Catalogus cultuurhistorische inventarisatie gemeente Bergeijk

Catalogus
Cultuurhistorische Inventarisatie
Erfgoedkaart Bergeijk
Bijlage behorende bij het rapport:
Kempisch erfgoed in beeld.
Een regionale erfgoedkaart voor de Kempen- en A2 gemeenten Bergeijk, Bladel,
Eersel, Oirschot, Reusel-De Mierden, Waalre, Valkenswaard, Cranendonck en
Heeze-Leende
1

Inhoud
Uitleg erfgoedkaart en leeswijzer 3
1. Inventarisatie fysieke landschap – Bergeijk 5
1.1. Algemeen 5
1.2. De kaart voor Bergeijk 5
1.3. Werkwijze bij het maken van het fysieke landschap 7
1.4. De kaart van het fysieke landschap 12
Thema: 1 Lage zandgronden 12
Thema: 2 Lage dekzandruggen 12
Thema: 3 Hoge dekzandruggen 12
Thema: 4 Duinen en stuifkoppen 13
Thema: 5 Laagte op het Hoge 15
Thema: 6 Dalen op het Hoge 16
Thema: 7 Beken 18
Thema: 8 Moeren op het Hoge 21
Thema: 9 Heide 25
Thema 10 is vervallen
Thema: 11 Restbossen 27
2. Inventarisatie historisch landschap – Bergeijk 30
2.1 Algemeen 30
2.2. Thema‟s 37
Thema: 12 Oude infrastructuur 37
Thema: 13 Doorgaande wegen 39
Thema: 14 Lokale wegen 47
Thema: 15 Gegraven waterlopen 56
Thema: 16 Molens 61
Thema: 17 Gehuchten 70
Thema: 18 Heerlijkheden 81
Thema: 19 Landgoederen 90
Thema: 20 Bosbouw 96
Thema: 21 De oude Akkers 97
Thema: 22 Ontginningen 109
Thema: 23 De beemden 116
Thema: 24 Bestuurlijk 121
Thema: 25 Militair 133
Thema: 26 Kerkelijk 137
Thema: 27 Meubilair 167
Thema: 28 Grondstofwinning 194
Thema: 29 Industrieel 203
Thema: 30 Woonwijken 212
Thema: 31 Historische (steden)bouwkunst 213
3. Inventarisatie archeologisch landschap - Bergeijk 240
Thema: 32 Bewoning 240
Thema: 33 Cultus/heiligdom 297
Thema: 34 Begraving 302
Thema: 35 Infrastructuur 337
Thema: 36 Agrarische productie 341
Thema: 37 Grondstofwinning 347
Thema: 38 Industrie en nijverheid 348
Thema: 39 Depot 352
Thema: 40 Onbekend 357
Bibliografie Bergeijk 426
: Exacte locatie onbekend.
2

Uitleg erfgoedkaart en leeswijzer
In deze catalogus worden de resultaten van de inventarisatie van de erfgoedkaart van Bergeijk
beschreven. De erfgoedkaart is een GIS-kaart met een groot aantal lagen, die grofweg zijn ingedeeld
naar landschap, historie en archeologie. Binnen deze hoofdindeling zijn de geinventariseerde gegevens
verder onderverdeeld naar thema en naar type gebied of object (ofwel subthema genoemd). Bij ieder
thema en subthema wordt een korte toelichting gegeven. Daarop volgt de inventarisatie van objecten en
gebieden, geordend per thema en subthema. Elk object of gebied bezit een eigen “Uniek nummer” dat
als volgt is opgebouwd: gemeentenummer.themanummer.subthemanummer.volgnummer (bijv.
1.14.4.085).
Alle objecten en gebieden zijn in de beschrijving van deze catalogus genummerd en deze nummers
komen als oproepbare labels op de erfgoedkaart terug, voorafgegaan door het subthemanummer, het
thema-nummer en het gemeentenummer. Vanaf de kaart kan een object dus snel worden
teruggevonden. De beschrijving van ieder object geeft minimaal een identificatie, vaak een korte
beschrijving en soms een uitvoerige behandeling. In een aantal gevallen wordt (via de voetnoten) naar
verdere literatuur verwezen. Voor het overige wordt stilzwijgend verwezen naar het informatiesysteem
van het regionaal archief, waarmee op adres zowel literatuur als afbeeldingen gevonden kunnen
worden.
In principe krijgt ieder thema één laag, maar als daarbij meerdere dimensies (punt, lijn, vlak) betrokken
zijn, zijn het even zovele kaartlagen. Als die lagen met oplopend nummer gestapeld worden en binnen
ieder thema de punten boven de lijnen en die boven de vlakken, wordt in de meeste gevallen een goed
beeld verkregen. Wel is het zo dat het beeld bij kleinere schalen snel erg vol loopt. Het is dan zaak
enkele lagen "uit" te zetten. Al deze lagen worden het best bekeken op de ondergrond van de
reconstructie van het fysieke landschap.
In hoofdstuk 1 wordt de reconstructie van het natuurlijk landschap in Bergeijk beschreven voordat de
middeleeuwse mens daarin grote ingrepen deed. Deze lagen zijn genummerd thema 1 tot en met 11. In
hoofdstuk 2 wordt een reconstructie van het historische landschap in Bergeijk beschreven, zoals dat
onder invloed van de mens tot stand kwam. Deze groep omvat de lagen 12 tot en met 31. Naast
veranderingen in het landschap na 1830 is ook de uitgroei van de dorpen en de industrialisatie hier in
meegenomen. Diverse (sub)thema‟s kunnen in de toekomst nog verder uitgewerkt worden, waaronder
bijvoorbeeld de wegen en groenstructuren. Er kunnen zich echter ook nieuwe thema‟s voordoen of
thema‟s die nu nog niet aan de orde zijn gekomen, waaronder het immateriële erfgoed zoals tradities en
voorwerpen. De catalogus is dan ook zo opgezet dat het systeem makkelijk aan te vullen is, mocht dat
nodig zijn. In hoofdstuk 3 wordt tot slot het archeologisch (niet-zichtbare) erfgoed beschreven, in de
thema‟s 32 tot en met 40.
De volgende pagina geeft een totaal overzicht van alle mogelijk voorkomende thema‟s en subthema‟s
in de Kempen.
3

Thema’s en subthema’s die voor de A2 en de Kempengemeenten van toepassing (kunnen) zijn:
Thematische indeling fysisch landschap (thema 10 is vervallen)
01 Lage zandgronden 02 Lage dekzandruggen 03 Hoge dekzandruggen
04 Duinen en
stuifkoppen 05 Laagte op het Hoge 06 Dalen op het Hoge 07 Beken 08 Moeren op het Hoge 09 Hei 11 Restbossen
1. Lage zandgronden 2. Lage dekzandruggen 3. Hoge dekzandruggen 1. Akkerrandwal 1. Pingo-ruïne 1. Dal 1. Beekloop 1. Ven 1. Hei in 1840 1. Restbos
2. Duin 2. Andere laagte 2. Rijt 2. Oude meander 2. Moeras 2. Hei in 1900 2. Ecologisch oud bos
3. Kamduinen 3. Overstromingsgebied 3. Veengebied, actueel 3. Hei in 1930
4. Uitblazingslaagte 4. Veengebied, verdwenen 4. Hei in 1950
5. Fort 5. Wijstgronden
Thematische indeling historisch landschap
12 Oude infrastructuur 13 Doorgaande wegen 14 Lokale wegen
15 Gegraven
waterlopen 16 Molens 17 Gehuchten 18 Heerlijkheden 19 Landgoederen 20 Bosbouw 21 Oude akkers
1. Pre-historische wegen 1. Doorgaande weg 1. lokale weg 1. Kanaal 1. Windmolen 1. Groot dorp 1. Kasteel 1. Gracht 1. 1500-1750 1. Akkerwal
2. Romeinse wegen 2. Halte 2 Voorde / brug 2. Molenloop 2. Watermolen 2. Klein dorp 2. Hoofdhoeve 2. Herberg 2. 1750-1850 2. Besloten akker
3. Voorde 3. Oude rijksweg 3. Sloot 3. Rosmolen 3. Groot gehucht 3. Hoeve 3. Hoeve 3. 1850-1900 3. Open akker
4. Middeleeuwse hoofdweg 4. Railweg 4. Haven 4. Torenmolen 4. Klein gehucht 4. Heerlijkheidsgebied 4. Klooster 4. 1900-1930 4. Steilrand
5. Trekpad 5. Gracht 5. Motormolen 5. Huizengroep 5. Relatie 5. Laan
6. Veer 6. Sluis 6. Molenbiotoop 6. Verspr aan str 6. Voorhof 6. Landgoedgebied
7. voorde / brug 7. Molenberg 7. Compact aan str 7. Kasteelboerderij 7. Landhuis
8. Plein 8. Molenwiel 8. Verspreid 8. Omgrachte hoeve
9. Poort 9. Molenvloed 9. Ontginningsstructuur
10. Spoorbrug 10. Watervluchtmolen 10. Zichtlijn
11. Tol(huis) 11. Water- en windmolen 11. Park
12. Holle weg 12. Tuin
13. Jaagpad 13. Vijver
14. Grenspost 14. Villa
15. Laanbeplanting 15. Wal
16. Overig
22 Ontginningssystemen 23 De beemden 24 Bestuurlijk 25 Militair 26 Kerkelijk 27 Meubilair 28 Grondstofwinning 29 Industrieel 30 Woonwijk 31 Historische bouwkunst
1. Veenontginning 1. Bocht 1. Galg 1. Begraafplaats 1. Kerk 1. Bijzondere boom 1. Boerenkuil 1. Arbeiderswoning 1. Arbeidersbuurt 1. Woonhuis
2. Beekdalontginning 2. Dijk 2. Gemeynte 2. Blokhuis 2. Begraafplaats 2. Fontein 2. Peelbaan 2. Brouwerij 2. Company-town 2. Boerderij
3. Bosontginning 3. Dijkputten 3. Gevangenis 3. Boerenschans 3. Calvarieberg 3. Gedenkteken 3. Turfhok 3. Directeurswoning 3. Lintbebouwing 3. Villa
4. Heideontginning 4. Dijksloot 4. Grensmarkering 4. Fort 4. Graf 4. Hek 4. Turfvaart 4. Fabrieksgebouw 4. Stationswijk 4. 5. Cafe Woonhuis met
5. Populierenlandschap 5. Eendenkooi 5. Raadhuis 5. Kazemat 5. Heiligenbeeld 5. Kinderkolonie 5. Moerput 5. Fabrieksterrein 5. Tuinwijk
bedrijfsruimte
6. Streepjesverkaveling 6. Hek 6. Rechtbank 6. Linie 6. Kapel 6. Poel 6. Uitgelaagd perceel 6. Gezondheidszorg 6. Villawijk 6. Bakhuis
7. Voorpootstrook 7. Hooiland 7. Schepenbank 7. Militair complex 7. Kapelleke 7. Pomp 7. Zandwinput 7. Hoge schoorsteen 7. Wederopbouwwijk 7. Schuur/bijgebouw
8. Zandontginning 8. Keetveld 8. Vrijheid 8. Militair oefenterrein 8. Klooster 8. Schaapskooi 8. Stuifzandwinning 8. Hopeest 8. Woonwijk 8. Koetshuis
9. Ruilverkaveling 9. Schouwsloot 9. Diversen 9. Schans 9. Kloosterterrein 9. School 9. Leemput 9. Kantorenpark 9. Varia
10. Sluis 10. Schietveld/berg 10. Kruiseik 10. Sportterrein 10. Steenoven 10. Klokkengieter
11. Wiel 11. Schijnboot 11. Kruisweg 11. Straatmeubilair 11. Droogloodsen 11. Leerlooierij
12. Vloeiweiden 12. Schootsveld 12. Lourdesgrot 12. Ven 12. Waterputtenweg 12. Loods/pakhuis
13. Tankgracht 13. Pastorie 13. Ziekenhuis 13. Pompgebouw 13. Onderwijs
14. Vesting 14. Patronaat 14. Verhalen 14. Watertoren 14. Pottenbakkerij
15. Vliegveld 15. Religieus groen 15. Gasthuis/armenhuis 15. Visvijvers 15. Smidse
16. Oefenlokaal 16. Schuilkerk 16. Kiosk 16. Vismarkt 16. Vlasrootput
17. Landweer 17. Seminarie 17. Waterput 17. Turfwinning 17. Weverij
18. Wal 18. Stokske 18. Bank
19. Wegkruis 19. Winkel
20. Mirakelkuil 20. Gemeenschapshuis
21. Luihuis 21. Herberg
22. Hotel/restaurant
Thematische indeling archeologisch landschap
32 Bewoning (inclusief
verdediging) 33 Religie 34 Begraving 35 Infrastructuur
36 Agrarische productie en
voedselvoorziening 37 Grondstofwinning 38 Industrie en nijverheid 39 Depot 40 Onbekend
1. Romeinse villa 1. Kerk 1. Grafheuvel 1. Weg 1. Akker/(moes)tuin 1. Kleiwinning 1 Metaalbewerking 1. Depot 1. Onbepaald
2. Kasteel 2. Kapel 2. Grafheuvelveld 2. Brug/voorde 2. Celtic Field 2. IJzerertswinning 2 Pottenbakkerij 2. Muntvondst
3 Kamp 3. Klooster 3. Urnenveld 3. Veekraal/ schaapskooi 3. Turfwinning 3 Steen/ pannenbakkerij
4 Schans 4. (Vlak)graf 3. Percelering/ verkaveling
4 Vuursteenbewerking
5 Wal/omwalling 4. Cultusplaats/ heiligdom/tempel 5. Grafveld 5 (Houts)koolbranderij
6 Nederzetting 6. Kerkhof 6 Leerlooierij
7 Borg/Stins/Versterkt huis 7. Rijengrafveld 7 Bierbrouwerij
8 Moated site 8. Onbepaald 8 (Water)molen
9 Landweer
10 Onbepaald
9 Onbepaald
4

1. Inventarisatie fysieke landschap – Bergeijk
K.A.H.W. Leenders
1.1. Algemeen
Op de kaart van het fysieke landschap wordt weergegeven hoe het landschap gestructureerd was eer
de mens daar gericht belangrijke wijzigingen in aanbracht. Deze kaart is vooral van belang voor het
inschatten van archeologische potenties en als basis voor de historisch-geografische ontwikkeling.
Met een historisch-landschappelijke analyse is het ook mogelijk om de huidige verstedelijkte
gebieden in de regio qua bodem te inventariseren. Voor die bewerking wordt uitgegaan van de oude
topografie en de samenhang tussen landschappelijke structuren uit 1838 met geomorfologische en
bodemkenmerken, zoals die juist buiten het stedelijke gebied aanwezig zijn. Verdere verfijning kan
worden verkregen door gebruik te maken van de digitale hoogtegegevens. Omdat echter de mens in
het landschap altijd al aan het werk is geweest, zowel door directe ingrepen als door gevolgen van
ingrepen elders kan bij het tekenen van de historisch-landschappelijke kaart onmogelijk een vast
jaartal aangehouden worden.
De kaart van het fysieke landschap vertoont meerder legenda-eenheden, genummerd 01 tot en met
08. De afzonderlijke kaartelementen binnen iedere legenda-eenheid worden beschreven. Op de kaart
verschijnt (na aanklikken) een samengesteld nummer: een combinatie van legenda-eenheid en
kaartelementnummer.
1.2. De kaart voor Bergeijk
Geomorfologische kaart 1:50.000
Bodemkaart 1:50.000
AHN: Actueel Hoogtebestand Nederland (2004, per 5 meter een meting)
Kadastrale minuutplans Bergeijk (1828?), Riethoven (1828), Westerhoven (1828?) en Luyksgestel
(1828?)
Topografische kaart 1:50.000 (1837-38 verkleining van 1:25.000)
Topografische kaart 1:25.000 (1867, deels 1837-1838)
Topografische kaart 1:25.000 (ca 1900)
TOP10-vectorkaart (2008?)
Meierijkaart Verhees (1794)
De relatieve hoogtekaart
Ten behoeve van het opstellen van de kaart van het fysieke landschap is een relatieve hoogtekaart
vervaardigd, uitgaande van de AHN-gegevens.
De AHN heeft op het platteland de gebouwen weggefilterd, maar in woonkernen groter dan 100
hectare niet. Daar zien we dus ook de hoogte van de gebouwen en daar zijn we niet in
geïnteresseerd. De eerste bewerking bestond er daarom uit om die gebouwen alsnog uit te filteren.
Daartoe is van ieder vierkant van 25 hoogtemetingen de laagste waarde toegekend aan het middelste
meetpunt. De meeste huizen verdwijnen zo, maar grote gebouwen blijven zichtbaar. Die meetpunten
zijn gewoon weggelaten (“no data”). Het resultaat is dat de terreinen van de grote woonkernen nu een
hoogtebeeld tonen dat aansluit bij dat van de omgeving.
Vervolgens is de globale hoogteligging van Bergeijk en omgeving bestudeerd op een kaart met
verschillende kleuren per 2 meter hoogteverschil. Het gebied blijkt noordoostwaarts af te hellen, van
ca 43 m +NAP in het zuidwesten naar 20 m +NAP in het noordoosten, wat ook overeenkomt met de
algemene richting van de belangrijkste beekdalen.
5

Door meting in de AHN zijn vervolgens de parameters voor een referentievlak bepaald. Dit vlak wordt
bepaald door twee oost-westlijnen op 10 kilometer van elkaar:
Bij Y=375100: ZA=15004.51-0.08048*X
Bij Y=365100: ZB=15201.79-0.07567*X
De relatieve hoogtekaart wordt berekend als het verschil tussen de echte terreinhoogte en het
referentievlak: Zrel = Zahn – Zref
Relatieve hoogtekaart Bergeijk.
De geel-oranje vlekken zijn relatief het hoogste; de paarse het laagste. De grenzen van de huidige
gemeente Bergeijk zijn aangegeven met een zwarte lijn.
6

1.3. Werkwijze bij het maken van het fysieke landschap
Als uitgangspunt voor de kaart van het fysieke landschap is de geomorfologische kaart genomen. De
ligging en begrenzing van de daar aangegeven terreintypen is vervolgens aangepast aan de hand
van vooral de relatieve hoogtekaart en verder voor details met behulp van de kadasterkaarten en de
het andere kaartmateriaal. Al doende zijn de moderne structuren, zoals autowegen, vuilhopen,
afgravingen en bebouwde gebieden, uit de kaart verwijderd.
Vanaf de oude kadasterkaarten werden de beken ingetekend: element “07 Beken” op de kaart. De
beken werden stroomopwaarts niet verder getekend dan tot waar de kadasterkaart ze een min of
meer natuurlijk (enigszins kronkelend) uiterlijk geeft. Op die beken sluiten vaak veel rechtere, ooit
gegraven waterlopen aan die misschien wel in een oud dal of dalvormige laagte liggen, maar hier niet
als “beek” zijn aangemerkt.
De beekdalen zijn op de geomorfologische kaart meestal van een R-type. Al die R-typen zijn
samengenomen en vervolgens is de begrenzing aangepast aan de AHN-gegevens en de oude
kadasterkaart, waar dat nodig was. Deze bewerking leverde “06 Dalen op het Hoge”. Door controle
tegen de kadaster- en topografische kaarten is een nadere verdeling tussen “dal” en “rijt”
aangebracht. Enkele “dalen” zijn echter als “05 Laagten op het Hoge” geïnterpreteerd.
De volgende stap betrof het andere uiterste in het landschap: de stuifduingebieden. Ook deze kunnen
op de geomorfologische kaart teruggevonden worden, maar hier leverde de relatieve hoogtekaart een
belangrijke verrijking met details op. De bodemkaart (code Zd) diende als controle en de
topografische kaart van 1840 en de kadasterkaart dienden om inmiddels afgegraven duinen terug te
vinden en ze scherper te lokaliseren. Binnen de duingebieden komen allerlei kamduinen voor: soms
paraboolvormig, soms langgerekt, soms helemaal rondlopend. Ook de laagten in het duingebied
konden zo goed worden opgespoord. In een aantal gevallen moesten de kadasterkaart en de oude
topografische kaarten voor aanvullingen zorgen. Ook de afgravingen zijn hier van belang: die hopen
zand waren altijd een aantrekkelijke bron van zand: onnutte grond en een hele berg! Deze
bewerkingen leverde het onderdeel “04 Duinen en stuifkoppen” op.
Van de geomorfologische kaart werden de dekzandruggen (3K14, 4K14) afgelezen. Dat zijn er 10,
waarvan 3 afvallen omdat ze of buiten Bergeijk liggen, of opgenomen zijn onder “Duinen en
stuifkoppen. Dit betreft 1 hectare. De resterende 7 zijn naar hoogteligging, kadaster en oude
topografie omgezet in 7 eenheden, samen 184 ha groot. De categorie “3L5 Dekzandruggen met of
zonder oud bouwland” bleek in Bergeijk een belangrijke aanvulling op die heel beperkte 3K14-groep.
Hiermee werden de ruggen waar de oude dorpen op liggen teruggevonden. Aan de hand van de
relatieve hoogtekaart, de oude kadasterkaarten en de topografie van 1838 werden deze vlakken
waarnodig aangepast. Aan de hand van de relatieve hoogtekaart werd onderscheid gemaakt tussen
hoge en lage dekzandruggen. Deze controle leverde nog enkele extra dekzandruggen op. Aldus
ontstonden de eenheden “02 Lage dekzandruggen” en “03 Hoge dekzandruggen”. Juist hier speelt
het “invullen” van de gaten in de geomorfologische en bodemkaarten ter plaatse van de
dorpskommen sterk. Daarbij is de AHN weer belangrijk, aangevuld met het oud kadaster en de oude
topografische kaarten.
De geomorfologische kaart geeft ook allerlei laagten aan die niet behoren bij dalen of duingebieden.
Controle tegen de relatieve hoogtekaart, de kadasterkaart en de topografische kaart leverde de
eenheid “Laagte op het Hoge”. In hoeverre hier of in de duingebieden “Pingo-ruïnes” voorkomen, kan
op deze wijze niet vastgesteld worden: daarvoor is veldonderzoek nodig.
De rest van het gebied kreeg op de geomorfologische kaart de typering 3L12a: “terrasafzettingswelvingen
met dekzand” (ca 2600 ha) en 2M20a: “terrasafzettingsvlakte met dekzand” (ca 1900 ha).
Deze gebieden zijn hier opgenomen als een soort restcategorie “01 Lage zandgronden”, voor zover
ze hiervoor niet in een andere categorie zijn ondergebracht.
7

De voorgaande elementen 01 t/m 06 beschrijven heel de bestudeerde oppervlakte. Het element 07
dat lijnvormig is, kan daarop geprojecteerd worden.
Als extra element is er dan nog “08 Moeren op het Hoge”. Allereerst zijn de vennen die op de
kadasterkaart van 1828 getekend zijn ingetekend. Binnen Bergeijk zijn dat er 16 met een oppervlakte
van 98 hectare. De drie grootste vennen (groter dan 10 hectare elk) lagen in het zuidwesten van
Bergeijk. Ook de ven-indicatie moet over de bodem-indicatie geprojecteerd worden.
Van inmiddels verdwenen venen blijkt op de moderne geomorfologische en bodemkaart niets meer.
Wel worden daarop terreinen aangegeven waar nog steeds ondiep in de bodem of aan de
oppervlakte een veenlaag of moerige laag aanwezig is. In Bergeijk zijn dat er 11, met een oppervlakte
van 709 hectare. Het veruit belangrijkste veengebied ligt in het dal van de Keersop: 468 hectare. De
geomorfologische kaart geeft binnen Bergeijk geen “moerassige” gebieden aan.
Geheel verdwenen venen zullen via archiefonderzoek aangetoond moeten worden, maar hier wordt
nu even volstaan met het benutten van de namen van de vennen uit 1828. Namen met daarin de
elementen wit, zwart, goor, moer, turf, klot wijzen hoogstwaarschijnlijk op plekken waar ooit veen zat
dat intussen opgeruimd is. Zo zijn er in Bergeijk 2 plekken genoteerd, waarvan een al via de
bodemkaart en geomorfologische kaart als actuele veenplek herkend was. Zo blijft er dus een extra
plek met verdwenen veen over: het Zwarte Horstven, 28 hectare. Dit ven lijkt op de kadasterkaart
verkeerd gelokaliseerd: het is in deze reconstructie in het dal gelegd. Turfvaarten zijn hier niet
geweest: de turf werd per kar afgevoerd.
Dit is dan het resultaat:
8

Een totaaloverzicht van het fysische landschap van Bergeijk in cijfers:
Thema nr Thema Aantal Opp (ha) Lengte (m) Sub nr Sub-thema Aantal Opp (ha)
1 Lage zandgronden 35 3102
2 Lage dekzandruggen 22 1913
3 Hoge dekzandruggen 8 562
4 Duinen en stuifkoppen 204 3385
4,2 Duin 34 2709
4,3 Kamduinen 57 495
4,4 Uitblazingslaagte 113 180
5 Laagte op het Hoge 5 190
6 Dalen op het Hoge 18 2209
6,1 Dal 11 2009
6,2 Rijt 7 201
7 Beken 13 84494
8 Moeren op het Hoge 27 861
8,1 Ven 16 115
8,2 Moerassig 0 0
8,3 Veen, actueel 10 700
8,2 Veen, verdwenen 1 45
Totaal 332 12222 84494
Bergeijk ligt relatief hoog op de Kempenhorst tegen de waterscheiding tussen het Maas- en het
Scheldebekken. “Hoog en droog gelegen lag Bergeijk vroeger als een oase van armelijk cultuurland
in een nog schralere wildernis, bestaande uit een eindeloos open landschap van woeste gronden en
heidevlakten.” Er is een daling van het zuidwesten naar het noordosten en van het zuiden naar het
noorden: bij de Pielis 42,5 m +NAP. In het noordoosten tegen Westerhoven 27,5 m +NAP. Bergeijk
ligt relatief hoog: tot 40 m boven NAP.
Beschrijving van het landschap in Kempenland door dokter Barentsen in 1935:
“Het gebied bestaat uit Steensel, Dommelen, Borkel en Schaft, Eersel, Bergeijk, Riethoven,
Westerhoven en Luyksgestel. Het terrein is hier en daar golvend en ligt tussen de 25 en 40 meter
boven Amsterdamsch peil. Groote hoogten worden nergens aangetroffen. De kleine riviertjes en
beken die hier ontspringen stroomen vrij snel, zetten geen klei af en bevatten weinig visch. Bevaren
kunnen zij niet worden. De stroom is krachtig genoeg om enkele watermolens aan te drijven. De
onvermijdelijke stuwing van het water belet een voortdurend en intens gebruik. Het water werd ook
opgestuwd door de aanwezigheid van vloeiweiden en vischvijvers. Stroomopwaarts veroorzaakte dat
altijd eenigen hinder. Behalve riviertjes treft men er ook meren aan. Die welke ‟s zomers droog zijn
worden hier vennen genoemd. Die welke steeds water bevatten noemt men wijers. Veel waarde
behalve als drinkwater voor schapen hebben zij niet. [….] De watervoorraad der riviertjes wordt
belangrijk verhoogd door de ontginningen in het aangrenzende België. De kronkelende Dommel voert
het water niet snel genoeg af. ‟s Winters staan door de hoogen waterstand vele wegen onder water
en het land is vaak niet toegankelijk voor den boer.
De bodem bestaat voor het grootste deel uit heidegrond. De Groote Aard onder Bergeijk, de
Westerhovense- en de Borkelse heide zijn alle voortzettingen of uitloopers van de groote heide die
tussen Boxtel en Eindhoven bijna onafzienbaar is en alleen op enkele plaatsen door bouwgrond en
bos wordt onderbroken. […]
Hoewel de bodem hier en daar een oppervlakkige leemlaag heeft, komen steenbakkerijen in dit
gedeelte van Kempenland niet voor. Het vervoer der producten is daarvoor te moeilijk. Wel wordt
leem door de armsten voor het bouwen van woningen en schuren gebruikt.
Het gemeenschappelijk bezit van de heidegrond veroorzaakt veel moeilijkheden. De omwonenden
zijn het zelden met elkander eens. Verbeteringen aan wegen en afwatering worden tegengehouden
en ontginningen komen nagenoeg niet tot stand.
Van veel belang zijn de dennebosschen, die een groot deel van de bodem innemen. […] Na tien jaar
wordt het dennebosch in den regel gekapt en het hout als mijnhout naar de Belgische en
10

Limburgsche mijnen vervoerd. Daarom behooren hooge en zware dennebosschen hier tot de hooge
uitzonderingen. Langs de zoomen van het dennebosch treft men, evenals langs de talrijke wegen,
veel akkermaalshout aan. De wegen, voor zoover zij niet door de heide loopen, zijn bijna allemaal
beplant met eiken, berken en beuken, die men wild laat opgroeien tot zij hinder veroorzaken. De wild
groeiende ongelijke boomen langs de kronkelende wegen geven het landschap vaak een
schilderachtig aanzien. Om en bij de woningen staan geregeld lindebomen. [….]
Van het meeste belang is de bouwgrond, die grillig tusschen bosch en heide verspreid ligt. De
bouwgrond is bijna altijd eigendom van de bewerker. De humuslaag is bijna altijd zeer dun. Met
spitten brengt men de onvruchtbare leem- of zandlaag gemakkelijk naar boven. […]
Het gebruik van de krachten der levenloze natuur is beperkt. Van water en wind wordt alleen gebruik
gemaakt bij water- en windmolens, vloeiweiden en vischvijvers. Stoom, gas en elektriciteit zijn hier
volkomen onbekende zaken. […]
De wegen zijn zeer talrijk en voor een groot deel overbodig. Veel bouwgrond wordt daardoor aan de
cultuur onttrokken. Zij kronkelen sterk, zijn zeer ongelijk en zandig in den zomer, modderig in den
winter. Alleen de voetpaden voor de kerkgangers, de zogenaamde kerkpaden, zijn goed. Er zijn
slechts twee kunstwegen. De groote keiweg, die van ‟s-Hertogenbosch over Boxtel, Eindhoven en
Valkenswaard naar Luik gaat, heeft voor de bevolking geen waarde, daar hij grotendeels door
onbewoonde heide en bosch loopt. De tweede hoofdweg is de grindweg van Leende over
Valkenswaard, Dommelen, Westerhoven, Bergeijk, Luyksgestel naar Lommel in België. Deze door de
provincie in 1875 aangelegde weg heeft voor de bevolking veel meer econmische betekenis. Van
geringe betekenis is de spoorweg, die van Eindhoven naar Luik gaat. Het enige openbaar
vervoermiddel is de diligence, die driemaal per dag van Bergeijk naar het spoorwegstation
Valkenswaard rijdt en tevens de post vervoert.” 1
1 Verdonk, 2008.
11

1.4. De kaart van het fysieke landschap
Thema: 1 Lage zandgronden
Er zijn 35 vlakken aangegeven, met een gezamenlijke oppervlakte van 3102 hectare. Ze komen over
het hele gebied verspreid voor. De vlakken zijn genoemd naar het dorpsgebied waarin ze voorkomen.
Thema: 2 Lage dekzandruggen
Er zijn 22 lage dekzandruggen aangegeven, die samen 1913 hectare beslaan. De grootste zijn vaak
gebruikt als dorpsakkers, maar ook enkele ruggen in de heide vallen in deze groep. Groter dan 100
hectare zijn de akkers van Bergeijk, Westerhoven, Riethoven en Weebosch, en ook de Kerkakkers
van Luyksgestel. En voorts op de Pelter Heide en de Maaijerheide.
Thema: 3 Hoge dekzandruggen
Er zijn 8 hoge dekzandruggen genoteerd, met een gezamenlijke oppervlakte van 562 hectare. Ook
hiervan zijn de grootste alle in gebruik geweest als dorpsakker, met de Riethovense en
Westerhovense Akkers als grootste.
Uniek nr Naam Opp (ha)
1.3.048 Riethovense Akkers 241,26
1.3.035 akker Westerhoven 145,68
1.3.046 akker Bergeijk 44,06
1.3.049 Waterkuilen 39,85
1.3.050 Kapelakkers 37,06
1.3.045 akker Bergeijk 23,85
1.3.047 Hasseltse Velden 18,23
1.3.044 De Hoeven 12,35
12

Thema: 4 Duinen en stuifkoppen
In deze categorie zijn drie subcategorieën onderscheiden: 34 duingebieden met een oppervlakte van
2709 hectare; 57 kamduincomplexen met een oppervlakte van 495 hectare en 113 laagten die
samenhangen met duinen en waarschijnlijk meestal uitblazingslaagten zullen zijn, samen 180 hectare
groot. In totaal is zo 3385 hectare duingebied genoteerd, ruim een kwart van het gebied.
4.1. Akkerrandwal
Lang, smal maar hoog opgestoven zand op grens van hei en oude akkers, vaak begroeid met wat
zielige eiken, maar soms ook hele stevige. Het naastliggende ex-heide gebied vaak begroeid met
dennen; de akker hopelijk nog akker. Ontstaan door instuiven van akkerwal.
4.2 Duin
Duinen zijn door de wind in het vrije opgeblazen hopen stuifzand. Soms een heel chaotisch golvend
gebied. Het grootste duingebied ligt in het zuidoosten van Westerhoven over de Keersop (426
hectare), het op een na grootste ligt ten westen van Luyksgestel (375 ha) en helemaal in de
zuidwesthoek ligt een bijna even groot duinengebied (341 ha). Dit zijn de 10 grootste:
Uniek nr Naam Opp (ha)
1.4.2.388
1.4.2.468
1.4.2.515
1.4.2.523
1.4.2.533
1.4.2.345
1.4.2.529
1.4.2.397
1.4.2.395
1.4.2.458
Westerhovense Heide
Zwartenberg
De Kapel
Venakkerbos
Pelter Heggen
Broekhovense Heide
Maaijerheide
Berger Heide
Waalwijkerheide
Postelse Heide
426,40
374,69
340,69
218,80
161,60
160,76
155,81
147,65
132,03
107,17
In de ijstijden werd het zand door de wind “verplaatst en in evenwijdige ribbels afgezet. Meestal zijn
deze ribbels verdwenen door menselijk ingrijpen, zoals afgraven, ploegen en dergelijke. Dit reliëf
wordt dan ook alleen nog aangetroffen in weinig verstoorde terreinen, zoals op de uiterste Bergeijkse
zuidoosthoek aan het einde van de Bredasedijk (op het tussen de twee wereldoorlogen ontgonnen
heidegebied van meester Wijnen). Ook ter plaatse van de Luyksgestelse Honsbosserdijk en in het
zuidwesten van Bergeijk in de richting naar Schoongars-Zeven Heerlijkheden.” 2
De Duivelsberg in Bergeijk is alleen uit de volksmond bekend en houdt verband met spookverhalen
uit de 19de eeuw. Op deze plaats ligt de hoogste duintop in een zandverstuiving, mogelijk in de
middeleeuwen ontstaan als gevolg van intensief verkeer en veedrift. In Riethoven was ook een
duivelsberg, waar men in volksverhalen ‟s nachts muziek kon horen en waar allerlei boze geesten
kwamen dansen en zingen. 3
De Maaierbergen zijn de lage heuveltjes in een zandverstuivingsgebied langs de verbindingsweg van
de Maai naar de Pelterdijk. Het is een feit dat deze lichte verhogingen die nauwelijks de naam
„heuvel‟ verdienen vroeger „bergen‟ werden genoemd. Panken:”Langs den openbare weg van
Bergeijk naar de gewezen Barrier, tegenover het gehucht de Maai, zijnde hiervan twee minuten
gaans verwijderd bij de zogenaamde Maaierbergen, is in 1902 door de gemeente Bergeijk eene
landbouwerswoning gebouwd ten gebruike van een landbouwer of arbeider, die de gemeentevloeiweide
kan bewerken en onderhouden.” “De vloeiweiden zijn intussen verdwenen, maar de
2 Vangheluwe, 2009.
3 Vangheluwe, 2009, 221: Kadastraal Sectie A 431 blad 2 (De Enderakkers).
13

woning (een wit geschilderde boerderij vlak aan de weg) langs de Pelterdijk (Burgemeester Aartslaan)
staat er nog steeds. 4
De Reisheuvels liggen even ten oosten van de baan van Valkenswaard naar Hasselt, ongeveer waar
deze de weg Lommel-Borkel kruist. De naam Rijs, refereert aan ontgonnen kreupelbos, of het is een
benoeming naar een omheining met rijshout, laag struikgewas in het algemeen. 5
4.3 Kamduinen
Duinen, maar dan in gebogen ruggen, eventueel mooie parabolen. Binnen de bogen
uitblazingslaagten. De kamduinen zijn soms erg lang: 1 tot 2 kilometer komt hier voor. Vaak kronkelen
ze omdat we eigenlijk met een reeks aaneengeschakelde paraboolduinen te maken hebben, waar
dan inderdaad ook een reeks uitblazingslaagten bij hoort. Deze duinen kunnen van laat-glaciale
ouderdom zijn, maar ook laat-middeleeuws en alle dateringen daartussen. Zonder detailonderzoek of
vergelijking met archeologische sporen zijn ze niet te dateren. In het duingebied van de Zwartenberg
ligt meer dan 100 hectare aan kamduinen. De tien grootste:
Uniek nr Naam Opp (ha)
1.4.3.471
1.4.3.470
1.4.3.527
1.4.3.387
1.4.3.399
1.4.3.394
1.4.3.464
1.4.3.371
1.4.3.033
1.4.3.514
1.4.3.173
Zwartenberg
Zwartenberg
Maaijerheide
Westerhovense Heide
Berger Heide
Ender Heide
Zwartenberg
Noordenberg
ZW van Witrijt
De Kapel
Noord en oost van Witrijt
56,83
46,60
36,06
32,62
27,61
27,12
18,56
16,59
14,81
13,96
13,67
4.4 Uitblazingslaagte
Plek waar het zand weggeblazen is, tot op een natte of stugge laag. Soms gevuld met een ven of een
(ex-) veen. De 113 uitblazingslaagten in Bergeijk zijn meestal klein, hun gemiddelde grootte is 1,62
hectare. De grootste is echter ruim 15 hectare. Combinaties van oude kamduinen en oude
uitblazingslaagten lijken bij uitstek kansrijk voor sporen uit het Mesolithicum.
Uniek nr Naam Opp (ha)
1.4.4.528
1.4.4.517
1.4.4.491
1.4.4.363
1.4.4.466
1.4.4.402
1.4.4.341
1.4.4.169
1.4.4.530
1.4.4.405
Maaijerheide
De Kapel
Zwartenberg
Broekhovense Heide
Zwartenberg
Berger Heide
Mosbergen
Noord van Witrijt
Maaijerheide
Berger Heide
15,11
12,36
10,41
8,61
8,25
7,45
6,96
6,61
5,86
5,67
4.5 Fort
Soort getuigeberg in verstoven gebied waarin de oude bodemopbouw nog aanwezig is, vaak bedekt
door een bergje stuifzand. Niet aangegeven, want ze zijn alleen door veldverkenning te herkennen.
4 Vangheluwe, 2009, 369: Kadastraal Sectie C 657, blad 3 (De Maai).
5 Vangheluwe, 2009, 370: Kadastraal Sectie C blad 3 (De Maai).
14

Thema: 5 Laagte op het Hoge
Een niet-beekdal-laagte, het kunnen oude uitblazingslaagten zijn die in de laatste 1000 jaar niet meer
stoven (in cultuurland, heide) maar ook erg oude beekdalen die tot ingesloten laagten werden doordat
ze ergens door overstuiving met dekzand tot kom werden. Of rare gaten door smeltend ijs nagelaten
etc.
5.1 Pingoruïne
Een pingo is een bolvormige heuvel die ontstaat in een gebied met permafrost waar de
hydrostatische druk van bevriezend grondwater zorgt voor het opheffen van een laag bevroren grond.
Als het klimaat warmer wordt, bijvoorbeeld aan het einde van een ijstijd, blijft van een pingo een
cirkelvormig meer of krater over die pingoruïne wordt genoemd. Veel pingoruïnes worden na het
afsmelten van het ijs langzaam opgevuld met veen.
In het gebied konden met de gebruikte methode geen pingo-ruïnes herkend worden. Omdat er
kennelijk weldegelijk oude (dat wil zeggen tot in het Mesolithicum teruggaande) duinen zijn, kan niet
uitgesloten worden dat er ook pingo-ruïnes zullen zijn.
5.2 Andere laagtes
Het gaat hier niet om uitblazingslaagten met randwal, maar om laagten in verder min of meer vlak
gebied die meestal geen deel uitmaken van dalsystemen. Wel kunnen er stukjes dal tussen zitten die
door latere zandverplaatsing afgesnoerd werden. Het gaat om 5 laagten met een totaal oppervlakte
van 190 hectare: niet veel maar wel groot.
Uniek nr Naam Opp (ha)
1.5.2.150 De Pielis 91,41
1.5.2.149 Zwarte Horstweijer 45,24
1.5.2.147 De Kapel 40,60
1.5.2.148 Ender Heide 11,67
1.5.2.151 Uileven 1,54
Het Uileven is een raar ding: een ringwal om een laagte. Recente reconstructie? Hier was wel
vanouds een ven.
15

Thema: 6 Dalen op het Hoge
Normaler wijze beekdalen met beek, maar soms geheel gevuld met veen en dan (vroeger) beekloos.
6.1. Dal 6
Langgerekt doorlopend dal.
In het westen van Bergeijk zijn de dalen min of meer zuid-noord gericht. Elders is de richting van
zuidwest naar noordoost, waarbij de dalen uiteindelijk uitkomen op het zuid-noord gerichte dal van De
Beek – Keersop. Helemaal in het zuidoosten raakt Bergeijk net niet aan het dal van de Dommel. In
totaal zijn 11 dalen en zijdalen onderscheiden, met een totale oppervlakte van 2009 hectare.
Het dal van de Keersop bij Westerhoven is vanaf de westzijde (dorpszijde) blijkbaar deels opgevuld
en opgehoogd. Door het aldus verbeterde dalgedeelte loopt de beek. Ten oosten van deze zone, die
in de 19 e eeuw in kleine percelen met begroeide randen lag, is het dal nu het diepste. Men heeft hier
dus tot óver de beek ontgonnen. Het fenomeen komt ook elders wel voor.
Een andere variant is dat het smalle beekdal geheel ontgonnen is, waarbij de waterloop helemaal
naar de dalrand verbannen is. Daar is het de vraag of er oorspronkelijk wel een beek was, of dat het
dal een diffuus afwaterende lage zone was. De watertjes tussen allerlei in snoeren in de heide
gelegen kommen zijn waarschijnlijk kunstmatig: de zogenaamde “riolen” van de eerste
ontwateringspogingen.
Uniek nr Naam Opp (ha)
1.6.1.056
1.6.1.030
1.6.1.061
1.6.1.032
1.6.1.063
1.6.1.060
1.6.1.059
1.6.1.058
1.6.1.069
1.6.1.064
1.6.1.065
Keersop
Steenselse Aa
De Beek
Beemden Boksheide
Extra Bosscherweijerloop
Zonreijerloop
De Zoeferloop
loop uit de Runderhoek
Dommel
Heiereindse Loop
De Kapel - bij GP 198
768,19
356,43
289,61
169,76
106,56
86,23
78,36
52,99
50,73
44,37
5,47
6.2 Rijt 7
Begin van een beekdal, vaak in kwelzone, vaak moerassig of venig en met een afsnoering eer het
eigenlijke dal begint. Aan de uitlopers van deze dalen en hun zijdalen kwamen rijten voor: plaatsen
waar het water uit de bodem komt aan de kop van zo‟n dal, wat meestal een erg natte plek opleverde.
In Bergeijk zijn er 7 onderscheiden met een gezamenlijke oppervlakte van 201 hectare, maar mogelijk
levert een toponymische studie van het gebied nog een reeks andere rijten op!
Uniek nr Naam Opp (ha)
1.6.2.004 Witrijt 84,15
1.6.2.057 Rijtje 39,63
1.6.2.068 De Weijerkens 30,81
1.6.2.066 Spaanrijt 21,02
1.6.2.062 Bossche Weijer 14,96
1.6.2.067 Muggenhool 8,79
6 W. van Dooremolen, z.j.: Bergeijkse beken en de Keersop, in De Keersopper nr. 6, p. 11:.
7 W. van Dooremolen, z.j.: Bergeijkse beken en de Keersop, in De Keersopper nr. 6, p. 11:.
16

1.6.2.033 Spaanrijt 1,22
6.3 Waterscheiding
Door Bergeijk lopen twee grotere waterscheidingen. De belangrijkste is die tussen het stroomgebied
van de Schelde en dat van de Maas. Deze waterscheiding loopt door de zuidwestpunt van Bergeijk.
De tweede waterscheiding verdeelt het stroomgebied van de Maas in een stroomgebied voor de
Dommel en een voor de Beersen. Deze waterscheiding loopt van de oostkant van Witrijt haast pal
zuidwaarts naar grenspaal 192.
17

Thema: 7 Beken
De beken in Bergeijk zijn merendeels „genormaliseerd” ofwel rechtgetrokken. Op deze kaart is echter
hun kronkelende gedaante weergegeven en dat op basis van de kadasterkaarten van ca 1828. Een
probleem is de naamgeving van de beken, niet alleen hier maar in heel de Kempen. Soms verandert
een beek al binnen één oude gemeente van naam, in de regel gebeurt dat zodra de beek een
gemeentegrens oversteekt. Zo duidt de naam Zonreijerloop hetzelfde watertje aan als de naam
Fortjesloop (van Voortjes-loop?). Voor weer andere beekjes geeft de kadasterkaart geen naam. Daar
is de naam ontleend aan latere topografische kaarten. Vaak heten de beken tegenwoordig wéér
anders: hier staan dus de oude namen voorop!
7.1 Beekloop 8
De eigenlijke natuurlijke beek. Op de kadasterkaarten is in de regel goed te zien tot waar een beek
stroomopwaarts natuurlijk is (bochten!). Daarop sluiten dan gegraven, mestal rechte, waterlopen aan,
aangelegd bij de ontginning van de heide. Die rechte stukken horen tot het cultuurlandschap.
In totaal zijn 13 beken en beekjes onderscheiden, met een totale lengte van ruim 84 kilometer
meestal binnen, op of vlakbij de grens van Bergeijk. Van de Bladelse Aa ligt alleen het begin in
Bergeijk.
Uniek nr Naam Lengte
1.7.1.079 Keersop 21230
1.7.1.006 Goorloop of (Bladelse) Aa 21113
1.7.1.040 De Run of Steenselse Aa 12796
1.7.1.078 Fortjewaterloop of Zonreijerloop 3668
1.7.1.081 Bosscherweijerloop 5271
1.7.1.080 De Beekloop 5042
1.7.1.084 De Zoeferloop 4933
1.7.1.078 Zonreijerloop - Fortjesloop 3668
1.7.1.086 Heiereindse Loop 3551
1.7.1.083 Breerijt of Runloop uit de Runderhoek 3095
1.7.1.088 Broekhovense Loop 1430
1.7.1.085 loop zuid van Rund 1248
1.7.1.082 Sengelsbroek 771
1.7.1.032 (door de Eerdbrand) 346
1.8.7.1.079 Keersop
De Keersop is een van de weinige Brabantse snelstromende laaglandbeken. Ontspringt op het
Kempisch Plateau ten zuiden van Bergeijk, stroomt noordoostwaarts en mondt uit in de Dommel ten
noorden van Dommelen. Meandert nog deels. Kanalisatie al in de Middeleeuwen en rond 1890. 9
De naam Keersop bevat in het eerste deel van zijn naam het bestanddeel "(water)kers" en in het
tweede deel het Germaanse hydroniem apa 'water'. De Keersop, die in het Belgische Lommel
ontspringt en net over de grens Aa heet, is een "schone" waterloop waarin tot op heden nog
waterkers groeit! Volgende vermelding is van 1464 in verband met de afbakening van de gemeint: op
die beecke geheiten die Kerspe en lanx dieselve Kerspe totdat ze valt in die Dommele. In de
volksmond hoort men 'kerzÉp'. Keersop ontstond door verspringing van r. De naam is verwant met
de Engelse plaatsnaam Creswell. 10
8 W. van Dooremolen, z.j.: Bergeijkse beken en de Keersop, in:De Keersopper nr. 6, p. 11.
9 Verdonk, 2008.
10 Mondelinge mededeling van Vic Mennen aan Karel Leenders, d.d. 21-3-2011.
18

Afbeelding: Natuurontwikkeling in het beekdal van de Keersop aan de Looërheideweg (november
2010).
Afbeelding: Overzicht van de waterlopen en vennen in Bergeijk (Stichting Eicha in Bergeijk in Kaart
2009)
19

7.2 Oude meander
Reeds in een vroeg historisch of zelfs prehistorisch stadium afgesnoerde meanders. Vaak half open
en half verland met veen of dichtgroeiende boerenkuilen.
7.3 Overstromingsgebied
Soms belandt een beek in een erg vlak gebied waar amper nog van een dal sprake is: zo‟n gebied
kon gemakkelijk onder water schieten. Iets dergelijks ook bovenstrooms van bijna-afknellingen van
beekdalen door dekzandruggen. Dergelijke overstromingsgebieden zijn wel eens “gecultiveerd” tot
een “vloed” bij een watermolen. Die “vloed” noteren we bij het cultuurlandschap, het natuurlijke
fenomeen van de overstromingsvlakte noteren we onder fysisch landschap.
20

