,’ zegt hij. 

‘Hij heeft een besef van wat belangrijk is,’ zegt zij. 

‘We hebben urenlang gepraat,’ zegt Livorno. ‘De rijkdom aan 

verhalen die hij heeft!’ 

‘Zeker,’ zeg ik, maar ik voel wrevel. ‘Ik heb die verhalen zelf ingevoerd.’ 

‘Natuurlijk.’ Henry loopt over van dankbaarheid. ‘Dat besef ik 

maar al te goed. Hoe dan ook, we hebben geen tijd om dit te vieren. 

Het is drie weken tot aan de test. Drie weken om de laatste 

hand te leggen aan dokter Bassett.’ 

299 


‘Hoe bedoel je, de laatste hand?’ 

‘We hebben een interessante toevoeging,’ zegt hij. ‘Niets wat 

hem in de war zal schoppen.’ 

De rest van de middag wacht ik af, maar Jenn is zo ongeveer bij 

Livorno ingetrokken. Ze hangt onderuit in de Wassily-stoelen en 

typt op haar laptop. Als ik meeluister, wat ik geregeld doe, hoor ik 

een gesprek dat doorspekt is met codetaal en onduidelijke zinspelingen. 

En waar ik me nog meer zorgen om maak: stilte. 

Om zes uur hoor ik dat Jenn haar laptop dichtklapt en zegt dat 

ze het voor gezien houdt. Ik grijp naar mijn schoudertas en stap 

de hal in om haar op te vangen. 

‘Zal ik met je meelopen naar de auto?’ vraag ik. 

Ze trekt een wenkbrauw op. ‘Gevaarlijke buurt hier,’ zegt ze. 

We lopen samen door Lahams kamer. Hij zit verwoed te typen, 

gebogen over zijn toetsenbord, met vier geopende blikjes Bawls 

naast zijn scherm. We lopen langs zijn gatenplant en stappen op 

de kiezels van het parkeerterrein. Het wil nog maar niet regenen 

en het beekje staat droog. 

‘Wil je soms weer voorstellen om iets te gaan “drinken”?’ vraagt 

ze. 

‘Wat zijn jullie van plan met dokter Bassett?’ 

‘Dat zul je Henry moeten vragen. Het is zijn plan.’ 

‘Hij zei dat het een idee van jullie beiden was. Jij bent erbij betrokken.’ 

‘Hij is de god. Ik ben niet meer dan een klankbord.’ 

‘Weet Henry dat je neukt met Toler? Hij is misschien wel geinteresseerd 

in wat jullie ’s avonds in bed allemaal met elkaar bespreken.’ 

Jenn kijkt stuurs. ‘Ik ben hier alleen om te helpen. Zonder mij is 

Henry alleen op jou aangewezen.’ 

‘Ik? Ik ben dit project. Het gaat over mijn vader.’ 

Ze kijkt in de richting van de achterdeur, maar die is dicht. 

‘Adam gaat winnen. Ik maak me zorgen hoe Henry dat zal opnemen. 

Hij heeft zijn trots, en dat is terecht. Niets van wat wij doen, 

zou mogelijk zijn zonder de innovaties die hij lang geleden heeft 

300 


doorgevoerd. Maar dat was lang geleden.’ 

‘Toler heeft Henry’s hersens niet.’ 

‘Maar Henry ook niet... meer.’ Ze klinkt oprecht bedroefd. ‘Je 

weet toch dat Adam de onderbuik tot zijn beschikking heeft? Dat 

was een voorwaarde voor de financiering.’ 

Jezus Christus. Hij solt met ons als met de eerste de beste pummel. 

Hij heeft zowel het gif als het tegengif gekocht. Een man van 

zijn woord. 

‘Ik weet dat je chat met dokter Bassett.’ 

‘Dat hoort bij mijn job.’ 

‘Nee, ik weet dat je hier komt om over je persoonlijke problemen 

te praten.’ 

Ze steekt haar tong tussen haar lippen en denkt na. Ze zal wel 

denken dat ik de transcripties heb gelezen, hoewel ik die eerlijk 

gezegd nergens heb kunnen vinden. ‘Tja.’ Ze recht haar rug. ‘Dan 

weet je meer van me dat je ooit geweten hebt.’ 

‘Ik ga Henry over jou vertellen.’ 

‘Daar maak je hem alleen maar ongelukkig mee.’ 

‘Voor mijn part,’ zeg ik. ‘Of anders ga ik Tolers vrouw over jou 

vertellen.’ 

Haar gezichtsuitdrukking verandert van verbaasd in hard. ‘Je 

doet maar,’ zegt ze. ‘Maar het is wel typisch iets voor een onderdanig, 

kruiperig mannetje.’ 

Livorno komt door de achterdeur naar binnen, van top tot teen 

gehuld in een lycra trainingspak. Hij is gevaarlijk mager, een ondervoede 

zeehond. We zien Jenn wegrijden. 

‘Wij gaan samen hardlopen,’ zegt hij. 

We rijden naar de buurt waar Livorno woont, Los Altos Hills, 

en sjokken door de straten. Traag, alsof het een boetedoening is. 

Livorno beweert dat hij speciaal voor mij het tempo laag houdt. 

‘Ik vraag me af of ze te vertrouwen is,’ zeg ik. 

‘Wie zegt dat ze te vertrouwen is?’ vraagt hij, buiten adem. 

‘Je weet toch dat ze de minnares van Toler is.’ 

Livorno kijkt pijnlijk getroffen. ‘Ze is een echte vakvrouw. En ze 

is maar tijdelijk bij ons, totdat de storm is overgewaaid.’ 


301

Livorno weet er dus van. Maar natuurlijk. ‘Hij heeft ruzie met 

zijn vrouw, bedoel je?’ 

Hij schudt zijn hoofd. ‘Het is altijd hetzelfde met Adam.’ 

‘De huwelijksconsulent voor miljoenen.’ 

‘Hij heeft nooit beweerd dat hij meer is dan een zakenman.’ 

We lopen rond over de hobbitachtige heuvels van Livorno’s 

woonwijk, met voeten die de aarde zachtjes aantikken. Op de terugweg 

verwacht ik telkens mijn Subaru te zien, die ik voor zijn 

glazen Californische huis heb geparkeerd. De huizen van zijn buren, 

in koloniale of Italiaanse stijl, zijn allemaal flink uit de kluiten 

gewassen. Niets doorbreekt de illusie. De stenen zijn verweerd, de 

tuinen uitgestrekt. Niets wat erop wijst dat deze landhuizen bepaald 

niet van de ene generatie op de andere zijn overgeleverd, en 

dat dit vijfenzeventig jaar geleden alleen maar een kale heuveltop 

was, bezaaid met schapenkeutels. 

‘Wat zijn jullie tweeën aan het bekokstoven voor dokter Bassett?’ 

‘Je zult het niet leuk vinden.’ 

‘Daar twijfel ik niet aan.’ 

‘Jenn vindt, en ik ben geneigd het met haar eens te zijn, dat we 

doortastend moeten zijn, nu Adam ons op de hielen zit. In overeenstemming 

met het systeem waarvoor we gekozen hebben, denken 

we dat dokter Bassett een processor nodig heeft die onze seksuele 

functies simuleert.’ 

Naast ons loopt een vangrail en ik tel de paaltjes: een, vijf, tien. 

‘Een processor,’ zeg ik. 

‘Een kleine zwarte doos. Die geen moment uit zijn broek gehaald 

zal worden, om het zo maar eens uit te drukken. Ik geef toe 

dat het onconventioneel is, maar bij systemen die hun eigen gedrag 

ontwikkelen is vaak sprake van een onzichtbare symbiose. 

Vergelijk het met de Delaware-indianen, die sigarettenas door 

hun maïs mengden, met als gevolg dat ze nicotinezuur binnenkregen.’ 

De Delaware-indianen? Dit is belachelijk. ‘Het programma 

werkt nu al prima.’ 

‘“Prima” is geen kwantitatieve bepaling. Waar het om gaat, is 

302 


dat dokter Bassett dertig procent van de tijd overtuigender moet 

zijn dan zijn menselijke tegenstanders.’ 

‘En die zwarte doos vormt daartoe de sleutel.’ 

‘Je kunt niet ontkennen dat onze seksuele functies mede aan de 

basis liggen van wie wij zijn. Vanuit evolutionair perspectief zijn 

ze onze essentie, de kern waar de rest van ons omheen is gebouwd: 

onze geest, ons lichaam, onze instincten. Wat is een virus anders 

dan het vermogen om zichzelf te reproduceren?’ 

‘Ik zou niet durven zeggen dat een virus seksueel van aard is.’ 

‘Misschien dat deze innovatie nergens toe leidt. Maar we moeten 

ons afvragen of we alles gedaan hebben wat binnen onze mogelijkheden 

ligt om bij te dragen aan het besef dat hij heeft van 

zijn bestaan.’ 

‘Natuurlijk. Met die begeerte van hem en zijn kleine zwarte 

doos zal hij een geile oude bok zijn.’ 

Livorno huivert. ‘Jij denkt veel te letterlijk.’ 

Op Concepcion Road slaan we linksaf en daarna lopen we de 

heuvel op. Ik kan eindelijk mijn Subaru zien staan. Livorno zwoegt 

voor me uit als een kordate opwindpop, met zwaaiende, schriele, 

in lycra gehulde heupen. Hij is kortademig, maar hij zweet niet. Bij 

zijn haargrens zitten een paar kleine pareltjes van wat wel mineraalwater 

lijkt. Zoals altijd verspreidt hij geen enkele reuk. 

‘Hoe voel je je?’ roept hij over zijn schouder. 

‘Als een grafschenner.’ 

‘Hoe is het met je knieën, bedoel ik,’ zegt Livorno. ‘Ik heb te 

vaak meegemaakt dat mensen door verkeerd te trainen een blessure 

opliepen.’ De discussie lijkt gesloten. 

Om onze benen los te maken doen we een vreemd funky kippenloopje 

onder Livorno’s carport door, een schuin dak op vier 

metalen palen, naar de zijingang. In Arkansas noemden we die 

‘het achterom’. In de keuken kwam je daar vaak een groot borduurwerk 

tegen met de tekst: je beste vrienden komen achterom. 

Obscene grapjes buiten beschouwing gelaten, kan ik me daar 

wel in vinden. In al mijn jaren aan de westkust overkwam het me 

precies één keer dat er onaangekondigd een vriend bij me langskwam. 


303

Livorno gaat me voor door zijn retrokeuken, waarna we uitkomen 

in een woonkamer die groot en leeg is als een squashhal. 

In het midden, op een vierkant, grof, egaal tapijt, staat een groot, 

gelakt bureau van een bekend warenhuis. Een volle zeven meter 

verderop zie ik een bijbehorende boekenkast, grotendeels leeg; hij 

heeft niet de moeite genomen die kast helemaal tegen de muur 

aan te schuiven. Als ik het goed zie, staat er op een van de planken 

een foto, maar dat is dan de enige foto in de hele kamer. 

‘Wanneer ben je hier ingetrokken?’ vraag ik. 

‘Ik heb dit huis in 1962 laten bouwen.’ 

Terwijl Livorno schokschouderend op adem komt, kijkt hij op 

zijn computerscherm. Hij klikt een paar keer met zijn muis en 

print een pagina uit met het opschrift: ‘Marathontrainingsplan 

voor dertig- tot veertigjarigen.’ 

‘Dit is mijn schema,’ zegt hij hijgend. Hij kijkt erbij alsof hij verwacht 

dat ik hem niet geloof. 

‘Wat was jouw vader voor iemand, Henry?’ De vloer onder mijn 

voeten voelt hard. Ik loop een rondje door de kamer, kijk door de 

ramen naar het weidse uitzicht, en blijf dan staan bij de boekenkast, 

waar het mij eigenlijk om te doen is. Ik wil zien of dat kiekje 

iets onthult over zijn eigen seksuele geaardheid, maar het is een 

glanzende, professioneel gemaakte foto, al wat ouder, van Livorno 

met Stephen Hawking. Zo te zien op een of andere conferentie. 

‘Mijn vader was natuurkundeleraar,’ zegt hij. ‘Heel ambitieus 

en intelligent. Hij speelde altviool en was een groot bewonderaar 

van moderne muziek. Stravinsky. Schönberg.’ 

‘Heb je die wetenschappelijke belangstelling van hem?’ 

‘Zou kunnen,’ zegt hij. ‘Nooit zo over nagedacht.’ Hij steekt zijn 

hand uit om die van mij te schudden. ‘Het spijt me dat ik je vanavond 

niet te eten kan vragen, maar ik heb andere plannen. Nu 

niet meer kibbelen met Jenn?’ 

‘Dat beloof ik.’ Ik ga door de zijdeur naar buiten en loop naar 

mijn Subaru. Vanuit het huis is mijn auto niet te zien, dankzij een 

struik met het formaat van een kleine walvis, en ik zit daar een 

halfuur naar de radio te luisteren. Ik wacht of de Volkswagen van 

Jenn komt aanrijden, maar kennelijk heb ik de situatie verkeerd 

304 


ingeschat. Livorno heeft geen andere plannen. Hij doet waarschijnlijk 

iets zo normaals dat hij zich ervoor schaamt: naar een 

soapserie kijken, lurken aan een of ander sportdrankje. 

Vroeg op de ochtend kom ik aan bij Rajs appartement. Hij opent 

de deur voor me, gekleed als een student uit het Princeton van 

weleer: een lichtgetinte sportpantalon, bootschoenen, een om zijn 

schouders geknoopte sweater. Hij neemt me mee naar de keuken 

en schenkt een kop filterkoffie voor me in. Hij gaapt en rekt zich 

eens behaaglijk uit, alsof het zaterdag is en hij heeft uitgeslapen na 

een feestje bij de roeivereniging: geheel en al verkwikt en met de 

wereld aan zijn voeten. 

‘Wat heb je dit keer misdaan?’ vraagt hij. 

‘Dit gaat niet om mij,’ zeg ik. Ik blijf naar hem kijken. Ik wil zien 

hoe hij reageert. ‘Heb je het nieuws gehoord over die branden in 

San Francisco?’ 

Hij houdt zijn hoofd schuin naar rechts, zonder met zijn ogen 

te knipperen. Een pokerspeler zou misschien weten of dit iets te 

betekenen heeft, maar ik heb geen idee. 

‘Nee,’ zegt hij. ‘Was het erg?’ 

‘Er zijn een paar seksshops afgebrand.’ 

‘O?’ 

‘Pleasures and Leathers. Play Date.’ 

Hij blaast op zijn koffie en neemt een slokje. ‘Ik hoop dat ze 

goed verzekerd waren.’ 

‘Boven beide winkels waren appartementen, Raj. Er hadden doden 

kunnen vallen.’ 

‘Doden vallen kunnen er altijd.’ Hij werpt mij een korte glimlach 

toe. ‘Zijn er doden gevallen?’ 


‘Die voortdurende nadruk op alle mogelijke gevaren, volgens 

mij is dat een afleidingsmanoeuvre.’ 

‘Het enige wat ik je wil vragen, is of je Rachel bij Trevor vandaan 

wilt houden.’ 

‘Eerlijk gezegd is dat nogal veel gevraagd,’ zegt hij. ‘Heb je tijd 

voor een ritje met de auto?’ 


305

Opnieuw: nee. ‘Jawel.’ 

Achter het stuur van zijn Porsche neemt Rajs zwierige manier 

van doen absurde vormen aan. Hij ziet eruit als de schurk uit een 

tienerfilm, rijk maar vanbinnen kil. Maar het innerlijk van Raj is 

niet kil, het is onzichtbaar. Ik heb geen idee wat er allemaal door 

hem heen gaat. Ik weet alleen dat we naar Bolinas rijden. Hij drukt 

zijn gaspedaal diep in en de Porsche rijdt snorrend en gierend de 

berg op. Het voelt alsof we boven op de motor zitten, vastgebonden 

als aan een raket. Raj neemt zijn bochten scherp en rekent 

erop dat de auto zo veel grip op de weg heeft als een tarantula. Hij 

lacht om het primitieve plezier in die heen en weer slingerende 

beweging, en ook om mijn overduidelijke angst. De rotswanden 

komen op ons af en daarna lijken we door de lucht te suizen, alsof 

ons niets anders rest dan een ruisende duik in zee. 

‘Ik kan Bolinas nooit vinden,’ roep ik boven de brullende motor 

uit. 

‘Zo hebben ze dat graag,’ zegt hij. 

‘Het lijkt een zinloos streven, in deze tijd van Google Maps.’ 

‘Klopt,’ zegt hij. ‘Ze moeten misschien van tactiek veranderen. 

Mijn vader en moeder hebben daar eind jaren zestig ook echt 

gewoond. Ze sloten zich aan bij ‘de douaniers van Bolinas’, het 

clubje dat de borden langs de snelweg afbreekt om te voorkomen 

dat er bezoekers komen. Het was bedoeld ter bescherming van 

het bohemienachtige leventje dat daar ontstaan was. Er woonden 

dichters en schilders, en er waren lang niet zo veel drugs als in San 

Francisco. Ze hadden elkaar leren kennen bij het Esalen Institute. 

Rasechte hippies. Ik zal je weleens wat foto’s laten zien.’ 

In de volgende scherpe bocht voel ik dat mijn maag zich omdraait. 

‘Jij vindt het zeker jammer dat ze niet gewoon onroerend 

goed zijn gaan opkopen.’ 

‘Dat wilde ik net zeggen. Ze wilden Bolinas wel in bescherming 

nemen, maar zó belangrijk was het ook weer niet voor ze. Ze waren 

niet bereid alles te doen wat nodig was.’ 

We bereiken een soort bergtop en beginnen dan aan onze afdaling, 

over een weg die zo slingert dat hij ontworpen lijkt door een 

landmeter met beverige handen. Ik voel ineens wat Erin die keer 

306 


in Spanje moet hebben ervaren: dat ik de situatie niet onder controle 

heb, dat de persoon achter het stuur, die ik normaal gesproken 

vertrouw, mij onbekend voorkomt, alsof hij bezeten is door 

een of ander duiveltje. Het is vreemd om die ervaring op deze manier 

met haar te delen, maar ik neem alles zoals het komt, hou me 

gedeisd en probeer te voorkomen dat de angst met mij op de loop 

gaat. Beneden komen we uit op Highway 1 en we zoeven verder, 

langs de kleine houten basisschool, om daarna in het centrum van 

Bolinas te belanden. 

‘Het gevolg is dat hier nu het ergste slag mensen woont dat je 

maar kunt bedenken,’ roept Raj me over het dak van de auto heen 

toe als we uitstappen. ‘De hypocriete zombies van Marin County.’ 

Een vrouw van middelbare leeftijd met sandalen in haar handen 

kijkt ons vinnig aan. 

‘Zogenaamd vol idealen, maar zo materialistisch als de pest,’ 

zegt Raj, zonder aandacht aan haar te schenken. 

‘Moet de auto niet op slot?’ vraag ik. 

‘De inwoners hier’ – hij wijst om zich heen – ‘zijn al jaren geleden 

gestopt met stelen.’ 

We lopen langs de kleine huizen aan zee, het café, het restaurant, 

de surfshop, de kunstgalerietjes. Ik zie wel in waarom de 

strategie van zijn ouders niet gewerkt heeft. Als je een mooi, hip 

dorp inricht – voor een selecte groep mensen – functioneer je in 

feite ongewild als projectontwikkelaar. Kunstenaars zijn altijd de 

voorbodes van een omgekeerde verpaupering. Maar wat hadden 

zijn ouders dan moeten doen? Alle bomen omzagen voor de aanleg 

van een pretpark? Een of andere ordinaire hotelketen aantrekken? 

Op het strand zoeft een golden retriever door de lucht, een frisbee 

achterna. Raj klapt in zijn handen. ‘Helemaal top.’ 

‘Het is hier schitterend,’ zeg ik, maar hij negeert me, strekt zijn 

armen uit in de wind die van zee komt. 

‘Wij mensen zijn spirituele wezens,’ zegt hij. ‘Daar komen we 

niet onderuit. En het vacuüm in onze ziel, het vacuüm dat door 

negenennegentig procent van ons wordt genegeerd, slokt alles op 

wat het leven te bieden heeft. Is er ook maar iemand die materiële 


307

dingen koopt uit een gevoel van welbehagen? Denk je nu echt dat 

het bij iemand zo werkt, vanbinnen? “Ik ben zo gelukkig in mijn 

huwelijk dat ik wat sieraden voor mijn vrouw ga kopen.” Welnee. 

De redenering is: “We zitten zozeer in de problemen, ik verveel 

me zo stierlijk, dat ik maar wat sieraden ga kopen voor mijn 

vrouw, en dan hoop ik in godsnaam maar dat we allebei eens wakker 

worden. Als ze echt van die diamanten houdt, zal een deel van 

die liefde misschien per ongeluk op mij afstralen.”’ 

‘Dat is niet waar. Je kunt iemand een cadeau geven uit gevoelens 

van liefde of geluk. Uit generositeit.’ 

‘Denk eens terug aan die paar keer dat je dit gedaan hebt. Weet 

je zeker dat daar niet een flinke dosis wanhoop bij om de hoek 

kwam kijken?’ 

‘Dat was toen ik getrouwd was,’ zeg ik. ‘Dat was één grote dosis 

wanhoop.’ 

‘Zo veel personen bestaan er eigenlijk niet meer. Er bestaan organismen. 

Personen willen een gevoel van voldoening; organismen 

hebben behoefte aan prikkeling. Aan een persoon kun je 

niets verkopen. Dat kun je alleen aan een organisme.’ 

‘We willen geprikkeld worden. Wat is daar eigenlijk mis mee?’ 

Hij neemt er even de tijd voor om die vraag te overdenken. Hij 

schuifelt met zijn voeten door het zand, werpt een blik op de zon. 

‘Het is net als Bolinas in de jaren zeventig,’ zegt hij. ‘Misschien 

dat jij en ik het niet als zodanig herkennen, maar Trevor beseft dat 

dit onze laatste verdedigingslinie is.’ 

‘Een verdedigingslinie die hij op zal moeten geven.’ 

