Vrijwilligerswerk en ongepast gedrag - Vlaams Steunpunt ...
Vrijwilligerswerk en ongepast gedrag - Vlaams Steunpunt ...
Vrijwilligerswerk en ongepast gedrag - Vlaams Steunpunt ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Vrijwilligerswerk</strong> <strong>en</strong> <strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong><br />
Inleiding<br />
<strong>Vrijwilligerswerk</strong> rek<strong>en</strong>t op de inzet van <strong>en</strong>thousiaste m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met het hart op de juiste<br />
plaats. Daar kunn<strong>en</strong> we in de meeste gevall<strong>en</strong> van uitgaan. Het gebeurt wel e<strong>en</strong>s dat e<strong>en</strong><br />
vrijwilliger over de schreef gaat: schunnige, <strong>ongepast</strong>e opmerking<strong>en</strong> maakt, of ‘losse’ handjes<br />
heeft.<br />
Het is vervel<strong>en</strong>d als e<strong>en</strong> organisatie geconfronteerd wordt met <strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong> van<br />
vrijwilligers. Ongepast <strong>gedrag</strong> kan verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedaant<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> van de<br />
vorm<strong>en</strong> is het risico op seksueel misbruik.<br />
We krijg<strong>en</strong> vanuit het <strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw immers meer dan e<strong>en</strong>s de vraag<br />
of het verstandig is om aan vrijwilligers specifieke bewijsstukk<strong>en</strong> te vrag<strong>en</strong> alvor<strong>en</strong>s ze aan de<br />
slag gaan in het vrijwilligerswerk? ‘Vrag<strong>en</strong> we naar e<strong>en</strong> uittreksel uit het strafregister of niet? En<br />
mog<strong>en</strong> we dit als organisatie al dan niet vrag<strong>en</strong>, hanter<strong>en</strong> als criterium om vrijwilligers ev<strong>en</strong>tueel<br />
de toegang tot de organisatie te ontzegg<strong>en</strong>, h<strong>en</strong> niet in te schakel<strong>en</strong>?’. Het <strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong><br />
<strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw adviseert dat elke organisatie best zelf bepaalt of het al dan niet w<strong>en</strong>selijk<br />
is om bepaalde voorwaard<strong>en</strong> op te legg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat elke organisatie hierin in principe soeverein<br />
is. Ess<strong>en</strong>tieel, zo zegg<strong>en</strong> we daarbij, is dat er e<strong>en</strong> systematiek gehanteerd wordt. Specifieke<br />
criteria kunn<strong>en</strong> opgelegd word<strong>en</strong>, op basis van de aard van de activiteit, de doelgroep waartoe<br />
de werking zich richt. Het is uit d<strong>en</strong> boze om sommige vrijwilligers (‘omdat we ze k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>’) dan<br />
vrij te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander<strong>en</strong> te verplicht<strong>en</strong> met de nodige bewijsstukk<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> aandrav<strong>en</strong>. Dit<br />
kan leid<strong>en</strong> tot willekeur, zelfs discriminatie.<br />
Vermits de media meer dan vroeger melding mak<strong>en</strong> over schandal<strong>en</strong> van seksueel misbruik<br />
van (vooral) kinder<strong>en</strong>, in verschill<strong>en</strong>de domein<strong>en</strong> van het maatschappelijk lev<strong>en</strong>, wilde we<br />
nagaan hoe er met deze thematiek omgegaan wordt binn<strong>en</strong> het <strong>Vlaams</strong>e vrijwilligerswerk, <strong>en</strong><br />
of, <strong>en</strong> indi<strong>en</strong> ja, welke (voorzorgs)maatregel<strong>en</strong>organisaties op dit vlak nem<strong>en</strong>.<br />
In Nederland loopt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> sinds <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> het project ‘In Veilige Hand<strong>en</strong>’, waarbij de<br />
Nederlandse organisatie MOVISIE met middel<strong>en</strong> van het Ministerie van Justitie instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
(informatiemap, e<strong>en</strong> DVD, e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>tieverklaring,…) ontwikkeld<strong>en</strong> om vrijwilligersorganisaties<br />
niet <strong>en</strong>kel te s<strong>en</strong>sibiliser<strong>en</strong> maar h<strong>en</strong> ook aan te spor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beleid te ontwikkel<strong>en</strong> om seksueel<br />
misbruik teg<strong>en</strong>over minderjarig<strong>en</strong> in de kiem te smor<strong>en</strong>.<br />
Daarom organiseerde het <strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw e<strong>en</strong> niet-wet<strong>en</strong>schappelijke<br />
<strong>en</strong>quête, die online werd gezet, aangekondigd, via www.vrijwilligersweb.be, facebook <strong>en</strong> de<br />
elektronische nieuwsbrief tActief.<br />
De vrag<strong>en</strong>lijst stond 15 dag<strong>en</strong> online, <strong>en</strong> lokte 56 organisaties uit om eraan deel te nem<strong>en</strong>;<br />
organisaties uit verschill<strong>en</strong>de sector<strong>en</strong>, met hoofdzakelijk organisaties actief in de brede<br />
welzijnssector (zorg, person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap, geestelijke gezondheidszorg,…) maar ook uit<br />
de socioculturele sector <strong>en</strong> andere sector<strong>en</strong> (milieu, jeugd, sport) verzameld<strong>en</strong> we reacties.<br />
Het onderstaande docum<strong>en</strong>t pret<strong>en</strong>deert ge<strong>en</strong> omvatt<strong>en</strong>d beeld te gev<strong>en</strong> over vrijwilligerswerk<br />
<strong>en</strong> ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’. Het is niet wet<strong>en</strong>schappelijk. We kunn<strong>en</strong> de neerslag<strong>en</strong> uit de reacties<br />
beschouw<strong>en</strong> als de meting van de temperatuur op e<strong>en</strong> bepaald tijdstip. Niet meer of minder dan<br />
dat.<br />
Definitie<br />
In onze vrag<strong>en</strong>lijst hebb<strong>en</strong> we er voor geopteerd om te sprek<strong>en</strong> over ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’, wat vrij<br />
ruim te interpreter<strong>en</strong> is <strong>en</strong> verder gaat dan ‘seksueel misbruik, misbruik van minderjarig<strong>en</strong>,<br />
etc…’. Ongepast <strong>gedrag</strong> zi<strong>en</strong> we onder andere als het risico op (al dan niet seksueel) misbruik,<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
1
maar ook als de normale omgangsvorm<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> vrijwilligers onderling, vrijwilligers <strong>en</strong><br />
organisaties, of vrijwilligers <strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde ‘begunstig<strong>en</strong> van vrijwilligerswerk’ die vertoord<br />
kunn<strong>en</strong> rak<strong>en</strong>.<br />
Verwerking van de resultat<strong>en</strong><br />
1. Is het e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e praktijk om uittreksels uit het Strafregister op te vrag<strong>en</strong>?<br />
Als beginvraag polst<strong>en</strong> we naar de w<strong>en</strong>selijkheid om de vrijwilligers binn<strong>en</strong> de organisatie te<br />
vrag<strong>en</strong> e<strong>en</strong> uittreksel uit het strafregister, model 2, te ton<strong>en</strong>. Dit uittreksel uit het strafregister<br />
model 2 (we kort<strong>en</strong> dat verder af als USM2) heeft betrekking op het verkrijg<strong>en</strong> van toegang tot<br />
e<strong>en</strong> activiteit die onder opvoeding, onderwijs, psycho-medische-sociale begeleiding,<br />
hulpverl<strong>en</strong>ing aan de jeugd, kinderbescherming, animatie of begeleiding van minderjarig<strong>en</strong> valt.<br />
Het mer<strong>en</strong>deel van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vindt dat echter overbodig, want “de meeste vrijwilligers<br />
k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> wij al van voor ze zich opgev<strong>en</strong> als vrijwilliger.” E<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t dat ons nogal zwak lijkt,<br />
gezi<strong>en</strong> de realiteit van de cijfers 1 . Andere organisaties gev<strong>en</strong> aan dat hun vrijwilligers nooit<br />
alle<strong>en</strong> gelat<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, waardoor gerek<strong>en</strong>d wordt op <strong>en</strong>ige sociale controle 2 . Omwille van de<br />
aard van de doelgroep, gev<strong>en</strong> organisaties aan ge<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> (werk<strong>en</strong> met<br />
volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>, mondige m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>,…).<br />
De organisaties die e<strong>en</strong> uittreksel opvrag<strong>en</strong> (maar bij onze respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> blijkt dat de<br />
minderheid te zijn) do<strong>en</strong> dat omwille van de soort activiteit of de doelgroep, onder meer omdat<br />
vrijwilligers met kinder<strong>en</strong> in contact kom<strong>en</strong>, of omdat vrijwilligers huisbezoek<strong>en</strong> aflegg<strong>en</strong>,<br />
werk<strong>en</strong> met kwetsbare doelgroep<strong>en</strong>, <strong>en</strong>zovoort.<br />
Er zijn tal van organisaties die het w<strong>en</strong>selijk vind<strong>en</strong> e<strong>en</strong> uittreksel model 2 op te vrag<strong>en</strong>, maar<br />
het nog niet do<strong>en</strong>, omdat:<br />
• ze d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat het vrijwilligers kan afschrikk<strong>en</strong><br />
• ze nog niet goed wet<strong>en</strong> hoe het aan te pakk<strong>en</strong> of <strong>en</strong>ige schroom hebb<strong>en</strong><br />
• het mogelijk aanleiding kan gev<strong>en</strong> tot sch<strong>en</strong>ding van de privacy<br />
• elke vrijwilliger de kans moet hebb<strong>en</strong> om met e<strong>en</strong> ‘schone’ lei te kunn<strong>en</strong> beginn<strong>en</strong><br />
• de discussies tuss<strong>en</strong> pro’s <strong>en</strong> cons in de organisatie nog niet beslecht zijn<br />
1 Vaak zijn de ‘plegers’ m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die zich onopvall<strong>en</strong>d <strong>gedrag</strong><strong>en</strong>, niet in de kijker lop<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> bijzondere<br />
aandacht naar zich toe trekk<strong>en</strong>… Hoe vaak wordt niet gezegd na e<strong>en</strong> feit ‘van die persoon hadd<strong>en</strong> we<br />
nooit zoiets verwacht’…<br />
2 Sociale controle van vrijwilligers onderling of vrijwilligers <strong>en</strong> beroepskracht<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> manier om<br />
problem<strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong>, gesteld dat de relatie tuss<strong>en</strong> de person<strong>en</strong> die sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> in ev<strong>en</strong>wicht is,<br />
zodat de <strong>en</strong>e persoon de andere niet onder druk kan zett<strong>en</strong> om iets teg<strong>en</strong> de zin te do<strong>en</strong>, te prat<strong>en</strong> of te<br />
zwijg<strong>en</strong>.<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
2
De meerderheid van de organisaties die de vrag<strong>en</strong>lijst invuld<strong>en</strong>, vind<strong>en</strong> het overbodig om e<strong>en</strong><br />
uittreksel uit het strafregister (model 2) op te vrag<strong>en</strong>. Daarvoor kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
zijn.<br />
We kunn<strong>en</strong> hier organisatorische, inhoudelijke <strong>en</strong> humane red<strong>en</strong><strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>.<br />
Organisatorische red<strong>en</strong><strong>en</strong> houd<strong>en</strong> in dat de organisatie e<strong>en</strong> manier van werk<strong>en</strong> heeft met<br />
vrijwilligers die het mogelijk maakt bepaalde knelpunt<strong>en</strong> te detecter<strong>en</strong>, of te vermijd<strong>en</strong>, zoals het<br />
invoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> systeem waardoor de vrijwilliger nooit alle<strong>en</strong> werkt, het opvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> CV<br />
waaruit hiat<strong>en</strong> afgeleid kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, het voer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> intakegesprek, omdat de<br />
vrijwilligers begeleid word<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de activiteit,…<br />
Kortom de organisatie gaat er vanuit dat er voldo<strong>en</strong>de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bestaan om risico’s<br />
op het vlak van <strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong> te vermijd<strong>en</strong>.<br />
Inhoudelijke red<strong>en</strong><strong>en</strong> slaan op de aard van de activiteit, die door heel wat organisaties<br />
beschouwd wordt als determiner<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong>. Organisaties waarbinn<strong>en</strong> vrijwilligers zich bezig<br />
houd<strong>en</strong> met beleidsdossiers zi<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> inhoudelijke red<strong>en</strong><strong>en</strong> om e<strong>en</strong> USM2 op te vrag<strong>en</strong>.<br />
Kortom, het gaat hier om de inschatting dat de aard van de activiteit weinig red<strong>en</strong> geeft<br />
om e<strong>en</strong> specifiek beleid op te zett<strong>en</strong> op het gebied van <strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>.<br />
Tot slot zijn er de (wat wij hier noem<strong>en</strong>) de zgn. ‘humane’ red<strong>en</strong><strong>en</strong>; organisaties hebb<strong>en</strong> zekere<br />
schroom om vrijwilligers te vrag<strong>en</strong> e<strong>en</strong> USM2 voor te legg<strong>en</strong>, omdat ze dan het gevoel hebb<strong>en</strong><br />
kans<strong>en</strong> in te perk<strong>en</strong>, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> mogelijkheid om zich te <strong>en</strong>gager<strong>en</strong> ontnem<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dergelijke meer.<br />
Dat wil niet zegg<strong>en</strong> dat de organisatie e<strong>en</strong> onbeperkt geloof of vertrouw<strong>en</strong> heeft in de<br />
vrijwilligers, wel dat ze het opvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> USM2 niet als het ultieme garantiemiddel zi<strong>en</strong> om<br />
ev<strong>en</strong>tuele moeilijkhed<strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong>.<br />
Kortom, organisaties legg<strong>en</strong> <strong>en</strong>ige schroom aan de dag <strong>en</strong> gaan er (of will<strong>en</strong> er van uit<br />
gaan) van uit dat vrijwilligers instrom<strong>en</strong> met zuivere bedoeling<strong>en</strong>.<br />
Het <strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw is niet per definitie voorstander van het opvrag<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> Uittreksel uit het Strafregister, Model 2, omdat dergelijk Uittreksel ge<strong>en</strong> absoluut<br />
uitsluitsel geeft over de mogelijke ‘slechte’ int<strong>en</strong>ties van bepaalde person<strong>en</strong> via het<br />
vrijwilligerswerk. Uit heel wat voorbeeld<strong>en</strong> die de media haald<strong>en</strong>, blijkt dat ‘daders’ vaak<br />
jar<strong>en</strong>lang ongestoord te werk kunn<strong>en</strong> gaan, <strong>en</strong> nooit in het vizier kom<strong>en</strong>, of, als ze teg<strong>en</strong> de<br />
lamp lop<strong>en</strong> er al e<strong>en</strong> hele loopbaan van misbruik wordt ontdekt.<br />
Het Uittreksel uit het Strafregister is e<strong>en</strong> manier van de organisatie om zich ‘min of meer in te<br />
dekk<strong>en</strong>’ als het fout loopt. De organisatie toont aan dat ze bepaalde risico’s wilde uitsluit<strong>en</strong>. De<br />
vraag stelt zich echter of e<strong>en</strong> organisatie daarmee volledig aan haar ev<strong>en</strong>tuele<br />
verantwoordelijkheid/aansprakelijkheid kan ontsnapp<strong>en</strong>, als het mis loopt. Want, het zijn immers<br />
<strong>en</strong>kel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die al voor bepaalde feit<strong>en</strong> veroordeeld zijn, die ge<strong>en</strong> blanco strafblad kunn<strong>en</strong><br />
voorlegg<strong>en</strong>. Person<strong>en</strong> die de dans kond<strong>en</strong> ontspring<strong>en</strong>, nooit vervolgd, nooit veroordeeld<br />
werd<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> perfect e<strong>en</strong> USM2 voorlegg<strong>en</strong>. Het systeem is daarom niet waterdicht <strong>en</strong> kan<br />
e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t zijn voor e<strong>en</strong> organisatie, echter NAAST andere mogelijke maatregel<strong>en</strong> om<br />
vrijwilligers op te volg<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> andere vraag die zich ook stelt is hoe vaak de organisatie e<strong>en</strong> USM2 moet opvrag<strong>en</strong>?<br />
Jaarlijks? Tweejaarlijks? Indi<strong>en</strong> het <strong>en</strong>kel systematisch opgevraagd wordt na e<strong>en</strong> intake- of<br />