Thema: 8 Moeren op het Hoge
Van deze moeren op het hoge blijkt op de moderne geomorfologische en bodemkaart niets meer. Ze
zijn via archiefonderzoek gevonden en gereconstrueerd. Hierbij zijn de waterhoudende vennen
volgens de kadasterkaarten alle opgenomen. Een aantal vennen draagt namen met de
naamselementen “klot”, “wit”, “zwart” erin: daar is zeker turf gestoken of gebaggerd. Andere dragen
namen die op leemwinning duiden. Opvallend is dat heel wat vennen op de topografische kaart niet
vol water staan en dat die kaart weer enkele vennen tekent die op de kadasterkaart niet aangegeven
zijn. Kennelijk was de waterstand lokaal nogal wisselend van jaar op jaar!
8.1 Ven
Natuurlijk open water op oude kaarten, zoals kadaster. Hier gegraven poelen in het cultuurlandschap.
Sommige vennen(groepen) werden omgebouwd tot viskwekerij. De vennen noteren bij fysisch
landschap; de viskwekerijen bij cultuurlandschap. Vennen ontstonden deels door het leeggraven van
met veen gevulde laagten. In veel vennen werd nog recent van de bodem “klot”, goeie turf,
gewonnen.
Er zijn 16 vennen opgenomen, met een totale oppervlakte van 115 hectare. Enkele vennen strekken
zich ook een eindje over de gemeentegrens uit. De grootste vennen lagen in het verre westen en in
het dal van de Keersop.
Uniek nr Naam Opp (ha)
1.8.1.336 Zwarte Horstweijer 45,24
1.8.1.343 Boksven 12,45
1.8.1.339 Bosscher Weijer 10,03
1.8.1.347 achter de Maaij 9,22
1.8.1.337 Afgelaten ven 7,62
1.8.1.345 Pastoorsweijer 7,31
1.8.1.342 Zwarte Weijer 5,56
1.8.1.341 Koeven 5,33
1.8.1.346 achter de Maaij 3,45
1.8.1.350 in Waalwijker Heide 3,15
1.8.1.344 Beeken 1,39
1.8.1.348 Reisheuvelsven 1,19
1.8.1.338 Kattepoel 1,17
1.8.1.340 bij Bosscher Weijer 1,09
1.8.1.349 bij de Vlasroot 1,00
1.8.1.351 in Waalwijker Heide 0,19
Ten zuidwesten van de Bergeijkse Maaij tot aan de Lommelse grens is de grond zeer broek- of
veenachtig. Op de Maaier Heide in het zuiden van Bergeijk lagen de vennen de Gebraakten en het
Zwartven. Dit laatste heette tot in de vorige eeuw Groene Maai, het eerste Oude Maai. 11 Ze maken
onderdeel uit van het actuele veengebied Woeste Polderhoeve, zie nr. 1.8.3.357. Ven de Oude Maaij
staat op topografische kaart 1837, maar is op de bonnekaart 1898/1923 niet meer als ven te
herkennen. Op de topografische kaart van 1951/1953 is De Oude Maai veranderd in een complex
visvijvers. Het ven is genoemd naar een plaats waar de heide werd gemaaid, en dat is groter dan op
de oude kaart uit 1837 is weergegeven; waarschijnlijk heeft de landmeter alleen het diepe gedeelte
van het ven opgemeten. Het moerassige gedeelte van het ven strekte zich volgens eerdere
beschrijvingen uit tot over de grens met Lommel. 12 Volgens Panken werd de Oude Maai vroeger tot in
de 18 de eeuw ook Zwart Ven genoemd. Het ven, omgeven door een moerassig gebied, is gelegen ten
zuiden van het gehucht de Maai op de grens met Lommel. Zwart hoeft niet op kleur te duiden. Het
11 Vangheluwe, 2009, 368: Kadastraal Sectie C 659, blad 3 (De Maai).
12 Vangheluwe, 2009, 126 en 368: Kadastraal Sectie C 658, blad 3 (De Maai).
21

kan ook grens betekenen (vervorming van swet of swat). 13 Het gebied was gedurende de 17 de en 18 de
eeuw inzet van een langlopend conflict over de ligging van de grens tussen de gemeenten van
Bergeijk en Lommel.
Afbeelding: Maaierbergen op de kadasterkaart van 1832 (naar Vangheluwe e.a. 2009.
Eikeven Bergeijk
1433 dat putbroeksken strekkende tot Tongerlo erf dat Eyckenvenne
Het Eikeven, zoals de naam zegt, was eerst een ven en eigendom van de abdij van Tongerlo die het
in 1308 als 28 bunder „in die prochie van eykelberghe 28 bondre wildert, so in heyden, so in broecke
op 9 scellinghe scijns‟ van de hertog van Brabant kreeg. Lag ten zuiden van de Keersop. 14 Reeds
vroeg, dat is voor 1308, drooggelegd ven in het beekdal? Op topografische kaarten van de 19 e eeuw
gewoon heide, alleen de kaart van 1837 geeft enkele plekjes met water: natte heide dus. Rond
(153770, 369200)
Fresseven Bergeijk
Lag ten zuiden van de Keersop. In de openbare heide ten zuiden van het Eijkereind, links van de weg
naar Borkel gelegen, is in dit ven vroeger en later geveend. Omstreeks het midden bevindt zich eene
buitengewone diepte, waarin volgens het bijgeloof eene torenklok verzonken is, welke met Kerstmis
het middernachtuur slaat. 15 Niet nader traceerbaar, met Kerstmis maar eens gaan luisteren…
Paalven Bergeijk
Ven bij De Paal is in het hertogelijke cijnsboek mogelijk het ven vivario Boyfaes op de gemeint van
Eyk. Verdwenen door 20 ste –eeuwse ruilverkaveling. 16 Niet vindbaar op topografische kaarten, maar
13 Vangheluwe, 2009, 368: Kadastraal Sectie C blad 3 (De Maai).
14 Vangheluwe, 2009, 297: Kadastraal Sectie B 566-568, 575-576, 590-592, 691-695, 705-708 blad 1 (‟t Hof, Eykereinde en
Hoekerbeemden).
15 Vangheluwe, 2009, 304: Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eykereinde en Hoekerbeemden).
16 Vangheluwe, 2009, 174: Kadastraal Sectie A, en 183: foto jaren 1960-1969. 1.
22

kennelijk wel fotografeerbaar! Ergens bij de hoeve De Paal op (152265, 372080). De Hoogtekaart
toont meerdere laagten die in aanmerking komen.
Uit Bergeijk in Kaart 2009.
Kraneven Bergeijk
1765 het venne legen tussen eenige santbergiens altoos is genoemd geworden het Craenen venne
Ht ligt op Meierijsche bodem op een bolworp van den Belgischen grond in de heide tusschen Bergeik
en Neerpelt.” Naam staat in relatie tot kraanvogels. 17 Mogelijk identiek met een van de vennen “achter
de Maaij” of het Reisheuvelsven, alle drie in de tabel hierboven (1.8.1.346 – 348).
8.2 Moeras
Moerassige gebieden waarvan niet duidelijk is dat het ooit veengebieden waren. De
geomorfologische kaart geeft binnen Bergeijk geen “moerassige” gebieden aan.
8.3 Veengebied actueel
Gebieden waar ooit in de laatste 5000 jaar veen aan de oppervlakte lag. Aantoonbaar leeggeturfde
vennen (niet omwille van de klot) horen er ook bij. Meestal in pleistocene laagten, maar het veen kon
zich van daaruit ook verbreiden over de vlakkere omgeving. Het meeste veen is in de middeleeuwen
en daarna weggegraven: het gaat dan om een reconstructie!
Zowel de geomorfologische kaart als de bodemkaart geven gebieden aan waar thans ondiep in de
bodem nog veen of een moerige laag aanwezig is. Deze gronden zijn samen genomen in de
subcategorie 8.3: “Veen, actueel”. Binnen Bergeijk betreft het 10 gebieden. Samen is dat 700 hectare
waarvan het dal van de Keersop veruit het merendeel voor zijn rekening neemt.
Uniek nr Naam Opp (ha)
1.8.3.355
1.8.3.357
1.8.3.294
1.8.3.293
1.8.3.354
1.8.3.295
1.8.3.352
Keersop
Woeste Polderhoeve
langs Steenselse Aa
langs Steenselse Aa
Broek Luyksgestel
langs Steenselse Aa
Zwarte Weijer
17 Vangheluwe, 2009, 372: Kadastraal Sectie C blad 3 (De Maai).
468,03
49,42
48,68
46,47
31,64
24,33
13,92
23

1.8.3.356 Bossche weijer 11,84
1.8.3.358 aan Steenseelse Aa 2,92
1.8.3.353 bij Mosbergen 2,72
8.4 Veengebied verdwenen
Gebieden waar ooit in de laatste 5000 jaar veen aan de oppervlakte lag. Aantoonbaar leeggeturfde
vennen (niet omwille van de klot) horen er ook bij. Meestal in pleistocene laagten, maar het veen kon
zich van daaruit ook verbreiden over de vlakkere omgeving. Het meeste veen is in de middeleeuwen
en daarna weggegraven: het gaat dan om een reconstructie!
Voor het verdwenen veen is een schatting gemaakt van plekken waar vroeger veen gelegen kan
hebben. Daarvoor zijn onder meer de namen van de vennen uit 1828 benut. Namen met daarin de
elementen wit, zwart, goor, moer, turf, klot en lok wijzen hoogstwaarschijnlijk op plekken waar ooit
veen zat dat intussen opgeruimd is. Turfvaarten zijn hier niet geweest: de turf werd per kar afgevoerd.
Dit leverde nog één plek op met een oppervlakte van 45 hectare.
Uniek nr Naam Opp (ha)
1.8.4.359 Zwarte Horstweijer 45,24
24

Thema: 9 Heide
In de Volle Middeleeuwen werd een begin gemaakt met plaggenbemesting. Heide en grasplaggen
werden vermengd met de mest van het vee. Eerst gebeurde dit in de openlucht, later in zogenoemde
potstallen. Hierdoor ontstonden vruchtbare, humeuze akkerbodems. Rond 1850 bestond Kempenland
nog voor tweederde uit woeste gronden, vooral heide. In de periode 1850-1940 hebben zich
ingrijpende veranderingen voorgedaan in het grondgebruik in de Kempen. De woeste gronden
werden ontgonnen. Tot aan het einde van de 19de eeuw was er vooral sprake van grootschalige
bosaanplant. Rond het jaar 1900 kwamen, me name dankzij een meer algemeen gebruik van
kunstmest, grootschaliger heideontginningen op gang. Rond 1940 waren van de grote heidevelden
nog maar enkele grotere gebieden over. Na de Tweede Wereldoorlog werden nog meer
heidegronden in cultuur gebracht.
Bij de reconstructie van het historisch landschap is gebruik gemaakt van drie referentieperiodes, drie
ijkpunten (circa 1830, 1900, 1930), waardoor de ontwikkeling van het landschap gestalte krijgt. Aan
de hand van het historisch kaartmateriaal uit betreffende periodes kon de ontwikkeling van het
landschap, in dit geval de heide, in kaart worden gebracht. 18
De heide was belangrijk voor de valkerij die, net als in de andere Kempengemeenten, in Bergeijk in
de Nieuwe Tijd (circa 1450-1800) het nodige aan de welvaart bijgedragen heeft. Door de
valkenvangst, de hoge prijzen die voor afgerichte vogels werden betaald en door de behoefte aan
allerlei attributen nam de welvaart van de arme bevolking op de onvruchtbare zandgronden toe:
„In oude tijden vonden sommige Bergeikenaren ook hun best aan in de valkenjacht. In de 17 e
en 18 e eeuw werd door hen dit bedrijf nog uitgeoefend in de Maaierheide onder Bergeik; zij
richtten daartoe in die heide hutten van zoden op, welke tobhutten genoemd werden; de
personen, die daarin tot den vangst der valken gezeten waren, heette men tobbers; nabij
het Monikensputje, dat aan de grenzen van Bergeik en Lommel ligt, heeft nog lang eene
tobhut gestaan. De Bossche Bisschop Ophovius maakt in zijn bekend Diarium melding van
eenen valkenier, die in 1631 te Bergeik woonde en in 1704 woonde daar nog Dirck
Bijnen, valkenier van Zijne Roomsch Keizerlijke Majesteit.‟ 19
Groene Maai
Een deel van de heide in de vroegere „Heuvelse heide‟, van Lommel ook wel Zwart Ven genoemd
vanwege een ven dat erin lag. In tegenstelling tot andere delen in dit gebied mochten er hier geen
heidezoden en klot worden gestoken omdat dit gedeelte, de zgn. „groentens‟ was gereserveerd voor
het weiden van het vee: dit gedeelte mocht niet worden „ontgroesd‟. 20
9.1. Hei in 1840
Uniek nr Naam Plaats
1.9.1.001
Broekhovensche Heide
Bergeijk
1.9.1.002
Einderheide
Bergeijk
1.9.1.003
Liesende
Bergeijk
1.9.1.004
Hobbeler Heide
Bergeijk
1.9.1.005
Waalwijker Heide
Bergeijk
1.9.1.006
Stukken
Bergeijk
1.9.1.007
Lage Heide
Bergeijk
18 Historisch kaartmateriaal: 1832: kadaster 1832; 1838: topografie 1837-1840. Uit de reproductie Wolters-Noordhoff, 1990;
1845: Topografie ca 1845: Van der Voordt-Pieck e.a., 1845 ;1900: Topografie ca 1900 Wieberdink, 1989. Dit zijn de
Bonneblaadjes.
19 Panken, Van Sasse van Ysselt, 1900, 77.
20 Vangheluwe, 2009, 369: Kadastraal Sectie C blad 3 (De Maai).
25

1.9.1.008 Ender Hei Bergeijk
1.9.1.009 Maaijer Heide Bergeijk
1.9.1.010 Postelsche Heide Bergeijk
1.9.1.011 Vlieterheide Bergeijk
1.9.1.012 Sengelbroeksche Heide Bergeijk
1.9.1.013 Lage Heide Bergeijk
9.2. Hei in 1900
1.9.2.001 t/m 1.9.2.176 Hei in 1900 Bergeijk
9.3. Hei in 1930
1.9.3.001 t/m 1.9.3.260 Hei in 1930 Bergeijk
26

Thema: 11 Restbossen
11.1 Restbos
Bossen die kennelijk de bos-vijandige middeleeuwen overleefden en pas daarna sneuvelden of
misschien zelfs nog bestaan.
1.11.1.001 t/m 1.11.1.248 Restbos Bergeijk
Bij de reconstructie van het restbos is gebruik gemaakt van historisch kaartmateriaal vanaf 1830 t/m
1930. Daar waar op alle kaarten bos voorkwam zijn aangemerkt als restbos. 21
1.11.1.249 Duvelsbos Bergeijk
1448 de hereditate dicto duvelbosch
Het is de naam van een stuk heide, bos en gemeint gelegen aan beide zijden van de Run. Deze
gemeint werd gemeenschappelijk gebruikt door de gehuchten Berkt en Boxheide. Het bos lag
vermoedelijk langs de weg die iets ten noord-oosten van de Puttendijk loopt op de Kleine Beemden
die later in gebruik zijn genomen voor de landbouw. 22
11.2 Ecologisch oud bos 23
Een oude boskern is een bos dat tenminste voorkomt op topografische kaarten van ca. 1840 en waar
een deel uit inheemse bomen of struiken bestaat. Inheems zijn de bomen en struiken die zich sinds de
spontane vestiging na de laatste IJstijd (vanaf ca. 13000 jaar geleden) ter plekke altijd natuurlijk hebben
verjongd. Ze kunnen ook kunstmatig verjongd zijn, maar dan moet het plantmateriaal afkomstig zijn van
strikt lokaal oorspronkelijke bomen of struiken. Dit betekent dat bomen en struiken die als soort wel
inheems zijn, maar ingevoerd werden uit een andere klimaatszone of geologische regio niet als inheems
worden aangemerkt. Plantmateriaal uit direct aangrenzende gebieden (ook over landsgrenzen) kan
daarentegen wel als oorspronkelijk inheems worden gedefinieerd, als het verder voldoet aan de
definitie.
Aangeplante bomen en struiken zijn niet zonder meer te onderscheiden van hun inheemse verwanten.
Ervaren veldwerkers kunnen wel heel wat morfologische verschillen vaststellen, maar in de praktijk
worden inheemse bomen en struiken onderscheiden door middel van een aantal parameters of criteria.
De werkwijze hiervoor is ontwikkeld door Maes. 24 De criteria hebben betrekking zowel op de boom zelf
als op de groeiplaats. Soms bieden archieven of herinneringen van omwonenden hulp. Een nieuwe
hulpbron is kennis van het DNA met behulp waarvan inheemse genenbronnen kunnen worden
gekarakteriseerd.
De belangrijkste criteria die de groeiplaats betreffen:
het landschapselement komt voor op de historische topografische kaart van ca. 1830-1850 of ouder;
het landschapelement komt op latere topografische kaarten voor, maar er zijn duidelijke aanwijzingen
dat er vanuit oudere landschapselementen in de buurt uitzaaiing heeft plaats gevonden;
het landschapselement maakt in het veld een oude en ongestoorde indruk
het bodemtype en de groeiplaatsomstandigheden komen min of meer overeen met de natuurlijke
standplaats van de soort;
de bodem maakt een ongestoorde indruk;
de boom of struik komt voor in het ter plaatse natuurlijke of afgeleide vegetatietype;
21 Historisch kaartmateriaal: 1832: kadaster 1832; 1838: topografie 1837-1840. Uit de reproductie Wolters-Noordhoff, 1990;
1845: Topografie ca 1845: Van der Voordt-Pieck e.a., 1845 ;1900: Topografie ca 1900 Wieberdink, 1989. Dit zijn de
Bonneblaadjes.
22 Vangheluwe e.a. 2009, 412. Kadastraal Sectie D blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt).
23 Volledig naar bestanden Bert Maes 2010.
24 Maes, 1993.
27

er zijn plantensoorten aanwezig in de boom-, struik- of kruidlaag die indicatief zijn voor oude
bosplaatsen of houtwallen. Hierbij wordt een lijst gehanteerd zoals die voor de bossen van
Vlaanderen is opgesteld door M. Hermy (Tack et al., 1993), aangevuld met soorten die representatief
zijn voor Nederland
de standplaats ligt binnen het natuurlijke verspreidingsgebied van de betreffende soort;
in de omgeving komt de betreffende soort voor op vergelijkbare standplaatsen;
in of nabij de standplaats komen oude natuurlijke of cultuurhistorische elementen voor zoals
beekmeanders, wallen, greppels, graften, holle wegen en oude perceelsgrenzen.
De belangrijkste criteria die de boom of struik zelf betreffen:
de boom of struik is een wilde inheemse variëteit, geen cultuurvorm;
de boom of struik maakt een spontane en niet-aangeplante indruk;
het betreft een zichtbaar oude boom of struik, een oude stoof van voormalig hakhout of spaartelg (op
enen gezet);
DNA onderzoek geeft indicaties..
Overige criteria
uit archieven blijkt een hoge ouderdom van de groeiplaats of zijn er indicaties voor het inheemse
karakter;
uit mededelingen van bewoners ter plaatse blijkt een hoge ouderdom van de groeiplaats;
uit archeo-botanisch- of archeologisch onderzoek volgen indicaties voor het inheemse karakter.
In de praktijk gaan zelden alle criteria tegelijk op. Op verarmde plaatsen bijvoorbeeld zullen indicatieve
kruiden ontbreken. Er is ook niet altijd sprake van oude bomen of oud hakhout. Het uitsluiten van typische
tuinvariëteiten is nog wel mogelijk, maar determinatie van wilde variëteiten is alleen met veel veldervaring
soms mogelijk. De criteria dienen ook in samenhang met elkaar gebruikt te worden.
De groeiplaatsen van inheemse bomen en struiken zijn tijdens het onder zoek door Maes in het veld
aangegeven op een veldkaart met topografische ondergrond, schaal 1:10.000. Op het
inventarisatieformulier werden opgenomen:
gegevens betreffende de standplaats (topografie, geomorfologie, bodem, vegetatietype, indicatieve
kruiden e.d.);
gegevens over het beheer;
de karakteristieke bomen en struiken (mate van voorkomen, inheems karakter, omtrek, hoogte,
optreden van verjonging);
gegevens ten behoeve van de oogst van vruchten of zaden (bloei, vruchtzetting, mate van
bereikbaarheid).
De in de rapportage opgenomen soorten en groeiplaatsen zijn steeds in het veld bezocht en bestudeerd. In
de praktijk is gebleken dat er in bestaande inventarisatierapporten ten aanzien van een aantal
soortengroepen onvoldoende zekerheid bestaat over de determinatie of dat er sprake is van onzorgvuldige
determinatie. Dit geldt voor geslachten als Betula, Quercus, Crataegus, Prunus, Salix, Rosa en Ulmus.
Uniek nr Totaal ha Naam Toelichting
1.11.2.283 0,30
Keersop /
Hoeverbroek
deels verdroogd elzenberkenbroekbosje langs Keersop; stort
puin en organisch afval!
houtkant langs (genormaliseerde) Aa met restant van
schietwilgenrij (1,6 - 2,8m omtrek) met spontane opslag van
1.11.2.289 0,45 De Pielis
diverse soorten en Sporkehoutstruweel op kapvlakte
(voormalige dennenopstand); aangrenzend bosrand met
eiken van onduidelijke leeftijd (deels jonge spaartelgen?) op
kunstmatige wal/steilrand
1.11.2.290 0,45 Stevensbergen
groepje verspreidstaande eikenhakhoutstoven en opgaande
eiken (vermoedelijk spontane verjonging) op heide
28

1.11.2.291 1,01 Gelukten
eikenhakhout/spaartelgenrelicten op rand
dekzandrug/oeverwal van Bosscherweijerloop; verspreid in
omgeving meerdere hakhoutstoven;
1.11.2.292 0,68 Eikenberg eikenhakhout/spaartelgenrelict op rand van dekzandrug
1.11.2.293 0,12 De Beemden relict (ca. 80 meter) van oude eikenhakhoutwal;
1.11.2.294 0,07 Keersop
2 solitaire schietwilgen langs beek, waarvan een mogelijk op
SBB-terrein
1.11.2.295 0,12 Keersop
rand elzenbroekbosje met essenhakhoutstoof; Gelderse roos
aangeplant in aangrenzend SBB-natuurterrein
1.11.2.296 0,07 Keersop
Groepje oudere wilgen (2 Schietwilgen en 1 Kraakwilg )en
elzenrij langs beek; Kraakwilg scheefhangend
1.11.344 0,52 Run / Het Goor
elzen-berkenbroekbos met overgangen naar droger eikenberkenbos
1.11.345 1,05 Run / Het Goor
elzenberkenbos (met hakhout en spaartelgen els) met
overgangen naar droger eikenberkenbos;
1.11.347 0,81 Run / Het Goor
spaartelgenbos met deels wallichaam aan bosrand; stort
afval; massaal adelaarsvaren
1.11.2.348 1,24
1.11.2.349 2,05
Dommel /
Keersopperdreef
Dommel /
Keersopperdreef
bosrand van eikenaanplant met hakhout en spaartelgen van
eik, berk en els; ook in perceel massal spaartelgen eik
rabattenbos met eiken- em elzenspaartelgen; opgaande
eiken (tot 2m omtrek) van zelfde generatie als spaartelgen?
29

2. Inventarisatie historisch landschap – Bergeijk
H. v.d. Laarschot, M. Wagemans en K.A.H.W. Leenders 25
2.1 Algemeen
De huidige gemeente Bergeijk werd op 1 januari 1997 gevormd uit de gemeenten Bergeijk (5071
hectare), Luyksgestel (2261 ha.), Riethoven (1703 ha.) en Westerhoven (1057 ha). Ook werd nog een
blok van 142 ha, dat Bergeijk in 1841 verworven had, aan Bladel toegevoegd. Deze oude gemeenten
hadden sinds hun vorming rond 1810 geen veranderingen meer ondergaan, behalve Bergeijk.
Bergeijk ruilde bij de grensregeling met België twee scherpe zuidwaarts stekende driehoeken in tegen
meer vierkante blokken grond in een ruil met Lommel en Postel onder Mol. Die driehoeken en
blokken waren geheel heide en onbewoond. Het in 1841 van Postel verkregen blok ging in 1997 naar
Bladel.
In historische zin bestaat de huidige gemeente dus uit vier oude “dorpen” zoals onderstaand kaartje
laat zien.
De oude dorpsgebieden binnen het Bergeijk van 1997.
25 Met hulp van de gemeentelijke werkgroep waarin o.m. heemkundekringen van Bergeijk en Riehoven.
30

Inwoners
1438
Inwoners
1496
Bergeijk 1235 1060
Luyksgestel geen gegevens
Riethoven 480 495
Westerhoven 485 660
Inwoners
1526
1245
520
630
Inwoners
1795
1336
533
522
481
Inwoners
1899
1933
854
530
553
Inwoners
eind
1996
10704
2897
2328
1840
Totaal 2200 2215 2395 2872 3870 17769
Inwonertallen van de dorpen. 26
Luyksgestel behoorde tot in 1807 tot de Zuidelijke Nederlanden. Als we daar ruwweg 500 mensen
voor invullen, blijkt de bevolking van het moderne Bergeijk tot in de 19 e eeuw zo‟n 2750 personen
groot geweest te zijn. In de 19 e eeuw trad er enige groei op, vooral in het oude Bergeijk. In de 20 e
eeuw vervijfvoudigde de bevolking.
Het oude Bergeijk
Naam
Naam afkomstig van Echa, mogelijk afgeleid van een oudere Germaanse naam die veel eiken betekent.
Theuws: “Veel eiken zal het bos zijn dat de eerste ontginners aantroffen en waarin zij in de zesde eeuw de
eerste boerderijen stichtten. Hun graven zijn aangetroffen in een grafveld dat zich op de plaats van de
huidige Fazantlaan bevindt en waarvan de vondsten in het Eicha Museum te zien zijn.”
Johan Biemans gaat er van uit dat het element berg in Bergeijk niets van doen heeft met een
landschapelijke verhoging, maar dat het afgeleid is van zich bergen, verbergen (zoeken van geborgenheid
> borch, burcht). 27
Gebied
Bergeijk is een gebied waar we tot ver in middeleeuwen een machtsstrijd zien tussen de hertogen van
Brabant en de graaf van Loon (na 1366 de bisschop van Luik). De openbare rechtspraak was in
Bergeijk zeker vanaf 1285 in handen van de hertog, meer bepaald van diens schepenen in Eersel.
Voorts was er een hertogelijk leenhof dat zo zijn eigen rechtsgebied had waar Luiksgestel in viel. De
inkomsten uit dat leenhof deelde de hertog gelijkelijk met de graaf van Loon. Pas in 1469 werd een
situatie bereikt die tot 1795 voortduurde. Het leenhof verdween, Luyksgestel was Luiks en Bergeijk
had een eigen schepenbank. 28 Wel gaven de hertogen Bergeijk van 1626 tot 1658 in pand aan een lid
van de familie Van Broekhoven. Aflossing van het pand bracht de heerlijkheid in handen van de
Staten Generaal in diens rol als hertog van Brabant. De heerlijkheid omvatte ook Westerhoven,
Riethoven en Borkel en Schaft.
Daarnaast was er het dorpsbestuur van Bergeijk dat bestond uit drie van de schepenen, 10
borgemeesters, tienmannen of raadsmannen, regenten, notabelste ingezetenen en geërfden. Zij
bestuurden het gebied dat in 1810 de gemeente Bergeijk ging uitmaken. 29
Wapen
26 NB: Luyksgestel "1795" is in feite Volkstelling 1806. "Division administrative et population du département de la Meuse
inférieure au 1er janvier 1806", Archives national Parijs, Serie F20, nr. 402. Met dank aan Sven Vrielinck, Universiteit Gent.
Andere cijfers: Cuvelier, 1912; Volkstellingen NL 1795, 1899. CBS.
27 Theuws in het voorwoord van Vangheluwe e.a. 2009.
28Van Asseldonk, 2010.
29 Sanders, e.a., 1996, 255.
31

25 maart 1958: “Gevierendeeld: I en IV van azuur, beladen met drie leliën van goud, omzoomd van
zilver en keel; II gedeeld: a. geschuinbalkt van goud en azuur, van zes stukken, omzoomd van keel;
b. van sabel, beladen met een leeuw van goud, getongd en genageld van keel; III gedeeld: a.
geschuinbalkt van goud en azuur, van zes stukken, omzoomd van keel; b. van zilver beladen met een
leeuw van keel, gekroond, getongd en genageld van goud. Over alles heen een schild van goud,
beladen met een leeuw van sabel, getongd en genageld van keel. Het wapenschild gedekt met een
gouden kroon van drie bladeren en twee paarlen en ter linkerzijde vergezeld van een eikeboom en ter
rechterzijde van het beeld van de Heilige Petrus, dragende in zijn rechterhand een sleutel, alles van
goud.”
Bergeijk ressorteerde oorspronkelijk onder de hertogelijke schepenbank van Eersel. Op 14 december
1469 werd Bergeijk van de schepenbank van Eersel afgescheiden en kreeg toen een eigen
schepenbank en schepenzegel. Hiervan is het gebruik bekend vanaf 1476, afdrukken vanaf 1488. In
1815 zond de burgemeester zijn enige zegelafdruk in, dat bij diploma van 16 juli 1817 als wapen
bevestigd werd. Het was een nogal verminkte vorm van het Bourgondische wapen. Bij Koninklijk
Besluit van 25 maart 1958 nr. 2 werd het wapen verleend. Het wapenensemble is op het diploma op
een groene arabesk geplaatst.
Burgemeester en wethouders stelden aan de gemeenteraad voor het wapen van de voormalige
gemeente Bergeijk voor de nieuwe gemeente vast te stellen, wat de gemeenteraad op 25 september
1997 deed. 30
Historische beschrijvingen
1811 "Behalve de gecultiveerde landerijen heeft men nog een grote uitgestrektheid woeste grond,
bestaande uit gemeenteweiden en broekland, waarin men het ledige vee laat grazen. De
veldvruchten bestaan voornamelijk uit rog, haver, boekweit, spurrie, aardappelen, wortelen en
rapen. Het ontbreken van voldoende mest is het grootste manco om de arme zandgrond in
cultuur te kunnen brengen."
1900 De gemeente heeft een oppervlakte van 5233 bunders overwegend uit zand of voor een klein
gedeelte uit afgegraven hoogveen bestaande. Landbouw en het uitventen van verschillende
natuurproducten schenken den inwoners het nodige. De gemeente bevat 2 dorpen ,
Bergeyck-op-het Hof en Bergeijk-op- het Loo , de buurt Hooge-Berkt en de gehuchten
Eykerseind, Lage Berkt, Rund, Muggenhol, Spaanrijt, Wiebosch, Groot-Wilreid en Klein-
Wilreit.
1950 Het Heksenbusselke, een groepje grillig gevormde bomen bij elkaar, staat midden op de
Bergeijkse akkers als een herinnering aan allerlei spokerijen in het verleden. En nog steeds
durven mensen daar s‟nachts niet te komen.
2000 Bergeijk is rijk aan natuurschoon met bossen, hei, vijvers, vloeiweiden en weteringen gelegen
aan de Kempenroute. Het Eichamuseum exposeert voornamelijk vondsten uit de prehistorie.
In de Kattendans dansen geen poesen maar het is een cultuurpodium. Landelijke grootheden
houden hier vooral hun try-outs. Het luihuis bij St. Petrus Banden kerk is het enige
overgebleven exemplaar in Brabant en de Ploeg is een schepping van Rietveld, een fabriek in
harmonie met de natuur.
Luyksgestel
Naam
Gestel, 1343 Gastel, is een samenstelling van „lo‟ met „geest‟. „lo‟ kan op een poel wijzen maar ook op
een open plek in het bos. „geest‟ wijst op zandgrond., zodat de naam zowel kan betekenen: „poel in
een zandige omgeving‟ als „open plek in een bos op zandgrond‟. Het element „Luyks‟ verwijst naar het
prinsbisdom Luik waar deze plaats lange tijd onder hoorde, nadat ze daarvoor tot het graafschap
Loon behoord had. 31
30 Originele wapendiploma 1817: verloren. Foto wapen (1817) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA,
Zegelkaarten, doos 2. Foto wapen (1958) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA, Atlantisnr. 10146. Melssen,
1987. Rapport betreffende herziening van de wapens van gemeenten en de instelling van wapens voor de dorpen in de Regio
Eindhoven [Noordbrabantse Commissie voor Wapen- en Vlaggenkunde, september 1996]. Van Asseldonk, 2003, 258-259.
Melssen, 1999, 1-4.
31 Debrabandere e.a., 2010, 85, 150; Van Berkel en Samplonius, 1995, 143.
32

Gebied
Luyksgestel was een heerlijkheid, aanvankelijk gelegen in het graafschap Loon en na 1366 in het
prinsbisdom Luik. In het midden van de 16de eeuw kwam de naam "Luiks"-Gestel in zwang, daarvoor
sprak men van Gestel, Gestel bij Bergeijk, Gestel bij Lommel, enzovoorts. Het dorp lag in de
middeleeuwen in het "dominium Eyke". Een deel van de heerlijkheid was - tenminste vanaf het
midden van de 14de eeuw - een leen van het graafschap Loon, later de bisschop van Luik. In 1757
kwam dat deel in handen van de gemeente van Luyksgestel. Het dorpsbestuur bestond uit een raad
van vijf burgemeesters en vijf afgaande burgemeesters. De meijer en schepenen mochten zich niet
met de dorpsfinancien bemoeien. 32
Al in 1794 ingelijfd bij Frankrijk, werd het grootste gedeelte van het dorp in 1808 geruild met Lommel
en bij Brabant gevoegd. In 1815 werd de gemeente ondergebracht bij het Departement van de Twee
Nethen onder het gouvernement-generaal van België, later de provincie Antwerpen. In 1818 werd
Luyksgestel bij Noord-Brabant gevoegd.
Wapen
3 juli 1920: “In zilver drie boomen van sinopel op eenen geestgrond van natuurlijke kleur; het schild
gedekt met eene gouden kroon van drie bladeren en twee parelpunten.”
Afdrukken van een schependomszegel zijn bekend uit de jaren 1720-1773. Dit schependomszegel
kan gezien de naam "LUYX.GESTEL" in het randschrift niet van vóór het midden van de 16de eeuw
dateren. Het vertoont een wapenschild, gedwarsbalkt van zeven stukken. Het betreft hier het wapen
van de graven van Loon. In 1816 beraadslaagden, op aanschrijvingen van de gouverneur van de
provincie Antwerpen, "le maire et conseil municipal de la commune de Luycksgestel" over het
gemeentewapen. Er werd een wapen gemaakt met in het midden daarvan een haan, voor zich
houdend een gedeeld schild; I twee kleine vliegen; II gevuld van hoog naar laag. De gouverneur zond
dit afschrift van het vergaderverslag met tekening door aan de Hoge Raad van Adel. Onduidelijk is
waarom niet werd gereageerd. In 1818 kwam de toevoeging van het dorp aan Noord-Brabant wel in
de vergadering van de Hoge Raad van Adel aan de orde, doch werd voor kennisgeving aangenomen.
In 1839 schreef de burgemeester dat hij de kleuren van het schild en van de afbeelding van de
Heilige Maarten in het schild niet kende. Dat wapen werd gevoerd toen de gemeente nog onder het
Bisdom Luik viel. Ten tijde van het Departement van de Nedermaas was dat schild ingetrokken. Het
dorpsbestuur heeft volgens het bovenstaande dus kort na 1818 een zegel doen snijden met daarin
een ruiter met hoed en wapperende mantel op een springend paard op een grasgrond. In 1919
verzocht de burgemeester aanvankelijk om een wapen met Sint-Maarten, patroon der kerk, én het
wapen van de familie Meijlink. J.A.M.M. Meijlink was burgemeester van Luyksgestel van 1919 tot
1925. De Hoge Raad van Adel vond een nieuw wapen met Sint-Maarten in Noord-Brabant niet
wenselijk en gaf de voorkeur aan een wapen, dat zou verwijzen naar de naam van de gemeente. Men
voelde het meest voor het tweede deel van de naam, dat toen (1919) werd verklaard als "lo op den
geest" in dit geval bosch op hoge zandgrond. Heraldisch vertaald werd dat "drie bomen op een
zandgrond". Een relatie met Luik, bijvoorbeeld middels een vrijkwartier, werd toch niet zo wenselijk
geacht. Bij Koninklijk Besluit van 3 juli 1920 nr. 70 werd het bovenstaande wapen verleend. 33
Historische beschrijvingen
1811 "Luyksgestel was tot 1795 een Luiksche heerlijkheid, nagenoeg geheel door het gebied van
de Staten Generaal ingesloten. De gemeente werd als onderdeel van het prinsdom Luik
32 Sanders, e.a., , 399.
33 Originele wapendiploma in RHCe, THA, Atlantisnr. 23996. Foto wapen uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA,
Atlantisnr. 10148. Rapport betreffende herziening van de wapens van gemeenten en de instelling van wapens voor
de dorpen in de Regio Eindhoven [Noordbrabantse Commissie voor Wapen- en Vlaggenkunde, september 1996].
33

Frans gebied. In 1807 werd Lommel geruild en viel zij binnen het gebied van het koningrijk
Holland. In 1814 viel ze onder België maar kort daarna viel zij in de provincie Noord-Brabant."
1900 In de gemeente leven de meeste inwoners van de landbouw. Doch er zijn onder hen ook
teuten of reizende kramers. Een hevige brand verteerde den 1 april 1840 de fraaie
St.Maartenskerk in wier plaats in 1841 een nieuwe kerk is gesticht.
1950 Het hoogste punt van Brabant ligt in Luyksgestel de Stevensbergen. Daar ligt een duin, die
een hoogte heeft van 43 meter. De Stevensbergen bevinden zich achter het openluchttheater
van Luyksgestel, de Hunnebergen.
Riethoven
Naam
Riethoven, 1368 Rijthoven, is een samenstelling van „rijt‟, begindalletje van een waterloop, met
„hoven‟ dat op meerdere boerderijen duidt. De naam betekent dan: de boerderijen aan het begin van
de beek. 34
Gebied
Het hertogsdorp, na 1658 statendorp, Riethoven viel tot 1810 onder de schepenbank van de
heerlijkheid Bergeijk in het Kwartier van Kempenland. Daarnaast was er voor Riethoven zelf een klein
dorpsbestuur, bestaande uit twee schepen, regenten en burgemeesters. In 1810 werd Riethoven een
gemeente. 35
Wapen
26 september 1945: “Van lazuur beladen met het beeld van St. Willebrordus van goud.”
Niet onmogelijk is dat Martinus Bouwens (1511-1583), om zijn geboorteplaats ook Rythovius
genoemd, eerste bisschop van Ieper, de dorpssymbolen en -kleuren in zijn wapen opnam: in blauw
drie rietstengels van zilver. De burgemeester schreef in 1815 aan de gouverneur der provincie dat zijn
dorp voordien met die van Bergeijk, Westerhoven, Borkel en Schaft een schepenbank uitmaakte en
dat zij gezamenlijk een wapen voerden [lees: zegelstempel gebruikten]. Daarom stelde hij voor de
gemeentepatroon Sint-Willebrord in bisschoppelijk gewaad als wapen te mogen gaan voeren. Bij
Koninklijk Besluit van 31 augustus 1818 nr. 74 werd aan de gemeente als wapen verleend: "Zijnde
een schild van lazuur beladen met het beeld van St. Willebrordus van goud." De kleuren zijn de
rijkskleuren. Het wapen vertoont het heiligenbeeld met de kromstaf in zijn linkerhand en een
kerkgebouw in zijn rechterhand omhooghoudend. Op 26 september 1945 werd door de voorzitter van
de Hoge Raad van Adel een nieuw wapendiploma aan de gemeente verstrekt, het oude van 14
oktober 1818 was toen blijkbaar zoek. De bovenstaande tekening wijkt hier iets af van het origineel. 36
Historische beschrijvingen
1811 "In 1800 telde Riethoven 580 inwoners in 104 huizen. De arbeiders en ambachtslieden
verdienen dezelfde lonen als te Bergeijk, nl. 5 stuivers per dag. In dit dorp woont geen enkele
bakker maar er is wel een brouwer, een kerk, een pastoor en een schoolmeester."
1900 De gemeente Riethoven of Rythoven heeft een oppervlakte van 1707 bunder die overwegend
uit zandgrond bestaat, met uitzondering van enige beekkleiafzettingen langs de Keerschop,
welk beekje de oostgrens vormt. De bewoners beoefenen de landbouw, er zijn enige
34 Van Berkel en Samplonius, 1995, 195 - 196.
35 Sanders, e.a., 1996, 459.
36 Originele wapendiploma in RHCe, THA, Atlantisnr. 23997 (1818, kopie 1945). Foto wapen (1818) uit Wapenregister Hoge
Raad van Adel: RHCe, THA, Zegelkaarten, doos 2. Rapport betreffende herziening van de wapens van gemeenten
en de instelling van wapens voor de dorpen in de Regio Eindhoven [Noordbrabantse Commissie voor Wapen- en
Vlaggenkunde, september 1996].
34

weverijen en molens. De gemeente bevat naast het dorp Riethoven de gehuchten
Broekhoven en Walik of Waalwijk.
1950 Ondanks het feit dat Riethoven zo klein is en een gering aantal inwoners heeft, is het nog
steeds een zelfstandige gemeente, zonder enige industrie, uitsluitend een landbouwdorp. Het
heeft wel al geruime tijd de burgemeester met Westerhoven moeten delen.
Westerhoven
Naam
Westerhoven, ook in 1228 al zo gespeld, betekent : de westelijk gelegen boerderijen. 37 Dat moet dan
vanuit Dommelen of Valkenswaard bekeken zijn!
Gebied
Het hertogsdorp, na 1658 statendorp, Westerhoven viel tot 1810 onder de schepenbank van de
heerlijkheid Bergeijk in het Kwartier van Kempenland. Daarnaast was er voor Westerhoven zelf een
klein dorpsbestuur van één schepene, burgemeester en twee rekenmeesters. In 1810 werd
Westerhoven een gemeente. 38
Wapen
30 augustus 1989: “Gedeeld; I in sabel drie drielingsbalken van goud en in een schildhoofd van zilver
een lelie van keel; II in azuur twee schuingekruiste knotsen, vergezeld boven en aan beide zijden van
een St. Jacobsschelp, alles van goud. Het schild ter linkerzijde gehouden door de Heilige Servaas,
bisschop van Tongeren-Maastricht, van natuurlijke kleur, met een mijter van zilver. Geboord en
gevoerd van keel, gekleed in een albe van zilver, een overtuniek van goud, geboord van keel, een
antieke kazuifel van keel, geboord en gevoerd van goud, geschoeid van keel en houdende in de
linkerhand een kromstaf van goud en een sleutel van zilver.”
De burgemeester schreef in 1815 aan de gouverneur der provincie dat zijn dorp voorheen geen
afzonderlijk wapen had maar in voorkomende gevallen dat van Bergeijk, waartoe Westerhoven
behoorde, gebruikte. Mocht het nodig zijn dat zijn gemeente een eigen wapen zou moeten voeren
dan wist hij niets anders te bedenken dan de beeltenis van Sint-Servaas, de patroon van de
gemeente. Bij Koninklijk Besluit van 31 augustus 1818 nr. 74 werd als wapen verleend: "Zijnde een
schild van lazuur, beladen met het beeld van St. Servaas van goud." Op 25 februari 1952 werd een
nieuw diploma gegeven. De tekst was bijna gelijk aan die van 1818, maar de afbeelding week nogal
af, de tekening was namelijk veel gedetailleerder. In 1988 deed het streekarchief – voorloper van het
RHCe – op verzoek van het gemeentebestuur een onderzoek naar het gemeentewapen. Op basis
van de verstrekte gegevens volgde een wapenverlening bij Koninklijk Besluit van 30 augustus 1989
nr. 89.017377: "Gedeeld; I in sabel drie drielingsbalken van goud en in een schildhoofd van zilver een
lelie van keel; II in azuur twee schuingekruiste knotsen, vergezeld boven en aan beide zijden van een
St. Jacobsschelp, alles van goud. Het schild ter linkerzijde gehouden door de Heilige Servaas,
bisschop van Tongeren-Maastricht, van natuurlijke kleur, met een mijter van zilver. Geboord en
gevoerd van keel, gekleed in een albe van zilver, een overtuniek van goud, geboord van keel, een
antieke kazuifel van keel, geboord en gevoerd van goud, geschoeid van keel en houdende in de
linkerhand een kromstaf van goud en een sleutel van zilver." De drielingsbalken en de lelie herinneren
aan het schependomszegel voor de jurisdictie van de schepenbank van Eersel, het zegel met de
37 Van Berkel en Samplonius, 1995, 256.
38 Sanders, e.a., 1996, 530.
35

lelies, en vertegenwoordigen daarmee de hertogelijke helft van het dorp. Ook geeft die helft van het
wapen de ligging in het Kwartier van Kempenland aan. Heraldisch links is het wapen van de Sint-
Jacobsabdij te Luik, de andere heer ter plaatse, opgenomen. Het geheel wordt vastgehouden door de
parochie- en gemeentepatroon Sint-Servaas, die is getekend naar een Zuidduits miniatuur uit het
begin van de dertiende eeuw. De sleutel in zijn hand is die, die in de Maastrichtse schatkamer
berust. 39
Historische beschrijvingen
1811 "Westerhoven is groot 1081 bunders en wordt doorsneden door de Keersop. De bevolking
leeft meest van de landbouw. De gemeente bevat het dorp Westerhoven en de gehuchten
Erpenstraat, Heide of Heidestraat en Braambosch."
1900 In de kom van het dorp woonden in 1870 maar 94 inwoners. Het heeft een R.K. kerk. In 1688
brandden de Franschen er de pastorie af en in 1747 hebben zij er ook huisgehouden door
brandschattingen.
1950 Westerhoven is overwegend agrarisch gebleven. Door de uitgestrekte bossen met heide en
vennen is de gemeente rijk aan natuurschoon. Door de aanleg van recreatiecentra, zoals het
Eurostrand, woonden er op den duur veel meer toeristen en tijdelijke gasten in de gemeente
dan ingezetenen.
39 Originele wapendiploma (1818): verloren. Foto wapen (1818) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA,
Zegelkaarten, doos 2. Foto wapen (1989) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA, Atlantisnr. 10156. Melssen,
„Het gemeentewapen van Westerhoven‟,1988, 75. J.Th.M. Melssen, Westerhoven, onderzoek naar elementen voor
gemeentewapen en -vlag [Streekarchief Zuid-Oost Brabant Eindhoven, 1989, typeschrift]. Melssen, 1990. Rapport betreffende
herziening van de wapens van gemeenten en de instelling van wapens voor de dorpen in de Regio Eindhoven
[Noordbrabantse Commissie voor Wapen- en Vlaggenkunde, september 1996].
36

2.2. Thema‟s
Thema: 12 Oude infrastructuur
Dit thema wordt gebruikt voor het onderbrengen van de oudste categorie wegen en routes: de pré-
Romeinse en Romeinse wegen, waarvan het beloop veelal op giswerk en stoute dromen is gebaseerd.
Het gaat hier om verbindingsroutes, vaak bundels van banen, die maar met enige vaagheid aan te
wijzen zijn als daterend van vóór de Romeinse tijd of van in die Romeinse tijd, met de bijhorende
beekovergangen, dat zijn hier dan altijd voorden. Omwille van hun vaak hypothetisch karakter hier apart
gezet van de middeleeuwse infrastructuur.
12.1 Prehistorische wegen
Prehistorische wegen volgen vaak terreinhoogten, soms gemarkeerd door grafheuvels etc. of juist op
basis daarvan verondersteld.
12.2 Romeinse wegen
Romeinse wegen zijn verondersteld of echt aangetoond rechte wegen.
1.12.2.001 Noord-Zuid: een Romeinse Weg
Mennen heeft onlangs weer eens de Romeinse route Tongeren – Rossum onder de aandacht
gebracht die al langer in de literatuur bekend was. 40 Hij baseert zijn lokalisatie op enkele
middeleeuwse heerwegen. Iedere door de heer (hertog) gegarandeerde doorgaande weg heette in de
Middeleeuwen evenwel al snel Heerweg of ‟s-heren weg en hoeft dus niets met Romeinen van doen
te hebben.
Deze veronderstelde route wordt door hem via Koningshof-Heer, het Goor op de Run, de
Valentinuskapel bij de brug over de Keersop door het oosten van Westerhoven en Riethoven naar de
latere kapel bij Borkel naar het Romeinse kerkhof bij Kolis nabij Klein Brogel en zo verder naar
Tongeren getekend als onderdelen van een vrijwel rechte lijn tussen de grenspaal Graaf van Loon en
het gehucht Straten in Oirschot. De weg is vooral een theoretische gedachtenoefening.
12.3 Voorde
Voorde horend bij deze oude wegen en routes. Omdat de voorde/brug op drie plaatsen in het
systeem voorkomt (zeer oude wegen, doorgaande en lokale wegen), bepaalt het type weg waar de
voorde/brug geboekt moet worden. Bovendien zijn veel voorden door grotere of kleinere bruggen
vervangen.
12.4 Middeleeuwse hoofdwegen
1.12.4.002 Turnhoutervoort-Kattenrijt
Door Bergeijk loopt een erg oude verkeersroute. Tot ca 1210 was dit een deel van de doorgaande
weg Antwerpen – Turnhoutervoorde – Eersel – Kattenrijt – Roermond. 41 Nadien is de weg
ingeschakeld in de route Breda – Maastricht. De in 1788 deels op rechte dijken op een westelijker
tracé door de hei gelegde weg staat bekend als “Bredase Baan”. 42 Volgens Panken is het Bergeijkse
deel aangelegd tussen 1789 en 1791. Deze weg is nooit verhard. Een deel is nog zichtbaar tussen
Bergeijk en Terkooijen bij Bladel. Ten zuiden van Bergeijk loopt de weg verder als Bredasedijk. In
België is het tracé verdwenen door de aanleg van vloeiweiden.
40 J. Mennen, 2003: Een Romeinse weg door het Dommelgebied van Tongeren naar Rossum?, in: Noordbrabants Historisch
Jaarboek 20, 10-46.
41 Van Asseldonk en Leenders, 2003.
42 Hendrik Verhees tekende hem op een kaart in 1794. Hij kwam toen uit op de Luikersteenweg ter hoogte van het huidige
LUNA-ijsstation.
37

1.12.4.009 Postelse baan
Het vermoeden bestaat dat er een oude baan van de Keersopse watermolen via Riethoven, Bergeijk,
Luyksgestel verder naar het zuidwesten liep. De waaier van holle wegen ten zuidwesten van het
gehucht Boscheind markeert het begin van een wegenbundel over de heide. De bestemming van
deze weg was o.a. de abdij Postel en veel verder weg Herentals.
38

Thema: 13 Doorgaande wegen
De dorpen worden vanouds doorsneden door landwegen verbonden met de rest van Brabant en de
wereld. Het beloop van die wegen is in den regel goed bekend, de ouderdom van de wegen van voor
1800 is vaak onduidelijk. De doorgaande wegen verbinden dorpen onderling of met verder weg
gelegen steden en streken.
Een kenmerk van de middeleeuwse wegen is dat ze zorgvuldig de hogere gronden volgen, enigszins
bochtig zijn en hier en daar overgaan in bundels van alternatieve wegen. Dit laatste maakt dat beter van
routes gesproken kan worden. Rivieren en beken werden aanvankelijk overgestoken bij een voorde of
doorwaadbare plaats. Juist in de doorgaande wegen zijn die het eerste door bruggen vervangen. Zo'n
voorde of brug werd vaak de focus van een tweezijdige wegenwaaier. Er zijn echter ook eenzijdige
wegenwaaiers: de punten waar alternatieve wegen afsplitsten en punten waar een weg het cultuurland
verliet en daar het keurslijf van akkers en heiningen kon afschudden. Dergelijke eenzijdige
wegenwaaiers markeren dus het punt tot waar de ontginningen strekten. Bij veren, bruggen en
kruisingen verrezen vaak ook herbergen. Nabij steden werden stukjes weg bestraat, maar de vraag is of
dat in op de dorpen ook gebeurde.
Vanaf het midden van de zeventiende eeuw werden nieuwe met bomen beplante rechte en tonnerond
gelegde wegen (“dijken”) aangelegd ter vervanging van de beroerde middeleeuwse wegen. Het zelfde
idee werd vanaf 1810 op een hoger schaalniveau herhaald met de wegen die door Napoleons genie en
onder koning Willem I aangelegd werden. Deze "rijkswegen" waren echte interregionale wegen, kaarsrecht,
bestraat en beplant. De kosten moesten weer via tollen terug verdiend worden. Opnieuw raakten
er zandwegen buiten gebruik. De "provinciale wegen" die in de negentiende eeuw tot stand kwamen
waren daarentegen niets anders dan verbeterde interlokale wegen. Ze behielden dus hun bochtig
verloop, al werd er hier en daar een lastige bocht opgeruimd of een ontbrekend stuk nieuw aangelegd.
Tenslotte (hier vanaf 1863?) verschenen de spoorlijnen op geheel nieuwe spoorbanen en trammetjes
(vanaf ca 1880?) die meestal in de berm van bestaande wegen reden.
13.1 Doorgaande weg
Min of meer duidelijke baan. Indien er bundels banen optreden, die banen afzonderlijk opnemen,
zodat de bundel duidelijk wordt.
Van de kwaliteit van het wegennet vóór 1800 moeten we ons niet al te veel voorstellen. Het verkeer
moest zich behelpen met zogenaamde aarden banen, die we hier en daar in de Kempen nog wel
tegen komen: zandwegen, die in een droge zomer veranderden in stoffige banen en in de winter
moeilijk begaanbaar waren, doordat ze in modderpoelen veranderden, waarin de karren, die de weg
gebruikten diep wegzakten.
Op kaart van Blaeu uit 1635 zien we dat Bergeijk aan de weg van Eindhoven naar Diest ligt. Deze
weg steekt bij Blaarthem de Gender over en loopt via Riethoven naar Bergeijk. Daarna loopt de weg
over Luyksgestel en Lommel naar Diest. Dit is de enige weg destijds vanuit Eindhoven naar het
zuiden. 43
Op kaart Hendrik Verhees uit 1794 zijn de volgende verbindingswegen zichtbaar:
- naar Luyksgestel (volgens Panken in veertien dagen aangelegd in 1773)
- naar Riethoven op kaart onverharde karweg (volgens Panken aangelegd in 1805)
-1843 (volgens Panken): aanleg weg Weebosch-Postel (voorheen meerdere heipaden naar Postel)
- 1808 (volgens Panken): aanleg weg Bergeijk – Borkel (voorheen een voetpad) 44
De volgende doorgaande wegen zijn van de kadasterkaart van 1832 overgenomen:
43 Vangheluwe e.a., 2009, 145.
44 Een zeer oude weg. Door W. Blaeu in 1634 getekend van “Bergeijjck naar Borkell” langs ‟t Huys.
39

Uniek nr Naam Type Relictstatus
1.13.1.001 Broekstraat Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.002 Oude Postelseweg Doorgaande weg bestaat nog, deels verlegd
1.13.1.003 Stevertsebaan Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.004 Heestertsche Dijk Doorgaande weg bestaat nog, deels verlegd
1.13.1.005 Eerselsche Dijk Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.006 Dijk van Postel naar Luijksgestel Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.007 De Lommelsche Dijk Doorgaande weg bestaat nog, deels verlegd
1.13.1.008 Reiderstraat Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.009 Bredasche Dijk Doorgaande weg bestaat nog, deels verlegd
1.13.1.010 Steenweg Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.011 Hofmanheideweg Doorgaande weg bestaat nog deels, deels verwijderd
1.13.1.012 Oude Weerderdijk Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.013 Weerderdijk Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.014 Bisschop Rijthoviusdreef Doorgaande weg bestaat nog deels, deels verwijderd
1.13.1.015 Schoolstraat Doorgaande weg bestaat nog deels, deels verwijderd
1.13.1.016 Neerreidweg Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.017 Neereidweg Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.018 Luikerweg Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.019 Schadewijk Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.020 Bredasche Baan of Heeren Weg Doorgaande weg bestaat nog
1.13.1.002 Oude Postelseweg
Doorgaande route vanuit Postel via Witrijt naar de windmolen van Bergeijk.
1.13.1.005 Eerselsche Dijk
Weg naar Eersel, volgens Panken aangelegd in 1746; voordien een karrespoor. Op de kaart van
Verhees, 1794.
1.13.1.009 Bredasche Dijk
Lommel verzoekt in 1773 om de aanleg van een dijk van Hongarije naar ‟t Loo. Loo is hier geen
voorstander van, omdat zware karren hun weg onbegaanbaar zullen maken. “Zij verzochten dat de
voerlieden met hunne zware karren waarvoor soms 8 en 9 paarden gespannen zijn, gelast mochten
worden, de oude heerbaan genaamd den Keulschen weg (dit is de oude weg, die van Hapert langs
de Witrijt naar Lommel liep) te gebruiken, in welk geval die voerlieden de route zouden behooren te
nemen van den Eerselschen dijk, komende op dien van Bergeik rechts af op den Hoogen Berkt, van
daar op den Lagen Berkt over de Ketelaarsbuchten over het Heike bij de Heikerk, zoo op Luiksgestel
naar Lommel.” (Panken). 45
1.13.1.010 Steenweg van Den Boschnaar Luik
Deze weg loopt over een klein stukje over Bergeijks grondgebied, helemaal in het zuidoosten. Iets
zuidelijker werd in 1790 - 1792 aan de toen al aanwezige zandbaan een grenspost gebouwd. Dit
wegdeel werd pas in 1818 bestraat. Na de grenscorrectie kwam er een nieuwe grenspost, 4,4 van de
oude post.
1.13.1.017 Neerreidweg
45 Vangheluwe e.a., 2009, 149.
40