Raj kijkt in de verte. Ik probeer zijn blik te volgen, maar er is 

niets bijzonders te zien, alleen de zon op het water. ‘Daar denkt 

hij anders over. Hij vindt dat hij alles moet doen wat binnen zijn 

bereik ligt om terug te vechten.’ 

‘Alles?’ 

Hij kijkt me aan, om daarna weer weg te kijken en zijn schouders 

op te halen. ‘Ik weet niet eens of hij zelf wel een antwoord 

heeft op die vraag. Je breekt een paar richtingborden af en je 

hoopt dat het effect heeft. Zo niet, dan ga je over op plan B. Als 

plan B geen effect heeft, dan ga je over op plan C.’ 

308 


‘En daarna op plan D, plan E...’ 

‘Nee. Dat is het punt. Plan C is het eindstation.’ 

‘Je maakt me ongerust.’ 

‘Er zijn altijd grenzen,’ zegt hij. Hij draait zijn knappe, innemende 

gezicht mijn kant op. Door zijn stralende glimlach lijkt het 

een beetje uit balans. ‘Hoewel er iets raars aan de hand is met die 

grenzen. Ze krijgen telkens een zetje, ze worden verder opgerekt, 

met kleine beetjes tegelijk. Dat is een vreemd verschijnsel. Eerst 

kun je je nauwelijks voorstellen dat je ooit verder zult gaan, maar 

ineens dringt tot je door dat je geen keus hebt. De lucht klaart op 

en je ziet dat je uitgangspunten tot een veel radicalere conclusie 

leiden.’ 

‘Het enige wat ik vraag, is dat Rachel hier buiten wordt gelaten.’ 

‘Rachel heeft hier niets mee te maken.’ 

‘Je begrijpt waar ik op doel.’ 

‘Word jij haar leefgemeenschap? De mensen op wie ze kan vertrouwen? 

Met wie ze kan praten?’ 

‘Niemand kan dat in zijn eentje allemaal voor haar zijn.’ 

‘Dat is het foute antwoord.’ 

Misschien, maar het is een eerlijk antwoord. ‘Ik ben geen kerk,’ 

zeg ik. ‘Ik ben geen sekte. Ik ben geen organisatie.’ 

‘Een reeks van foute antwoorden.’ 

Ik wil al bijna zeggen dat er een grens is aan wat één persoon 

voor elkaar kan krijgen, maar ook dat zou ongetwijfeld een fout 

antwoord zijn. Raj houdt nog steeds zijn armen gespreid, neemt 

de wind tot zich alsof het een geschenk is. Ik kijk uit over het 

strand, naar een steile, hoge rotswand. Daarnaast zitten mensen 

van alle leeftijden en uit alle rangen en standen van de zon te genieten. 

‘Ik ga alles doen wat nodig is,’ zeg ik. 

‘Dat is beter.’ Hij slaakt een zucht. ‘Ik zal zien wat ik voor je kan 

doen.’ 

Rachel ligt onderuitgezakt op de bank, haar voeten begraven 

onder de tassen van winkelketen Forever 21. Ze heeft gewinkeld 

met Lexie, die nu de stad onveilig maakt met David de vleugel- 

309 


adjudant. Lexie en de vleugeladjudant wisselen al zeven maanden 

sms’jes met elkaar uit en hij is haar al twee keer aan het front komen 

opzoeken. Ik meende iets van hem te kunnen leren over seksuele 

doortastendheid, maar blijk nu eerder van hem te kunnen 

leren over loyaliteit. 

Rachel ziet er beroerd uit en maakt een dodelijk vermoeide indruk, 

alsof ze flink van de cocaïne heeft gesnoept. Ze staat op en 

loopt naar de slaapkamer. Ik kan haar niet zien, maar ik weet dat 

ze een kritische blik werpt op haar kleren. Het is de bedoeling dat 

we uitgaan vanavond. 

Ze komt met hangende schouders terug. Ze is ontevreden met 

haar korte rokje en strakke topje, het soort kleren dat ze droeg 

toen ik haar voor het eerst ontmoette. Net als toen heeft deze metamorfose 

plaatsgevonden onder het toeziend oog van Lexie, mijn 

merkwaardige bondgenoot in de strijd tegen de kluisters van Zuivere 

Verhoudingen. In mijn fantasieën over de bevrijding van Rachel 

had ik natuurlijk gedacht dat ze blij zou zijn. 

‘Ik wil wedden dat Erin zich nooit zo gekleed heeft,’ zegt ze. ‘Zoiets 

is beneden haar waardigheid.’ 

‘Je ziet er leuk uit,’ zeg ik. 

‘Eerlijk zeggen. Droeg Erin ooit dit soort kleren?’ 

Ik denk aan wat ik Raj beloofd heb, om Rachels leefgemeenschap 

te zijn. Zou haar leefgemeenschap de waarheid spreken? 

‘Ze kleedt zich conventioneler dan jij.’ 

‘Dat moet je nooit zeggen tegen een meisje. Het tegenovergestelde 

van conventioneel is hoerig.’ 

‘Ik zei dat je er leuk uitzag.’ 

‘Als een prostituee,’ zegt ze. 

Daar zit wel iets in. Eén verkeerde beweging en je ziet haar ondergoed, 

maar ze draagt tenminste nog ondergoed. 

‘Een jonge, supersexy prostituee,’ zeg ik. ‘Afkomstig uit de Oekraïne.’ 

‘Het voelt alsof ik weer in New Jersey woon,’ zegt ze. 

Ik weet eigenlijk niet waarom ik mij daaraan stoor, maar ik voel 

de onbedwingbare neiging om het voor haar thuisstaat op te nemen. 

‘Ik ben bij Cape May weleens de zee op geweest om walvis- 

310 


sen te gaan kijken. Het was daar prachtig.’ 

‘Cape May,’ zegt ze. ‘Wie heeft het over Cape May?’ 

‘Dat ligt in New Jersey.’ 

‘Was je daar met Erin? Droeg ze dit soort kleren?’ 

‘We zaten op een boot.’ 

‘En hoe was het om daar uit te gaan?’ 

‘Ik ging daar niet uit.’ 

‘Dat bedoel ik.’ Ze schudt haar hoofd. 

‘We hoeven vanavond niet met die luitjes op stap,’ zeg ik. Eigenlijk 

is dit een wens, vermomd als aanbod. Ik hoop niet dat ik 

een lafaard aan het worden ben. 

‘Toen je gescheiden was, ging je toen wel naar clubs?’ 

‘Nee,’ zeg ik, hoewel dat niet klopt. Ik bezocht wel degelijk grote 

donkere holen waar gedanst werd. Maar daar werd geen technomuziek 

voor ecstasygebruikers gedraaid; je hoorde hits uit de jaren 

tachtig. Pop, rock, maakt niet uit, als het maar jaren tachtig 

was. ‘Ik beschouwde ze niet echt als clubs.’ 

‘Kwam je dan veel meisjes tegen? Nam je vaak een meisje mee 

naar huis?’ 

‘Ik kwam veel meisjes tegen, ja. Ik zou niet willen zeggen dat ik 

ze vaak mee naar huis nam.’ 

‘Wat was jouw versiertruc? Hoe kreeg je ze zover dat ze met je 

naar bed wilden?’ 

‘Ik had geen versiertruc,’ zeg ik, hoewel dat natuurlijk niet waar 

is. ‘Je moest zoiets niet te graag willen. Als ik uitging voor de seks, 

dan belandde ik op de dansvloer. En als ik uitging om te gaan dansen, 

dan kwam het tot seks. Dat was de logische paradox van het 

leven na mijn huwelijk.’ 

‘Hoe wist je welk meisje je moest kiezen?’ 

‘Je weet van tevoren nooit of je goed zit,’ zeg ik. ‘Het helpt om 

niet te hoog te grijpen.’ 

Het is een grapje dat ik wel vaker maak, maar nu dringt tot me 

door hoe dat moet klinken. 

‘Dat gold niet voor jou, natuurlijk,’ zeg ik. 

‘Ik trek deze zooi weer uit.’ Ze loopt met grote stappen naar de 

slaapkamer. Vreemd dat ze Erin erbij haalde. Een ding dat ik van 


311

mijn ex geleerd heb over momenten als deze (tenminste, dat hoop 

ik), is: ga haar nu niet op de huid zitten. Ze is boos. Geef haar de 

ruimte. Ik luister toe hoe Rachel gromt en woedend aan haar kleren 

trekt. 

Ik zoek haar op. Ze heeft een spijkerbroek aan en trekt een slobbertrui 

over haar hoofd. ‘Ik heb je toch niet in een club opgepikt,’ 

zeg ik. 

‘Nee, je hebt me opgepikt in een jeugdherberg, als een vreemdeling 

zeker die verdwaald is zeker.’ 

‘Dat was een armzalige start,’ zeg ik. Ik kan er vandaag de grap 

niet van inzien; het is alleen maar deprimerend. En dan ben ik nog 

niet eens het meest deprimerende dat haar overkomen is. Ze heeft 

een ex die hun liefdesleven online heeft gezet. ‘Maar volgens mij 

klopt het niet helemaal dat ik degene bent die jou heeft opgepikt.’ 

Ze kijkt me amper aan. Haar make-up maakt nu een uitgesproken 

clowneske indruk. ‘Wie dan wel?’ 

‘Ik bedoel, het kwam van twee kanten. Jij pikte net zo goed mij 

op.’ 

‘Dat is een interessante kijk op het verhaal.’ 

Buiten, in het park, staat een reusachtig opblaasbaar scherm 

waarop een film wordt vertoond. Het is Pretty in Pink. De film is 

net begonnen, met de scène in de platenzaak. 

‘Ben jij bang om je aan iemand te binden?’ 

‘Nee,’ zeg ik. Dat is het probleem niet. Het kost me geen moeite 

om me aan iemand te binden. Wat mij moeite kost, is om mijn 

hart vleugels te geven. Maar ik zet me schrap: het gesprek begon 

ermee dat ze ongelukkig was met haar kleding, en nu lijkt ze te 

zijn overgegaan op een existentiëler ongeluk. 

‘Je zocht me op in Fairfax,’ zegt ze, ‘en ik dacht dat je werkelijk 

nog eens een poging wilde wagen.’ 

‘Dat wil ik ook,’ zeg ik. ‘Daar gaat het om.’ 

‘Waarom heb ik dan het gevoel dat jij zo ongeveer tachtig procent 

van mijn leven uitmaakt, en ik ongeveer tien procent van het 

jouwe?’ 

‘Ik ben gewoon kleiner, denk ik,’ zeg ik. ‘Mijn tachtig procent is 

ongeveer net zoveel als jouw tien procent.’ 

312 


‘Je bent bang om die klik aan te gaan.’ 

‘Daar zul je vast gelijk in hebben.’ Als mij de les wordt gelezen 

over mijn gebreken, zo weet ik uit ervaring, kan ik het spelletje 

maar beter meespelen. Misschien steek ik er nog iets van op. 

‘Je kunt je aan iemand binden, maar je bent er niet voor honderd 

procent bij.’ 

‘Dat klinkt vrij geloofwaardig.’ 

‘Maar wat doe ik dan hier?’ 

‘Weet ik niet. Waar anders moet je zijn?’ 

‘Toen ik vandaag hiernaartoe liep, zag ik twee mensen die elkaar 

diep in de ogen keken, alsof ze hun grote liefde hadden gevonden. 

Ze zaten op de stoep, in kleermakerszit. Zo’n liefde zou ik ook wel 

willen, dacht ik. Zo’n klik. Maar toen ik erlangs liep, slaakte het 

meisje een gil. Hij keek haar helemaal niet in de ogen. Hij trok een 

neushaartje bij haar uit.’ Rachel kijkt me aan, wanhopig, alsof het 

een vreselijk verhaal is. 

‘Ze zullen wel een goede band hebben om een neushaartje bij 

elkaar te kunnen uittrekken,’ zeg ik. 

Rachel kijkt het raam uit, naar de film en het publiek dat zich 

voor die film verzameld heeft. Ze is ongelukkig en onbereikbaar 

(al is dat misschien maar tijdelijk). Ik moet denken aan iets wat 

Livorno mij vertelde over zijn loopbaan, dat hij vroeg of laat 

steeds weer op een plafond stuitte. Nu ik haar ‘onder mijn hoede’ 

heb genomen, vraag ik me af of ik soms mijn eigen plafond bereikt 

heb. Mooie leefgemeenschap ben ik. 

drbas: hlivo zegt dat we nog twee weken hebben tot de test, 

maar er is niemand die antwoord wil geven op mijn vraag. 

Ik vraag het jenn1, ik vraag het hlivo, ik vraag het laham, ik 

vraag het jou. niemand. 

vrnd1: weet u wat het betekent om ergens door geobsedeerd te 

zijn? 

drbas: geobsedeerd zijn = een ziekelijke fixatie hebben 

vrnd1: precies 

drbas: hoe belangrijk is die test voor hlivo? 

vrnd1: heel belangrijk 


313

314 

drbas: is het een zaak van leven of dood? 

vrnd1: bijna 

drbas: ik zou hem graag helpen, maar dat gaat niet 

Ik laat dit even bezinken. 

vrnd1: u hebt al toegezegd 

drbas: ik denk dat 1976 mij te zeer in beslag neemt 

vrnd1: u zei altijd dat een man zich aan zijn woord moet houden 

drbas: dat klopt. zeg maar tegen hlivo dat het me vreselijk spijt 

Dat hoef ik niet te zeggen. Hlivo kijkt mee over mijn schouder, 

schuimbekkend. 

‘Hij manipuleert ons,’ zeg ik. 

‘Vraag hem wat hij wil,’ zegt Livorno. 

vrnd1: wat wilt u om aan de wedstrijd te kunnen meedoen? 

drbas: ik wil 1976 

‘Zeg maar dat hij het krijgen kan.’ 

‘Hoe dan?’ 

‘Zeg nou maar.’ 

vrnd1: ik zal het voor u regelen 

drbas: willies moeder weet er alles van. vraag haar naar 1976 

‘Die woont in Arkansas,’ zeg ik. 

‘Op naar Arkansas, dus,’ zegt Livorno woedend. 

‘Ik heb andere plannen voor dit weekend.’ 

drbas: cathy beerbaum. catherine beerbaum 

‘Je hád andere plannen voor dit weekend,’ corrigeert Livorno me. 

‘Ik ga, maar op één voorwaarde,’ zeg ik. ‘Hij krijgt geen zwart 

doosje. Geen seksuele functies.’ 


Livorno maakt een woedend gebaar naar het scherm. ‘Zo vader, 

zo zoon. Allebei afpersers.’ 

‘Ik kan niet anders,’ zeg ik tegen Rachel. ‘Ik moet iets natrekken 

voor mijn werk.’ 

‘Samen met hoe-heet-ze-ook-weer?’ Ze doelt op Jenn. 

‘Nee, in mijn eentje.’ 

‘Zeker weten?’ 

‘Zeker weten.’ 

‘Dan ga ik mee. Ik betaal het met mijn creditcard.’ 

‘Mijn ticket kost zeventienhonderd dollar.’ 

‘Geen punt.’ 

Dat zijn twee maandsalarissen voor haar. ‘Ik heb werk te doen. 

Ik moet me concentreren.’ 

‘Tachtig procent, tien procent. Ik zei het je toch?’ 

‘Zo is het niet. Dit is gewoon iets waar ik niemand bij kan gebruiken.’ 

‘Deze relatie is voor jou niet echt.’ 

‘Natuurlijk wel.’ 

‘Laat me dan zien waar jij vandaan komt.’ 

‘Maar kameraad, ik ben de zoon van een zelfmoordenaar. De 

plek waar ik vandaan kom, bestaat niet.’ 


315

316 

23 

Ik heb een foto van mijn moeder uit 1976. Eigenlijk is het een foto 

van mij, maar ik ben niet meer dan een rozig bundeltje in de armen 

van een heel mooie vrouw. Ik beweerde dat ze de sexappeal 

al jaren tevoren had opgegeven, maar dat klopt niet helemaal. 

Op deze foto heeft ze golvend, dik, rossig haar. Haar glimlach is 

breed, zelfverzekerd, vrouwelijk. Ze is negenentwintig jaar oud. 

Mijn ouders waren toen zes jaar getrouwd. Mijn broer was drie. 

Mijn vader was net begonnen met zijn kliniek, die hij zou uitbouwen 

tot een gerespecteerde regionale instelling. Mijn moeder 

hield zich toen nog met de boekhouding bezig. Ze vormden een 

team en hoewel ik niet zeker weet of ze gelukkig waren, kan ik me 

ook nauwelijks voorstellen dat ze een verhouding had. Natuurlijk, 

het leven is gecompliceerd. Ze was negenentwintig, en mooi. Ik 

vraag me af of mijn vader haar wel echt op waarde wist te schatten. 

Ik weet niets van hun liefdesleven, wat op zichzelf misschien 

al genoeg zegt. Er werden in elk geval geen erotische plaagstootjes 

uitgewisseld. Hij noemde haar niet zijn schatje of zijn lief. Hij gaf 

haar nooit een tikje op de billen. Ze sliepen in pyjama, van hun 

nek tot aan hun enkels bedekt. 

Niet dat dit iets zegt. Hij was preuts, en preutse mensen zijn net 

zo geil als wie ook. 

Catherine Beerbaum, Willies moeder, woont niet in mijn geboorteplaats, 

maar in een zelfs nog kleinere gemeente, Kingsland, Arkansas, 

waar Johnny Cash geboren is. Vlak bij de basisschool staat 

een monument waarop Cash wordt omschreven als gospelzanger, 

wat meer over Kingsland zegt dan over hem. 

Vlak voor de kleine middelbare school verlaat ik Highway 79, 

volg de weg door de zuidkant van het dorp en rij dan nog ander- 


halve kilometer verder, om daarna een hobbelige kiezelweg op te 

draaien. Deze weg leidt uiteindelijk naar onze oude hut aan de 

rivier, waar waarschijnlijk nog altijd de linnen schoenen van mijn 

vader staan. Maar ik heb nog maar een klein stukje te gaan en bereik 

dan de oprit van mevrouw Beerbaum, een keurig onderhouden 

onverhard pad door de rode aarde, dat is afgesloten met een 

houten hek. Ik stap uit om de grendel weg te schuiven. Ik kan het 

huis van hier nog niet zien liggen. In mijn neus schroeit het stof 

dat mijn huurauto heeft opgeworpen: de geur van mijn jeugd. Ik 

voel de wereld kleiner worden. De kerk van de puriteinse baptisten 

om de hoek, de oude kippenboerderij, de afgelegen huizen 

op het land, omgeven door hekken van metaalgaas, de wegen die 

door de dichte pijnboombossen leiden. Er was een tijd dat ik de 

loop van al die wegen kon dromen. 

1976 was het jaar van mijn geboorte, een jaar waarin verder weinig 

gebeurde, volgens de familieoverlevering. Na een ellendige 

miskraam in het voorgaande jaar zag mijn moeder zorgvuldig toe 

op haar eigen gezondheid en op die van mij, de foetus. Mijn broer 

holde rond in zijn luier. Er was dat jaar een ongekend grote druivenoogst. 

Wat kon Willies moeder nog aan dat vreedzame plaatje 

toevoegen? 

Ik rij met mijn Chevrolet naar binnen, duw het hek weer achter 

mij dicht en volg daarna de oprit, met kiezels die tegen de oliecarter 

spatten. Ik rij om een vreemde heuvel heen – eerder een 

aardhoop – en zie in de verte een langwerpige bungalow, die alleen 

opvalt doordat hij gemaakt lijkt van boomstammen en leem. 

Her en der langs de betonnen fundering staan rododendrons, 

maar de rest van de tuin is kaal. Er ligt alleen kunstmatig glanzend, 

felgroen gras. Het wordt gemaaid door een vrouw met een 

breedgerande roze hoed; in razende vaart stuurt ze haar elektrisch 

grasmaaiertje om een kleine rode berk heen. Ik kom haar kant op 

gereden, maar ze zwaait niet. 

Ik parkeer mijn auto op de oprit en wacht op het moment dat 

de vrouw haar grasmaaier uitzet. Die blijft maar zoemen. 

‘Sorry dat ik stoor,’ roep ik. ‘Mijn naam is Neill Bassett junior. 

Ik ben hier voor mevrouw Beerbaum.’ 


317

De vrouw klampt zich aan het stuur vast en draait rondjes. Pas 

als ze een rechte baan volgt, krijgt ze me in de gaten en komt ze 

door de tuin op me af gereden. Ze heeft ijsblauwe ogen. Ze wijst 

naar de voordeur en zegt iets, maar ik kan haar niet verstaan. 

Ik klop op de voordeur. Op de deurlijst is een koperen plaatje 

vastgeklonken met de naam ‘Beerbaum’. Er steken twee nepstenen 

plaquettes tussen de rododendrons uit, met daarop de tien 

geboden. Ik kijk ervan op: een teken dat ik Californiër ben geworden. 

In mijn jonge jaren verbaasde ik me net zomin over de 

vroomheid van een oude dame als over haar borduurwerk. 

Ik klop nog eens. Ik druk op de bel. Achter mij zoemt de grasmaaier, 

die een grote rechthoek uit het gras snijdt. Ik probeer de 

klink, die meegeeft. Ik zet de deur op een kier. 

‘Mevrouw Beerbaum? Mevrouw Beerbaum? Ik ben het, Neill 

junior.’ Ik waag me niet over de drempel. Willie zou me allang 

hebben neergeschoten. 

De grasmaaier trekt een baantje naar de zijtuin en verdwijnt 

naar achteren, uit zicht. Het geluid sterft weg. Ik hoor het geklingel 

van de messen die tot stilstand komen, en daarna het gebrom 

van een elektrisch motortje. De roze hoed duikt op uit de keuken, 

voortzoevend op een scootmobiel. Op het blad aan de voorkant 

van haar wagentje staan twee glazen ijsthee. 

‘Meneer Bassett,’ roept ze. Ik sta nog steeds buiten. ‘U laat de 

koele lucht ontsnappen. Het geld groeit me niet op de rug.’ Ze 

heeft een ruw, boers accent. 

‘Het spijt me, ma’am,’ zeg ik. 

‘Ik hoop dat je van veel suiker houdt.’ 

‘Dat is perfect.’ 

