Hortus/Corpus - Kröller-Müller Museum

HORTUS/CORPUS
Jan
FabRe
nederlands
Hortus/Corpus is de titel die de Belgische
kunstenaar Jan Fabre (Antwerpen 1958) aan
zijn tentoonstelling in het Kröller-Müller
Museum heeft gegeven. Hij heeft twee uit
het Latijn afkomstige woorden hortus (tuin)
en corpus (lichaam) met een eenvoudig
leesteken tot een dichterlijk en universeel
geheel gemaakt. Dichterlijk in zijn verlangen
naar absolute schoonheid en harmonie voor
mens en natuur, en universeel door Latijn te
gebruiken, de taal die in de Westerse beschaving
eeuwenlang in religie en wetenschap
garant stond voor zekerheid en continuïteit.

Hortus/Corpus staat ook symbool voor het hier en nu. Voor de
(fysieke) aanwezigheid van Jan Fabre in het Kröller-Müller Museum,
het museum omringd door een prachtig natuurgebied, waar Fabre
met zijn sculptuur, films, installaties en tekeningen op een indringende
voor sommigen soms confronterende manier zijn verwondering
over lichaam en geest, over het menselijk ‘zijn’ binnenbrengt.
Jan Fabre
Jan Fabre is internationaal bekend als een van de meest vernieuwende
en veelzijdige kunstenaars van dit moment. Al meer dan 35
jaar profileert hij zich als grensverleggend performancekunstenaar.
Het lichaam in al zijn gedaanten is van de vroege jaren tachtig tot nu
het centrale voorwerp van zijn onderzoek. ‘Het lichaam als laboratorium’
is een uitspraak die hij graag gebruikt als hij over zijn werk
spreekt. Van daaruit ontstaan enerzijds zijn theaterstukken, opera’s,
choreografieën en films en anderzijds zijn beeldend werk. In het
Kröller-Müller museum is Fabre te gast als beeldend kunstenaar.
Fabre is een man van de wereld. Opererend vanuit zijn geboortestad
Antwerpen en trouw aan de hem dierbare Vlaamse dichters, denkers,
schrijvers en kunstenaars, in het bijzonder aan de schilders bekend
als de Vlaamse Primitieven (Jeroen Bosch, Pieter Brueghel), maakt
hij wereldwijd tentoonstellingen en theaterpresentaties, kijkt om
zich heen, ziet kranten en tv-programma’s van alle culturen en uit
alle windstreken, laat zich erdoor inspireren maar noteert onmiskenbaar
ook de negatieve kanten ervan. Een kritische geest met een
positieve levenshouding, waarbij schoonheid en poëzie de boventoon
voeren. Fabre is begaan met het leven op aarde; met mens en dier
en de eeuwige cyclus van leven en dood, van opkomende en wegebbende
energieën. In zijn sculpturen, films, tekeningen en installaties
vindt u zijn respect voor deze altijd voortgaande beweging terug,
maar ook zijn verwondering hoe het menselijk lichaam dag in dag
uit door verstand èn gevoel wordt aangestuurd.
In Hortus/Corpus ligt het accent op reflectie en utopie; op de mens
en de positieve krachten die hij van nature heeft meegekregen in
lichaam en geest; op een verlangen naar een nieuw mentaal en fysiek
mensbeeld, een toekomst voorbij aan goed en kwaad.
De bijzondere kwaliteiten van het museumgebouw, de transparantie,
het licht en de relatie met de natuur zijn hiertoe de directe aanleiding.
Tegen dit decor koos Fabre die werken uit zijn oeuvre die het
museum even tot zijn paradijs zouden maken. En altijd op zoek naar
het volmaakte, verrijkt hij op diverse plaatsen de tentoonstelling met
gloednieuwe werken.
opbouw tentoonstelling
Het concept voor de tentoonstelling is door Fabre gemaakt in nauwe
samenspraak met het museum. Ook de presentatie is van zijn hand;
zijn artistieke regie zorgt ervoor dat alles steeds weer op een verrassende
manier met elkaar in verband staat, de werken tot in de
kleinste details de bedoelde uitstraling hebben en de ronddwalende
bezoeker maximaal wordt uitgedaagd tot denken.