1808 (volgens Panken): aanleg weg Bergeijk-Borkel, voordien een voetpad. Op de kaart van
Verhees, 1794.
1.13.1.021 Provinciale weg
1873-1875: aanleg provinciale weg Leende-Valkenswaard-Dommelen-Westerhoven-Bergeijk-
Luyksgestel. In de kom verhard met klinkers, daarbuiten met grint. Zware transporten konden
voortaan vanuit Eindhoven Bergeijk bereiken. In 1930 blijkt de weg tot Luyksgestel bestraat te zijn. De
weg liep van Luyksgestel via het Loo, de Broekstraat en het Hof over het Eijkereind, Westerhoven,
Loveren naar Braambosch en staak daar over naar Dommelen.
Uit Bergeijk in Kaart 2009.
13.2 Halte
Paardenwisselstation op postbaan, spoorweg of tramstation, tram of bushalte, busstation.
41

1.13.2.001 herberg De Rode Leeuw Bergeijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
In het centrum van Bergeijk aan de plaetse. 46
1.13.2.002 herberg De Ster Bergeijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
Aan het marktveld gelegen 18 de -eeuwse herberg, genoemd naar de vorm van het uithangbord. Vanaf 1839
met een doel voor boogschutters. 47
13.3 Oude rijksweg
Wegen uit het rijksprogramma uit de jaren 1810 – 1935. (Daarna krijgen we de moderne autowegen).
13.4 Railweg
Spoorlijnen, trambanen, goederensporen (interlokaal maar ook lokaal!)
13.5 Trekpad
Trekpad langs rivier of kanaal.
13.6 Veer
Oversteek van een rivier met een bootje: aanlegplaatsen, dalende wegen veerhuis.
13.7 Voorde/Brug
Oversteek van water via doorwaadbare plaats, vaak later vervangen door een brug, in een
doorgaande weg. Doorwaadbare plaatsen heb je in soorten: min of meer dwars op het watert, schuin,
zeer schuin of zelfs een heel eind door het water: een “waterstraat” of “langvoort”. Bruggen heb je ook
in soorten: een paal in het water om overheen te stappen („waterstap”), een balk erover, een vonder,
een schoor, een echte houten of stenen brug. Klein water stak met men een gemetseld of houten
“heul” over. Omdat de voorde/brug op drie plaatsen in het systeem voorkomt (zeer oude wegen,
doorgaande en lokale wegen), bepaalt het type weg waar de voorde/brug geboekt moet worden.
Bovendien zijn veel voorden door grotere of kleinere bruggen vervangen.
13.8 Plein
Verbreding van een doorgaande weg of samenkomst van wegen die tot een brede open ruimte leidt.
De pleinen kunnen allerlei functies hebben. Die per plein proberen vast te stellen!
1.13.8.001 Mgr. Biermansplein Westerhoven
Plein waar Westerhoven op vrijdag 27 december 1996 afscheid nam van zijn bestuurlijke
zelfstandigheid. Hier werden altijd de belangrijke evenementen en feiten gevierd.
1.13.8.002 Lijnt Bergeijk
Kadastraal Sectie B 452 blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
Driehoekig plein Lind voor kasteel het Slot. Genoemd naar de lindeboom die er tot 1820 eeuwenlang
gestaan heeft. 48
1.13.8.003 „de plaetse‟ Bergeijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
Een driehoekig plein, de plaetse, lag ten noorden van de kerk met daaraan het kerkterrein, huis De Boer en
herberg De Rode Leeuw. 49
46 Vangheluwe e.a., 2009, 262; kaart: 254.
47 Vangheluwe e.a., 2009, 276.
48 Vangheluwe e.a., 2009, 269.
49 Vangheluwe e.a., 2009, 249 en 261; kaart:254; W. v. Dooremolen in De Keersopper nr. 1, p. 7 “De markt Bergeijk ‟t Hof in
1832”.
42

1.13.8.004 De Straat Bergeijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
Panken: “Door straat verstaat men van oude tijden het gewezen marktveld benevens de huizenrij van daar
oostwaarts tot den schutsboom of de splitsing des wegs van Westerhoven en Borkel”. Met schutsboom,
brandkuil en lindeboom. 50 De Plaskuil lag op de plaats waar DE Hofloop de Straat overstak.
1.13.8.005 Plaatse Westerhoven
Mogelijk in oorsprong het pleintje op de hoek Heijerstraat en Ekkerweg. 51
1.13.8.006 Beestenmarkt Bergeijk
1627 huys schuer hof en aengelegen erffenis aen de beestenmerct
Kadastraal Sectie A blad 2 (De Enderakkers).
De Beestenmarkt is een langgerekt marktplein in het centrum van Bergeijk dat zich uitstrekte vanaf de
Eerselsedijk tot de Riethovensedijk. Hier lagen in 1627 de huizen van enkele prominente bewoners,
o.a. Goyaart Willem Bergmans met een brouwerij en het „Elengoed‟ aan de overkant (plaats waar nu
het hotel Beukenhof is) met gracht omgeven. Er is ook sprake bij het huis van Bergmans van „die
camer met het hoochcamerken ende kelder aen de strate‟ ofwel een stenen gedeelte (alle huizen
waren verder vakwerkbouw met lemen muren). Verder waren er nog een brouwerij, herberg en
schaapskooi aan het huis van Bergmans: „het brouwhuys en het half aengelaech totten waterlaet toe‟
en „die schaepskoye aen de schuer metten peertstal, 1603, R21 88v‟. De brouwerij die Willem
Bergmans in 1627 aan de noordkant van de markt had, blijkt te zijn voortgezet tot het jaar 1791,
wanneer het Maatboek ter plaatse eveneens een brouwerij registreert. Verder vinden we er herberg
De Keijser en het eerste gemeentehuis. 52 De benaming Beestenmarkt veranderde in de 18 de eeuw in
de verkorte benaming „markt‟. De oorspronkelijke Beestenmarkt, met afmetingen tot aan de gracht
voor Elengoed en tot het
kerkpad voor het Teutenhuis
werd verkleind tot de huidige
„Pankenstraat-Hof‟ rooilijn. Op
de markt voor het Elengoed
bevond zich een “laan” met
aangeplante bomen dat
„plantagie‟ werd genoemd. 53
1.13.8.007 Dorpsplein
Riethoven
Afbeelding: het Dorpsplein in
Riethoven (november 2010).
13.9 Poort
Een doorgang door een natuurlijke barrière zoals een duinenrug, moeras, beekdal, de droge
tegenhanger van een voorde dus. Veelal aan een of beide zijden met een wegenwaaier. (Hier wordt
dus niet een soort stadspoort bedoeld!)
13.10 Spoorbrug
Speciale brug voor spoorlijn of trambaan. Meestal ijzeren of stalen constructies, al dan niet
beweegbaar.
50 Vangheluwe e.a., 2009, 276.
51 Verdonk, 2008.
52 W. v. Dooremolen in De Keersopper nr. 1, p. 7 “De markt Bergeijk ‟t Hof in 1832”
53 Vangheluwe e.a., 2009, 226.
43

13.11 Tol(huis)
Plaats of huis waar tol werd geheven.
13.12 Holle weg
Een door langdurig gebruik uitgesleten strook waarin een oude weg loopt. Omdat de holle weg op
twee plaatsen in het systeem voorkomt (doorgaande en lokale wegen), bepaalt het type weg waar de
holle weg geboekt moet worden.
In Bergeijk werden ruim 50 holle wegen gezien op de AHN-kaarten, samen 32 kilometer lang. Het
betreft vaak korte stukken. Er is deels sprake van interessante groepen, zoals de holle paden over de
Riethovense Akkers (5,5 km samen) en de akker van Luyksgestel (1,3 km); de fossiele wegenwaaiers
bij Reyt (8,3 km) en Boscheind (3,5 km); de fossiele heibanen in de Zwartenbergse Heide (5,5 km) of
het ontginningswegenpatroon op de Postelse Heide (2,6 km).
Uniek nr Naam
1.13.12.001 heibaan Mosbergen
1.13.12.002 akkerpaden Rieth. Akker
1.13.12.003 akkerpaden Rieth. Akker
1.13.12.004 akkerpaden Rieth. Akker
1.13.12.005 akkerpaden Rieth. Akker
1.13.12.006 akkerpaden Rieth. Akker
1.13.12.007 akkerpaden Rieth. Akker
1.13.12.008 akkerpaden Rieth. Akker
1.13.12.009 akkerpaden Rieth. Akker
1.13.12.010 akkerpaden Rieth. Akker
1.13.12.011 heibaan Berkterheide
1.13.12.012 akkerpad Akker Bergeijk
1.13.12.013 ontginn. N van Witrijt
1.13.12.014 heibaan Kapelse Heide
1.13.12.015 waaier W v Boscheind
1.13.12.016 waaier W v Boscheind
1.13.12.017 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.018 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.019 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.020 heibaan Zwartenberg
1.13.12.021 waaier W v Boscheind
1.13.12.022 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.023 waaier W v Reyt
1.13.12.024 waaier W v Reyt
1.13.12.025 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.026 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.027 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.028 waaier W v Reyt
1.13.12.029 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.030 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.031 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.032 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.033 waaier W v Boscheind
44

1.13.12.034 heibanen Zwartenb. Heide
1.13.12.035 waaier W v Boscheind
1.13.12.036 heibanen Venakkerbos
1.13.12.037 heibanen Venakkerbos
1.13.12.038 heibanen Venakkerbos
1.13.12.039 Hoogeindse Straat
1.13.12.040 akkerpaden Hasseltse Vel
1.13.12.041 akkerpaden Hasseltse Vel
1.13.12.042 ontginnn. bij De Maai
1.13.12.043 ontginnn. bij De Maai
1.13.12.044 ontginnn. bij De Maai
1.13.12.045 Hoogeindse Straat
1.13.12.046 waaier W v Reyt
1.13.12.047 waaier W v Reyt
1.13.12.048 heibanen Broekh. Heide
1.13.12.049 heibanen Bergerheide
1.13.12.050 ontginn. Postelse Heide
1.13.12.051 ontginn. van Witrijt
1.13.12.052 Zin duinen KL. Borkel
13.13 Jaagpad
Trekpad langs turfvaart, kanaal of rivier.
[Komt in Bergeijk niet voor].
13.14 Grenspost
1.13.14.001 Barrier / Kleine Barrier Bergeijk
Blokvormig woonhuis, oorspronkelijk douanepost, Barrier 6/a Bergeijk. Dit is een rond 1900 gebouwd
douanekantoor aan de westzijde van de weg, 570 meter van de grens. De plaats ligt op het zuidoostpunt
van het grondgebied van Bergeijk, waar de rijksweg of Luikerweg de grens met België
overgaat (en waar de onderste driehoek van het grondgebied aan de rest van Bergeijk vastzit; zie de
kaart.
Potentieel gemeentelijk monument
1.13.14.002 Bergeijkse Barrière
In 1839/43 opgerichte grenspost aan de oostzijde van de weg Den Bosch – Luik, thans geheten De
Barrière. De (Kleine) Barrier ligt ongeveer 800 meter ten noorden van het huidige grenspunt. Dat komt
omdat er in 1843 grenscorrectie plaatsvond. 54
1.13.14.003 Grenspost Bergeijk-Postel
13.15 Laanbeplanting
1.13.15.001 Boomrijen, houtwallen en lanen Keunensloop e.o.
Boomrijen, houtwallen en lanen, langs wegen en waterlopen in een jonge heideontginning. De
beplanting bestaat o.a. uit zomereik, zwarte els, grove den, ruwe berk en schietwilg. Het geheel
dateert overwegend uit de periode 1900-1930. Cultuurhistorische waarde: hoog. CHW. nr. G154
1.13.15.002 Laanbeplanting Hobbel e.o.
54 Vangheluwe e.a., 2009, 371.
45

Laanbeplanting van Amerikaanse eik, zomereik en linde. Het geheel dateert overwegend van
omstreeks 1930. Cultuurhistorische waarde: redelijk hoog. CHW. nr. G229
1.13.15.003 Beukenheg Kerkstraat
Circa 100 jaar oude beukenheg in de Kerkstraat.
1.13.15.004 Laanbeplanting Borkelsedijk
De eiken bij begin van de Borkelsedijk en de beuken aan de Westerhovense kant zijn een historisch
kenmerk voor Bergeijk geworden.
1.13.15.005 Eikenlanen Kasteel Bergeijk (is verdwenen)
Ooit was er ook een „oprijlaan‟ naar het kasteel aan de Lijnt, met aan weerszijden eikenbomen. “twee
ryen eyken boomen, voor de brugge der voorscr. Huysige staende” aldus Mr. Panken in zijn
Geschiedenis van Bergeijk (p. 219).
46

Thema: 14 Lokale wegen
In Oost-Brabant moest het vervoer vanouds vooral over land geschieden, de Dommel en de Aa
waren door hun meanderende loop nauwelijks bevaarbaar. Vervoer vond plaats langs landwegen
waarvan de loop werd bepaald door de zandruggen en beekdalen die ze volgden. Deze wegen waren
in de zomer stoffig en rul en in de winter nat en modderig. 55
14.1. Lokale wegen 56
Uniek nr Naam Relict Status
1.14.1.001 Kapelweg bestaat nog
1.14.1.002 Kapelweg bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.003 Kapelweg bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.004 Boscheind bestaat niet meer
1.14.1.005 Dorpstraat bestaat niet meer
1.14.1.006 Lommelsedijk bestaat niet meer
1.14.1.007 Achterste Loo bestaat nog
1.14.1.008 Witrijt bestaat niet meer
1.14.1.009 Sint Gerardusweg bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.010 Weebosserweg bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.011 Weebosch bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.012 Runderbochten bestaat niet meer
1.14.1.013 Hoge Rijt bestaat niet meer
1.14.1.014 Runderbochten bestaat niet meer
1.14.1.015 Weebosserweg bestaat nog
1.14.1.016 Hoge Berkt bestaat niet meer
1.14.1.017 Hoge Berkt bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.018 Vennekens bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.019 Riethovensedijk bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.020 Buchtdwarsstraat bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.021 Bucht bestaat nog
1.14.1.022 Bucht bestaat nog
1.14.1.023 Buchtdwarsstraat bestaat niet meer
1.14.1.024 Puttendijk bestaat niet meer
1.14.1.025 Weebosserweg bestaat niet meer
1.14.1.026 Weerwolf bestaat niet meer
1.14.1.027 Van den Tillaartstraat bestaat nog
1.14.1.028 Hoeker Beemden bestaat nog deels, deels verwijderd, deels verlegd
1.14.1.029 Vlieterdijk bestaat nog deels, deels verwijderd, deels verlegd
1.14.1.030 Kerkstraat bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.031 Lijnt bestaat niet meer
1.14.1.032 Hof bestaat nog
1.14.1.033 Sterrepad bestaat nog
1.14.1.034 Burgemeester Magneestraat bestaat nog, deels verlegd
55 Kolman, e.a., 1997, 45.
56 Naar Vangheluwe e.a., 2009.
47

1.14.1.035 Kleine Broekstraat bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.036 Molenakkers bestaat nog deels, deels verwijderd, deels verlegd
1.14.1.037 Zandhoef bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.038 Berkterbeemden bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.039 Kapellerweg bestaat nog
1.14.1.040 Achterste Loo bestaat niet meer
1.14.1.041 Hoge Rijt bestaat nog
1.14.1.042 Boscheind bestaat niet meer
1.14.1.043 Hoge Rijt bestaat niet meer
1.14.1.044 Hoge Rijt bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.045 Runderbochten bestaat nog
1.14.1.046 Neerrijt bestaat niet meer
1.14.1.047 Hasselsestraat bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.048 Sengelsbroeksestraat bestaat niet meer
1.14.1.049 Schatersdijk bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.050 Vlieterdijk bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.051 Dorpstraat bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.052 Schatersdijk bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.053 Sengelsbroeksestraat bestaat niet meer
1.14.1.054 Weebosch bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.055 Zwarte Bergendreef bestaat niet meer
1.14.1.056 Boscheind bestaat niet meer
1.14.1.057 Boscheind bestaat nog
1.14.1.058 Bosserdijk bestaat niet meer
1.14.1.059 Bisschop Rijthoviusdreef bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.060 Aan de Schutsboom bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.061 Boshovensestraat bestaat niet meer
1.14.1.062 Dorpsstraat bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.063 Hobbel bestaat nog deels, deels verwijderd, deels verlegd
1.14.1.064 Kapelstraat bestaat niet meer
1.14.1.065 Gildestraat bestaat nog
1.14.1.066 Schoolstraat bestaat nog
1.14.1.067 Broekhovenseweg bestaat nog
1.14.1.068 Dorpsstraat bestaat nog
1.14.1.069 Voorderstraat bestaat nog
1.14.1.070 Buchtdwarsstraat bestaat nog deels, deels verwijderd, deels verlegd
1.14.1.071 Heiereind bestaat nog deels, deels verwijderd, deels verlegd
1.14.1.072 Eind bestaat niet meer
1.14.1.073 Heiereind bestaat nog
1.14.1.074 De Rijtjes bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.075 Dorpsstraat bestaat niet meer
1.14.1.076 Heiereind bestaat niet meer
1.14.1.077 Eikestraat bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.078 Eikestraat bestaat niet meer
1.14.1.079 Eikestraat bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.080 Braambos bestaat nog
48

1.14.1.081 Rijksweg bestaat nog
1.14.1.082 Braambos bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.083 Rijksweg bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.084 Rijksweg bestaat nog
1.14.1.085 Rijksweg bestaat nog
1.14.1.086 Braambos bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.087 Loveren bestaat nog
1.14.1.088 Rijksweg bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.089 Weerderdijk bestaat nog
1.14.1.090 Heijerdijk bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.091 Heijerdijk bestaat niet meer
1.14.1.092 Eijkereind bestaat niet meer
1.14.1.093 Eijkereind bestaat niet meer
1.14.1.094 Eijkereind bestaat niet meer
1.14.1.095 Keulsepad bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.096 Aarperstraat bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.097 Aarperstraat bestaat nog
1.14.1.098 Aarperstraat bestaat nog
1.14.1.099 Beukenlaan bestaat niet meer
1.14.1.100 Esdoornstraat bestaat nog deels, deels verwijderd, deels verlegd
1.14.1.101 Kerkstraat bestaat nog
1.14.1.102 Koolakkers bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.103 Esdoornstraat bestaat nog
1.14.1.104 Lange Akkers bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.105 Rijksweg bestaat niet meer
1.14.1.106 Rijksweg bestaat niet meer
1.14.1.107 Beukenlaan bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.108 Berkenstraat bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.109 Eikewal bestaat niet meer
1.14.1.110 Heijerstraat bestaat nog
1.14.1.111 't Aangelag bestaat niet meer
1.14.1.112 't Aangelag bestaat niet meer
1.14.1.113 Ekkerweg bestaat niet meer
1.14.1.114 Heijerstraat bestaat nog
1.14.1.115 Leemskuilen bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.116 Oude Kerkpad bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.117 Oude Weerderdijk bestaat niet meer
1.14.1.118 Leemskuilen bestaat niet meer
1.14.1.119 Dommelsedijk bestaat nog
1.14.1.120 Weebosserweg bestaat nog
1.14.1.121 Witrijt bestaat niet meer
1.14.1.122 Eijkereind bestaat nog
1.14.1.123 Burgemeester Aartslaan bestaat nog
1.14.1.124 Bucht bestaat nog
1.14.1.125 Ekkerweg bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.126 Kerkebochten bestaat niet meer
49

1.14.1.127 Berkenstraat bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.128 Rijksweg bestaat niet meer
1.14.1.129 Heuvel bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.130 Esdoornstraat bestaat nog deels, deels verwijderd
1.14.1.131 Sengelsbroeksestraat bestaat nog, deels verlegd
1.14.1.132 Droevendaal bestaat nog
Onderstaande straten zijn nog niet aan bovenstaande straatnamen gekoppeld of ontbreken
vooralsnog op de kaart.
1.14.1.133 Klinkerwegen Eind, Heiereind
Klinkerwegen in een tweetal met elkaar samenhangende oude buurtschappen. De structuur van het
geheel dateert in eerste aanleg mogelijk nog uit de late middeleeuwen (1250-1500). De bestrating
met gebakken klinkers dateert (deels) uit de periode 1890-1940. Cultuurhistorische waarde: Zeer
hoog. CHW. nr. HK-HL-11
1.14.1.134 Aan de pad Bergeijk
Kadastraal Sectie B 270, 274 blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden). Akkerpad dat de Hofloop
oversteekt bij B278-B282.
1.14.1.135 Achterstraat Bergeijk
1655 den langen acker gelegen in de bergeracker, d‟een eynde de bergerheyde, d‟ander eynde de
achterstraet
Kadastraal Sectie A blad 2 (De Enderakkers). Ze liep ten westen van de Walikerweg in noordelijke
richting over de Bergerakkers. De naam duidt op een weg of straat die achter een andere weg ligt, in
dit geval de Walikerstraat.
1.14.1.136 Belenstraat Bergeijk
1448 johannes de waterhalen de pervis vutfango recepto de comitae de eyck anno 45 sito op
beelen straet et ante domum sua
Kadastraal Sectie A blad 2 (De Enderakkers). Deze straat staat verder nergens geregistreerd en is
daarom moeilijk te lokaliseren. Het perceel is retrospectief verbonden met een akker gelegen in de
Bergerakker die in 1627 eigendom is van „Peeter Jan Berchmans tot Bercheyck aen de kerck‟, CH
60r2. De uitvang hoort bij dezelfde cijns waarin ook sprake is van een uitvang aan de Kerkenbeemd
en zal daar niet ver vandaan gelegen hebben. Gezien de ligging in de Bergakkers is het misschien
het pad door de heide ten westen van de Bergerakker.
1.14.1.137 Bochtstraat Bergeijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
Panken over de Bochtstraat: “Ik geef dezen naam aan eene kleine verzameling huizen tot heden de Bucht
geheten. Bochten zijn hier hooge, meestal schrale of niet zeer vruchtbare akkers met aarden wallen
omringd, die met eiken schaarhout bezet zijn. Nog geen eeuw geleden waren bijkans alle langs den
binnenweg naar Westerhoven geleegen perceelen dusdanige akkers: er stond geen enkel huis.” 57 Het
verlengde van de Bucht richting Westerhoven heet Keulsepad.
1.14.1.139 Daalakkerweg Bergeijk
1791 den Daalakkerweg
Kadastraal Sectie A blad 2 (De Enderakkers). Deze akkerweg die in noordelijke richting loopt vanaf
het perceel de Hoek richting de Rijen, wordt als volgt door de landmeter Borrenbergen beschreven
…: over den Eindovense weg neevens en tusschen ‟t scheyden van Westerhoven en den
Daalakkerweg tot aan de Rijen.” De Daalakkerweg is de akkerweg naast de Daalakker.
1.14.1.140 Domineestraatje Bergeijk
57 Vangheluwe e.a., 2009/279.
50

Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden). Straat die langs het abtshuis van
de Sint-Jacobabdij liep. In 1836 werd ter plaaatse van Beukenhof hier een huis voor de dominee
gebouwd. Een straatje met Marechausseehuis op de hoek, het Abtshuis, Teutenhuis, Kerkje en
Elengoed (pastorie/Beukenhof).
1.14.1.141 Donkersteeg Bergeijk
1779 Donkersteeg
Kadastraal Sectie A blad 2 (De Enderakkers).Akkerweg die op de grens met Westerhoven van het
Eijkereind naar de Riethovenseweg loopt.
1.14.1.142 Egelsweg Bergeijk
1764 over de Egelsweg naar de Rietkolk
Kadastraal Sectie C blad 3 (De Maai). Benoeming naar een egel of Mnl. echel, bloedzuiger, die
vroeger in de geneeskunde werd gebruikt. Zie „de paal den Egelsweg genaamd‟. In 1777 wijzen de
rentmeester-generaal der Domeinen van Brabant recht in het grensgeschil tussen Lommel en
Bergeijk: de grens tussen de gemeenten loopt van het Cranevennesant tot de Egelsweg en vandaar
tot de doorsnijding van de Lommelsgracht in de Rietkolk. Het punt waar de Egelsweg bij de grens
komt ligt halverwege de onderste driehoek (aan de westkant er van) op de kaart. Vermoedelijk is de
Egelsweg de weg die ter plaatse west-oost loopt.
1.14.1.143 Geenderstraat Bergeijk
Kadastraal Sectie D blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt). Doorsnijdt het beekdal van de Run of
Aa en loopt naar Eersel.
1.14.1.144 Kerkpad Bergeijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).Paden ten oosten en westen van
de hoeve Kept.
1.14.1.145 Kruisstraat Bergeijk
1569 een stuck lants aen de cruys straet
Kadastraal Sectie A blad 2 (De Enderakkers). De kruisstraat was een akkerweg die in noordelijke
richting door de Enderakkers liep. De weg was vermoedelijk genoemd naar een hagelkruis dat aan
het begin van de akkers gestaan zal hebben als bescherming tegen hagel of ander onheil; bij A 456,
of A 428-430? De Kruisstraat die langs de Goijensvelden van de Bucht loopt, verbindt de Straat in het
centrum en de Zandstraat.
1.14.1.146 Langen Akkerweg Bergeijk
1791 tusschen den Daal en Langen Akkerweg
Kadastraal Sectie A blad 2 (De Enderakkers). De Langen Akkerweg is de weg in noordelijke richting
door de Enderakkers ten westen van de Peuk [A 367]. De weg is genoemd naar de Langen Akker
waar hij langs liep.
1.14.1.147 Lange Goorstraat Bergeijk
1599 beempt genoempt den koekoecx beempt aen de lange goerstraet
Kadastraal Sectie C, blad 1 (De Broekstraat). De weg begint bij de Vlieterdijk en gaat door de weilanden in
zuidelijke richting naar de Langvoort. Daar was een voorde door de Aa.
1.14.1.148 Langvoortstraat Bergeijk
1735 eenen beemt genoemt de Vloet, déen sijde aen de langhvoortstraet
Kadastraal Sectie C, blad 1 (De Broekstraat). Dit is een weg door de beemden van de Langvoort,
vermoedelijk de weg door de beemden die langs de Varrenheuvel loopt richting de rivier de Aa.
1.14.1.149 Lommenstraat Bergeijk
1448 liberorum wouteri fily quondam lommen
1569 een stuck lants aen de lommen straet
51

Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden). Ook Zandstraat genoemd. Straat
aan de noordzijde van de Bucht. Niet te verwarren met nu de Buchtdwarsstraat, destijds de
Kruisstraat, die naar de Enderakkers loopt.
1.14.1.150 Varrendijk Bergeijk
1463 van den verrendijck voer Gestel
Kadastraal Sectie C 557-558, blad 2 (De Hulsdonk). Deze weg is de voortzetting van de Gijskensdijk, de
weg van het Loo naar de Voorste Aa. De plaats ten zuiden van de Hulsdonk waar de weg het dal van de Aa
oversteekt. In de 18 de eeuw was hier een doorgaande weg: de Bredasebaan.
1.14.1.151 Vonderpad Bergeijk
Kadastraal Sectie C, blad 1 (De Broekstraat). Op C 98-C101 staat het huis van Peter Vissers waarin voor
1792 de pastoor een tijdje heeft gewoond. Volgens Panken begint hier de Vonderpad, waar later de
grindweg (naar Luyksgestel) over is aangelegd. De Vonderpad betreft een korte weg die het Voorste met
het Middelste Loo verbindt. Vonder, vlonder is een primitieve brug over de beek. Verhard in 1951.
1.14.1.152 Zandstraat Bergeijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden). Ook Lommenstraat genoemd.
Straat aan de noordzijde van de Bucht. Niet te verwarren met nu de Buchtdwarsstraat, destijds de
Kruisstraat, die naar de Enderakkers loopt. Zand verwijst naar de zandverstuivingen op de Bucht, o.a.
de Duvelsberg.
1.14.1.153 Heijerdijk en veldwegen Westerhoven
Vanuit de Heijerdijk gaan verschillende wegen naar de beemden (De Oudendijkse Beemden en De
Dommelaars). De loop van de Heijerdijk is gewijzigd bij de aansluiting met de Heijerstraat.
1.14.1.154 Steltakkers Westerhoven
Zandpad vanaf de rijksweg langs bosperceel tegen de grens met Riethoven.
1.14.1.155 Voetpad (kerkpad) tussen Ekkerweg 2 en 4 Westerhoven
Het kwam uit op het Keulsepad, de verbinding tussen de Bucht en Westerhoven-dorp. Ook gebruikt
om naar de kerk te gaan.
1.14.1.156 Zandpad ‟t Aangelog bij Heijerstraat 10 Westerhoven
Vanaf de Heijerstraat loopt langs huisnr.10 een zandpad naar het erachter gelegen gebied. Het is al
een oud pad dat ook op de kadastrale kaart uit 1828 en oude topografische kaarten te zien is. Ook de
naam ‟t Aangelog verwijst naar hoge ouderdom. Het pad leidt ook naar de voormalige cementfabriek
„De Parel‟ van Giel Heesakkers.
1.14.1.157 Zandpad ‟t Aangelog bij Heijerstraat 14 Westerhoven
Ook hier loopt een zandweg langs de boerderij over het erf naar het erachter gelegen gebied. Het is
al een oud pad dat ook op de kadastrale kaart uit 1828 en oude topografische kaarten te zien is. Het
heet evenals het pad langs huisnr. 10 ‟t Aangelog. De beide paden komen een stuk achter de
boerderijen bij elkaar en lopen dan samen verder richting Kerkebochten. 58
1.14.1.158 Walikerstraat Bergeijk
1563 uuyt huys ende hoff d‟een sijde aen die walickerstraet
Kadastraal Sectie A blad 2 (De Enderakkers). Het moet een alternatieve naam geweest zijn voor de
Punderstraat (tegenwoordig de Riethovensedijk), een naam die niet in het Maatboek voorkomt en die
niet is doorgegeven naar de moderne tijd. De straat met die naam voert over Enderakkers naar het
gehucht Walik in Riethoven.
1.14.1.159 Mechelmansdijk Bergeijk
1605 neffens den Mechelmas dijck
58 Verdonk, 2008; foto p. 26.
52

Kadastraal Sectie C, blad 1 (De Broekstraat). Het noordelijk gebied van de weilanden wordt
doorsneden door een dijk, de Mechelmansdijk (nu: Vlieterdijk), die op de heide uitkwam. Deze dijk
loopt over de Aa en heet tegenwoordig Vlieterdijk. De dijk is genoemd naar een persoon.
1.14.1.160 Kerkstraat Bergeijk
1440 bouwland die Kep aen de kerceweg
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden). Loopt van de kerk naar de Kept.
1.14.1.161 Lijntstraat Bergeijk
Verhard in 1951.
Mogelijk een oude verbinding van gehucht Eycke naar het kasteel of Slot.
1.14.1.162 Broekstraat Bergeijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden). De weg Hoek-Lijnt heette vroeger
ook Broekstraat en behoorde bij de heerdgang Broekstraaat.
1.14.1.163 Kleine Broekstraat Bergeijk
Kadastraal Sectie C blad 1 (De Broekstraat). De Kleine Broekstraat is een weg die van de
Burgemeester Magneestraat (vroeger Hoolstraat/Schoolstraat) naar ‟t Loo Gaat. De straat begint bij
de Kapelleboomkes (C16). De weg is genoemd naar de ligging bij het gehucht Broek. In 1953
verhard.
1.14.1.164 Molenakkers Bergeijk
In 1949 verhard. Daarvoor verharding met zinkslakken van de zinkfabrieken in Budel en Overpelt.
1.14.1.165 Hoekerdijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eykereinde en Hoekerbeemden).
De huidige Burg. Aartslaan werd vroeger Pelterdijk en later Hoekerdijk genoemd. In de volksmond De
Moeskopperdijk naar een cafe op de hoek Burg. Aartslaan – Broekstraat.
Panken: “De baan of weg die vervolgens tusschen Broekstraat en de Hoek naar den rijksweg en
Neerpelt leidt, heet Hoekerdijk”. Bij Bergeijkenaren ook bekend als “de weg naar den Ouwen Hoek”
(is gehucht de Maai).
1.14.1.166 Keppad of Kepstraat Bergeijk
1686 huis en hof aan de Keppad
1605 ackerken genoemt het stompertken zuyt aen de gemeyn Kepstraet
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eykereinde en Hoekerbeemden).
Genoemd naar de hoeve Kept. Nu Marijkestraat-Kept geheten.
1.14.1.167 Zandpad ‟t Binnenstraatje tussen Heijerstraat 22 en 24 Westerhoven
Foto jaren 70. 59
1.14.1.168 Zandpad Den Dries tussen Heijerstraat 40 en 42 Westerhoven
Loopt richting Keulsepad en Hooge Bochten.
1.14.1.169 Zandpad van Heijerstraat
Bij Sectie A 830 Westerhoven
Loopt richting Keulsepad.
14.2 Voorde / brug
Oversteek van water via doorwaadbare plaats, vaak later vervangen door een brug, in een lokale
weg. Doorwaadbare plaatsen heb je in soorten: min of meer dwars op het watert, schuin, zeer schuin
of zelfs een heel eind door het water: een “waterstraat” of “langvoort”. Bruggen heb je ook in soorten:
59 Verdonk 2008/32
53

een paal in het water om overheen te stappen („waterstap”), een balk erover, een vonder, een schoor,
een echte houten of stenen brug. Klein water stak met men een gemetseld of houten “heul” over.
Omdat de voorde/brug op drie plaatsen in het systeem voorkomt (zeer oude wegen, doorgaande en
lokale wegen), bepaalt het type weg waar de voorde/brug geboekt moet worden. Bovendien zijn veel
voorden door grotere of kleinere bruggen vervangen.
De volgende voormalige voorden werden in Bergeijk opgemerkt:
Uniek nr Naam
1.14.2.001 bij Riethoven
1.14.2.002 Steenvoort
1.14.2.003 tussen Schadewijk-Waalwijk
1.14.2.004 750 m ZW van Keersopse watermolen
1.14.2.005 Breerijt, tussen Broekstraat-Loo
1.14.2.006 ZW van Loo, Postelse Baan
1.14.2.007 Lange Voorten
1.14.2.008 over de Fortjesloop
1.14.2.009 bij de Zandhoef
1.14.2.010 over de Zoeferloop
1.14.2.011 Bastervoort
1.14.2.012 Brede Voort
1.14.2.013 Zandvoort
1.14.2.014 Het Vonderke
1.14.2.015 Hoge Brug
Enkele voorden verraden zich doordat de weg een stukje langs de beek loopt. Op één plek is dat een
wat langer stuk en dat zie je aan de naam: Lange Voorten. Mogelijk lagen door het beekje de
Fortjesloop meer voorden dan ik kon ontdekken.
1.14.2.005 Breerijt, tussen Broekstraat – Loo Bergeijk
Kadastraal Sectie C, blad 1 (De Broekstraat). Vroeger was er bij de Slijkdijk (nu: de Vonderpad) een voorde
(overgang van de weg over een rivier) over een zijbeekje van de huidige Keersop (nu Breerijt geheten) die
Pippelsvoort heette. De naam is verbasterd tot „Vorst‟. Pubbens voirt (in cijnsboek 1395 kapittel St.
Lambertus Luik) > Puppelsvoort tussen ‟t Loo en de Broekstraat. 60
1.14.2.007 Lange Voorten Bergeijk
1370 de prato dicto langvoert
Kadastraal Sectie C, blad 1 (De Broekstraat). Bij de Varrenheuvel loopt een pad door de weilanden
naar de Langvoort, een voorde over de Aa richting de Mechelmansdijk (nu: Vlieterdijk). Het gaat hier
om een plaatselijk breed stuk in het beekdal, met samenstroming van de beekjes die van ‟t Loo
komen. Doordat het beekdal breed was, is de voorde en de dijk over de voorde betrekkelijk lang. 61
Mogelijk door opstuwing van water door een te smalle of slecht onderhouden duiker (als vervanging
van de voorde) lag er direct bovenstrooms een flinke waterplas, de Schofenkuil (1.27.6.002). Deze is
aangegeven op de tiendenkaart van Verhees uit 1779 en bestond blijkbaar rond 1900 nog.
1.14.2.011 Bastervoort Bergeijk
1525 de prato dicto die beysse voert
Kadastraal Sectie D344 blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt). Het tweede lid in de naam
Bastervoort is een voorde of rivierovergang over de Aa (Run) in een heideweg. Het eerste lid is een
prehistorische moerasaanduiding. 62 In de Run of Aa: “Een meer noordelijke oversteekplaats [dan de
60 Vangheluwe e.a., 2009, 103, 325, 334.
61 Vangheluwe e.a., 2009, p. 325, 344-345.
62 Vangheluwe e.a., 2009, 427.
54

Bevert], de Bijstervoort bij de Heinshovel (Hertheuvelse hoef), een hoeve van Averbode die aan de
andere zijde in het dorp Eersel is gelegen, is op de kaart niet te zien.” 63
1.14.2.012 Brede Voort of Bevert Bergeijk
Kadastraal Sectie D blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt).
De oversteekplaats van de Geenderstraat over de Aa, nu Run, heet Bevert ofwel Brede Voort en deze is
door de ruilverkaveling van de jaren 80 verdwenen. Mogelijk een verkorting en klankverandering van
„beekvoorde‟. Panken relateert de naam aan het beven van de grond, wat goed mogelijk is omdat er veen
in de grond zit. 64
1.14.2.013 Zandvoort Bergeijk
Kadastraal Sectie D 41-45, blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt).
1340 een wijer genaamd Zandvoert
De Weebosscherdijk steekt hier een zijtak van de Aa over. Dit was vroeger de plaats van een
doorwaadbare oversteekplaats of voort. De naastliggende beemden, vroeger een wijer of moeras, zijn
genoemd naar deze voort. Eveneens op de kaart te zien is dat de voorde zoals de bron in 1612 al aangeeft
volledig in de heide lag. Ten zuidoosten van de voorde is een zanderige hoogte, die de zand-component
van de naam verklaart. Op de plaats van de Zandvoort is er nu een sloot die merendeels van het jaar droog
staat, een aanduiding dat de grondwaterstand tegenwoordig heel wat lager is dan vroeger. 65
1.14.2.014 Het Vonderke Westerhoven
Het Vonderke lag in Westerhoven vlakbij de Keersop. “Pastoor Antonius Cuijpers, 20 maart 1772 van
Westerhoven in den namiddag huiswaarts willende keeren, nabij de grens van Westerhoven en Dommelen
gekomen, miste de smalle plank welke over den breeden, diepen sloot lag, viel ter rechterzijde in het
moerassige water, en eindigde daar zijn leven. Men noemde deze plaats sedert onheuglijken tijd „het
Vonderke‟. Het lag een bolwerp van de Keerschop en op Westerhovenschen grond.” (Panken) 66
1.14.2.015 Hoge Brug Bergeijk
Kadastraal Sectie C blad 3 (De Maai).
Waar de zandweg Bergeijk-Neerpelt een toevoerkanaal naar de vloeiweide van de Pelterheggen kruist ligt
een brug, die Hoge Brug wordt genoemd. De brug werd verhoogd aangelegd, zodat de boten via het kanaal
onder de brug door het hooi van de vloeiweiden De Pelterheggen konden afvoeren. 67
Ligt net buiten Bergeijks grondgebied.
63 Vangheluwe e.a., 2009, 395.
64 Vangheluwe e.a., 2009, 395, 414.
65 Vangheluwe e.a., 2009, 402.
66 Vangheluwe e.a., 2009.
67 Vangheluwe e.a., 2009, 374.
55

Thema: 15 Gegraven waterlopen
Gegraven waterlopen zijn grotere gegraven waterlopen waaronder kanalen. Behalve de turfvaarten van
de Peel zijn er bij Eindhoven nog een aantal wateren gegraven. Het grootste project was de aanleg van
de Zuid-Willemsvaart (met bijhorende kanalen) en later het Wilhelminakanaal. Ook is er veel gewerkt
aan de kanalisatie van de Dommel. Voor de waterhuishouding van de watermolens werden wat
kanaaltjes gegraven. We onderscheiden drie categorieën: bevaarbare kanalen of gekanaliseerde
rivieren; gegraven molenwaters en ontwateringssloten die met ontginning en/of grensafbakening te
maken hebben.
15.1 Kanalen
Scheepvaartkanaal of gekanaliseerde rivieren voor algemeen interlokaal transport, of speciaal voor
turftransport (turfvaart). Secundair worden kanalen gebruikt voor watertransport, bijv. ten behoeve
van vloeiweiden of ontlasting van rivieren.
15.2 Molenloop
Kanaaltje gegraven bovenstrooms van een watermolen om die molen aan een groter hoogteverschil
in waterstand te helpen. Molenlopen kunnen meer dan 1 kilometer lang zijn. Bij een watermolen is er
soms maar een kort stukje molenloop.
15.3 Sloot / wetering
Hier worden de grote ontwateringssloten die met ontginning en/of grensafbakening te maken hebben
bedoeld, niet de eindeloos talrijke gewone slootjes.
Een wetering is een gegraven waterloop voor de kunstmatige bevloeiing van droge onvruchtbare
heidegronden.
1.15.3.001 t/m 1.15.3.075 en 134-135 gegraven afwateringsloten en waterlopen Bergeijk
15.4 Haven
[niet in Bergeijk]
15.5 Grachten
Kunstmatige beeklopen.
1.15.5.001 Ekkersgracht Bergeijk
1602 eenen beempt gelegen in ‟t Bercterbroek aen de eckersgracht (aen erf des heeren van
Everbode)
Kadastraal Sectie D blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt).
Aan de Run, een beek op de grens met Eersel. Bijgevolg is Ekkersgracht een tweede naam voor de
beek. De naam wijst vanwege het tweede deel „gracht‟ op een gegraven gedeelte in de beek,
mogelijk om meanders van de beek te elimineren. 68
1.15.5.002 De Gracht Hoge Berkt
Kadastraal Sectie D blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt).
Op de Hoge Berkt is op de kaart een planmatige aanleg in noordelijke richting. Dit is niet de aanleg
van een gehucht, maar de uitbouw van de cultuurgronden van het bestaande gehucht of voor een
nieuwe hoeve als verovering op de wildernis. Het betreft een enigszins afgeronde kamp met centrale
ontwateringsgracht. Het zal een laat middeleeuwse ontginning zijn. De planmatige aanleg is te zien
op de kadasterkaart bij de Hoeve (D 513-D 530) en de Rappbocht (D 537-D 539). Op de eerste plaats
steekt het gehucht met de boerderijen en achtergelegen landen als een groot blok uit in de heide. Op
de tweede plaats is er een gracht, die kaarsrecht noord-zuid lopend het akkerblok achter de
68 Vangheluwe e.a., 2009, 421-422.
56

aangelagen in tweeën deelt. Deze gracht begon ongeveer bij perceel D 469, dat „de Gracht‟ heet, en
loopt door tot aan de Steenovense Heidevelden (D 535). 69
1.15.5.003 Oude Aa / Oude Gracht
1450 totten paelen van Waelijck staende op die oude gracht daeraf den eersten pael staet in den
plaetschen geheten Eertbrant
1791 nevens ‟t scheyden van Eersel en ten oosten van de oude Aa tot de Venne
Kadastraal Sectie D blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt).
Dit was een grenspunt tussen de gemeint van Eersel, Weebosch en Berkt aan de ene kant en de
gemeint van Bergeijk en Westerhoven aan de andere kant (het Loons of Luikse gedeelte van
Bergeijk). Dit punt komt overeen met de grenspaal die in 1326 beschreven wordt als: „van dier plaetse
totter behoorlijcker deylinge tgraeffschap van Lossen‟. Dit was een gracht, een gegraven gedeelte in
de Aa (Run), bedoeld om meanders in de beek af te snijden. De oude meanders bleven in gebruik als
sloten. 70 De exacte locatie is niet bekend.
Mogelijk is de ligging gelijk met 1.15.5.001.
1.15.5.004 Gracht van het Sloth of Kasteel 71
Afbeelding: de gracht rond het Kasteel van Bergeijk op de kaart van 1832 geprojecteerd op de hudige
luchtfoto.
1.15.5.005 Hofloop
69 Vangheluwe e.a., 2009, 410.
70 Vangheluwe e.a., 2009, 421.
71 Weekblad De Eyckelbergh nr. 1581, jan. 2007 „Het Kasteel van Bergeijk‟, W. v. Dooremolen.
57

Gegraven waterloop in de dorpskom van Bergeijk. Die Hofloop ligt ter plaatse van de huidige
Sterrepad. De Hofloop is doorsneden tijdens archeologisch onderzoek. 72
Uit Vangheluwe e.a., 2009, 252.
72 F. Theuws, 1989: Middeleeuwse parochiecentra in de Kempen 1000-1350, in: A. Verhoeven/F. Theuws (eds.), 1989: Het
Kempenproject 3. De Middeleeuwen centraal, Waalre, 97-216, meer speciaal 154-160.
58

1.15.5.006 Gracht rond de Kerk of Kerkschans 73
Archeologisch onderzoek in het centrum van Bergeijk, uitgevoerd in de jaren 80 van de vorige eeuw
door het IPP74, hebben het bestaan van een grachtenstelsel rond de kerk aangetoond, alsmede
kuilen en paalsporen van een nederzetting uit de Volle Middeleeuwen (10e-12e eeuw). Wellicht
betreft dit een aristocratisch centrum waarin onder meer ambachtelijke activiteiten, zoals
metaalbewerking, plaatsvonden.
In kerkelijk opzicht was Bergeijk het centrum van een omvangrijke parochie, waarin belangrijke Luikse
stiften vanaf de vroege 11de eeuw bezit hadden. Archeologisch onderzoek in het huidige centrum van
Bergeijk heeft geen vroegmiddeleeuwse bewoning opgeleverd, maar wel uit de late 10de en vroege
11de eeuw. De kerk, waarschijnlijk door aartsbisschop Bruno van Keulen in het derde kwart van de
10de eeuw gesticht, vormde de kern van de nederzetting en was het uitgangspunt voor de latere
ontwikkeling daarvan. In de kerk zijn tufstenen fundamenten gevonden van een zaalkerk met
rechtgesloten koor die volgens Halbertsma uit de 11de eeuw stamt. Paalgaten van vroegere
houtbouw en oudere graven wijzen er op dat de vroegste christelijke activiteiten in de 10de of 11de
eeuw zijn te dateren. Rond en bij de kerk is een greppelsystemen aangetroffen met vondsten uit de
10de tot 12de eeuw. Zuidelijk van de kerk ontstond in de 11de eeuw een omgreppeld terrein. Of ook
de kerk al in de 11de eeuw was omgreppeld is onbekend, maar zeker wel in de 12de eeuw. Het hele
complex ligt aan de bron van een kleine nevenloop van de Keersop, de Hofloop. Aan de
tegenoverliggende oever ontwikkelde zich mogelijk in dezelfde tijd, in ieder geval vanaf het midden
van de 11de eeuw, een woonplaats die nog slechts in beperkte mate is onderzocht. De relatie tussen
beide delen, de kerk met greppels en het woongebied, is onduidelijk.
Afbeelding: Plattegrond van
aangetroffen sporen rond de
kerk van Bergeijk (uit
Theuws 1989, bijlage 2).
1.15.5.006 Gracht rond de
73 Theuws, 1989, 150.
74 Theuws 1989, 144-160.
de
59

1.15.5.007 Grachtloop rond Elengoed
Afbeelding: Grachtloop rond groot deel van het bezit Elengoed, zoals zichtbaar hierboven op de
ingeleurde kadasterkaart van Bergeijk (uit Bergeijk in Kaart).
15.6 Sluis
1.15.6.001 Sasje Bergeijk
Kadastraal Sectie C, blad 3 (De Maai).
Dit is de naam van een sluisje op het toevoerkanaal van de vloeiweide Pelterheggen. 75 Het ligt circa
100 m in Belgie.
75 Vangheluwe e.a., 2009, 374.
60

Thema: 16 Molens
Onder molens verstaan we graanverwerkende en andere industriemolens die als zodanig herkenbaar
waren. Op het platteland heeft een groot aantal molens gestaan. De oudste groep bestond uit de door
rivierwater aangedreven molens. Sommige zijn zo lang geleden gebouwd en zo vroeg al weer
verdwenen, dat er amper een duidelijk spoor van de vinden is: de "spookmolens". Mogelijk waren dat
kleine molens die de concurrentie met de latere, grotere, molens verloren. Soms is uit archiefstukken
alleen bekend dat er een molen was, maar is de exacte locatie niet bekend (hooguit alleen een
globale locatie).
Windmolens waren in vergelijking met de watermolens een nieuwe vinding. Aanvankelijk waren alle
windmolens houten standaardmolens. Er kwamen echter in de middeleeuwen al torenmolens voor in
de regio. Vanaf 1680 werden steeds meer molens met een stenen romp en draaibare kap gebouwd.
Tot 1800 kon men niet vrijelijk molens oprichten en waren de mensen gedwongen om van bepaalde
molens gebruik te maken, zelfs wanneer die erg onpraktisch gelegen waren. Na de opheffing van de
heerlijke rechten en de belastingreglementen van de Republiek verrezen rond 1800 daarom molens op
beter gekozen plaatsen, terwijl veraf gelegen molens buiten gebruik raakten of naar een betere plek
verhuisden. In de tweede helft van de negentiende eeuw werd stoomkracht ingevoerd in het
maalderijbedrijf, maar pas in de twintigste eeuw werden er veel oude molens opgeruimd. De meeste
molens maalden graan tot meel. Sommige hadden een meer industriële taak: schorsmalen voor de
leerlooiers, olieslaan, het vollen van textiel, het grutten van boekweit, zelfs het malen van snuif kwamen
voor.
In eerste instantie heeft men voor aandrijving van de noodzakelijke molens gebruik gemaakt van
waterkracht. Rond 1100 waren er in de Nederlanden al heel wat watermolens in bedrijf, rond 1300
nam de bouw van windmolens een vlucht. De bouw van zowel wind- als watermolens vereiste een
relatief grote investering, die alleen door kapitaalkrachtige personen of instanties was op te brengen.
De eerste molens zijn dan ook gebouwd door de adel die heerlijke rechten bezat en door grote
kapittels en abdijen, zoals in Kempenland de abdij van Postel. Omdat deze investeringen hun rente
moesten opbrengen, wendden vele eigenaars, zoals Postel, zich tot de hertog, om de plaatselijke
boeren te verplichten om op de plaatselijke molen te laten malen. Dit waren de zogenaamde dwangof
banmolens. 76
16.1 Windmolen
Door windkracht aangedreven graan- of industriemolen. Standerdmolen, later stenen molen; op het
vlakke, op een berg of in een berg (beltmolen), al dan niet met galerij.
1.16.1.012 Windgraanmolen bij Ekkerstraat 8 (nr. 4) Bergeijk
In 1363 gaf hertogin Johanna van Brabant het klooster Postel toestemming een windmolen te hebben
"in den gerichte ende heerlicheyt in den dorpe van Eykelberghe". Pas in 1435-1436 is sprake van de
verpachting van de windmolen van Bergeijk. Twee jaar later krijgt Hendrik van Hertingen van de
hertog toestemming om in Bergeijk een windmolen op te richt waar hem dat het beste lijkt. Betrof dat
herbouw van de molen die twee jaar eerder nog verpacht kon worden? De molen van 1438 werd in
1452 door Van Hertingen overgedragen aan het klooster Postel. 77 Het lijkt niet juist dat deze molen de
“opvolger” was van de twee graan-watermolens van Bergeik, want die werden nog in 1472 verpacht.
Lang heeft deze molen bekend gestaan als de molen aan het kruis. In een schepenprotocol van de
dingbank van Bergeijk vond Panken een vermelding waarmee een hagelkruis bedoeld moet zijn, dat
76 Lijten, 1996, 1.
77 Vangheluwe e.a., 2009, 317, 318.
61

ook elders wel als bescherming tegen noodweer bij een molen werd opgericht. Een andere
interessante wetenswaardigheid in het boek van Panken is dat hij een herinnering heeft aan de
functie van dwangmolen. Op de standaardmolen heeft Panken tot 1852 tussen de boven en de
benedendeur nog het opschrift "Dwang met vliegende schep" aangetroffen dat later is overgeverfd.
Nadat er einde was gekomen aan de functie van dwangmolen werd de belasting op het gemaal
ingevoerd; sindsdien werd het muldersloon in geld uitbetaald. De molen bleef lang van het
Norbertijnenconvent te Postel en was nadien van de domeinen. Van 1829 – 1955 was de molen van
particuliere mulders. In 1955 ging de gemeente Bergeijk over tot aankoop van de molen.
De huidige molen is een halfgesloten standaardmolen, voorkant en dak gedeeltelijk nog met eiken
schalien gedekt, met dakluifel boven het luiwerk. Gerestaureerd. De huidige molen stamt uit de 18 e
eeuw, volgens een standerdmolenexpert omstreeks 1758. De molen is zeer fraai bewaard gebleven,
vooral het interieur is gaaf en tot in de details compleet gebleven. In 1879 werd de molen na
blikseminslag hersteld. De molenaarswoning (Ekkerstraat 8) dateert uit omstreeks 1895. De molen
werd in 2006 gerestaueerd.
De landschappelijke waarde is niet al te groot aangezien de molen ligt ingeklemd tussen industriële
bebouwing en daarbij behoorlijk is ingegroeid. De Bergeijkse molen is aangewezen als
instructiemolen en wordt vrij geregeld bemalen. De molen kan worden bezocht. Voor meer informatie
over deze molen in de molendatabase, zie voetnoot. 78 Beschermd Rijksmonument: Mon. nr. 9260,
CHW. nr. KL010-000135.
Afbeelding: Korenmolen Ekkerstraat 79
1.16.1.013 Windmolen De Deen, Rijt 54a Luyksgestel
Molen De Deen uit 1839. Molen, ronde witgeverfde bovenkruier met belt. De landschappelijke waarde
van de molen wordt geclassificeerd als groot, hoewel ontsierd door (overwegend lage) industriële
bebouwing in de omgeving. Samen met molen De Grenswachter en de 15 e eeuwse toren is de molen
zeer belangrijk voor het silhouet van het dorp. 80 Vanuit constructietechnisch oogpunt wordt deze
molen bijzonder interessant genoemd. 81
78 http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=499
79 Brabant Collectie, Universiteit van Tilburg
80 Zoetmulder, 1974, 53.
81 http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=549
62