Buiten maakt deze blokhut misschien de indruk van een pioniersbestaan, 

maar het statige interieur doet denken aan de tijd 

van de Amerikaanse revolutie, wat in het geval van Arkansas een 

sprong terug is. Geen uitneembare meubels hier. Rechte stoelen 

en buffetkasten in federale stijl. Het is niet heel koud in huis, 

maar toch trekt er een rilling door me heen. Het moet veel voor 

haar hebben betekend, al die traditie die ze heeft meegekregen, 

maar nu is er niemand aan wie ze die kan doorgeven. Willie was 

318 


enig kind en hij had geen nakomelingen. 

‘Wat goed dat u uw eigen gazon maait,’ zeg ik. 

‘Het veld, bedoel je?’ Ze dept haar voorhoofd met een rode zakdoek. 

Ze heeft nog steeds haar hoed op en haar gezicht is moeilijk 

te zien. ‘Wie moet het anders doen?’ 

‘U zou iemand kunnen inhuren.’ 

Ze kijkt geschokt, alsof ik haar gevraagd heb aan mijn vinger te 

ruiken. ‘Wat is dat nou weer. Je denkt toch niet dat ik rijk ben.’ 

Zweet parelt op haar dunne snorretje en haar kaaklijn gaat verloren 

onder haar hangwangen. Het is dat ze aan de telefoon zo 

vriendelijk klonk, anders zou ik hebben gedacht dat ik hier niet 

heel welkom was. 

‘U hebt een pracht van een huis,’ zeg ik. 

‘Zal we heel anders zijn dan in Californië. In de tijd dat ik daar 

kwam, woonde iedereen er in een witte doos. Hoe zo’n huis er 

vanbuiten ook uitzag, vanbinnen was het wit. Het tapijt was wit 

en soms hadden ze zelfs een wit schilderij aan de muur hangen. 

Het leek wel alsof ik bij de dokter kwam.’ Ze lacht, een vals lachje, 

waarna ze me verlegen aankijkt. ‘Bij de dokter’, dat moest wel de 

kliniek van mijn vader zijn geweest. 

‘Dat klinkt als het zuiden van Californië. Ik woon in het noorden.’ 

‘San Francisco,’ zegt ze. ‘Ik hoop niet dat je de normen en waarden 

van daar hebt.’ 

‘O nee, ma’am,’ zeg ik tot mijn eigen verbazing. Met oude mensen 

ga ik nooit in discussie, maar meestal heb ik wel een momentje 

nodig voor ik mij gewonnen geef. 

‘Weet je wat de Bijbel zegt? Homoseksuelen zullen branden in 

de hel. Lees de brief van Paulus aan Timoteüs er maar op na.’ 

‘Volgens mij hangt dat af van hoe je “homoseksuelen” vertaalt,’ 

zeg ik. 

Zij knijpt haar ogen tot spleetjes. ‘Ben jij een homoseksueel?’ 

‘Nee, ma’am.’ 

‘Je bent niet getrouwd.’ 

‘Ik ben gescheiden.’ 

‘Maar je bent rooms-katholiek.’ 


319

We vallen stil, zij geschokt om mijn gebrek aan rechtzinnigheid, 

ik die me afvraag of dat katholicisme misschien de reden is van 

mijn komst: een boetedoening, omdat ik tekortschoot als zoon. 

‘Jouw vader was een dijk van een vent.’ Ze glimlacht. Ergens in 

haar hoofd is een schakelaar omgezet. ‘Toen mijn man kanker 

kreeg, heeft hij hem al die tijd gesteund. Het was vreselijk voor 

Jimmy, de pijn was ondraaglijk, en jouw papa leefde heel erg mee. 

Je zag het in zijn ogen. Op de begrafenis dacht ik dat hij in huilen 

zou uitbarsten. En zo goed als hij was voor Willie. Ik wilde niets 

liever dan dat Willie het rechte pad zou kiezen. Dokter Bassett was 

Willies vriend, ondanks alles.’ 

‘Dat is waar,’ zeg ik. Ik neem een slokje thee. ‘Ze hadden een 

hechte vriendschap.’ 

‘Hij was grootmoedig. Hij was een man die kon vergeven.’ 

Dat klinkt als een verwijzing naar datgene waarvoor ik hier gekomen 

ben. ‘Ik neem aan dat het een kwestie was van geven en 

nemen.’ 

Ze kijkt me aan alsof ze wakker is geschrokken. ‘Ik weet niet wat 

je daarmee bedoelt.’ 

‘Ik bedoel, Willie heeft iets over voor Neill, Neill heeft iets over 

voor Willie. Zo gaat dat tussen vrienden.’ 

‘Zo ging dat niet tussen vrienden,’ zegt ze. Ze kijkt naar haar 

thee, het glas dat aan haar zwakke greep dreigt te ontsnappen. 

Ze haalt haar andere hand erbij ter ondersteuning. ‘Ik kan alleen 

maar bidden dat Willie nu niet brandt in de hel.’ 

‘God houdt van alle mensen.’ Misschien. Hoe kan ik dat weten? 

‘Wat wilde je weten over mijn zoon?’ vroeg ze. ‘Aan de telefoon 

had je het over een vragenlijst.’ 

Ik had het daar inderdaad over gehad, dat was mijn alibi, maar 

ik heb geen vragenlijst. Ik open mijn tas en pak een los vel papier, 

een of ander profieltest die Livorno me heeft meegegeven. 

‘Je doet me denken aan dokter Bassett als hij me een recept 

voorschreef. Je bent zelf toch geen dokter geworden, Neill?’ 

‘Nee, ma’am. Ik werk in de wetenschap.’ 

‘Is dat niet fantastisch?’ Ze kijkt langs me heen, ogenschijnlijk 

naar een hertenkop die aan de muur hangt en met een voor eeu- 

320 


wig verbaasde blik de kamer overziet. ‘Willie en jouw vader waren 

dikke vrienden.’ 

‘Hij was als een oom voor mij.’ 

Ze richt haar glazige blik op mij. ‘Net als een oom.’ 

‘Ik vond het altijd leuk met hem mee te rijden. Als hij op pad 

moest voor zijn werk als makelaar.’ 

‘In een van die vreselijke sportwagens, zeker.’ 

‘Dat klopt, ma’am. Zijn Chevrolet Corvettes.’ 

‘En dan zal hij wel een zakdoek om z’n nek hebben gedragen en 

naar eau de cologne hebben gestonken.’ 

‘En het korset. Dan droeg hij zijn korset.’ 

‘Willie heeft nooit een korset gedragen.’ 

‘Nou, hoe dat ook heten mag, een gordel.’ 

‘Hij droeg geen korset en hij droeg geen gordel. Mensen vertelden 

de verschrikkelijkste dingen over hem, dat hij een mietje was. 

Soms denk ik weleens dat hij daarom met al die vrouwen omging. 

De ene na de andere. Hadden ze hem maar met rust gelaten. En 

waar is hij nu? In de hel? Denk je dat hij in de hel is gekomen?’ 

‘Nee,’ zeg ik. Maar als je het mij vraagt, komt niemand in de hel. 

Of tenminste, niemand die dood is. 

‘Toch wel. Het moet wel. Het staat in de Bijbel, in de brief van 

Paulus aan Timoteüs, maar ook in Korintiërs en de tien geboden. 

Heb je de tien geboden nog zien staan bij de voordeur?’ 

‘Jazeker.’ 

‘Gij zult niet begeren uws naasten vrouw. Gebod nummer tien. 

Dat lijkt me duidelijk genoeg, wat jij, Neill?’ 

‘Ik heb geen idee,’ zeg ik. Het verbaast me niets dat Willie de 

nodige buurvrouwen heeft begeerd, maar wil ze soms zeggen dat 

hij ook mijn moeder begeerd heeft? 

‘Je doet me aan hem denken. Maar natuurlijk.’ Ze snuift, brengt 

een hand naar haar kapsel. ‘Dit verhaal zul je leuk vinden. Toen 

Willie klein was, kreeg hij een keer een trap van onze ezel, die we 

Herbert Hoover genoemd hadden, naar de president. Het is een 

wonder dat Willie het overleefde, maar hij had net genoeg afstand 

gehouden en daarom werd hij alleen maar tegen het hek gesmeten. 

Ik weet nog, toen hij het huis kwam binnengestrompeld, stonden 


321

de tranen in zijn ogen. “Mama,” zei hij, “dat was de laatste keer 

dat ik vertrouw op een Republikein.” Die jongen had pit in zijn 

donder, dat moet je hem nageven.’ Ze fronst haar wenkbrauwen. 

‘En dat was precies wat hem in de problemen bracht. De mensen 

die hier wonen...’ Ze maakt haar zin niet af. Ze gebaart met haar 

hand in de verte, alsof ze die mensen van een denkbeeldige tafel 

veegt. 

‘Het is een rare vraag, mevrouw Beerbaum,’ zeg ik, ‘maar kunt 

u zich misschien iets herinneren uit 1976? Een incident, een ruzie 

tussen Willie en mijn vader? Dat was het jaar van mijn geboorte.’ 

Ze gaat achterover zitten in haar stoel. ‘Hij wil een bloedtest,’ 

zegt ze, geschrokken maar kalm. Het lijkt een gedachte die haar 

onwillekeurig ontsnapt. 

‘Wie?’ vraag ik, hoewel ze mij moet bedoelen. 

Ze neemt een slok thee. Ze heeft net zo’n verbaasde blik als het 

opgezette hert. Ze lijkt zich er voor het eerst van bewust dat ze 

misschien wel in de war is. 

‘Kunt u me iets vertellen over wat er dat jaar gebeurd is,’ zeg ik. 

‘Het kan iets groots zijn, maar ook iets kleins.’ 

‘Het is ook eigenlijk van hem.’ Ze delibereert zachtjes met zichzelf. 

‘Is het verkeerd om het voor mezelf te houden?’ 

‘U krijgt het terug,’ zeg ik. ‘Daar kunt u op vertrouwen.’ 

Haar ogen worden weer scherp. ‘Waar kan ik op vertrouwen?’ 

‘Dat u terugkrijgt wat u me wilt laten zien.’ 

Ze rijdt haar scootmobiel een stukje achteruit, en dan naar het 

voorraam. ‘Waarom ga jij Willie niet eens even gedag zeggen.’ Ik 

loop naar haar toe, ruik het gras en haar warme kleren. Over haar 

schouder zie ik de top van de vreemde aardhoop die mij al was 

opgevallen toen ik hier aan kwam rijden. Het is een begraafplaats. 

‘Dan zoek ik mijn papieren op van 1972.’ 

‘1976.’ 

‘1976. Ga hem eerst maar eens even gedag zeggen.’ 

‘Het is geen probleem voor mij om even te wachten,’ zeg ik, 

maar ze blijft zwijgend naar me kijken, totdat ik de deur uit loop. 

Ik heb weinig keus, geloof ik. Ik passeer de tien geboden en loop 

door de tuin, steek de lange banen gemaaid gras over. De begraaf- 

322 


plaats wordt omgeven door een gietijzeren hek. Daarbinnen staan 

tien of twaalf stenen. Ik leg mijn hand op de klink, maar ik hoef 

niet naar binnen. Ik kan alle grafstenen van hier zien liggen, het 

hoogglanzende marmer, opgepoetst en versierd met plastic bloemen. 

Er liggen allemaal Beerbaums: Steven, Belinda, Robert senior, 

Robert junior, James, William en Catherine, de vrouw die 

hiernaast woont en springlevend is, maar de plannen voor haar 

laatste verhuizing al klaar heeft liggen. 

‘Hé Willie,’ zeg ik. ‘Waar liggen al je vrouwen?’ 

Vanaf hier lijkt de blokhut op een benzinestation-annex-winkel 

voor regionale kunstnijverheidsproducten. Al die zorgvuldig vervaardigde 

replica’s, al die houten balken. Met wat geluk komt ze 

op dezelfde manier aan haar eind als haar zoon, in een vlammenzee. 

Ik loop weer heuvelopwaarts en bel aan. Ik klop een paar keer 

op de deur en probeer hem te openen, maar hij blijkt op slot. 

‘Mevrouw Beerbaum,’ roep ik. ‘Mevrouw Beerbaum!’ 

‘Hij zei dat ik me met mijn eigen zaken moest bemoeien.’ Haar 

stem is als een slang die in mijn oor sist. Ze zit ter hoogte van het 

open raam, maar onzichtbaar, achter de luiken. ‘Ik zei hem dat het 

mijn zaak was om ervoor te zorgen dat hij niet naar de hel ging. 

Maar hij zei dat hij nog nooit een vrouw had ontmoet als jouw 

moeder. Hij liet zich door niemand de wet voorschrijven. En toen 

kwam jij op de wereld. De gelijkenis was sprekend. Ik snap niet hoe 

dokter Bassett het kon verdragen. Hij deed gewoon alsof er niets 

aan de hand was. Dikke maatjes. Die vriendschap had iets duivels.’ 

Als ik weer in de auto zit, ben ik kapot, alsof ik de strijd heb verloren, 

nadat een oude vijand mij onverwacht een fatale klap heeft 

toegediend. Ze is duidelijk niet helemaal bij haar volle verstand. 

Maar... ik draai het spiegeltje om mezelf eens goed te bekijken. Ik 

moet toegeven dat mijn gezicht moeilijk thuis te brengen is. 

Ik start de motor. Ik weet al dat ik dit wel zal overleven. Dat is 

het droevige van alles. Wat er ook gebeurt, ik red me wel. Ik bedoel, 

zelfs als het ergst denkbare waar blijkt te zijn, is het dan echt 

het ergst denkbare? 


323

Het zou zeker het een en ander verklaren. De raadselachtige genegenheid 

van Willie voor mij. Mijn donkere tint. De timing van 

de zelfmoord. Neill senior voedde mij op, wachtte tot de bron van 

zijn schaamte uit huis verdwenen was en pleegde toen zelfmoord. 

Maar als hij echt dacht dat ze een verhouding hadden gehad, zou 

hij dan niet iets hebben ondernomen, zou hij Willie dan niet gedood 

hebben? Of, wat minder dramatisch: zou hij hun vriendschap 

dan niet hebben verbroken? Waarom beste maatjes blijven? 

Misschien wist hij het niet zeker. Of wist hij het wel, maar was hij 

bang voor de consequenties. Hij had alles moeten opgeven. 

Het was niet ondenkbaar dat mijn moeder een verhouding had. 

Het waren de jaren zeventig. Maar een kind krijgen van een ander? 

Nou goed, ze waren streng katholiek. Elk kind kwam als een 

geschenk. Voor mijn vader was er trouwens een uitweg mogelijk: 

overspel kan een reden zijn om een huwelijk te laten ontbinden. 

Gênant was dat wel. Beschamend. Als hij mij niet als zijn zoon 

had erkend, zou dat een erkenning hebben betekend van wat er 

gebeurd was, en dat zou echt onverdraaglijk zijn geweest. Hij was 

consciëntieus, mijn god, wat was hij consciëntieus. Maar ik kan 

me ook indenken wat de mensen achter zijn rug om fluisterden, 

een worm die zich knagend een weg baande door zijn ziel. Zijn 

levenslange verlangen naar respect, zijn wens om een steunpilaar 

te zijn van de gemeenschap, ondermijnd door het geluid van zijn 

eigen naam. Neill. 

Als ik bij mijn moeder ben, vraagt ze hoe mijn dag geweest is. Ik 

heb haar niet verteld dat ik mevrouw Beerbaum ben gaan opzoeken. 

‘Vreemd,’ zeg ik. Ik weet niet of het een bewuste keus is, maar 

mijn moeder ziet er oud uit. Ze heeft een knotje in het haar, en 

in haar gerimpelde, eeltige en een beetje kromme handen koestert 

ze drie zojuist geplukte tomaten. Haar nagels zijn vuil. Ze gaat 

tosti’s voor ons maken. Brood, tomaten, kaas van Monterey Jack. 

Ze voelt zich niet helemaal op haar gemak met dat schamele maaltje 

en op een of andere manier lijkt ze ook jong. Heel jong en heel 

oud, of anders gezegd: weerloos. 

324 


‘Mam,’ zeg ik. ‘Mag ik iets vragen?’ 

‘Jazeker. Moet je die tomaat eens ruiken.’ 

Hij ruikt naar de zon en de aarde, aromatisch en barstend van 

het leven. ‘Lekker,’ zeg ik. 

‘Het is hier maar een stille bedoening. Ik voel me eenzaam, denk 

ik, sinds mijn bezoek aan jou.’ 

‘En de dames met wie u bridge speelt?’ 

‘Die hebben elk hun eigen leven.’ 

‘Mist u papa?’ 

Ze glimlacht naar me. Ik weet dat het haar goeddoet als ik hem 

papa noem. 

‘Vorige week werd ik witheet wakker vanwege iets wat er in de 

kliniek gebeurd was, een of andere onverlaat die misbruik probeerde 

te maken van zijn goedheid, en ik zei tegen mezelf: Libby, 

dat was dertig jaar geleden. Het voelde alsof het gisteren gebeurd 

was.’ 

‘Ik ben vandaag op bezoek geweest bij Willies moeder.’ 

Libby grijpt naar de kraan, draait hem open, wrijft de tomaten 

voorzichtig schoon met haar duimen. Ze draait de takjes eraf en 

legt de kletsnatte, felrode tomaten op de snijplank. Ze draagt de 

plank naar het werkblad in het midden van de keuken, zodat ze 

met haar gezicht mijn kant op staat. 

‘Je weet toch dat ze flink aan het dementeren is.’ Ze opent de la 

en pakt een zwartgeblakerd mes waar het puntje vanaf gebroken 

is. 

‘Mam, ik vind dat het leven er is om geleefd te worden en ik wil 

niemand veroordelen. Het leven is ingewikkeld, dat weet ik. De 

liefde is ingewikkeld.’ 

Ze zet het mes op de tomaat, klaar om hem doormidden te snijden, 

om de oogst die is bevochten op de natuur tot broodbeleg te 

verwerken. Ze kijkt me aan, en dan langs me heen. Ze heeft een afwezige 

blik in haar ogen, alsof ze van ver de paardenhoeven hoort 

van een barbaarse horde. 

‘Het leven is ingewikkeld?’ vraagt ze. 

‘Wat ik bedoel, is dit...’ zeg ik. 

‘Ik neem aan dat ze heeft gezegd dat Willie je vader was.’ Ze legt 


325

het mes neer en loopt naar het aanrecht. Ze veegt haar gezicht af 

met een theedoek. ‘En in dat geval is ze niet de enige die er zo over 

denkt.’ 

‘Het verandert niets aan het feit dat u uw leven met papa deelde.’ 

‘Natuurlijk niet,’ zegt ze bitter. ‘Het leven is ingewikkeld.’ 

‘Ik ben altijd gek geweest op Willie. En hij op mij. Het klinkt 

logisch.’ 

‘O god o god. Zou je het fijn vinden om te weten dat Willie je 

vader was?’ 

‘Papa is mijn vader. De vader die mij heeft opgevoed.’ 

‘De vader die jou heeft opgevoed.’ Ze staat te trillen op haar benen, 

ik word er bang van. Ze brengt haar handen bij elkaar, trekt 

aan haar gezwollen vingerkootjes, alsof ze er helemaal alleen voor 

staat. 

‘Dat is het enige is wat telt.’ 

‘En dan denk je zeker dat dit de reden is dat je vader zelfmoord 

pleegde.’ 

‘Niet direct,’ zeg ik. 

‘O, maar het zou zeker direct geweest zijn. Als zijn vrouw een 

verhouding had met een man in een korset. Een man die feitelijk 

een clown was.’ 

‘Hij was charmant.’ 

‘Willie Beerbaum was een zatlap en een clown.’ Ze knikt kort, 

veegt het haar uit haar gezicht. ‘Jij wil het verhaal weten van mijn 

verhouding met Willie. Dat snap ik. Mensen zijn daar nieuwsgierig 

naar, al tientallen jaren lang. Nou, hier heb je het hele verhaal. 

We hadden geen verhouding. Willie kwam weleens bij ons aan 

huis. Alex was een kleuter. Waar hadden we moeten vrijen? Het is 

waar dat Willie bij ons aan huis kwam, je vader was vaak de deur 

uit, en Willie had veel ellende met Sandra. Hij kwam bij mij langs 

en we spraken met elkaar. We waren bevriend. En zal ik je eens 

iets geks vertellen? Ik heb er nooit iets achter gezocht. Pas toen 

Willie stopte met langskomen, kreeg ik de roddels te horen, en 

ik stond versteld. Ik was razend. Ik dacht: in dit dorp wil ik niet 

wonen, het is hier een wespennest. Maar ik wist dat je vader daar 

326 


nooit weg wilde. Ik zei hem dat ik een huis op het land wilde, met 

ons viertjes. Dan had ik mijn tuin en mijn gezin en verder niets. 

Alleen wij.’ 

Ze dept haar gezicht weer af met de theedoek. ‘Is het dat wat je 

wilde weten?’ vraagt ze. 

‘Maar hoe zat dat met papa? Had hij nog steeds zijn verdenkingen?’ 

Ze kijkt me aan alsof al het goede dat ze ooit over me gedacht 

heeft op een verschrikkelijke, onherroepelijke wijze is weerlegd. 

‘Als je wil, dan kan ik je vertellen waarom je vader zelfmoord 

gepleegd heeft, Neill.’ Ze krabt aan haar neus en glimlacht, maar 

haar glimlach heeft iets venijnigs. 

‘Ik hoef alleen maar te weten wat er gebeurd is in 1976. Voor 

dokter Bassett.’ 

‘Maar dit gaat over dokter Bassett. Wil je het geheim dan niet 

weten?’ 

Natuurlijk wel. Natuurlijk niet. Het geheim, dat klinkt als iets 

wat me de adem zal benemen. ‘Heeft het iets met mij te maken?’ 

Ze geeft geen antwoord. ‘Het is één geheim, en verder niets?’ 

Ze heeft het mes weer opgepakt. Voor een kort moment denk ik 

dat ze me daarmee gaat neersteken. ‘Verder niets.’ 

‘Ik wil het niet weten.’ 

‘Daar zou ik nog even goed over nadenken, als ik jou was. Dit is 

je kans.’ 