De zalen verschillen opvallend veel van elkaar, alsof het 6 of 7 solopresentaties
zijn van verschillende kunstenaars. Het is een bewuste
keuze van de kunstenaar. Hoe meer verschillen er zijn hoe minder
hijzelf als persoon aanwezig is en hoe meer de nadruk op het grotere
geheel, het universele zal liggen.
Het hart van de tentoonstelling vormt de beeldenzaal in het Van
de Velde-gebouw met het magistrale werk Fontein van de wereld (als
jonge kunstenaar) uit 2008 en de daaraan grenzende zalen met de
breinmodellen. Hier stelt Fabre zijn prangende vraag: ‘Is the brain
the most sexy part of the body?’
Planeten I-IX (2011) bestaand uit negen uit Murano-glas geblazen
bollen met sperma-achtige vormpjes erop die tevens in blauw de
wassende en afnemende manen verbeelden, opgesteld in de gangen
van het museum, vormen de opmaat naar het hart van de tentoonstelling.

U kunt de tentoonstelling op verschillende manieren gaan bekijken.
Eerst een algemene rondwandeling maken om een indruk te krijgen
van de totale enscenering binnen en buiten in de beeldentuin; òf
de werken een voor een in detail bekijken en langzaam, genietend
van de prachtige materialen en het vakmanschap waarmee zij zijn
gemaakt, via de poëtische titels kennismaken met de fascinerende
denkwereld van Jan Fabre.
denkwereld
In het oeuvre van Fabre spelen het insect, de mens, de engel en het
blauw van het eeuwig terugkerende moment waarop de nacht in dag
overgaat en leven ontwaakt, een belangrijke rol. Het zijn vier basisgegevens
waarmee hij zijn gedachten en dromen over leven en dood,
schoonheid en afschuw, kwetsbaarheid en geweld, vergankelijkheid en
eeuwigheid steeds weer op een andere manier ordent en aan ons toont.
Het spelen met betekenissen van woord en beeld, het voortdurend
opslurpen van nieuwe informatie, er mee goochelen en experimenteren,
het zorgvuldig opstapelen, verwisselen en weer uitwissen ervan,
het vasthaken van momenten uit de actualiteit aan zijn eigen alsmaar
uitdijend universum, om vervolgens in een mix van ernst en humor
in kernachtige vaak kritische vorm, soms behoedzaam en soms frontaal,
iets nieuws, ongekends, tevoorschijn laten komen, is kenmerkend
voor Fabre.
Metamorfose, gedaanteverwisseling, is een van de sleutelwoorden die
toegang geeft tot zijn oeuvre.
Er is geen werk dat niet naar iets anders verwijst.
Dit in tegenstelling tot grote delen van de collectie hedendaagse
kunst van het Kröller-Müller Museum en ook trouwens in tegenstelling
tot het museumgebouw zelf. Ingegeven door de avant-garde
tijdgeest in kunst en architectuur zijn jarenlang in collectie en gebouw
verhalende en verwijzende elementen expliciet buitengesloten.
Dat maakt deze tentoonstelling voor de kunstenaar en voor ons als
beleids- en tentoonstellingsmakers van het Kröller-Müller Museum
des te meer tot een avontuur.
Jan Fabre Ik, aan het dromen 1978
Collectie Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M KHA), Antwerpen
foto: Attilio Maranzano

museum
kantoren
6
7
Van de Velde-zalen
2
3 5
3
2
2
3
3
2
Quist-zalen
4
diensten
tekeningenkabinet
grote beeldenzaal
terras museumrestaurant
1 auditorium
2 vaste collectie
3 tijdelijke expositieruimte
4 informatiecentrum
5 introductieruimte
6 hoofdingang
7 ingang beeldentuin
Hortus/Corpus
Jan Fabre

Quist-zalen
Ik, aan het dromen (1978)
Het begon met passie voor het insect, met oneindige fantasieën rond
de duistere gedragingen van het diertje als individu of als onderdeel
van het grote getal. Daarop volgt de vraag in hoeverre mens en dier
van elkaar verschillen in hun ‘oer’-gedrag en in hun onophoudelijke
drang te willen voortbestaan. Wat kunnen wij, als mens, van de
dierenwereld leren. Voor Fabre is er maar één geloofwaardige manier
om op zoek te gaan naar een antwoord: zich te vereenzelvigen met
de kever en parallel daaraan de fysieke capaciteiten van het menselijk
lichaam te gaan ervaren. Hij plaatst zich tussen mens en dier en creeert
afstand om tot een universeler denken te komen over het (voort)
bestaan van de mens en zijn eigen plaats als kunstenaar in de wereld.