De naam „De Deen‟ is ontleend aan de nationaliteit van een uit Denemarken afkomstige mulder, J.D.
Pleek. Deze Deen was getrouwd met de Luyksgestelse teutendochter Comelia Rombauts. Toen haar
man stierf keerde zij met haar zoon terug naar Luyksgestel. Zoon Peter liet in een uithoek van de
gemeente in 1839 een molen bouwen. Vele eigenaars later, in 1963, werd het zuiden van de Kempen
getroffen door een windhoos die op 18 november de wieken op hol liet slaan. Ze vlogen er af en
sleurden de kap voor de helft mee. Het is niet meer gelukt om de molen weer aan het malen te
zetten, maar het gemeentebestuur wist een geslaagd herstel te bereiken. Beschermd monument:
Mon. nr. 26323. CHW. nr. KL066-000211.
Afbeelding: molen de Deen 82
Een aardige omschrijving van de molen vinden we in het overzichtswerk molens in Brabant van
Zoetmulder:
„Wat molens betreft kan van Luyksgestel met een variant op het bekende gezegde van wijlen
koningin Emma getuigd worden en dan allerminst in de aanvoegende wijs: groot in alles
waarin ook een klein dorp groot kan zijn. Het is immers een lieve lust "De Deen" vlak naast de
weg roomwit met zijn mooi ingezwenkte romp op de molenberg te zien staan pronken; hij doet
denken aan wat men in deze streek graag noemt een Bels madammeke, kort en coquet.
Onder de askop wordt, wit hoogreliëf op groene grond, de baard gesierd door: ANNO 1839
82 Brabant collectie, Universiteit van Tilburg
63

DE DEEN en deze tekst flankeert het gekroonde wapen van Luyksgestel met daaronder
snijwerk in bloemmotieven. De baard aan de kruizijde laat een snijwerkrand zien met
klaverbladmotiefjes, het veld getooid met takjes die van een magnolia zouden kunnen zijn.
Het geheel ziet er puntgaaf uit, het ijzeren kruirad in een rode stoel, de wieken rood-wit, de
zeilen vlak over de bovenkant van de molenberg. De ramen in de romp, tweelichts, zijn flauw
getoogd met een tuimelraampje boven in. "De Deen" is het pronkstuk van de ZuiderKempen
geworden.‟ 83
1.16.1.014 Windmolen De Grenswachter (Kapellerweg 15 Luyksgestel)
Molen De Grenswachter uit 1891. Molen, ronde bovenkruier met belt met een grote landschappelijke
waarde. De Grenswachter werd gebouwd nadat de voorganger, een standerdmolen, in 1889
afbrandde. In 1644 stond op de plaats van de huidige Grenswachter al een windmolen. Sinds 1970 is
de gemeente eigenaar.
De molen is maalvaardig. Naast de molen staat een bakkerijmuseum, waar wordt getoond hoe op
ambachtelijke wijze van meel brood werd gebakken. Een rondleiding in de molen behoort naast het
bakken van brood tot de mogelijkheden. Elders wordt de landschappelijke waarde van deze molen
zeer groot genoemd, samen met molen De Deen en de 15 e eeuwse toren is de molen zeer belangrijk
voor het silhouet van het dorp. 84 Voor meer informatie over de geschiedenis van deze molen, zie de
molendatabase. 85 Beschermd monument: Mon. nr. 26319. CHW nr. KL066-000202
1.16.1.015 Luyksgestels-Bergeijkse standerdmolen (Kappelerweg)
In 1644 stond op de plaats van de huidige korenmolen de Grenswachter al een windmolen. Deze
molen maalde tevens voor Bergeijk. De molen staat in de database voor verdwenen molens
geregistreerd als een korenmolen van het type standerdmolen (nummer 4097). P.N. Panken maakt er
eveneens melding van in de geschiedbeschrijving van Bergeijk. Bij beschrijft een heuvel in de vorm
van een molenberg zoals de bevolking hem ook noemt.
1.16.1.016 Windmolen „Molen Kuyken‟op het Voorste Loo ,Bergeijk
Gebouwd op het Voorste Loo in 1896 of 1897. Het was een stenen beltkorenmolen genaamd Molen
Kuyken. De molen stond naast de zuivelfabriek St. Bernardus. In 1946 werd het bedrijf met andere
drijfkracht in de molen voortgezet waarna het gevlucht en de kap werden verwijderd. Toen de
zuivelfabriek ging uitbreiden, werd in 1952 een nieuwe elektrische maalderij gebouwd (zie 1.16.5.001
Maalderij Loo 43 Bergeijk). Nu de molen overbodig was geworden werd hij gesloopt. 86 De molen staat
in de database voor verdwenen molens geregistreerd als nr. 2871.
1.16.1.017 Standaardmolen Weebosch Bergeijk
Gebouwd op de Weebosch rond 1910. In augustus 1950 na blikseminslag afgebrand. 87 Deze molen is
afkomtig van een gehucht bij Opwijk te België en werd in 1907 verplaatst naar Roosendaal en van daaruit
naar Weebosch. In de database voor verdwenen molens staat deze molen geregistreerd als nr. 2224. 88
16.2 Watermolen
Door waterkracht aangedreven graan- of industriemolen. Enkele molens en dubbele molens.
In 1417 is in Bergeijk sprake van drie watermolens, waarvan een oliemolen. Eigenaren voor 1417:
Dirk van Ghemert en Jan Spyrinc van Dynther. Eigenaar [voor/] in1417: Jan Dirx van Ghemart. Het is
opvallend dat hier kort op elkaar, binnen anderhalve kilometer, langs de Keersop drie watermolens
lagen. Er is op dat stukje maar 2 meter verval. De watermolens leverden daardoor mogelijk niet
voldoende vermogen, al zal de waterhuishouding destijd heel anders dan nu geweest zijn. Hoe dan
ook, na het midden van de vijftiende eeuw komen pachtcontracten van de drie watermolens niet meer
83 Zoetmulder, 1974, 212-213.
84 Zoetmulder, 1974 54.
85 http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=550
86 Vangheluwe e.a., 2009, 323.
87 Vangheluwe e.a., 2009, 323.
88 http://www.molendatabase.org/
64

voor in de Bossche protocollen. In 1472 zijn er nog altijd twee watermolens. Daarna moeten deze
molens in onbruik zijn geraakt. Immers in 1545, tijdens de op last van keizer Karel de Vijfde
uitgevoerde visitatie van watermolens in oostelijk Noord-Brabant, is er geen sprake meer van
watermolens in Bergeijk. 89
9.16.2.001 Waalrese watermolen, Waalre
Zoals de naam al zegt is dit een molen van Waalre, al staat hij op de oude en nieuwe
gemeentegrens. De toelichting staat daarom onder Waalre.
1.16.2.001 Keersopse watermolen, Riethoven
Mogelijk een bezit van kapittel van St. Servaas. 90 In de database voor verdwenen molens staat de
jongste versie van deze watermolen geregistreerd als een koren-, olie-, pelmolen van het type
Onderslag Watermolen (nr. 343). Deze molen is gelegen aan de (straat) Keersop nr. 2, welke iets
meer naar het oosten Loonderweg heet (coördinaten: 157301, 364915). De molen stortte in 1981 in.
Maar volgens de database valt er zeker nog wel wat te bewonderen, behalve het restant van de
Olieslagerij, een koppel maalstenen en de prachtige omgeving van het beekdal van de Keersop, zijn
er de molenstuw en visstuw te zien. In 2003 werd een nieuwe vispassage in werking gesteld op de
plek waar al ruim zes eeuwen een stuw staat die het waterpeil in de Keersop regelt. De vispassage
maakt het voor vissen mogelijk om het hoogteverschil van 90 centimeter stapsgewijs te overbruggen.
De vispassage bestaat uit vier stenen drempels en dertien compartimenten van de „Vertical Slot‟
rechts van de nieuwe stuw. 91
De molen was een rijksmonument (rijksmonument nr. 18272), maar volgens de beschikking nummer
MMA/Mo 2645 d.d. 22 juni 1983 van de Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur is
handhaving van de restanten van een graanoliemolen in het monumentenregister niet
gerechtvaardigd.
1.16.2.002 Watermolen Westerhoven
De molen maalde op de Keersop en stond ter hoogte van de kerk van Westerhoven. De vroegste
vermelding van deze molen dateert van 1228, wanneer abt, prior en convent van St. Jacob te Luik de
beschikking over een molenplaats in Westerhoven geven aan een zekere Arnold Stapart, die deze
molenplaats opnieuw opbouwt. Later moet de molen aan het klooster Postel gekomen zijn. Na 1648
was ze in handen van de Republiek die de molen in 1757 verkocht aan Arnoldus Heuvelmans. Tot de
watermolen hoorden de hof, de molen met weiland en bouwland, het Klein Molenbeemdje, de Groote
Molenbeemd, de Schoorbeemd en het Vloeike met de riettus. In 1797 gaat de molen over naar
Arnoldus Aarts. De gemeente wordt eigenaar in 1805. De molen is dan ernstig in verval. In 1811
verhuurt de gemeente de molen aan Peter Loos. In 1813 is herstelwerk aan de molen uitgevoerd. In
1817 wordt het naast korenmolen ook een boekweitmolen. Rombout Keunen werd in 1837 eigenaar.
Eind 1892 werd het ook een oliemolen. In 1950 of 1951 volgde algehele sloop. 92 Na de sloop is een
betonnen stuw in de plaats gekomen.
In de database voor verdwenen molens staat deze watermolen geregistreerd als een korenmolen van
het type Onderslag Watermolen (nr. 3733). De geschiedenis van deze molen staat uitgebreid
omschreven in de database voor verdwenen molens (zie voetnoot). 93
1.16.2.003 Watermolen bij voormalig kasteel van Bergeijk
Molen bij de Lijnt, gelegen vlakbij het verdwenen kasteel van Bergeijk, op de Keersop.
De eerste vermelding uit 1331 betreft een verlening van het banrecht, maar volgens de database
voor verdwenen molens is de watermolen ongetwijfeld ouder. Volgens die bron was het een koren- en
oliemolen van het type onderslag watermolen (nr. 15007). 94
89 Vangheluwe e.a., 2009, 111, 271, 318.
90 Vangheluwe e.a., 2009, 120.
91 http://www.molendatabase.org/
92 Vangheluwe e.a.; foto‟s p. 200, 202, 203 / Verdonk, p. 7; Van Mierlo, 1988; Verdonk, 2008.
93 http://www.molendatabase.org/
94 http://www.molendatabase.org/
65

P.N. Panken heeft in het riviertje de Keersop nog de houten overblijfselen gezien van een oudere
watermolen. In 1842 toen dit kronkelende stroompje min of meer gereguleerd werd, heeft men
tevergeefs getracht deze resten te verwijderen. In 1974 is dit wel gelukt met een halve molensteen.
Voor het jaar 1700 noemt Panken een weg genaamd Molendijken. Bij de molen zou een brug
geweest zijn waar een karweg op uitkwam, lopende naar Borkel zodat de boeren daar de rogge
gemakkelijk naar de Bergeijkse molen konden rijden.
Wanneer deze watermolen afgebroken is, is niet bekend. Na 1461 zijn er geen schriftelijke gegevens
van de molen bekend. Bij graafwerkzaamheden voor het aanleggen van een persriolering in 1974
kwamen hier 50 zware funderingspalen en brokstukken van molenstenen te voorschijn. Er was geen
mogelijkheid voor een opgraving en slechts enkele vondsten van de molen zijn bewaard gebleven. De
bewering van Frans Theuws dat de watermolen in 1545 nog actief zou zijn is onjuist, hij interpreteert
de Keersopper molen te Riethoven foutief als de watermolen op de Keersop in Bergeijk. 95 De
watermolen was al eerder opgeheven. Theuws dateerde de bouw van de molen aan de hand van de
vondsten omstreeks 1300. 96
Naar Vangheluwe e.a. 2009, 319.
1.16.2.004 Watermolen Broekermolen, Bergeijk
1372 bij der Broekermolen an die Vloete met een eynde, an de strate metten anderen eynde ende
met eenre siden ende aan Jans Darys erve met andere siden
Kadastraal Sectie C 228 blad 1 (de Broekstraat). Watermolen op de Keersop aan de beekovergang
van de Pelterdijk (nu Bmr. Aartslaan), in gebruik van de 14 de eeuw tot begin 15 de eeuw. De molen
95 F. Theuws, in: Brabants Heem 1976, nr. 2, 56.
96 Vangheluwe e.a., 2009, 318-319; kaartje p. 290, 321.
66

moet op of nabij het perceel de Sluisbeemd hebben gestaan. 97 Bovenstrooms zijn percelen genaamd
Vlie, Vliebeemd en Vloet.
1.16.2.005 De Oliemolen (Volmolenweg,Riethoven)
De oliemolen stond tegenover een korenmolen in Waalre, die in 1347 vermeld werd. Het bouwjaar
van deze molen onbekend, op de kadastrale kaart uit circa 1832 staat hij vermeld. In 1913 is deze
molen afgebroken. Omdat de straat naar de molen Volmolenweg heet, is het mogelijk dat de molen
ook gebruikt is om wollenstoffen te vollen. Zowel in een oliemolen als een volmolen is een stampwerk
aanwezig, zodat deze toepassing niet zo‟n heel grote verbouwing vraagt.
In de database voor verdwenen molens staat deze watermolen geregistreerd als een oliemolen van
het type onderslag watermolen (nr. 6753)... Stichting Waalres Erfgoed heeft een boekje over deze
molen samengesteld: De Waalrese volmolen: historie in kort bestek (1993, p. 51-52). 98
1.16.2.006 Watermolen Vlieterdijk, Bergeijk
Volgens vijftiende eeuwse bronnen was er nog een derde watermolen in Bergeijk. Panken maakt
melding van het bestaan op de Keersop aan de Vlieterdijk van een waterradmolen voor het malen
van koren. Lange tijd zou daar nog paalwerk in de rivierbodem zichtbaar geweest moeten zijn en
bovendien heet er een perceeltje grond de Meulenhorst. De juiste plaats van de watermolen bij de
Broekstraat in Bergeijk is niet zeker. Hier komen in ieder geval wel tweee beken samen en
bovenstrooms van de Vlieterdijk ligt bj de samenloop van de beek uit de Runderhoek en de
Zoeferloop een grote groep percelen met de naam Vloet. Deze molen maalde dus niet op de
Keersop. 99
16.3. Rosmolen
1.16.3.001 Rosmolen Westerhoven
Ekkerweg nr. 1 (< Heijerstraat 168)
In 1958 wordt er een woning achter de oude boerderij gebouwd. Boerderij is gesloopt; in 1998
fundering aangetroffen! In de hoek binnen het gebouw stond nog een paar leren herenschoenen op
ca. 50 cm diepte in de grond. Volgens Jan van Poppel kan ook nog de voet van de tredmolen ergens
in de grond zitten. Deze werd aangedreven door paarden. 100
16.4 Torenmolen
Molens met een stenen romp, die hier in de regio al in de middeleeuwen voorkwamen.
[Niet in Bergeijk]
16.5 Motermolen
Vanaf 1846 komt de stoommachine de wind- en waterkracht aflossen, eerst in een bijgebouwtje van
de oude molen. Vanaf 1907 ook “zuiggas”-motoren en later diesel en elektromotoren. Eerst worden er
nog typische motermolengebouwen opgericht, later is een maalderij onherkenbaar. Het gaat om die
typische motermolengebouwen.
1.16.5.001 Maalderij Loo 43 Bergeijk
Bedrijfsgebouw gebouwd in 1952 als elektrische maalderij. Het bijzondere aan deze nog bestaande
maalderij is dat de inrichting nog geheel intact is en is genomineerd voor de gemeentelijke
monumentenlijst. Het pand is, of was tot voor kort, in gebruik als veevoeder- en zaadhandel, maar zal
deze functie spoedig verliezen. Het complex heeft een zekere cultuurhistorische en
zeldzaamheidswaarde. Voor wie meer wil lezen, zie voetnoot. 101
Potentieel gemeentelijk monument.
97 Vangheluwe e.a., 2009, 270-271, 321; kaartje p. 322.
98 http://www.molendatabase.org/
99 Vangheluwe e.a., 2009, 270-271, 322; kaartje p. 323.
100 Verdonk, 2008, 68-69.
101 http://www.molendatabase.org/molendb.php
67

1.16.5.002 Graanmaalderij Noten op „t Loo Bergeijk
16.6 Molenbiotoop
Gebied met straal van 600 meter rond een met windkracht aangedreven molen.
1.16.6.001 Molenbiotoop Windmolen De Deen Luijksgestel
1.16.6.004 Molenbiotoop Windmolen De Grenswachter Luijksgestel
1.16.6.011 Molenbiotoop Windmolen Molenakker Bergeijk
16.7 Molenberg
Natuurlijke of opgeworpen hoogte waarop een windmolen staat of stond. Ook de “belt” van een
beltmolen.
16.8 Molenwiel
Min of meer ronde waterplassen boven en benedenstrooms van watermolens, uitgewoeld door het
onrustige water. De molenaar had er vaak het visrecht op. Niet te verwarren met het molenrad: dat is
het rad waarin het water valt om de molen aan te drijven.
16.9 Molenvloed
Gebied bovenstrooms van watermolen dat door te sterke stuwing bij de molen wateroverlast kon
hebben.
NB: verschilt van “Molenwiel”, want dat is een meest ronde kleine waterplas bij de uitloop van het
molenrad of de bijhorende sluis; soms ook pal bovenstrooms van molenrad.
1.16.9.001 Molenweijer Westerhoven
Vlak voor de watermolen lag een flinke molenweijer, die soms behoorlijk werd opgestuwd. Hierdoor
kon het achterland tot de Boellebusseweg vanwege het hoge water niet gebruikt worden. Boeren
hoogden met zand de natte gronden op, vooral ten noorden van de Keersop. 102
1.16.9.002 Vloed van de watermolen bij het kasteel, Bergeijk.
Ruim 5 hectare grote vloed waarvan ligging en omvang blijkt uit de veldnamen. 103
Ingekleurde kadasterkaart van 1832 met molenvloed bij kasteel van Bergeijk (naar Vangheluwe e.a. 2009.
102 Verdonk, 2008.
103 Vangheluwe e.a., 2009, 320; kaartje p. 321.
68

1.16.9.003 Vloed van de Broekermolen, Bergeijk.
Ruim 5 hectare grote vloed waarvan ligging en omvang blijkt uit de veldnamen. 104
1.16.9.004 Vloed van de watermolen bij de Vlieterdijk, Bergeijk.
Ruim 5 hectare grote vloed waarvan ligging en omvang blijkt uit de veldnamen. 105
16.10 Watervluchtmolen
[Niet in Bergeijk]
104 Vangheluwe e.a., 2009, 321; kaartje p. 322.
105 Vangheluwe e.a., 2009, 322; kaartje p. 323.
69

Thema: 17 Gehuchten
Dit deel van Brabant is vanouds een gehuchtenland, met gemiddeld een dozijn gehuchten en één
dorpskom per oorspronkelijke gemeente. Het begrip “gehucht” (buurtschap, herdgang) hoort specifiek
bij het oude hoofdzakelijk agrarische landschap. Ieder gehucht beschikte over een groter of kleiner
gebied met akkers, weiden, hooiland en in de Middeleeuwen een aandeel in de gemene gronden. Dit
kan het gehuchttoebehoren genoemd worden.
Gehuchten die vooral uit boerderijen bestonden vertoonden een vrij open structuur. Iedere boerderij
stond immers op een betrekkelijk groot erf (typische maat: 1 hectare) en daardoor konden ze niet dicht
opeen geschoven worden. Vaak is de onderlinge afstand nog veel groter en is de ligging bij eigen grond
blijkbaar een belangrijke factor geweest. Een straat verbindt in veel gevallen de boerderijen. In andere
gevallen stonden de boerderijen met hun "voordeur" op de rand van een akkergebied (krans-akkerdorp)
of op de rand van een stuk gemeenschappelijk gebruikte grond (krans-aard-dorp). Bij deze twee
laatste vormen vinden we de boerderijen alle aan dezelfde kant van de straat, maar tevens waren ze
verdeeld over meerdere gehuchten. In bijzondere topografische omstandigheden kan op deze wijze een
driehoekige ruimte tussen boerderijen ontstaan zijn. Dat zijn geen "Frankische driehoeken", maar in de
late Middeleeuwen of daarna gevormde pleinen, die qua genese verwant zijn aan de wegenwaaiers aan
de rand van het cultuurland.
Waar er dichte bebouwing optreedt, hebben we niet met boeren te maken. Het kan gaan om
landarbeiders of wevers, maar ook (vooral in de dorpskommen) om renteniers, winkeliers, notabelen
etc.
Niet alle gehuchten dateren uit de hoge of late Middeleeuwen. Naarmate de ontginningen voortgingen,
ontstonden er ook nieuwe nederzettingen. Door het opschuiven van de heiderand kwamen ooit op die
rand gelegen gehuchten midden in het boerenland te liggen en kwam er ruimte voor een nieuwe rij:
"Heikant" is dan een typische benaming. Elders werd op vrij chaotische wijze een stuk heide ingenomen
en bebouwd: de heidekrakers. In het bestaande cultuurland ontstonden nieuwe gehuchten door de
splitsing van oude boerderijen, door het aankoeken bij een herberg of door het op een strookje langs de
weg huisvesten van landarbeiders.
Op de erfgoedkaart worden twee referentieperiodes gebruikt bij het thema gehuchten en dorpen,
namelijk de periode 1830 en 1900-1930. De situatie op basis van de kaart van 1832 wordt als
onderlegger gebruikt voor de verwachtingswaarde hoog – historische kern. Als eerste meetmoment
wordt 1832 (opname kadaster) aangehouden. De bewoonde erven van 1832 dienen als basis voor de
gehucht-identiticatie. De situatie van 1900-1930 is de tweede referentie waarbij de bewoning nader
wordt getypeerd. Bij ieder bewoond erf is aangegeven tot welk gehucht en tot welke gemeente het
behoorde. De in 1832 bewoonde erven kunnen archeologisch interessant zijn. Bovendien bestaat de
mogelijkheid dat, als het bedrijf tot in de twintigste eeuw voortgezet werd, op het erf naast puin ook
bodemverontreiniging wordt aangetroffen.
De gehuchten worden als volgt getypeerd:
groot dorp: meer dan 50 nederzettingseenheden (NZE), brede verzorgende functie, veel functies
meervoudig aanwezig.
klein dorp: meer dan 25 NZE, verzorgende functies enkelvoudig aanwezig
groot gehucht: meer dan 25 NZE, geen verzorgende functie buiten een enkele herberg
klein gehucht: 10-25 NZE
huizengroep: 3-9 NZE.
verspreide bewoning aan straat: Van belang is dat de "verspreide bewoning aan straat" in veel gevallen
de gedaante is waarin oude, niet erg uitgegroeide, agrarische gehuchten in de vroege negentiende
eeuw nog voortbestonden
compact aan straat: enkele verdichtingen in de verspreide bewoning, meestal aan een weg.
verspreid: soms erg eenzaam gelegen losse NZE, bijv. boswachter, veerhuis, paardenwisselstation.
70

Bij het typeren van gehuchten is het van belang op welk moment we de situatie beoordelen. Een
gebied met verspreide bewoning in 1832 kan tegen 1900 enkele gehuchten bevatten, een groep
boerderijen die in 1832 als “verspreid langs straat” (verder dan 100 meter uit elkaar dus) getypeerd
wordt, kan doordat er huizen en boerderijen tussengevoegd zijn, in 1900 of 1930 als klein of zelfs
groot gehucht (onderlinge afstanden minder dan 100 m) getypeerd moeten worden.
Het laatste kwart van de 19 e eeuw en de eerste decennia van de 20 e eeuw staan te boek als een
periode waarin in Nederland grote veranderingen plaatsvonden. Deze ontwikkelingen, dikwijls
aangeduid als „modernisering‟, behelsden vooral in Zuid-Nederland een sterke economische en
demografische groei. Door de daling van de sterftecijfers groeide de bevolking van Nederland in dit
tijdvak zeer sterk. 106 Vooral in het katholieke Brabant groeide de bevolking explosief. De
huisnijverheid bood soelaas voor deze enorme bevolkingsaanwas. Aan het begin van de 20 e eeuw
was er vooral sprake van huisindustrie (leer, schoenen, sigaren, klompen et cetera). Uit de
huisindustrie ontstonden in de loop van de 20 e eeuw grootschalige industriële activiteiten.
In de Kempen vonden echter geen grootschalige industriële activiteiten plaats. Met uitzondering van
Reusel, Eersel, Valkenswaard, Bergeijk en Middelbeers namen de dorpen en gehuchten dan ook niet
of nauwelijks in omvang toe. Op basis van het historisch kaartmateriaal (zie erfgoedkaarten:
http://atlas.sremilieudienst.nl/Archeologie/) lijken de gebieden rondom de Kempen, waar wel
grootschalige industriële activiteiten plaatsvonden, de bevolkingsaanwas binnen de Kempen te
hebben opgevangen. In de historische literatuur wordt vaak gesteld dat de perifere Kempense
gemeenschappen als laatste van de dorpen in Nederland sociale en culturele veranderingen hebben
ondergaan, zo ongeveer toen de 20 e eeuw al een eind gevorderd was. Hoewel het beeld van de
Kempen als ‟reservaat‟ door dr. P. Meurkens in belangrijke mate is bijgesteld van een statische
samenleving naar een samenleving die op vele gebieden in beweging was, concludeert Meurkens dat
de diepgaande maatschappelijke veranderingen in de tweede helft van de 19 e eeuw nog weinig
invloed hadden op het fysieke aanzien van de gemeenschappen. Rond 1900 was er slechts een
geringe bevolkingsaanwas, bestaansbronnen kenden alleen marginale wijzingen en de natuurlijke
omgeving behield dezelfde kenmerken. 107
Bij de cultuurhistorische inventarisatie die ten grondslag ligt aan de erfgoedkaarten is het juist te doen
om het fysieke aanzien van de dorpen en het omringende landschap. Vandaar dat de periode rond
1900 hier als ijkpunt is gekozen. De snelle en diepgaande culturele en maatschappelijke
veranderingen in de tweede helft van de 19 e eeuw zijn dan nog niet gekristalliseerd. Aan de hand van
het fysieke aanzien van de dorpen rond 1930 (derde referentieperiode bij de erfgoedkaarten) wordt
op treffende wijze zichtbaar welke dorpen in de Kempen door de „ondergrondse‟ maatschappelijke en
sociale dynamiek sterk van gedaante zijn veranderd. Op basis van het historisch kaartmateriaal (zie
erfgoedkaarten) gaat het om Reusel, Eersel, Bergeijk, Middelbeers en Valkenswaard.
Begin 13 de eeuw vindt verplaatsing van de twee bewoningskernen Berg en Eyk plaats naar het dal van de
Keersop > Eijkereind. Mogelijk geeft dat aanleiding voor het gebruik van de naam Eykelberg (of een
variant). 108
Tot circa 1850 (en volgens archeologisch, historisch-geografisch en toponymisch onderzoek bestond deze
situatie al in 1400 en eerder) bestond de bewoning in Bergeijk uit:
- Bewoning rond ‟t Hof en de oude Markt (nu ‟t Hof tussen Eerselsedijk en Riethovensedijk).
- Lintbebouwing langs de wegen naar Westerhoven en de Hoge Berkt.
- Lintbebouwing langs de Broekstraat tot ‟t Loo.
- Winkelhaakvormige lintbebouwing van de Weebosch.
- Gehuchten van losse boerderijen: Lage Berkt, Hoge Berkt, Broekskenseinde.
- Enkele hoeveontginningen aan de grenzen: de Witrijt, de Maai, de Paal, Boevenheuvel.
106 Blom en Lambert, 2006, 327-328.
107 Meurkens, 1985, 4.
108 Vangheluwe e.a., 2009.
71

De gehuchten van Bergeijk staan op de oudst gedetailleerde kaart van Bergeijk, de tiendkaart uit 1779 van
Hendrik Verhees:
17.1 Groot dorp
[niet]
17.2. Klein dorp
1.17.2.016 Het Hof en De Straat, Bergeijk
De dorpskom van Bergeijk bestaat uit het gedeelte “Het Hof”, vroeger “Kerkhof” genaamd, nabij de
kerk en ten oosten daarvan lintbebouwing, geheten De Straat. In 1830 ca 45 woningen, boerderijen,
kerken. De kom ligt te midden van uitgstrekte open akkergebieden. Bij de kerk een driehoekig pleintje
en verder westwaarts de grotere Beestenmarkt.
17.3. Groot gehucht
Bergeijk
1.17.3.019. Broekstraat, Bergeijk
In 1830 een straatgehucht van 32 boerderijen en huizen. Het gehucht lag tussen het dal van de
Keersop en de open akkers van Bergeijk. Komende van ‟t Loo op de plaats waar de kleine
Broekstraat, ook „Klein Broek‟genaamd, zich afsplitst, begint het gehucht Broekstraat, vroeger ook
„Broeker heertgang‟ genoemd. Aan de noordzijde van de Broekstraat bevonden zich de voormalige
pachthoeven van de kloosters van Tongerlo (C10-C15) en Postel (C1-C7). Aan de overkant van de
Hoevendijk of Broekerdijk stond de brouwerij van de familie Van Brussel. Cijnsplichtig aan de hertog
van Brabant, het klooster Thorn en de abdij van Sint Jacob te Luik. 109
De weg Hoek-Lijnt heette vroeger Broekstraat en de dijk over de Keersop naar Neerpelt, de
Broekerdijk (later Pelterdijk en nu: Burgemeester Aartslaan). Op het kaartje van Verhees van 1779,
valt op dat er meer hoeven zijn ten zuiden dan ten noorden van de weg van de Hoek naar de Lijnt. In
1830 is het andersom en lag het merendeel van de huizen ten noorden van de straat.
1.17.3.015 Eijkereind, Bergeijk
Het Eijkereind was in 1830 een straatgehucht met meer dan 30 boerderijen en huizen, meestal aan
de noordkant van de straat. Het gehucht ligt in een zone met omheinde percelen, tussen de open
akkers „Ender Akkers‟ in het noorden en het dal van de Keersop in het zuiden waar zich de Ender
Beemden bevinden. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de
oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen. Het gebied
was cijnsplichtig aan de hertog van Brabant, Coenen en de abdij van Sint Jacob te Luik. 110
1.17.3.020 Het Loo, Bergeijk
Het Loo was in 1830 een straatgehucht met bijna 40 boerderijen en huizen. De straat liep als een
hoefijzer rondom een centraal open akkergebied. De structuur dateert grotendeels uit de Late
Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen
van de akkercomplexen. Samen met Het Rund ligt Het Loo op een rug tussen twee beekdalen. Het
gebied was cijnsplichtig aan de hertog van Brabant en het klooster Thorn. 111
In de tweede helft van de 19 e eeuw ontstond hier een kleine dorpskern. In 1861 werd Loo als
zelfstandige parochie afgesplitst van de parochie Bergeijk. Het huidige bebouwingsbeeld met veel
langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1850-1950. Monumentale gebouwen zijn de
neogotische R.K. kerk van de H. Petrus (1861-1863, 1896) en het voormalige klooster met gasthuis
(1904). Aan de zuidzijde kent de bebouwing nog een relatie met het buitengebied. Hier ligt een kleine
oude akker met een esdek. Cultuurhistorische waarde: Redelijk hoog. CHW. nr. S328 (K-HS-04)
109 Vangheluwe e.a., 2009, 325.
110 Vangheluwe e.a., 2009, 161, 280.
111 Vangheluwe e.a., 2009, 161.
72

1.17.3.024 Weebosch Bergeijk
Weebosch is een L-vormig straatgehucht van in 1830 ongeveer 40 boerderijen en huizen, in het
westen van Bergeijk. Het gehucht ligt aan de westzijde van een uitgestrekt (140 ha) open
akkergebied en had oudtijds een kapel. Het was ooit cijnsplichtig aan de hertog van Brabant. 112
In 1907 verrees hier een echte kerk, maar tot 1960 was het gehucht toch niet veel uitgegroeid.
Over de naam Weebosch doen wat verouderde verhalen de ronde. Volgens P.N. Panken en
Hanewinkel komt de naam Weebosch af van gewijd bosch, wat bevestigd zou worden door een
charter van 1326, omdat dit gehucht daarin Wedebosch heet. Volgens dr. C.R. Hermans komt het
woord Weebosch echter van wee=geest en Bosch, en zou dan betekenen: plaats waar de geesten,
schimmen of zielen van de gestorvenen geëerd werden. In deze visie getuigt de benaming Weebosch
voor de ouderdom van Bergeijk. 113 Tegenwoordig begrijpt men de naam als een samenstelling van
wide = een wilgensoort en „bos‟.
Luyksgestel
1.17.3.033 De Straat (nu Dorpsstraat), Luyksgestel
De Straat, nu Dorpsstraat genoemd, te Luyksgestel is een langgerekt straatgehucht in de
overgangszone tussen de hoge open akkers en het dal van de Bosscherloop. In 1830 telde deze
nederzetting ruim 30 boerderijen en woningen. De oude kerk stond niet in dit lint, maar 500
noordoostwaarts eenzaam in de akker. Dichterbij (200 m) was een kapel die ook in de akker stond,
net als de molen. Tot 1960 weinig verandering afgezien van verdichting van het bebouwingslint.
Riethoven
1.17.3.003 Broekhoven, Riethoven
Broekhoven was in 1830 een gehucht van 30 min of meer verspreid staande boerderijen.De
boerderijen stonden in een wat lager stuk tussen open akkers aan de west, zuid en oostzijde. Naar
het noorden sloten er omheinde graslanden op aan. Tot 1960 veranderde er niet veel, behalve dat de
open akkers deels bebost raakten.
Westerhoven
1.17.3.013 Heijerstraat, Westerhoven
De Heijerstraat van Westerhoven was in 1830 een straatgehucht van 25 boerderijen en huizen met
halverwege een driehoekig pleintje waar enkele wegen op uitkomen. De Heijerstraat ligt tussen de
open akkers van Westerhoven en het beekdal van de Keersop. De structuur dateert grotendeels uit
de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de
randen van de akkercomplexen. Volgens Theuws ontstaan in de Volle of Late Middeleeuwen. 114 Het
bebouwingsbeeld met overwegend langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1900-1950.
Aan de zuidzijde kent het buurtschap nog een relatie met het beekdal van de Keersop.
Cultuurhistorische waarde: Redelijk hoog. CHW. nr. S259 (HK-HS-17)
17.4 Klein gehucht
Bergeijk
1.17.4.025 Lage Berkt, Bergeijk
De Lage Berkt was in 1830 een gehucht van ruim een dozijn boerderijen die enigszins verspreid
stonden aan de westzijde van de grote open akker de Berkt Akker. Het gebied was cijnsplichtig aan
de hertog van Brabant en het klooster Thorn en in 1258 werden de tiendrechten er vermeld: decinam
de Berrect.
112 Vangheluwe e.a., 2009, 161.
113 Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900, 15-16.
114 Verdonk, 2008.
73

1.17.4.028 Hoge Berkt, Bergeijk
De Hoge Berkt was in 1830 een straatgehucht van ruim een dozijn boerderijen aan de noordzijde van
de grote open akker de Berkt Akker. Op de Hoge Berkt is op de kaart een planmatige aanleg in
noordelijke richting. Dit is niet de aanleg van een gehucht, maar de uitbouw van de cultuurgronden
van het bestaande gehucht of voor een nieuwe hoeve als verovering op de wildernis. Het betreft een
enigszins afgeronde kamp met centrale ontwateringsgracht. Het zal een laat middeleeuwse
ontginning zijn. De planmatige aanleg is te zien op de kaart bij de Hoeve (D 513-D 530) en de
Rappbocht (D 537-D 539). Op twee manieren: op de eerste plaats steekt het gehucht met de
boerderijen en achtergelegen landen als een groot blok uit in de heide. Op de tweede plaats is er een
gracht, die kaarsrecht noord-zuid lopend het akkerblok achter de aangelagen in tweeën deelt. Deze
gracht begon ongeveer bij perceel D 469, dat „de Gracht‟ heet, en loopt door tot aan de Steenovense
Heidevelden (D 535). 115
Anderhalve kilometer naar het zuidwesten ligt het gehucht Lage Berkt. De termen “hoge” en “lage”
Berkt geven hier geen hoogteligging weer want de Lage Berkt ligt hoger dan de Hoge Berkt. De
precieze betekenis van deze tegengestelde termen blijft onduidelijk. 116 De naam Berkt betekent:
groep van berkenbomen.
1.17.4.018 De Hoek, Bergeijk
In 1830 een straatgehucht van een twaalftal boerderijen op het oostelijk deel van de Broekstraat,
tussen de Burgemeester Magneestraat en Prinses Marijkestraat. Het gehucht lag tussen het dal van
de Keersop en de open akkers van Bergeijk – Het Hof. Nu de zuidgrens van de dorpskom van
Bergeijk, aan de zuidzijde liggen nog boerderijen.
1.17.4.022 Witrijt, Bergeijk
Witrijt is een klein gehucht van in 1830 een twaalftal boerderijen en huizen aan en bij een klein plein,
en nog een tweede groepje “Klein Witrijt” wat verderop, met 5 boerderijen. De oudste berichten
spreken van twee boerderijen die in 1340 op Witrijt stonden, van Giben van Witrijt en Willem van
Kemenaden. 117 Mogelijk gaan de twee groepjes boerderijen op deze twee oudste hoeven terug en
werden die groepjes door hoeve-verdeling gevormd. Het geheel ligt in de uiterste noordwesthoek van
Bergeijk en beschikte over een open akker die aan de noordzijde met een stevige haag van de
wildernis gescheiden was. Witrijt ligt op de rand daarvan, Klein Witrijt ligt er min of meer in. Het
gehucht is genoemd naar een grote rijt die het gehuchtsgebied aan de westzijde begrenst. Het gebied
was cijnsplichtig aan de hertog van Brabant. 118
Luyksgestel
1.17.4.032 Boscheind, Luyksgestel
Het gehucht Boscheind was in 1830 een straatgehucht met 9 boerderijen, op de overgang tussen de
open akker van Luyksgestel en het beekdal van de Bosscherloop. De structuur dateert grotendeels uit
de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de
randen van de akkercomplexen. Het huidige bebouwingsbeeld met veel langgevelboerderijen dateert
met name uit de periode 1800-1950. Aan de zuidzijde kent het buurtschap nog een relatie met het
beekdal van de Bosscherweijerloop. Aan de noordzijde kent het buurtschap een relatie met het
akkercomplex Kapelakkers. Cultuurhistorische waarde: Hoog. CHW. nr. S263 (GK-HS-05)
1.17.4.027 Hoogeind, Luyksgestel
Het Hoogeind was in 1830 een straatgehucht van ruim 20 boerderijen, huizen en het raadhuis in de
overgangszone tussen de openakkers van Luyksgestel en het dal van de Bosscherloop, ter hoogte
van de middeleeuwse kerk.
115 Vangheluwe, e.a.,2009, 410.
116 Vangheluwe e.a., 2009, 161, 410.
117 Vangheluwe e.a., 2009, 645.
118 Vangheluwe e.a., 2009, 161.
74

1.17.4.030 Neerijd, Luyksgestel
In 1830 een straatgehucht met 8 ver uiteen gelegen boerderijen op de overgang van de open akker
Reider Akkers naar het dal van de Zoeferloop. Rond 1900 dichter bebouwd geraakt.
1.17.4.031 Sengelbroeksestraat, Luyksgestel
De Sengelbroeksestraat was in 1830 een straatgehucht van 17 boerderijen op de noordrand van het
moerassige Sengelbroek en een de open akkers van Luyksgestel. In 1930 blijkt het Sengelbroek
ontgonnen te zijn: dat is dan een graslandgebied met veel heggen.
1.17.4.029 Reijt, Luyksgestel
Het gehucht Reijt was in 1830 een straatgehucht van een twintigtal boerderijen, met aan de zuidzijde
een wegensplitsing. Het gehucht ligt in een dalvorige laagte die zuidwaartts aansluit op het beekdal
van de Zoeferloop. Kennelijk was hier aanvankelijk een rijt en is het gehucht daar naar genoemd.
Reijt ligt bovendien tussen twee open akkercomplexen in. De structuur dateert grotendeels uit de Late
Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen
van de akkercomplexen. Het huidige bebouwingsbeeld met veel langgevelboerderijen dateert met
name uit de periode 1800-1950. Aan de westzijde kent het buurtschap een relatie met het
akkercomplex Kapelakkers. Aan de oostzijde kent het buurtschap nog een zichtrelatie met de
Reiderakkers. Cultuurhistorische waarde: Redelijk hoog. CHW. nr. S264 (GK-HS-06)
Riethoven
1.17.4.008 Boshoven, Riethoven
Boshoven was in 1830 een lang straatgehucht met 13 boerderijen, tussen de open akkers van
Riethoven en een brede dalvormige laagte aan het begin van de Heiereindse Loop. De centrale weg
heet Boshovense Straat.
1.17.4.005 Eind, Riethoven
In 1830 een gehucht van 18 boerderijen en huizen in lintbebouwing, op de noordwestflanken van het
dal van de Heiereindse Loop op de rand van de open akkers van Riethoven. De structuur, met
bebouwing plaatselijk nog aan één zijde van de weg, dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen
(1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de
akkercomplexen. Het bebouwingsbeeld met overwegend langgevelboerderijen dateert met name uit
de periode 1850-1950. In het buurtschap Eind staat een kapel van omstreeks 1950. Kenmerkend is
verder de klinkerbestrating. Ook Eind, heeft net als Heiereind, een relatie met het tussenliggende
beekdal van het Rijtje. Cultuurhistorische waarde: Redelijk hoog, CHW. nr. S330 (GK-HS-13).
Afbeelding: zicht op het gehucht Eind (november 2010).
75

1.17.4.007 Heiereind, Riethoven
Gehucht van in 1830 ongeveer 15 boerderijen in lintbebouwing op de zuidoostflank van het dal vande
Heiereindse Loop en op de rand van een open akkergebied dat doorloopt in Westerhoven. De
structuur, met bebouwing plaatselijk nog aan één zijde van de weg, dateert grotendeels uit de Late
Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen
van de akkercomplexen. Het bebouwingsbeeld met overwegend langgevelboerderijen dateert met
name uit de periode 1850-1950. Kenmerkend is verder de klinkerbestrating. Buurtschap heeft een
relatie met het tussenliggende beekdal van het Rijtje. Het buurtschap Heiereind kent aan de zuidzijde
nog een zichtrelatie met het akkercomplex Daalakkers.Cultuurhistorische waarde: Redelijk hoog
CHW. nr. S330 (GK-HS-13)
1.17.4.004 Riethoven, Riethoven
Riethoven was een compact gehuchtje van een twaalftal boerderijen en huizen bij de middeleeuwse
kerk. Deze nederzetting lag midden in de open akkers, centraal gelegen ten opzichte van enkele
omliggende gehuchten. Hier verrees in de 15 e eeuw een kerk, toen het als zelfstandige parochie van
die van Bergeijk werd afgesplitst. 119
Afbeelding: Het centrum van Riethoven vanuit het Dorpsplein richting de Molenstraat (november
2010).
1.17.4.009 Walik/Waalwijk, Riethoven
Walik is een klein compact gehucht met in 1830 een tiental boerderijen aan de rand van de open
akkers (De Hobbel, Waalwijkse Akker). Het bestaat thans uit verspreide langgevelboerderijen,
waarvan enkele in de buurt van restanten van een driehoekig plein liggen. Van deze boerderijen,
gebouwd vanaf het midden van de 19 e eeuw, zijn WaIikerplein 1, 2 en 3 het meest karakteristiek. 120
De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide
bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen. Het bebouwingsbeeld met
overwegend langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1840-1950. Het driehoekige plein
is deels bebouwd met dicht opeenstaande boerderijen (1840-1890). Het restant is beplant met linde
en eik. Het buurtschap kent een relatie met het omliggende akkercomplex. Cultuurhistorische waarde:
Hoog. CHW. nr. S331 (GK-HS-12)
119 Kolman e.a., 1997, 283.
120 Kolman e.a., 1997, 283.
76

Westerhoven
Afbeelding: zicht op het Walikerplein in het gehucht Walik (november 2010).
1.17.4.012 Aarperstraat, Westerhoven
Ook wel Erperstraat. In 1830 een straatgehucht met 18 boerderijen en huizen. De Aarperstraat loopt
van de rand van het beekdal de openakker op, richting oude kerk – maar bereikt de kerk niet. De
laatste boerderij staat 300 meter van de plaats van de oude kerk.
1.17.4.010 Braambosch Westerhoven
In 1830 een gehucht van een dozijn boerderijen langs het dal van de Keersop. Ten westen van het
straatgehucht liggen besloten akkers, ten oosten strekken graslandpercelen in de richting van de
beek. In 1830 lag tussen dat grasland en de beek nog een brede strook heide. Volgens Theuws (De
archeologie van de periferie) ontstaan in de Volle of Late Middeleeuwen. 121 Gezien de ligging lijkt dat
zeer goed mogelijk.
1.17.4.011 Loveren Westerhoven
In 1830 een straatgehucht van 18 boerderijen tussen het dal van de Keersop en de openakkers van
Westerhoven. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de
oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen. Vanuit
Loveren voert de Loverensedijk naar St. Valentinuskapel.
1.17.4.014 Westerhoven-dorp, Westerhoven
De nederzetting die op de kadasterkaart “Westerhoven-dorp” heet, heette eerder denkelijk Heuvel. In
1830 bestond de nederzetting uit een dozijn boerderijen en huizen aan een straat langs het beekdal
en een straat dwars daarop, een omgrachte nieuwe kerk met daar tegenover een pastorie en wat
afgelegen een school. De in 1820 afgebroken middeleeuwse St. Servatiuskerk stond midden in de
open akkers, 750 meter van de nieuwe kerk. Westerhoven-dorp ligt in de overgangszone tussen die
open akkers en het dal van de Keersop. Tot 1960 trad hoofdzakelijk verdichting van de bebouwing
langs de straat op, terwijl aangrenzende straatgehuchten met de kern tot een geheel versmolten.
121 Verdonk, 2008.
77

Marquant is het op het plein gelegen deels ommuurde, deels behaagde begraafplaats. De huidige
kern bestaat uit overwegend tweelaagse open bebouwing, verspringend in de rooilijn. Nabij de
dorpsstraat wordt het centrumkarakter vorm gegeven met bedrijven, winkels, cafés en raadhuis
afgewisseld met woonhuizen en enkele boerderijen. Cultuurhistorische waarde: Hoog. CHW. nr. S329
(GK-HS-26)
Afbeelding: zicht vanaf de Keersop op Westerhoven (maart 2011).
17.5 Huizengroep
Bergeijk
1.17.5.001 Berg, Bergeijk
1265 in loco qui dicitur berga est aliud curtile et domus
Groepje van 4 boerderijen langs het eerste stuk van de Eeselsedijk. Dit lijkt het restant van een ooit
belangrijker gehucht waarvan de akkers vooral in het westelijke deel van de Enderakkers ten westen
van de Riethovensedijk lagen: de Bergerakkers. Enkele liggen bij het bochtgebied Konijnsbocht, de
afscheiding met de open akkers van de Hoge Berkt. De hei in de gemeint van Bergeijk en
Westerhoven in gebruik bij de gehuchtenaren was de Bergerheide. 122 De Eikenwal, die de grens
vormde tussen het dorp en de Bergerheide ligt nog gedeeltelijk naast de Lijsterbesdreef met
voortzetting richting het Ploegpark. 123 De naam van Bergeijk is een samenstelling van de naam van
dit gehucht en van de oude dorpsnaam „Eyk‟. De oudste vorm „berga‟ wijst naar een soort berging
voor vee of mogelijk zelfs naar een versterkte hoeve. De naam kan later zijn overgegaan op het
gehucht.
1.17.5.002 Boevenheuvel, Bergeijk
Het gehucht Boevenheuvel bestond in 1830 uit drie boerderijen in Eersel en een stukje verderop nog
één in Bergeijk. De naam betekent niet dat hier boeven of struikrovers zaten, want boeven betekent
hier „boven‟. Het betreft hier twee geïsoleerd in de heide gelegen groepen cultuurland. Cijnsplichtig
122 Vangheluwe e.a., 2009, 188.
123 Aanvulling W. van Dooremolen en P. Aarts, Heemkundekring Bergeijk d.d. juni 2011.
78

aan de hertog van Brabant. Gehucht met hoeve op ten Dikhovel in de heide ten noorden van het dorp
Bergeijk deels op grondgebied van Eersel. Dikhovel was tot 1791 ook als geguchtnaam in gebruik
naast Bovenheuvel. Aan beide kanten van het gehucht bolle akkers (toponiemen Kruin, Clotte en
Hoogakkerke verwijzen hiernaar). In 1340 eigendom van Johan van de Bovenhovel. Voor die tijd
waarschijnlijk van Gerard van Eykelberge, eigenaar van de patronaatsrechten van de Bergeijkse kerk.
De naam van zijn zoon Bofais vormt vermoedelijk het eerste deel Boven van het toponiem. De
percelen Hannekens Hoeve en Bocht zijn omwald. 124
1.17.5.003 Aa, Bergeijk
De Aa was in 1830 een gehuchtje van 4 boerderijen en een huisje in twee groepjes: 3 en 2, aan de
oostkant van de beek Keersop aan de Maijer Heide.In 1930 blijken beide groepjes wat te zijn
aangegroeid.
1.17.5.004 Hongarije, Bergeijk
In 1830 twee boerderijen en een huisje aan een open akker op een rug tussen de Zoeferloop en de
Keersop.
1.17.5.017 Lijnt, Bergeijk
Lijnt was in 1830 een groepje van 4 boerderijen op de zuidoosthoek van de open akker De Kopt bij de
kerk van Bergeijk. Het groepje is genoemd naar een linde die daar ooit ergens gestaan moet hebben.
Na 1880 is het hier wat dichter bebouwd geraakt.
1.17.5.027 Muggenhol, Bergeijk
In 1830 een drietal boerderijen aan de noordoosthoek van de open akkers van Weebosch. Aan de
westkant van het groepje ligt een rijt-achtige laagte. Mogelijk was die vaak vochtig en een bron van
muggen.
1.17.5.026 Rund, Bergeijk
In 1830 een drietal boerderijen op dezelfde rug tussen beken als Het Loo, maar dan westelijker
gelegen.Op de rug liggen ter weerszijden van de boerderijen open akkers.
1.17.5.023 Spaanrijt, Bergeijk
In 1830 een drietal boerderijen ten noorden van Weebosch. Ten noorden van het groepje ligt een
kleine omheinde open akker. Genoemd naar een rijt daar in de buurt.
Luyksgestel
1.17.5.031 Kerkstraat, Luyksgestel
In 1830 stonden binnen 100 meter van de oude Luyksgestelse kerk 3 boerderijen. Afgezien van de
molen waren de omringende open akkers toen onbewoond. In 1930 blijkt het kruisinkje bij de kerk al
wat meer bebouwd te zijn, met een uitloper ricjhting molen. Bij die huizen en boerderijen horen wat
tuinen die zo eenenclave in de open akker vormen. Tegen 1960 is er lintbebouwing ontstaan die deze
kleine nederzetting vastbouwt aan Reid en de Dorpsstraat.
1.17.5.034 Sengelbroek, Luyksgestel
Sengelbroek was in 1840 een groepje van 4 boerderijen op de zuidrand van het moerassige
Sengelbroek en een groepje omheinde akkers op een hogere rug te midden van eveneens omheinde
weiden. Het is een klein ontgonningseilandje. In 1930 blijkt het Sengelbroek ontgonnen te zijn: dat is
dan een graslandgebied met veel heggen.
Riethoven
1.17.5.006 Voort, Riethoven
124 Vangheluwe e.a., 2009, 168 krt, 173-174, 176-177 krtn, 178.
79