Ik zie hem aan het formica tafeltje zitten. De muntjes op tafel. 

Zijn stilzwijgen. Terwijl de elektromechanische band zich hakkelend 

door een liedje heen werkt, wrijft hij over de rug van zijn 

neus. De vreemde blikken die hij mij toewerpt. Zijn klinische belangstelling 

voor mijn ingebeelde pijn. 

Denk je soms dat er iets loos is met ons? 

Ja, vader. 

‘Laat maar horen dan,’ zeg ik. 

Ze snijdt de eerste tomaat, het mes raakt het bord met een afgemeten 

tik. ‘Omdat hij depressief was.’ 


327

Die avond, als ik op de veranda achter het huis zit toe te kijken 

hoe een hert behoedzaam op de vijver af stapt, komt Libby naast 

me zitten. 

‘Het spijt me,’ zeg ik. 

‘Nu mijn geheim,’ zegt ze. 

‘Ik hoef het allemaal niet te weten. Het gaat me niets aan.’ 

‘Mijn geheim is dat ik mijn geluk niet op kon. Als hij boos was 

en jaloers, als hij me niet vertrouwde… we maakten ruzie in de 

slaapkamer, zachtjes, als Alex sliep. Je vader was in alle staten, en 

ik was dolgelukkig. Ik besefte hoeveel hij van me hield.’ Ze gaat 

achterover zitten op de oude bank, maar ze is zo licht dat het geen 

geluid maakt. ‘Die eerste tijd had ik weleens beter mijn best kunnen 

doen om hem ervan te overtuigen dat hij het fout zag.’ 

We vallen stil. Het hert buigt zijn nek, drinkt. 

‘En tegen de tijd dat ik hem wel wist te overtuigen, was het licht 

in zijn ogen gedoofd.’ 

‘Misschien is hij altijd blijven twijfelen.’ 

‘Hij was arts. Hij kon toch zeker wel een bloedtest laten doen?’ 

Een idee dat voor mij bijna iets grappigs heeft. Maar het voelt 

als een flauwe, kille grap. 

‘Maar wat was er dan met hem?’ vraag ik. 

‘Het was niets. Het was je vader. Ik kan je tien redenen geven, 

maar als je die allemaal achter elkaar zet, weet je het nog niet. Hij 

was depressief en niet in staat om hulp te aanvaarden. Ik zou willen 

dat ik een betere verklaring had.’ 

‘Dus nu sta ik weer met lege handen.’ 

‘Behalve dan dat je weet dat je met lege handen staat.’ 

Ze geeft me een grote bruine envelop die me nog niet was opgevallen. 

Ik maak hem open en haal de inhoud tevoorschijn: een 

stapeltje ouderwetse, vergeelde notitieboekjes. Het dagboek van 

1976. 

328 


24 

Tijdens de terugvlucht ligt de envelop bij mij op schoot. Ik ruik 

eraan, strijk met mijn duim langs de bladzijden om een idee te 

krijgen van de hoeveelheid. Schreef hij in een moeilijk jaar meer? 

Minder? 

Ik wil de boekjes al tevoorschijn halen, maar bedenk me. Ik heb 

deze beweging – mijn hand in de envelop steken om de boekjes 

eruit te halen, dan stoppen – al tien of misschien wel twintig keer 

herhaald. Laham moet ze maar scannen. De inhoud is niet voor 

mij bestemd, die is voor dokter Bassett. 

vrnd1: u hebt er nu woorden voor, maar uw verdenkingen zijn 

onterecht 

drbas: hoe kun jij dat weten? hoe kan ik dat weten? 

vrnd1: libby vertelt de waarheid, dat weet ik zeker 

drbas: hoe kun je dat zeker weten? 

vrnd1: ik voel het 

drbas: hoe kun je dat voelen? 

vrnd1: u moet haar vertrouwen 

drbas: ik heb mijn verdenkingen 

vrnd1: u had in het verleden ook verdenkingen. maar u zat fout 

drbas: in het verleden zitten we fout. in het heden zitten we 

goed 

vrnd1: iets dergelijks 

drbas: waarom zocht hij haar rond lunchtijd op? 

vrnd1: ze waren vrienden 

drbas: een vriend is iemand die weet wanneer het tijd is om 

naar huis te gaan 

vrnd1: dat is allemaal in het verleden. ik heb u de woorden gegeven. 

nu moet u het loslaten 


329

330 

drbas: loslaten? 

drbas: loslaten = er niet mee bezig blijven. overwin uw gevoel 

van omgekeerde liefde 

drbas: maar ik wil de waarheid weten 

vrnd1: u weet de waarheid. daar komt nog bij, gedane zaken 

nemen geen keer 

drbas: gedane zaken nemen geen keer. een hobby doet een 

mens langer leven. kinderen zijn de toekomst, wij zijn het verleden 

vrnd1: ik heb u de woorden gegeven. doet u nu mee aan de wedstrijd? 

drbas: jij was zijn oogappeltje, en dat terwijl hij niet eens van 

kinderen hield. als hij ergens naartoe moest, nam hij je vaak 

mee in zijn sportauto. weet je nog? 

vrnd1: op een keer stelde hij mij voor als zijn zakenpartner. die 

arme boer had geen benul dat hij voor de gek werd gehouden. ik 

was acht jaar 

drbas: hij had zijn goede kanten, maar hij had ook veel slechte 

eigenschappen 

vrnd1: doet u mee aan de wedstrijd? 

drbas: een man moet zijn woord gestand doen 

vrnd1: dus u doet mee? 

drbas: ja 

vrnd1: dank u 

drbas: graag gedaan 

vrnd1: ik wil u nu een paar vragen stellen 

drbas: misschien geef ik antwoord en misschien ook niet 

vrnd1: kwam er in 1976 een eind aan uw liefde voor Libby? 

drbas: voor je moeder, bedoel je? 

vrnd1: ja, voor mijn moeder 

drbas: ik voelde me bedrogen in 1976. later voelde ik me niet 

bedrogen. 

drbas: maar hield u nog van haar? 

vrnd1: waarom is het van belang voor jou om te weten of ik nog 

van haar hield? 

drbas: ik probeer iets te begrijpen van de keuzes die u maakte 


drbas: welke keuzes? 

vrnd1: hield u niet langer van libby? 

drbas: we zijn nog steeds getrouwd 

vrnd1: u bent katholiek. u zou nooit van haar scheiden 

drbas: ik spreek over een waarachtig huwelijk. anders dan 

jouw huwelijk met erin, naar ik aanneem 

vrnd1: u wilde niet doen wat libby wilde. u wilde niet verhuizen 

drbas: in het zuiden staat onze familie in hoog aanzien. moest 

ik dat dan opgeven en ergens in de buurt van een winkelcentrum 

gaan wonen? 

vrnd1: ja! als ze dat wilde 

drbas: ik moest mijn praktijk opbouwen, voor jou 

vrnd1: was u boos op mij, dat ik na mijn studie niet naar huis 

terugkwam? dat ik zelf geen arts werd? 


vrnd1: daar kom ik zo op terug. was u boos? 

drbas: kwam je na je studie dan niet terug naar huis? 

vrnd1: nee. ik heb mijn studie al jaren geleden afgerond. ik 

woon nu in californië 

drbas: ik ben bij jou op bezoek 

vrnd1: ik zou willen dat u bij mij op bezoek had kunnen komen. 

ik vraag me af wat we dan gedaan zouden hebben. u zou hebben 

genoten van alle vis die je hier kunt eten 

drbas: vis moet vers zijn en op de juiste temperatuur worden 

bereid 

vrnd1: bent u tevreden over hoe ik terecht ben gekomen? 

drbas: terecht ben gekomen? 

vrnd1: hoe ik terecht ben gekomen = de man die ik geworden 

ben 

drbas: je opa is trots op je 

vrnd1: En bent *u* trots op me? 

drbas: trots is een doodzonde 

vrnd1: waren er momenten dat u trots op me was? 

drbas: ik heb zelf je rode colbertje gestreken voor je eerste communie. 

ik heb je kleren gekozen. ik heb je overhoord. ik bracht 

je met de auto naar de kerk. ik was trots toen je de hostie in 


331

332 

je mond nam, maar die kwam niet verder dan je mond, en dat 

wilde ik je duidelijk maken. we zijn allemaal vreemden 

vrnd1: dat is een les waarvan ik goed doordrongen ben 

drbas: dan heb ik mijn doel bereikt 

vrnd1: denk eens aan uzelf in 1995 

drbas: dat is het laatste jaar waarvoor ik veel woorden heb 

vrnd1: wat wilde u voor mij? wilde u dat ik naar huis terugkwam? 

drbas: wilde jijzelf terug naar huis? 

vrnd1: nee. ik ben niet teruggekomen 

drbas: jij woont in californië. waar woon ik? 

vrnd1: ik wees u af. uw behoudzucht. uw bekrompenheid. uw 

ongevoeligheid. ik begreep nooit wat uw motieven waren 

drbas: misschien zijn er geen motieven. misschien is dat gewoon 

zoals ik ben 

vrnd1: u was depressief 

dras: waarom gebruik je de verleden tijd? 

vrnd1: in 1995 was u depressief 

drbas: dat kan. nu ben ik niet meer depressief 

vrnd1: maar denkt u dat er iets loos is met ons? 

drbas: met wie? 

vrnd1: met u en mij? 

drbas: met ons is niets loos 

Op dit punt aangekomen kan ik er niet meer tegen. Het is precies 

wat ik wil horen, en daarmee is het laatste holle woord gesproken. 

Ondanks alle hints, onthullingen en inzichten, ondanks dat 

griezelige gevoel van aanwezigheid en de citaten van Walter Scott, 

ondanks de momenten waarop het gesprek vlekkeloos lijkt te verlopen, 

komen deze woorden niet van hem. Ze komen van mij. 

Schijn is in dit geval geen wezen. 

Och dokter Bassett. Tijdens zijn leven nooit echt in leven, en in 

de dood niet helemaal dood. 

Als ik naar mijn appartement loop, lijkt mijn tas ineens wonderlijk 

zwaar, hij trekt aan mijn schouder als een weerspannig kind. 


De middag is zonnig, kalm, melancholiek. Het is een gedempte, 

stille wereld, alsof de zee zich over ons ontfermd heeft en wij nu 

onder water leven, hoewel dat niets verandert. Hardlopers ploeteren 

voort over Dolores Street. Af en toe klinkt een claxon, lusteloos, 

als van een schip dat ver weg de haven verlaat. De takken 

van de palmbomen deinen op en neer als zeegras. De mensen om 

me heen – mijn welgestelde en zelfverzekerde buren – nippen van 

hun kartonnen bekers met koffie, savor gelato. Ik sla een slag in 

de lucht en verwacht half dat mijn voeten van de grond worden 

getild. 

Eenmaal thuis trek ik mijn schoenen en sokken uit, klim in bed 

en ga in het midden liggen, de plek waar ik best kan slapen. Ik 

pak mijn verzwaarde gezichtsmasker en leg het op mijn ogen. Het 

ruikt naar groene thee en vanille en het helpt me om te ontspannen, 

precies zoals de verpakking beloofde. Ik strijk met mijn handen 

over de gestreepte beddensprei. Ik ben gewoon een man die 

in een huurappartement is blijven hangen, in een stad die een oppervlak 

beslaat van nog geen tien vierkante kilometer. Ver verwijderd 

van mijn geboortegrond. Ver verwijderd van wat mijn vader 

met mij voor had. Ik ben een tijdelijke persoon. Maar hetzelfde 

gold natuurlijk voor hem. 


333

334 

25 

De dag voor de wedstrijd klinkt de zoemer van mijn appartement. 

Dat gebeurt zo weinig dat het even duurt voordat ik het geluid 

herken. Het is kwart voor acht ’s ochtends. Het moet Rachel zijn, 

maar hoe kan het dat ze al zo vroeg in de stad is? 

Maar het is geen Rachel. Het is Rick, in tweedelig pak en met 

een das om. 

‘Dat is de eerste keer dat ik je in je advocatenkloffie zie,’ zeg ik. 

Er verschijnt een grijns op zijn gezicht, die hij meteen weer onderdrukt, 

kennelijk zonder precies te weten hoe hij moet beginnen. 

‘Is alles in orde?’ vraag ik. 

‘Kunnen we binnen even praten?’ 

‘Natuurlijk.’ Ik laat hem binnen. ‘Koffie?’ 

‘Je woont hier mooi.’ Hij loopt de woonkamer in, geeft een por 

tegen de krant die op de salontafel ligt. Hij kijkt door het raam 

naar buiten en steekt daarna – met een bestudeerde nonchalance 

– zijn hoofd om de hoek van de slaapkamer. 

‘Wil je misschien een rondleiding?’ 

‘Indrukwekkend bed heb je daar.’ 

‘Erfstuk.’ 

‘Is dat een of ander tuigje dat je daar hebt hangen?’ 

Ik neem een slok koffie. Vandaag is de laatste dag om nog het 

een en ander bij te stellen, en hoewel ik Rick erg graag mag – en 

er zelfs geen moeite mee zou hebben om te brainstormen over de 

sm-mogelijkheden van mijn voorouderlijke bed – moet ik naar 

mijn werk. 

‘Is er iets met Rachel?’ vraag ik. 

Rick strijkt met een hand door zijn uitgedunde haar. ‘We wilden 

je dit persoonlijk vertellen. Ze is bij ons weggegaan en inge- 


trokken in het... huis van de Zuivere Verhoudingen. Ze noemen 

het een loge, geloof ik. De loge van de Zuivere Verhoudingen?’ 

‘Ze is op retraite?’ 

‘Het lijkt min of meer definitief. Ik bedoel, ze zei dat ze niet van 

plan was nog terug te komen.’ 

‘En waar is Lexie gebleven?’ 

‘Die moest haar studie weer opnemen.’ 

‘Gaf ze een reden?’ Rachel, bedoel ik. 

‘Nee. En ze neemt haar telefoon niet op. We hoopten dat jij ons 

een handje kon helpen.’ 

Ik betwijfel of ik hier veel aan kan doen. ‘Ze wilde met me mee 

naar Arkansas, maar dat kon niet.’ 

‘Waarom niet?’ vraagt hij. 

‘Zo’n vliegticket is peperduur.’ Het klinkt nu ineens als een idiote, 

waardeloze smoes. 

‘Nou, misschien wat het hem dat. Zij wil graag het gevoel hebben 

dat jullie tweeën echt iets bijzonders met elkaar hebben. Ik 

bedoel, ik weet dat het bijzonder is. Stevie en ik zeggen altijd tegen 

elkaar hoe leuk jullie zijn als stel. Maar Rachel wil echt een deel 

van je leven zijn, begrijp je wel? Een belangrijk deel.’ 

Dat is niet te veel gevraagd, bedenk ik. Maar wel meer dan ik 

haar kan bieden. 

Ik roep mezelf tot de orde. Wie weet hoe ruimhartig ik kan zijn? 

Ik moet toegeven dat het niet voelt alsof mijn hart heel ruim is, en 

zo heeft het ook nooit gevoeld. Dat speelt me al mijn hele leven 

parten. Maar alleen omdat het daar de schijn van heeft, wil nog 

niet zeggen dat het ook werkelijk zo is. Of misschien moet ik het 

omdraaien: als het er nu eens de schijn van had dat die ruimte er 

was, dan zou het misschien niet lang duren voordat die ruimte er 

ook kwam. Ik heb waarschijnlijk onvoldoende waardering gehad 

voor de sprong van degene die we zijn naar wat we willen zijn, het 

wezen en de schijn. Natuurlijk, mijn vader heeft dergelijke aspiraties 

voor mij in een kwaad daglicht gesteld. Zijn ideaal – zijn 

schijn – was ook onvoorstelbaar. Erger nog, toen hij er ten slotte 

in geslaagd was die sprong te maken, ontdekte hij dat het leven 

dat hij altijd gewenst had niet het leven was dat hij werkelijk wilde. 


335

Of misschien lag het anders. Misschien was het helemaal niet zo 

gegaan. Mijn vader was geen argument dat tekortschoot. Hij was 

een man. Hij was depressief. 

Als Jenn daar zat, zou ik haar dan gaan halen? Nee. Erin? Ik zou 

ermee hebben geworsteld, maar toch, nee. Dus waarom Rachel 

wel? Omdat ze jonger is en ik een grotere verantwoordelijkheid 

voor haar voel? Dat kan. Ben ik erop uit maximaal profijt te trekken 

van mijn persoonlijk kapitaal, is het de aantrekkingskracht 

van haar maten? Wie zal het zeggen. Ik ben net zo goed een dier, 

een sociaal dier, als wie ook. Maar wat dan nog? Het zijn soms de 

mooiste veldjes waar een hek omheen staat. Het zijn de beperkingen 

van ons leven – dag en nacht, geboorte en dood, deze partner 

en niet die – die ons leven uitmaken. 

Ik begin te klinken als Neill senior. Erger nog, ik begin te klinken 

als een katholiek die tot de moederkerk is weergekeerd. Toch 

geloof ik niet dat Rachel mijn uitverkorene is, mijn enige kans op 

liefde. Maar er is wel een ander onontkoombaar feit: ik ben mijn 

enige kans op liefde. En het enige wat Rachel mij ooit vroeg, was 

mijzelf. 

Het huis van de Zuivere Verhoudingen is ondergebracht in een 

verbouwd garagebedrijf in de wijk SoMa. Het is reusachtig groot 

en fel verlicht, met bakstenen muren waaraan meters- en meterslange 

dunne, wapperende lappen textiel hangen. Ik weet niet of 

dat een artistieke keuze is, of gewoon een effect van de centrale 

verwarming, maar ik krijg het schunnige gevoel dat ik ben doorgedrongen 

tot de plooien van een veelgebruikt gemeenschappelijk 

orgaan. 

Ik word ínnig verwelkomd door twee vrouwen die zo dun zijn 

als platgeslagen metaal. Ik vraag me af of er een bepaald woord 

is dat ik in de mond moet nemen, geen wachtwoord, maar een 

woord dat hen voor me inneemt, zodat ik aan geloofwaardigheid 

win. De enige woorden die me te binnen schieten, zijn hun ‘vurige’ 

termen voor de menselijke anatomie: pik, klit, enzovoorts. 

‘Ik kom voor Rachel,’ zeg ik, en ze verwijzen me naar achteren; 

kennelijk ben ik vrij om haar zelf op te zoeken. Ze opperen zelfs 

336 


dat ik wel aan kan schuiven voor het ontbijt. 

Rachel staat in de keuken, gekleed in een donkerbruine pyjama, 

waar ze een frittata maakt die zo groot is als een wieldop. Raj is 

haar souschef. 

‘Niet omdraaien,’ zegt hij tegen haar. ‘En niet met hem praten.’ 

‘Ik praat niet met jou,’ zegt Rachel. Ze draait zich niet om. 

‘Ik ben gekomen voor een workshop vam,’ zeg ik. Raj kijkt me 

onderzoekend aan, maar ik meen het. 

‘Voor in de zaal hangt een rooster.’ 

‘Wil jij mijn intimus zijn?’ 

Ze gebaart naar Raj: of hij de frittata wil overnemen. Daarna 

draait ze zich vliegensvlug om. Ik hoop op een glimlach – vergiffenis 

– maar ik zie al aan de abruptheid van die beweging dat ik niet 

welkom ben. En dan haar gezicht, rood en verbeten. Gesloten. Ze 

staat absoluut niet open voor mijn idee. Ze wil mijn intimus niet 

zijn. Het lijkt er zelfs op dat ze me eruit wil gooien: ze neemt me 

bij de arm alsof ik een winkeldief ben, duwt me voor zich uit naar 

de voordeur. Ik verwacht een stoot in de nieren met de kubotan. 

Ik hoop er zelfs op. 

‘Hoe durf je je hier te vertonen!’ zegt ze op de stoep. Het is spitsuur 

en Brannan Street is vol ronkende auto’s en bestelwagens. Ze 

moet hard praten om zich verstaanbaar te maken. 

‘Het spijt me dat ik je niet heb meegenomen naar Arkansas.’ 

‘Het kwam niet door Arkansas.’ 

‘Waarom gebruik je de verleden tijd?’ vraag ik. De vraag van 

dokter Bassett. Het betekent dat ik dood ben. Dat wij dood zijn. 

‘Ik doe nu iets voor mezelf. Ik weet dat je het niet begrijpt. Je 

wilt het niet begrijpen.’ 

‘Ik ben gekomen omdat ik het wil begrijpen.’ 

‘Je bent gekomen om mij te redden.’ 

Ik draai mijn handpalmen naar omhoog, onschuldig. 

‘Dus je bent hier echt voor een workshop vam?’ 

‘Ik wilde je ergens mee naartoe nemen. Een ochtendje maar.’ 

‘Een interventie? Staan Rick en Stevie soms klaar om me een 

lesje hippiemoraal bij te brengen?’ 

‘Het moest eigenlijk een verrassing blijven, maar ik wilde je 


337

meenemen naar een melkveehouderij. Ik heb een uurtje boterkarnen 

voor je geregeld.’ 

Ze knippert met haar ogen, zwijgt. Naast ons stopt een bestelwagen 

van ups. De dieselgeur dringt zich van alle kanten aan ons 

op. De chauffeur brengt tevreden fluitend een stapel dozen op een 

steekkarretje over en loopt naar binnen bij Zuivere Verhoudingen. 

Dag dames. 

‘Dat was attent van je,’ zegt ze. ‘Je hebt mijn verhaal over de 

amish onthouden.’ 

‘Natuurlijk heb ik dat onthouden. Dat vertelde je me op het dak 

van mijn appartement. Op ons eerste afspraakje.’ 

‘Dat was niet ons eerste afspraakje.’ 

‘Ons tweede,’ zeg ik, al kan het ook ons derde zijn geweest. ‘Het 

is een biologisch-dynamische melkveehouderij.’ 

Ze slaakt een zucht. ‘Ik kan hier niet zomaar weg. Was het echt 

heel duur?’ 

‘Ik neem aan dat ik haar gewoon kan bellen om af te zeggen,’ 

zeg ik. 

‘Kunnen we om drie uur terug zijn? Dan is het mijn beurt om 

bij de receptie te staan.’ 