In het werk Ik, aan het dromen (1978) verbindt hij zich met een bekende
Franse entomoloog (insectenkundige) uit de 19de eeuw, Jean-
Henri Fabre (1823 – 1915). Deze ‘voorvader’ bestudeerde met grote
precisie het gedrag van een eindeloze reeks insecten en spinachtigen
en beschreef op een bijna biografische manier zijn wetenschappelijke
bevindingen in verschillende boekdelen, samen bekend als Souvenirs
Entomologiques (1879). De bijzondere wijze waarop hij wetenschap
en poëzie op een vanzelfsprekende manier wist samen te brengen,
maakte Jean-Henri Fabre tot een gewaardeerd persoon in literaire
(Maeterlinck, Mallarmée) en wetenschappelijke (Darwin) kringen.
Ook Fabre is door hem geraakt.
De punaiseman aan tafel met zijn bolhoed en microscoop is deze
wetenschapper, maar ook de kunstenaar Jan Fabre, die met een even
onstuitbare passie de natuur van kinds af aan bestudeert, zich verwondert
over de betoverende schoonheid van het insect, van de kever
in het bijzonder, en net als zijn voorganger het eeuwig voortgaande
vreedzame en wrede gedrag van mens en dier in elkaars verlengde legt.
De met rauw vlees omwikkelde twee tafel- en stoelpoten en de vleesbenen
van de man maken dat het hier om meer dan een aardig verhaal
gaat. Zij verwijzen naar een performance die Fabre begin jaren
zeventig uitvoerde. Op zoek naar de grenzen van het bestaan, het
vergankelijke en onvergankelijke van het menselijk lichaam, schuurde
hij met schuurpapier de huid van zijn been weg, het omhulsel,
om bij een wezenlijk deel van het lichaam te komen, het vlees.
Ik, aan het dromen is daarmee een prachtig vroeg zelfportret, waarin
de poëtische kant van de kunstenaar (passie en nieuwsgierigheid) en de
meedogenloze manier waarop hij zijn eigen lichaam martelt om tot een
bijna wetenschappelijke waarheid te komen in de kiem aanwezig zijn.
De dvd’s aan de wand tonen korte zwart/wit filmpjes daterend uit de
periode 1980-1982, waarop de kunstenaar eenvoudige handelingen
uitvoert voor het oog van de camera. Verschijnselen als tijd (herhaling)
of licht (zwart/wit) worden onderzocht op hun beeldende kwaliteiten.
In de volgende zaal maakt u kennis met het hier en nu, met de kunstenaar
aan het werk. Dagen achtereen stapelde hij ca. 3000 glazen
mensenbotten en enkele doodshoofden van Murano-glas op tot twee
nieuwe uiterst breekbare installaties in de hoeken links en rechts van
de zaal: De toekomstige barmhartige vagina (2011) en De toekomstige
barmhartige fallus (2011). De werken sluiten aan bij Het toekomstige
hart van barmhartigheid voor mannen en vrouwen (2008), de twee ‘altaren’
eveneens van glazen mensenbotten die tegen over elkaar staan,
en zijn een verbeelding van een utopisch toekomstig mensbeeld, dat
niet meer zo kwetsbaar is en ontsnapt aan de snelheid waarmee wij
leven. Het lichaam is verlost van de vele taboes, als belangrijkste wel
de dood, die we toch liever niet om ons heen hebben, maar die in
Fabres oeuvre een krachtig positief energieveld vormt. De harten, de
vagina en de fallus zijn van mensenbot gemaakte mozaïeken, en vertegenwoordigen
een model van het toekomstige hart, de toekomstige
vagina en de toekomstige fallus van de mens: barmhartige lichaamsdelen
die niet meer kunnen bloeden.