Enkele huizen op de kruising van de weg Riethoven – Westerhoven met de weg Boshoven – Eind,
nabij de oversteek van de Heijereindse Loop. Daar zal vroeger een voorde geweest zijn.
1.17.5.007 De Hobbel, Riethoven
In 1830 een vijftal boerderijen langs de zuidzijde van een rechte straat tussen de akkers van Waalwijk
in het zuiden en de Hobbeler Heide aan de noordkant. De Hobbel is een typisch heikantgehucht al
heeft het een ander type naam. Op de kaart van 1930 staan ook twee boerderijtjes aan de andere
kant van de straat in een kleine ontginning van bos.
17.6 Verspreid aan de straat
17.7 Compact aan straat
17.8 Verspreid
80

Thema: 18 Heerlijkheden
Een typisch middeleeuws fenomeen zijn de heerlijkheden. In oorsprong zijn dat grote stukken grond
waarover de bezitter of heer een zekere rechtsmacht bezat. Veelal betrof die macht ook de mensen die
op die grond woonden of anderszins aan de heerlijkheid gebonden waren. Deze rechtsmacht vertoonde
gradaties: de hoge rechtsmacht liet toe misdadigers te bestraffen, eventueel met de doodstraf. De lage
rechtsmacht liet slechts toe boetes tot een zeker niveau op te leggen, terwijl het recht van "erven en
onterven" er op neer kwam dat de gronden die onder de heerlijkheid vielen alleen ten overstaan van de
heer of zijn vertegenwoordiger en zijn leen- of laathof konden worden verkocht of verorven. Voor die
heer was er in principe een woning op de heerlijkheid. Veelal werd die woning in de loop van de tijd
uitgebouwd tot een eenvoudig kasteeltje met op de voorhof een hoeve. Tot de heerlijkheid hoorden
vaak nog enkele hoeven die door de heer verpacht werden. Daarnaast was een deel van de grond
uitgegeven en werd daarvan jaarlijks een klein bedrag (typisch 6 Leuvense penningen per bunder,
ongeveer 2,5 eurocent per hectare) aan de heer betaald. Andere gronden waren als leengoed
uitgegeven. De leen- en cijnsgronden lagen deels aaneen tegen het eigen (deels verpachte) deel van
de gronden van de heerlijkheid, maar voor een ander deel lagen ze vaak erg verspreid.
Samenvattend:
1. eigen goed:
- burcht of kasteel
- huis voor de heer, met wat grond (tuin, park)
- een of meer verpachte boerderijen
2. leengoed
3. cijnsgoed
4. allerhande rechten. Deze kunnen soms landschappelijk tot uiting komen.
De bezitter van zo'n heerlijkheid was in de regel zelf weer leenman van een andere heer. Dat kon de
hertog van Brabant of Gelre zijn of de abdis van Thorn, de bisschop van Luik etc.. Deze feodale
afhankelijkheid is belangrijk voor het begrijpen van de vorming van de nederzettingen.
In de Kempen is een heerlijkheid een gebied waarover een lokale heer enkele rechten uitoefent. Dat
kan heel beperkt zijn, het kan ook gaan om rechtsmacht tot en met het ter dood brengen van
veroordeelden. Heerlijkheden zijn een typisch middeleeuws fenomeen waaraan in 1795 formeel een
einde kwam. In het landschap herinnert er nog veel aan. De heerlijkheden zijn vanaf de zestiende
eeuw in toenemende mate ook een landgoed geworden. De landgoedaspecten van de heerlijkheden
worden hierna onder thema 19, Landgoederen behandeld. Daar komen de heerlijkheden dus ook weer
terug.
Hoe was dat in de huidige gemeente Bergeijk? Afgezien van de problematiek van de
dorpsheerlijkheden die tot gemeenten evolueerden, hebben we te maken met een zeer groot aantal
grondheerlijkheden. Dat aantal lijkt in de loop van de tijd wat gegroeid doordat oudere eenheden
gesplitst werden. Deze grondheerlijkheden uitten zich in later tijd vooral in de vorm van cijnsplichten
en het soms voortbestaan van cijns- of laathoven waar men veranderingen van grondbezit moest
laten registreren. Ook hoorden er heel wat grote pachthoeven bij, maar zelden kastelen. Dit laatste
kan verklaard worden doordat de eigenaren van die hofjes buiten Bergeijk woonden. Het waren
particulieren en adel, maar vooral kerkelijke instellingen. Vangheluwe telde in zijn overzicht voor het
gebied van Bergeijk en Lommel samen, maar zonder Luyksgestel, 13 van dergelijke
grondheerlijkheidjes. 125
125 Vangheluwe e.a., 2009, 97 – 114, tabel op 113.
81

18.1 Kasteel
Onder kasteel verstaan we niet alleen het (stenen) hoofdgebouw in een gracht, maar het hele
complex bestaande uit zo‟n hoofdgebouw (eventueel op een motte) en zijn gracht, een voorhof in een
gracht, de kasteelboerderij, eventueel poortgebouw, verdere wallen en grachten.
1.18.1.001 Kasteel Portinc, de Poort, het Slot Bergeijk
Kadastraal Sectie B 483 blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
Versterkt huis, ook het Slot genoemd. Voor het eerst vermeld in 1352, wanneer Godevaart van Peelt het
kasteel „die Portinc‟ beleent aan Elisabeth Peters. Later schenkt Godevaart het huis aan het godshuis van
Postel. Het huis heeft dienst gedaan als versterking in de Tachtigjarige Oorlog. 126 In de eerste helft van de
Tachtigjarige Oorlog werden er aarden wallen en een gracht aangelegd, maar de wallen zijn ook weer
verwijderd. In 1592 zou het kasteel verwoest zijn, maar het moet weer herbouwd zijn. Het werd in de 17 de
eeuw bewoond door de schout van Kempenland. Teut Frans Ermen wordt in 1788 eigenaar, na in 1784 al
een helft te hebben gekocht. Het kasteel is dan al vervallen en Ermen laat de restanten slopen. De gracht is
in 1848 gedempt. 127
Bij het slot stonden in 1791 twee hoeven. De tot het erfgoed van De Poort behorende hoeve op het
Voorhoofd heette waarschijnlijk het Sloterhuiske en is in 1807 gesloopt. 128
Op kaart 1733 vermeld als ‟t Huis is de kasteelruïne aan de Lijnt.
1340 den Portinc
1352 een erffenisse gheheyten die Poertinc
Een kaart 1634 van W. Blaeu vermeldt als ‟t Huys te BerchEyck de kasteelruine aan de Lijnt.
Bergeijk
Afbeelding. De ligging van het Slot te Bergeijk met watermolen op de kaart van 1832 (in roze) en
2010 (in zwart), waarop de grachten en oprijlaan nog duidelijk zichtbaar zijn.
126 J.H. Verhagen, Historische beschrijving van het Bergeijks Kasteel, in :Het Brabants Kasteel, nr. 4 okt. 1989, 63.
127 Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900, 227,
128 Vangheluwe e.a., 2009, 123, 288-289, 291.
82

Uit Vangheluwe e.a. 2009.
Zoals bij kastelen gebruikelijk, gaan er allerlei verhalen over, het ene correcter dan het andere.Een
kleine bloemlezing.
83

Hanewinkel vermeldt rond 1800 in zijn Geschiedkundige en Aardrijkskundige Beschrijving der Stad en
Meierij van 's Hertogenbosch dat de verwoesting van het kasteel in Bergeijk in 1592 plaats had. Waar
het te Bergeijk eens stond is minder zeker. Volgens P.N. Panken volgt hieruit dat het kasteel ter
plaatse stond waar het Huis de Poort eens stond en dat dit daarvan een overblijfsel was; naar de
naam te oordelen wellicht de poort of voorburcht van het kasteel. Volgens P.N. Panken wisten de
oudste bewoners van dit dorp in 1900 die plaats niet meer aan te wijzen; wel konden zij zeggen waar
het kasteel gestaan had, dat in verschillende schepenakten van Bergeijk het Huis de Poort genoemd
wordt. Grammaye schreef in de 17 e eeuw dat het kasteel van Bergeijk van het geslacht de Backx'en
kwam aan Joan van Esch, de familie aan wie het Huis de Poort toebehoorde. In 1694 verdeelt
Catharina van Esch het geheel onder haar drie kinderen en is het duidelijk dat Huys De Poort een
boerenwoning geworden. 129 Het Kasteel van Bergeijk zal dan gestaan hebben op een stuk weiland,
dat een ronde vorm heeft en rondom in sloten ligt ter plaatse genaamd de Lind, op korte afstand van
het riviertje, dat eertijds de Aa en thans de Keerschop heet. 130
Teut Frans Ermen liet de restanten van het kasteel slopen en verkocht gedurende vijf jaren afbraak
daarvan, wat een aanwijzing kan zijn dat het een solide gebouw is geweest. Dit komt ook overeen
met hetgeen uit de overlevering bekend is. Het kasteel, of „omwaterd huis‟, bestond uit dikke en hoge
muren, waarin zich getraliede vensters bevonden. Het had slechts één verdieping, waarop een leien
dak stond en een torentje tegen de zuidoostelijke zijde van het gebouw. In 1848 werden de grachten
van het slot bijna geheel gedempt; ook zijn toen de fundamenten daarvan uitgegraven, zij bIeken te
bestaan uit buitengewoon grote bakstenen. Bij deze gelegenheid werd bovendien, ter plaatse waar
volgens de overlevering de ophaalbrug van het Slot zou hebben gelegen, opgedolven een stenen
kruik uit de Middeleeuwen, welke met verschillende wapens versierd was. Aan het begin van de 20 e
eeuw bestond er niets meer dat nog herinnerde aan het Kasteel of Slot van Bergeik, behalve de
ronde vorm van een stuk weiland. 131
Archeologen verstrekken ook nog interessante gegevens:
„Een laatste element in de laatmiddeleeuwse dorpsgemeenschappen waaraan de archeologie nieuwe
kennis kan toevoegen zijn de kastelen en de omgrachte hoven. Zowel te Bergeijk als te Riethoven
bevonden zich dergelijke terreinen in het dal van de Keersop. Er heeft tot op heden geen onderzoek
plaats gevonden. We beschikken evenwel over enige informatie met betrekking tot deze terreinen via
kadasterkaarten en oude prenten. Van de ruïne van het kasteel van Bergeijk bestaat een prent uit de
17de eeuw, waarop sprake is van Het Sloth Bergheyck. Hieruit kan worden opgemaakt dat het
kasteel een zeker aanzien moet hebben gehad. Op de prent zijn duidelijk torens en zware muren
waarneembaar. In de 80-jarige oorlog deed het nog als versterking dienst, doch werd in 1592 geheel
verwoest. 132
Bij het kasteel stond een watermolen (1.16.2.003)met een daartoe benodigde verbindingsweg de
Molendijk vanaf het Slot. P.N. Panken noteerde uit een oud handschrift (1609) in het kerkarchief dat
vroeger het landhuis of kasteel met water en wal versterkt was en het kon de bezittingen der burgers
beschermen. Misschien zijn er, behalve kasteel en watermolen dus ook nog resten van een schans in
het gebied aanwezig.
1.18.1.002 Kasteel Maaierhuizen
Volgens P.N. Panken moet op De Maaij hier volgens de overlevering in vroegere tijden een machtig
heer gewoond hebben, die verreweg het grootste deel van de Maaierheide in eigendom had. Volgens
de overlevering bezette hij een door grachten omgeven kasteel, dat in de onmiddellijke nabijheid van
het tegenwoordige Maaierhuizen stond. Volgens P.N. Panken werden in 1898 inderdaad
fundamenten in de grond gevonden, die ongeveer een halve meter dik waren; het onderste gedeelte
129 W. v. Dooremolen in weekblad De Eyckelbergh nr. 1581, “Het Kasteel van Bergeijk, deel 2”.
130 Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900, 205-207.
131 Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900, 227,
132 Biemans, Deeben en Theuws, 1984, 45.
84

van die fundamenten bestond uit keien, waarop zich lagen tuf bevonden, waarboven weer bakstenen
lagen. 133
Er is ook nog een aardige legende aan dit kasteel verbonden:
„Een der geestelijken van de oude parochiekerk van Bergeik was, zoo luidt de overlevering verder,
verplicht in die kerk op een laat uur, men zegt ten half 12 uren ‟s voormiddags, voor dezen heer de
mis te lezen. Gewoonlijk woonde deze die mis tijdig bij, doch eens, op een regenachtige dag, kwam
hij niet op het bepaalde uur ter kerke en de geestelijke, die dacht, dat hij wegens het slechte weder
niet naar de mis zou gaan, begon met lezen zonder op hem gewacht te hebben. De priester had zich
echter vergist, want de heer kwam in de kerk, hoewel wat laat. Zoodra zag hij niet, dat de geestelijke
met de mis begonnen was zonder op hem gewacht te hebben, of hij ontstak daarover in zulk eene
woede, dat hij den priester voor het altaar doodde. Uit vrees van voor zijn misdrijf gestraft te zullen
worden, zou hij daarop gevlucht zijn naar het naburige Luiksgestel, dat onder een anderen vorst dan
Bergeijk behoorde; daar heeft hij toen om zijne zonde goed te maken de parochiekerk gesticht en om
dezelfde reden de helft zijner heide aan de ingezeten van Luijksgetsel en de wederhelft aan die van
Bergeijk geschonken, terwijl hij de Abdij van Postel met eene hoeve begiftigde. Zoo luidt althans de
legende.‟ 134
Wat zeggen de archieven? In 1525 werd een uuytfang op die may vermeld: een stukje van de
gemeenschappelijke heide dat geprivatiseerd was. Op De Maai stond in 1830 slechts één boerderij,
ver weg (meer dan 2,5 km) van andere boerderijen. De naam De Maai slaat waarschijnlijk in
oorsprong op de omgeving van twee min of meer ronde laagten die op de 19 e eeuwse kaarten als
vennen getekend zijn, maar in 1930 als moeras zijn aangegeven. Dat zal een plek in de heide
geweest zijn waar men hooi kon maaien. Made

Uit Bergeijk in Kaart 2009.
1.18.1.005 Hoeve Kept / herenhoeve / Standenhove
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
1265 in loco qui dictur Capede tenet Gerardus curtem
1563 van de erfenis geheten die Kept
De hoeve is genoemd naar de eigenaar Wouter zoon van Peter Standen van Eike … Dit aangelag hoorde
bij het leengoed van Herlaer. Mogelijk was dit de herenhoeve van het kapittel van Sint Jan van Luik met
bezittingen op de Kept, 136 en exploitatiecentrum voor de bezittingen van dat kapittel in Bergeijk. De
vermelding in 1265 is van een hoeve en cijnsgoed van het Luikse Sint-Janskapittel.. De naam is afgeleid
van het Latijnse caput, hoofd > herenhoeve.
18.2 Hoofdhoeve
Met hoofdhoeve en hoeve worden de agrarische bestaansstructuur van de heerlijkheid en
bestaansbasis van de heer aangegeven. In de late middeleeuwen en daarna zijn dat normaal
verpachte boerderijen met meestal veel grond. De hoofdhoeve staat veelal op de voorburcht. Wat
verderop vindt je dan één of meer andere hoeven.
1.18.2.001 Hoeve voorhof kasteel De Poort
De tot het erfgoed van De Poort behorende hoeve op det voorhof heette waarschijnlijk het
Sloterhuiske en is in 1807 gesloopt. 137
18.3 Hoeve
Het gaat om andere tot een grondheerlijkheid behorende hoeven dan de hoeve bij het kasteel of
exploitatiuecentrum. Boerderijen die tot gewone landgoederen of andere grote bezitscomplexen
behoren worden onder 19.3 behandeld.
136 Vangheluwe e.a., 2009, 268, 275.
137 Vangheluwe e.a., 2009, 123, 288-289, 291.
86

1.18.3.003 Tweede hoeve van kasteel De Poort te Bergeijk (ligging onbekend)
Bij het slot De Poort in Bergeijk stonden in 1791 twee hoeven. Eén stond er op het voorhof (=1.18.2.001).
De plaats van de andere hoeve werd niet opgegeven. 138
1.18.3.004 Bisdomhoeve Loveren, Westerhoven
Op 8 maart 1308 gaf de hertog van Brabant 15 hectare woeste grond tegen betaling van een
jaarlijkse cijns van 4 schellingen uit aan de abdij Tongerlo. 139 De abdij ontgon deze grond en stichtte
er een boerderij op die verpacht werd. Deze hoeve lag in het Westerwijkse gehucht Loveren aan de
Hoevenstraat. In 1590 werd de hoeve door Tongerlo afgestaan aan het bisdom Den Bosch. Vandaar
de naam Bisdomhoeve. In 1648 werd het bisschoppelijk bezit genaast door de Staten Generaal.
1.18.3.008 Bisdomhoeve Bergeijk
Kadastraal Sectie C 8-11, blad 1 (De Broekstraat).
1566 monasterie de Tongerle van den vranckenhoff
1590 Bisschopshoef
Oude pachthoeve van de abdij van Tongerlo. In 1590 werd het nieuwe bisdom in ‟s-Hertogenbosch met
goederen van Tongerlo begiftigd, waaronder deze hoeve. Vandaar de naam Bisdomhoeve. In 1648 werd
het bisschoppelijk bezit genaast door de Staten Generaal die de hoeve in 1715 in erfpacht uitgaf. De
bisdomhoeve, ook wel Blauwe Hoef / Bisschopshoeve / Vrankenhof geheten, te Bergeijk werd in 1569
gepacht door Frans Matheus Smolders. De hoeve, gelegen aan de heertgang van het Broek bezat vele
landerijen o.a. het Eikeven ten zuiden en de Buinderakker ten noorden gelegen. Waar de naam „Blauwe
Hoef‟vandaan komt is onduidelijk.
N.B. Er is ook een Blauwe Hoef op de Witrijt (Sectie F), genoemd naar een persoon Blauwen. 140
1.18.3.009 Grote Postelse Hoeve Bergeijk
Kadastraal Sectie C 4-7, blad 1 (De Broekstraat).
1605 de grote hoeven competerende den provisoir des goidtshuys van Postel
Van de twee Postelse hoeven te Bergeijk geeft Theuws er één aan: bij het Casken off heijligen
huijsken. Pachthoeve van het klooster van Postel. In 1569 was Jan Zibben pachter. De hoeve werd in
1648 genaast door de Staten Generaal. In 1791 was ze in eigendom van Marcus Borrenbergen. 141
1.18.3.011 Kleine Postelse Hoeve
Kadastraal Sectie B 183 blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
Stond mogelijk op het Graveveld, genoemd naar gracht. “De „cleyne hoeve‟ van Postel met „het woenhuys
schuere ende schaepscoeye metten aengelaege groot ontrent seven lopensaet, gelegen binnen sijn
grachten‟ lag met de noordzijde aan de straat. De ligging van het huis „binnen zijn grachten‟ is in
overeenstemming met wat Panken terugvond. Panken en anderen van zijn tijd dachten dat de kleine
Postelse hoeve naast de hoeve van Schippers lag, westwaarts van de Grote Postelse hoeve op de Hoek
(C8-C11). 142
1.18.3.012 Huis en hoeve bij Eycke (ligging onbekend)
De ligging van een in 1648 door de Staten Generaal genaaste huis en de hoeve „bij Eycke‟ is niet
bekend. De hoeve was belast met cijnzen aan de heer van Blaarthem, de abt van St. Jacob, heer
Coenen, de abdis van Thorn en de hertog van Brabant. Dit doet vermoeden dat de hoeven ergens
heel centraal lag. Vermoedelijk is de hoeve door de Staten Generaal in 1664 verkocht, want in latere
lijsten van Staten-hoeven komt ze niet meer voor. 143 Ook is niet duidelijk van welke kerkelijke
instelling de hoeve vóór 1648 was.
1.18.3.013 en 1.18.3.014 Curia kapittel van Thorn
138 Vangheluwe e.a., 2009, 123, 288-289, 291.
139 Camps, 1979, nr 758.
140 Vangheluwe e.a., 2009, 330.
141 Vangheluwe e.a., 2009, 330. NAG, RvState 1.01.19 nr. 2157, Verbaal, Beschrijving van de hoeven, 1662, nr.34.
142 Vangheluwe e.a., 2009, 275.
143 NAG, RvState 1.01.19, nr 2156-II, lijst van op 24 nov 1664 te verkopen hoeven, de eerste.
87

De curia van het kapittel van Thorn uit de eerste helft van de 13e eeuw lag volgens Vangheluwe bij
de Lage Berkt, in het gebied de Stert. Zie ook volgende pagina. Dit moet het centrum van het
cijnsgoed en de curia van Thorn te Bergeijk zijn.
18.4 Heerlijkheidsgebied
Aanduiding van het rechtsgebied van de heerlijkheid in kwestie. Dat is soms uitgezocht en dan kun je
dat overnemen. Indien onbekend: dan valt er ook niets op te nemen. De grenzen van zo‟n
heerlijkheidsgebied zijn soms heel grillig, met enclaves over en weer. Soms ook zijn het nog steeds
bestaande min of meer rechte lijn in het landschap: die vinden we dan als relicten terug!
Zoals hierboven uiteengezet uiten de oude grondheerlijkheden van Bergeijk zich vooral in
cijnsrechten: de bezitter van een perceel moest dan aan het cijnshof jaarlijks een meestal klein
bedrag betalen. Dat is vergelijkbaar met de moderne erfpacht. De betaling van die cijnzen werd in
cijnsboeken bijgehouden. Cijnsboeken vormen dus een belangrijk element bij het lokale
geschiedkundig en geografisch onderzoek. Ze vormen ook een belangrijke schakel tussen de
gegevens uit de Moderne Tijd en die uit de Middeleeuwen betreffende de bezitsverhoudingen in een
parochie. Wie de ligging van de cijnsrechten en daarmee de oude invloedssferen van oude heren wil
onderzoeken, moet dus die cijnsboeken analyseren. Vangheluwe heeft een dergelijke studie verricht
aan de hand van een Thorns cijnsboek uit 1566. Voor de reconstructie van het cijnsgoed is hij
uitgegaan van de situatie zoals die beschreven staat in het register van 1566. Bij de reconstructie is
ervoor gezorgd, dat de percelen uit het cijnsboek samenvallen met perceelsblokken op de
kadasterkaart van 1830. Men is erin geslaagd op deze wijze 70% van het akkerland en 90% van de
aangelagen in kaart te brengen, ofwel meerdere hoeven; zelfs de curia heeft men zo kunnen
opsporen en in kaart gebracht. 144
Cijfer 1 op de bijgaande kaart: „Hier vinden we de kern van het cijnsgoed met de plaats waar de cijns
geïnd wordt ter plaetsen binnen bergheyck gelegen geheten ter braeeken. Drie van de vier
aangelagen die we hier aantreffen zijn niet meer aanwezig op de kaart van 1830. Het toponiem de
144 Vangheluwe, 1989, 26.
88

aak blijft echter wel bestaan. In deze omgeving is een hoeveelheid aardewerk uit de 15de en de
16de eeuw gevonden. Bij deze vondsten is een kaarsenbak die wijst op een hoge sociale positie van
de bewoners.‟
„Achter de hoeven van de Braak ligt het hoog gelegen akkercomplex de Stert. Aan de andere zijde
van dit complex (nr 3 op de kaart), op een hoge uitloper ervan, bevindt zich de hoeve de Straat. Een
laagte ten oosten ervan wordt ontwaterd door een waterlaat (op de kaart aangegeven met een
stippellijn). Hier bevindt zich het aangelag de Hergraft. Weer verder naar het oosten ligt een lange
waterlaat die verbonden is met een beekje dat in 1830 de Loop heet (het gebied heet ook de
Waterlaat).‟ 145
„Ten zuiden ervan ligt de Runde dat vermoedelijk zijn naam ontleent aan dit beekje. Het bestaat uit
weilanden en in het zuiden uit bochten. Iets verder naar het oosten liggen twee aangelagen waaruit
cijns moet worden betaald aan Thorn. Het is mogelijk dat daar in 1566 meer aangelagen zijn. In 1735
wordt de cijns in ieder geval op aangelagen gelegd die er vlakbij liggen. De Gadenberg ten zuiden
van de Hoge Berkt behoort eveneens tot het cijnsgoed (zie nr. 4 op de kaart). In 1735 heet dit akkercomplex
de Patecker alias den gaden berg en in 1830 heet het uitsluitend nog de Padakker. In de
volksmond heet een grafheuvel aan de rand van dit kompleks de katten berg. Bij nrs 5 en 6 op de
bijgaande kaart treffen we de hoeven aan van Postel en Tongerlo die eveneens cijnsplichtig waren
aan Thorn. Nummer 6 is de Grote Hoeve van Postel.‟
Zeer interessant is de vaststelling van Vangheluwe dat hij de curia van het kapittel van Thorn uit de
eerste helft van de 13e eeuw heeft weten te localiseren:
„Volgens twee oorkonden uit 1234 en 1244 is er onder de bezittingen van het kapittel van Thorn een
curia te Bergeijk. Een curia is een landbouwbedrijf dat tevens het centrum is voor administratie en
rechtspraak over de eigendommen van de abdij. Deze bestaan deels uit in cultuur gebracht land en
nog niet ontgonnen gronden. Deze laatste kunnen ter ontginning uitgegeven worden, waarna een
cijns betaald wordt aan de oorspronkelijke grondheer. Uit het cijnsboek blijkt dat de cijns geheven
wordt "ter plaatse geheten ter Braken". Dit moet dus het centrum van het cijnsgoed en dus de curia
van Thorn te Bergeijk zijn. Uit de voorgaande reconstructie blijkt dat we de curia moeten situeren in
het gebied de Stert. De curia uit de bovengenoemde oorkonde moet een hoeve zijn bij de Braak
gelegen (nrs 1 en 2 op de bijgaande kaart). Mogelijk behoort de hoeve de Straat ook tot de curia van
Thorn (nr 3 op de kaart).‟ 146
Het geheel overziend stelt Vangheluwe dat de spreiding van het cijnsgoed van Thorn beperkt is tot
het westelijk deel van Bergeijk. Er is slechts een uitzondering: Jacop Wreysen is cijnsplichtig op zijn
aangelag, dat volgens het belastingboek op het Einde in het oostelijk deel van Bergeijk ligt. Het is
mogelijk dat het gehele cijnsgebied al ontgonnen was voordat Thorn op een deel ervan de curia
organiseerde. 147
18.5 Relaties
Het kasteel, de hoeven, de galg, het heerlijkheidsgebied en eventuele andere fenomenen van één
heerlijkheid vormen samen een ensemble: die heerlijkheid. Getekend als verbindingslijnen met het
kasteel (bijv. een lijn galg – kasteel).
18.6 Voorhof
Hier boven beschreven als element van het kasteel
18.7 Kasteelboerderij
Kasteelboerderij is de hoofdhoeve uit de beschrijving hierboven
145 Vangheluwe, 1989, 29.
146 Vangheluwe, 1989, 30.
147 Vangheluwe, 1989, 32.
89

Thema: 19 Landgoederen
De terreinen die de heren van de oude heerlijkheden voor zich behouden hadden, zijn in de zestiende
eeuw en later uitgegroeid tot de kernen van landgoederen. Naast deze oude groep ontstonden er ook
geheel nieuwe landgoederen. De kern daarvan was in de regel een bestaande boerderij, soms een
nieuwe ontginningshoeve, die in handen kwam van in een naburige stad gehuisveste adel of notabelen.
Landgoederen zijn mooi ingerichte stukken grootgrondbezit. Sommige komen voort uit oude
heerlijkheden: in dat geval worden de landgoedaspecten daarvan onder het thema “landgoed”
beschreven. Andere hebben een andere ontstaanswijze, deels door opwaardering en uitbouw van
een enkele boerderij, deels als ontginningsblok.
Centrum van het landgoed is het landhuis, ook wel “kasteel” genoemd, naar het uiterlijk. Bij dat
landhuis horen een tuin, vijver en park, soms een gracht om het huis. Daaromheen liggen de
landerijen met enkele verpachte boerderijen. Soms is op grote schaal het landschap aangepast en
meestal zijn er een of meerdere lanen aangelegd. Het geheel is het landgoedgebied. Soms is het
deels omgeven met een wal. In de negentiende eeuw ontstaan ook mini-landgoedjes: een grote villa
of grote herberg met ruime tuin en vaak nog een vijver, maar verder geen landerijen, boerderijen etc.
Veel grotere kloosters zijn in wezen het centrum van een landgoed. In plaats van een landhuis is dan
het klooster het centrum. Soms is dat in een oud landhuis gevestigd. Waar in tuin en park van een
gewoon landgoed allerlei profane versieringen en follies staan, staan bij een kloosterlandgoed
religieuze elementen zoals heiligenbeelden (ipv romeinse of griekse beelden), kruiswegstaties,
calvariebergen en Lourdesgrotten. Maar de opzet is identiek: centraal gebouw, tuin, park en een
lanenstructuur in een ruim gebied met pachtboerderijen staan en waar soms aan landscaping gedaan
is.
In Bergeijk lijken er nooit echte landgoederen geweest te zijn. Ook bij de ontginningen na 1850
werden er geen landgoederen gevormd.
19.1 Gracht
Gracht om het landhuis of een iets groter gebied. Soms is alleen de gracht bewaard gebleven.
19.2 Herberg
Herberg uit 19 e of 20 e eeuw, centrum van rijke tuin, maar zonder verdere landgoedstructuren van
betekenis: mini-landgoed.
19.3 Hoeven
Pachthoeve van het landgoed. Soms een bij het landhuis en nog enkele wat verderop.
Hier worden enkele opvallende hoeven genoemd, al is een band met een landgoed niet aanwijsbaar.
1.19.3.001 Elengoed
1370 Elyas dicyus bloc
1390 Elen Blocx goet tot Bercheyck van Wouter Standen
Een leengoed van de heren van Herlaar te Sint Michielsgestel met bezittingen in de Broekstraat en op
de Enderakkers in de Rijen. Ligt bij de kerk van Bergeijk op de plaats van het vroegere hotel
Beukenhof. 148
148 Vangheluwe e.a., 2009, 252-253.
90

1.19.3.002 Hoeve in die Helle
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
1563 de hereditate dicta hillen hooffken
1582 die hoeve in de Helle
In 1563 zijn Michiel Jan Tops en Jacob Wrijs „aan de kerkhof‟ eigenaren van de eerste hoeve. Laurentius
van der Bruggen is dat van de tweede, die bij de kerk lag. Mogelijk dat dat de hoeve is die heer Boyfaas in
1311 als cijnsgoed aan de abdij van Tongerlo gaf. In de cijnsboeken van Tongerlo heet dit goed in 1362,
1375 en 1430 een (aan)gelage bij de kerk; in 1530 werd het aangeduid als het gelage met huis „aan de
kerkmuur‟gelegen, oostwaarts aan de kerkhof, zuidwaarts aan de heren van Sint-Jacob.
1.19.3.003 Hoeve Bovenheuvel
Een enkele boerderij in 1830.
1.19.3.004 De Paal Bergeijk
Op de hei ten noorden van het dorp Bergeijk lag bij een grenspaal met Eersel de hoeve De Paal,
waarvan de eerste vermelding uit 1584 dateert. In 1830 staat hier één boerderij. Blijkens een
gedenksteen was die in 1798 gebouwd. De oude boerderij werd in 1798 gebouwd door Renier Maas,
getuige een gevelsteen - waarop R M 1798 - naast de vootdeur en twee stenen aan de achtergevel
met RENIER en MAAS. Na het verlaten van de oude boetderij werd deze in de jaien '30 door
genoemde familie gesloopt. In 1932 werd een nieuwe hoeve gebouwd waar die steen mee naar toe
verhuisde. 149 Deze boerderij staat er nog.
149 Vangheluwe e.a., 2009, 181-183.
91

Afbeelding: reconstructie van hoeve De Paal door arcliitect John van Lierop (Uit Bergeijk in Kaart
2009):
1. karschop, 2. varkensstal, 3. paardenstal, 4. meelhok, 5. kolenhok,6. slaapkamer met bedstee, 7.
slaapkamer, den herd (woonverttek) met schouw, 9. kelder met opkamer, 10. moos, 11. oven, 12.
potstal met de koeien, 13. schuur, 14. hok van staken en stro, 15. waterput, 16. schuurtje met wc, 17.
dorsmachine, 18. Dorsberg met aandrijving naar dorsmachine in de schuur'. 150
1.19.3.005 Steenbergerhoeve (ligging onbekend)
Gelegen op de hei ten noorden van Bergeijk, aan de grens met Eersel. In 1414 van Henrik Steenberg
van Eik. 1474 Steenbergse hoeve met 4 bunder land. In 1627 huisje met 4 bunder land. In 1732 oude
hofstad, vermoedelijk niet meer in bedrijf. Mogelijk slaat op deze plaats de volgende vermelding uit
1627:”een huysken met hoff ende aengelegen arffenis groot ontrent vier ende twintich loopensaets
gelegen onder Bercheyck ontrent Eerssel genaamt den Hasenvangere”. De locatie is onbekend. 151
1.19.3.006 de Lege Hoeve
Gelegen aan de grens met Eersel. Hier zou volgens Panken een kasteel zijn geweest, maar het lijkt
er meerop dat het om puin van een verdwenen boerderij gaat. 152
1.19.3.007 Hoeve De Maai
Op De Maai stond in 1830 slechts één boerderij, ver weg (meer dan 2,5 km) van andere boerderijen.
Rond 1900 werd er nog een huis gebouwd aan de Maaibrug, 400 meter van de hoeve. Tegen 1960
was er nog een derde huis, ook bij die brug, bijgekomen. De naam De Maai slaat waarschijnlijk in
oorsprong op de omgeving van twee min of meer ronde laagten die op de 19 e eeuwse kaarten als
vennen getekend zijn, maar in 1930 als moeras zijn aangegeven. De vennen zijn later tot visvijvers
ingericht. Deze vennen lagen in het brede dal van het beekje De Beek. Dat zal een plek in de heide
geweest zijn waar men hooi kon maaien. Made

1829-1836 Maatschappij van Welstand
1918 Gelderse boer Mentink: “De landbouwhoeve van J. v.d. Putte op de Maai alhier, is
overgegaan aan een Gelderschen boer, welke alhier na eenigen tijd een flinke
modelboerderij zal bouwen.”
1938 Familie Plasmans
1.19.3.008 Zandhoef
Eén enkele hoeve in 1830 ten noorden van Weebosch. Deze kennelijk zandige ontginning werd in
jaren 1340 – 1352 genoemd onder de naam Spegelt of Spekel. Ze ligt op een strook tussen een
langgerekt duin in het noorden en het dal van de hier beginnende Steenselse Aa of Run. In 1791
waren rond 1800 weer heide, later zijn ze deels bebost.
1.19.3.009 Willekenshof, Lage Berkt
1627 een stuck eckerlants genoempt den willekens hoff
De naam is een verkleinwoord van Wil en een afkorting van Willem: Willeke. De hof is de hoeve, dus
het huis met aangelag. Aan de onregelmatige vorm van de ontginning te oordelen was hier vroeger
een ven. Er was een wal als bescherming tegen de schaapskudde, die hier voorbijkwam. 154 Het
betreft een min of meer ronde bocht (groep omheinde akkers) 300 meter noordwest van de Lage
Berkt, waar in 1830 twee boerderijen op stonden. Het gebiedje ligt niet lager dan de omgeving en het
zal dus géén ven geweest zijn.
1.19.3.010 Hoeve Eelkensgelag / het Gelag, Lage Berkt
1627 hoffstadt genaamt eelkens geloch gelegen tot berckt
Het Gelag kan herleid worden tot de hofstad en het Eelkensgelag van Willem Jan Bergmans. 155 In de
bronnen is steeds sprake van Gelag, wat op het land aan een boerderij slaat, en „hofstat‟ of
„domistadium‟, wat een perceel is waarop ooit een boerderij stond of er nog een moet komen. In beide
gevallen gaat het om grond zonder gebouwen. Dit zou een boerderij van voor de Tachtigjarige Oorlog
kunnen zijn die stond op de bocht van Willekenshof en de rampjaren niet overleefde (zie 1.18.3.013).
1.19.3.011 Hoeve Kouwenberg
Kadastraal Sectie B 697-704, 709-713
1459 halve kaudenberch
1461 pacht uit hoeve Caudenberch
Deze hoeve lag ten zuiden van de Keersop. Ze werd in de 15 e eeuw verpacht. Later had de abdij Tongerlo
hier een schaapskooi staan: 1510 en nog 1617. Kouwenberg werd recent ook aangeduid met Vosberg. 156
Het betreft hier in 1830 een afgerond blokje kleine percelen akker en bos dat aan de zuidoostzijde grenst
aan een langgerekte duinformatie. Dat zal de eigenlijke Koudenberg of Vosberg zijn waar de hoeve naar
genoemd werd.
1.19.3.012 Hoeve op Weebosch, op overgang Hoogeind naar Neereind (ligging onbekend)
1.19.3.013 Hoeve op Weebosch, zuidzijde Hoogeind (ligging onbekend)
P.N. Panken beschrijft wat volgens de overlevering de vroegste huizen van Weebosch waren:
“Onder het Hoogeind bevonden zich tot ongeveer het midden der 19e eeuw, twee zeer oude, groote
huizen, die volgens het volksgeloof als de eerste of vroegste huizen van Weebosch gehouden
werden. Zij waren zeer zonderling en doelmatig als een groot landbouwbedrijf ingericht. Alle muren,
zoo uit- als inwendig bestonden uit leeme wanden met hout doorwerkt. Geen ander dan eik was aan
deze kolossale huizen gebezigd. Men vond hierin verscheidene vertrekken van verschillende ruimte
en inrichting. Het vóór- of gewoon verblijf-vertrek, haard genoemd, had eenen buitengemeen ruimen
omvang, de meeste balken, waren zeer dik, lang en sterk. Eén dezer beide huizen bevond zich in het
noordelijke deel of punt van het Hoogeind, alwaar het Neerëind een aanvang neemt. Het andere
bedoelde huis trof men in het meer zuidelijk deel van 't Hoogëind (kant van Luiksgestel) aan en was
154 Vangheluwe e.a., 2009, 408.
155 Vangheluwe e.a., 2009, 408.
156 Vangheluwe e.a., 2009, 303-304.
93

uimer en aanzienlijker dan het eerst gemelde. De aanzienlijke en ongewone breedte van dit tweede
gezegd huis vormde het tot een nagenoeg vierkant en evenaarde de nog bestaande Postelsche
hoeve aan de Broekstraat.” 157
Het is duister waar Panken het over heeft. Op het zuidelijk deel van Weebosch komen
perceelsnamen als Hoogeindse Akker voor, het Laageind zou dan de noordkant van Weebosch
moeten zijn. Maar daarmee zijn die twee hoeven nog niet gevonden. Pankens beschrijvingen zijn dus
vooral inetressant voor wat de bouwwijze betreft!
19. 4 Klooster
Typisch kloostergebouw als centrum van het landgoed.
19. 5 Laan
Met bomen beplante meestal kaarsrechte weg. Soms aan iedere zijde twee of zelfs drie rijen bomen.
Rond 1700 werden ook dennen als laanboom gebruikt.
19.6 Landgoedgebied
Het totale landgoedgebied, inclusief boerenland en bossen.
1.19.6.001 Landgoed Het Hooghuis
In de 19 e eeuw heeft Victor Delverdange op de Safraanberg zijn woning en daar nabij grenspaal 196
het landgoed Het Hooghuis aangelegd.
1.19.6.002 De Pielis
In het huidige landbouwgebied De Pielis, voorheen de Postelse Heide, ongonnen rond 1950, hadden
baron Giles de Pélicy uit Brussel en graaf Charles De Brocqueville juist over de grens, bij Postel
woonachtig, grote gebieden.
19.7 Landhuis
Het centrale landhuis, dat alle mogelijke bouwstijlen kan vertonen. Het landhuis kan in gebruik
(geweest) zijn als klooster.
19.8 Omgrachte hoeve
Sommigen groeiden uit tot kasteeltje, de meesten „degradeerden‟ tot boerderij (veelal zijn de grachten
helemaal of gedeeltelijk gedempt).
19.9 Ontginningsstructuur
Meestal rechthoekige landinrichting die gevormd werd bij ontginning, waarin toen direct al of later een
landgoed gevormd is.
1.19.9.001 De Hoeve aan de Hoge Berkt
Op de Hoge Berkt is op de kaart een planmatige aanleg in noordelijke richting te zien. Dit is niet de
aanleg van een gehucht, maar de uitbouw van de cultuurgronden van het bestaande gehucht of voor
een nieuwe hoeve als verovering op de wildernis. Het betreft een enigszins afgeronde kamp met
centrale ontwateringsgracht. Het zal een laat middeleeuwse ontginning zijn. De planmatige aanleg is
te zien op de kaart bij de Hoeve (D 513-D 530) en de Rappbocht (D 537-D 539). Op twee manieren:
op de eerste plaats steekt het gehucht met de boerderijen en achtergelegen landen als een groot blok
uit in de heide. Op de tweede plaats is er een gracht, die kaarsrecht noord-zuid lopend het akkerblok
achter de aangelagen in tweeën deelt.
19.10 Zichtlijn
Lijn waarlangs men in de verte uitziet op een bijzonder object: een beeld, kapel, kerktoren, molen...
Deze lijn valt vaak samen met een laan.
157 Panken, P.N.. Bijvoegsels voor de beschrijving van Bergeijk.
94

19.11 Park
Gebied met bomen en struiken, doorsneden met paden. In het park kun je follies aantreffen. Veelal
speciaal vormgegeven. Soms zijn sporen van meerdere stijlen herkenbaar, want het park werd af en
toe aan de nieuwste mode aangepast.
19.12 Tuin
Meest open gebied met gras, lage struiken, bloemen, kruidentuin, paden. Veelal speciaal
vormgegeven. Soms zijn sporen van meerdere stijlen herkenbaar, want de tuin werd af en toe aan de
nieuwste mode aangepast. Hieronder vallen ook de stadtuinen die behoorden bij de deftige woningen
in een dorp (zoals bijvoorbeeld Oirschot).
19.13 Vijver
Siervijver in de tuin of het park, soms speciale visvijvers.
19.14 Villa
Groot huis of klein landhuis uit 19e of 20e eeuw, centrum van rijke tuin, maar zonder verdere
landgoedstructuren van betekenis: minilandgoed.
19.15 Wal
Aarden wal vaak met gracht als omgrenzing van het landgoed. Als het landgoed ooit uitgebreid is,
kan zo‟n wal ook binnen het landgoed voorkomen!
19.16 Overigen
Landgoederen zijn bijzonder rijk aan allerlei bijzondere elementen. In de groep “overig” zitten objecten
van uiteenlopende aard, die hieronder opgesomd worden:
arbeidershuis: woning voor een van de landarbeiders van het landgoed.
beeld: beeld van klassieke goden, koningen of koninginnen, andere helden of symbolen;
heiligenbeeld, kruiswegstatie, calvarieberg, Lourdesgrot.
bijgebouw: niet nader gespecificeerd bijgebouw van het centrale landhuis of klooster.
bomengroep: bijzondere groep bomen, soms ook van bijzondere bomen, als element van het
vormgegeven landschap.
boom: bijzondere boom, hetzij eenvoudig als solitaire boom in het vormgegeven landschap, hetzij als
bijzondere boom in tuin of park: dat is dan eigenlijk een follie. Soms is aan een boom niets te zien,
maar is het toch een herinneringsboom, bijv. geplant bij de kroning van Wilhelmina of de geboorte
van Beatrix.
familiegraf: vlakgraf of grafheuvel waarin leden van de landgoedfamilie begraven zijn. Soms moeilijk
te onderscheiden van ijskelder!
ijskelder: holle heuvel waarin men het ijs bewaarde dat in de winter uit de vijver gehakt werd. Lijkt
soms erg op een familiegrafheuvel.
jachthuis: speciaal huis of huisje waar men samen kwam voorafgaand en na afloop van de jacht. Hier
werden bijv. de jachttrofeeën bewaard.
kapel: privé-kapel, kapelletje
kerkhof: op kloosterlandgoederen komen begraafplaatsen voor de kloosterlingen voor.
koetshuis: bijgebouw waarin de koetsen gestald werden. Meestal met grote poortdeuren.
opzichtershuis: woning voor de opzichter van het landgoed, vooral op landgoederen waar de eigenaar
zelden aanwezig was.
orangerie: bijgebouw voor het kweken van allerlei planten, voorloper van de moderne kassen.
theehuis: losstaand gebouwtje om thee in te drinken, vaak op een heuveltje, met fraai uitzicht.
toegangshek: deftig toegangshek aan de oprijlaan, met gemetselde elementen en of veel smeedijzer.
tuinhuis: losstaand gebouwtje aan de rand van tuin of park, met fraai uitzicht.
visvijver: vijver(tje) om vis in te houden, soms reeks vijvers om vis in te kweken.
1.19.16.001 Oprijlaan Kasteel Bergeijk (zie 1.18.1.001)
Is deels nog aanwezig.
95

Thema: 20 Bosbouw
Tot een eind in de middeleeuwen waren er in Zand-Brabant volop bossen. Door ontginning, het halen
van bouwhout en geriefhout, en overbeweiding gingen die bossen bijna allemaal teloor. Bossen die
deze periode “overleefd” hebben en nog voortbestaan zijn zeldzaam, maar ze zijn er wel. Het lijkt alsof
de bebossing van de heide in de Kempen pas tussen 1850 en 1950 tot stand kwam en dat een deel van
die jonge bossen na 1900 alweer in boerenland omgezet werd.
De bossen zijn in vijf ouderdomscategorieën ingedeeld. Het gaat hier dus om de vlakken die bos zijn of
waren en hun datering. Er horen daarom ook beschrijvingsvelden “datering start van het bos”; “datering
einde van het bos” bij.
Bij de reconstructie van het historisch landschap is gebruik gemaakt van drie referentieperiodes, drie
ijkpunten (circa 1830, 1900, 1930), waardoor de ontwikkeling van het landschap gestalte krijgt. Aan
de hand van het historisch kaartmateriaal uit betreffende periodes kon de ontwikkeling van het
landschap, in dit geval de bosbouw, in kaart worden gebracht. 158
20.1. Bosbouw 1500-1750
Nieuwe bosaanplant uit deze periode.
[niet bekend in Bergeijk]
20.2. Bosbouw 1750-1850
Na 1750 begint de bouwbouwtraditie van de Verlichting grip te krijgen op de landgoedeigenaren.
Zowel loofbossen als dennen.
1.20.2.001 t/m 1.20.2.325 Bosbouw 1750-1850
Bron Pieckkaarten en topografische kaart 1837. Alle bossen en bosjes op de kaart van 1840/45 zijn
nog geen aanplant uit de jaren na 1750.
20.3. Bosbouw 1850-1900
Vanaf ca 1850 vooral bebossing van grote heideterreinen die uit de gemeynt verkocht werden en bij
gebrek aan mest niet in boerenland konden worden omgezet. Veelal dennen (mijnhout). Deze bossen
staan nog niet op de kaart van Van der Voordt Pieck, 1842; maar wél op de Bonnekaart van ca 1900.
1.20.3.001 t/m 1.20.3.301 Bosbouw 1850-1900
Bron Topografische kaart 1900, vergeleken met 1840/45.
20.4. Bosbouw na 1900
Vanaf 1900 is de kunstmest betaalbaar en kan de hei wél in boerenland omgezet worden. Dan leidt
nog maar een deel van de ontginningen tot bossen. Veelal dennen (mijnhout).
1.20.4.001 t/m 1.20.4.263 Bosbouw 1850-1950
Bron Topografische kaart 1930 vergeleken met 1900.
158 Historisch kaartmateriaal: 1832: kadaster 1832; 1838: topografie 1837-1840. Uit de reproductie Wolters-Noordhoff, 1990;
1845: Topografie ca 1845: Van der Voordt-Pieck en Van der Kuijl, 1845; 1900: Topografie ca 1900 Wieberdink, 1989. Dit zijn
de Bonneblaadjes.
96

Thema: 21 De oude Akkers
Het gaat hier om akkers van voor 1850. In de Meierij kunnen twee typen oude akkergebieden
onderscheiden worden: de grote openakkergebieden (in provinciale taal: “bolle akkers” alhoewel die
akkers vaak heel vlak zijn) en de met heggen of houtranden omgeven akkers die in de Kempen veelal
“kamp” of “heg” heten. Sommige daarvan liggen bol, andere zijn vlak.
De open akkercomplexen waren in de negentiende eeuw aan de buitenzijde wel begrensd met een
levende haag, eventueel op een wal, maar de interne verdeling in eigendoms- of gebruikseenheden
bestond uit greppels van een voet breed en diep, ofwel een grasbandje van een voet breed, danwel een
denkbeeldige lijn tussen twee merktekens zoals een steen of paal. Deze open akkers zijn waarschijnlijk
de oudste akkercomplexen. Bovendien is in de Kempen, maar óók heel nadrukkelijk in Breda,
aangetoond dat onder deze in de negentiende eeuw niet of schaars bewoonde akkers,
vroegmiddeleeuwse en zelfs oudere bewoningssporen schuil gaan. Het nederzettingspatroon is tot in de
dertiende eeuw nogal dynamisch geweest. Pas vanaf de dertiende eeuw werd blijkbaar het
nederzettingspatroon gevormd, dat we rond 1800 nog (in uitgegroeide vorm) kunnen waarnemen.
Het onderscheid “besloten” of “open” van de oude akkers, en de akkerwallen, zijn afgelezen van de
topografische kaart van ca 1838. De bolle akkers zijn afgelezen van de hoogtekaart AHN. Hier zijn dus
alleen de bolle akkers weergegeven die rond 2000 nog herkenbaar waren. Onderzoek in Boxtel wees
uit dat de bolle ligging voor de wandelaar pas te zien is, als de akker in het midden meer dan een halve
meter hoger ligt dan aan de rand. In de verstedelijkte gebieden zijn dus geen bolle akkers aangegeven.
Bolle akkers vallen deels samen met de hier opgenomen besloten of open akkers, maar komen ook
daarbuiten voor, op jonge akkergronden. Bolle akkers getuigen van een nog niet geheel begrepen
intensieve bewerking van het akkerland in of na de middeleeuwen. Daardoor kwam het midden van de
akker zo‟n halve tot een hele meter hoger te liggen dan de randen. Dit zal de afwatering bevorderd
hebben. Er zijn overigens vooral langs beekdalen gevallen bekend waarin men later deze “kop” van de
akker afschoof, het beekdal in, om zo de oppervlakte akkergrond te vergroten. Dit leidde tot versmalde
beekdalen, zogenaamde “tuineerdgronden” in het opgehoogde deel van de dalen (en een bodemprofiel
dat “op z‟n kop” ligt!) en onverwacht dunne akkerdekken boven op de oude akkers.
De oudste akkers, voor zover niet ten offer gevallen aan woonwijk of industrieterrein, liggen aan de
kern van dorpen. De akkers moesten zwaar bemest worden met stalmest. Deze verkreeg men door
de koeien 's nachts en een deel van de dag op stal te laten staan. De stal was komvormig, ongeveer
een meter diep uitgegraven en met leem bedekt om geen vocht door te laten. Dit werd de potstal
genoemd. De koeien stonden op een ondergrond van heideplaggen en strooisel (strussel) van
bladeren, stro en meestal vermengd met wat zwarte aarde. Iedere dag werd een verse laag
strooiselheideplaggen aangebracht. Als de laag dik genoeg was - de koppen van de dieren raakten
soms de zoldering - werd deze met de meststik in blokken gestoken en buiten op een hoop gezet. In
het voorjaar bracht men deze mest dan op het land. 159 Verspreiding van de mest gebeurde vanuit het
midden van de akker waardoor in de loop der jaren een min of meer bol profiel ontstond. Er bestond
géén nauwe relatie tussen het areaal bouwland en benodigde heide. 160 Pas toen de kunstmest voor
de kleine boer betaalbaar werd, kon men op grote schaal de heide en de daarop na 1850 geplante
bossen gaan ontginnen. 161
Binnen het thema oude Akkers kunnen we de open akkers en de besloten akkers makkelijk van de
topografische kaarten in combinatie met de kadasterkaart aflezen. Verder hebben we drie nadere
onderscheidingen bij de oude akkers:
Bolle akker: “Bolle akker” is een nadere onderscheiding die voor de besloten akkers relevant
is. De akker ligt bol of niet. Vaak liggen ze nu vlakker dan vroeger. Het blijkt dat de wandelaar
159 Vera, 2002.
160 Leenders en Berkvens, 2007.
161 Leenders, 1996.
97

ze pas herkent als het midden van de akker meer dan 50 cm hoger is dan de rand. Een en
ander kan van de AHN hoogtekaart afgelezen worden.
Percelering: vooral bij open akkers is het interessant om na te gaan of de oude
akkerpercelering er nog is. Die is te zien op de kadasterkaart en bestaat uit in blokjes
gegroepeerde korte strookvormige percelen. Lijkt daarom een item dat bij het beoordelen van
de relictwaarde van belang is.
Perceelsrandbegroeiing: een item dat bij het beoordelen van de relictwaarde van belang is,
zowel bij openakkers (de buitenheg) als bij de besloten akkers.
Bij de reconstructie van het historisch landschap is gebruik gemaakt van drie referentieperiodes, circa
1830, 1900, 1930, waardoor de ontwikkeling van het landschap gestalte krijgt. Aan de hand van het
historisch kaartmateriaal uit betreffende periodes kon de ontwikkeling van het landschap, in dit geval
de oude akkers, in kaart worden gebracht. 162
Afbeelding: Tiendkaart van Bergeijk uit 1779 van Hendrik Verhees
162 Historisch kaartmateriaal: 1832: kadaster 1832; 1838: topografie 1837-1840. Uit de reproductie Wolters-Noordhoff, 1990;
1845: Topografie ca 1845: Van der Voordt-Pieck en Van der Kuijl, 1845; 1900: Topografie ca 1900 Wieberdink, 1989. Dit zijn
de Bonneblaadjes.
98