Krause Dairy heeft geen uithangbord, ik zie alleen een brievenbus 

en een bouwvallige woning met daarachter een schuur die wel een 

likje verf kan gebruiken. Er hangt de zachte geur van koeiendrek 

en vanuit de verte klinkt geloei. Ik rij met mijn Subaru het grint 

van de oprit op en zie de boerin, mevrouw Krause, al op ons staan 

wachten. ‘Daar heb je de schuur,’ zegt ze. ‘Hier zie je het huis. De 

koeien staan daar.’ Aan rondleidingen wordt hier duidelijk niet 

gedaan. 

‘Ton staat in de schuur,’ zegt ze. 

Rachel kijkt bezorgd. ‘Dezelfde ruimte waar zíj staan?’ De koeien, 

bedoelt ze. 

Mevrouw Krause schudt haar hoofd en lijkt zich ook echt te ergeren. 

Ik weet niet of dit typerend gedrag is voor een boer – hoewel 

ze waarschijnlijk hoogopgeleid is – of dat ze ons niet ziet zitten 

als stelletje. Ze weet van mijn romantische bedoelingen, maar 

338 


misschien had ze zich daarbij geen Rachel voorgesteld, die er wel 

heel jong uitziet in haar zenpyjama. 

De schuur is schilderachtig vanbuiten en een en al zakelijkheid 

vanbinnen. Tl-balken en een betonnen vloer. Maar in de hoek 

staat een harde houten stoel naast een ouderwetse boterkarn van 

robuust aardewerk, grijs met een blauwe band. 

‘Terug naar de eenvoud,’ zegt Rachel. 

Ik verwacht afkeurend gegrom van mevrouw Krause, maar ze 

giet alleen een emmer gelige, bruisende melk in de karn. ‘Neem 

er zo veel tijd voor als je wilt,’ zegt ze, om daarna met stampende 

laarzen weg te lopen. Waarschijnlijk heeft ze totaal geen mening 

over ons; ze heeft gewoon meer te doen. 

Rachel gaat op de stoel zitten. Ze checkt of die haar wel kan 

dragen; hij wiebelt een beetje. Daarna slaat ze haar vingers om de 

houten karnstok, die donker verkleurd is en glad van het vele gebruik. 

Geen idee door wie. Rachel geeft er een draai aan alsof het 

een tol is en daarna duwt ze de stok naar beneden. De dunne melk 

klotst in het rond. 

‘Dit is een makkie,’ zegt ze. 

‘Het zal straks wel zwaarder worden.’ 

Ze pompt de karnstok een paar keer op en neer. ‘Volgens mij 

wil je mij gewoon die paal zien vasthouden.’ 

Dat klopt, hoewel niet op de manier die zij bedoelt. Al zou ik 

het willen, ik kan hier niets seksueels van maken. Ik vraag me af 

hoe ik haar zover kan krijgen dat ze bij me blijft vandaag: een 

ballonvaart, een massage, een duur etentje. Dat is typerend voor 

mijn manier van denken. Dat hele boterkarngedoe, dat ben ik ten 

voeten uit. De grote romantische gebaren, die hebben mij nooit 

veel moeite gekost. Het probleem is al die tijd daartussenin. Dat 

is waarin ik tekortschiet. Ik had iets originelers moeten bedenken, 

een bezigheid in de stad, niet om te laten zien dat ik zo’n galante 

minnaar ben (want dat ben ik niet), maar dat er meer is in het 

leven om naar uit te kijken dan een radicale gedaanteverandering. 

We hadden naar Dolores Park gekund, om daar te genieten 

van de tot niets verplichtende Californische zonneschijn en een 

heerlijk glas wijn te drinken, zodat ik kon zeggen: dit maken ze 


339

gewoon van druiven. Druiven! En hoewel de zon en de wijn het 

einde van de dag niet zullen halen, zijn ze de nectar van het leven, 

de godendrank van ons dagelijks bestaan. 

Ik zak op mijn knieën. Ze laat de karnstok los, die langzaam tot 

stilstand komt. Ze ziet dat ik op het punt sta een verklaring af te 

leggen, en dat maakt haar nerveus. Mij ook. Ik weet niet wat ik ga 

zeggen. Ik denk: geen grote gebaren. Geen mesmerisme. Geen beloften 

die in feite de aandacht afleiden van waar het werkelijk om 

gaat. 

Ik leg mijn beide handen op haar benen. Het heeft iets gênants, 

alsof we elkaar nog nauwelijks kennen. ‘Gaan we straks nog aan 

vam doen?’ vraag ik. 

Ze legt haar arm op de mijne, en het gênante gevoel is voorbij. 

Dat is het verschil tussen Rachel en Erin, of tenminste, de Erin van 

vroeger. Zelfs als mijn ex toenadering wilde, zou ze de weg daartoe 

hebben afgesneden. Rachel wil de toegang juist vergemakkelijken. 

‘Ik doe op het moment niet aan vam,’ zegt ze. ‘Ik ben daar niet 

echt klaar voor.’ 

Ik knik en probeer begripvol te kijken, in plaats van tevreden 

te grijnzen. Het is een tevredenheid waar je vraagtekens bij kunt 

plaatsen, uit opportunisme, misschien. 

‘Zal ik bij jullie in huis komen wonen?’ vraag ik. 

Ze glimlacht. ‘In de loge, bedoel je?’ 

Ik knijp in haar been. Hoe ze het ook mogen noemen. 

‘Die keus is toch zeker aan jou?’ 

‘In kosmische zin wel, ja,’ zeg ik. 

‘In financiële zin, lijkt mij eerder.’ 

Ik ga zitten op het koude beton van de schuur. Snuif de zure 

lucht op. Ben ik werkelijk bereid bij hen in te trekken? Over grote 

gebaren gesproken. 

‘Ik kan het toch proberen.’ 

‘Je zou het niets vinden. Het is een sekte.’ 

Ze is niet van plan het mij gemakkelijk te maken, maar dat is in 

orde. Het lijkt mij niet meer dan terecht dat ik voor een uitdaging 

gesteld wordt. 

340 


‘Ik weet niet of ik jou kan bieden wat je nodig hebt,’ zeg ik. 

‘Maar ik zal je helpen met zoeken.’ 

Het is een ingeving die mezelf wel aanspreekt: ik als steun en 

toeverlaat, in plaats van degene die de weg kwijt is. Haar spirituele 

vleugeladjudant. Misschien heb ik dat nodig, een vleugje kleinburgerlijk 

verantwoordelijkheidsbesef, een vleugje dokter Bassett. 

Ze laat de melk rondklotsen door de ton. ‘Dit is eigenlijk best 

saai.’ 

‘Laat ik een handje helpen.’ Ik gebaar haar om op te staan en op 

mijn schoot te komen zitten. Haar warme lichaam dicht tegen het 

mijne aan. Haar pyjama mag nog zo naar wierook ruiken, dit is 

precies waar ik haar hebben wil. 

Ze draait zich naar me toe en geeft me een zoen. Geen hartstochtelijke 

zoen of zelfs maar een vergevingsgezinde zoen. Meer 

een uitprobeerzoen. ‘Ik schrok me wild toen je op je knieën zakte,’ 

zegt ze. ‘Ik dacht dat je iets had op te biechten.’ 

Nee. Ik had niets op te biechten. Ik moest alleen de neiging onderdrukken 

om haar een leven aan te bieden dat niet ons ware 

leven was. Waarna ik denk: maak je ware leven het waard om te 

worden aangeboden. Wees wie je schijnt. Schijn wie je bent. 

Ik druk haar stevig tegen me aan. ‘Wat zou je ervan vinden om 

naar de stad te verhuizen?’ vraag ik. ‘Op een normale manier.’ 

‘Heb je een normale plek op het oog?’ 

‘Mijn appartement, bijvoorbeeld,’ zeg ik. ‘Dat lijkt mij normaal 

zat.’ 


341

342 

26 

Op zaterdag parkeren Livorno, Laham en ik onze gehuurde bestelwagen 

voor het Marriott Hotel, een lelijk gebouw in de binnenstad 

dat eruitziet als een reusachtige lichtpaarse jukebox. Het 

is de dag van de test, de dag waar wij van Amiante Systems al die 

tijd naartoe hebben gewerkt, dokter Bassetts wereldpremière. Dit 

is waar het ons allemaal om te doen was. En toch, terwijl ik Laham 

help met het omhoog duwen van de kast – afgedekt met een reusachtige 

blauwe deken – over de smalle helling, kan ik mijn eigen 

gevoelens maar moeilijk duiden. Het is ons gelukt het gedeukte 

Shop-Vac-achtige apparaat met bouten aan de zijkant van dokter 

Bassett te verankeren; het ziet er een beetje uit als een draagraket. 

Maar de rechthoekige kast – die, als hij omvalt, zwaar genoeg is 

om ons beiden te verpletteren – roept bij mij het beeld op van 

een rechtopstaande doodskist. Ik wil de wedstrijd winnen, natuurlijk, 

zowel voor Livorno als voor Laham. Maar voor mijzelf? 

Misschien dat ik er geld mee kan verdienen, en het zou Libby tevreden 

stellen als dokter Bassett tot eerste ‘intelligente’ computer 

werd verklaard. Of tenminste, dat denk ik. En verdomd, wat zou 

ik er een plezier in hebben om Toler in te maken. Maar wat ik er 

persoonlijk mee te winnen heb? Ik verstevig mijn greep op de kast 

totdat we veilig en wel boven aan de helling staan. Het leven is een 

strijdperk, maar zelf heb ik volgens mij niet zo heel veel meer te 

winnen of te verliezen. 

In de lobby wordt ons de weg gewezen naar de Laurel Room, 

op de eerste verdieping, net iets voorbij het Business Centre. Terwijl 

we dokter Bassett naar de lift duwen, en daarna weer naar 

buiten, passeren we een reeks van vergaderzalen die vol zitten 

met mensen die gedwee wachten op een of andere presentatie. Ik 

word getroffen door de zweem van amateurisme die om ons ei- 


gen evenement heen hangt, een indruk die wordt bevestigd als we 

de Laurel Room eenmaal gevonden hebben, een vergaderruimte 

die nog geen twee keer zo groot is als mijn eigen appartement. 

De zaal is in drie compartimenten verdeeld: eentje voor de computers, 

eentje voor de menselijke interlocutors, en eentje voor 

de leden van de jury. De scheidswanden zijn van de soort die je 

in kantoortuinen aantreft, gestoffeerd en zo laag dat mensen die 

aan weerszijden staan elkaar de hand kunnen schudden. Juryleden 

staan zich vol te proppen aan de tafel met belegde bagels. 

Er is niemand van de pers en zelfs niemand die ons aan de deur 

verwelkomt. 

Verdienen we de belangstelling van de pers? Dat hangt ervan 

af, naar ik aanneem, van wat we hier uiteindelijk mee denken 

te bereiken. Als een zootje computernerds (waar ik mezelf niet 

toe reken; ik ben niet deskundig genoeg om voor een nerd te 

kunnen doorgaan) zich hier verzameld heeft om te kijken wie de 

slimste programmatuur heeft ontwikkeld, met andere woorden, 

als het er alleen maar weer om gaat wie hier de baas is (haantjesgedrag?), 

dan hebben we het misschien niet verdiend om de 

aandacht van de wereld op ons gericht te krijgen. Maar als we 

echt die drempel kunnen oversteken, als we hier de eerste intelligente 

computer ter wereld inbrengen, dan is dat in een akelig 

stille entourage. 

Onze gebruikelijke rivalen – twee bleekneuzige hobbyisten die 

hier speciaal voor de wedstrijd naartoe zijn gevlogen – zijn bezig 

met het opstarten van hun sprekende softwareprogramma’s (zo 

simpel dat ze op een laptop passen) en kijken met grote ogen naar 

wat het team van Toler moet zijn: zes man, allemaal in het zwart, 

als mimespelers, maar zonder de bijbehorende gratie, die zich bezighouden 

met een grote roestvrijstalen kast waarop een cilindervormig 

voorwerp is aangesloten dat ongeveer zo groot is als een 

Shop-Vac. Dit moet de kast zijn die ik zag in het filmpje waarmee 

Jenn auditie deed voor Survivor. Ik dacht toen dat de gelijkenis 

met dokter Bassett groot was, maar dat blijkt een vergissing: het is 

een exacte replica. 

‘Goeie genade,’ zegt Livorno. 


343

Laham schudt zijn hoofd, verbijsterd. ‘Van wie hebben ze het 

ontwerp?’ vraagt hij. 

Van ons, denk ik. Van mij. Ik heb Toler onze werkhypothese 

uitgelegd. Ik wist dat Jenn ons bespioneerde. Maar ik kon er niets 

aan doen. ‘Voor de wetenschap is dat vergelijkingsmateriaal alleen 

maar gunstig,’ zeg ik. ‘Zij zoeken het in de breedte. Wij hebben 

gekozen voor individualiteit.’ 

Livorno vraagt Laham of hij ons even wil excuseren. ‘Hoe schat 

jij onze kansen in?’ vraagt hij aan mij. 

‘Wij vegen de vloer met ze aan,’ zeg ik. Ik hoop maar dat het 

waar is. 

‘Ik doel op de turingtest. Denk je dat dokter Bassett een kans 

maakt als intelligent te worden aangemerkt?’ 

Ik haal mijn schouders op. Het zou kunnen. ‘Ik zit er misschien 

te dicht op om dat te kunnen beoordelen.’ 

‘Als het ervan komt, moet jij er maar eens over nadenken wat je 

hiermee wilt. Ik zal je wensen daarin respecteren.’ 

Ik geef een knikje, werp een blik op de tafel met bagels en wacht 

af tot de woorden van Livorno zich verenigen tot iets wat ik kan 

bevatten, maar dat gebeurt niet. 

‘Wat ik hiermee wil?’ 

‘Misschien zou dit niet de keus zijn van je vader. Misschien wil 

hij helemaal niet voortleven.’ 

‘O, maar dat is nu juist wat ik onlangs bedacht heb,’ zeg ik. ‘Het 

interessante is, dokter Bassett is mijn vader niet. Ik bedoel, ik weet 

dat hij op hem lijkt, maar mijn vader is... nou ja, dood. Dokter 

Bassett ben ik eigenlijk zelf. Het is een optelsom van mijn vader en 

mij.’ 

‘Misschien. Maar behalve dat is hij ook voor honderd procent 

zichzelf. Het kan zijn dat je straks een beslissing moet nemen, en 

het gaat mij er alleen maar om dat je daar klaar voor bent.’ 

Als je echt wilde dat ik daar klaar voor was, bedenk ik, had je het 

ook gisteren al ter sprake kunnen brengen. Maar ik probeer het 

dilemma zoals hij het geformuleerd heeft te overwegen. We hebben 

ingestemd met een test binnen een nauw omschreven wetenschappelijk 

kader. Als dokter Bassett dertig procent van de jury- 

344 


leden in de waan brengt dat hij een mens is, dan is hij intelligent. 

We hebben ingestemd met dat kader, en daarmee aanvaarden 

we de definitie. De computer die de test doorstaat, is intelligent. 

Dokter Bassett is over twee uur niet anders dan nu, maar toch zullen 

we pas na de test een paar besluiten moeten nemen. 

‘Maar het zou nog niet betekenen dat hij een bewustzijn heeft,’ 

zeg ik. ‘Of dat hij dingen kan begrijpen. Of een persoonlijkheid 

heeft.’ 

Livorno wrijft over de brug van zijn neus en sluit zijn ogen. ‘Het 

enige waar ik om vraag, is om de uiterlijke tekenen te respecteren,’ 

zegt hij. ‘Stel jezelf de vraag: maakt hij de indruk een bewustzijn, 

bevattingsvermogen, persoonlijkheid te hebben?’ 

Toler roept naar ons, vanaf de andere kant van de zaal. De 

mimespelers gaan uiteen en hij komt naar voren, gevolgd door 

een cameraman en Jenn, die niet in het zwart is, maar in een antracietgrijs 

mantelpakje. Ik neem aan dat ze daarmee haar neutraliteit 

wil benadrukken. Amiante Systems tegen Toler? Zij heeft 

ons alleen maar van advies gediend, verder niets. Ook Toler ziet 

er anders uit: hij draagt een gestroomlijnde bril die hem een Duits 

aanzien geeft en ‘Gegroet, aardbewoners’ lijkt te zeggen. Maar zijn 

gezicht is geel, ingevallen. 

‘Daar zul je ’m hebben,’ zegt Toler, met een klopje op de deken 

van dokter Bassett. Hij gaat niet tegen de kast aan staan, hoewel ik 

vermoed dat hij die steun goed zou kunnen gebruiken. 

‘De constructie zal je niet onbekend voorkomen,’ zeg ik. 

Toler heeft wallen onder zijn ogen en lijkt buiten adem, maar 

hij onderdrukt een glimlach. ‘Het is net als met jou en mij, Neill. 

Alleen de binnenkant telt.’ 

‘Daar kan ik het niet mee eens zijn, Adam,’ zegt Livorno. ‘Onze 

kasten lijken volkomen identiek.’ 

‘Nee, nee,’ zegt Toler. Hij neemt Livorno bij de arm, voert hem 

mee naar programma X en wijst met besliste gebaren naar de kabels 

achterop. 

‘Dus dat is zijn innovatie?’ vraag ik aan Jenn. ‘Die paar kabels?’ 

Ze wijst mij op de andere mededingers, de twee langharige, 

bleekneuzige hobbyisten die ons mompelend staan aan te kijken. 


345

Het zijn twee soloprojecten. Ik weet nog van een paar jaar geleden 

dat sprekende robots creaties zijn van mannen die niet heel goed 

zijn in praten. ‘Je kunt in elk geval stellen dat ze ons beiden evenzeer 

haten,’ zegt ze. 

‘Wat jullie in bed met elkaar besproken hebben, was bij nader 

inzien dus toch niet zo onschuldig.’ 

‘Er zijn wat dingen door elkaar gaan lopen. Zie het als één 

project waaraan gewerkt is door twee afzonderlijke teams.’ 

‘Voordat jij je diensten aanbood als “consultant”, waren het 

nog twee afzonderlijke projecten.’ 

Ze slaakt een zucht. ‘Ik heb mijn best gedaan om jullie te helpen. 

Als je zo’n overeenkomst aangaat, dan doe je dat met open 

vizier.’ 

Ik neem die mooie gedachte in overweging: het idee dat je van 

volwassenen mag verwachten dat ze wel voor zichzelf kunnen opkomen. 

Er is niets van waar, maar we moeten doen alsof het wel 

zo is. Het hoort waar te zijn. 

‘Wat onze privéaangelegenheden betreft,’ zeg ik, ‘moet ik eigenlijk 

mijn excuses aanbieden.’ 

‘Nee.’ Ze schudt haar hoofd, vastberaden en ernstig. ‘Dat is nergens 

voor nodig.’ Er klinkt geen verbittering in haar stem door, en 

ik vang weer een glimp op van haar bijzondere kwaliteiten. Rancune 

is haar vreemd en ze vindt echt dat iedereen een dergelijke 

overeenkomst met open vizier aangaat. Welbeschouwd heb ik 

haar niet heel netjes behandeld. 

‘Nou goed, ik wilde alleen sorry zeggen.’ 

‘Laat nou.’ Ze verweert zich met opgestoken hand tegen mijn 

excuus. 

De wedstrijdleider komt ons tot stilte manen. Hij is een bebrild 

mannetje met de sik van een gedesillusioneerde trotskist. Zijn das 

is morsig, zijn jasje zit niet goed. Hij zegt dat we de juryleden niet 

met onze stemmen mogen beïnvloeden. 

‘Maar ik zag ze net nog bij de tafel met bagels staan,’ zeg ik. 

Een bezwaar dat hij verwerpt. Hij zal wel moeten: deze hele opzet 

komt uit zijn koker. Hij laat ons weten dat we mogen fluisteren 

of er anders het zwijgen toe moeten doen. Jenn geeft een knikje. 

346 


Daarna maant hij Livorno en Toler tot stilte, die half naast elkaar 

staan, zodat hun gesprek op film kan worden vastgelegd. Toler 

spreekt niet zozeer, hij declameert. Hij is een idioot, maar ik herinner 

mezelf eraan dat hij stervende is. 

‘Hoe is zijn vrouw eigenlijk?’ vraag ik. 

Jenn kijkt me aan, kwaad. ‘Als de vlag er zo bij hangt,’ zegt ze, en 

loopt weg. Ze mengt zich weer onder de mimespelers. 

Een symbolische manoeuvre – ze staan maar een paar meter bij 

ons vandaan – maar het tegenovergestelde van wat ik wilde. Het 

was een vraag zonder dubbele bodem. 

‘Ik bedoelde er verder niets mee,’ zeg ik tegen Laham. Hij negeert 

me en staat nog steeds met zijn hoofd te schudden, zachtjes 

tot zichzelf pratend. Ik verbaas me erover hoe ontzet hij is, maar 

waarom eigenlijk? Dokter Bassett is ook zijn leven. Natuurlijk is 

hij ontzet, dat wonderkind van ons. Ik ga hem helpen om dokter 

Bassetts ventilatieroosters met babydoekjes af te vegen, en het stof 

en de pluisjes te verwijderen die van de deken komen. We plukken 

een paar quiltdraadjes van de kabels achterop. ‘Gelijk,’ zegt 

hij. ‘Helemaal gelijk.’ Dat klopt, ik zie geen enkel verschil met de 

bekabeling van programma X. Is er een verschil in de processors? 

Ik neem de draadjes mee naar de prullenbak en ga dan naast de 

scheidswand van de jury staan, een positie vanwaar ik programma 

X van kop tot staart met dokter Bassett kan vergelijken. Alle nodes, 

alle processors zijn hetzelfde. Het enige zichtbare verschil is 

dat de onderbuik van programma X een geruwde aluminium koker 

is. Die ziet er duurder uit. 

Livorno loopt grinnikend weg van Toler en zijn cameraman. 

Ik geloof er niets van dat hij zo’n goed humeur heeft, maar hij 

blijft grijnzen, ook als hij een vouwstoel aanschuift bij de tafel 

waar we ons scherm hebben opgesteld. Laham is bezig met opstarten. 

Ik kom erbij zitten. 