In het vervolg van de tentoonstelling zult u zien hoe het thema leven
en dood en wederopstanding als een rode draad door het oeuvre van
de kunstenaar loopt. Eerder gemaakte en recente werken wisselen
elkaar af.

heilige kever
Voor Fabre is de heilige pillendraaier de hoofdrolspeler onder de
kevers.
U heeft hem waarschijnlijk al gesignaleerd bij de entree van het
museum. Daar heeft de pillendraaier een ereplaats, hoogverheven op
een boomstam, als een pilaarheilige, in goud, met een groot kruis op
zijn rug. Le scarabée sacré, heilige kever. Hoewel veel kleiner dan het
rode K-piece (1972) van de Amerikaanse kunstenaar Mark Di Suvero,
trekt het werk aangelicht door de zon als een altaarstuk de aandacht.
De heilige pillendraaier is de naam van een bekende soort onder
de mestkevers, die in het Oude Egypte werd aanbeden omdat men
geloofde dat deze kevers zichzelf creëerden. In werkelijkheid maken
de kevers balletjes van mest, die zij gebruiken als nestkamertjes voor
hun larven en diep onder de aarde wegstoppen. Veel later kruipt er
een nieuwe kever te voorschijn. De Egyptenaren beschouwden het
als een natuurwonder. Voor hen stond de kever symbool voor het
begin van het leven. Fabre heeft deze symboolwaarde van de kever
tot fundament van zijn werk gemaakt.
Vaak geeft hij de scarabee een kruisteken op zijn rug mee, in onze
Westerse samenleving bekend als het symbool voor dood en wederopstanding.
Het is een voorbeeld van hoe Fabre vorm en betekenis
vanuit verschillende culturen en tijden bij elkaar brengt en ze op die
manier een gedaanteverwisseling laat ondergaan. Hieruit ontstaat
iets anders dat weer een beginpunt is van nieuwe gedachten.
Fabre is gebiologeerd door de metamorfose en de rijkdom aan betekenissen
die vrijkomt wanneer motieven in andere artistieke vormen
worden gebruikt.
In de reeks werken in de volgende zalen komt u de kever in diverse
gedaanten tegen. In de meest prachtige verschijningen met gestreepte,
gespikkelde of betoverend mooi blauw/groen gekleurde schildjes,
staan ze symbool voor schoonheid, voor het sublieme. Namen als
fluweelkever, prachtkever, kniptor, loopkever, mestkever staan op de
titelkaartjes bij de werken. De kevers komen voor als complete dieren
als zelfstandig insect, maar ook als materiaal (hun schildjes) om
iets mee op te bouwen. Ze verliezen echter nooit hun betekenis, ook
al zijn ze ‘materiaal’. Ze zijn geen decoratie.
In de strategievelden, waar kevers in slagordes ten strijde trekken,
in de imkers, waar zij samen het pantser van de beschermer vormen
en in het werk Gravetomb (skulls, swords and crosses) (2000), waar zij
schoonheid en wreedheid met elkaar verbinden, staan individu en
massa, goed en kwaad, macht en kwetsbaarheid, en leven en dood
centraal. Uitersten worden onder spanning gebracht en omgetoverd
tot aan het bizarre grenzende beelden. Zwaarden worden kruizen,
kruizen worden zwaarden en zijn vervolgens eretekens voor het insect
zelf en indirect de schoonheid. De namen op de kruizen zijn die
van kevers zoals ze in de volksmond worden genoemd. Maar de namen
staan ook voor denkers, schrijvers, musici en kunstenaars, waar
Fabre zich door geïnspireerd weet (zie ook Fontein van de wereld (als
jonge kunstenaar) elders in de tentoonstelling). De kunstenaar is zelf
aanwezig in de hoedanigheid van mestkever.
Bic-art werken
Het blauw in deze werken staat voor nachtblauw; het blauw van
het eeuwig terugkerende moment, waarop de nacht in dag overgaat
en leven ontwaakt; het blauwe uur; of zoals Fabre het in zijn werk
noemt: het uur blauw. Het is het uur waarop de mens zijn oor te
luister kan leggen, nieuwsgierig naar geluid van een nieuw begin in
het rijk der dieren. Het is het vermogen van het lichaam om te horen.