De nederzettingen in de gemeente Bergeijk liggen meestal verspreid rondom een groot open
akkercomplex.De gehuchten van het oude Bergeijk staan op de oudst gedetailleerde kaart van
Bergeijk, de tiendkaart uit 1779 van Hendrik Verhees. Op de graanoogst werd sinds de
middeleeuwen eenbelasting van 10% geheven, oorspronkelijk ten bate van de kerk en pastoor, maar
later toegeeigend door allerlei tiendheffers. Daartoe was het gebied ingedeeld in tiendklampen. De
tiendklampen in Bergeijk waren voor driekwart van lokale heren, later gevolgd door de abdijen van
Floreffe-Postel en Tongerlo (1258, 1283, 1299).
Op de kaart van Verhees staan de tiendklampen van de heer Van Hanswijk in Den Bosch, en van de
abdij St. Jacob te Luik. Die beslaan heel het oude Bergeijk.
De heer Van Hanswijk:
1. Berkter- of Molentiend
2. Waterlaattiend
3. Lootiend
4. Staarttiend
5. Weebosch Zuidtiend
6. Weebosch Middentiend
7. Weebosch Noordtiend
8. Witrijttiend
De abdij van Sint-Jacob te Luik:
a. Kerkhoftiend, Kepttiend
b. Bijsterveldtiend en Bergerheitiend
c. Eijkereindtiend, Bochttiend en Bundertiend
21.1 Akkerwal
Om een “open akker” lag wél een heg, met daarin akkertoegangen (“akkerveken”). Soms lag de heg
op een wal: een akkerwal.
De hoge wallen bij de Berkt in Bergeijk vormden niet alleen een bescherming tegen het vee, maar
ook tegen het stuifzand als gevolg van erosie door de heertgang (dagelijkse gang van de heerde,
kudde). Panken zegt over de wallen op de Berkt: „In de heiden en bosschen onder Lagen Berkt vindt
men, als in menige plaats dezer landstreek, vele aarden opgeschoten wallen of regelmatige
afscheidingen, welke echter van lieverlede veel in aantal verminderd zijn. Omstreeks 1850 werden
eenige der hoogste gedeeltelijk geslecht.‟ 163
De volgende akkkerwallen zijn in Bergeijk gesignaleerd:
Uniek nr Naam Type
1.21.1.001 Bergeijk, Rund akkerwal
1.21.1.002 Bergeijk, Weebosch akkerwal
1.21.1.003 Bergeijk, Weebosch akkerwal
1.21.1.004 Bergeijk, Weebosch akkerwal
1.21.1.005 Bergeijk, Weebosch akkerwal
1.21.1.006 Bergeijk, Weebosch akkerwal
1.21.1.007 Bergeijk, Weebosch akkerwal
1.21.1.008 Bergeijk, Witrijt akkerwal
1.21.1.009 Bergeijk, Witrijt akkerwal
1.21.1.010 Bergeijk, Witrijt akkerwal
1.21.1.011 Luyksgestel, Reiderakkers akkerwal
1.21.1.012 Luyksgestel, Reiderakkers akkerwal
163 Vangheluwe e.a., 2009, 408.
99

1.21.1.013 Luyksgestel, Reiderakkers akkerwal
1.21.1.014 Luyksgestel, Waterkuilen akkerwal
1.21.1.015 Luyksgestel, Waterkuilen akkerwal
1.21.1.016 Luyksgestel, Waterkuilen akkerwal
1.21.1.017 Luyksgestel, Kapelakkers akkerwal
1.21.1.018 Luyksgestel, Kapelakkers akkerwal
1.21.1.019 Bergeijk, Spaanrijt akkerwal
1.21.1.020 Luyksgestel, Hasseltse Velden akkerwal
1.21.1.021 Luyksgestel, Mulders Velden akkerwal
1.21.1.022 Luyksgestel, Mulders Velden akkerwal
1.21.1.023 Bergeijk, Aa akkerwal
1.21.1.024 Bergeijk, Aa akkerwal
1.21.1.025 Bergeijk, Aa akkerwal
1.21.1.026 Bergeijk, Aa akkerwal
21.2 Besloten akker
Dit zijn bouwlandpercelen van een halve tot twee hectare, die omgeven zijn door een heg die soms
op een walletje staat. In Bergeijk heten die “bocht”. Elders ook wel “kamp” of “heg”. Veelal het
eigendom van één persoon of slechts enkele. De besloten akkers liggen soms “bol”, maar lang niet
altijd.
In Bergeijk werden de volgende besloten akkers opgetekend:
Uniek nr Naam Type
1.21.2.001 Riethoven, Broekhoven besloten akker
1.21.2.002 Riethoven, Broekhoven besloten akker
1.21.2.003 Riethoven, aan de Waalre molen besloten akker
1.21.2.004 Riethoven, aan de Keersop molen besloten akker
1.21.2.005 Riethoven, De Bugt besloten akker
1.21.2.006 Riethoven, Heiereind besloten akker
1.21.2.007 Riethoven, Heiereind besloten akker
1.21.2.008 Westerhoven, Braambosch besloten akker
1.21.2.009 Westerhoven, Braambosch besloten akker
1.21.2.010 Westerhoven, Braambosch besloten akker
1.21.2.011 Bergeijk, aan de Hoeker Dijk besloten akker
1.21.2.012 Bergeijk, aan de Hoeker Dijk besloten akker
1.21.2.013 Luyksgestel, Bosscher Beemden besloten akker
1.21.2.014 Luyksgestel, Boscheind besloten akker
1.21.2.015 Luyksgestel, Venakker Velden besloten akker
1.21.2.016 Bergeijk, Witrijt besloten akker
1.21.2.017 Bergeijk, Zandhoef besloten akker
1.21.2.018 Bergeijk, Zandhoef besloten akker
1.21.2.019 Bergeijk, Weebosch besloten akker
1.21.2.020 Bergeijk, Weebosch besloten akker
1.21.2.021 Bergeijk, Lage Berkt besloten akker
1.21.2.022 Bergeijk, achter de Ender Akker besloten akker
1.21.2.023 Riethoven, Grote Heide besloten akker
100

1.21.2.024 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.025 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.026 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.027 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.028 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.029 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.030 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.031 Bergeijk, Eiker Eind besloten akker
1.21.2.032 Bergeijk, Hongarijen besloten akker
1.21.2.033 Luyksgestel, Mulders Velden besloten akker
1.21.2.034 Luyksgestel, Sengelsbroek besloten akker
1.21.2.035 Luyksgestel, Sengelsbroek besloten akker
1.21.2.036 Luyksgestel, Venakker Velden besloten akker
1.21.2.037 Riethoven, aan de Waalre molen besloten akker
1.21.2.038 Riethoven, aan de Waalre molen besloten akker
1.21.2.039 Riethoven, aan de Waalre molen besloten akker
1.21.2.040 Riethoven, aan de Waalre molen besloten akker
1.21.2.041 Riethoven, aan de Steenselse Aa besloten akker
1.21.2.042 Riethoven, aan de Keersop besloten akker
1.21.2.043 Riethoven, in de Hobbeler Heide besloten akker
1.21.2.044 Riethoven, Broekhoven besloten akker
1.21.2.045 Riethoven, Broekhoven besloten akker
1.21.2.046 Riethoven, Broekhoven besloten akker
1.21.2.047 Riethoven, De Bugt besloten akker
1.21.2.048 Riethoven, Broekhoven besloten akker
1.21.2.049 Riethoven, Broekhoven besloten akker
1.21.2.050 Riethoven, De Stukken besloten akker
1.21.2.051 Riethoven, De Stukken besloten akker
1.21.2.052 Riethoven, De Stukken besloten akker
1.21.2.053 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.054 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.055 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.056 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.057 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.058 Riethoven, Waalwijk besloten akker
1.21.2.059 Riethoven, Grote Heide besloten akker
1.21.2.060 Riethoven, Heiereind besloten akker
1.21.2.061 Riethoven, Droevendaal besloten akker
1.21.2.062 Riethoven, Droevendaal besloten akker
1.21.2.063 Riethoven, Droevendaal besloten akker
1.21.2.064 Riethoven, Heiereind besloten akker
1.21.2.065 Riethoven, Heiereind besloten akker
1.21.2.066 Westerhoven, Braambosch besloten akker
1.21.2.067 Riethoven, Heiereind besloten akker
1.21.2.068 Riethoven, Heiereind besloten akker
101

1.21.2.069 Riethoven, Heiereind besloten akker
1.21.2.070 Westerhoven, Braambosch besloten akker
1.21.2.071 Westerhoven, Braambosch besloten akker
1.21.2.072 Westerhoven, Braambosch besloten akker
1.21.2.073 Westerhoven, Braambosch besloten akker
1.21.2.074 Westerhoven, Braambosch besloten akker
1.21.2.075 Westerhoven, Westerhoven besloten akker
1.21.2.076 Westerhoven, Aarperstraat besloten akker
1.21.2.077 Westerhoven, Aarperstraat besloten akker
1.21.2.078 Westerhoven, Aarperstraat besloten akker
1.21.2.079 Westerhoven, Heierstraat besloten akker
1.21.2.080 Westerhoven, Heierstraat besloten akker
1.21.2.081 Westerhoven, Heierstraat besloten akker
1.21.2.082 Westerhoven, Heierstraat besloten akker
1.21.2.083 Westerhoven, Heierstraat besloten akker
1.21.2.084 Westerhoven, bij de watermolen besloten akker
1.21.2.085 Bergeijk, Boevenheuvel besloten akker
1.21.2.086 Bergeijk, Boevenheuvel besloten akker
1.21.2.087 Bergeijk, Boevenheuvel besloten akker
1.21.2.088 Bergeijk, De Paal besloten akker
1.21.2.089 Bergeijk, achter de Ender Akker besloten akker
1.21.2.090 Bergeijk, achter de Ender Akker besloten akker
1.21.2.091 Riethoven, Grote Heide besloten akker
1.21.2.092 Bergeijk, Eiker Eind besloten akker
1.21.2.093 Bergeijk, Eiker Eind besloten akker
1.21.2.094 Bergeijk, Lijnt besloten akker
1.21.2.095 Bergeijk, Eiker Eind besloten akker
1.21.2.096 Bergeijk, Lijnt besloten akker
1.21.2.097 Bergeijk, rand Berger Heide besloten akker
1.21.2.098 Bergeijk, rand Berger Heide besloten akker
1.21.2.099 Bergeijk, aan de Molenakker besloten akker
1.21.2.100 Bergeijk, Hoge Berkt besloten akker
1.21.2.101 Bergeijk, Hoge Berkt besloten akker
1.21.2.102 Bergeijk, Hoge Berkt besloten akker
1.21.2.103 Bergeijk, Hoge Berkt besloten akker
1.21.2.104 Bergeijk, Hoge Berkt besloten akker
1.21.2.105 Bergeijk, Hoge Berkt besloten akker
1.21.2.106 Bergeijk, Hoge Berkt besloten akker
1.21.2.107 Bergeijk, Hoge Berkt besloten akker
1.21.2.108 Bergeijk, Hoge Berkt besloten akker
1.21.2.109 Bergeijk, Hoge Berkt besloten akker
1.21.2.110 Bergeijk, Hoek besloten akker
1.21.2.111 Bergeijk, Hoek besloten akker
1.21.2.112 Bergeijk, Hoek besloten akker
1.21.2.113 Bergeijk, Hoek besloten akker
102

1.21.2.114 Bergeijk, Puttenbeemden besloten akker
1.21.2.115 Bergeijk, Puttenbeemden besloten akker
1.21.2.116 Bergeijk, Lage Berkt besloten akker
1.21.2.117 Bergeijk, Lage Berkt besloten akker
1.21.2.118 Bergeijk, Lage Berkt besloten akker
1.21.2.119 Bergeijk, Lage Berkt besloten akker
1.21.2.120 Bergeijk, Lage Berkt besloten akker
1.21.2.121 Bergeijk, Lage Berkt besloten akker
1.21.2.122 Bergeijk, Broekstraat besloten akker
1.21.2.123 Bergeijk, Lange Voorten besloten akker
1.21.2.124 Bergeijk, Lange Voorten besloten akker
1.21.2.125 Bergeijk, Loo besloten akker
1.21.2.126 Bergeijk, Loo besloten akker
1.21.2.127 Bergeijk, Rund besloten akker
1.21.2.128 Bergeijk, aan de Weijerdijk besloten akker
1.21.2.129 Bergeijk, aan de Weijerdijk besloten akker
1.21.2.130 Bergeijk, Rund besloten akker
1.21.2.131 Bergeijk, Hongarijen besloten akker
1.21.2.132 Bergeijk, Vlaanderen besloten akker
1.21.2.133 Bergeijk, Bergeijkse Barriere besloten akker
1.21.2.134 Bergeijk, Bergeijkse Barriere besloten akker
1.21.2.135 Bergeijk, De Maai besloten akker
1.21.2.136 Bergeijk, Aa besloten akker
1.21.2.137 Bergeijk, Aa besloten akker
1.21.2.138 Bergeijk, Aa besloten akker
1.21.2.139 Bergeijk, Aa besloten akker
1.21.2.140 Bergeijk, Aa besloten akker
1.21.2.141 Bergeijk, Hulsdonken besloten akker
1.21.2.142 Bergeijk, Kromdonken besloten akker
1.21.2.143 Bergeijk, Kromdonken besloten akker
1.21.2.144 Bergeijk, aan de Hoeker Dijk besloten akker
1.21.2.145 Bergeijk, aan de Hoeker Dijk besloten akker
1.21.2.146 Bergeijk, Ender Beemden besloten akker
1.21.2.147 Bergeijk, Witrijt besloten akker
1.21.2.148 Bergeijk, Witrijt besloten akker
1.21.2.149 Bergeijk, Witrijt besloten akker
1.21.2.150 Bergeijk, Witrijt besloten akker
1.21.2.151 Bergeijk, Witrijt besloten akker
1.21.2.152 Bergeijk, Spaanrijt besloten akker
1.21.2.153 Bergeijk, Spaanrijt besloten akker
1.21.2.154 Bergeijk, Zandhoef besloten akker
1.21.2.155 Bergeijk, Weebosch besloten akker
1.21.2.156 Bergeijk, Weebosch besloten akker
1.21.2.157 Bergeijk, Weebosch besloten akker
1.21.2.158 Bergeijk, Weebosch besloten akker
103

1.21.2.159 Bergeijk, Puttenbeemden besloten akker
1.21.2.160 Bergeijk, Hoge Berkt besloten akker
1.21.2.161 Bergeijk, langs Steenselse Aa besloten akker
1.21.2.162 Bergeijk, langs Steenselse Aa besloten akker
1.21.2.163 Bergeijk, achter de Ender Akker besloten akker
1.21.2.164 Luyksgestel, Ampreiden besloten akker
1.21.2.165 Luyksgestel, Ampreiden besloten akker
1.21.2.166 Luyksgestel, Ampreiden besloten akker
1.21.2.167 Luyksgestel, Reiderakkers besloten akker
1.21.2.168 Luyksgestel, Reiderakkers besloten akker
1.21.2.169 Luyksgestel, Reiderakkers besloten akker
1.21.2.170 Luyksgestel, Reiderakkers besloten akker
1.21.2.171 Luyksgestel, Reiderakkers besloten akker
1.21.2.172 Luyksgestel, Reiderakkers besloten akker
1.21.2.173 Luyksgestel, Waterkuilen besloten akker
1.21.2.174 Luyksgestel, Mulders Velden besloten akker
1.21.2.175 Luyksgestel, Mulders Velden besloten akker
1.21.2.176 Luyksgestel, Mulders Velden besloten akker
1.21.2.177 Luyksgestel, Boscheind besloten akker
1.21.2.178 Luyksgestel, Boscheind besloten akker
1.21.2.179 Luyksgestel, Boscheind besloten akker
1.21.2.180 Luyksgestel, Gelukten besloten akker
1.21.2.181 Luyksgestel, Gelukten besloten akker
1.21.2.182 Luyksgestel, Gelukten besloten akker
1.21.2.183 Luyksgestel, Venakker Velden besloten akker
1.21.2.184 Luyksgestel, Sengelsbroek besloten akker
1.21.2.185 Bergeijk, Weebosch besloten akker
1.21.2.186 Bergeijk, Weebosch besloten akker
1.21.2.092 t/m 096 Bugten bij het Eijkereind
Op de topografische kaart van 1837 tekent zich een groot bochtengebied af tussen de starten Eijkereind en
Bucht – Keulse Pad. Daar zijn op dat ogenblik de bochten. In het veldnamenmateriaal van Bergeijk van
voor 1800 ligt er echter juist een bochtenzone ten noorden van de straat Bucht, in de zuidelijkste 350 meter
van de Enderakkers. In 1837 is dat merendeels akkerland met een enkel bosje. 164 In 1930 blijkt die zone
grotendeels bebost te zijn en ook ten zuiden van de straat Bucht komen dan enkele bosjes voor en ook nu
is het een haast massief bosgebied!
Vangheluwe schrijft erover: Bossen met grove dennen op de zanderige bochten in De Bucht ten zuiden van
de Enderakkers. Waarschijnlijk in de Middeleeuwen al minder dicht bos, waardoor het geschikt was voor
het weiden van vee. Functie verdween in de 12 de eeuw door het kappen van de bossen en daardoor het
ontstaan van de beemden in het beekdal van de Aa of Keersop en akkers met een omwalling met heggen
en bomen. Deze akkers waren niet zo vruchtbaar als de Enderakkers en werden daarom extensiever
gebruikt. 165
De aangetroffen ontwikkeling past goed bij het beeld dat ook elders in Bergeijk en Eersel verkregen werd:
buiten de intensief beakkerde open akkers werden nieuwe landen ontgonnen. Deze werden omheind en
aanvankelijk wisselend gebruikt als akker, hooiland, hoge weide of zelfs hei. Op den duur neigde het
gebruik meer en meer naar akker en blijkbaar kon zo‟n gebied zelfs opgenomen raken in de open akker.
Men maakte dan een nieuwe reeks bochten aan, want het landbouwsysteem kon er blijkbaar niet buiten.
164 Vangheluwe e.a., 2009, 192-193; 194-195 krt.
165 Vangheluwe e.a., 2009, 192-193; 194-195 krt.
104

De bochten ten noorden van de straat Bucht zouden dan een oudere bochtenzone zijn die rond 1800
opgenomen was in de open akker. Ten zuiden van de straat lag toen een tweede generatie bochten.
Blijkbaar zijn de oude bochten na 1800 weer verlaten als akker en omgezet in bos. Iets dergelijks zien we
ook bij de Oerlese Bossen.
Ook de veldnamen onderscheiden zich: ze eindigen in de Bucht veelal op –Bocht, terwijl de
veldnamen in Enderakkers juist eindigen op –akker. Op dit gedeelte werd in het Maatboek van 1791
opvallend veel „houtbos‟of „houtwas‟ geregistreerd. Aangenomen wordt dat dit de houtkanten zijn die
de omheining vormden van de bochten of op de wallen stonden die de bochten omringden. Soms
worden er expliciet heggen als omheining genoemd. We vermoeden dat er voor 1791 nog veel meer
heggen van meidoorn (hagedoorn) stonden en dat deze heggen in 1791 al geleidelijk aan gerooid
werden. 166
1.21.2.024 t/m 030, 053 – 058 Bochten bij Waalwijk, Riethoven
Aan de westzijde van het open akkercomplex van Waalwijk (Walik) ligt een gebied met latere
ontginningen in de vorm van, deels door wallen omgeven, bochten. De oudste bochten dateren
waarschijnlijk uit de 17e eeuw. Het gebied kent een samenhang met het buurtschap Walik en de open
akker van dat gehucht. Cultuurhistorische waarde: Redelijk hoog. Deel van CHW. nr. V267 (HK-HV-
55)
21.3 Open akker
Open akkers zijn vaak erg groot, bevatten een heleboel meest strookvormige eigendommetjes die
allemaal bouwland zijn en onderling niet of amper door heggen gescheiden zijn of waren. Het terrein
ligt meestal hoog ten opzichte van de omgeving, maar is intern behoorlijk vlak.
In Bergeijk zijn de volgende open akkers aanwezig:
Uniek nr Naam Type
1.21.3.001 Riethoven, Broekhoven open akker
1.21.3.002 Riethoven, Morkakkers open akker
1.21.3.003 Bergeijk, Aa open akker
1.21.3.004 Bergeijk, Witrijt open akker
1.21.3.005 Riethoven, De Hobbel open akker
1.21.3.006 Riethoven, Boshovense Akker open akker
1.21.3.007 Bergeijk, Ender Akkers open akker
1.21.3.008 Bergeijk, Weebosch open akker
1.21.3.009 Bergeijk, Rund open akker
1.21.3.010 Bergeijk, Hoeven open akker
1.21.3.011 Bergeijk, Hongarijen open akker
1.21.3.012 Riethoven, Eindse Akker open akker
1.21.3.013 Riethoven, Venakkers open akker
1.21.3.014 Riethoven, De Hobbel open akker
1.21.3.015 Riethoven, Broekhovense Akker open akker
1.21.3.016 Riethoven, Eindse Akker open akker
1.21.3.017 Riethoven, Boshovense Akker open akker
1.21.3.018 Riethoven, Boshovense Akker open akker
1.21.3.019 Riethoven, Boshovense Akker open akker
1.21.3.020 Riethoven, Waalwijkse Akker open akker
1.21.3.021 Riethoven, Heiereind open akker
166 Vangheluwe e.a., 2009, 220-221.
105

1.21.3.022 Riethoven, Heiereind open akker
1.21.3.023 Riethoven, Heiereind open akker
1.21.3.024 Riethoven, Droevendaal open akker
1.21.3.025 Westerhoven, Rijtakkers open akker
1.21.3.026 Westerhoven, Loveren open akker
1.21.3.027 Westerhoven, Loveren open akker
1.21.3.028 Westerhoven, Loveren open akker
1.21.3.029 Westerhoven, Westerhoven open akker
1.21.3.030 Westerhoven, Heierstraat open akker
1.21.3.031 Westerhoven, Westerhoven open akker
1.21.3.032 Westerhoven, Westerhoven open akker
1.21.3.033 Westerhoven, Aarperstraat open akker
1.21.3.034 Westerhoven, Heierstraat open akker
1.21.3.035 Westerhoven, Heierstraat open akker
1.21.3.036 Westerhoven, Aarperstraat open akker
1.21.3.037 Westerhoven, Aarperstraat open akker
1.21.3.038 Westerhoven, Daalakkers open akker
1.21.3.039 Westerhoven, Lange Akkers open akker
1.21.3.040 Bergeijk, Hoge Berkt open akker
1.21.3.041 Bergeijk, Hoge Berkt open akker
1.21.3.042 Bergeijk, Molenakker open akker
1.21.3.043 Bergeijk, Loo open akker
1.21.3.044 Bergeijk, Loo open akker
1.21.3.045 Bergeijk, Hongarijen open akker
1.21.3.046 Bergeijk, Witrijt open akker
1.21.3.047 Bergeijk, Spaanrijt open akker
1.21.3.048 Bergeijk, Weebosch open akker
1.21.3.049 Bergeijk, Berkter Akker open akker
1.21.3.050 Luijksgestel, Reiderakkers open akker
1.21.3.051 Luijksgestel, Waterkuilen open akker
1.21.3.052 Luijksgestel, De Meeren open akker
1.21.3.053 Luijksgestel, Mulders Velden open akker
1.21.3.054 Luijksgestel, Hasseltse Velden open akker
1.21.3.055 Luijksgestel, Kapelakkers open akker
1.21.3.056 Bergeijk, Witrijt open akker
1.21.3.057 Luijksgestel, Waterkuilen open akker
1.21.3.058 Luijksgestel, Waterkuilen open akker
1.21.3.059 Luijksgestel, Hasseltse Velden open akker
1.21.3.060 Luijksgestel, Mulders Velden open akker
1.21.3.061 Bergeijk, Aa open akker
1.21.3.062 Bergeijk, Aa open akker
1.21.3.003, 061, 062 Akkercomplex De Aa, Bergeijk
Akkercomplex met kenmerkende openheid, esdek, bolle ligging en steilranden. Akkercomplexen
dateren in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier kleinschalige
cultuurlandschappen. Cultuurhistorische waarde: Redelijk hoog. CHW. nr. V366 (HK-HV-73)
106

1.21.3.005, 006, 013, 017 t/m 20 Akkercomplex Waalwijk, Riethoven:
Het akkercomplex Walik met esdek, bolle ligging, steilranden, zandpaden, wallen en (restanten van)
hakhout dateert ook in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier
kleinschalige cultuurlandschappen. Midden over de akker loopt de zandweg Stevertse Baan, een
onderdeel van de oude landweg tussen Steensel en Westerhoven. Aan de westzijde van het
akkercomplex een gebied met latere ontginningen in de vorm van, deels door wallen omgeven,
kampjes. De oudste kampjes dateren waarschijnlijk uit de 17e eeuw (= 1.21.2.024 t/m 030, 053 –
058). Aan de oostzijde is een deel van het oorspronkelijke akkercomplex bebouwd. Het gebied kent
een samenhang met het buurtschap Walik. Cultuurhistorische waarde: Redelijk hoog. Deel van CHW.
nr. V267 (HK-HV-55)
Afbeelding: overzicht van de open en besloten akkers tussen Bergeijk, Riethoven en Westerhoven.
1.21.3.007 Enderakkers, Bergeijk
Vermoedelijk de oudste akkers met in de Middeleeuwen een nederzetting, die aan het eind van de
12 de eeuw verplaatst is naar het beekdal, waarbij de naam Eikelberge ontstond. Een vlak akkerdek
met rechte, parallelle wegen in de richting noord-zuid. 167
1.21.3.051, 055, 057, 058 Akkercomplex Kapelakkers en Waterkuilen, Luijkgestel
Het open akkercomplex Kapelakkers met esdek, bolle ligging, steilranden, zandpaden en (restanten
van) hakhout dateert in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier
kleinschalige cultuurlandschappen. Aan de westzijde van het akkercomplex een gebied met door
aanplant van houtwallen gefixeerd stuifzand. Aan de zuidoostzijde de H. Kruiskapel (1727), één van
de weinige nog vrij in de akkers liggende oude kapellen. Bij de ruilverkaveling, omstreeks 1975, is de
verkaveling deels gewijzigd. Het gebied kent een samenhang met de buurtschappen Boscheind en
Hoge Rijt. Cultuurhistorische waarde: Redelijk hoog. CHW. nr. V263 (HK-HV-56)
167 Vangheluwe e.a., 2009, 188. D. Vangheluwe in de Keersopper nrs. 4, 5, 6: „Enderakkers, een open akkercomplex met
geschiedenis‟.
107

1.21.3.004, 056 Akkercomplex Witrijt, Bergeijk
De akkercomplexen van Witrijt zijn kleine open akkercomplexen met esdek, bolle ligging, steilranden,
zandpaden en (restanten van) hakhout. Akkercomplexen dateren in eerste aanleg uit de Late
Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier kleinschalige cultuurlandschappen. Midden in het
westelijke akkercomplex, aan de Postelseweg, de oude doorgaande landweg tussen Eersel en
Postel, het buurtschap Witrijt. In het oostelijke akkercomplex het buurtschap Kleine Witrijt. Aan de
westzijde van de akkercomplexen een klein beekdal (de rijt waar Witrijt naar genoemd is) met
(relicten van) houtwallen en een gebied met door aanplant van houtwallen gefixeerd stuifzand.
Akkercomplexen en buurtschappen lagen eeuwenlang als een eiland in de omliggende heide. Bij de
ruilverkaveling, omstreeks 1970-1975, is de verkaveling deels gewijzigd. Het gebied kent een
samenhang met de Cartierheide en de hieromheen gelegen jonge heidebebossingen.
Cultuurhistorische waarde: Hoog. CHW. nr. V324 (HK-HV-58)
1.21.3.050 Akkercomplex Reiderakkers, Luijksgestel
De Cultuurhistorische Waardenkaart Noord-Brabant geeft twee zichtlijnen over dit akkercomplex aan.
Het betreft hier een waardevol aspect van nog bewaarde open akkergebieden. CHW-nr 354 en 355.
1.21.3.021, 022, 023, 038 Akkercomplex tussen Riethoven en Westerhoven
De Cultuurhistorische Waardenkaart Noord-Brabant geeft twee zichtlijnen over dit akkercomplex aan.
Het betreft hier een waardevol aspect van nog bewaarde open akkergebieden. CHW-nr 356 en 357.
21.4 Steilrand
Doordat oude akkers door bemesting met zandhoudende mest 30 cm of veel meer opgehoogd zijn,
steken ze soms op opvallende wijze boven aangrenzende oude graslandgronden uit. Als die in een
beekdal liggen, is het verschil nóg markanter. Deze steilranden accentueren de oude akkers.
Uniek nr Naam Type
1.21.4.001 Bergeijk, Hoeven steilrand
1.21.4.002 Luijksgestel, Hasseltse Velden steilrand
1.21.4.003 Luijksgestel, Hasseltse Velden steilrand
108

Thema: 22 Ontginningen
Middeleeuwse agrarische ontginningscomplexen zijn niet altijd goed herkenbaar. Maar waar ze met een
zekere systematiek aangelegd zijn, kunnen ze gemakkelijk aangewezen worden. Via de naam,
cijnstarief of wellicht een stichtingsoorkonde kunnen ze min of meer gedateerd worden. Dit thema
overlapt ruimtelijk met tal van andere thema‟s, want het kijkt naar een ander aspect: systematische
middeleeuwse ontginningen. Dus van voor 1500, mag ook 1568 zijn.
In principe is alle cultuurland van ca 1500 in de middeleeuwen ontgonnen, want er zijn bijna nergens
terreinen bewijsbaar sinds voorromeinse tijd in cultuur. Het steekt dus wél af tegen nadien ontgonnen
gronden, maar het zal moeilijk zijn de ontginningsgrens van ca 1500 (1568) betrouwbaar aan te geven.
Daarom beperken we ons tot de systematische min of meer grootschalige middeleeuwse ontginningen.
Daarbij moeten we dat “ontginnen” niet al te strikt nemen, de middeleeuwer sprak van “oirbaar” maken,
bruikbaar maken. De moderne boer zou zulk land waarschijnlijk nog voor een wildernis houden!
De Moderne Tijd liet ook de landbouw niet ongemoeid. De motor was hier de in 1896 door pater G.
van den Elsen opgerichte Noordbrabantsche Christelijke Boerenbond. Doelstelling was aanvankelijk
de zedelijke verheffing, maar al spoedig werd verbetering van de materiële toestand het hoofddoel.
Dankzij de krachtig aangepakte ontginningen maakte de paarse heide plaats voor bossen en
moderne boerderijen. 168
Bergeijk behoort tot de heidorpen met een zwakke ontginning in het Schelde-Demer-Maasgebied. De
samenstelling van de bovenlagen met oude dekzanden en grof zand en grind (Formatie van Sterksel)
zorgde ervoor dat de gronden niet erg vruchtbaar waren voor de landbouw. De dekzandgordel van de Witrijt
via Weebosch naar Berkt-Bergeijk en Borkel met een uitloper naar Luijksgestel is helemaal ongeschikt voor
landbouw. 169 De ontginners gingen blijkbaar heel selectief te werk bij de keuze van hun landbouwgrond en
zochten daarbij stelselmatig de moderpodzolen uit. Deze waren vermoedelijk te herkennen aan de grote
bomen die er groeiden. Zo zien we in Bergeijk nogal eens een groot heideveld dat zich tussen het gehucht
en zijn akkers bevindt. De voor landbouw geschikte gronden waren blijkbaar verderop gelegen, zoals bij
Enderakkers ten opzichte van ‟t Hof. 170
De welvaart van Bergeijk is in de Moderne Tijd mede door de grootschalige heideontginningen
toegenomen. Vanaf de Late IJzertijd kampte dit gebied met degeneratie van de grond, zodat er
structurele beperkingen waren voor akkerbouw. In de 19 e eeuw werden grote stukken heide aan
particulieren verkocht zodat ze konden worden gecultiveerd. Het bestuur van de gemeente Bergeijk
liet zich in het ontginnen van de communale heiden eveneens niet onbetuigd en paste daarop met
gunstig gevolg het bevloeiingsysteem toe, zodat deze heiden voor een groot deel met bossen werden
beplant en in vloeiweiden herschapen zijn. Een en ander heeft ertoe geleid dat de welvaart in Bergeijk
toenam. 171
22.1 Veenontginningen
Ontginning van een veengebied om het agrarisch te gaan gebruiken. Klassiek is de verdeling van het
terrein in “hoeven” (12 maal zo lang als breed, 12 bunder of 15,5 – 16,0 hectare groot; andere
verhoudingen komen ook voor). Op iedere hoevestrook werd in principe een boerderij geplaatst.
Kleinere venen zullen minder grootschalig aangepakt zijn.
[niet in Bergeijk]
168 Kolman e.a., 1997, 18.
169 Vangheluwe e.a., 2009.
170 Vangheluwe e.a., 2009, 410.
171 Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900, 53.
109

22.2 Beekdalontginning
De natte bodem van beekdalen was geschikt om in het voorjaar hooi te leveren en daarna als weide
te dienen. Veelal in korte strookjes dwars op de beek gelegd, met allerlei struikbegroeiing langs de
scheidingsslootjes. In brede beekdalen soms een grootschaliger opzet.
[niet genoteerd]
22.3 Bosontginning
Ontginning in de laatste middeleeuwse bossen ging vaak ook strooksgewijs, maar die stroken zijn
dan een beetje krom of bochtig.
[niet genoteerd]
22.4 Heideontginning
Ontginning van de “heide”. In de middeleeuwen vaak in typische afgeronde vormen, soms
aanklampennd aan eerdere soortgelijke ronde vormen. Ook in de vorm van blokken min of meer
rechte stroken vanaf de weg heiwaarts. Ze zijn niet altijd bewoond, want het is soms alleen maar
uitbreiding van het land van een bestaande boerderij.
1.22.4.001 Jonge ontginning Enderheide en Maaijerheide, Bergeijk
Jonge heideontginning, overwegend bestaande uit landbouwgronden. Plaatselijk productiebossen
met naaldhout. Het gebied is verkaveld en ontgonnen in de periode 1930-1945. Een drietal oude
doorgangsdijken, de Bredase Dijk, de Bergeijkse Dijk (thans Burg. Aartslaan) en de Borkelse Dijk,
werden gehandhaafd en vormden het uitgangspunt voor de nieuwe verkaveling. In het gebied
verschillende (langgevel)boerderijen uit de periode van de ontginning. Het gebied kent een
samenhang met de jonge ontginningen langs de Beekloop. Cultuurhistorische waarde: Redelijk hoog.
CHW. nr. V191 (HK-HV-54)
Afbeelding: Visvijver bij de Liskes (november 2010)
1.22.4.002 Jonge ontginning Beekloop e.o, Bergeijk.
Jonge heideontginning, met landbouwgronden en productiebossen met naaldhout. Langs de
Beekloop ligt een aantal vijvers van een voormalige viskwekerij. Een deel van deze vijvers, bij Liskes,
is aangelegd ter plekke van voormalige vloeiweiden. Andere vijvers, waaronder de Pastoorsweijer,
110

liggen op de plek van oude vennen. De visvijvers dateren uit de periode 1940-1960. Thans zijn ze in
beheer bij Natuurmonumenten. Langs de Beekloop ligt verder De Maaij, een oude, mogelijk al uit de
Late Middeleeuwen (1250-1500) daterende kampontginning. Het gebied kent een samenhang met de
jonge heideontginningen van Beekerheide, Enderheide en Maaijerheide. Cultuurhistorische waarde:
Hoog. Deel van CHW. nr. V251 (GK-HV-21).
1.22.4.003 Jonge heidebebossingen Kempen, Postelse Heide, Bergeijk, Eersel, Bladel
Jonge heideontginningen, overwegend bestaande uit productiebossen met naaldhout en loofhout,
deels op gefixeerd stuifzand. In de lager gelegen, nattere gebieden plaatselijk ook landbouwgronden.
Het gebied is in meerdere projecten verkaveld en ontgonnen, met name in de periode 1930-1945,
maar plaatselijk, zoals bij Boksheide, Zwarte Weijer en De Pan, ook al eerder. De percelering is per
ontginning verschillend, maar overwegend rationeel en soms blokvormig. De Postelse heide
veranderde in de jaren 50 van de 20 e eeuw in landbouwgebied “De Pielis”. 172 Midden door het gebied
loopt de zandweg Bredase Baan, een onderdeel van de oude landweg tussen Luik en Breda. Het
gebied kent een samenhang met de Cartierheide en met de akkers bij Witrijt, De Pan, Spijkert en De
Heestert. Cultuurhistorische waarde: Redelijk hoog. CHW. nr. V252 (HK-HV-57)
1.22.4.009 De Plateau, Bergeijk, Valkenswaard
Jonge heideontginning, grotendeels bestaande uit productiebossen met naaldhout. Plaatselijk
heiderelicten en landbouwgronden. Het gebied kent een samenhang met de jonge heideontginningen
langs de Beekloop en met het gebied Kolonie, in België, gebieden waarin eveneens vloeiweiden
voorkomen. Het gebied kent een samenhang met de jonge heideontginning Beekerheide.
Waardering: Hoog. Deel van CHW-code: V259.
22.5 Populierenlandschap
Geen gewone bosbouw, want tussen de populieren overheerst boerenland, dat is nu net het typische!
Het populierenlandschap betrof zowel natte gebieden (beemden, broeken) als de akkers Op sterk
lemige gronden is de centrale Meierij vanaf 1750 de populierenteelt op gang gekomen. In Schijndel,
waar de populierenteelt zeer dominant was, kan ze geassocieerd worden met het rond 1900 zeer
algemeen voorkomen van uitgestrekte gebieden met zeer kleine strookvormige met heggen en bomen
omheinde percelen. Op nattere en lemige gronden werden populieren in de houtkanten gepoot. Het populierenlandschap
betrof er vooral de gronden van de Bodem van Elde, het Wijbosch en het
aangrenzende Broek. In die gebieden waren al vroeg hele bospercelen aangelegd. Het
populierenlandschap strekte zich verder richting Liempde, Best en Oirschot uit, zover er lemige gronden
liggen. Populieren ontbreken vanouds op de open akkers en de Rooise Heide. Op de Eerdse Bergen,
op zandige duingrond, werden echter juist veel dennebospercelen aangeplant. Nadat in 1800 erg veel
bomen waren omgewaaid in een zware storm, is bij de herplanting in veel gevallen de canada-populier
gebruikt. Deze boom was in het midden van de achttiende eeuw door landgoedeigenaren, onder andere
bij Breda en Utrecht, vanuit Canada geïmporteerd.
Het populierenhout werd aanvankelijk vooral gebruikt door de talloze klompenmakers in deze streek. In
Liempde was een derde van de bevolking in de eerste helft van de negentiende eeuw afhankelijk van
het klompenmaken en ook in Schijndel was het een belangrijke economische sector! Later werd het
hout ook gebruikt in de luciferindustrie en de bouw van treinwagons (fabriek op de Molenheide bij
Schijndel). Het voortbestaan van het populierenlandschap is mede afhankelijk van de afzetmarkt voor
het hout. Het was tot 1950 overheersend in een flink deel van de centrale Meierij. Het
populierenlandschap is nu teruggedrongen tot enkele kleinere gebieden.
[niet genoteerd]
22.6 Streepjesverkaveling
Op de kaarten van 1900 en eerder valt in de RVK "Schijndel" een overheersende "streepjesverkaveling"
op. Deze bestaat uit rijtjes van kleine lange percelen, 25 bij 125 meter groot ongeveer. Nadere analyse
leerde dat - afgezien van de Schijndelse Akker - de streepjes groepsgewijs één eigendom vormden.
Een kaart van de eigendommen laat een vrij normale een beetje onregelmatige blokverkaveling zien,
met percelen van ongeveer 1 tot 1,5 hectare. De "streepjes" zijn dus niet ontstaan door een ver
172 In bewerking „De historie van De Pielis”, Heemkundekring Bergeijk 2011.
111

doorgedreven erfdeling. Nader onderzoek leerde dat de verstreping vermoedelijk primair is ingegeven
door de natte toestand van deze lemige gronden. Door het aanleggen van slootjes verkreeg men een
grotere waterberging en potentieel ook een betere afwatering. Die afwatering was echter ook afhankelijk
van het algemene afwateringssysteem, dat eerst na de Tweede Wereldoorlog behoorlijk op peil
gebracht werd. De verstreping was dus een verbeteringspraktijk die toegepast werd vanaf de tweede
helft van de achttiende eeuw. In die zelfde tijd werd het kweken van populieren in deze streek bijzonder
populair. De vele slootkanten konden met populieren worden "aangekleed". Dat gaf meer stevigte aan
de slootkant en het leverde na een jaar of twintig mooie "klompenbomen" op. Op een "verstreept"
perceel konden tweemaal zoveel bomen staan als op een gewoon blokperceel. Deze populierenteelt,
die wortelt in de hier altijd in zwang gebleven houtteelt, bepaalde vervolgens in belangrijke mate de
economie van de dorpen in de streek. De klompen werden via Den Bosch naar Holland geëxporteerd.
De verstreping was rond 1827 in volle gang, want percelen die toen door de Zuid-Willemsvaart
doorsneden werden, waren in 1832 soms aan de ene kant wél en aan de andere kant niet "verstreept".
Ook de nieuwe uitgiften op de Schijndelse en Rooise Heide, die van na 1864 dateren, bleken in 1900 in
belangrijke mate "verstreept" te zijn. Pas na de Tweede Wereldoorlog zijn de streepjes gaan verdwijnen.
Dit proces, dat samenhangt met de sterke ontwatering van het terrein, is nu vrijwel voltooid. In de herfst
van 1997 bleek dat zelfs de diepste sloten kurkdroog waren. Op slechts twee plekken is er nog iets van
de streepjesverkaveling teruggevonden bij de veldverkenningen van zomer en herfst 1997, op één
daarvan was men die sporen net aan het opruimen. De streepjespercelen hebben hier dus twee
eeuwen het landschap bepaald, maar zijn nu praktisch verdwenen.
[niet genoteerd]
22.7 Voorpootstrook
Sommige gemeynten in deze omgeving hebben in de vijftiende eeuw ook het voorpootrecht kunnen
verwerven: het recht voor de deelnemers in de gemeynte om langs de rand van hun cultuurland op de
gemeynte bomen te planten 173 . Binnen de ruilverkaveling "Schijndel" heeft dit recht algemeen gegolden,
want er zijn duidelijke sporen van aanwijsbaar geweest (en deels nog aanwezig): de voorpootstroken.
Dit waren stroken van enkele tientallen meters breed langs de eigen grond van de boer, waar hij op
gemeyntegrond zijn eigen bomen mocht of moest planten.
Deze voorpootstroken zijn op de oudere kaarten zeer duidelijk herkenbaar. Ze maken de afzonderlijke
"kampen" zichtbaar die hier in de heide of het broek werden ontgonnen. De datering van deze
structuren is niet altijd duidelijk. Ze kunnen dateren uit de zeventiende eeuw of mogelijk al vanaf
1400 174 . Maar bij de Bodem van Elde zijn er aanwijzingen dat de grootste kampen al van voor 1314
dateren. Rond de Schijndelse akker doet het patroon van voorpootstroken denken aan het dijkenpatroon
van westelijk Noord-Brabant: telkens een kamp erbij, waarbij men voortbouwt op eerder
aangelegde kampen die uiteindelijk verankerd zijn aan het oude cultuurland
Na 1900 zijn de voorpootstroken veel minder herkenbaar geworden. De grond ervan werd bij het
aangrenzende perceel getrokken en ontdaan van bomen. Eventuele nieuwe wegen op ontgonnen
gronden werden juist buiten die voormalige voorpootstroken aangelegd.
[niet genoteerd]
22.8 Zandontginning
Als vorm waarschijnlijk niet goed te onderscheiden van de heideontginning, maar door de ligging (in
een duinengebied) wél.
[niet genoteerd]
22.9 Ruilverkaveling
Tijdens de ruilverkaveling werden er grotere landbouwpercelen gecreëerd ten behoeve van een efficiënter
agrarisch beheer van de landbouwgronden. Veel bosjes, bomen, heggen en zandwegen verdwenen
hierdoor.
173 1465: Schijndel-oost 40 voet of 12 meter; 1462: Bodem van Elde, 2 lange roeden = 12 meter; Enklaar, 1941, nr. 49;
Heesters, 1984.
174 Megens - Linders, f 23v; Van Asseldonk, 1988bcd.
112

22.9.002 Ruilverkaveling Bergeijk
In het bijbehorende ruilverkavelingrapport voor de ruilverkaveling Bergeijk wordt ten aanzien van de
voorgestelde blokbegrenzing van deze ruilverkaveling het volgende opgemerkt: Vanaf de douanepost
ten zuiden van Luijksgestel wordt de blokgrens aan de zuidzijde in oost- noordoostelijke richting
achtereenvolgens gevormd door de landsgrens ten zuiden van de Sengelsbroekse Heide en een
aantal wegen en perceelsscheidingen ten westen van de Elzenloop en op de overgang naar het goed
verkavelde ontginningsgebied in de Maayer- en Enderheide.
Ten zuidoosten van Westerhoven volgt de grens ongeveer de scheiding tussen de infiltratievelden en
het boscomplex op de Westerhovense Heide en vervolgens een gedeelte van de Westerhovensedijk
tot ongeveer 100 m ten westen van de rijksweg Valkenswaard-Hasselt. De oostgrens volgt vanaf
circa 30 m benedenstrooms van de Victoriebrug de rivier de Dommel tot aan de brug bij de
Kasteelboerderij. Vervolgens wijkt de oostgrens van de Dommel af om tot aan een punt ongeveer 300
meter westelijk van de Volmolen zoveel mogelijk de scheiding tussen cultuurgronden en bossen of
bosschages ten westen van de Dommel en langs de Keersop te volgen. De oostgrens komt vrijwel
geheel overeen met de grens tot waar het grondgebruik van de bedrijven in Dommelen en het
buurtschap Keersop zich naar het oosten uitstrekt.
Ten westen van bedoeld punt tot voorbij het buurt schap Schadewijk valt de noordgrens vrijwel
samen met de voormalige gemeentegrens van Riethoven die over een grote lengte wordt gevormd
door het riviertje de Run. Slechts bij Goorkens, ten noord-oosten van het buurtschap Broekhoven, is
een kleine oppervlakte noordelijk van de Run ter afronding van de gebruikersgrens in het blok
opgenomen. Westelijk van het buurtschap Waalwijk buigt de grens in zuidelijke richting af en volgt
daarna een grillige lijn langs verschillende kadastrale percelen, die hoofdzakelijk bepaald wordt door
de scheiding tussen bossen en cultuurgronden en de begrenzing van de gronden behorend tot het
woon- en industriegebied van het dorp Bergeijk. Ten Westen van de verharde weg Bergeijk-Eersel-
Eerselsedijk volgt de grens enkele zandwegen en kadastrale perceelsgrenzen en wederom een
gedeelte van het riviertje de Run westelijk van de Berkter Beemden. Ten noorden van het kerkdorp
Weebosch en tussen de buurtschappen Witrijt en Boksheide ligt de grens vrijwel geheel langs
boscomplexen. Dit is eveneens het geval ten westen en zuiden van het buurtschap Witrijt en de
dorpen Weebosch en Luijksgestel. De strook cultuurgrond tussen deze weg en het boscomplex ten
westen daarvan is niet in het blok opgenomen (voor een nauwkeurige aanduiding van de
voorgestelde begrenzing wordt verwezen naar de kaart betreffende het plan van wegen en
waterlopen, waarop de grens door een groene lijn is aan gegeven.) 175
Door Staatsbosbeheer werd in het kader van deze ruilverkaveling een landschapsplan opgesteld,
waarin de terreinen zijn aangegeven welke wegens hun natuurwetenschappelijke waarde ongewijzigd
dienden te blijven. Mede tengevolge van de te verwachten recreatieve ontwikkeling van de Kempen
heeft men bij de ruilverkavelingwerkzaamheden, naar eigen schrijven, grote behoedzaamheid
betracht bij de ingegrepen in de toenmalige toestand van het landschap.
Het blok werd verdeeld in 2 landschapstypen:
a. het hoevenlandschap, dat in de Vroege Middeleeuwen is ontstaan langs de beekdalen van de
Dommel, Keersop en Run. Dit landschap bestond ten tijde van de ruilverkaveling voornamelijk uit
oude, vrijwel onbeplante akkergronden (essen) aan de ene zijde van de bebouwingswegen, en oude
graslanden langs het beekdal aan de andere zijde. Aansluitend aan de akkergronden kwamen
vroeger veel heidevelden voor, welke voor een deel in dennenbossen zijn omgezet. Tengevolge van
de verspreide ligging van deze bossen rondom de essen werd het landschapsbeeld als zeer fraai
bestempeld;
175 Rapport betreffende ruilverkaveling van gronden gelegen in de gemeenten Luiksgestel, Bergeijk, Westerhoven, Riethoven,
Valkenswaard, Hoogeloon en Eersel, genaamd ruilverkaveling Bergeijk (5790 ha). Ministerie van landbouw en visserij,
Cultuurtechnische Dienst (Utrecht 1961). p. 5-6.
113

. het heideontginninglandschap, dat in het gehele blok rondom het hoevenlandschap voorkomt.
Vrijwel alle heidevelden zijn ontgonnen, een deel ervan tot naaldhoutbos. Vooral de Ender heide,
Maayer heide, Sengelsbroekse heide, Boksheide en Lage heide (bij Stokkelen) zijn weinig beplant en
werden beschouwd als landschappelijke achtergebleven gebieden.
Verspreid in de beekdalen komt nog een aantal natuurwetenschappelijke belangrijke terreinen voor,
waarvan de volgende in het bijzonder werden genoemd:
1 . Elzenbroekbos langs de Keersop ten noorden van het buurtschap Keersop; ornithologisch en
floristisch van grote betekenis
2 . Floristisch rijke Elzenbroekbosjes in het dal van de Run tussen Waalwijk en Schadewijk.
3 . EIzenbroekbosjes en populierenbossen langs de Run tussen Boksheide en Hogenberkt .
4 . Uilenven ten oosten van Luijksgestel met mesotroof veen.
5 . Loofhoutbossen ten noorden van de Borkelsedijk bij de Beekbrug .
Deze natuurterreinen mochten niet worden aangetast, evenmin als de overige in het blok aanwezige
boscomplexen. Slechts enkele kleine, slecht gesitueerde bospercelen zouden ter verkrijging van een
goede kavelindeling worden opgeruimd; compensatie zou plaatsvinden binnen het blok.
Het landschapsplan beoogde de bestaande landschapselementen zo mogelijk te sparen. Voor deze
waardevolle gebieden, zie situatieschets van het landschapsplan (archief SRE Milieudienst, of
desbetreffende rapport). Daarnaast zou men vooral in die gebieden waar de landschappelijke
verzorging slecht was, namelijk in de tot landbouwgrond ontgonnen heidevelden, een groot aantal
nieuwe loofhoutsingels van 10, 5 en 3 meter breedte aanleggen. Deze singels hebben het landschap
een nieuwe aankleding verschaft, daarnaast zijn ze ook landbouwkundig van waarde als singels, die
de winderosie tegengaan en een beter macro - en microklimaat hebben geschapen, - en natuurlijk
ook nog steeds scheppen. Naast het sparen en ontwerpen van beplanting is ook grote aandacht
besteed aan het projecteren van voorzieningen ten behoeve van de recreatie. Voor de ontwikkeling
van het toerisme is een aantal fietspaden ontworpen. 176
Ruilverkavelingswerk een RUSTON 19 RB dragline laad een REO truck
(www.bouwmachinesvantoen.nl/bedrijvenpagina)
176 Rapport betreffende ruilverkaveling van gronden gelegen in de gemeenten Luiksgestel, Bergeijk, Westerhoven, Riethoven,
Valkenswaard, Hoogeloon en Eersel, genaamd ruilverkaveling Bergeijk (5790 ha). Ministerie van landbouw en visserij,
Cultuurtechnische Dienst (Utrecht 1961). p. 33-35
114