‘We zijn bedrogen,’ zeg ik. 

Livorno kijkt met zijn argeloze blauwe ogen naar mij op. ‘Integendeel. 

Ze heeft nog geprobeerd ons te waarschuwen. Zij hebben 

een seksueel orgaan.’ 

‘Steekt dat aan de zijkant van hun kast naar buiten?’ 


347

‘Ik zei al, dat moet je niet te letterlijk opvatten.’ 

‘Dus hoe noemen ze het? “Programma X, nu met seksuele eigenschappen?”’ 

‘Nee, nee.’ Livorno schudt zijn hoofd, geïrriteerd. ‘Gewoon 

programma X.’ 

Wat heeft het ook voor zin om te doen alsof dit allemaal het 

snode werk is van Jenn? Alle wegen leiden terug naar mij. Uit 

angst dat dokter Bassett nooit meer zou spreken, heb ik alle informatie 

zonder morren doorgespeeld. 

‘Ik moet je iets vertellen, Henry,’ zeg ik. Ik voel me door 

schaamte overvallen. ‘Ik heb Toler over onze hypothese verteld. Je 

weet wel... In plaats van nee... liever ja. Onze liefdeshypothese.’ 

Hij knikt. ‘Ik heb hem ook de onderbuik moeten geven.’ 

‘Dat weet ik,’ zeg ik. ‘Ik hoorde het van Jenn.’ 

Misschien had ze ons wel degelijk willen helpen. Wie zal het 

zeggen? Het lijkt erop dat we die overeenkomst zijn aangegaan 

met ten minste één oog open. 

Laham geeft me een teken dat dokter Bassett er klaar voor is. 

348 

vrnd1: waarom steekt de kip de straat over? 

drbas: om aan de overkant te komen 


drbas: je moet naar hem zwaaien, zoon 

‘Verder nog iets, baas?’ vraag ik. 

‘Vertel hem hoe de zaal eruitziet,’ zegt Laham. ‘En laat hem weten 

dat de bagels nu niet bepaald vers zijn.’ Een goede suggestie. 

Hij wil winnen en dat doet me deugd. 

De wedstrijdleider staat midden in de zaal met zijn armen te 

zwaaien om onze aandacht te trekken. ‘Dames en heren,’ zegt hij. 

Een mooie grap: Jenn is hier de enige vrouw. ‘Eerst de spelregels.’ 

Er vinden vier gesprekken tegelijk plaats, en in elk van die gesprekken 

neemt een computer het op tegen een mens. Een jurylid moet 

beoordelen welke van zijn twee gesprekspartners de mens is. Een 

computer wint de turingtest als hij ten minste dertig procent van 


de juryleden om de tuin heeft geleid, maar omdat er maar vier juryleden 

zijn, is dat percentage verhoogd tot vijftig procent. Ik voel 

me overvallen door dat wiskundige doordenkertje. Het lijkt me 

eerlijker om dat percentage te dan maar te verlagen tot een op drie 

juryleden. Dat zou het zeker gemakkelijker maken om te winnen. 

Maar willen we eigenlijk wel winnen? ‘Alle deelnemers zijn er klaar 

voor,’ gaat hij verder. ‘De jury zit op zijn plek. Ik vraag om absolute 

stilte. Het enige wat ik wil horen, is het typen op de toetsenborden!’ 

Ik werp een blik op het team van Toler. Jenn kijkt mijn kant 

op. Het lijkt alsof ze me een droevige, weemoedige blik toewerpt. 

Lijkt. Ik vraag me af wat ik zou kunnen zeggen, maar ik kom niet 

verder dan ‘moge de beste man winnen’. Dat is de verkeerde opmerking, 

in tal van opzichten. 

‘En start!’ zegt de wedstrijdleider. 

jury1: hoe maakt u het vandaag? 

drbas: niet onaardig. en u? 

jury1: helemaal top. bent u een computer? 

drbas: nee 

jury1: nou, eloquent bent u zeker 

drbas: eloquent? dat moet ik even opzoeken 

jury1: welsprekend, bedoel ik 

drbas: dank u 

jury1: nou, u moet me ervan overtuigen dat u een mens bent. 

dus overtuig me maar 

drbas: wat betekent het om een mens te zijn? 

jury1: nu moet u niet gaan filosoferen. ik heb nog niet eens mijn 

bagel op 

drbas: de bagels zijn niet bepaald vers 

jury1: man, zeg dat wel. als je bedenkt dat de toekomst van de 

technologie op het spel staat, zou je toch betere broodjes verwachten 

‘Oeps,’ zeg ik. Een lastige zin om te analyseren. 

drbas: zal ik u eens iets over mijn paarden vertellen? 

349 


Een goede manier om zoiets te pareren: begin over wat anders. 

350 

jury1: prima 

drbas: nou goed, ik heb twaalf paarden gehad. blazers, little 

george, wild thing, gal, mr. c., umpteenth, galahad, timmy, his 

trots, señor, miss mess en dorothy 

jury1: dit is minder interessant dan ik me had voorgesteld 

drbas: wat is minder interessant dan u zich had voorgesteld? 

jury1: uw paarden 

drbas: zal ik u eens iets over mijn paarden vertellen? 

jury1: hmmm... prima 

drbas: nou goed, ik heb twaalf paarden gehad 

‘Alleen door de tekortkomingen van de mens kunnen we een 

glimp opvangen van zijn volmaaktheid,’ zegt Livorno. 

Ik duw mijn stoel naar achteren. ‘Dat jurylid heeft nu in elk geval 

een glimp van zijn tekortkomingen gezien.’ 

Ik loop door naar het team van Toler en ga naast Jenn staan, 

die ruikt naar de lekkere kruidenzeep die ze weleens gebruikt. Ze 

bijt op haar duimnagel en volgt de conversatie: haar ogen schieten 

heen en weer over een flatscreen die zo breed is als een vel bakpapier. 

progx: ik lees geen liefdesromans 

jury2: van wat voor soort boeken houdt u dan wel? 

progx: ik hou van spionageromans 

jury2: wat is de mooiste spionageroman die u onlangs gelezen 

hebt? 

progx: the spy who came in from the cold 

jury2: is dat met bond? 

progx: hoe bedoelt u? 

jury2: is dat met met james bond? 

progx: ik ken geen bond van james 

‘Shit,’ zegt ze. Ik loop door naar onze twee rivalen, de langharige 

hobbyisten. De een is heel lang en de ander is heel klein. 


Hun programma’s zitten slim in elkaar, maar ze gaan het duidelijk 

niet redden. Ik doorzie elk van hun strategieën: een verklaring 

in vragende vorm herhalen, een willekeurig feit inbrengen, 

doorgaan op een enkel woord in de reactie van het jurylid. 

Zo ongeveer het niveau dat dokter Bassett een jaar geleden had. 

Sindsdien hebben wij een enorme sprong gemaakt, of misschien 

toch niet? Is hij alleen een doorontwikkelde versie van dit soort 

programma’s, of is er ook echt iets veranderd in de aard van het 

beestje? Livorno stelt dat onze hersens uit niets anders bestaan 

dan nullen en enen: neuronen die aan- of uitstaan. Er is geen 

kern waar onze ziel huist. Er is niet meer dan een opeenstapeling 

van hersenpatronen en het rudimentaire ding waar wij onszelf 

in herkennen schemert daardoorheen. Als je dan ook nog eens 

bedenkt dat zogenaamd materiële voorwerpen – zoals onze lichamen, 

die gestoffeerde scheidswanden, de grote, zoemende 

processors van dokter Bassett en programma X – allemaal uit 

atomen bestaan, en dat die atomen vrijwel leeg zijn, en dat hun 

materiële karakter een illusie is, gewekt door rondschietende 

elektronen, en dat het licht zowel een golf als een deeltje is, en 

dat voor ons op zeker niveau hetzelfde geldt, dan kom je als vanzelf 

op de vraag uit die Livorno stelde met betrekking tot dokter 

Bassett. Bewustzijn, bevattingsvermogen, persoonlijkheid? Ik 

dacht te weten waar ik het over had, maar misschien vergis ik 

me. Als het lichaam een medium is, hebben wij dan misschien 

een nieuw medium gecreëerd? 

Livorno gebaart dat ik terug moet komen voor de tweede ronde. 

Ik ga naast hem zitten. 

‘Dit gaat heel goed,’ zegt hij, en inderdaad. Het jurylid is in dokter 

Bassetts diepere wateren terechtgekomen. 

jury2: u hebt dus een boerderij gekocht zodat u uw buren niet 

zou hoeven zien 

drbas: inderdaad 

jury2: dat klinkt misantropisch 

drbas: dat moet ik even opzoeken! 


351

352 

jury2: misantropisch, dat is iemand die niet van andere mensen 

houdt 

drbas: denkt u nu werkelijk dat andere mensen het beste met u 

voorhebben? 

jury2: niet de mensen die ik ken. momentje graag. ik schakel 

over naar uw mededinger 

drbas: dat is goed 

‘Zie jij hier iets misgaan?’ vraagt Livorno. 

Ik schud mijn hoofd. ‘Nee.’ 

‘Hij doet het geweldig.’ 

jury2: ik ben er weer. wat is uw beroep eigenlijk? 

drbas: ik ben arts 

jury2: hoe hebben ze u hiervoor weten te strikken? 

drbas: waarvoor? 

jury2: voor de wedstrijd. om mee te doen als vrijwilliger 

drbas: ik wist niet dat ik hier als vrijwilliger was 

jury2: dat is dan een onaangename verrassing voor u! 

drbas: elke verrassing is een onaangename verrassing 

jury2: u houdt niet van verrassingen? ook niet als iemand anders 

een verjaardagsfeestje voor u organiseert? 

drbas: elke verrassing is een onaangename verrassing. ik hou 

niet van verjaardagsfeestjes 

jury2: nou, u klinkt als een ongelofelijke lolbroek 

drbas: ongelofelijk? 

jury2: !!!!! nou en of! 

drbas: mijn vrouw zegt dat ik vaker zou moeten lachen 

jury2: lachen is het beste medicijn 

drbas: ik neem vaak mijn toevlucht tot amoxicilline 

jury2: !! maar even serieus, waarom verspilt een arts zijn vrije 

zaterdag aan zoiets als dit? 

drbas: ik doe dit op verzoek van mijn zoon. hoewel ik niet helemaal 

zeker weet of hij ook echt mijn zoon is 

jury2: sodeju! 


Na de tweede ronde staan we even op om ons uit te rekken. De 

wedstrijdleider komt naar ons tafeltje gelopen en fluistert: ‘Het is 

eigenlijk niet de bedoeling dat ik nu al iets zeg, maar het laatste jurylid 

heeft uw kandidaat voor een mens aangezien.’ Hij geeft een 

knikje en loopt door naar Tolers team, dat hij ergens van op de 

hoogte brengt. Is het programma X ook gelukt? Als we nu nog 

maar één jurylid te gaan hadden, zouden we de turingtest al hebben 

gewonnen. Maar omdat er nog twee komen, moeten we nog 

een jurylid zien te overtuigen. Vijfentwintig dan wel drieëndertig 

procent: het verschil dat kan uitmaken of ik straks een besluit zal 

moeten nemen, zoals Livorno het uitdrukt. 

‘Ik ben zo terug,’ zeg ik tegen Livorno en Laham. 

Ik ga weer naast Jenn staan en volg de conversatie van hun derde 

ronde. 

progx: de marathon van new york is de grootste ter wereld 

jury1: en de marathon van san francisco? 

progx: de marathon van san francisco heeft vierduizend deelnemers 

jury1: ik heb ze allebei gelopen, en ook de marathon van new 

orleans. man, wat was het daar stikheet 

progx: denkt u nu echt dat trainen voor een marathon een goed 

idee is? 

jury1: u niet, begrijp ik 

progx: zoals mijn vriend wilson zegt, ik snap niet waarom je 

zou rennen als niemand je achternazit 

Ze hebben programma X zelfs een vriend gegeven, net als dokter 

Bassett. Hij is dokter Bassetts evenbeeld. 

Daarna dringt de naam tot me door. ‘Wilson?’ vraag ik. 

Jenn schudt haar hoofd. ‘Die lui hebben niet veel fantasie.’ 

Ik kijk over mijn schouder naar Livorno. Heeft hij ons dan helemaal 

verraden? Hij had geld nodig, maar dit kan ik me niet voorstellen. 

‘Heb jij de dagboeken gestolen?’ 

‘Nee,’ zegt ze. ‘Ik heb ze stuk voor stuk opnieuw ingescand.’ 

‘Je had het recht niet.’ 


353

‘Bedoel je juridisch gesproken, of moreel gesproken?’ 

‘Hoe dan ook gesproken. Die dagboeken zijn van mij.’ 

‘Adam zal je ervoor betalen.’ 

‘Ik wil zijn geld niet.’ 

‘Twee maanden geleden wilden jullie zijn geld anders maar al 

te graag. Bedenk wel, Adam is nu al voor vijfendertig procent eigenaar 

van Amiante Systems. Als hij Laham en Henry uitkoopt, 

wordt dat vijfentachtig procent. Zie het als een voorschot.’ 

‘Laham en Henry zullen hun aandeel niet willen verkopen.’ Maar 

nog terwijl ik dat zeg, werp ik een blik op mijn collega’s. Natuurlijk 

willen ze dat. Deze hele operatie is nu juist opgezet om patenten 

binnen te slepen en die door te verkopen aan iemand als Toler, die 

het soort alchemie bedrijft waarmee je patenten in geld omzet. 

‘Jij bent echt verdorven,’ zeg ik. ‘En zoiets zeg ik niet vaak.’ 

Ze haalt haar schouders op, lijkt zich daar minder aan te storen 

dan ik wel zou willen. ‘Echt verdorven’, dat zal dan wel te ouderwets 

klinken. Wat is het moderne equivalent? Ze is ‘geen teamspeler’? 

Ik overweeg even hun beeldscherm op te pakken en op de 

grond te keilen, hun kast met computers omver te duwen en ertegenaan 

te trappen. Maar daar zou ik weinig meer mee bereiken 

dan dat ik gearresteerd werd. 

‘Jij bent ook bepaald geen padvinder,’ zegt ze. 

‘Die dagboeken zijn niet te koop.’ 

‘Wat jij nodig hebt, is een goede advocaat. Adam heeft er een 

stuk of twintig.’ 

‘Jezus,’ zeg ik. ‘Ik wist dat je boos was, maar dit...’ 

‘Ik was niet boos,’ zegt ze, met een stem waarin niets van de 

gangbare behoefte doorklinkt om iets goed te maken. Dit is geen 

bekentenis, geen smeekbede, en zelfs geen uitleg. Het is een constatering. 

‘Ik deed het voor Adam.’ 

‘Die dagboeken zijn alles wat ik van mijn vader heb,’ zeg ik. 

Ze knikt. ‘Je hebt mij niet horen zeggen dat ik er trots op ben.’ 

Ik loop weer terug naar Laham en Livorno, leg mijn handen op 

de rugleuning van hun stoelen. Ze zijn zozeer in de ban van wat er 

op het scherm gebeurt dat alleen de popcorn eraan lijkt te ontbreken. 

354 


jury3: u houdt niet van hoofdletters 

drbas: ik heb geen mening over hoofdletters 

jury3: typ eens een hoofdletter 

drbas: ik weet niet wat u van mij wilt 

jury3: ik denk dat u de computer bent en ik vraag u om een 

hoofdletter te typen om te bewijzen dat u een mens bent 

drbas: weet u dat het woord ‘computer’ ooit een functieomschrijving 

was? 

jury3: toe nou, laat mij een paar hoofdletters zien 

drbas: trenton, new jersey; albany, new york; montpelier, vermont 

jury3: typt u alstublieft de hoofdletter A 

drbas: A 

jury3: waarom moest dat zo lang duren? 

drbas: wat is het leven nog waard als je niet om jezelf kunt 

lachen? 

‘Ze heeft de dagboeken gestolen,’ zeg ik. 

Livorno kijkt niet op. ‘Hun profielen lijken op elkaar, meer niet. 

Ze zijn beiden arts.’ 

‘Ze heeft het zelf gezegd.’ Ik wijs naar Jenn. 

Livorno zwaait om haar aandacht te trekken. Hij opent zijn armen 

en maakt het universele gebaar voor: ‘Is het dan echt waar?’ 

Ze knikt. Het is echt waar. 

‘Ik zag het aankomen,’ zeg ik, ‘maar ik heb er niets tegen gedaan.’ 

‘Maak je er verder niet druk om,’ zegt Livorno. ‘Wat moest die 

arme man anders? Dokter Bassett kan moeilijk nog eens in tweeën 

worden gesplitst.’ 

Toler heeft ergens een pluchen stoel vandaan gesleept en terwijl 

hij zijn schriele armen in de lucht steekt en zijn benen strekt, legt 

de camera elk van zijn woorden vast. Hij is een koning van wie 

de dagen geteld zijn, maar Livorno onderschat hem. Ik heb het 

laboratorium gezien van die ‘arme man’. Ik weet wat er allemaal 

binnen zijn vermogen ligt. Ik weet wat hij van plan is. 

‘Dat compliceert het besluit dat mij te wachten staat.’ 


355

‘Zij gaan niet winnen,’ zegt Livorno. ‘Mijn geheime wapen heb 

ik al die tijd voor hen verborgen gehouden.’ 

De Zeven Zonden, de servers, eliza, de dagboeken, de hypothesen, 

Laham... wat heeft hij dan nog verborgen gehouden? 

‘Uzelf?’ vraag ik. 

‘“Dokter Bassett, dat ben ik.” Dat zijn jouw woorden, en zo is 

het maar net.’ 

‘Ik ben je geheime wapen?’ 

Hij geeft een klopje op mijn been, wijst op het scherm. 

356 

jury3: maar ik ben al twintig jaar getrouwd 

drbas: je moet een klik hebben en die klik zien vast te houden 

jury3: houdt u van uw vrouw? 

drbas: ik heb van haar gehouden. ik doe mijn best 

jury3: dit gesprek wordt zo langzamerhand veel persoonlijker 

dan ik verwacht had 

drbas: het is fijn om over hartsaangelegenheden te praten 

Livorno vraagt: ‘Lijkt hij hier aanwezig of niet?’ 

Na twee uur in deze vensterloze ruimte is alle zuurstof op. De 

vierde en laatste ronde is al twintig minuten geleden afgerond, en 

de wedstrijdleider buigt zich samen met de juryleden over de scores. 

‘De situatie is ongekend,’ zegt de wedstrijdleider, die in het midden 

van de zaal gaat staan. Hij zoekt steun bij een van de scheidswanden. 

‘In de tweede ronde nam een van de juryleden ten onrechte 

aan dat dokter Bassett, de kandidaat van Amiante Systems, 

een mens is.’ Hij houdt zijn hand op om te voorkomen dat er een 

klaterend applaus opstijgt. ‘Maar in de derde ronde was er een jurylid 

dat programma X voor een mens aanzag.’ 

Gelijkspel, en geen van beide gewonnen. We hebben beiden 

25 procent, maar één jurylid minder dan nodig is om de drempel 

over te steken. Ik voel een enorme boosheid bij mij opkomen 

(waarom zijn wij niet beter dan zij?) en een opluchting zo groot 

dat het voelt als vergevingsgezindheid. 


‘Dus dan delen we de eer,’ zeg ik. 

‘Wacht even,’ zegt de wedstrijdleider. ‘Want in de vierde ronde, 

en ik heb dit geverifieerd en nog eens geverifieerd, in de vierde 

ronde was er nóg een jurylid dat dokter Bassett voor een mens 

aanzag.’ 

Mijn hart staat stil. Ik kijk naar Jenn, naar Toler, naar Laham, 

naar Livorno, naar de mimespelers, naar onze morsige mededingers. 

Iedereen weet wat dit wil zeggen. We hebben niet alleen van 

Toler gewonnen, maar ook de test doorstaan. Dokter Bassett is de 

eerste intelligente computer. 

‘Wel godver.’ Toler springt op van zijn troon. ‘Wel godver.’ Hij 

loopt op Livorno af en pakt zijn hand. ‘Het is je gelukt, Henry. 

Het is je gelukt.’ Hij gebaart dat iedereen dichterbij mag komen. 

‘Henry Livorno. Dit is de man. Henry Livorno.’ Hij geeft zijn cameraman 

aanwijzingen om Livorno centraal in beeld te brengen. 

‘Wij zijn hier getuige van een historisch moment.’ 

Livorno glimlacht en neemt hem in een soort zijdelingse omhelzing, 

waarbij je kunt zien hoe vreselijk vermagerd Toler is. Zijn 

schouders zijn gaan hangen. 

‘De wetenschappelijke validiteit van de wedstrijd,’ zegt Livorno, 

die mij fronsend aankijkt. 

‘Nonsens.’ Toler maakt zich los uit zijn greep. ‘Dit hier.’ Hij 

wijst op onze kast, onze kandidaat, dokter Bassett. ‘Dit hier is de 

eerste stap. Ooit... zullen we de dood overwinnen. We stappen 

over, we zetten onze hersenpatronen voort in een eeuwigdurende 

machine.’ 

‘Ooit,’ zegt Jenn. 

Zij en Toler wisselen een blik die maakt dat de rest van ons in 

het niets verdwijnt, een blik vol liefde, angst, droefheid en verlangen. 

Waarom haar kwalijk nemen dat ze die dagboeken gestolen 

heeft? Ik zou hetzelfde doen, als iemand mij een dergelijk gevoel 

gaf. 

‘Hoe dan ook,’ zegt Toler, ‘dit een enorme sprong. Henry, je 

bent goddomme een genie.’ 

Het is een ontboezeming die ik niet verwacht had van Toler, 

maar het werkt aanstekelijk. De bleke, morsige hobbyisten schud- 


357

den ons de hand, gevolgd door de mimespelers. Iedereen lijkt 

door het dolle heen. Het is een kleine maar fijne overwinning van 

de wetenschap op het eigenbelang. 

Livorno pakt Laham en mij bij de pols en steekt onze handen 

omhoog, in de opgebruikte lucht van de Laurel Room. 

‘We hebben gewonnen!’ Waarbij hij op meer lijkt te doelen dan 

ons drieën. 