Luister (1992) is een hand die een blauw gebict drinkglas tegen
de muur geklemd houdt, een gebaar van intensief luisteren naar iets
wat wel, maar misschien ook niet gehoord mag worden. Het uur
blauw is ook het domein van de uil. ’s Nachts waakzaam, alert op
prooi, is hij de boodschapper van de dood. In de Griekse mythologie
is hij trouwe metgezel van Pallas Athene, de godin van de wijsheid.
Quist-zalen: tekeningenkabinet
lichaamsvochten / insectentekeningen
Fabre maakt de toeschouwer deelgenoot van zijn verkenning van het
menselijk lichaam in al zijn bestanddelen. Huid, vlees, beenderen,

lichaamssappen (bloed, urine, sperma en tranen), brein, het oor,
u komt ze stuk voor stuk tegen als onderwerp van onderzoek èn
tegelijk als beeldend materiaal. Uitgesproken voorbeelden van het
samengaan van onderzoek en beeldend medium zijn de tekeningen
gemaakt met lichaamssappen, te zien in de voorste ruimte van het
tekeningenkabinet. Juist door lichaamsvochten te gebruiken komt
het lichaam in de tekeningen expliciet naar voren en maakt het hen
van twee- naar driedimensionale objecten. ‘Een tekening is een lichaam
met een neus en oren’ aldus Jan Fabre.
In de achterste ruimte van het tekeningenkabinet vindt u een keuze
uit de vele insectentekeningen van Fabre. Het zijn gedachten, associaties,
verhalen en ervaringen, vaak voorzien van een enkel woord
of een dichtregel, die soms wel soms geen toegang geven tot het
werk. Het tekenen is hier een zelfstandig medium, waarin Fabre zijn
gedachtenstroom noteert. Het zijn dan ook meestal series die hij
maakt. Het is een bezigheid die vooral ’s nachts plaats vindt.
In de zelfde ruimte is het werk Een ontmoeting / Vstrecha (1997) te
zien. Het is een filmverslag van een ontmoeting tussen Fabre en de
Russische kunstenaar Ilya Kabakov. Ieder in hun eigen moedertaal
spreken zij tegen elkaar hun verwondering uit over de eeuwenoude,
ondoorgrondelijke samenleving in de wereld van de kever (Fabre) en
de vlieg (Kabakov). Beiden hebben de gedaante van kever en vlieg
aangenomen (metamorfose) en communiceren via dansbewegingen.
Hier verbindt Fabre verschillende kennisterreinen met elkaar via
fundamentele thema’s die we al eerder zagen als schoonheid, oorlog,
metamorfose of het lot van de kunstenaar.
Voor deze quasi-wetenschappelijke invalshoek in zijn werk gebruikt
hij film, een geëigend documentatie- en communicatiemiddel in de
wetenschap. Fabre daagt graag filosofisch georiënteerde wetenschappers
uit tot een serieus gesprek over vragen die hem bezighouden.
Vergelijkbaar zijn de films The problem en Is the brain the most sexy
part of the body? beide hier te zien in de tentoonstelling.
Quist-zalen: grote beeldenzaal
De grote beeldenzaal van het museum wordt gevuld met de installatie
Ik heb een stuk uit het plafond van het koninklijk paleis moeten
uitbreken omdat er iets uitgroeide (2008). Het werk is ontstaan uit een
opdracht van koningin Paola van België, bewonderaarster van de
kunstenaar, om een werk te maken voor het plafond van de zogenaamde
Congo-zaal van het koninklijk paleis in Brussel. Fabre inspireerde
zich daarbij op De tuin der lusten, een beroemd drieluik van
de Zuid-Nederlandse schilder Jeroen Bosch (1450-1516) dat ooit het
paleis van de graven van Nassau in Brussel sierde (thans in het Prado
museum in Madrid). Met miljoenen en miljoenen keverschildjes gaf
hij het tot dan toe onbeschilderde plafond de verblindende schoonheid
van een gedroomde hemel (Heaven of delight, 2002), een 21ste
eeuwse voortzetting van de traditie van koninklijke of pauselijke
paleizen. Fabre zou echter Fabre niet zijn als hij schoonheid geen
keerzijde zou geven. In dit geval verwerkte hij verscholen in de ‘hemelse
pracht’ van keverschildjes motieven die herinneren aan zwarte
bladzijden uit de geschiedenis van het Belgisch koloniaal verleden.