1.22.9.008 Ruilverkaveling Westerhoven
De ruilverkaveling van Westerhoven is net als die van Luijksgestel uitgevoerd door de firma
Ploegmakers uit Vinkel. Medewerker Wim van der Zanden uit Diessen: “De beplanting tussen de
percelen bestond hoofdzakelijk uit elzen die aan weerskanten van de sloot stonden. Op veel plaatsen
hadden de boeren al vóór de ruilverkaveling kleine percelen samengevoegd tot grotere percelen. Er
waren ten tijde van de ruilverkaveling al veel elzensingels verdwenen en in de resterende singels
waren ook flinke gaten gevallen.
De grond was erg drassig. De werkwijze bij de ruilverkaveling bestond als eerste uit het rooien van de
begroeiing. Het hout werd ter plaatse verbrand en de stobben werden begraven. Daarna werd het
terrein eerst tot één meter diep geploegd. Met het bovengeploegde zand werd het terrein
geëgaliseerd. De oevers van de beek werden daardoor ook een stuk hoger en steiler. Daarna werd er
weer een keer diepgeploegd en kwam de zwarte grond weer boven. De dikte van de bouwvoor kan
daarom nogal variabel zijn. Om de oude zandpaden begaanbaar te houden zijn in het verleden nogal
eens zinkassen gebruikt. Deze zijn waarschijnlijk ter plaatse ondergewerkt.”
Jan Kwinten: “Al jaren voor de ruilverkaveling was veel beplanting tussen de percelen verdwenen. De
kleine percelen waren met een trekker moeilijk te bewerken en daarom werden er al veel percelen
samengevoegd. Wat er nog restte waren stukken heg, houtopslag en hier en daar een rij
populieren.” 177
177 Verdonk, 2008.
115

Thema: 23 De beemden
De boeren gebruikten de veengronden en andere natte gronden langs de beken en in sommige laagten
op de heide in de lente vooral als hooiland en in de zomer, wanneer de bodem wat opgedroogd en
steviger was, als weidegrond. De aldus gebruikte gronden werden "beemd" genoemd. De beek was
soms de natuurlijke achtergrens van die beemden. Vanaf het Hoge liepen tal van wegen de beemden in
om daar wat te vertakken en dan dood te lopen. Op enkele plaatsen blijken dat erg brede wegen
geweest te zijn.
Op een aantal plaatsen is men de waterhuishouding met dijkjes gaan reguleren. Daar vind je die dijk,
daarnaast misschien nog dijkputten (waaruit de dijkaarde gehaald is), sluisjes in die dijk en misschien
wel een wiel (ronde waterplas bij slingering in de dijk) waar ooit de dijk doorbrak. Voor de goede orde
wordt er op gewezen dat in Zand-Brabant het woord "dijk" vooral gebruikt werd om een weg aan te
duiden die een natte laagte, eventueel een beekdal, overstak. Veelal werden deze wegen verhoogd
aangelegd, zodat er inderdaad een „dijk‟ ontstond. Dit soort dijken ligt dus niet parallel aan de beek
(als waterkering), maar juist loodrecht op de beek. Daarnaast worden wegen naar de hei of richting
de Peel ook meestal met dijk aangeduid, hoewel het lang niet altijd verhoogd aangelegde wegen
waren. Peeldijk is een veel voorkomende straatnaam in Peelland. Niettemin is het denkbaar dat men
ook waterkerende dijken of kades aanlegde om de beemden beter te kunnen gebruiken. Een lichtere
vorm van waterbeheersing is het onderhouden van een schouwsloot. Daarlangs kon men in de winter
de beemden ook bewust laten overstromen: dat gold als bemesting. Later is men dat gaan
systematiseren: vloeiweiden. Gezien het veelvuldig voorkomen van toponiemen zoals vloet, vloei,
vleut, etc (niet alleen bij watermolens!) zal het begrip vloeiweide echter ook al in de middeleeuwen
hebben bestaan. Wellicht vaak met een natuurlijke oorsprong, maar wel aangepast en bewust
gebruikt.
In de beemden werd soms turf gewonnen. Voor het binnenhalen van het hooi op een afgelegen plek
werden speciale "keetveldjes" ingericht. Daarvoor koos men wat hogere plekken aan een toegangsweg
naar de beemden. In de weideperiode waren en zijn die toegangswegen met hekken afgesloten. Bij
sommige van die hekken stond (staat) een "bocht" of schutskooi: een eenvoudig hekwerk waarin
beesten opgesloten werden die zwervend aangetroffen waren. Enkele boeren die aan de rand van de
beemden woonden (wonen) hadden (hebben) de taak op zich genomen op het grazende vee toe te
zien. De functie van schutter is al oud. Bij de uitgifte van de gemeinten door de hertog van Brabant in
de 13de en 14de eeuw was in sommige gevallen al een schutter aangesteld. In de gemeint
(gemeenschappelijke gronden) kregen (meestal) ingezetenen van een plaats het recht om o.a. hun
vee te weiden. Trof men er vee aan van anderen, niet gerechtigd in de gemeint, aan, dan mocht men
dat vee "schutten", plaatsen in een schutskooi. Daar bleef dat vee dan tot er een boete (het schot)
was betaald. Een gedeelte van die boete was voor de schutter. De regelgeving voor het schutten is in
het algemeen opgenomen in de keuren en breuken van een dorp. De schutskooi is nooit overdekt en
alleen 19de eeuwse exemplaren waren niet voor 100% hout, maar bijvoorbeeld stenen pilasters met
ijzeren stangen. Volgens oude bestekken zijn de 18de eeuwse schutskooien helemaal van hout.
Bij het gebruik als weidegrond hoort een afsluithek aan de toegangsweg (om uitgebroken beesten in het
beemdengebied te houden) en een “bocht” of bewaarplaats van dergelijke weglopers.
23.1 Bocht
Een kleine omheinde ruimte van een staketsel van hout, een levende omheining, of zelfs een metalen
hekwerk waarbinnen weggelopen of zwervend vee bewaard werd tot het tegen betaling van
bewaarloon door de eigenaar opgehaald werd.
[In Bergeijk niet opgemerkt]
23.2 Dijk
116

Waterkering langs de beek.
[Komt in Bergeijk niet voor]
23.3 Dijkputten
Plaatsen waar de dijkaarde ooit weggegraven werd. Vaak een laagte met moeras langs de dijkjes.
[Komt in Bergeijk niet voor]
23.4 Dijksloot
Sloot langs de dijk.
[Komt in Bergeijk niet voor]
23.5 Eendenkooi
Plek ingericht voor het vangen van eenden. Op de kaart herkenbaar door de typische vorm. Zou dat
hier in de Kempen voorkomen?
[Komt in Bergeijk niet voor]
23.6 Hek
Afsluithek (draaiboom, slagboom, draadhek) aan toegangsweg tot beemdengebied.
[In Bergeijk niet opgemerkt]
23.7 Hooiland
Het eigenlijke beemdengebied. Na het binnenhalen van de privé hooioogst vaak als gemene weide in
gebruik. Grasland met sloten en langs de sloten onregelmatige bosjes.
1.23.7.001 t/m 1.23.7.067 Hooiland Bergeijk
Bron Pieckkaarten 1840.
De volgende beschrijvingen kunnen deels gekoppeld worden aan de nummers 1 t/m 67:
Broekstraat, Bergeijk
Kadastraal Sectie C, blad 1 (De Broekstraat).
De Broekstraat bestaat hoofdzakelijk uit beemden in het beekdal van de Aa (Keersop). De beemden
hadden vroeger bijna allemaal houtkanten, wat het mogelijk maakte om er vee te laten grazen. Het
noordelijk gebied van de weilanden wordt doorsneden door een dijk, de Mechelmansdijk (nu:
Vlieterdijk), die op de heide uitkwam. Postel en de abdij van Tongerlo hadden in de Broekstraat ook
weilanden in bezit: de naam „Postels eeuwsel‟ herinnert nog hieraan. 178
Berkterbroek, Bergeijk
Kadastraal Sectie D blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt).
Op de Bonnenkaart van 1902 is te zien dat de beemden en broeken in het Berkterbroek omheind
waren met begroeiing. Vaak waren dit stekelige struiken (meidoorn) en bomen die het vee op de
weide moesten houden. 179
De Hoge Berkt, Bergeijk
Kadastraal Sectie D blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt).
De beemden dateren eveneens vanaf de uitgifte van grond door de hertog van Brabant. Een
voorbeeld hiervan is het Ketsveld, genoemd naar de familie Kets, die al in 1340 wordt genoemd. 180
Molenbeemden, Westerhoven
Aan de Keersop bij de watermolen. De beemden waren vaak kleine langgerekte percelen haaks op
de beek, omzoomd met rijen elzen en struiken. De ruilverkaveling heeft er een open landschap van
gemaakt met grotere percelen. 181
178 Vangheluwe e.a., 2009, 325.
179 Vangheluwe e.a., 2009, 396.
180 Vangheluwe e.a., 2009, 410.
117

Beplanting Elsenloop, Luijksgestel en Bergeijk
Beplanting langs de nog vrij meanderende beek Elzenloop, dat is de bovenloop van de Keersop. De
beplanting bestaat o.a. uit zomereik, zwarte els, schietwilg, populier en lariks. Het geheel dateert
overwegend uit de periode 1850-1900. Cultuurhistorische waarde: hoog. CHW. nr. G155
Bos Kromhurken, Bergeijk
Bos, plaatselijk met (restanten van) hakhout, in een beekdal. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik,
zwarte els, grauwe wilg, ruwe berk. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1850-1900, maar is
deels ook ouder. In 1830 was dit nog een beemdengebied met smalle percelen en begroeide
perceelsranden.Cultuurhistorische waarde: redelijk hoog. CHW. nr. G153.
Beplanting Zoeferloop, Luijksgestel
Beplanting langs een beek die door een oud akkercomplex voert. De beplanting bestaat o.a. uit
zomereik, ruwe berk, ratelpopulier, inlandse vogelkers, geoorde wilg en wilde lijsterbes. Het geheel
dateert overwegend uit de periode 1925-1950, maar is deels ook ouder. Dit is een smal dipe dalletje
waarin voor beemden geen plaats was. Wel al op de kaart van1840 met bomen langs de beek.
Cultuurhistorische waarde: redelijk hoog. CHW. nr. G228
23.8 Keetveld
Vaak wat hogere plek waar de hooiers hun tijdelijke onderkomen oprichtten.
[In Bergeijk niet opgemerkt]
23.9 Schouwsloot
Centrale ontwateringssloot die regelmatig onderhouden moest worden en geschouwd werd. Ook wel
treksloot.
[In Bergeijk niet opgemerkt]
23.10 Sluis
Eenvoudig houten of stenen sluisje met verticaal beweegbare schuif om water in- of uit- te laten
stromen. In Bergeijk vooral bij visvijvers en vloeiweiden.
1.23.10.001 bij Vloeiweide Westerhoven
Sluisje bij de vloeiweiden van Westerhoven (1.23.12.003).
1.23.10.002 bij Vloeiweide Enderheide
Sluisje bij de vloeiweiden van de Enderheide (1.23.12.005), ook genaamd Het Schut.
1.23.10.003 bij Pelterheggen
Sluisje aan het noordeinde van de vloeiweiden van de Pelter Heggen(1.23.12.002), net in
Valkenswaard gelegen.
1.23.10.004 Liskensbrug
Stuw bij de vloeiweiden van de Liskens (1.23.12.001), aan de LiskensbrugWesterhoven.
1.23.10.005 bij Pastoorsweier
Sluisje bij de Pastoorsweier. (1.28.15.@).
23.11 Wiel
Min of meer ronde waterpoel naast een kronkel in de dijk. Overblijfsel van een dijkdoorbraak.
[In Bergeijk niet opgemerkt]
23.12 Vloeiweiden
181 Verdonk, 2008.
118

Specifiek als vloeiweide ingericht gebied, met systeem van kanaaltjes, dammetjes, sluisjes,
toevoerkanaal en afvoerkanaal.
Tussen 1843 en 1855 is voor een verbinding over water tussen de Antwerpse haven en de
industriegebieden om Luik, het Maas-Scheldekanaal gegraven. Het kanaal wordt gevoed met
Maaswater, dat van nature voedselrijk is. De beschikbaarheid van dit water is ruimschoots benut om
delen van de heide vruchtbaar te maken. In de Kempen werden in de 2 e helft van de 19 e eeuw grote
oppervlakten van de schrale zandgronden ontgonnen ten behoeve van vloeiweiden. Bij het bevloeien
van de grond met voedselrijk water werd steeds een dun laagje slib afgezet zodat in de loop van de
jaren een vruchtbare bovenlaag werd gevormd, waardoor delen van de heide werden omgezet in rijke
hooilanden.
Voor uitweiding en achtergrondinformatie over deze vloeiweiden, zie M. Meijer, Jonge
heideontginningen in de gemeente Bergeijk (1813-1963), doctoraalscriptie (Nijmegen 1990).
Zie ook Christ van Nostrum, Weteringen in Bergeijk en Westerhoven, 2006.
Overzicht vloeiweiden in de gemeente Bergeijk in 1898:
1.23.12.001 Vloeiweide Liskes
1.23.12.006 Vloeiweide Maaij
Kadastraal Sectie C 657, blad 3 (De Maai).
Vloeiweide Liskes is het oostelijke ven van de Maaij en omgeving, vloeiweide Maaij is het westelijke
ven en omgeving.
Panken:”Langs den openbare weg van Bergeijk naar de gewezen Barrier, tegenover het gehucht de
Maai, zijnde hiervan twee minuten gaans verwijderd bij de zogenaamde Maaierbergen, is in 1902
door de gemeente Bergeijk eene landbouwerswoning gebouwd ten gebruike van een landbouwer of
arbeider, die de gemeente-vloeiweide kan bewerken en onderhouden.” “De vloeiweiden zijn intussen
verdwenen. De woning (een wit geschilderde boerderij vlak aan de weg) langs de Pelterdijk
(Burgemeester Aartslaan) staat er nog steeds. 182
1.23.12.004 Vloeiweide Beeken
Kleine vloeiweide langs de beek genaamd Beekloop.
1.23.12.005 Vloeiweide Enderheide
Kleine vloeiweide langs de beek genaamd Beekloop.
1.23.12.002 Vloeiweide Pelterheggen, Bergeijk, Lommel
De Pelterheggen zijn een complex vloeiweiden, bestaande uit smalle percelen, van elkaar
gescheiden door bevloeiingssloten. Deze sloten staan via het Afwateringskanaal in verbinding met
het Kanaal van Bocholt naar Herentals, waarlangs kalkrijk Maaswater wordt aangevoerd. De naam
Pelterheggen werd al aan het nog niet ontgonnen heidegebied gegeven en verwijst naar de
gemeente Neerpelt, die in de volksmond „Pelt‟ heet. Het tweede lid –heg is waarschijnlijk een oudere
benaming voor een heg of afsluiting ter plaatse.
De plek ligt ten oosten van de Luikersteenweg. Na de grenswijziging met België in 1842-1843 bleef
de gemeente Bergeijk eigenaar van de grond, die wel op Belgisch grondgebied was komen te liggen.
In 1832 is duidelijk op de kaart te zien dat het gebied in de heide lag. In 1850 verkocht de gemeente
daar 360 ha woeste grond aan Wijnant Clermont, die er in 1851 een vloeiweide aanlegde. In 1982 is
het gebied de Plateaux met de Pelterheggen aangekocht door Natuurmonumenten Nederland. Het
vloeiweidecomplex de Pelterheggen is grotendeels beplant het populieren. De Pelterheggen hebben
een vermaarde vloeiveldenvegetatie, op deze percelen groeien zeldzame soorten. De Pelterheggen
maken deel uit van het natuurgebied „Hageven-Plateaux‟. Onlangs heeft de nieuwe eigenaar de
vloeiweide gerestaureerd. 183 Daarbij zijn veel populieren verwijderd. Ziij hoorden niet in het landschap
182 Vangheluwe e.a., 2009, 369.
183 Vangheluwe e.a., 2009, 373-374.
119

van de vloeiweiden maar waren er geplaatst (voor houtindustrie-Lucifers) toen de weiden niet meer
gebruikt werden. Het gebied De Pelterheggen is cultuurhistorisch bijzonder en uniek voor Nederland.
Cultuurhistorische waarde: hoog, CHW. nr. G162
1.23.12.003 Weidegebied ten zuiden van Westerhoven
Burgemeester J. Baken begon in de jaren 80 van de 19 de eeuw met de aanleg van vloeiweiden
(vruchtbaar slib van Maaswater in Beekloop en Keersop). Op de topografische kaart van 1898
aangegeven langs de Beekloop.
1.23.12.007 De Watering, Bergeijk, Lommel
De Watering is een complex vloeiweiden, bestaande uit smalle percelen, van elkaar gescheiden door
bevloeiingssloten. Deze sloten staan via een aanvoerkanaal in verbinding met het Kanaal van Bocholt
naar Herentals, waarlangs kalkrijk Maaswater wordt aangevoerd. De vloeiweiden werden gebruikt als
hooiland. Met de aanleg van de De Watering werd begonnen in 1847. Kenmerkende elementen van
een watering zijn het wateraanvoerkanaal, bewateringssloten, vloeiweiden, kleine bakstenen sluisjes,
en andere kleine bouwwerkjes. Omstreeks 1920 raakte het complex vloeiweiden in verval en werden
de voormalige hooilanden beplant met populieren. Alleen de noordelijkste strook van De Watering ligt
in Bergeijk. Het gebied kent een samenhang met de jonge heideontginningen in het gebied De
Plateaux en met het gebied Kolonie, in België, gebieden waarin eveneens vloeiweiden voorkomen.
Afbeelding: Vloeiweide De Watering in Lommel.
120

Thema: 24 Bestuurlijk
In deze rubriek zijn enkele plaatsen samengebracht die herinneren aan vroegere en zelfs nog actuele
bestuurlijke en gerechtelijke situaties. Grenspalen staan niet alleen op de grens met België, ze werden
door de eeuwen heen op vele plaatsen opgesteld.
24.1 Galg
Plek waar ooit een galg en / of een rad stond. Vaak op een heuveltje, een Galgenberg.
[In Bergeijk niet opgemerkt]
24.2 Gemeynte
Gebied in gemeenschappelijk gebruik en beheer bij een aantal omwonenden, gehuchten of dorpen. In
de Meierij vaak in de jaren 1290 – 1335 voorzien van een mooi charter (aardbrief, kaart). Later in de
regel grondeigendom van de gemeente en in de 19 e eeuw verkocht.
De woeste gronden, bossen, heide, moerassen en zandverstuivingen hadden in de Middeleeuwen
aanvankelijk geen duidelijk aanwijsbare eigenaar. Deze gronden werden in de regel
gemeenschappelijk gebruikt door de aanwonende boeren om hun beesten te weiden, heide te
maaien, enzovoorts. Later in de Middeleeuwen claimde de hertog van Brabant het eigendom van
deze gronden en moesten de boeren hertogelijke toelating verwerven om ze te mogen gebruiken.
Rond 1300 ging de hertog ertoe over die gebruiksrechten formeel te verkopen aan zijn onderdanen.
Er ontstond toen een juridische structuur, met terreinbeheerders, reglementen en tot gebruik
gerechtigde personen: de gemeynte.
Oorspronkelijk maakten Bergeijk, Riethoven, Westerhoven, Dommelen, Luijksgestel, Borkel, Schaft en
Lommel gebruik van één grote niet formeel geregelde gemeint. 184 Ook vanuit Achel werd daar gebruik van
gemaakt. Door de eeuwen heen is dat gebied opgesplitst. Afscheidingen:
1285 en dan definitief 1331: Lommel
1358 Broekhoven bij Riethoven
1464 Dommelen
1477 Luijksgestel
1663 Riethoven (het Rijerheiken)
Binnen die grote gemeynten hadden bepaalde gehuchten nog rechten op een eigen stuk. Zo hadden dDe
gehuchten Weebosch, Berkt en Boxheide een gezamenlijke gemeint, die in de 19 de eeuw verdeeld werd.
Een dergelijke gemeint van de gehuchten Walik, Boevenheuvel en Schadewijk is in 1923 verdeeld. 185
1.24.2.019 Gemeynte Broekhoven en Riethoven
Rond 1298 werd de gemeynt van Broekhoven en Riethoven gesticht. Deze omvatte ongeveer de
latere gemeente Riethoven. Het is niet duidelijk of heel of half Waalwijk ertoe behoorde. Als heel
Waalwijk er toe behoorde, omvatte deze gemeynt 1800 hectare.
1.24.2.020 Gemeynte Bergeijk en Westerhoven
De gemeynt van Bergeijk werd in 1331 gesticht en omvatte de woeste gronden in de latere gemeenten
Bergeijk, Westerhoven, Borkel en Schaft, Luijksgestel, evenals een brede strook in het noorden van
Lommel. De begrenzing liep van de plaats Rijthoven naar de paal geheten Dommelen en van genoemde
plaats tot de paal van het klooster Afternaken, van die plaats naar de paal van de heer van Boxtele, … naar
de paal van de graaf van Loon, … naar de paal geheten Laexvoert, gelegen bij de Lommelse waterloop, …
naar de plaats geheten de Peelter dijke, … naar de molen bij Lommel, … naar de plaats geheten te
Scoengars, … naar de palen van Waalwijk, staande op de oude gracht en van die plaats naar de eerste
paal geheten van Rijthoven. Een groot deel beslaat de gemeint van Lommel. De twee zuidwaartse “punten”
die de kadastrale gemeente Bergeijk in 1830 nog vertoonde waren daar een herinnering aan. Die punten
184 Van Asseldonk, 2010.
185 Vangheluwe e.a., 2009.
121

zijn naar België overgegaan bij de definitieve grensafpaling van 1843. Onduidelijk is of een deel van
Waalwijk tot deze gemeynt behoorde. Als dat niet zo is, omvatte deze gemeynt 14600 hectare.
De gemeynten in Bergeijk, een schets
De gemeynten worden hier als gesloten vlakken weergegeven. In feite betroffen ze alleen de gronden
die niet in particuliere handen waren - zoals wegen, pleinen en vooral de woeste gronden - voor zover
die binnen de buitengrens van de gemeynten gelegen waren. Die buitengrenzen zijn hierboven
schattenderwijze weergegeven.
1.24.2.006 Postelreven
Allodium van het klooster Thorn genoemd Postelreven wordt in 1268 overgeven aan de abdij van
Postel. Op 22-09-1444 geeft de abdij van Postel haar deel van de gemeint over aan de gerechtigden
in de gemeint van Eersel. Dat deel lag tussen de volgende palen: Beginnende ter plaatse
Gevekensfoirt tot het uiterste van de Zwarte Wijer tegen Wedebosch en verder tot Ribosch, en van
Ribosch tot Bonenpoet, en van Bonenpoet tot Scoengars, en van Scoengars linea recta langs de
oude fundatie van het huis van Postel tot eerstgenoemde paal. Oorspronkelijk behorend bij Eersel. 186
Dit was een lange spie aan de westkant van Bergeijk.
24.3 Gevangenis
Middeleeuwse gevangenis, gevangenistoren; maar ook de moderne gevangenissen van de 19 e en
20 e eeuw, incl. jeugdgevangenissen.
[In Bergeijk niet opgemerkt]
186 Melsen, 1988, 72, met kaartje.
122

24.4 Grensmarkering
Grenspalen, grensputten, grensbomen en andere min of meer puntvormige markeringen. Voorts
grenssloten, grenswallen en landweer. Een landweer of landgraaf is een doorgaande aarden wal,
veelal met grachten of greppels en een doornenhaag, van behoorlijke lengte die diende om een
grotere streek tegen invallen te beschermen. Het voorkomen van struikelkuilen, een of tweezijdig,
maakt een landweer tot een typisch verdedigingswerk.
De beschrijvingen van de gemeynt-grenzen uit de 14 e eeuw leveren heel wat benoemde grenspunten
op die overeenkomen met later herkenbare grens”palen”. In 1843 werd bovendien een groot aantal
nieuwe grenspalen geplaatst.
Op 24 september 1331 krijgen Eyk en Westerhoven (en Lommel; daarbij betreft het ook de dorpen
Luijksgestel, Riethoven, Dommelen en Borkel en Schaft) van de hertog hun gemeint. De begrenzing: “van
de plaats Rijthoven naar de paal geheten Dommelen en van genoemde plaats tot de paal van het klooster
Afternaken, van die plaats naar de paal van de heer van Boxtele, … naar de paal van de graaf van Loon, …
naar de paal geheten Laexvoert, gelegen bij de Lommelse waterloop, … naar de plaats geheten de Peelter
dijke, … naar de molen bij Lommel, … naar de plaats geheten te Scoengars, … naar de palen van
Waalwijk, staande op de oude gracht en van die plaats naar de eerste paal geheten van Rijthoven”. Een
groot deel beslaat de gemeint van Lommel. Na het stichten vanuit de moederkerk Bergeijk van
dochterkerken in Luijksgestel (1477 afscheiding gemeint), Westerhoven(1850 met Borkel en Schaft),
Dommelen (1464) en Riethoven (1663) hebben deze dorpen behoefte aan een eigen gemeint. In 1849 is
de gemeint van Bergeijk-Westerhoven verdeeld onder Bergeijk, Westerhoven en Borkel en Schaft. (1,
2009)
De grens tussen Bergeijk en Eersel van 1468 tot 1850 liep in een rechte lijn van de paal Schoongars naar
de paal bij de Eerdbrand aan de Oude Gracht. Vandaar naar een paal tussen Boevenheuvel en Walik
(waarschijnlijk Kwadewas bij Schadewijk) dwars door het gehucht Weebosch (punt op het Hoogeind). De
dorpsgrens tussen Bergeijk en Eersel is een andere dan de gemeintsgrens, omdat de Bergeijkse
gehuchten Weebosch, Witrijt en Berkt ook deelnemen in de gemeint van Eersel. De grens tussen Bergeijk
en Westerhoven is lang onbepaald geweest, vanwege de gezamenlijke gemeint van beide dorpen met
Borkel-en-Schaft. Daar waar de akkergebieden van beide dorpen elkaar raakten leverden grenslijnen op en
grensaanduidende toponiemen (Eikerakker, Westerhovenakker). In 1826 wordt een lineaire grenslijn van
500 meter door de hei vastgelgd: begind aan het Broek aan een opgeworpen aardhoop en zoo linieregt
eenige aardhopen volgende tot den Beekloop waarop de gemeente van Borkel scheid”. Bij de verdeling van
de gemeint onder Bergeijk, Westerhoven en Borkel-en-Schaft is in 1850 de oostgrens van Bergeijk
definitief, overeenkomstig de grens op de kadasterkaart van 1832. 187
Sommige “palen” waren in feite aardhopen, zoals de kadasterkaarten mededelen. De palen De
Rietkolk (alias de molen van Lommel) en Schongertspaal alias Schoongars liggen nu ver in België,
maar waren in 1331 grenstekens voor de gemeynt van Bergeijk en Westerhoven. Verhees meldt op
zijn Meierijkaart dat bij de laatste paal de voogdij van Mol, Postel, Luijksgestel, Eersel, Bergeijk en
Lommel aan elkaar grensden. Bij het karteren van het gebied voor het kadaster in de jaren 1820 werd
de grens van Bergeijk met Lommel nog mede bepaald door die palen Rietkolk en Schoongars. Toen
na de afscheiding van België die grens staatsgrens werd, zijn die twee punten van Bergeijk geruild
tegen meer rechthoekige stukken grond van resp. Lommel en Mol (bij Postel). Die grens werd in 1843
met genummerde gietijzeren grenspalen en natuurstenen hulppalen gemarkeerd.
Volgens P.N. Panken zijn er in de heidegebieden van Bergeijk grensmarkeringen te vinden.
„Graaft men in de heiden van Bergeik dan vindt men daarin op sommige plaatsen op ongelijke diepten
leem en ook wel keien, waarvan sommige van buitengewone zwaarte. Een van die keien, welke
reusachtig groot is, ligt in de nabijheid van Schoongars, thans de Zeven Heerlijkheden of de Blauwe
Kei genaamd; op die plaats komen samen de koninkrijken Nederland en België, de provinciën N.
Brabant, Belgisch Limburg en Antwerpen en de dorpen Bergeik, Eersel, Lommel, Luiksgestel, Moll,
187 Vangheluwe e.a., 2009.
123

Deschel en Postel. Van deze kei vertelt het volk, dat er bloed uit vloeit, als men met eene naald of
spelt er in prikt‟ 188
In de kaart en in de opsomming heironder gaat het om zichtbare markeringstekens in het terrein.
1.24.4.080 Aardhoop bij Boevenheuvel
1.24.4.081 Aardhoop op den hoek zuidwaarts bij Boevenheuvel
1.24.4.082 Aardhoop of keisteen op den Paal
De Paal is nog in de grond aanwezig.
1.24.4.061 De Rietkolk
1331 ad loco Rietkolk
1764 over de Egelsweg naar de Rietkolk
De plek was een grenspunt van de gemeint van Lommel toen deze in 1331 door hertog Jan aan de
inwoners van Lommel werd verkocht. De ligging is nu ter hoogte van het Kempens kanaal bij
188 Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900, 64.
124

Neerpelt. Het was de laatste paal van de grensscheiding met Lommel die werd geplaatst in een
waterrijke laagte. Het gebied ligt nu in Lommel als gevolg van een grensruil met België. 189
1.24.4.004 Aardhoop noordwaarts van De Witrijt 1794
1.24.4.079 GP 185 - Pelterbrug
1.24.4.078 GP 186 en 1.24.4.077 GP 187
De grens Bergeijk – Lommel is regelmatig veranderd door het wederzijds opeisen van gronden (van 1420
tot 1765) met Lommel in het voordeel. Na de vaststelling van de grens tussen Nederland en België volgde
een grenscorrectie in1843. Bergeijk verloor een driehoek ten zuide van de Pielis en kreeg daarvoor van het
grondgebied van Mol een langwerpige strook ten zuiden van Bladel. Die strook is bij de gemeentelijke
herindeling naar Bladel gegaan.
Grenspalen 186 (Bergeijkse Barrier), 187 (500 meter ten zuiden van Kokkaartskolk). 190
1.24.4.076 GP 188 / Kokkaartskolk
1.24.4.075 GP 189
1.24.4.074 GP 190
1.24.4.073 GP 191
Hier ligt het hoogste punt van Noord-Brabant.
1.24.4.072 GP 192
1.24.4.071 GP 193
1.24.4.070 GP 194
1.24.4.069 GP 195
1.24.4.068 GP 196
1.24.4.067 GP 197
1.24.4.035 Paal in het Goorke 1826
1.24.4.006 Bij Zwarte Weijer
1.24.4.060 Schongertspaal - Schoongars
Schoongars: nu bekend als de Zeven Heerlijkheden.
1.24.4.083 Verzonken kei de Eertbrand
In de streek zegt men ärtbojem voor aardbodem, dus letterlijk betekent het “aarde die brandt”, dwz. turf.
Een plaats waar klot en turf werd gestoken nabij de Diepvelden, een moergebied op de grens met Eersel.
Op deze moerassige plaats bevond zich een grenspaal met de gemeint van Eersel, Weebosch en Berkt. 191
Bij de Diepvelden (Eerdbrand) een klotveld in het noorden lag een keisteen in het moeras. Deze steen was
vanaf 1331 een grensmarkering van de gemeint tussen Bergeijk en Eersel. Mogelijk is dit de in 1450
genoemde “paal van Waalwijk”: totten paelen van Waelijck staende op die oude gracht daeraf den eersten
189 Vangheluwe e.a., 2009, 374-375.
190 Vangheluwe e.a., 2009.
191 Vangheluwe e.a., 2009, 396, 430-431.
125

pael staet in den plaetschen geheten Eertbrant, 192 en ook de in 1641 vermelde paal: “de Paele van
Waelwijck staende opten ouden gracht die men nu tegenwordich noempt Cattekens pael”. 193
1.24.4.084 Witrijt
1.24.4.116.Op de hoek noordwaarts van de Zandhoef
Grenspunt met Eersel, in 1444 Weebosch genaamd?
1.24.4.117 Gevekensvoort
Dit is niet het huidige grenspunt met België, maar ten noorden ervan, waar wegen bij elkaar komen
en het grenspunt van Bergeijk met Eersel. Met mooie beukenlaan.
Hier volgen nog wat grensaanduidingen die niet de vorm van een zichtbaar markeringsteken in het terrein
hadden: beken, heuvels, vennen.
1.24.4.118.Boxven
Grenspunt met Luijksgestel. De grens van Luijksgestel met Bergeijk maakte hier een knik op het punt waar
de weg Luijksgestel – Postel tussen het Boxven en de Zwarte Horstweier door ging.
1.24.4.119.Tot in de rivier de Aa
Grenspunt met Eersel.
1.24.4.120 Koppen Schonenhoek
Grenspunt met Luijksgestel.
1.24.4.121 Heithoeven
Grenspunt met Luijksgestel.
1.24.4.122 Romboutshoek
Grenspunt met Luijksgestel.
1.24.4.123 Wouwensven
Grenspunt met Luijksgestel.
1.24.4.124 Kleine Hoefstraat
Grenspunt met Luijksgestel.
1.24.4.125 Sverrendijk
Grenspunt met Luijksgestel.
1.24.4.126 Kraneven en Limieten Bergeijk
Kadastraal Sectie C blad 3 (De Maai).
Volgens Panken wordt de grenssloot bij het Kraneven die de gemeenten Bergeijk en Neerpelt scheidt
vanouds de Limieten genoemd. 194
1.24.4.127Rondenberg
Panken vermoedde hier een grafheuvel, maar dat vermoeden bleek onjuist. 195
1.24.4.128 Zwarte Horst
192 Vangheluwe e.a., 2009, 421.
193 Vangheluwe e.a., 2009, 185.
194 Vangheluwe e.a., 2009, 372.
195 Mon. med. Daniel Vangheluwe.
126

24.5. Raadhuis
Dorpshuis, raadhuis, gemeentehuis, “bestuursgebouw”, maar in ieder geval een gebouw, niet een
plek onder een boom of zo. Voor 1800 zetelde hier de schepenbank en was het gebouw dus ook
rechtbank.
1.24.5.001 Raadhuis Dorpsstraat Westerhoven
Dorpsstraat. 196
1.24.5.002 Gemeentehuis Westerhoven
Gebouwd in 1965 naar ontwerp van architect Nijsten uit Vught. Uitbreiding in 1986; architecten
Theunissen en Bečka. 197
1.24.5.003 Raadhuis Burg. Magneestraat 1 Bergeijk
Het raadhuis uit 1923 werd gebouwd in 1923 in de stijl van de Neo-renaissance naar ontwerp van
architect P. van de Velden uit Geldrop. Rond 1950 is er rechts achter een eenlaagse kantoorvleugel
opgetrokken. Het gebouw is in 1983 aan de achterzijde doorgebroken. Er is toen een groot nieuw
gemeentehuis verrezen met hoofdingang. Het oorspronkelijke raadhuis vervult nu vooral een
representatieve functie.
Het tweelaagse pand telt vijf traveeën en heeft een goeddeels L-vormige plattegrond. De gevels zijn
opgetrokken uit machinale baksteen, op de schild- en zadeldaken liggen leien in rensdekking.
Het terugspringende rechtergedeelte heeft evenals het linkergedeelte twee bouwlagen met
kruisvensters met kleine roedenverdeling in de bovenlichten. De vensterdorpels zijn van hardsteen,
de hoekblokken van zandsteen. Het rechter gedeelte wordt afgesloten door een lijstgevel. In het dak
is een dakkapel met Palladiaans raam. Het linkergedeelte wordt afgesloten door een ingezwenkte
topgevel. Hierin bevinden zich twee smalle roedenraampjes. De topgevel wordt afgesloten door een
halfrond fronton met een zandstenen reliëf waarin het gemeentewapen is aangebracht. In de hoek
tussen beide delen bevindt zich een toren met vierkante basis. De eerste geleding bestaat uit een
rondboogportiek met zandsteen omlijsting. Hierin bevinden zich reliëfs van palmetten en mascarons.
Aan de voorzijde is er een eik gebeeldhouwd, aan de zijkant is er boven het mascaron "S.P.Q.B"
gehakt. In het portiek bevindt zich een gevelsteen waarop staat: P. v.d. Velden architect Geldrop. Ook
is er een eerste steen: "1e steen gelegd 6-8-1923 P.J.C. Aarts burgemeester / S.W. Aarts / F. van
Veldhoven weth." In de bewerkte, geverniste vleugeldeur bevinden zich twee ronde ramen met
sierrooster en een halfrond bovenlicht. Het portiek heeft een cassettenplafond. De tweede geleding
bevat een loggia met zandsteen borstwering en rondbogen met zandsteen omlijsting. De naam
Bergeijk is aan de voorzijde, het jaartal 1923 aan de zijkant geplaatst. In de derde en bovenste
geleding bevinden zich aan beide zijden twee smalle roedenraampjes. De toren wordt bekroond door
een helmvormig dak met uitsparing voor een klok. Op de nok vindt men een lantaarn, waarop een
windvaan met het jaartal 1923. In de linkergevel bevinden zich twee bouwlagen onder een lijstgevel
van drie traveeën. De ramen zijn gelijk aan die in de voorgevel. De rechtergevel heeft op de hoek een
trapgevel met schoorsteen en daarachter een lijstgeveldeel. Op de hoek is er op de begane grond en
de verdieping een venster ter halve breedte geplaatst. In de trapgevel zit een klein raam. Verder zijn
er twee kleine en één groter raam onder de lijstgevel. Het interieur na de voordeur bevat een
tochtportaal en een centrale hal. Er is een natuursteen vloer, de ruimte wordt verdeeld door zuilen
van Naamse steen. De plafonds hebben een cassettenverdeling. Links voor was de kamer van de
burgemeester. Deze heeft parket in visgraatmotief, een hoekschouw en een zwaar balken plafond.
Andere kamers zijn verbouwd. Rechts achter is de deur die toegang geeft tot de grote kelder. In de
centrale hal ontsluit een bordestrap de verdieping. De trap heeft een houten leuning rustend op rijk
bewerkte ijzeren spijlen met gewalste tussenprofielen. De zolder bereikt men via een smalle houten
steektrap: hier werden oorspronkelijk de archieven bewaard. Hier is de toegang tot de torenkamer
waarin een kast is met het uurwerk van de klok. Dit is geleverd door B. Eijsbouts uit Asten in 1932.
196 Vangheluwe e.a. 2009; foto p. 143.
197 Vangheluwe e.a. 2009; foto p. 227.
127

Waardering.
Het raadhuis is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van een
sociaal-economische en bestuurlijke ontwikkeling, namelijk de stichting van raadhuizen voor kleine
gemeenten en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van het dorpsraadhuis. Het heeft
architectuurhistorische waarde vanwege de stijl en als voorbeeld van het oeuvre van de architect Van
de Velden. Tevens is het waardevol vanwege de bijzondere opbouw van de plattegrond en de
ornamentiek. Het gebouw is belangrijk vanwege de gaafheid van het ex- en interieur.
Beschermd monument: Mon. nr. 517914. CHW. nr. KL010-000159.
Afbeelding: Raadhuis Burgemeester Magneestraat 1 (juli 2010)
1.24.5.004 Gemeentehuis Dorpstraat 71 Luijksgestel
In de kom van Luijksgestel staat aan de zuidelijke zijde van de Dorpsstraat het gemeentehuis. Het
gebouw dateert uit 1931-1932 en is onder architectuur van architect Brenders uit Valkenswaard tot
stand gekomen. Na de Tweede Wereldoorlog is het gebouw verschillende malen uitgebreid, waardoor
de achtergevel thans is ingebouwd. Alle aanbouwen vallen buiten de bescherming.
Het eenlaags gemeentehuis heeft een vlinder- of waaiervormige plattegrond en wordt gedekt door
een samengesteld dak, bestaande uit zadeldaken met tuile-du-nord pannen. In 2001 zijn in totaal zes
dakramen aangebracht. Op het meest oostelijke en westelijke dakschild staan respectievelijk één en
twee schoorstenen. Het gebouw bestaat uit drie delen: een centrale middenpartij met open dakstoel
en hoofdingang wordt geflankeerd door twee diagonale vleugels. De gevels zijn opgetrokken in
baksteen en spaarzaam voorzien van siermetselwerk. Alle vensters hebben hardstenen dorpels. De
noordelijke straatgevel heeft in de middenpartij een vleugelpaneeldeur met diabolobeschildering en
geometrisch ingedeeld bovenlicht onder segmentboogvormige, fors uitstekende houten luifel op
samengestelde kunststenen consoles. De deur wordt aan beide zijden geflankeerd door een tienruits
zijlicht. De noordelijke gevel van de zijvleugel staat diagonaal op de gevel met de ingangspartij en
hebben elk een tweetal gekoppelde schuifvensters met bovenlicht voorzien van zes hoge en lage
ruitjes. De onderlichten zijn voorzien van luiken met diabolobeschildering. In de beide topgevels, die
elke een overstek met windborden en een geprofileerde gootlijst hebben, is een houten kruisvenster
met onderluiken. De oostelijke zijgevel heeft een houten schuifvenster als in de voorgevel en, aan de
achterzijde, ter hoogte van de voormalige kluisruimte, een klein vierruits licht. De westelijke zijgevel
heeft een tweetal schuifvensters als in de voorgevel. In de zuidelijke topgevel van de oostelijke
vleugel een kruiskozijn met éénruits bovenlicht en éénruits onderlicht, aan de rechterzijde geflankeerd
door een klein klaplicht, e.e.a. identiek aan het kruiskozijn in de noordgevel; klepraampje (rechts) van
later datum; groot raamkozijn rechts. In de overeenkomstige topgevel aan de westelijke zijde een
tweedelig achtruits venster. Zuidelijke topgevel (west) met tweedelig kozijn (éénruits onder, éénruits
boven).
In het interieur is de hoofdopzet bewaard gebleven: de centraal in het gebouw gesitueerde raadszaal
wordt aan de oostelijke respectievelijk de westelijke zijde geflankeerd door de (voormalige)
burgemeesterskamer en kluis, respectievelijk een tweetal kamers voor de secretaris en de
ambtenaren van de burgelijke stand. De ruimten worden gescheiden door gangen. In de westelijke
gang, die omstreeks 1970 bij de raadszaal getrokken is, bevonden zich loketten naar de burgelijke
stand. De raadszaal heeft een globaal rechthoekige plattegrond en wordt aan de oostelijke zijde
driezijdig beëindigd. Het oorspronkelijke moer- en kinderbintenplafond met sleutelstukken is nog
aanwezig. Van belang in het interieur is verder de vleugelpaneeldeur naar de noordelijke hal. In de
128

muur boven de deur is in de hal een steen ingemetseld, waarop een afbeelding van Christus die zijn
Heilig Hart toont, en de tekst: "Ter herinnering aan het besluit / van den Raad der gem. Luijksgestel /
van 22-9-1937 tot erkenning van / Christus' Koningschap". Hal met gestuct plafond, enkelvoudig
balkenplafond in voormalige burgemeesterskamer. Van belang is een klein, door een beukenhaag
omzoomd plantsoen aan de oostelijke zijde.
Waardering
Het gemeentehuis is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van een
sociaal-economische en bestuurlijke ontwikkeling, namelijk de stichting van raadhuizen voor kleine
gemeenten en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van het dorpsraadhuis. Het heeft
architectuurhistorische waarde vanwege de stijl en als voorbeeld van het oeuvre van de architect.
Tevens is het waardevol vanwege de bijzondere opbouw van de plattegrond en de ornamentiek. Het
gebouw is belangrijk vanwege de gaafheid van het ex- en ten dele het interieur. Het is zeldzaam als
voorbeeld van een raadhuis met vlinderplattegrond. Beschermd rijksmonument: Mon. nr. 517919.
CHW nr., KL066-000183.
1.25.5.005 Gemeentehuis, Dorpsplein 5 Riethoven
Gemeentehuis uit 1930 van architect Vervest (Expressionisme)
Het gemeentehuis van Riethoven werd in 1932 gebouwd naar ontwerp van architect H. Vervest. Het
gebouw heeft kenmerken van de Amsterdamse School en heeft vanwege de kleinschaligheid het
karakter van een villa. Het pand is de vervanger van het voorgaande, sobere en traditionele raadhuis.
In 1979 werd het aan de achterzijde uitgebreid en daarbij werd het inwendige deels aangepast. In
1992 brandde de kap uit. De eikehouten kap is vervangen door een identieke grenen en de
dakpannen door eenzelfde pansoort.
Het eenlaagse pand telt zeven traveeën en heeft een symmetrisch ingedeelde voorgevel. Het
zadeldak met rode tuile-du-Nordpannen wordt middenvoor en links achter onderbroken door een
topgevel onder zadeldak. Rechts achter is er een klein deels uitgebouwd gedeelte met een plat dak.
De gevels zijn opgetrokken uit machinale baksteen. Tussen de dicht opeen geplaatste vensters
bevinden zich zandsteen stijlen, bewerkt met de kathedraalslag. Aan weerskanten van de centrale
entree bevinden zich drie vensters, naar binnen opendraaiend met een bovenlicht. De vensters
hebben betegelde dorpels en zijn voorzien van groen glas-in-lood. Voor de vleugeldeur ligt een
baksteen bordes met twee treden in een halve cirkelvorm. Op een baksteen verhoging staat aan
weerskanten een hardsteen plantebak op asymmetrische hardstenen blokvormige console. De
rondboogdeur is gevernist en heeft twee stroken glas-in-loodraampjes. Rond de deur een glas-inloodomlijsting.
De baksteen rondboog hier om heen bezit twee hardstenen aanzetstenen.
Rechts bevindt zich de oorspronkelijke gevelsteen: "1932 - J. Baken burg. - J. v. Otten / H. v. Deijck
weth. - A. Cremers / C. de Haas / J. v. Herk / M. Intvens / T. Stokmans raadsl." Links bevindt zich een
gevelsteen uit 1979 ter herinnering aan de buiten de rijksbescherming vallende aanbouw uit dat jaar.
Het dak en de zijden van de topgevel hebben een uitkragende houten bakgoot. In de topgevel
bevinden zich twee gekoppelde negenruits ramen en het natuurstenen gemeentewapen. De rechter
en linker zijgevel bezitten vensters zoals in de voorgevel. Rechts onder de kap vier en in de uitbouw
drie. Onder de twee gekoppelde zoldervensters bevindt zich een houten plantebak. Links is er een
uitbouw met vier vensters en een balkon, waaraan een vlaggestok is bevestigd door ijzeren klampen
met golfpatroon. Een rondboogdeur geeft toegang tot het balkon met baksteen borstwering en
hardstenen afdekplaat. De achtergevel heeft in het deel met plat dak openslaande deuren en
zijramen met groen glas-in-lood. In het topgeveldeel bevinden zich drie verticale stroken met fel
gekleurd glas-in-lood in geometrisch patroon. In het nokgedeelte is een driehoekig venster gezet met
kleine roeden. Er is een hoge smalle bakstenen schoorsteen.
Achter de voordeur bevindt zich een klein tochtportaal, waarna een gang volgt. Rechts bevindt zich
de kamer van de secretaris. In het middelste raam is het wapen van Noord-Brabant uitgebeeld. Er is
een hoekschouw. Links is de kamer van de burgemeester. In het middelste raam een afbeelding van
het wapen van Riethoven. In beide kamers zijn de vensterbanken van Naamse Steen. In de tweede
kamer ter rechterzijde is de vergaderzaal. Hierin bevindt zich een hoekschouw en het oorspronkelijke
sobere eikehouten meubilair, bestaande uit een rechthoekige tafel en eenvoudige rechte stoelen. De
129

zetel van de burgemeester is voorzien van een gestoken gemeentewapen met Amsterdamse School
krulmotieven. Achter deze kamer bevindt zich de bordestrap met houten balusters, verlicht door de
bovengenoemde drie vensterstroken.
Rechts voor de ingang staat een grote beuk.
Het terrein van het gemeentehuis wordt gescheiden van dat van de van Rijkswege beschermde kerk
door een hekwerk. Dit bestaat uit een baksteen opbouw onder ezelsrug en baksteen staanders met
piramidevormige bekroning. Hier tussen bevinden zich smeedijzeren hekken met twee verschillende
symmetrisch-organische Amsterdamse School motieven.
Afbeelding: gemeentehuis van Riethoven (juli 2010)
Waardering
Het gemeentehuis is van belang als voorbeeld van een bestuurlijke ontwikkeling en
architectuurhistorisch gezien vanwege de stilistische elementen van de Amsterdamse School. Het
gebouw is van belang vanwege de gaafheid van het exterieur en in relatie tot de visuele en
structurele gaafheid van de dorpse omgeving. Beschermd rijksmonument nr. 517917, CHW. nr.
KL093-000439
Afbeelding: oude gemeentehuis van Riethoven (heemkundekring Riethoven)
1.24.5.006 Raadhuis, Dorpstraat nabij 71, Luijksgestel
130

Op de kadastrale kaart van Luijksgestel, blad B1, staat aan de Dorpstraat in de straatkant een klein
gebouwtje getekend, met daarbij het woord Raadhuis. Iets oostelijkerstaat de oude pastorie van
Luijksgestel. Wanneer dit raadhuis gebouwd is, is onbekend. Het nieuwe raadhuis staat vrijwel op de
zelfde plaats aan de straat, maar omdat het groter is wat zuidelijker.
24.6. Rechtbank
Gebouw gebouwd als onderkomen voor een rechtbank (op enig niveau). Vanaf ca. 1800.
[Geen rechtbank in Bergeijk]
24.7. Schepenbank
Stenen of houten “bank” waar de schepenen in de open lucht, liefst onder een mooie lindenboom,
hun zittingen hielden. Ook wel genaamd “Vierschaar”.
De graaf van Loon en hertog van Brabant deelden de inkomsten van de rechtspraak in Bergeijk voor
zover die verliep via het leenhof van Kempenland.(bronnen: schoutsrekeningen 1386-1401). Dit was
een dingbank (in dit geval een leenhof) met rechtspraak over een gebied dat met ‟t gemeine, ofwel
„het gemeenschappelijke‟, aangeduid wordt. In het leenhof werd recht gesproken door (hertogelijke)
leenmannen van Kempenland. Na 1402 zijn er geen aanwijzingen meer dat dit leenhof nog als
gewone rechtbank optrad. In het gebied dat niet als “‟t gemeine” aangeduid werd, trad de hertogelijke
Eerselse schepenbank als rechtbank op. Vanaf 1385 was Bergeijk met één persoon in die
schepenbank vertegenwoordigd, daarna met 3 tot Bergeijk in 1469 een eigen schepenbank kreeg.
De vraag is nu: waar werd recht gesproken? Was daar een vaste plek voor? Om deze reden werd de
gerechtplaats ook wel de groene vierschaar genoemd. Het gaat dan om de gewone rechtspraak door
het leenhof van Kempenland tot kort na 1400, en de rechtspraak van de Bergeijkse schepenen na
1469. Bovendien was Luijksgestel een eigen rechtsgebied en kunnen we ook daar de vraag stellen:
was er een vaste plek. In de eerste eeuwen van het bestaan van de schepenbanken spande men
daarom op de dorpen de vierschaar onder de blauwe hemel of in de schaduw van een eik of linde. In
Bergeijk kan dan gedacht worden aan de driehoek De Lijnt, waar de lindeboom stond. Doch dat is
slechts een gissing. Of daar een heuse bank stond is onbekend.
De literatuur heeft tot nu toe alleen een duidelijke plek aangewezen voor de latere rechtzittingen van
de openbare rechtspraak in Bergeijk:
1.24.7.001 Dingbank Bergeijk (herberg de Keizer, later Ursulinenklooster)
De dingbank van Bergeijk heeft aanvankelijk rechtgesproken in de oude parochiekerk van Bergeijk. In
latere tijd werden de terechtzittingen van deze Dingbank ook in een herberg gehouden. Het betrof
meerdere herbergen waaronder herberg de Keizer (zie 1.27.21.001 Herberg De Zwaan / De Keizer
Bergeijk). 198
Anders is het met de handelingen van de grondheerlijkheden in Bergeijk. Het “erven en vererven” van
cijnsgoederen gebeurde ten overstaan van twee laten en een vertegenwoordiger van de cijnsheer. Dit
zal gebeurd zijn op de hoofdhoeve of in het huis van de rentmeester. Vangheluwe wijst in dit verband
op de Speeldries als plaats waar recht werd gesproken. De Speeldries lag bij de de Kanunniksdij van
St. Jacob, het huis waar voor 1648 de kanunniken van de kerk woonden. Aan het einde van de
Middeleeuwen oefende de abdij van St. Jacob in Bergeijk een eigen rechtspraak uit over haar
eigendommen. 199
24.8 Vrijheid
Gebied waarbinnen bepaalde “vrijheden” golden. Vroeg 13 e eeuwse vrijheden betroffen persoonlijke
vrijdom (vrij van landrecht en feodale banden); vrijheden van rond 1300 en later betreffen vaak vooral
economische vrijdommen (vrij van tol) en marktrechten. Het vrijheidsrecht gold waarschijnlijk in het
begin de bewoners van een klein gebied (vgl “De Oude Vrijheid” in Sint Oedenrode), maar werden
198 Panken enVan Sasse van Ysselt, 1900, 109.
199 Vangheluwe e.a., 2009, 260-261.
131

later geacht te gelden voor alle inwoners van de hele parochie (dus dan geheel St. Oedenrode!). Het
gaat hier om die oude kleine gebieden, voor zover de afbakening daarvan in te schatten valt.
In 1469/70, dus kort nadat Bergeijk een eigen schepenbank verkreeg, betaalde het dorp 36
rijnsguldens aan de hertog voor het privilege om ene besloten stat te mogen maken. 200 Een omwalde
of ommuurde stad is Bergeijk niet geworden, maar het noemde zich nadien wel „vrijheid‟. Het gebied
van die “vrijheid” kan zowel het dorpsgebied (de latere gemeente) betroffen hebben, als het veel
grotere gebied waarover de schepenen bevoegd waren (dus met Westerhoven, Riethoven, Borkel en
Schaft en Dommelen), of zelfs maar alleen het centrumgebied bij de kerk, want men wilde immers
omwallen! We weten het niet.
24.9 Diversen
1.24.9.001 Omroepsteen te Riethoven, Molenstraat
Het betreft hier een gemetselde verhoging aan de kerkhofmuur voor de kerk aan de Molenstraat,
waar tot in de jaren 50 mededelingen werden omgeroepen.
Afbeelding: omroepsteen bij de kerkhofmuur bij de kerk in Riethoven aan het Dorpsplein (november
2010).
200 Van Asseldonk, 2002, 98 – 101.
132