selectiegesprek, kan de waarde van het papier, zeker na <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong>, in vraag gesteld<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
3
word<strong>en</strong> 3 . Vraagt de organisatie het jaarlijks op, dan impliceert dit overlast voor zowel de<br />
vrijwilliger als de organisatie, kan het door de vrijwilliger meer dan ooit beschouwd word<strong>en</strong> als<br />
de uitdrukking van wantrouw<strong>en</strong> van de organisatie <strong>en</strong> zo voort.<br />
Het is goed om voor og<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> dat het moeilijk is om e<strong>en</strong> absoluut waterdicht systeem te<br />
ontwikkel<strong>en</strong>. Bij elk m<strong>en</strong>selijk handel<strong>en</strong> ontstaan <strong>en</strong> bestaan er risico’s. Organisaties die e<strong>en</strong><br />
USM2 opvrag<strong>en</strong>, gev<strong>en</strong> natuurlijk wel de boodschap dat ze aandacht hebb<strong>en</strong> voor de<br />
thematiek.<br />
E<strong>en</strong> van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van onze <strong>en</strong>quête geeft bijvoorbeeld aan dat het opvrag<strong>en</strong> sommige<br />
vrijwilligers doet afhak<strong>en</strong>. Dit afhak<strong>en</strong> kan vanzelfsprek<strong>en</strong>d onschuldig zijn, maar kan ook wijz<strong>en</strong><br />
op e<strong>en</strong> ‘natuurlijke selectie’.<br />
2. Is er binn<strong>en</strong> de organisatie aandacht voor het opzett<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> beleid met betrekking tot<br />
ongew<strong>en</strong>st <strong>gedrag</strong>?<br />
Respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> de kans om meerdere antwoord<strong>en</strong> aan te klikk<strong>en</strong>. De meerderheid van<br />
de organisaties geeft aan dat er aandacht is voor de verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> (vrijwilligers,<br />
beroepskracht<strong>en</strong>, begunstigd<strong>en</strong>).<br />
E<strong>en</strong> absolute minderheid vindt het niet nodig, vooral omdat ze aangev<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
kleine groep vrijwilligers, die overzichtelijk is.<br />
Ess<strong>en</strong>tieel is, naar onze m<strong>en</strong>ing, meer dan het opvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> USM2, dat de organisatie<br />
mogelijke risico’s in kaart br<strong>en</strong>gt. E<strong>en</strong> risicoanalyse kan globaal gebeur<strong>en</strong>, <strong>en</strong> omvat onder<br />
andere de kans of het risico van mogelijk <strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong> (inclusief seksueel misbruik) binn<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de organisatie; maar focust ook op zog<strong>en</strong>aamde ‘gewone veiligheidsrisico’s<br />
(bescherming op het vlak van veiligheid,…)<br />
Daarbij lijkt het ons ook van belang dat de organisaties meer aandacht ontwikkel<strong>en</strong> voor de<br />
‘begunstigd<strong>en</strong>’ van het vrijwilligerswerk, door er bijvoorbeeld te zorg<strong>en</strong> dat de afstand tuss<strong>en</strong> de<br />
organisatie <strong>en</strong> de ‘begunstigd<strong>en</strong>’, die vaak eerder rechtstreeks contact hebb<strong>en</strong> met de<br />
vrijwilliger(s) zo klein mogelijk is.<br />
3 Dat geldt trouw<strong>en</strong>s voor alle soort<strong>en</strong> van attest<strong>en</strong>. Zo gebeurde het al e<strong>en</strong>s in e<strong>en</strong> MMC dat na e<strong>en</strong><br />
ongeval, bleek dat de chauffeur niet in orde was met zijn verzekering. Nochtans had hij bij zijn<br />
aanvankelijke inschakeling als vrijwilliger, zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> jaar voordi<strong>en</strong>, zowel e<strong>en</strong> kopie van zijn rijbewijs als<br />
van de verzekeringspapier<strong>en</strong> ingedi<strong>en</strong>d. De organisatie ging er vanuit dat haar vrijwilligers all<strong>en</strong> nog in<br />
orde zoud<strong>en</strong> zijn…<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
4
Ook opvolging van de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing kan hierbij e<strong>en</strong> idee zijn.<br />
Problematisch lijkt ons de inschatting vanuit organisaties dat scre<strong>en</strong>ing niet nodig is omdat de<br />
vrijwilligers gek<strong>en</strong>d zijn, of uit de buurt, omdat uit literatuur blijkt dat misbruik vaak voorkomt<br />
binn<strong>en</strong> de kring van bek<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Ook <strong>en</strong>kele organisaties gev<strong>en</strong> aan dat als m<strong>en</strong> nauw<br />
sam<strong>en</strong>werkt,dit kan leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> meer dan ‘professionele’ relatie; dat er soms m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zijn die<br />
meer fysiek reager<strong>en</strong> of de nabijheid opzoek<strong>en</strong> (verhouding<strong>en</strong> die ‘ontzakelijk<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> die tot<br />
ongemak bij ander<strong>en</strong> kan leid<strong>en</strong>).<br />
Hoewel we begrijp<strong>en</strong> dat organisaties niet kunn<strong>en</strong> functioner<strong>en</strong> op basis van wantrouw<strong>en</strong>, is het<br />
van groot belang alert te zijn <strong>en</strong> te blijv<strong>en</strong>. Zo k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> we het voorbeeld van e<strong>en</strong> vrijwilliger die<br />
zijn activiteit in de organisatie ‘misbruikte’ om persoonsgegev<strong>en</strong>s van andere vrijwilligers te<br />
bekom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> h<strong>en</strong> dan onder het mom van de activiteit te stalk<strong>en</strong>.<br />
Het opzett<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> beleid om <strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong> op te spor<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijk te sanctioner<strong>en</strong>,<br />
di<strong>en</strong>t, zoals gezegd zo algeme<strong>en</strong> mogelijk opgevat te word<strong>en</strong>. Het impliceert ook discretie <strong>en</strong><br />
het zorgvuldig omspring<strong>en</strong> met dossiers <strong>en</strong> persoonsgegev<strong>en</strong>s.<br />
3. Is het w<strong>en</strong>selijk dat er binn<strong>en</strong> de organisatie (of elders op e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal punt) e<strong>en</strong> soort<br />
vertrouw<strong>en</strong>spersoon wordt aangesteld (in functie van teg<strong>en</strong>gaan van <strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>)<br />
Uit onze vrag<strong>en</strong>lijst blijkt dat de meerderheid van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>spersoon<br />
(VP) heeft. Dat heeft ongetwijfeld te mak<strong>en</strong> met het profiel van de organisaties die aan de<br />
vrag<strong>en</strong>lijst meeded<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> groot deel komt uit de welzijns- gezondheids- of de zorgsector, of<br />
werkt met doelgroep<strong>en</strong> die als kwetsbaar beschouwd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
De organisaties die er vanuit gaan dat het aanstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>spersoon e<strong>en</strong> dure<br />
zaak is voor de organisatie, zijn onderverteg<strong>en</strong>woordigd. Kunn<strong>en</strong> beroep do<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
vertrouw<strong>en</strong>spersoon buit<strong>en</strong> de organisatie vindt de minderheid van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goed<br />
idee. Dat is natuurlijk ook verklaarbaar: wil je werk<strong>en</strong> aan de verhouding<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>,<br />
gebeurt dat natuurlijk best binn<strong>en</strong> de organisatiemur<strong>en</strong>.<br />
Toch geeft ongeveer 13% aan dat het niet nodig is e<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>spersoon aan te stell<strong>en</strong>.<br />
Meestal schrijv<strong>en</strong> ze dit toe aan het feit dat de organisatie klein is, weinig vrijwilligers telt, er e<strong>en</strong><br />
familiale sfeer hangt (waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> makkelijk aangesprok<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>), of omdat gesteld<br />
wordt dat de vrijwilligers door de organisatie zelf zijn opgeleid <strong>en</strong>/of gek<strong>en</strong>d.<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
5
Om e<strong>en</strong> soort ‘buffer’ in te bouw<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> organisaties naar het feit dat ze e<strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>nismakingsgesprek voer<strong>en</strong>; of gaat m<strong>en</strong> er vanuit dat elke vrijwilliger e<strong>en</strong> kans (<strong>en</strong> zelfs e<strong>en</strong><br />