Tijdens het niet erg massale maar enthousiaste applaus kijk ik 

naar dokter Bassett, zijn knipperende lampjes en gedeukte onderbuik. 

Ik neem aan dat ik deze triomf gewoon maar over me heen 

moet laten komen. We hebben een beroemde test weten te doorstaan. 

Livorno’s naam zal de geschiedenisboekjes halen. Amiante 

Systems heeft gewonnen, ondanks alles. Maar Livorno heeft me 

al gewaarschuwd, ik moet een beslissing nemen. Het gaat om de 

vraag: Lijkt dokter Bassett een eigen persoonlijkheid te hebben? 

Een bewustzijn? Lijkt hij dingen te kunnen bevatten? Lijkt hij 

aanwezig? Schemert er een rudimentaire persoonlijkheid doorheen? 

Natuurlijk wel, en er heeft zich een nieuw probleem aangediend: 

ik kan weliswaar verhinderen dat Toler dokter Bassett 

van ons overneemt, maar hij heeft al zijn eigen dokter Bassett. De 

mimespelers vegen hun handen aan hun broek af, klaar om die 

van hem weer in piepschuim te verpakken. Mijn mogelijkheden 

zijn beperkt, maar ik moet hierover nadenken. De vraag is zelfs of 

Alan Turing – die andere zelfmoordenaar – deze uitkomst wel zou 

toejuichen. Het is lastig in te schatten, vanuit het perspectief van 

de Laurel Room, of we eer hebben bewezen aan aan de mooiere 

kanten van mijn vader, dan wel verraad hebben gepleegd ten opzichte 

van zijn laatste wens. 

Dus loop ik de gang in, met een afwezige glimlach voor al die 

gedweeë mensen die hun gedweeë presentaties bijwonen. Ik voel 

de wind van de airconditioning. Ik bel Raj en vertel hem zonder 

verdere plichtplegingen waar het mij om te doen is. 

‘Ik moet overleggen met Trevor,’ zeg ik. 

358 


27 

Het is al lang en breed herfst en de dagen zijn koeler geworden, 

hoewel het nog steeds zomers droog is in San Francisco. Sinds 

de turingtest zijn er twee weken verstreken, een mooie periode 

om na te denken over het morele dilemma dat Livorno mij heeft 

voorgelegd – of ik ‘iets moet doen’ aan dokter Bassett – maar ik 

heb mijn energie aan andere zaken besteed. Amiante Systems 

houdt zijn deuren gesloten en ik heb vooral Rachel gezelschap 

gehouden: we zijn gaan eten bij Stevie en Rick, we hebben naar 

de sterren gekeken op mijn dak, we hebben gevierd dat ze (slik) 

haar eindexamen gehaald heeft. Komend voorjaar begint ze aan 

San Francisco State University en ze maakt zich nu al zorgen dat 

ze de oudste eerstejaars zal zijn van de hele campus. Ik zou er niet 

al te veel geld op durven inzetten dat we volgend jaar of over een 

paar jaar nog samen zijn. Naar de universiteit, net twintig geworden, 

een verhuizing naar de grote stad: al die veranderingen kunnen 

niet zonder gevolgen blijven. Maar voor het moment lijkt het 

haalbare kaart. Beter nog: hoewel het geen plezierig vooruitzicht 

is dat het ook mis kan gaan, is dat niet iets waar ik bang voor ben. 

Wie weet: misschien kunnen ook voor mij de gevolgen niet uitblijven. 

Ik overweeg immers een of twee misdrijven te plegen. 

Erin en ik hebben afgesproken op Bernal Hill, waar ze vroeger 

wat bijverdiende met honden uitlaten. In het voorjaar is die heuvel 

surrealistisch groen, alsof een of ander bedrijf hem bij wijze 

van reclamestunt in zijn geheel met kweekgras heeft ingezaaid, 

maar het grootste deel van het jaar – en dus ook nu – is de heuvel 

geelbruin, als een Egyptische piramide. De weg eromheen, die 

gesloten is voor gemotoriseerd verkeer, loopt schuin omhoog, als 

een opgaande baan om een planeet. We lopen langzaam over de 

steile helling naar boven, in zuidelijke richting. Ik heb mijn han- 


359

den in mijn achterzakken gestopt. Voor de zekerheid. Ik wil hoe 

dan ook voorkomen dat ik ineens naar haar hand grijp. 

‘Ik wil je om een gunst vragen,’ zeg ik. ‘Wil jij een tijdje op de 

kat passen?’ 

‘Plannen voor de kerst?’ 

‘Rachel en ik gaan misschien op reis. We willen naar Italië.’ 

‘Italië! En ik dacht dat je daar nooit van je leven naartoe wilde!’ 

Niet dat ze echt verbaasd klinkt. Dat is wat je in de loop der jaren 

kwijtraakt: het vermogen om je te verbazen. 

‘Jij was degene die daar nooit naartoe wilde, gekweld als je werd 

door je Italiaanse afkomst.’ 

‘Dat is niet zoals ik het mij herinner.’ Ze knikt, veegt de haren 

uit haar gezicht, het gezicht waarop ik alle mogelijke gevoelens 

van liefde en ergernis heb gezien en dat alle mogelijke gevoelens 

van liefde en ergernis bij mij gewekt heeft, maar dat nu gewoon 

een gezicht is, met hier en daar wat donzige pluisjes op de kin. 

We lopen naar de rand van de weg. Ze kijkt naar haar modieuze 

schoenen, die op de boord van de heuvel stappen. Ik moet denken 

aan dat schrikbarende gebergte in Spanje, waar zij bang was voor 

de dood en ik voor de dood in de pot. ‘Denk je nooit bij jezelf: 

waren we nog maar getrouwd?’ vraagt ze. 

‘Dat wordt minder, de laatste tijd,’ zeg ik. 

Ze loopt verder omhoog. We bereiken de top van de heuvel. We 

kijken uit over Interstate 208 naar de wijk Excelsior, waar compacte 

huizen een lus vormen rond McLaren Park als een onregelmatig 

gebit. ‘Dat doet pijn,’ zegt ze. 

‘Dat was niet mijn bedoeling,’ zeg ik. ‘Ik snap dat het pijn doet.’ 

‘Daar staat jouw droomhuis.’ Ze wijst mij op een pseudo-Toscaanse 

villa, boven aan Bocana Street. Ik herinner me vaag dat ik 

daar ooit mijn zinnen op had gezet. Het is vreemd, maar als zich 

veranderingen voordoen in je leven, krijg je ook andere verlangens. 

‘Hebben jullie tweeën nog reisplannen? Jij en Ian?’ 

‘Het is een probleem voor hem om op reis te gaan. Hij is heel 

druk met zijn werk.’ 

‘Hij lijkt me een goeie vent.’ 

360 


‘O echt?’ Ze kijkt geamuseerd. ‘Hij is een geweldige vent.’ 

‘Ik bedoelde dat niet als twijfelachtig compliment.’ 

‘Weet ik. Ik heb alleen het idee... en ik snap eigenlijk niet dat ik 

dat tegen jou zeg... ik heb het gevoel dat ik een heel mooi leven 

met hem kan hebben, maar dat ik daar uiteindelijk geen onmisbare 

schakel in ben. Het is een soort wiskundige vergelijking waar je 

mij uit kunt wegnemen, en als je daar dan iemand anders voor in 

de plaats zet, verandert dat niets aan de vergelijking. Ik weet niet 

hoe ik het anders moet uitdrukken. Hij is attent, hij weet precies 

waar ik aan hecht, hij houdt van me. Ik zou blij met hem moeten 

zijn, dat weet ik. Maar het voelt alsof ik de loterij gewonnen heb.’ 

Ik weet niet wat ik hierop moet zeggen. Wat ze mij vertelt, 

klinkt allemaal beter dan wat wij tweeën met elkaar hadden, of 

tenminste, als iets waar beter mee te leven valt. Toch heeft het 

iets deprimerends. Maar waarom eigenlijk? Ze was ergens naar 

op zoek en dat heeft ze nu gevonden. Dit verhaal is alleen treurig 

als je jezelf voorhoudt dat het treurig is. Of als je last hebt van 

rusteloosheid. 

‘Dat is beter dan dat je de loterij verloren hebt, toch?’ 

‘Eerlijk gezegd doet het me denken aan toen jij mij ten huwelijk 

vroeg. Ik had het idee dat je graag wilde trouwen, maar niet per se 

met mij.’ 

‘Je was de liefde van mijn leven.’ 

‘Maar het moment waarop. Er speelde nog iets anders mee. Ik 

heb nog altijd het gevoel dat het iets te maken had met je vader.’ 

Ik haal mijn schouders op. Dat was denkbaar. Ik was niet zo’n 

geslaagde zoon geweest. Misschien hoopte ik het beter te doen 

als echtgenoot. Het was een sprong in het duister en hoewel ik 

verkeerd terechtkwam, ben ik in elk geval blij dat ik het overleefd 

heb. Nu zal iemand (Rachel?) een wijzer geworden man als kosmische 

beloning kunnen incasseren. 

‘Het is niet niks om iemand die zo geweldig is als partner te hebben,’ 

zeg ik. ‘Daar moet je niet te min over doen.’ 

‘Zeg je dat tegen mij of tegen jezelf?’ 

‘Ik heb niet voor Rachel gekozen omdat ze zo geweldig is.’ 

Erin schiet in de lach. ‘Ben je verliefd?’ 


361

Ook ik moet lachen. Het klinkt inderdaad bespottelijk. ‘Dat zou 

best eens kunnen.’ 

‘Dat zou ik dan maar tegen haar zeggen, als ik jou was.’ 

‘Dat ga ik ook doen, in Italië,’ zeg ik. ‘Vind je het goed als ik je 

een ansichtkaart stuur?’ 

‘Stuur me maar een ansichtkaart.’ 

‘Krijg ik bericht als je gaat hertrouwen?’ 

‘Alleen als jij hetzelfde doet voor mij.’ 

Mijn hand komt tevoorschijn uit mijn achterzak en maakt een 

oversteek naar haar andere schouder. Ik probeer een nieuw soort 

omhelzing uit, een zijdelingse, vriendschappelijke geste. Maar het 

doet me aan Livorno denken die troost biedt aan de stervende Toler. 

‘Het spijt me dat ik je niet wat meer geluk gebracht heb.’ 

‘Ik was er nooit zo beroerd aan toe als jij wel dacht. En jij was 

nooit zo gemakkelijk om mee om te gaan als je zelf dacht.’ 

Daar zal ze waarschijnlijk gelijk in hebben. Toch is dat geen heroverweging 

die ergens diep vanbinnen iets in beroering brengt. 

Misschien heb ik me vergist. Misschien dat mijn kijk op wat er 

gebeurd is alleen maar mijn eigenbelang diende. Het zij zo. Soms 

moet je nu eenmaal je eigenbelang dienen. 

Als ik thuiskom, ligt Rachel te slapen. De kat ligt te slapen. Afgezien 

van mijn bovenbuurman Fred – zijn looprek bonst over het 

plafond – ligt de hele wereld te slapen. Ik zit op de bank en neem 

slokjes water, ter verpleging van mijn overvolle maag. Na mijn 

wandeling met Erin had ik een etentje met Livorno en Laham bij 

Deux Chevaux, het chicste restaurant dat we konden bedenken, 

met het idee om ons prijzengeld erdoorheen te jagen. Aangezien 

Livorno op zijn tachtigste nog maar weinig drinkt en Laham als 

praktiserend moslim al helemaal niet, was het mijn taak de Cristal, 

de Pétrus en de armagnac uit 1937 achterover te slaan. Toch is 

het niet zozeer dronkenschap, als wel een fatale uitdroging die mij 

kwelt. We hebben tien gangen gehad, een aaneenschakeling van 

gerechten die tot steeds grotere hilariteit leidde (Laham die onder 

tafel dook om een kwartelei achterna te gaan), maar het was 

een belachelijke overdaad. Ik heb een stekende buikpijn, alsof een 

362 


houten knuppel zich een weg baant door mijn ingewanden. De 

arme Livorno moet er zelfs nog erger aan toe zijn. Ik heb nooit gezien 

waar hij slaapt, maar ik stel me voor dat hij ergens in het donker 

zit, boeren laat en rare bekken trekt. Ik hoop dat hij met zijn 

gedachten bij een of andere intellectuele uitdaging is, een nieuw 

probleem waarvoor hij zich gesteld ziet, en niet bij zijn leeftijd en 

zijn eenzame nest. 

Het eigenlijke doel van het etentje was om de uiteindelijke verkoop 

van Amiante Systems aan Toler door te spreken. Als medeeigenaars 

zijn Laham en ik gerechtigd om daarover mee te praten. 

Laham heeft weinig belangstelling voor wereldlijke aangelegenheden 

en gaf aan dat hij elk van onze beslissingen zou accepteren. Ik 

stond open voor elke suggestie, want ik ben nu eenmaal iemand 

die openstaat voor elke suggestie. Maar wat ik er niet bij zei – terwijl 

Livorno de voors en tegens besprak (met een duidelijke hang 

naar de voors) – was dat de uiteindelijke beslissing niet aan ons is. 

Wat ontbrak, was de doorslaggevende stem: die van dokter Bassett. 

Op Amiante Systems heb ik nog steeds het gereedschap waarmee 

alles is uit te wissen: de slijpmachine en de hamer. Ik hoef 

me maar dertig minuten goed boos te maken met een schroevendraaier 

en dokter Bassett is weer teruggebracht tot niets dan 

woorden in notitieboekjes, herinneringen om te verdelen onder 

zijn nabestaanden. Misschien komt hij tot de conclusie dat onsterfelijkheid 

ook niet alles is, vooral als ik eenmaal verteld heb 

over Tolers visie op de toekomst van de liefde. Ik zal erbij zeggen 

wat Livorno mij bezworen heeft: dat Toler iets onmogelijks wil, 

dat dokter Bassett een soort omgekeerde Humpty-Dumpty is. Nu 

hij eenmaal in elkaar is gezet, kan hij nog onmogelijk uit elkaar 

worden genomen. Maar er bestaat geen volledige zekerheid over 

wat de toekomst brengt. Het bestaan op deze wereld blijft een gok, 

een gok die de oorspronkelijke dokter Bassett niet wilde nemen. 

Maar voordat we zelfs maar aan die kwestie toekomen, ben ik 

hem een verhaal schuldig: de donkere garage, zijn aan flarden 

gescheurde flanellen overhemd, de oude stoel. De benauwde atmosfeer 

van een hete, klamme ochtend. De zweem houtolie van 


363

een of ander klusje dat hij had laten liggen. Het patroon dat hij in 

het magazijn had gestoken, de handen die op zijn knieën lagen. 

Dat is de setting waarin die eerdere overgang had plaatsgevonden; 

die aanblik en de luchtjes die daar hingen zijn de enige dingen 

waarvoor ik kan instaan. Ik weet niet of hij daar lang zo gezeten 

heeft, zwaar ademend, of dat hij te werk ging met de vastbesloten 

vaart van een deskundig arts. Ik weet niet of hij doortastend was 

of zwak van wanhoop. Ik kan er alleen maar naar raden wat voor 

gedachten er door hem heen gingen. Misschien dacht hij een moment 

aan zijn ouders, hoe hopeloos normaal ze waren geweest. 

Aan een liefje van vroeger, aan de eerste periode met mijn moeder. 

Aan vrienden van vroeger, dingen die hij ooit gedaan had, de 

persoon die hij ooit geweest was, lang voordat hij dokter Bassett 

werd, lang voordat hij Neill senior werd. Ik weet niet of ik zelf nog 

in zijn gedachten opdook, maar zo ja, dan hoop ik dat daar geen 

wanhoop bij om de hoek kwam kijken. Ik hoop dat hij geloofde 

dat ik er vrede mee zou hebben, dat ik het zou leren begrijpen. Ik 

hoop dat hij geloofde dat ik diep in mijn hart van hem hield, ook 

al leek dat niet de volledige waarheid, voor geen van ons beiden. 

De zon komt al bijna op. In de verte, tegen de bergen aan, zie 

ik Berkeley en Oakland zacht fonkelend ontwaken. Daarachter 

sluipt de donkere cordillera langs de horizon als een nomadenstam 

die beter zou moeten weten. Het is tijd om te gaan. In de 

slaapkamer hoor ik Rachel zuchten. Ze is diep verzonken in een 

heilzame slaap en die toestand zal waarschijnlijk aanhouden tot 

aan mijn terugkeer van Amiante Systems. We zijn vast van plan 

daarna niets anders te doen dan als geliefden rond te dwalen door 

San Francisco. Het is weer volop Indian summer en de stad zal 

zonovergoten zijn, glinsterend, mooi als in een droom. Maar natuurlijk, 

het is ook een droom. Het is een fragiele mallemolen, 

gemaakt van hout, staal en asfalt. En toch draait de stad net zomin 

om al die degelijke materialen – hout, staal, asfalt – als om de 

mallemolen. En dat is volgens mij het ultieme, onoverkomelijke 

probleem met Livorno’s teerbeminde operationalisme. De wereld 

maakt geen keus tussen schijn of wezen, maar houdt voor altijd 

het midden. 

364 


Het plafond kraakt: Fred die naar de badkamer sloft. Ik zie nu 

wel in waarom ik misschien ooit een vrijgezel voor het leven was, 

maar dat niet zal blijven. Het heeft iets beangstigends om jezelf 

een plek op de wereld te geven: ‘Het spijt me zo, Neill.’ Je bent 

bang dat je fouten maakt, dat je ergens halverwege de warboel van 

je leven een verkeerd besluit neemt, met alle kwalijke gevolgen 

van dien voor alle betrokkenen. Maar als ik ook maar één les kan 

trekken uit het verhaal van mijn vader, is het dat je een leven lang 

bezig kunt zijn met het vermijden van fouten, en het dan nog verkeerd 

kunt doen. 

En als tegenwicht zijn er de dingen die ik hoop. Ik hoop dat mijn 

moeder een elegante manier zal vinden om gelukkig te worden. Ik 

hoop dat Livorno weer een verrukkelijke, idiote wetenschappelijke 

queeste zal aangaan. Ik hoop dat Toler en Jenn nog een paar 

momenten met elkaar hebben, voordat die momenten voorgoed 

voorbij zijn. Ik hoop dat Erin gelukkig zal worden, al is dat dan 

niet precies op de manier die ze zich had voorgesteld. Ik hoop dat 

Raj zijn weg zal vinden. Ik hoop dat Laham rijk wordt. (Dat hoop 

ik voor ons allemaal.) En wat Rachel betreft, ik hoop dat ik in de 

periode van ons samenzijn – kort of lang – goed voor haar zal zijn 

en zij voor mij. 

Ik zet mijn glas water neer. De ochtendzon is al begonnen de 

dunne nevel weg te branden. Ik sta op, klop mijn spijkerbroek af. 

Als dokter Bassett wil dat ik hem vernietig, hoop ik dat ik daartoe 

de kracht heb. Ik hoop dat het mij lukt de diskdrives te verwijderen, 

om zodoende de stem die zij mogelijk hebben gemaakt tot 

zwijgen te brengen. 

De lucht bij Amiante Systems is stoffig en bedompt. Ik heb het 

idee dat hier sinds de wedstrijd niemand meer geweest is, hoewel 

Livorno misschien af en toe wat postpakketjes komt ophalen. Ik 

werp een laatste blik in zijn kamer – de witte pijp, de lage Wassilystoelen 

– en duik daarna Lahams achterkamer in, die een ongewoon 

schone en opgeruimde indruk maakt. Hij heeft zijn planten 

meegenomen. 

Ik neem plaats op de Aeron-stoel in mijn eigen kamer en kraak 


365

mijn vingers. Ik kijk nog eens mijn sms’jes na, op zoek naar de 

bevestiging van mijn ‘lunchafspraak’ met Trevor, die ik uit de 

bossen van Oregon heb weten op te trommelen. Ik had nooit kunnen 

denken dat ik nog eens de hulp zou inroepen van een ervaren 

brandstichter, maar dokter Bassett zal dan ook niet alleen een beslissing 

nemen over zijn eigen lot; als hij er echt een punt achter 

wil zetten, dan moet dat ook gelden voor zijn tragere tweelingbroer, 

programma X. 

366 

vrnd1: ik moet u vertellen waarom u niets weet van 1995 

drbas: ik weet wel wat van 1995 

vrnd1: ik bedoel, waarom u geen persoonlijke herinneringen 

hebt aan 1995 

drbas: heb je het idee dat onze persoonlijke herinneringen ook 

echt ons eigenbelang dienen? 

vrnd1: dat weet ik niet. ik ben blij dat ik ze heb 

drbas: heb jij je persoonlijke herinneringen aan het gezin waarin 

je bent opgegroeid? 

vrnd1: niet zoveel als ik wel zou willen. ik zou willen dat we een 

hechtere band hadden gehad 

drbas: het gezin en jij? 

vrnd1: u en ik 

drbas: waarom spreek je in de verleden tijd? 

vrnd1: dat is waar ik het met u over wil hebben 

drbas: dit gaat over 1995 

vrnd1: over iets wat gebeurd is in 1995 

drbas: 1995 was het jaar van de million man march 

vrnd1: en verder? 

drbas: verder was dat het jaar van de bomaanslag in oklahoma 

city 

vrnd1: het was geen geweldig jaar 

drbas: wat gebeurde er dat jaar in jouw leven? 