De installatie in de beeldenzaal borduurt verder op het paleiselijk
plafond. Fabre heeft er letterlijk een stuk/kopie uit genomen en
met luchter en al omgekeerd neergelegd. Het koloniaal verleden is
explicieter gemaakt in de figuur midden op het werk. De mozaïeken
aan de wanden, alle recent ontstaan, versterken de strekking van de
installatie. Hun titels spreken voor zich. Links achteraan bij het raam
is het portret van Leopold II (1853 – 1909), die de Congo als privékolonie
stichtte en in zijn bezit had. Het is in de tentoonstelling het
enige werk waarin Fabre zich als maatschappij-kritisch kunstenaar
manifesteert.
terras museumrestaurant
Op het terras van het restaurant staat De man die vuur geeft (2002).
Het is Fabre zelf, in de rol van Prometeus, de halfgod uit de Griekse
mythologie die het vuur bij de goden uit de hemel steelt om het aan
de mensen te brengen.

Het werk, waar meerdere exemplaren van bestaan, is eerder in het
Guido Gezellemuseum in Brugge opgesteld ter gelegenheid van het
Guido Gezellejaar in 1999. Fabre: “Zoals ik vuur gekregen heb van
Gezelle, zo hoop ik dat ik het vuur doorgeef aan andere mensen”.
Een grappig toeval deed zich voor tijdens een werkpauze van Fabre
op het terras van het museumrestaurant bij het opsteken van een
sigaretje. Zijn eigen aansteker gaf onverwacht geen vuur. Maar zijn
creatie De man die vuur geeft was nabij en …. er was vuur.
Van de Velde-zalen
Fontein van de wereld (als jonge kunstenaar) (2008) vormt samen met
de 10 gelijknamige tekeningen, het wandtapijt, de breinmodellen, de
breintekeningen en de film Is the brain the most sexy part of the body?
(2007) het hart van de tentoonstelling.
In verschillende media (installatie, sculptuur, film en tekeningen)
wordt op een soms sprookjesachtige en soms confronterende of semi-wetenschappelijke
manier de aloude verwondering uitgesproken
over de eeuwig voortgaande cyclus van leven en dood van de mens.
Is de sex de drijfveer, is het het brein?
In de context van zijn gehele oeuvre is het duidelijk dat Fabre bij
deze vraag uit zal komen. Het is de essentie van zijn intensieve
verkenning naar het scheppend vermogen van de mens. Het is het
hoofdthema in zijn werk van de laatste paar jaar. ‘Het lichaam als
laboratorium’ blijft zijn motto en is ook hier de reden dat de kunstenaar
zichzelf tentoonstelt, onverhuld zijn lichaamssappen toont, als
jonge kunstenaar in de kracht van zijn leven. Hij ligt te midden van
een groot aantal granieten zerken, die als ijsschotsen om hem heen
liggen, met daarop in goud de namen van insecten, die weer symbool
staan voor kunstenaars, denkers en schrijvers die hem in spirituele
en artistieke zin inspireren. Hij ontvangt inspiratie en geeft die
door, als fontein, het oeroude symbool van nieuw leven. Wie even
de tijd neemt om Fontein van de wereld te bekijken, zal opmerken
dat in dit werk Fabres verwondering en respect voor leven en dood
op een indringende wijze tot uitdrukking komt. Wie oppervlakkiger
kijkt, kan het werk interpreteren als een pornografisch beeld, evenals
de bijbehorende tekeningen en het wandtapijt. Dat is echter beslist
niet de bedoeling van de kunstenaar en zou het werk ook tekort doen.
Het is Fabres ode aan de kracht van de creatieve potentie van de
mens. Fontein van de wereld is het antwoord van de kunstenaar op
zijn eigen vraag: is the brain the most sexy part of the body?