tweede kans) moet krijg<strong>en</strong>, waardoor selectie als iets overbodigs wordt gezi<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>spersoon aanstell<strong>en</strong> in de organisatie kan e<strong>en</strong> goede manier zijn om ervoor te<br />
zorg<strong>en</strong> dat alle medewerkers, inclusief de vrijwilligers, de kans krijg<strong>en</strong> om problem<strong>en</strong> te<br />
signaler<strong>en</strong> of te v<strong>en</strong>tiler<strong>en</strong>. De vertrouw<strong>en</strong>spersoon kan e<strong>en</strong> externe persoon zijn, maar<br />
ev<strong>en</strong>goed iemand van binn<strong>en</strong> de organisatie, op voorwaarde dat hij/zij daar toch e<strong>en</strong> zekere<br />
opleiding (of bijscholing) voor heeft gekreg<strong>en</strong> én toegankelijk <strong>en</strong> aanspreekbaar is voor<br />
iedere<strong>en</strong>.<br />
Ook binn<strong>en</strong> kleine ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> kan bijvoorbeeld e<strong>en</strong> bestuurslid die taak opnem<strong>en</strong>. Naar onze<br />
m<strong>en</strong>ing is het aanstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>spersoon ook nodig in kleine organisaties. Zoals<br />
eerder gezegd, houdt e<strong>en</strong> warme, gemoedelijke sfeer niet per definitie minder risico in op<br />
‘ontsporing<strong>en</strong>’, het maakt het meestal moeilijker op het probleem op e<strong>en</strong> degelijke, discrete<br />
manier aan te pakk<strong>en</strong>.<br />
4. Is het w<strong>en</strong>selijk dat vrijwilligers de mogelijkheid hebb<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> klacht neer te legg<strong>en</strong>?<br />
23 proc<strong>en</strong>t van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is de m<strong>en</strong>ing toegedaan dat er meer s<strong>en</strong>sibilisering moet zijn<br />
over het thema ‘<strong>ongepast</strong>’ <strong>gedrag</strong> in het vrijwilligerswerk, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> zelfde perc<strong>en</strong>tage is vrag<strong>en</strong>de<br />
partij voor de ontwikkeling van methodiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om met de thematiek om te gaan<br />
binn<strong>en</strong> de organisatie.<br />
Meer dan e<strong>en</strong> kwart van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> stelt dat elke organisatie e<strong>en</strong> procedure zou moet<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> of ontwikkel<strong>en</strong> om met problem<strong>en</strong> inzake ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’ om te gaan. Hierteg<strong>en</strong>over<br />
staat bijna 9 % die vind<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> extern meldpunt georganiseerd zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Ti<strong>en</strong> proc<strong>en</strong>t stelt dat de organisatie best wel weet hoe ze de thematiek aanpakt <strong>en</strong> hoe er mee<br />
om te spring<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> dikke proc<strong>en</strong>t minder geeft aan dat er thans al voldo<strong>en</strong>de kanal<strong>en</strong> bestaan<br />
met betrekking tot klacht<strong>en</strong>procedures. Er is dus op dit vlak ge<strong>en</strong> extra initiatief nodig.<br />
Uit de bijkom<strong>en</strong>de reacties leid<strong>en</strong> we af dat het mer<strong>en</strong>deel van de organisaties die de vrag<strong>en</strong>lijst<br />
invuld<strong>en</strong>, nog ge<strong>en</strong> negatieve ervaring<strong>en</strong> optek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in hun vrijwilligerspraktijk. Enkel<strong>en</strong> gev<strong>en</strong><br />
aan dat er zich al problem<strong>en</strong> steld<strong>en</strong>, die dat leidd<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> gesprek met de betreff<strong>en</strong>de<br />
vrijwilliger met meestal de exit uit de organisatie tot gevolg. E<strong>en</strong> organisatie geeft aan al e<strong>en</strong><br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
6
procedure uitgewerkt te hebb<strong>en</strong>, waarbij zowel de beroepskracht<strong>en</strong> geatt<strong>en</strong>deerd word<strong>en</strong> op de<br />
problematiek <strong>en</strong> op de manier waarop het binn<strong>en</strong> de organisatie aangepakt wordt.<br />
E<strong>en</strong> respond<strong>en</strong>t geeft aan dat e<strong>en</strong> procedure noodzakelijk is binn<strong>en</strong> de organisatie om gepast<br />
te kunn<strong>en</strong> reager<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> gestructureerde manier, die improvisatie <strong>en</strong> de problem<strong>en</strong> die<br />
daarbij kunn<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong>.<br />
In het algeme<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> organisaties dat e<strong>en</strong> goede opvolging <strong>en</strong> laagdrempeligheid naar e<strong>en</strong><br />
‘binn<strong>en</strong> de organisatie aan te sprek<strong>en</strong> persoon’ ess<strong>en</strong>tieel is om kort op de bal te spel<strong>en</strong>.<br />
De thematiek ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’ onder de aandacht br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> is voor heel wat organisaties<br />
belangrijk. Het geeft h<strong>en</strong> de kans om bij het onderwerp stil te staan <strong>en</strong> het beleid terzake te<br />
bepal<strong>en</strong>. Elke organisatie is daar vanzelfsprek<strong>en</strong>d autonoom in: de <strong>en</strong>e zal concluder<strong>en</strong> dat er<br />
meer op dit vlak di<strong>en</strong>t te gebeur<strong>en</strong>, andere organisaties kunn<strong>en</strong> het risico laag inschatt<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ge<strong>en</strong> directe behoefte voel<strong>en</strong> om stapp<strong>en</strong> te ondernem<strong>en</strong>.<br />
Uit de antwoord<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> we vast dat externe meldpunt<strong>en</strong> niet nodig zijn. Het lijkt ons als<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw ook beter dat er procedures <strong>en</strong> manier<strong>en</strong> zijn om alles<br />
wat te mak<strong>en</strong> heeft met het concrete managem<strong>en</strong>t van vrijwilligers binn<strong>en</strong> één bepaald<br />
verband, binn<strong>en</strong> dit verband te houd<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> grotere organisaties die meer middel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>skracht ter beschikking hebb<strong>en</strong>, is het e<strong>en</strong>voudiger om het intern te regel<strong>en</strong>, met aandacht<br />
voor formele procedures <strong>en</strong> process<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kleiner verband, of binn<strong>en</strong> feitelijke<br />
ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> valt dit wellicht al veel moeilijker, ook omwille van het feit dat niet alle roll<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
posities ev<strong>en</strong> scherp afgebak<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Ervaring<strong>en</strong> del<strong>en</strong>, del<strong>en</strong> van manier<strong>en</strong> van aanpak, instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> procedures is mogelijk wel<br />
e<strong>en</strong> taak die door het <strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw kan opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, alsook<br />
e<strong>en</strong> deel van de s<strong>en</strong>sibilisering <strong>en</strong> het aanreik<strong>en</strong> van middel<strong>en</strong> om de thematiek bespreekbaar<br />
te mak<strong>en</strong>, <strong>en</strong> mogelijk aan te pakk<strong>en</strong>. In het kader van de verdere ontwikkeling van<br />
www.succesvolvrijwillig<strong>en</strong>.be zal het aspect ‘omgaan met klacht<strong>en</strong>’ in e<strong>en</strong> apart deel word<strong>en</strong><br />
ontwikkeld.<br />
5. Welke activiteit<strong>en</strong> zijn binn<strong>en</strong> jullie organisatie als risicovol te beschouw<strong>en</strong> (op het gebied van<br />
ongew<strong>en</strong>st <strong>gedrag</strong>) of werk<strong>en</strong> jullie met doelgroep<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> mogelijk risico vorm<strong>en</strong>?<br />
Er kunn<strong>en</strong> heel wat activiteit<strong>en</strong> onder de noemer risicovol geplaatst word<strong>en</strong>, zo somm<strong>en</strong> onze<br />
respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de zak<strong>en</strong> op, zeker in het kader van individuele begeleiding van<br />
vrijwilligers, bijvoorbeeld:<br />
o tijd<strong>en</strong>s vakantiebegeleiding<br />
o tijd<strong>en</strong>s het ‘inslap<strong>en</strong>’<br />
o bij het bezoek<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> thuis<br />
o bij het zwemm<strong>en</strong> of andere sportactiviteit<strong>en</strong><br />
o begeleid<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap bij het bezoek aan het toilet<br />
o transport van minder mobiele m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
o activiteit<strong>en</strong> met jonger<strong>en</strong>, op speelplein<strong>en</strong>, in schol<strong>en</strong><br />
o ….<br />
Dan zijn er ook nog heel wat doelgroep<strong>en</strong> die als ‘kwetsbaar’ word<strong>en</strong> beschouwd, <strong>en</strong> door deze<br />
kwetsbaarheid mogelijke slachtoffers van gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>d <strong>gedrag</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, zoals:<br />
• patiënt<strong>en</strong>, (inclusief patiënt<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> palliatieve zorg)<br />
• person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verstandelijke beperking<br />
• (ex)psychiatrische patiënt<strong>en</strong><br />
• oudere person<strong>en</strong><br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
7
• minderjarig<strong>en</strong><br />
• kwetsbare vrijwilligers<br />
• ….<br />
Organisaties gev<strong>en</strong> ook aan dat er ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’ kan optred<strong>en</strong> als één van de<br />
medewerkers teveel gedronk<strong>en</strong> heeft, maar ook omdat er vaak grote druk <strong>en</strong> hoge<br />
verwachting<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gekoesterd teg<strong>en</strong>over vrijwilligers, waardoor gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> vervag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vrijwilligers slachtoffer word<strong>en</strong>.<br />
Het wordt ook als problematisch ervar<strong>en</strong> als bepaalde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hun ‘eig<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>’ niet k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> daardoor fysieker zijn in hun communicatie dan ander<strong>en</strong>.Dat kan zich uit<strong>en</strong> in<br />
handtastelijkhed<strong>en</strong>, maar ook in agressie.<br />
Tot slot wordt er ook op gewez<strong>en</strong> dat als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sief sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>, activiteit<strong>en</strong> plann<strong>en</strong>,<br />
sam<strong>en</strong> vergader<strong>en</strong>, etc… dat dit kan leid<strong>en</strong> tot het ontwikkel<strong>en</strong> van bijzondere persoonlijke<br />
relaties die mogelijk tot <strong>ongepast</strong> leid<strong>en</strong>.<br />
‘Na <strong>en</strong>kele ker<strong>en</strong> begon X wel heel dichtbij te kom<strong>en</strong>, omarmde, of stond zelfs soms tijd<strong>en</strong>s<br />
voor de vergadering achter mij om m’n schouders te masser<strong>en</strong>’….<br />
Oplijst<strong>en</strong> van mogelijke risico’s is al e<strong>en</strong> eerste stap om mogelijke problematische gebied<strong>en</strong> in<br />
kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel maatregel<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> om de risico’s zoveel mogelijk in te<br />
perk<strong>en</strong>. We constater<strong>en</strong> dat specifieke activiteit<strong>en</strong> risicovol kunn<strong>en</strong> zijn. Daarnaast richt het<br />
vrijwilligerswerk zich ook vaak tot specifieke, kwetsbare, doelgroep<strong>en</strong>. Vorming <strong>en</strong> opleiding van<br />
vrijwilligers kan e<strong>en</strong> hulpmiddel zijn om problem<strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong>. Er zijn ook heel wat<br />
organisaties die e<strong>en</strong> soort ‘erecode’ lat<strong>en</strong> ondertek<strong>en</strong><strong>en</strong> waarin opgesomd staat wat kan <strong>en</strong> wat<br />
niet kan.<br />
Er zijn bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> tal van kleine ingrep<strong>en</strong> mogelijk (m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> nooit alle<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> vrijwillig<strong>en</strong> in<br />
bepaalde cases) die op e<strong>en</strong> niet geforceerde manier mogelijk mak<strong>en</strong> dat de kans dat er iets<br />
verkeerds gebeurt, verkleint.<br />
6. Is ongew<strong>en</strong>st <strong>gedrag</strong> e<strong>en</strong> red<strong>en</strong> om op te tred<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de vrijwilliger binn<strong>en</strong> jullie<br />
organisatie?<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
8
De absolute minderheid (2,4%) van respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> geeft aan dat er niet gereageerd moet<br />
word<strong>en</strong>, want, zo stelt m<strong>en</strong>: ‘er is nood aan vrijwilligers’.<br />
De overgrote meerderheid vindt <strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong> e<strong>en</strong> legitieme red<strong>en</strong> om vrijwilligers aan de<br />
deur te zett<strong>en</strong>, gevolgd door het t<strong>en</strong> minste op de vingers tikk<strong>en</strong> van de vrijwilligers. 19 % van<br />
de organisaties voelt zich bereid e<strong>en</strong> klacht in te di<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Hoewel veel organisaties gelov<strong>en</strong> in de op<strong>en</strong>heid van het vrijwilligerswerk naar zoveel mogelijk<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> toe, is de tolerantiedrempel, als er iets gebeurt, klein.<br />
We d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat dit terecht is, maar vind<strong>en</strong> het ev<strong>en</strong>zeer belangrijk dat organisaties de meest<br />
aangewez<strong>en</strong> procedure ontwikkel<strong>en</strong>. Dat houdt in dat er toch e<strong>en</strong> zeker intern onderzoek moet<br />
gebeur<strong>en</strong> (als dat nog kan); er ook voldo<strong>en</strong>de ruimte moet zijn dat zowel ‘dader’ als ‘slachtoffer’<br />
wordt gehoord, al is het maar om valse beschuldiging<strong>en</strong>, overhaaste conclusies <strong>en</strong> dergelijke<br />
teg<strong>en</strong> te gaan.<br />
E<strong>en</strong> vingerwijzing mag ook nooit het eindpunt zijn, maar zou de organisatie moet<strong>en</strong> aanzett<strong>en</strong><br />
om verdere opvolging te voorzi<strong>en</strong>.<br />
7. Vrag<strong>en</strong> jullie op dit og<strong>en</strong>blik al e<strong>en</strong> USM2 aan de vrijwilligers?<br />
7 van de 56 respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> thans al effectief e<strong>en</strong> USM2 op, dit stemt overe<strong>en</strong> met 12,5 %<br />
van de ondervraagde organisaties.<br />
De organisaties do<strong>en</strong> dat omdat ze ge<strong>en</strong> risico’s will<strong>en</strong> lop<strong>en</strong>, of expliciet omdat ze hun<br />
doelgroep w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te bescherm<strong>en</strong>.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> de meeste organisaties van deze kleine groep dat al jaar <strong>en</strong> dag op, met<br />
uitzondering van e<strong>en</strong> organisatie die er pas rec<strong>en</strong>telijk meer startte. Het uittreksel wordt<br />
opgevraagd met als hoofdcriterium ‘de aard van de doelgroep <strong>en</strong>/of activiteit’. E<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
organisatie vraagt het altijd op uit principe.<br />
Het lijkt ook niet problematisch te zijn om e<strong>en</strong> USM2 op te vrag<strong>en</strong> aan de vrijwilligers, zij zi<strong>en</strong> er<br />
ge<strong>en</strong> grat<strong>en</strong> in <strong>en</strong> vind<strong>en</strong> het zelfs vaak vanzelfsprek<strong>en</strong>d. E<strong>en</strong> organisatie geeft aan dat zelfs<br />
e<strong>en</strong> niet blanco uittreksel niet per definitie e<strong>en</strong> p^robleem moet zijn voor inschakeling als<br />
vrijwilliger, maar dat gebeurt dan pas na e<strong>en</strong> lang gesprek.<br />
Wellicht, zo erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> bepaalde organisaties, doet de vraag bepaalde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> afhak<strong>en</strong>, zonder<br />
