Opheusden, v1 - Hendrica Maria Heijungs en haar vader Henrich ...

5-19 Eindnoten H. 5
en trouwt in Arnhem (akte 3) 10 februari 1814 met Joanna Martina van Brienen, dienstmeid in Arnhem, geb. Lakemond,
ged. Indoornik (RK) 27 maart 1791 (haar doopinschrijving noemt als geboorteplaats Lakemond en geen
Opheusden zoals haar trouwakte beweert!), overl. na 1850, d.v. Marten van Brienen en Joanna Ortsen. Het laat zich
denken dat de grond oorspronkelijk in bezit was van de familie Van Brienen.
33 Willem van Brink is zoon van Arien van Brink x Yda Jager (VI,c).
34 BS Kesteren 1825, overlijdens, akte 12.
35 BS Rotterdam, geboorten 1815, akte 29, Johannes de Vletter, geb. Rotterdam 6 januari 1815, z.v. Willem de Vletter,
zeilenmakersknecht en Geertrui Forree.
36 Met dank aan het transcript van Gihonbron, blz. 4 e.v.
37 Men kan zich werkelijk afvragen of deze plechtstatige woorden wel uitgesproken zijn op het moment van de grote
paniek die op dat moment ontstond.
38 Jan Willem Arendts, wethouder en steenfabrikant, geb. Utrecht 1 october 1814, overl 1902, tr. Kesteren 17 december
1840 met Gerrigje Pallada, geb. Vreeswijk 9 augustus 1808 (weduwe van Hendrik Breunis van Gendt de Leeuw,
overl. Kesteren 25 augustus 1834, een der oprichter van de steenfabriek). Wonen in 1829 in Opheusden. Zie RAR,
toegang 0926 gemeentebestuur Kesteren, inv. 740 bevolkingsregister, wijk Opheusden, nr. 194.
39 Derk Wevers, geb. Opheusden 5 maart 1827, de toekomstige zwager van Marinus Jager.
40 Herdenk, blz. 27 e.v.
41 BS Kesteren 1838, overlijdens, akte 4. Overleden Arien van de Waard in huis nr. 47 te Kesteren.
42 Kuiper, blz. 683 e.v.
43 BS Heteren 1835, geboorten, akte 15.
44 In 1811 werd in Nederland onder Franse overheersing de nationale dienstplicht ingevoerd: de conscriptie. Nadat in
1813 de onafhankelijkheid uitgeroepen was, werd het Reglement van Algemene Volkswapening, Landstorm en
Landmilitie vastgesteld. De Nederlandse strijdmacht werd samengesteld uit een Landstorm (verdediging van de eigen
omgeving) en een Landmilitie (verdediging van het vaderland). Voor buitenlandse acties kon de "armee" ingezet
worden. Hierin konden ook buitenlanders dienst nemen. Op lokaal niveau opereerde tot 1901 de schutterij, na die
datum werd deze vervangen door de landweer.
De grondwet van 1814 bracht een reorganisatie binnen de strijdkrachten. Op elke 100 inwoners zou voortaan één
militielid worden aangewezen. Nederland werd daarvoor verdeeld in militiedistricten. Ieder militiedistrict was
opgedeeld in tien kantons. Het lukte vaak niet binnen één kanton genoeg vrijwilligers te vinden voor de militie. Het
aantal recruten werd in dat geval aangevuld met lotelingen. Op 27 februari 1815 verscheen de eerste militiewet. De
landmilitie heette nu Nationale Militie en bestond uit ongehuwde mannen tussen de 18 en 22 jaar die vrijwillig in dienst
gingen. Ook de Nationale Militie moest door loting op volle sterkte gebracht worden.
De dienstplicht bedroeg in de jaren tachtig van de 19 de eeuw vijf jaar. De lichtingen van 1882 en 1883 waren zes jaar
dienstplichtig. Vanaf de lichting van 1884 was die tijd zeven jaar. Deze diensttijd hield in dat de mannen zo’n één tot
anderhalf jaar werkelijk in dienst waren, na die tijd gingen zij met groot verlof en moesten daarna nog zo’n twee keer
een week of vijf tot zes op herhaling.
Of je in dienst moest, werd beslist door het lot. De loting vond per gemeente plaats in de hoofdplaats van het kanton.