Ter informatie is onderstaand de ‘vertaling’ van de kevernamen.
Onder de personen die door de kunstenaar als ‘groten’ in de cultuurgeschiedenis
worden herdacht en gedacht vindt u ook de kunstenaars
James Ensor, Louise Bourgeois en Anselm Kiefer. Van ieder van
hen heeft het museum een belangrijk ensemble schilderijen, tekeningen
en sculpturen in de collectie. In de eerste zaal direct rechts van
de beeldenzaal hangt werk van Louise Bourgeois en Kiefer; verderop
richting Van Gogh treft u schilderijen van James Ensor.
kevers personen
Doodgraver 1945 - Anselm Kiefer
Eikenspinner 1911 - (2010) Louise Bourgeois
Rupsendooder 1887 - 1965 Le Corbusier
Boonenkever 1860 - 1949 James Ensor
Dennenkever 1898 - 1967 René Magritte
Mier 1929 - Edward Osborne Wilson
Krabspin 1856 - 1939 Sigmund Freud
Mestkever 1958 - 2008 Jan Fabre
In de hier getoonde film Is the brain the most sexy part of the body? gaat
Fabre hierover in gesprek met de Amerikaanse wetenschapper Edward
Osborn Wilson (1929), een van de grondleggers van de sociobiologie.

eeldentuin
1 Jan van Munster, 1939
+ -, 1987
2 Aldo van Eyck, 1918 - 1998
Aldo van Eyck-paviljoen (Aldo
van Eyck Pavilion), 1965-1966
Herbouwd in Otterlo/Reconstruc-
ted in Otterlo, 2005-2006
Sanguis / Mantis
Landscape (Battlefield)
3 Sol LeWitt, 1928
Six-sided tower, 1993
4 Richard Serra, 1939
One, 1987-1988
5 Krijn Giezen, 1939
Kijk Uit Attention, 1986-2005
Hoofdstukken I-XVIII
6 Tom Claassen 1964
18 Liggende houten mannen
evenementen
terrein
(18 Men in wood), 2000
7 Chris Booth, 1948
Echo van de Veluwe (Echo of
the Veluwe), 2004-2005
8 Jean Dubuffet, 1901-1985
Jardin d’émail, 1974
9 Mario Merz, 1925-2003
Igloo di pietra, 1982
10 Kenneth Snelson, 1927
Needle tower, 1968
11 R.W. van de Wint, 1941-2006
View, 2001
12 Aristide Maillol, 1861-1944
L’air, 1939
13 Auguste Rodin, 1840-1917
Femme accroupie (Hurkende
vrouw/Squatting woman), 1882
14 Marta Pan, 1923-2008
Sculpture flottante ‘Otterlo’,
1960-1961
De man die vuur geeft
15 Gerrit Rietveld, 1888-1964
Rietveld-paviljoen (Rietveld
Pavilion), 2010
Heilige pillendraaier
16 Mark Di Suvero, 1933
K-piece, 1972
17 Oswald Wenckebach, 1895-1962
Meneer Jacques (Mister Jacques),
De man die de wolken meet
1955
Hortus/Corpus
Jan Fabre

uiten: voor het museum
De man die de wolken meet (2008)
De man die de wolken meet, staand op een trapje op de rand van het
dak van het museum, is het eerste beeld van Fabre, dat u als bezoeker
van de tentoonstelling tegenkomt, wanneer u over het wandelpad
in de voortuin van het museum naar de entree loopt. In glanzend
brons steekt het silhouet af tegen de Hollandse lucht. Voor Fabre staat
hij symbool voor dat wat een kunstenaar zoekt: balanceren op de
grens van het mogelijke en onmogelijke.
Het sculptuur staat op een bijzondere plaats, niet alleen ten opzichte
van de vorm van het gebouw, maar ook inhoudelijk.
Het werk staat recht boven het logo van het echtpaar Kröller-Müller,
het reliëf in de muur dat in wit en geel in geabstraheerde vorm de
legende van St. Hubertus weergeeft. Deze legende, die verhaalt over de
jager Hubertus en zijn bekering tot het Christelijk geloof, nadat hem
tijdens de jacht een hert met een lichtend kruis in zijn gewei was verschenen,
stond voor de Kröllers voor de spirituele zijde van het leven.