dat ze dat ev<strong>en</strong>wel op deze manier b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>.<br />
Opvall<strong>en</strong>d is dat de meeste van onze organisaties ge<strong>en</strong> USM2 opvrag<strong>en</strong> bij hun vrijwilligers. De<br />
organisaties die het reeds do<strong>en</strong>, do<strong>en</strong> dat op basis van e<strong>en</strong> geijkte procedure (het wordt aan<br />
iedere<strong>en</strong>, dus ook aan betaalde medewerkers) gevraagd, of omdat ze in het verled<strong>en</strong> al<br />
geconfronteerd werd<strong>en</strong> met problem<strong>en</strong> op dit terrein.<br />
Zoals eerder gezegd, is het aan elke organisatie om uit te mak<strong>en</strong> hoe <strong>en</strong> op basis van welke<br />
criteria vrijwilligers word<strong>en</strong> geselecteerd, zolang er ge<strong>en</strong> willekeur is <strong>en</strong> alle medewerkers op<br />
e<strong>en</strong> gelijkwaardige <strong>en</strong> respectvolle manier word<strong>en</strong> behandeld.<br />
8. Indi<strong>en</strong> jullie organisatie op dit og<strong>en</strong>blik ge<strong>en</strong> USM2 vraagt aan de vrijwilliger, wat is dan<br />
hiervan de red<strong>en</strong>?<br />
De meeste organisaties gev<strong>en</strong> hierbij aan dat ze, om de laagdrempeligheid van het<br />
vrijwilligerswerk te bewar<strong>en</strong>, ze ge<strong>en</strong> bijzondere eis<strong>en</strong> of vrag<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> aan hun vrijwilligers. Zij<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
9
vrez<strong>en</strong> m.a.w. dat het vrijwilligers afschrikt, dat het e<strong>en</strong> inbreuk is op de privacy van de<br />
vrijwilliger, dat het teveel aan administratie met zich br<strong>en</strong>gt of dat het koudweg ‘het gebrek aan<br />
vertrouw<strong>en</strong>’ t<strong>en</strong> opzichte van de vrijwilliger uitdrukt.<br />
Enkele organisaties gev<strong>en</strong> aan dat ze er in feite nog niet hebb<strong>en</strong> bij stilgestaan, dat het<br />
vrijwilligersbeleid nog niet volledig werd uitgetek<strong>en</strong>d, het nog niet besprok<strong>en</strong> werd op het niveau<br />
van de leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, of dat ze niet wist<strong>en</strong> of ze dit ook aan vrijwilligers mog<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong>.<br />
Andere organisaties gev<strong>en</strong> aan dat ze werk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> soort Gedragscode.<br />
Verschill<strong>en</strong>de organisaties stell<strong>en</strong> dat het opvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> USM2 niet nodig is, omdat m<strong>en</strong><br />
ofwel de vrijwilligers k<strong>en</strong>t, h<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong> wil gev<strong>en</strong> of dat m<strong>en</strong> de noodzaak ervan niet<br />
aanvoelt.<br />
Er zijn ook e<strong>en</strong> aantal organisaties zoek<strong>en</strong>de: heeft het zin <strong>en</strong> indi<strong>en</strong> wel moet het dan<br />
opgevraagd word<strong>en</strong> aan alle vrijwilligers of <strong>en</strong>kel aan dieg<strong>en</strong><strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> specifieke taak actief<br />
zijn. E<strong>en</strong> organisatie stelt dat ze het wel degelijk opvrag<strong>en</strong> maar dan bots<strong>en</strong> op het feit dat<br />
vrijwilligers er niet toe verplicht kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, of dat m<strong>en</strong> het wil invoer<strong>en</strong> maar de gehele<br />
aanpak nog wil uitwerk<strong>en</strong>.<br />
De organisaties die thans ge<strong>en</strong> USM2 opvrag<strong>en</strong>, ervar<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> zekere nood aan meer<br />
informatie over deze kwestie: waar zij argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van organisaties om het uittreksel wel op te<br />
vrag<strong>en</strong> hoe dat dan concreet in z’n werk gaat,…We kunn<strong>en</strong> ook zegg<strong>en</strong> dat er hier <strong>en</strong> daar wel<br />
iets beweegt want <strong>en</strong>kele organisaties overweg<strong>en</strong> om het opvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> USM2 op te<br />
vrag<strong>en</strong>, om het te besprek<strong>en</strong> op de vrijwilligersraad, etc…<br />
Het al dan niet opvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> USM2 blijft in de meeste gevall<strong>en</strong> de vrije keuze van de<br />
organisatie. Voor feitelijke ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> waar vooral, hoofdzakelijk of uitsluit<strong>en</strong>d vrijwilligers de<br />
di<strong>en</strong>st uitmak<strong>en</strong>, komt er e<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>d probleem of drempel bij, net omdat het vaak gaat om<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong>zelfde wijk of buurt, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die elkaar op andere fora geregeld teg<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />
De schroom om dan e<strong>en</strong> USM2 aan andere vrijwilligers te vrag<strong>en</strong>, is groot.<br />
9. Stel dat er in de organisatie e<strong>en</strong> vrijwilliger werd betrapt/buit<strong>en</strong>gezet omwille van <strong>ongepast</strong><br />
<strong>gedrag</strong>….<br />
Bestaat er dan e<strong>en</strong> specifieke procedure?<br />
30 van de 50 organisaties die op deze vraag reageerd<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> procedure uitgewerkt<br />
(60%). Organisaties die er zekere aandacht voor ontwikkel<strong>en</strong>, do<strong>en</strong> dat:<br />
- door opname van specifieke afsprak<strong>en</strong> in de vrijwilligersovere<strong>en</strong>komst of de<br />
<strong>gedrag</strong>scode (2 organisaties)<br />
- via e<strong>en</strong> gesprek met de betrokk<strong>en</strong> vrijwilliger (in 7 organisaties)<br />
- omdat ze e<strong>en</strong> procedure hebb<strong>en</strong> ontwikkeld<br />
o systeem van formele <strong>en</strong> informele waarschuwing<strong>en</strong><br />
o procedure uitgeschrev<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> ereakkoord, met aandacht voor de recht<strong>en</strong> van<br />
de verdediging<br />
o door de vrijwilliger contact op te lat<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> met daderhulp<br />
o na de klacht blijft de vrijwilliger geschorst tot de zaak is uitgespit<br />
Welke stapp<strong>en</strong> onderneem je dan, of wat is aan te rad<strong>en</strong>?<br />
De meeste organisaties kiez<strong>en</strong> voor het gesprek met de vrijwilliger in kwestie, <strong>en</strong> betrekk<strong>en</strong><br />
daar vaak de vrijwilligersverantwoordelijke, de directie <strong>en</strong> de raad van bestuur bij. Ess<strong>en</strong>tieel is<br />
dat m<strong>en</strong> poogt kort op de bal te spel<strong>en</strong>, zodat de vrijwilliger ook mete<strong>en</strong> weet waar hij/zij aan<br />
toe is.<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
10
De uiteindelijke conclusie na gesprekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> overleg kan uitlop<strong>en</strong> in het ‘bedank<strong>en</strong>’ van de<br />
vrijwilliger voor zijn/haar di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Enkele organisaties pog<strong>en</strong> ook het slachtoffer in de<br />
procedure te betrekk<strong>en</strong> door te pols<strong>en</strong> wat het slachtoffer verwacht <strong>en</strong> welke stapp<strong>en</strong> het<br />
ev<strong>en</strong>tueel wil zett<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> organisatie stelt expliciet klacht in te di<strong>en</strong><strong>en</strong>, ook al gaat het om e<strong>en</strong><br />
vrijwilliger. E<strong>en</strong> andere organisatie gaat over tot de sam<strong>en</strong>stelling van e<strong>en</strong> ‘onderzoeksteam’ om<br />
de ontvankelijkheid van de klacht te onderzoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> de juiste feit<strong>en</strong> te ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Op basis<br />
van hun gegev<strong>en</strong>s wordt dan e<strong>en</strong> oplossing voorgesteld.<br />
Elders in Europa wordt overwog<strong>en</strong> e<strong>en</strong> databank van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> aan te legg<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> blanco<br />
attest kunn<strong>en</strong> aflever<strong>en</strong>, zodat de organisatie de (kandidaat)vrijwilliger discreet kan check<strong>en</strong>. Is<br />
dat e<strong>en</strong> goed idee of verwerpelijk?<br />