Dit lotingssysteem bleef bestaan tot 1938. Een klein deel van de militieplichtigen nam vrijwillig dienst, een ander deel
kreeg vrijstelling en de overgebleven mannen werden door het lot aangewezen. Een laatste mogelijkheid om niet
daadwerkelijk in dienst te moeten, was iemand anders in plaats te laten gaan. Dit kon tot 1898. Na die datum werd de
dienstplicht persoonlijk.
Vervanging kon op twee manieren. Ten eerste door een nummerverwisselaar. Dit was een uitgelotene uit dezelfde
lichting. Daarnaast kon je een plaatsvervanger ofwel remplaçant aanwijzen. Deze man had niet aan de loting
deelgenomen en nam vrijwillig dienst. Van de plaatsvervanging moest een notariële akte opgesteld worden. Een
plaatsvervanger of een nummerverwisselaar kreeg je niet voor niets. Er moest een flink bedrag neergeteld worden.
Het stellen van een plaatsvervanger leverde een vrijstelling op "wegens broederdienst" voor de opvolgende broer. Dit
gold niet voor een nummerverwisselaar. Maar voor de plaatsvervanger zélf gold níet dat zijn broer vrijgesteld werd,
maar voor de broer van de nummerverwisselaar weer wel. Daarom vroeg een plaatsvervanger veel meer geld voor
zijn diensten.
45 Kerkarchief Ned. Herv. kerk Opheusden. Lidmatenboek aanvangend anno 1835, blz. 69.
46 Men leidt dat af aan het aantal belijdenissen: 1840-50 De Jongh van Arkel 83 belijdenissen, 1850-60 Felix, Van Herwaarden,
Knap en Den Boer 200 belijdenissen.
47 RAR, toegang 0926 gemeentebestuur Kesteren, inv. 743 bevolkingsregister 1849-59, wijk Opheusden, huis nr. 2. In
Overasselt wordt Marinus Jager overigens niet gevonden.
48 BS Kesteren 1859, huwelijks aankondigingen en afkondigingen, akte 40.
49 BS Kesteren 1859, huwelijks aankondigingen en afkondigingen, akte 42 en 44.
50 Willem Pieter van der Zande, geb. Kesteren 13 juni 1800, overl. Kesteren 11 maart 1882, z.v. Gerrit van der Zande en
Johanna Maria Compagne. Hij was getrouwd met Mechteld van Doorn en burgemeester van oktober 1830 tot februari
1880. Gerrit van der Zande was hiervoor burgemeester. Mechteld, geb. Kesteren 24 januari 1807, is d.v. Jan van
Doorn en Anna Catharina van den Brink.
51 Misschien gebruikte het gemeentebestuur het ambtshuis te Kesteren, destijds een bekende herberg waar voorheen
het ommegaande gericht logeerde, voor vergaderingen en trouwerijen.
52 Omstreeks 1883 is de bestuurszetel van de gemeente Kesteren verplaatst naar Opheusden. Dit gebeurde op verzoek
van de toenmalige burgemeester Willem Carel Tack. Dit had te maken met de onrust in Opheusden door de kerkelijke
afscheidingen die in die periode veel aandacht vergden.
53 Notaris mr. Elias Dutry van Haeften (geb. Haeften 14 mei 1831, overl. Haeften 17 juli 1877). Mogelijk is deze notaris
voor Klaas Jager te jong, van te chique komaf en te ontoegankelijk. Elias is getrouwd met de al even chique jonkvrouwe
Charlotte Françoise Philippine Frederique de Mey van Streefkerk, geb. te Lienden (huis Kermestein) 8 juli
1831.
54 De onenigheden krijgen ruim 20 jaar later een vervolg. De kwestie begint met zeggenschap over het kerkgebouw,
vervolgens over de kerkgoederen en eindigt met kerkscheuring in 1888. Zie Herdenk, blz. 63 met eindnoten. In de
aanloop naar de kerkscheuring zijn twee kinderen van Klaas Jager (VIIIa) betrokken. Zij zitten in het kamp van de
rechtzinnige Wouter Geurts Azn. Wouter Geurts is sigarenfabrikant die boerderij de Tol aan de Dalwagenseweg