Dit streven naar het hogere, de levenshouding van waaruit het echtpaar
hun collectie bijeenbracht, bracht Fabre ertoe De man die de
wolken meet deze plaats te geven. De enscenering is een voorbeeld
van zijn denken, van zijn zoeken naar de betekenis van dingen en –
zoals in dit geval – van de wijze waarop hij zijn werk met de geschiedenis
van het museum verweeft.
beeldentuin
Hoofdstukken I-XVIII
Halverwege de beeldentuin op een open veld staat een lange rij
hardstenen sokkels met bronzen koppen. Het doet denken aan
musea waar heersers, denkers of kunstenaars uit de Griekse en Romeinse
tijd ter nagedachtenis staan opgesteld, een portrettengalerij.
Hier zijn het geen hoofden van verschillende personen, maar hoofden
van 1 persoon, Jan Fabre. Ze zijn voorzien van hoorns, geweien
of delen daarvan. 18 x, telkens met een andere gezichtsuitdrukking
en refererend aan een ander dier. Een gewei van een edelhert of een
damhert, hoorns van een moeflon of een antilope, van een waterbuffel
en van de legendarische eenhoorn, herkenbaar aan de lange rechte
narwaltand. Bovenop, links, rechts, vanuit het voorhoofd, overal is
iets uitgegroeid. De koppen houden het midden tussen mens en dier.
Fabre plaatst zich tussen mens en dier in, en versterkt dit nog eens
door de reeks in de natuur te plaatsen.
De hoofdstukken nodigen uit tot vele associaties, uiteenlopend van
letterlijk uitgroeisels tot figuurlijk gesproken ideeën en gedachten.
De mens beschikt over gedachten, om mee naar buiten te treden,
te pronken of te communiceren, of aan te vallen of zich te verdedigen;
een dier draagt het zichtbaar op het hoofd. De achttien portretten
staan er niet uit ijdelheid van de kunstenaar, wat je zou kunnen
denken. Het grote aantal maakt juist dat het persoonlijke naar de
achtergrond verdwijnt. Wat naar voren komt zijn personificaties
van menselijke gedragingen en karaktereigenschappen. Een lange rij
metamorfoses. Zoals een mensenleven een lange rij gedaanteverwisselingen
is. Het plaatsen van dierlijke elementen op een mensenhoofd
maakt dat er iets nieuws ontstaat. Irreëel en absurdistisch. Maar wel
van goud; het gaat Fabre om waardevolle serieuze zaken: de mens die
probeert zijn plaats in de wereld te bepalen en een ideale samenleving
uit te bouwen.
Sanguis / Mantis Landscape (Battlefield) (2004)
In het indrukwekkende werk Sanguis / Mantis Landscape (Battlefield)
achter in de beeldentuin keert het kevermotief terug. Het volgroeide
insect, sinds eeuwen het symbool van wedergeboorte aangezien het
voortgedreven wordt door zowel doodsverlangen als drang naar het
leven, is voor Fabre bron van inspiratie tot performances. In het
beukenbos tussen de bladeren, liggen de resten van een performance.
Uiteengereten pantseronderdelen, oorspronkelijk van ijzer, nu van
‘goud’, herinneren aan een strijd op leven en dood. Het zijn getuigen
van een van de vele keren waarin Fabre de grenzen van zijn lichaam
verkende. ‘In mijn performances ga ik tot over de grens van mijn
fysieke kracht, tot ik erbij neerval als het moet’.
Toos van Kooten

Kröller-Müller
Museum
Houtkampweg 6
6731 aW Otterlo
www.kmm.nl
tentoonstelling:
10 april - 4 september 2011
bij de tentoonstelling is een catalogus verschenen
verkrijgbaar in de museumwinkel en de boekhandel:
Jan Fabre. Hortus/Corpus
Kröller-Müller Museum - NAi uitgevers
Nederlandse editie: ISBN 978-90-5662-815-4 E 35,00
Engelse editie: ISBN 978-90-5662-816-1 E 45,00
ontwerp: studio Saiid & Smale