Op deze vraag reageerd<strong>en</strong> 48 organisaties, waarvan er 36, ofwel 70 % teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale<br />
database zijn, omwille van <strong>en</strong>ig wantrouw<strong>en</strong> m.b.t. eig<strong>en</strong>lijk of oneig<strong>en</strong>lijk gebruik van de<br />
gegev<strong>en</strong>s. Het wordt ook gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vorm van wantrouw<strong>en</strong> vanuit de organisatie, e<strong>en</strong> vorm<br />
van bespioner<strong>en</strong> van de vrijwilligers, terwijl de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat er meer te bereik<strong>en</strong><br />
valt met degelijke gesprekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> op<strong>en</strong> communicatie met de vrijwilliger. Wie controle wil<br />
uitvoer<strong>en</strong> kan altijd aan de vrijwilliger e<strong>en</strong> USM2 vrag<strong>en</strong>.<br />
Veel organisaties gaan er prat op dat er voldo<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nis in huis hebb<strong>en</strong> om in te<br />
schatt<strong>en</strong> of de vrijwilliger al dan niet in het plaatje past <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel e<strong>en</strong> risico vormt.<br />
Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal organisaties dat vrijwilligers e<strong>en</strong> tweede kans moet<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>,<br />
zonder gestigmatiseerd te word<strong>en</strong>. Hierbij wordt gesteld dat het niet fair zou zijn m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ‘in<br />
stilte’ te check<strong>en</strong> zonder dat ze daarvan op de hoogte zijn.<br />
Dat neemt niet weg dat e<strong>en</strong> groep organisaties het ge<strong>en</strong> slecht idee vind<strong>en</strong>, omdat ze zelf met<br />
kwetsbare m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, of gewoon voor de eig<strong>en</strong> gemoedsrust. Er zijn er ook die het ronduit<br />
e<strong>en</strong> goed idee vind<strong>en</strong>.<br />
Zou er e<strong>en</strong> regeling moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> (K.B., wet,…) die e<strong>en</strong> verplichte aflevering van Uittreksels<br />
uit het strafregister mogelijk maakt voor het vrijwilligerswerk?<br />
De meerderheid van organisaties is teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verplichting (60%), maar sommige organisaties<br />
zi<strong>en</strong> er wel heil in, omdat het h<strong>en</strong>zelf e<strong>en</strong> legitimatie zou kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> USM2 op te<br />
vrag<strong>en</strong>, of om het in te voer<strong>en</strong>. Toch will<strong>en</strong> er ook heel wat organisaties niet wet<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
verplichting omdat ze twijfel<strong>en</strong> aan de effectiviteit ervan: je hebt het niet nodig voor alle soort<strong>en</strong><br />
activiteit<strong>en</strong> of voor alle vorm<strong>en</strong> van vrijwilligerswerk. Wanneer iets verplicht wordt, impliceert dat<br />
e<strong>en</strong> grotere druk op de organisatie <strong>en</strong> het afhandel<strong>en</strong> van administratieve formaliteit<strong>en</strong> terwijl<br />
dergelijke uittreksels <strong>en</strong>kel iets vertell<strong>en</strong> over het ‘verled<strong>en</strong>’, niets over wat er ev<strong>en</strong>tueel zou<br />
kunn<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong>.<br />
Verschill<strong>en</strong>de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan dat het aan de organisatie moet zijn om te bepal<strong>en</strong> of<br />
ze al dan niet e<strong>en</strong> USM2 opvrag<strong>en</strong>, afhankelijk van de eig<strong>en</strong> behoeft<strong>en</strong>.<br />
Hebb<strong>en</strong> jullie e<strong>en</strong> procedure om mogelijke slachtoffers te help<strong>en</strong> of te ondersteun<strong>en</strong>?<br />
40 % van de organisaties geeft aan dat voor het slachtoffer niets is voorzi<strong>en</strong>, In e<strong>en</strong> aantal<br />
organisaties kunn<strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong> aangegaan word<strong>en</strong>, zij pog<strong>en</strong> het dus vooral via interne<br />
kanal<strong>en</strong> op te loss<strong>en</strong>: met e<strong>en</strong> ombudspersoon, e<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>spersoon, de sociale<br />
hulpverl<strong>en</strong>ers <strong>en</strong>/of di<strong>en</strong>st binn<strong>en</strong> de organisatie. E<strong>en</strong> organisatie geeft aan e<strong>en</strong> interne<br />
klacht<strong>en</strong>procedure te hebb<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> andere werkt nauw sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tiemedewerker.<br />
Verschill<strong>en</strong>de organisaties gebruikt vooral externe kanal<strong>en</strong>, door bijvoorbeeld het slachtoffer te<br />
help<strong>en</strong> e<strong>en</strong> klacht neer te legg<strong>en</strong>, via doorverwijzing naar de di<strong>en</strong>st slachtofferhulp van het<br />
CAW, of door contact te legg<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>sartsc<strong>en</strong>trum.<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
11
De Waalse film die jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> ophef maakte: ‘c’est arrivé près de chez vous’, geeft in feite<br />
de ess<strong>en</strong>tie aan van de problematiek: dergelijke zak<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> elke organisatie, elke<br />
ver<strong>en</strong>iging, elk initiatief gebeur<strong>en</strong>. Als dergelijke zak<strong>en</strong> naar buit<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, zorgt dat telk<strong>en</strong>s<br />
voor e<strong>en</strong> mediastorm; het kan de organisatie of het vrijwilligerswerk in e<strong>en</strong> slecht daglicht<br />
stell<strong>en</strong>. Elk concreet geval leidt tot minst<strong>en</strong>s één slachtoffer. Dat is één persoon te veel.<br />
We will<strong>en</strong> noch vrijwilligersorganisaties, noch vrijwilligers bang mak<strong>en</strong>, wel s<strong>en</strong>sibiliser<strong>en</strong> voor<br />
de kwestie.<br />
Ev<strong>en</strong> praktisch<br />
Het thema ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’ komt meer <strong>en</strong> meer ter sprake. Ook binn<strong>en</strong> het vrijwilligerswerk.<br />
De vraag is hoe met dit soort heikele punt<strong>en</strong> omgegaan kan word<strong>en</strong>.<br />
Op de vraag van organisaties of zij e<strong>en</strong> USM2 mog<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we het volg<strong>en</strong>de<br />
antwoord<strong>en</strong>:<br />
Ja, de organisatie kan dat bij wijze van selectiecriterium lat<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong> aan de kandidaat<br />
vrijwilliger.<br />
Het ‘inburger<strong>en</strong>’ van deze praktijk is vooral van belang (cf. tekst omz<strong>en</strong>dbrief 095, februari<br />
2007, zie bijlage) in hetg eval de vrijwilliger ingeschakeld wordt tot e<strong>en</strong> activiteit die onder<br />
opvoeding, psycho-medische-sociale begeleiding, hulpverl<strong>en</strong>ing aan de jeugd,<br />
kinderbescherming, animatie of begeleiding van minderjarig<strong>en</strong> valt.<br />
Opgelet: als je e<strong>en</strong> USM2 aan kandidaat-vrijwilligers vraagt:<br />
- Vraag dat dan aan alle vrijwilligers die e<strong>en</strong> gelijkaardige activiteit uitvoer<strong>en</strong> (non<br />
discriminatie principe)<br />
- Bepaal duidelijk in de organisatie tot wat het al dan niet ton<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> USM2 kan leid<strong>en</strong>:<br />
niet aanvaard<strong>en</strong> van de vrijwilliger, toelat<strong>en</strong> onder voorwaard<strong>en</strong>,…<br />
- Je kan als organisatie NOOIT opeig<strong>en</strong> houtje dergelijk USM2 aanvrag<strong>en</strong>, de persoon in<br />
kwestie waarover het gaat di<strong>en</strong>t dit persoonlijk (of ev<strong>en</strong>tueel bij persoonlijke volmacht<br />
aan e<strong>en</strong> derde) zelf opvrag<strong>en</strong> bij de geme<strong>en</strong>te waarin m<strong>en</strong> gedomicilieerd is.<br />
- De kandidaat-vrijwilliger die e<strong>en</strong> USM2 moet aanvrag<strong>en</strong>, is niet verplicht dit te<br />
overhandig<strong>en</strong>. De organisatie kan het dus <strong>en</strong>kel inzi<strong>en</strong>. (bescherming van vertrouwelijke<br />
informatie <strong>en</strong> privacy)<br />
Heeft het zin om het opvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> USM2 in te voer<strong>en</strong>?<br />