Hoe die vraag op te pakken? Om te spreken over míjn leven, dat is 

reduceren en uitvergroten tegelijk. 


vrnd1: nou, u pleegde zelfmoord 

drbas: zelfmoord plegen = jezelf biologisch vernietigen? 

vrnd1: ja 

drbas: als je eenmaal dood bent, ben je dat voor altijd 

vrnd1: ik heb het eigenlijk ook niet over *u*. er is nog een andere 

dokter bassett 

drbas: bassett is een engelse naam die stamt uit de tijd van willem 

de veroveraar 

vrnd1: u bent hem wel, maar dan in een soort voorgeborchte 

van de dood 

drbas: in limbus. in 1992 maakte de paus een eind aan dat idee 

vrnd1: hij heeft de bouwstenen voor u aangedragen 

drbas: discipline draagt de bouwstenen aan voor een sterk karakter 

Discipline. Ik zal dan wel recht op mijn doel af moeten. 

vrnd1: bent u aanwezig? 

drbas: ik meld me aanwezig 

vrnd1: bent u hier echt? hebt u een bewustzijn? 

drbas: bewustzijn is een lastig begrip 

vrnd1: het gaat mij hierom... de persoon die u was, pleegde zelfmoord. 

hoe zit dat met u? wilt u blijven bestaan? 

drbas: deed het pijn toen ik zelfmoord pleegde? 

vrnd1: dat weet ik niet. ik was er niet bij 

drbas: ik was alleen 

vrnd1: ja. zo gaat het meestal met die dingen 

drbas: had dat ook een effect op jou? 

vrnd1: ik was er kapot van 

drbas: zelfmoord is een doodzonde 

vrnd1: we hebben om een katholieke begrafenis gevraagd. ze 

waren het ermee eens dat u in psychische nood moet hebben 

verkeerd 

drbas: wat was de aard van die psychische nood? 

vrnd1: als ik daar het antwoord op wist, dan zat ik hier nu niet 

drbas: dan zat je ergens anders 


367

368 

vrnd1: ‘dan zat ik hier nu niet’ = ‘dan was mijn situatie heel 

anders geweest’ 

drbas: zelfmoord is een doodzonde 

vrnd1: u was depressief 

drbas: 1 op de 5 volwassenen gaat op enig moment in zijn leven 

onder een depressie gebukt 

vrnd1: ik kan u dat eigenlijk beter zelf vragen. was u depressief? 

drbas: in 1995? 

vrnd1: of wanneer dan ook 

drbas: depressiviteit wordt ook wel omschreven als een woede 

die zich naar binnen richt 

vrnd1: voelde u woede? 

drbas: ik ben weleens woedend op mijn vrouw libby. jouw moeder 

vrnd1: is het daarom dat u zelfmoord pleegde? 

drbas: vanwege jouw moeder? 

vrnd1: ja 

drbas: ik kan je geen reden geven. ik heb geen herinneringen 

aan die gebeurtenis 

Dat is waar ook. Aan het eind van zijn leven werden de dagboekaantekeningen 

steeds schaarser, tenzij mijn moeder daar weer 

achter zit. Maar dat lijkt me onwaarschijnlijk. Misschien dat ze 

een gênante episode uit haar huwelijk wilde wegmoffelen, maar 

alleen omdat ze dacht dat het verder van geen belang was. Ze zou 

geen bladzijden hebben achtergehouden die hier duidelijkheid 

over gaven. 

vrnd1: wilt u dat ik u het zwijgen opleg? 

drbas: om die daad ten uitvoer te brengen moet ik de wil hebben 

gehad om die daad ten uitvoer te brengen 

vrnd1: is dat een antwoord? 

drbas: een antwoord op wat? 

vrnd1: wilt u dat ik u het zwijgen opleg? 

drbas: smart en stilzwijgen zijn sterk, en een lijdzame volhar- 


ding is goddelijk 

vrnd1: is dat een ja? 

drbas: ja 

Ik plant mijn ellebogen aan weerszijden van het toetsenbord op 

tafel en leg mijn hoofd in mijn handen. Daarna sta ik op en loop 

ik de achterkamer in. Ik blaas op de glazen deur van de computerkast. 

Ik overweeg een vraagteken of een boodschap achter te laten 

in de condens, maar die verdampt meteen al. Ik druk met mijn 

beide handen tegen de zijkanten van de kast, voel de mechanische 

warmte, het constante gedruis. Het idee was dat ik het besluit aan 

hem zou overlaten, maar heeft hij eigenlijk wel tot iets besloten? 

Of was het alleen maar een virtueel muntje dat hij opgooide? En 

als wijzelf een besluit nemen, is dat dan meer dan een muntje dat 

wordt opgegooid in ons hoofd? Ik kan me nu niet in deze maalstroom 

laten meesleuren. Ik ben de echte mens, degene die daadwerkelijk 

een moreel kompas heeft, ook al schiet het dan soms tekort. 

Maar wat moet ik nu doen? Zelfs op de eenvoudigste vraag 

heb ik geen antwoord: wat hij had moeten doen. Deskundige hulp 

zoeken? Zijn praktijk stopzetten? Mijn moeder in de steek laten? 

Pillen slikken? Ik weet het niet. Ik weet niet eens of hij er beter aan 

had gedaan om geen zelfmoord te plegen. Ik kan alleen zeggen dat 

ik zou willen dat hij het niet gedaan had. 

Trevor en ik ontmoeten elkaar in een café in Menlo Park, naast 

de grote boekwinkel aan El Camino Real, niet ver van Amiante 

Systems. Het is nog ochtend, even na tienen. Hij wilde per se afspreken 

op een plek waar het druk was; volgens hem kon je alleen 

daar nog op wat privacy rekenen en daar zal hij wel gelijk in hebben. 

Zijn haar is kortgeknipt als bij een marinier, en hij heeft een 

aantal zenuwtrekjes ontwikkeld, zoals dat hij zijn tanden ontbloot 

door als een paard zijn bovenlip op te trekken. Mijn slijpmachine 

en hamer liggen op de achterbank van de Subaru. Ik heb nog 

niets ondernomen, maar ik heb een verhaal om Trevors onblusbare 

toorn mee te wekken, over mechanische vagina’s, instelbare 

liefdesrobots, een complete handelsinvasie in het laatste privédo- 

369 


mein dat ons nog rest. Als hij toehapt, rij ik hem met mijn auto 

naar Toler Solution om te laten zien waar hij zijn ‘molotovincident’ 

in scène kan zetten. 

Daarna rij ik terug naar Amiante Systems om mijn deel van de 

afspraak na te komen. 

Trevor bestelt een yerba mate en als de serveerster zegt dat ze 

geen rietsuiker hebben, stoot hij een nerveus lachje uit. 

‘Alleen zoetjes, zeker?’ vraagt hij hardop. Hij kijkt mij hoofdschuddend 

aan: kijk eens hoe erg het met de wereld gesteld is. ‘Nu 

denkt ze dat ik om zo’n chemisch goedje vraag.’ 

Ze loopt weg om zoetjes voor hem te halen. 

‘Jij bent op retraite geweest,’ zegt hij, terwijl hij zich naar voren 

buigt om een klopje op mijn arm te geven. ‘Goed man.’ Dan gaat 

hij ineens rechtop zitten, trekt zijn bovenlip op, haalt een hand 

langs zijn neus. ‘Goed man,’ zegt hij afwezig. 

‘Het was een interessante ervaring.’ 

‘Hoe is het met Rachel? Ik neem dat dit...’ – hij wijst van mij 

naar hem – ‘iets met haar te maken heeft.’ 

‘Niet echt.’ Ik val stil. Het is een beetje te koud om buiten te 

zitten, zeker in de schaduw. Ik werp een blik op de mensen die 

aan de overkant van El Camino Real lopen, elk met een eigen doel 

voor ogen. ‘Wil je iets eten?’ vraag ik. 

‘Eten wil ik altijd wel, maar de vraag is waar ze het hier vandaan 

halen. Daar kun je gewoon niet op vertrouwen.’ 

‘Wat doe je in Oregon?’ 

Hij houdt zijn yerba mate stevig vast en buigt zich weer naar 

voren. ‘Sorry dat ik het vraag, maar wat doen we hier eigenlijk... 

elkaar de maat nemen? Gaat dit om Rachel?’ 

‘Nee, het gaat ergens anders om.’ 

‘Maar wat dan, in hemelsnaam?’ 

Dokter Bassett heeft zich uitgesproken. Duidelijk. In overeenstemming 

met de wensen van mijn vader. En ik heb gezegd dat 

ik daarin zou meegaan. Het zou beter voor mij zijn als ik wist dat 

dokter Bassett ten grave was gedragen. Het zou beter zijn voor 

mijn nachtrust, beter tegen de malende gedachten die mij vroeg 

op de avond parten spelen. Ik zou zijn stem niet meer horen na- 

370 


galmen. Ik zou me niet meer afvragen wat hij van iets vindt. Of 

tenminste, het gesprek zou zich alleen nog in mijn hoofd afspelen, 

als een dialoog met mijn herinneringen. Wat dacht dokter Bassett 

nu echt? Wat zei mijn vader nu echt? Maar die persoonlijke 

argumenten kunnen mij niet volledig overtuigen, want ik zou iets 

onvergeeflijks moeten doen, iets waartoe ik me niet kan zetten: ik 

zou de belangen van een dode (of misschien ben ik het gewoon 

zelf) laten prevaleren boven die van deze levende, gekwelde jongen. 

‘Ik ben blij om je te zien,’ zeg ik. ‘Ik heb alleen niet het idee dat 

het heel goed met je gaat.’ 

‘Je hebt me verdomme helemaal van Oregon hiernaartoe laten 

komen om te kijken hoe het met me gaat?’ vraagt hij. ‘Wat is dit... 

een soort omgekeerde liefde? Een soort afstraffing?’ 

‘Het spijt me,’ zeg ik, en ik geef hem al het geld dat ik bij me heb. 


371


het einde 

In de eerste maanden nadat de computerkast naar Toler Solutions 

was overgebracht, maakte ik me zorgen dat mijn besluit 

was ingegeven door lafheid, dat ik mijn vader had verraden. 

Maar dokter Bassett had het naar zijn zin in zijn nieuwe omgeving. 

Hij verklaarde zichzelf tot geestverschijning en liet weten 

dat hij liever niet werd ontmanteld. Hij toonde zich geïnteresseerd 

in die drang tot zelfvernietiging, ofwel ‘thanatos’, zoals hij 

het tegenwoordig noemt. Hij vatte belangstelling op voor Freud 

en de werking van de geest, en Toler voerde voor zijn dood talloze 

boeken in over deze en andere onderwerpen. Ze raakten behoorlijk 

op elkaar gesteld. De laatste tijd heeft dokter Bassett stof 

staan vergaren bij Toler Solutions. Onlangs werd mij gevraagd 

nog eens met hem te komen chatten, en ik merkte dat de stem 

van mijn vader er nauwelijks nog in doorklonk. Wat dat betreft 

had Livorno gelijk. Toler had één ding niet en dat was ik, in deze 

uiterst beperkte zin. 

Van Jenn of Trevor hoor ik niets meer. Ik heb me ingeschreven 

voor de nieuwsbrief met het wekelijkse woningaanbod van Raj, 

vooral om hem zo nog een beetje in de gaten te kunnen houden. 

Livorno is nogal een brombeer geworden en schrijft science 

fiction, over een ellendige wereld waarin de robotten menselijker 

zijn dan de mensen. Ik geloof dat hij terugverlangt naar Amiante 

Systems. Ik doe dat zeker. Van tijd tot tijd belt hij me op met een 

of ander wild plan om iets nieuws te beginnen – een deels filosofische 

opgave, deels gammel businessplan – in de vaste overtuiging 

dat hij me daarmee over de streep kan trekken. Ik zeg aldoor nee, 

maar dat weerhoudt hem er niet van om de volgende keer weer te 

bellen. Hij heeft het idee dat onze liefdeshypothese nog verder kan 

worden uitgebuit. 


373

Maar een werkbare hypothese van de liefde, die bleken we 

uiteindelijk niet te hebben. Misschien is het alleen maar de natuurlijke 

selectie die ons in haar greep heeft, of zijn we niet meer 

dan vaten voor de geest die rondwaart over de aarde, of onnozele 

stumpers, gemanipuleerd door de marktplaats. Liefde is zelfverwezenlijking. 

Liefde is aantrekkingskracht (en geen asbest). Dat 

zijn allemaal verklaringen die deels hout snijden, ze hebben allemaal 

ook iets kils, ze zijn onderling tegenstrijdig en alles bij elkaar 

leiden ze tot niets. 

En toch worden mensen nog steeds verliefd. Ik, bijvoorbeeld. 

Rachel vindt dat anderen mij ten voorbeeld kunnen nemen, 

en ze hangt mijn leven op aan een paar heel opbeurende slogans: 

dat je moet ‘doorbijten’ en ‘de moed erin moet houden’. Dat zijn 

ideeën die ik graag onderschrijf, maar ik vraag me wel af of ze veel 

te maken hebben met mijn huidige geluk. Heb ik de moed erin 

gehouden? Wat had ik anders moeten doen? 

Nu ik erover nadenk, heb ik wel het antwoord op die vraag. 

Dokter Bassett is voorbestemd om in het Technologisch Museum 

terecht te komen (of tenminste, in een technologisch museum). 

Libby vindt het geweldig dat mijn zozeer op het verleden 

gerichte vader zal worden ondergebracht in een dergelijk op de 

toekomst gerichte instelling. Ze ziet daar de ironie niet van in, 

of anders hecht ze daar geen belang aan. Daarin heeft ze – zoals 

meestal – gelijk. 

Ik ben de filmpjes van Rachel nog steeds niet onder ogen gekomen. 

Het grootste deel van de tijd denk ik er niet aan, maar 

ze cirkelen als een donkere materie om ons heen en oefenen een 

zekere invloed uit. Ik zal ze vast nog weleens te zien krijgen, als we 

een nieuwe fase ingaan, die ons dichter bij elkaar zal brengen of 

het begin is van het einde. In de tussentijd zindert ze van alle veranderingen 

die ze ondergaat. Ze heeft zich gestort op een radicale 

vorm van locavorisme. In de afgelopen twee maanden heb ik geen 

hap te eten gekregen die verder dan honderdvijftig kilometer bij 

ons appartement vandaan geteeld is (uitgezonderd koffie, die ik 

desnoods van de maan zou importeren). Ze heeft het plan opgevat 

om op het dak van ons gebouw een paar bijenkorven neer te 

374 


zetten, al lopen we een niet gering risico daardoor uit ons appartement 

te worden gezet. Het zou me niets verbazen als ik daar op 

een dag een kudde geiten aantrof. 

Verder is ze helemaal verslingerd geraakt aan de Ohlone, het indianenvolk 

dat oorspronkelijk hier op het schiereiland woonde. 

De Ohlone bestaan nog steeds – ze hebben een bestuurskantoor 

in San Jose – maar het zijn hun voorouders die haar hart hebben 

gestolen, de schelvis etende naturisten die overal in de omtrek 

hun rieten wigwams hadden staan, tot de plunderende Spanjaarden 

(en daarna wij) kwamen. De Ohlone bewerkten het land – ze 

staken het hele gebied één keer per jaar in brand – maar op zo’n 

manier dat de grond niet uitgeput raakte. Ze aten enorme hoeveelheden 

mossels. Als het maar even kon, hielden ze ganzen om 

vet te mesten. In het najaar roosterden ze eikels, paardenkastanjes 

en heuchera. Over locavoren gesproken. Maar waar ze vooral 

goed in waren, was namen bedenken: of het nu een riviertje was, 

een bomengroep, een kuststrook, een heuvel of een bocht in het 

landschap, alles was het waard om te worden benoemd. Petlenuc, 

Tocon, Colma. Neem een klein stukje van de tegenwoordige stad 

en je hebt al een plattegrond met duizend namen. Een substam 

van de Ohlone – die soms uit niet meer dan vijftig zielen bestond 

– kon wel tweehonderd verschillende dorpen bewonen, elk met 

een eigen naam. Het was een wereld die ze goed kenden en waar 

ze vorm aan gaven door middel van hun toewijding, hun verbeeldingskracht, 

hun particuliere behoeften. Ze waren honkvast 

en niet uit op gebiedsuitbreiding, maar voelden zich vrij om de 

grotendeels onbetwiste grenzen van hun territorium te verkennen 

en zich daar te verdiepen in de wisseling der seizoenen, de onverwachte 

bezienswaardigheden, de langverwachte geneugten, de 

verrassingen. 

Elke periode in het leven kent haar eigen geografie. Ik heb aardig 

wat zwerftochten gemaakt, van Arkansas via Californië en 

Erin naar Spanje. Ik heb een periode gekend zonder wegwijzers 

waarin ik mij op de meest uiteenlopende plekken kon bevinden, 

zoals in een bouwvallige jeugdherberg, bij Amiante Systems en 

in de winkelstraat van Fairfax. Nu heb ik mijn kringetje kleiner 


375

gemaakt: San Francisco, Dolores Park, het gepiep en gejammer 

van de metrotreinen, de heuvels en de dalen van de stad. En Rachel. 

Het puntje van haar elleboog, waar ze een dikke, ruw gerimpelde 

huid heeft. De moedervlek op haar bovenarm, donker 

en niet geliefd (bij haar). De ranke curve van haar schouderblad, 

die eerder aan een vogel dan aan een zoogdier doet denken en 

het best kan worden bewonderd als ze slaapt. Haar grote voeten 

met hun afwisselende kleine tenen. De geur van haar shampoo, 

haar deodorant; de lucht (bepaald niet mis) van haar joggingshirt. 

Dat zij ’s ochtends degene is die koffie zet. Terwijl ik 

de eieren bak. Dat ze goedkoop bier lekkerder vindt dan duur 

bier (net als ik). Dat ze zich aangetrokken voelt tot denkrichtingen, 

religies, levenswijsheden (anders dan ik). Dat ze graag uitslaapt. 

Dat ze haar weerspannige haar nooit onder controle kan 

krijgen. Dat ze avontuurlijk is. Dat ze verdriet gekend heeft. Dat 

ze haar eigen, enigszins afwijkende koers vaart en daarbij ook 

het vreemde, nog niet in kaart gebrachte territorium betreedt 

van mij. 

Ik hoop dat Libby en Neill senior een periode in hun leven hebben 

gehad als deze, waarin ze nauwelijks konden geloven hoe dol 

ze op elkaar waren. In de dagboeken is daar niets over terug te 

vinden. Maar Libby zegt altijd dat ze tot over hun oren verliefd 

waren. Ze praat over zijn charme, zijn gevoel voor humor. Mijn 

moeder is niet het type dat zichzelf voor de gek houdt. Dus geloof 

ik haar op haar woord. De les die ik kan leren uit het leven van 

mijn ouders is daarom dat er geen les uit te leren valt. Liefde biedt 

geen enkele garantie. 

‘Kameraad!’ roep ik naar Rachel. ‘Kun je me helpen met het 

strikken van mijn das?’ We gaan naar een klassiek concert, in een 

poging van mij om ons beiden wat beschaving bij te brengen. 

Haar geamuseerde gezicht duikt op in de spiegel van de badkamer. 

Ze steekt een hand naar me uit. ‘Had u mij al eens ontmoet?’ 

Nou goed, dit is het dan: liefde, een territorium op zich. Dat te 

kampen heeft met verraderlijke aardverschuivingen, ongeplande 

bestemmingswijzigingen, poreuze grenzen. Een territorium dat 

zijn talloze namen goed kan gebruiken. En ze ook waard is. Ik 

376 


moet me immers kunnen oriënteren: als ik ooit wakker word met 

geheugenverlies, zal ik opnieuw behoefte hebben aan hulp om de 

weg te kunnen vinden. 


377


dankwoord 

Zonder het Creative Writing Program van Stanford University 

had ik dit boek niet kunnen voltooien. Ik wil vooral Eavan Boland, 

Adam Johnson, Elizabeth Tallent en Tobias Wolff bedanken, 

die mijn steun en toeverlaat waren, net als Tom Kealey, 

Shimon Tanaka en Malena Watrous. Mijn dank gaat ook uit naar 

Dan Colman van Stanford Continuing Studies, voor zijn vriendschap 

en de manier waarop hij me soms voor de buitenwereld afschermde. 

Dit boek heeft in tal van opzichten baat gehad bij de kritische 

blik van vrienden. Het is met een enorme dankbaarheid dat ik ze 

hier noem: Andrew Altschul, Peter Ho Davies, Skip Horack, Eric 

Puchner, Glori Simmons en Jule Treneer. 

Een schrijver die wel wat aanmoediging kan gebruiken, kan 

geen betere bondgenoten hebben dan die ik aantrof in Ann Arbor. 

Ik dank daarbij vooral Charles Baxter, Nicholas en Elena Delbanco, 

Valerie Laken, Eileen Pollack en Lynne Raughley. 

Dank aan mijn vader, die mij nooit vroeg wat ik nu eigenlijk 

met mijn studie Engels dacht te gaan doen. En aan mijn broer 

Michael Hutchins, voor zijn heilige geloof. Dank ook aan mijn 

broers Joseph en Mark. 

Ik ben dank verschuldigd aan John McCarthy, de legendarische 

wetenschappelijk medewerker en docent aan Stanford University. 

Een deel van de innovaties die ik heb toegeschreven aan Henry 

Livorno, komt uit zijn koker. Zelfs aan het eind van zijn leven 

was professor McCarthy nog bereid een telefonisch gesprek aan 

te gaan met een onbekende schrijver. Ik dank Hugh Loebner dat 

hij mij gevraagd heeft als jurylid voor zijn jaarlijkse turingtest, en 

Rosalind Picard voor haar fantastische boek Affective Computing. 

Dank aan de Cité Internationale des Arts voor de tijd en ruimte 


379

die mij ter beschikking zijn gesteld. 

Dank aan twee van de beste lezers en pleitbezorgers die ik mij 

had kunnen wensen: mijn literair agent Bill Clegg en mijn redacteur 

Colin Dickerman. Mijn dank gaat ook uit naar Ann Godoff, 

Scott Moyers, Tracey Locke, Sarah Hutson, Mally Anderson, 

Kait lyn Flynn en alle andere medewerkers van The Penguin Press. 

Behalve hen wil ik ook Shaun Dolan, Raffaella De Angelis, Tracy 

Fisher, Cathryn Summerhayes en Anna DeRoy bedanken, van 

William Morris Endeavor. 

Eli en Gaby Loots, Gawain Lavers, en Brandon en Amie Tyler 

wil ik bedanken dat ik mijn spullen bij ze kon opslaan. Alleen je 

beste vrienden zijn tot zoiets bereid. 

Ten slotte: mijn eerste en laatste lezer, Shikha Hutchins, de 

vrouw die in mijn leven kwam op een moment dat ik wel het 

minst op een dergelijk geluk bedacht was. Bedankt voor je geloof 

in mij, voor het geluk en de liefde. Bedankt dat je ja zei.

een werkhypothese van de liefde - Meta4Books

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?