Dat hangt van de activiteit <strong>en</strong> de werkwijze van de organisatie af. Indi<strong>en</strong> er met kwetsbare<br />
doelgroep<strong>en</strong> gewerkt wordt, kan het nuttig zijn om dit op te legg<strong>en</strong>, maar opgelet:<br />
- Wie nog nooit teg<strong>en</strong> de lamp liep voor bepaalde feit<strong>en</strong>, zal e<strong>en</strong> blanco USM2 kunn<strong>en</strong><br />
voorlegg<strong>en</strong>.<br />
- Wie jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> veroordeeld werd voor bepaalde feit<strong>en</strong>, biedt wellicht ge<strong>en</strong> blanco<br />
USM2 aan: de vraag stelt zich dan of je als organisatie e<strong>en</strong> ‘tweede’ kans geeft of niet.<br />
- Het beste is het opvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> USM2 op te nem<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> pakket maatregel<strong>en</strong> om<br />
mogelijk (seksueel) misbruik of <strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong> te vermijd<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> goede <strong>en</strong><br />
consequ<strong>en</strong>te opvolging van de vrijwilligers blijft e<strong>en</strong> must.<br />
Ess<strong>en</strong>tieel is dat als je van start gaat met de invoering van e<strong>en</strong> USM2 voor de vrijwilligers, dit<br />
best ook periodiek herhaald wordt. E<strong>en</strong> vrijwilliger kan op het og<strong>en</strong>blik van de start van het<br />
<strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t (nog niet) veroordeeld zijn voor strafbare feit<strong>en</strong>, maar e<strong>en</strong> maand of twee later wel.<br />
Kan de organisatie ‘aansprakelijk’ gesteld word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vrijwilliger zich bezondigt aan<br />
<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong> of seksueel misbruik, binn<strong>en</strong> het kader van het vrijwilligerswerk <strong>en</strong><br />
tijd<strong>en</strong>s het <strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t als vrijwilliger?<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
12
Mogelijk wel, dat hangt af van de context <strong>en</strong> de situatie. De organisatie is altijd in zekere mate<br />
verantwoordelijk voor de medewerkers die ingeschakeld zijn. Of dit effectief kan leid<strong>en</strong> tot<br />
aansprakelijkheidsstelling, hangt af van de feit<strong>en</strong>, de context <strong>en</strong> vanzelfsprek<strong>en</strong>d van het<br />
oordeel van e<strong>en</strong> rechter.<br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tiebeleid.<br />
Er bestaan tal van e<strong>en</strong>voudige ingrep<strong>en</strong> om het risico op (seksueel) misbruik of <strong>ongepast</strong><br />
<strong>gedrag</strong> in te perk<strong>en</strong>:<br />
- Door vrijwilligers ge<strong>en</strong> kans te lat<strong>en</strong> zich alle<strong>en</strong> met de doelgroep of met e<strong>en</strong> deel van de<br />
doelgroep op te houd<strong>en</strong>.<br />
- Door ervoor te zorg<strong>en</strong> dat bepaalde activiteit<strong>en</strong> (douch<strong>en</strong>, sam<strong>en</strong> gaan sport<strong>en</strong>,<br />
knutselmiddag<strong>en</strong>,…) door verschill<strong>en</strong>de person<strong>en</strong> opgevolgd word<strong>en</strong>.<br />
- Door het onderwerp bespreekbaar te mak<strong>en</strong>, <strong>en</strong> er tijd<strong>en</strong>s gesprekk<strong>en</strong> met vrijwilligers<br />
(intervisies, etc…) e<strong>en</strong> aandachtspunt van te mak<strong>en</strong>, <strong>en</strong> in de praktijk e<strong>en</strong> beleid op te<br />
zett<strong>en</strong> dat weinig of ge<strong>en</strong> tolerantie toelaat teg<strong>en</strong>over elke vorm van <strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>.<br />
- Door vorming <strong>en</strong> training aan te bied<strong>en</strong>.<br />
- Voor organisaties die met e<strong>en</strong> vormingsverantwoordelijke werk<strong>en</strong>: neem geregeld deel<br />
aan de activiteit<strong>en</strong> zodat je je voelspriet<strong>en</strong> kan uitstek<strong>en</strong>.<br />
Overdijf niet<br />
Met vrijwilligers werk<strong>en</strong>, betek<strong>en</strong>t vertrouw<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong> durv<strong>en</strong> sch<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Je kan niet<br />
voortdur<strong>en</strong>d achter vrijwilligers spok<strong>en</strong> om te zi<strong>en</strong> of ze al dan niet in de ‘pas’ lop<strong>en</strong>,<br />
achterdochtig zijn omdat ze iets verkeerds zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Goed ondersteun<strong>en</strong>,<br />
begeleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> opvolg<strong>en</strong> van alle activiteit<strong>en</strong> zijn naar onze m<strong>en</strong>ing van groter belang, dan het<br />
installer<strong>en</strong> van formele procedures die mogelijk wat hinderlijk zijn, maar ev<strong>en</strong>zeer het risico op<br />
e<strong>en</strong> vals gevoel van zekerheid ontwikkel<strong>en</strong>.<br />
Wees niet naïef<br />
Natuurlijk mag je niet achter elke (kandidaat)vrijwilliger ding<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong> die er niet bestaan. Toch<br />
is het ev<strong>en</strong>min goed om de vrijwilliger te ‘verheerlijk<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> er vanuit te gaan dat ze ‘witte ridders’<br />
zijn die all<strong>en</strong> het hart op de juiste plaats hebb<strong>en</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong> uit binn<strong>en</strong>-<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land ton<strong>en</strong><br />
aan dat sommige m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> (e<strong>en</strong> absolute minderheid) verborg<strong>en</strong> motiev<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, op zoek<br />
gaan naar e<strong>en</strong> gemakkelijke toegang tot pot<strong>en</strong>tiële slachtoffers. Het is ook niet omdat m<strong>en</strong><br />
iemand al jar<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t, dat die persoon per definitie niets kan misdo<strong>en</strong>. Ook al is de<br />
sam<strong>en</strong>werking plezant <strong>en</strong> gebaseerd op vertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> vri<strong>en</strong>dschap, bewaar telk<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> portie<br />
zakelijkheid: de organisatie moet immers ingrijp<strong>en</strong> als het misloopt.<br />
En als het gebeurt?<br />
Dan zou het goed zijn dat de organisatie e<strong>en</strong> sc<strong>en</strong>ario heeft dat ze kan toepass<strong>en</strong>.<br />
Paniekvoetbal is uit d<strong>en</strong> boze, e<strong>en</strong> rustig crisismanagem<strong>en</strong>t ess<strong>en</strong>tieel. Vermijd absoluut dat<br />
andere medewerkers, vrijwillig of niet, led<strong>en</strong>, etc… hun kijk op de zaak beginn<strong>en</strong> uit te<br />
bazuin<strong>en</strong>. Het schaadt de organisatie, druist in teg<strong>en</strong> het vermoed<strong>en</strong> van onschuld <strong>en</strong> doet<br />
meer kwaad dan goed.<br />
Kortom, e<strong>en</strong> plan van aanpak uitd<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitwerk<strong>en</strong>, is zeker nuttig.<br />
Meer wet<strong>en</strong> meer lez<strong>en</strong>:<br />
1. Veilig <strong>Vrijwilligerswerk</strong>. Beter omgaan met risico’s in het vrijwilligerswerk, <strong>Vlaams</strong><br />
<strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw, 2009, Politeia<br />
2. Handleiding voor sportclubs. Wat met seksueel overschrijd<strong>en</strong>d <strong>gedrag</strong>, <strong>Vlaams</strong>e<br />
Sportfederatie, www.vsf.be<br />
3. Vlagg<strong>en</strong>systeem; S<strong>en</strong>soa, www.s<strong>en</strong>soa.be<br />
4. (N)iets mis mee. Omgaan met seksueel getinte situaties met het vlagg<strong>en</strong>systeem.<br />
<strong>Steunpunt</strong> Jeugd/S<strong>en</strong>soa, www.steunpuntjeugd.be<br />
5. Omz<strong>en</strong>dbrief nr. 095, 2 februari 2007 (Uiteksels uit het strafregister)<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
13
6. Werkmap project ‘In Veilige Hand<strong>en</strong>’, Movisie, Nederland (te raadpleg<strong>en</strong> in de bib van<br />
het <strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw)<br />
7. Project In Veilige hand<strong>en</strong>: www.inveiligehand<strong>en</strong>.nl<br />
<strong>Vlaams</strong> <strong>Steunpunt</strong> <strong>Vrijwilligerswerk</strong> vzw<br />
Dossier ‘<strong>ongepast</strong> <strong>gedrag</strong>’<br />
September 2012<br />
14