Thema: 25 Militair
Onder militaire landschapselementen worden hier aardwerken en bouwwerken uit alle eeuwen samen
genomen, met uitzondering van de "burchtjes" en kastelen. Daarvoor wordt verwezen naar de thema‟s
18: "heerlijkheden" en 19: "landgoederen".
25.1 Begraafplaats
Binnen dit thema wordt daarmee bedoeld: militaire erebegraafplaats
[niet in Bergeijk]
25.2 Blokhuis
Een oude benaming voor een verdegingswerk, dat kon variëren van een eenvoudig bouwsel
van halve boomstammen tot kasteelachtige bouwwerken. In beide gevallen maakte het vaak
onderdeel uit van een groter systeem, zoals landweren. Het kon ook een controlerende functie
hebben van bijvoorbeeld toegangswegen of kruispunten.
[niet in Bergeijk]
25.3 Boerenschans
Schans waarbinnen de boeren zich zelf en hun vee in veiligheid brachten wanneer er roversbenden (of
plunderende soldaten) rondtrokken. Dergelijke schansen werden door de boeren opgeworpen vanaf vde
Gelderse Oorlogen, maar vooral vanaf het begin van de Tachtigjarige Oorlog. Wassink en Nouwen
wijdden een heel boek aan de boerenschansen. 201
1.25.3.001 Schans te Hof (kerkhof oude parochiekerk Bergeijk)
Hof was het voornaamste buurtschap van het gehucht Eijkereind, dat op zijn beurt het voornaamste
gehucht van Bergeijk was. Volgens P.N. Panken lag hier de Schansenakker, die zijn naam ontleend
had aan de schans, welke tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd opgeworpen op het kerkhof dat om de
oude parochiekerk lag. 202 Op het perceel staat in 2011 het gemeentehuis van Bergeijk.
1.25.3.002 Schans te Berkt, Bergeijk
In de register van verpondingen van Bergeijk wordt in 1761 gesproken van de buurtschap de Schans
onder het gehucht Berkt. 203
1.25.3.003 Schans bij kerk Riethoven
In de directe nabijheid van de parochiekerk van Riethoven moet een middeleeuwse schans hebben
gelegen. In een schepenakte van Bergeijk van 1714 wordt vermeld: „Het oud woonhuijs de
Brouwerye, evenals den hoff daarbij gelegen tot de Schans gelijck den Kerckhoff toe, staande en
geleegen aan en by de parochiekercke van Rijdthoven‟. 204 Kennelijk dichtbij de kerk van Riethoven.
1.25.3.004 Schans te Luijksgestel
Luijksgestel schijnt jarenlang een vluchtschans, een omgracht terrein met omwalling en brug bezeten
te hebben, deze vrijplaats heeft nog eind 19 e eeuw ten zuiden van het dorp gelegen. 205
Panken schrijft in zijn dagboeken: 15 mei 1894: “Met een der 2 tegenwoordige bewoners [van de
pastorie] wandelde ik naar de op 10 minuten afliggende “oude Schans”, eene vierkante met water
omringde ruime plaats, waarin de bewoners van het dorp bij oorlogstijd in vroegere eeuwen, in groote
hoeveelheid hunne meubelen, vee enz. tot veiligheid hebben vervoerd”.
1.25.3.005 Schans bij Witrijt, Bergeijk
201 Wassink en Nouwen, 2008.
202 Panken enVan Sasse van Ysselt, 1900, 10.
203 Panken enVan Sasse van Ysselt, 1900, 10.
204 Zoals geciteerd bij: Panken enVan Sasse van Ysselt, 1900, 10.
205 Van Leeuwen, 1968.
133

De kadasterkaart toont bij Witrijt 200 meter ten zuiden van de voornaamste groep boerderijen twee
eenzame perceeltjes in de heide die samen “De Schans” heetten. Ook dit zal een boerenschans
geweest zijn.
25.4 Fort
Min of meer geïsoleerd gelegen gesloten en aan alle zijden verdedigbaar duurzaam vestingwerk,
uitsluitend door militaire bezetting bewoond. Een fort is gewoonlijk voorzien van een combinatie van
muren, palissades, wallen, grachten en torens. Het is per definitie een zelfstandig, aan alle kanten
verdedigbaar object. Geen boerenschans.
[niet in Bergeijk]
25.5 Kazemat
Een vrijstaand bomvrij stenen of betonnen gebouw. Ook in permanente vestingwerken zitten
kazematten, maar die moeten we niet apart opnemen. Ook “bunker” genoemd.
[niet in Bergeijk]
25.6 Linie
Een linie bestaat uit een aantal grotere en kleinere forten die met elkaar in verbinding staan door
landwegen en/of waterwegen. De landwegen zijn meestal voorzien van borstweringen om
bewegingen van troepen en materiaal tussen de versterkingen mogelijk te maken. De wateren
kunnen natuurlijke wateren zijn maar ze kunnen ook gegraven zijn, zoals grachten, of het water kan
bij een oorlogssituatie in de vorm van een inundatie worden verkregen. Ook stelsels van loopgraven
kunnen als een soort linie worden beschouwd.
[niet in Bergeijk]
25.7 Militair complex
Gebouwencomplex gebouwd ten behoeve van het onderbrengen van militairen en hun materieel.
Groot gebouw, of geheel van gebouwen tot huisvesting van militairen. Ook “kazerne” of “legerkamp”
genoemd.
1.25.7.001 Kazerne Kerkstraat 21 Bergeijk
De voormalige Marechausseekazerne werd in 1870 gebouwd in Ambachtelijk-traditionle stijl en is
heden in gebruik als woonhuis. Het pand is verbouwd met behulp van bakstenen en nokbalken van
een ander gebouw uit de onmiddellijke omgeving, dat in de vorige eeuw werd afgebroken. Het hoge
eenlaagse pand uit hergebruikte baksteen telt vijf traveeën en heeft een symmetrische opzet. Het is
deels onderkelderd. De plattegrond is rechthoekig, op het wolfdak liggen rode oudhollandse
dakpannen. De nok van het dak loopt parallel aan de straat. De gevels zijn opgetrokken uit diverse
soorten handvorm baksteen met een tandlijst onder de goot en rechte steekankers. De zesruits
schuifvensters hebben hardsteen dorpels en een licht getoogde strek ter afsluiting. In het midden
bevindt zich de paneeldeur met een gedeeld bovenlicht. In de deur is een klein venster met
sierrooster geplaatst. De deur is te bereiken via enkele baksteen treden. Een gevelsteen geeft het
jaartal 1870 aan. In het dak zijn bij een verbouwing van rond 1985 aan de voorkant grote
tuimelvensters geplaatst. Op de nok van het dak staan vier baksteen schoorstenen. De zijgevels
hebben een rand vlechtingen langs de daklijst. Op de zolderetage bevinden zich aan beide zijden
twee zesruits schuifvensters. De achtergevel bezit in het midden een deur met gedeeld bovenlicht en
twee zesruits schuifvensters rechts. Ter linkerzijde van de deur bevinden zich twee kleinere vierkante
vensters en nieuwe openslaande deuren met ronde bovenhoeken. Het pand wordt aan de voorzijde
afgeschermd door een beukenhaag.
Waardering.
De voormalige marechausseekazerne is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorische
waarde als voorbeeld van de bestuurlijke ontwikkeling van het grensgebied, het is tevens van belang
als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de kazerne in de negentiende eeuw. Het heeft
architectuurhistorisch belang vanwege de utilitaire vormgeving en het gebruik van oudere onderdelen.
134

Het is gaaf bewaard gebleven en als vroeg voorbeeld van een marechausseekazerne uiterst
zeldzaam. Beschermd monument: Mon. nr. 517913.
25.8 Militair oefenterrein
Gebied dat regelmatig gebruikt wordt voor militaire oefeningen, zoals manoeuvres, rijden met
paarden en voertuigen, graven van schuttersputjes etc. In de regel met in de nabijheid een
“soldatenkroeg”.
[niet in Bergeijk]
25.9 Schans
Min of meer geïsoleerd gelegen gesloten en aan alle zijden verdedigbaar duurzaam vestingwerk,
uitsluitend door militaire bezetting bewoond. Militair verdedigingswerk meestal gemaakt van
afgegraven aarde.
[niet in Bergeijk]
25.10 Schietveld/berg
Openlucht schietbaan, met kogelvanger. Wordt ook gebruik voor uittesten munitie en het opblazen
van elders gevonden explosieven. Niet alleen voor echte militairen maar ook voor burgerwachten. In
de regel met in de nabijheid een “soldatenkroeg”.
1.25.10.001 Schutsboom Eijkereind Bergeijk
Stond op driehoekige plein bij de splitsing van de wegen naar Westerhoven en naar Borkel. 206
1.25.10.002 Schutsboom Kappelleboomkes Bergeijk
Stond op driehoekig perceeltje Kappelleboomkes (Sectie C blad 1 De Broekstraat). 207
1.25.10.003 Schietberg WOI
Gelegen ten noorden van Bergeijk in de bossen (is uitbreiding woningen gepland). Op de kaart van
1930 aangegeven direct ten westen van de Eerselse Dijk, vlak voor de gemeentegrens. Het terrein
was toen nog heide.
1.25.10.004 Schietberg 208
25.11 Schijnboot
Nagebootste boot op de heide dat diende als oefenobject in WOII.
[niet in Bergeijk]
25.12 Schootsveld
Gebied rondom een vesting of schans waar alleen snel afbreekbare (houten) bebouwing toegelaten
werd.
[niet in Bergeijk]
25.13 Tankgracht
Een tankgracht of anti-tankgracht is een diepe en brede, al dan niet met water gevulde, gracht met
steile oevers die voor tanks en pantservoertuigen onmogelijk over te steken is.
[niet in Bergeijk]
25.14 Vesting
Geheel van versterkingswerken die een bewoonde plaats omsluiten.
[niet in Bergeijk]
206 Vangheluwe e.a., 2009, 276.
207 Vangheluwe e.a., 2009, 330.
208 J. Biemans in Weekblad De Eykelbergh nr. 1735 “Onze schietberg – belangrijk historisch erfgoed”.
135

25.15 Vliegveld
Grasvlakte met rolbanen, landingsbanen, verkeerstoren, stationsgebouw, hangaars, bunkers. In de
Kempen kwamen alleen militaire vliegvelden voor. Eventuele heliports vallen ook hieronder net als
(tijdelijke) landingsbanen en vliegstroken uit WOII.
[niet in Bergeijk]
25.16 Oefenlokaal
[niet in Bergeijk]
25.17 Landweer
[niet in Bergeijk]
25.17 Uitkijkpost
1.25.17.001 Uitkijktoren Westerhoven
Gebouwd van houten palen door de Duitsers in WO II in de buurt van de watermolen. Circa 25 meter
hoog. Diverse platforms; op bovenste een “voermanshuisje” van een platte wagen. Gesloopt begin
jaren 50. 209
1.25.17.002 Luchtwachttoren Hongarijse Dijk te Luijkgestel
Een door het Korps Luchtwacht Dienst bemande uitkijkpost voor vijandelijke vliegtuigen opgezet nav
Koude Oorlog tussen 1951-1955. In Luijkgestel verrijst een toren aan de Hongarijse dijk richting
Bergeijk; de 100 m2 ondergrond bij raadsbesluit van 5 september 1952 verkocht voor 20 gulden. Een
kring vormt de post Bladel (C1) met C2 op het oude gemeentehuis van Meerveldhoven, en C3, met
de raatbouwtoren in Luijksgestel. Tezamen bestrijken de drie posten, deels overlappend, de Kempen;
aangrenzend wachtposten in Hilvarenbeek (op het voormalige klooster aan de Koestraat) en Oirschot
(toren opgericht 1953 ten zuiden van Wilhelminakanaal). 210 De torens worden geproduceerd in de,
met octrooien gepatenteerde, raatbouwtechniek: een open betonconstructie van prefab-elementen.
Dat geeft het bouwwerk een markant uiterlijk. Dit zogeheten Raat-systeem, geinspireerd door bijen en
hun ratenbouw, wordt geleverd door NV Schokbeton uit Kampen. Het betreft een standaardontwerp,
onder toezicht van het Centraal Bouwbureau van de Genie, van Architectenbureau M. Zwaagstra.
Toren afgebroken in…?
209 Vangheluwe e.a., 2009.
210 B. Beex, Koude Oorlog.
136

Thema: 26 Kerkelijk
In de Middeleeuwen en lang daarna was de religie erg belangrijk voor het denken en doen van de
mensen. De parochies bepaalden in belangrijke mate de samenleving. De dorpsgemeenschap en de
parochiegemeenschap betroffen dan ook vaak dezelfde mensen. Iedere parochie had een kerk en
kerkhof, met een pastoor en diens woning. Vanaf de zestiende eeuw is er standaard een schooltje
aanwezig. In de omvangrijke parochies vinden we ook een aantal kapellen, waarvan sommige erg oud
lijken en andere uit de vijftiende eeuw dateren. Het verloop van de Tachtigjarige Oorlog leidde ertoe dat
de kerken en kapellen in protestantse handen kwamen (Den Bosch-stad 1629, platteland: 1648). Een
aantal kapellen kreeg toen een agrarische bestemming of werd als schooltje in gebruik genomen,
waardoor deze gebouwtjes bewaard bleven. De katholieken moesten hun diensten houden in provisorische
onderkomens, de schuil- of schuurkerken. Op de dorpen worden vaak meerdere plekken
aangewezen als schuurkerk: blijkbaar zijn de kerkgangers in die 150 jaar onderdrukking van de "paapse
stoutigheden" (1648 - 1795) enkele keren verhuisd. Sommige schuilkerk werden de kern van een
nieuwe of vergrote nederzetting. Na 1800 werd daar dan de nieuwe kerk gebouwd. De oude kerk bleef
dan eenzaam achter, verdween of liet alleen een toren na.
Rond 1800 wisten de katholieken hun kerken terug te krijgen, waardoor de protestanten nieuwe
kerkgebouwen moesten zien te verwerven. De in het begin van de negentiende eeuw gebouwde
(katholieke en protestantse) kerkgebouwen volgen meest de "Waterstaatsstijl". Later volgen diverse
neo-stijlen.
In de inventarisaties van de Kempen en de A2 gemeenten worden de volgende categorieën kerkelijke
objecten onderscheiden.
Parochieel toebehoren:
kerk: parochiekerk. Soms is er alleen een toren van overgebleven, dat is een kwestie voor de relictbeoordeling.
kapel: grote of kleine kapel met ooit zekere zielzorgfunctie. Let op: de grenskapel, net in België valt
hier ook onder.
schuilkerk: provisorische kerkgelegenheid uit de jaren 1648 – 1800. Soms een flinke schuur, soms in
een bijgebouw van een landgoed, soms zelfs een speciaal gebouwd gebouw.
begraafplaats: begraafplaats, al dan niet bij een kerk. Indien niet bij een kerk, dan staat er vaak een
kapel bij. Ook joodse begraafplaatsen, in dat geval staat er een het metaherhuisje en een
kohaniemhuisje bij. Eventueel met ommuring en opzichterswoning.
graf: een bijzonder graf op een begraafplaats, bijv. omdat het van een bijzonder persoon is, of een
speciale monumentale waarde heeft.
pastorie: woning van de pastoor, zijn kapelaans en de huishoudster, vaak met flinke tuin.
patronaat: aan de parochie verbonden gebouw voor geestelijke verzorging – begeleiding van de
parochianen.
Kloosters
klooster: kloostergebouw, ook als het het centrum van een landgoed is. Bij kerk en school hoorde
vaak een klooster waarin de leerkrachten woonden.
kloosterterrein: terreinen behorend bij een klooster, soms omheind met muur. Bij een kloosterlandgoed
het gedeelte dat echt bij het klooster hoort (niet de boerderijen etc.)
seminarie: combinatie van klooster, schoolgebouwen en woongebouwen, vaak als centrum van een
landgoed.
religieus groen: tuinen van pastorie of klooster (niet: landgoed); ook een typisch bedevaartspark valt
hier onder.
Het religieus meubilair:
calvarieberg: indien niet in een (klooster)landgoed, dan hier opnemen. Dus bij plaatsing in klooster- of
pastorietuin, kerkhof etc.
Lourdesgrot: meestal ergens in het religieus groen of in kloosterlandgoed.
137

kapelleke: Mariakapelletjes en andere kleine bouwsels met heiligenbeeld.
kruiseik: eik (of andere boomsoort) met daaraan een kruisbeeld.
kruisweg: beeldengroep die de kruisweg verbeeldt.
stokske: paal of boomstronk met daaraan een kastje met daarin een heiligenbeeld, oorspronkelijk met
een offerblok. Ook “keske” genaamd.
wegkruis: kruis langs de weg, meest bij kruisingen of splitsingen. Veel wegkruisen dateren uit de jaren
1930. Eventuele kruisen in het veld (“veldkruis” en “hagelkruis”) hier ook onder te plaatsen.
heiligenbeeld: Heilig Hartbeeld, beeld van heilige bijv. op kerkplein, schoolplein, in religieus groen.
De parochie Bergeijk omvatte oorspronkelijk ook de later afgesplitste parochies Luijksgestel,
Riethoven, Westerhoven, Dommelen en Borkel. De kapel van Schaft hoorde onder Valkenswaard.
26.1 Kerk
1.26.1.001 Middeleeuwse parochiekerk van Riethoven.
De huidige R.K. St. Willibrorduskerk, Dorpsplein 6, is een neogotische pseudo-basilicale kruiskerk
met westtoren en slanke achtzijdige spits uit 1895- '99, gebouwd naar plannen van C. Franssen. Van
de 15 e eeuwse kruiskerk ter plaatse zijn restanten muurwerk opgenomen, zoals de onderste
torengeleding. 211 Beschermd monument: Mon. nr. 20130. CHW. nr. KL093-000438
De pastoor van Bergeijk bezat het patronaatsrecht over de Sint-Willibrordus-parochie van Riethoven.
De kerk daar had de rang van quarta capella. De parochie lijkt in 1442 van Bergeijk afgesplitst te zijn.
Van de 15e eeuwse kerk is, sedert de verbouwing en uitbreiding in 1890-99 slechts enig muurwerk
overgebleven van het 3/8 gesloten koor, het dwarspand en de onderbouw van de toren. Klokkenstoel
met twee klokken van W. Kaerwas, 1478, diam. resp. 116 en 102 cm. Mechanisch torenuurwerk, Van
Dorst (Gilze), 1896, elektrisch opwinding. De kerk zal van 1648 tot rond 1800 niet voor de katholieke
eredienst gebruikt zijn.
P.N. Panken heeft een bijna fotografische beschrijving gegeven van de middeleeuwse voorganger
van de huidige Riethovense kerk. Deze is te vinden in het boek van J. Biemans, Rijthovens kerkboek
(zie voetnoot). Panken was getuige van de ingrijpende verbouwing in de jaren 1892-93 en heeft de
oorspronkelijke toestand van het kerkgebouw als volgt omschreven: 'Waarschijnlijk stond de eerste
christelijke kerk van dit dorp ter plaatse waar zich nog de parochiekerk bevindt. Volgens overlevering
zou de aloude in 1821 gesloopte kerk van Westerhoven tevens in de Middeleeuwen ten gebruike der
Riethovenaren gebouwd wezen, wat zeer aannemelijk voorkomt; doch bij gemis van geschiedkundig
bewijs niet met zekerheid kan gezegd worden.‟ 212
We hebben ook nog de tekening van Hendrik Verhees. De landmeter Hendrik Verhees maakte in
oktober 1789 van de Riethovense kerk een schets. In hoofdzaak zal die schets wel de toestand van
de kerk weergeven zoals die was vanaf de zestiende eeuw. Verhees tekende een eenbeukig schip,
een schip dus zonder zijbeuken, maar met kruisarmen en een toren.
De bouwhistoricus H. Strijbos vergeleek de resultaten van zijn onderzoek met de gegevens die
Panken: „Met het eerste deel van onze beschrijving kwamen we niet verder terug dan de vijftiende
eeuw. Maar in een aantal geschiedkundige publikaties is sprake van Laurent van Goerpe, die in 1368
persona van Riethoven zou zijn geweest. Dat betekent dat de kerk van Riethoven al vóór 1368 moet
hebben bestaan, al houdt dat niet in dat die kerk de huidige was. Hoewel in onze aanvankelijke
beschouwing het koor van de hedendaagse kerk werd aangewezen als het oudste deel van de nu
nog bestaande kerk, hoopten we altijd nog sporen te vinden van een oudere kerk. Het eerste deel van
Pankens beschrijving is van ongeveer 1850 en gaat over de kerk zoals die in hoofdzaak al was toen
Verhees zijn schets maakte (afbeelding in voetnoot). De beschrijving van Panken en de schets van
Verhees blijken dan ook in grote lijnen overeen te stemmen.‟ 213 De gegevens van Panken worden in
211 Kolman e.a., 1997, 283.
212 J. Biemans, 1992, 25 e.v.
213 J. Biemans, 1992, 38.
138

dezelfde studie door de bouwhistoricus H. Strijbos samengevat en becommentarieerd. 214 Strijbos
geeft ruiterlijk toe dat sommige van zijn beweringen hypothetisch zijn en dat echte bewijsvoering pas
dichterbij zou komen door een opgraving in de kerk. Er is namelijk geen degelijker archief dan een
bodemarchief, zeker onder de huidige betonvloer omdat de daarin bewaarde gegevens veilig zijn
opgeborgen.
Afbeelding: Kerk van Riethoven met driehoekig plein op de voorgrond (novvember 2010).
1.26.1.002 Middeleeuwse parochiekerk van Westerhoven
De pastoor van Bergeijk bezat het patronaatsrecht over de Sint-Servatius-parochie van Westerhoven,
waar de kerk de rang van quarta capella had. In de 13 de eeuw wordt hier een stenen kerk gebouwd.
Deze parochie lijkt in 1444 van Bergeijk afgesplitst te zijn. Daarna zelfstandige parochie
Westerhoven, waaronder tot 1565 Dommelen en tot 1690(?) ook Borkel behoorden. Van circa 1648
tot 4 oktober 1798 is de kerk in handen van de protestanten. Na teruggave aan de katholieken bleek
de kerk zwaar onderkomen. Op tekening van Hendrik Verhees uit 1789 staat de kerk afgebeeld als
een ruïne. Ze is in 1820 of 1821 gesloopt.
De kadasterkaart laat zien dat het oude kerkhof, dat tot 1825 in gebruik bleef, in de akker van
Westerhoven lag. Daarop zal de kerk op gestaan. Dit is de vermoedelijke plek van het centrum van
de oudste bewoning. Tegenwoordig ligt het terrein ten noorden van de sportvelden, aan de zuidkant
van de nieuwe provinciale weg, op een bult. Bij het afgraven van de bult om het sportterrein te
egaliseren, zijn botten tevoorschijn gekomen. 215 Op de topografische kaart van 1898 is de situering
herkenbaar als bult. 216
214 Biemans, 1992, 38-44
215 Roelofs e.a., 1986.
216 Strijbos, 1991; Strijbos, 1993.
139

1.26.1.003 Middeleeuwse parochiekerk van Bergeijk
De RK Kerk St. Petrus Banden, Hof 12 te Bergeijk is de middeleeuwse parochiekerk van Bergeijk.
De kerk is het centrum van een vroegmiddeleeuwse oerparochie. Ze is moederkerk van Luijksgestel,
Riethoven, Westerhoven, Dommelen en Borkel. De kerk zou rond 960 gesticht zijn door de bisschop
van Keulen. 217 Ze wordt voor het eerst vermeld in 1137. Het patronaatsrecht van Bergeijk werd na
1311 gedeeld door de abt van St.-Jacops te Luik en de abt van Tongerlo. De kerk had de rang van
ecclesia integra.
Het eerste kerkgebouw was vermoedelijk van hout. Dit werd na verloop van tijd werd vervangen door
een aanzienlijke Romaanse kerk. Door archeologische opgravingen zijn de fundamenten van de
opeenvolgende kerken teruggevonden en kon de bouwgeschiedenis worden gereconstrueerd. De
oudste teruggevonden delen van de kerk worden op basis van de opgraving door Halbertsma,
gedateerd in het begin van de 11 de eeuw. In de 12 e of 13 e eeuw is de kerk waarschijnlijk te klein
geworden. Zij werd vergroot door aan de Romaanse kerk twee zijbeuken te bouwen. In de loop van
de geschiedenis werd de kerk nog enige malen vergroot totdat zij haar huidige vorm verkreeg. 218
Rond de kerk lag het kerkhof, een kerkelijke hoeve en aan het einde van de Middeleeuwen was het
terrein omgracht. 219
Het romaanse zaalkerkje werd door Biemans op basis vanopgravingen in 1983 als volgt beschreven:
„Het had een lengte van ± 17 en een breedte van ± 8,5 meter. De muren hadden aan de voeting een
dikte van niet minder dan ca. 1,4 meter. Het priesterkoor aan de oostzijde had de vorm van nagenoeg
een vierkant van ca. 6 x 6 meter. Dit tufstenen kerkje was wellicht niet het eerste dat er op deze
plaats stond. Binnen de muren van genoemd romaans kerkje werd een aantal paalgaten aangetroffen
die wijzen op het bestaan van een of meer houten gebouwtjes of kapellen. Onder de fundering, op de
217 Theuws, 1989, 166 – 169.
218 Biemans, e.a., 1984, 41-42
219 Vangheluwe e.a., 2009, 249, 263; kaart: 254.
140

scheiding van schip en koor en onder beide zijmuren van het koor hadden vroeger al begravingen
plaatsgevonden. De begraafrichting en de richting van de paalreeksen was opvallend gelijk en geen
van de oudere begravingen viel binnen de paalkuilen. We mogen daarom vrijwel aannemen dat hier
vóór de bouw van het romaanse kerkje uit de 11 e eeuw al een christelijk heiligdom bestond. Gaan we
ervan uit dat een houten gebouw zo'n vijftig jaar meegaat, dan zouden we het eerste houten kerkje
ergens in de 10 e eeuw mogen denken.‟ 220
Tijdens de opgravingen in 1983 zijn ten zuiden van de kerk te Bergeijk resten waargenomen van
diepe grachten uit de 11 e en 12 e eeuw. „Waarschijnlijk omsloten deze grachten een terrein waarop
een centrum van lokale machthebbers lag of een hof van een abdij. Wellicht lag de kerk zelf ook op
een omgracht terrein. Uit historische bronnen is bekend dat de kerk van Bergeijk voor de helft in bezit
was van de abdij van St.-Jacob te Luik. De andere helft was in handen van het geslacht Van Eyck.
Wellicht was de kerk oorspronkelijk eigendom van de bisschop van Luik. De opgravingen te Bergeijk,
hoe beperkt ook, bieden verrassend nieuwe inzichten in het ontstaan van de Kempense dorpen. 221
De huidige laatmiddeleeuwse kerk is een gotische kruiskerk met driebeukig schip, dwarspand, koor
en vrijstaand houten klokkenhuis uit 1669. Het koor is opgetrokken van baksteen, met lagen tufsteen,
in het begin van de 15e eeuw. Dwarspand en schip uit het begin van de 16e eeuw, de gevels van het
dwarspand met rijk gedetailleerde steunberen en door beeldnissen en pinakels versierde toppen. Het
schip is pseudobasilicaal en wordt verlicht door dakkapellen om de andere travee, elk met een
trapgeveltje. De kerk had ook een toren, waarin een in 1367 door Jacobus van Helmond gegoten klok
gehangen werd. Van die klok wordt vermoed dat hij gegoten is „zeer waarschijnlijk bij het aanbrengen
van een nieuwe kapconstructie van de kerk.‟ De toren stortte in 1650 in en verwoestte de eerste twee
traveeën van het schip van de kerk. In 1669 is er los van de kerk een nog bestaand klok- of luihuis
gebouwd, waarin nog altijd de klok uit 1367 hangt. 222
Afbeelding: RK Kerk St. Petrus Banden 223
220 Biemans, 1983.
221 Biemans, e.a., 1984, 43.
222 Vangheluwe e.a., 2009, 241.
223 Brabant collectie, Universiteit van Tilbug
141

De kerk werd in 1888-1893 gerestaureerd door C. Franssen, die ook de twee westelijke traveeën
herbouwde. Inwendig zuilen met zeer eenvoudige kapitelen, houten tongewelven met steekkappen,
ribgewelven in het koor. Tijdens een restauratie in 1975-'77 zijn de neogotische pinakels van de
transeptgevels verwijderd, maar heeft men die van de westgevel gehandhaafd. De spitsboogvensters
van de sacristie maakten plaats voor rondboogvensters. Schip en transept hebben een houten
tongewelf uit de eerste helft van de 16 e eeuw. Het oorspronkelijke stenen gewelf in het koor werd in
1888-'93 herbouwd. De kerk bevat onder meer een Johannesbeeld, toegeschreven aan meester Arnt
van Zwolle (15de eeuw), een Luciabeeld, toegeschreven aan de Meester van de heiligenbeelden van
Leende (15de eeuw), twee barokke biechtstoelen (18de eeuw) en een communiebank (18de
eeuw). 224
De kerk heeft leeggestaan van 1965-1994. In de jaren '70 van de 20e eeuw werd de oude kerk tot
rijksmonument verklaard en gerestaureerd. Ze werd aanvankelijk slechts voor bijzondere diensten
gebruikt, maar is nu weer in gebruik als parochiekerk. De kerk is een beschermd rijksmonument:
Mon. nr. 9258. CHW. nr. KL010-000138.
1.26.1.004 Middeleeuwse parochiekerk van Luijksgestel
In Luijksgestel bezat de pastoor van Bergeijk de patronaatsrechten. De Martinuskerk had daar de
rang van quarta capella. De Sint Martinuskerk van Luijksgestel was een dochterkerk van de Sint-
Petrus van Bergeijk. Luijksgestel is vóór 1400 of vóór 1520 afgescheiden van Bergeijk en verheven
tot parochie. Luijksgestel bezat niet ver van de kerk een losse kapel.
De oudste kerk was een middeleeuws houten gebouw. Sporen ervan kwamen aan het licht bij
archeologisch onderzoek aan de oostzijde van de toren door de Rijksdienst voor Oudheidkundig
Bodemonderzoek in 1958 onder leiding van dr. P .Glazema en R. Woudstra. 225 Daarbij kwamen de
paalgaten aan het licht van een middeleeuwse houten kerk. . Het houten kerkje was driebeukig, met
rechthoekig afgesloten koor. Die driebeukigheid is merkwaardig omdat de eerste stenen kerk van
Bergeijk niet meer was dan een eenbeukige zaalkerk met koor.
Klaarblijkelijk is daarna pas in de vijftiende eeuw de eerste stenen kerk gebouwd, samen met de toren
in een en dezelfde bouwcampagne. De gothische kerk was bijna twee maal zo lang als haar houten
voorgangster. We kennen die kerk uit enerzijds de tekening van Hendrik Verhees en anderzijds uit de
hiervoor genoemde opgraving. De toren van vier geledingen heeft haakse steunberen, is versierd met
blindnissen, voorzien van een uitgemetselde traptoren en een gedrukte, tentdakvormige spits. 226 De
gothische kerk is in 1840 afgebrand en in 1842 gesloopt, de toren bleef staan. De toren is een
Beschermd rijksmonument: Mon. nr. 26322, CHW. nr. KL066-000207, Kerkstraat 100 Luijksgestel.
In 1843 kwam, deels op de grondslagen van de oude kerk, een nieuwe kerk in waterstaatsstijl gereed.
Deze is in 1958 gesloopt. Op korte afstand van de oude toren is de moderne R.K. Kerk van St.
Martinus gebouwd. Zie daarvoor: 1.26.1.009.
224 Kolman e.a., 1997, 68.
225 Onderzoek waaraan onder meer aandacht is besteed door Theuws in zijn artikel over de "Oerparochie in de Kempen”:
Theuws, 1981.
226 Kolman e.a. ,1997, 70.
142

Afbeelding: R.K. Kerk Luijksgestel 227
1.26.1.005 Protestantse kerk, Domineestraat 10 (was Hof 54) te Bergeijk
Van 1648 tot 1798 gebruikte de protestantse gemeente de kerk van Bergeijk, of wat daarvan nog
bruikbaar was na de instorting van de toren. Na de teruggave van de kerk moest ze zich enige tijd
behelpen. In 1809 kregen ze toestemming om een eigen kerk te bouwen, die in 1812 gereed was. 228
De architect van het kerkje was de Bergeijkenaar Pieter Willems. De kerk is herbouwd in 1857. Het is
een eenvoudig bakstenen gebouw, in plattegrond een langwerpig achtkant, met vlakke steunberen,
spitsboogvensters en dakruiter. 17e eeuwse eiken kansel, orgel uit omstreeks 1800. De Hervormde
Nederlandse Kerk gesitueerd op nummer 56 en niet op nr. 54. De voormalige pastorie was gelegen
op Hof 54. Kennelijk zijn hier de huisnummers veranderd! Beschermd Rijksmonument: Mon. nr. 9259,
CHW. nr. KL010-000140. [CHW NBr: verkeerd gelocaliseerd]
Afbeelding: NH Kerk in Bergeijk rond 1940
(www.pbase.com/pijkkuiperi)
227 Brabant Collectie, Universiteit van Tilburg
228 Vangheluwe e.a., 2009, 276.
143

1.26.1.006 R.K. kerk te Westerhoven
In 1821-1822 wordt in Westerhoven een nieuwe kerk gebouwd met een naar het oosten gericht
priesterkoor. Als bouwmateriaal gebruikt men de stenen van de middeleeuwse kerk. De toren is
afgebouwd met sloopmateriaal van de schuurkerk. De kerk lag oorspronkelijk voor de pastorie;
tegenwoordig te vinden onder een deel van het oude kerkhof. Na de bouw van de nieuwe kerk in
1885 werd deze kerk gesloopt.
1.26.1.007 St. Servatiuskerk, Dorpsstraat 22 Westerhoven
De huidige St. Servatiuskerk werd in 1885-1886 in neo-gotische stijl gebouwd naar ontwerp van H.J.
van Tulder. In 1903 werd de kerk aan de achterzijde uitgebreid met een bergruimte, die beide
sacristiëen verbindt. In 1919 werd het transept gebouwd. De polychrome decoraties van muren en
gewelven verdwenen in 1957 onder een grijs-witte verflaag. De kerk staat niet op de plaats van de
oude kerk uit 1822, zoals eerst de bedoeling was, maar bij de pastorie. Inzegening op 21 januari 1886
door A. Godschalk, bisschop van ‟s Hertogenbosch. In 1918-1919 verbouwing onder architectuur van
C.G. Elbers. 229
De driebeukige basilicale kruiskerk heeft een westtoren, een dakruiter en een driezijdig gesloten
absis. Achter de torentravee telt het schip vijf traveeën en het transept twee. De gevels zijn
opgetrokken uit machinale rode baksteen, met siermetselwerkbanden onder de gootlijst. Cordonlijsten
en afzaten zijn uitgevoerd in hardsteen, de tracering in zandsteen. Op het zadeldak van het
middenschip, de lessenaardaken van de zijbeuken en op de spitsen liggen leien in maasdekking. De
gevels worden geleed door steunberen met versnijdingen en afzaat. Bij de toren met vierkante basis
en de afsluiting van de zijbeuken zijn deze overhoeks geplaatst en hebben een pinakel als bekroning.
In de zijbeuken en in de afsluiting bevinden zich spitsboogramen met tracering. In de afsluitingen
bevindt zich hier boven een driepasraam. In de lichtbeuken zijn driepasramen geplaatst met een
driehoekige afgeronde bakstenen omlijsting. Het transept is voorzien van tripletramen, de absis van
spitsboogvensters. Op de nok van het dak bevindt zich een zeshoekige dakruiter met opengewerkt
deel waarin driepassen en een naaldspits met kruis.
Het inwendige wordt verdeeld door bundelpijlers met spitsbogen als scheibogen. Het schip en de
zijbeuken zijn voorzien van kruisribgewelven met gewelfschotels. De ramen van de lichtbeuk zijn
binnen voorzien van blind metselwerk dat doorloopt als een spitsboograam. De glas-in-loodramen in
het priesterkoor zijn in 1913 geplaatst door de Gebrs. van Rooyen uit Roermond, met onder meer de
doop van Christus in de Jordaan. In de zijbeuken vindt men twee gebrandschilderde ramen uit 1925,
met St. Servatius en St. Franciscus.
Het hoogaltaar uit 1886 is van de hand van Ferdinand Smeets. J.A. Oor voegde hier in 1894 twee
engelen aan toe. De beide zijaltaren, gewijd aan Maria en Joseph, werden in 1897 geleverd door het
atelier van J.A. Oor en Zn. uit Roermond. Het St. Jozefbeeld werd in 1886 vervaardigd door Van
Bokhoven. De altaren en andere beelden werden gepolychromeerd door Jos Lommen. Er zijn diverse
houten beelden van J. Custers uit 1898 en beelden van carton pierre uit 1897 en 1901 van Jean
Geelen uit Roermond. De Neo-gotische houten biechtstoel werd in 1894 gesneden door Emile Wülms
uit Maaseyck. De koortribune is van hout en voorzien van een Mariabeeld. De altaren hebben zowel
Neo-gotische als Neo-romaanse stijlkenmerken.
De toren heeft vier geledingen, van elkaar gescheiden door natuursteen lijsten. De hoofdingang aan
de voorzijde bezit vleugeldeuren met sierbeslag. De deur wordt omlijst door een spitsboog met
natuursteen blokken en heeft boven de latei een spitsboograam met driepastracering. Aan
weerskanten van de deur bevinden zich blinde spitsboognissen. In de toren hangen twee oude
klokken die in 1943 gevorderd en in oktober 1944 naar Duitsland gebracht zijn. Ze werden in 1945
teruggevonden bij een metaalbedrijf te Lünen bij Dortmund. 230 De opschriften luiden:
229 Vangheluwe e.a. 2009, foto‟s p. 42, 52, 147, 150; Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant : gemeente
Westerhoven (‟s-Hertogenbosch 1984), foto‟s 7-8; Van Hulsel, 1998, foto p. 34.
230 Vangheluwe e.a. 2009.
144

1442 Servaes is mijn naam, mijn geluyt zij Gode bequaem. Jan Zeelstman maekte mij
MCCCCXLII. Doorsnede 118 cm.
1556 Michiel ben ic van Peeter van den Ghein ghegoten MCCCCCLVI. Doorsnede 68 cm,
gewicht ca. 215 kg.
De beelden van St. Petrus en St. Paulus in de torennissen dateren uit 1910. In de tweede geleding
bevindt zich een spitsboograam en aan de zijden twee blinde nissen, alle met tracering. De breedte
van het schip wordt voor de toren vervolgens verlaten via twee luchtbogen met pinakels. De toren rijst
vervolgens op uit het dak. De derde geleding is blind, in de vierde bevindt zich aan alle zijden een
galmgat. Boven de baksteen sierlijst verheft zich de ingesnoerde naaldspits met kruis. In de zijden
van de toren bevinden zich de zij-ingangen in diepe spitsboogportieken, in de tweede geleding een
blinde nis met drie kleine ramen en in de derde geleding een spitsboograam.
De kerk is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking
van de ontwikkeling van het katholicisme in het zuiden en is tevens van belang als voorbeeld van de
typologische ontwikkeling van de dorpskerk in de negentiende eeuw. Het heeft architectuurhistorisch
belang door de stijl en de detaillering die een afspiegeling vormt van de wijze waarop men op het
platteland actuele stijlen overnam ter verhoging van representativiteit en karakter. Het is tevens van
belang vanwege het gave interieur. Het heeft ensemblewaarden vanwege de bijzondere situering,
verbonden met de ontwikkeling van het kerkdorp. Het is gaaf bewaard gebleven. Beschermd
Rijksmonument: Mon. nr. 517910. CHW. nr. KL124-000468.
1.26.1.008 St. Petruskerk, Loo 81, Bergeijk
De Sint Petrusparochie van Loo te Bergeijk is
ontstaan uit de schuurkerk die er in 1790
gebouwd werd. Die schuurkerk werd in 1849 het
centrum van een nieuwe parochie. Die kreeg in
1862 een echte kerk. De St. Petruskerk op het
Loo is tussen 1862 en 1863 gebouwd in Neogotische
stijl naar ontwerp van architect K.
Weber. Op 19 september 1864 werd zij gewijd.
De kerk werd gerestaureerd en toen van een
toren voorzien in 1896. Architect C. Franssen
handhaafde de Neo-gotische stijl.
Afbeelding: St. Petruskerk 231
De driebeukige hallenkerk telt achter de toren
op vierkante basis vier traveeën en een
231 Brabant collectie, Universiteit van Tilbug
145

vijf/achtste gesloten koor met identiek gesloten hoge zijkapellen, de nevenkoren. Het koor is smaller
en lager dan het schip. Hier achter bevinden zich de rechthoekige sacristie en bijsacristie onder
schilddak met leien in Maasdekking. Deze worden verlicht door drielichtsvensters, verbonden door
een cordonlijst als dorpel. Rechts van de toren staat een zijkapel, links een vijfhoekige traptoren. Het
zadeldak van het schip, de torenspits en overige daken zijn gedekt met leien in maasdekking. De
gevels zijn opgetrokken uit handvorm en machinale baksteen. De geleding geschiedt door rechte en
overhoekse steunberen met versnijding en afzaat. De raamtraceringen in de spitsboogvensters zijn
van mergel. In de vensters bevindt zich deels figuratief glas-in-lood. De zijkapellen naast het koor
hebben blinde spitsboogramen. Het eenvoudige interieur is gewit en heeft stucgewelven, rustend op
kruisvormige pijlers met spitsbogige scheibogen. De pijlers bezitten vier kolonnetten met
knopkapitelen. Het koor heeft een hoger opgetrokken stergewelf na een smalle koortravee met
kruisgewelf. Twee heiligenbeelden dateren uit ca. 1860-1870. De gepolychromeerd houten beelden
van het Heilig Hart van Jezus en van Maria zijn in 1891 geleverd door J. Thissen.
De toren bestaat uit vier geledingen, gescheiden door natuursteen cordonlijsten. In de eerste bevindt
zich het hoofdportaal onder een spitsboog met zadeldakvormige afsluiting en kruisbloem. De
vleugeldeuren hebben ijzeren sierbeslag. Het portaal bezit zuiltjes met bewerkte kapitelen. Boven de
deuren een raam met vierpastracering. Naast de ingang is er een gevelsteen: "Prim. lap. pos. J. v.
Krieken past. 1-5-1896". In de tweede geleding bevindt zich een groot spitsboograam met tracering.
In de zijden zijn drie blinde spitsboognissen gemetseld. De derde geleding wordt beëindigd door een
keperboogfries. Hier onder zijn drie door zuiltjes gekoppelde spitsboognissen geplaatst met daarin
smalle spitsboogramen. De vierde geleding verjongt zich en heeft een bakstenen balustrade. In elke
torenzijde bevinden zich twee spitsbogige galmgaten met daar boven het uurwerk. Op de hoge
achtzijdige torenspits staat een sierkruis. In de spits bevinden zich kleine dakramen onder zadeldak.
In het dak van het schip en het koor bevinden zich ook dakkapellen onder zadeldak, met luik en
driepasdecoratie. Op de nok van het koor staat een bol met sierkruis.
De kerk is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorische waarde als voorbeeld van een
geestelijke ontwikkeling, namelijk de ontwikkeling van het katholicisme en de vorming van kerkelijke
centra op het platteland. Het typeert bovendien twee eeuwen ontwikkeling van het Brabantse
kerkdorp. Architectuurhistorisch is het waardevol vanwege de gekozen stijl en voor het werk van de
architect Weber, waarin het een zeldzaam voorbeeld is van zijn vroege fase. De toren van architect
vormt een waardevolle aanvulling. De bijzondere betekenis van het geheel is ook gelegen in de
situering, die samenhangt met de ontwikkeling van de streek. Het is gaaf bewaard gebleven.
Beschermd rijksmonument: Mon. nr. 517901. CHW. nr. KL010-000155.
1.26.1.009 R.K. St. Martinuskerk, Kerkstraat 98, Luijkgestel
De in 1842 gebouwde kerk (zie 1.26.1.004) maakte op haar beurt in 1958 plaats voor de huidige kerk
van architect Nijsten, die wat terzijde staat. Die kerk bezit een houten kruisbeeld en een
kruisigingsgroep (beide laat-15de-eeuws), twee heiligenbeeldjes van Johannes de Doper en
Elisabeth (16de eeuw), een Piëta (16de eeuw) en een kroonluchter uit 1722. 232 De beelden worden
ook omschreven als : een houten kruisbeeld uit omstreeks 1500, met een Johannes en Maria uit de
15 e eeuw; een 17 e eeuwse Pieta; een grote 18 e eeuwse groep van St. Maarten te paard met
bedelaar; een 17 e eeuwse Madonna, 16 e eeuwse Johannes de Doper en voorts een beeld van St.
Elisabeth (16 e eeuw?). Beschermd Rijksmonument: Monument nr. 530925, CHW. nr.KL066-000209
1.26.1.010 H. Gerardus Majellakerk met parochie, Weebosch 73, 75 Weebosch
De H. Gerardus Majellakerk met aangebouwde pastorie werd in 1907 gebouwd in het kerkdorp De
Weebosch in neo-romaanse stijl naar ontwerp van architect Jan Stuyt. Hij paste neoromaanse
elementen toe. Achter de kerk liggen een processiepark met kapel en een Lourdesgrot uit 1949. 233
De basilicale kerk heeft een dubbel torenfront en achter het vier traveeën tellende schip een halfronde
absis. Voor het torenfront staat een open, deels houten ingangsportiek onder zadeldak. De sacristie is
om de absis heengebouwd en heeft een plat dak. Op het zadeldak van het schip, de lessenaarsdaken
232 Kolman e.a., 1997, 70.
233 Kolman e.a., 1997, 69.
146

van de zijbeuken en op het dak van het portiek liggen leien in Maasdekking. Oorspronkelijk bestond
de dakbedekking uit rode pannen. De gootlijsten rusten op sierklosjes. De beide biechtstoelen zijn
uitgebouwd en hebben een plat dak. De gevels zijn opgetrokken in machinale baksteen. Rond de
vensterbogen en bij de absis is enig siermetselwerk toegepast. Het ingangsportiek heeft een
bakstenen borstwering met bewerkte houten zuiltjes die een rondboogvormige doorgang naar de
vleugeldeuren vrijlaten. Het omgevende houtwerk heeft een kartelrand en een reeks rondboognissen.
In de topgevel hierboven bevinden zich een rondboog-tripletraam en een tegeltableau in vierpasvorm
met daarin een afbeelding van Gerardus Majella. Aan weerszijden hiervan een klein rond tegeltableau
met "A/D" en " 1907". In de zijbeuken heeft elke travee één rondboograam, in de lichtbeuk bevinden
zich in elke travee drie rondboogramen. Het interieur wordt verdeeld door scheibogen van gele
baksteen op pijlers. Het middenschip heeft een houten bekapping met makelaar, steekschoren en
trekbalk. De zijbeuken hebben een vlakke houten zoldering. De vloer is in een geometrisch patroon
kleurrijk betegeld. De koortribune is uitgevoerd in hout. Het merendeel van de vensters heeft
geometrisch glas-in-lood. In het koor zijn drie figuratieve vensters, Fides, Charitas en Spes
voorstellend; deze ramen zijn in 1915 ontworpen door Jan Oosterman. In de Gerardus-kapel
bevinden zich ramen met voorstellingen uit het leven van de heilige Gerardus.
De beide torens hebben een vierkante basis en een eenvoudige opbouw. Links is een gekoppeld
rondboograam in een nis met deelzuiltje, daar bevindt zich de Sint Gerarduskapel. Vervolgens een
ingewerkt sierrandje en twee rondboog- en spleetvensters. Tenslotte volgen de gekoppelde
rondboogvormige galmgaten met deelzuil. Op het tentdak staat een sierkruis. De toren rechts heeft
op de begane grond een venster met kepervormig siermetselwerk en in plaats van het tweede
spleetvenster een uurwerk van tegelwerk. Verder komen beide torens overeen.
Inventaris: de biechtstoelen zijn afgesloten door houten panelen met tripletramen en snijwerk. Bij de
triomfboog is er een eerste steen: "1ste steen P.L.P. A.A.J Karthon 10 juni MCMVII". Tot de inventaris
behoren verder o.m. een wit gipsen preekstoel met ronde kuip en reliëf met Christus en teksten,
ontworpen door J. Custers (1910). Er zijn een wit stenen hoogaltaar en een wit stenen Gerardusaltaar
met reliëfs. Het hoogaltaar werd geleverd door J. Custers in 1915. In het schip hangen aan de muur
tien ingelijste grote doeken met scènes uit het leven van Gerardus Majella. Deze schilderijen dateren
uit 1922 en zijn geschilderd door Albert Windhausen te Roermond. Voorts tegen de noordzijde - in het
verlengde van de zijbeuk van de kerk- een lage platgedekte uitbouw, tegen de zuidzijde van de kerk
een aangebouwde twee bouwlagen tellende pastorie onder schilddak en een twee lagen tellende
aanbouw met plat dak (het woongedeelte voor de huishoudster van de pastoor), twee platgedekte
eenlaagse bouwvolumes, een binnenplaatsje en een bakstenen muur met ezelsrug.
De H. Gerardus Majellakerk (1907) met aangebouwde pastorie en aanbouwen, binnenplaatsje en
bakstenen muur met ezelsrug te Weebosch is van algemeen belang want - vertegenwoordigt
cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het rooms-katholicisme in
het zuiden van Nederland; - heeft belang als voorbeeld van de typologische vernieuwing van de
dorpskerk; - bezit architectuurhistorisch belang door de stijl en de detaillering; - is van kunsthistorisch
belang door de interieuronderdelen; - is van belang als voorbeeld van de wijze waarop Jan Stuyt kort
na 1900 een vernieuwing van de kerkenbouw trachtte te bewerkstelligen; - beschikt over
ensemblewaarden vanwege de bijzondere situering, verbonden met de ontwikkeling van het
agrarische kerkdorp; - is van belang vanwege de architectuurhistorische en typologische
zeldzaamheid, en als bedevaartkerk. Beschermd monument: Mon. nr. 517916. CHW. nr. KL010-
000172.
1.26.1.011 Kerk op de Elsenhof te Bergeijk
Na de Tweede Wereldoorlog werd er op de Elsenhof een nieuwe kerk gebouwd. Toen het aantal
kerkgangers verminderde heeft men de Hofkerk weer als parochiekerk in gebruik genomen en is de
nieuwe kerk op de Elsenhof, op de toren na, gesloopt. Ongeveer tegelijkertijd of iets later is er in de
buurt van die kerk een nieuwe begraafplaats aangelegd.
147

26.2 Begraafplaats 234
1.26.2.001 Middeleeuws kerkhof Westerhoven
Kerkhof van de middeleeuwse parochiekerk van Westerhoven. De pastoor van Bergeijk bezat ook het
patronaatsrecht over de Sint-Servatius-parochie van Westerhoven, waar de kerk de rang van quarta
capella had. Deze parochie lijkt in 1444 van Bergeijk afgesplitst te zijn. Het oude kerkhof, dat tot 1825
in gebruik bleef, ligt in de akker van Westerhoven. Dit is tevens de plek van de oudste kerk en
daarmee centrum van de oudste bewoning. Tegenwoordig ligt het terrein ten noorden van de
sportvelden, aan de zuidkant van de nieuwe provinciale weg, op een bult. Bij het afgraven van de bult
om het sportterrein te egaliseren, zijn botten tevoorschijn gekomen. 235 Op tekening van Hendrik
Verhees uit 1789 staat de kerk afgebeeld als een ruïne. Op de topografische kaart van 1898 is de
situering herkenbaar als bult. 236
1.26.2.002 Middeleeuws kerkhof van Bergeijk
Kerkhof van de middeleeuwse parochiekerk van H. Petrus aan ‟t Hof 3 te Bergeijk. Het kerkhof lag bij de
kerk aan de kant van De Plaatse. De huidige naam het Hof van het centrum van Bergeijk is synoniem van
de naam de Kerkhof. 237 Het kerkhof is gesloten voor begraven 1950-1960, toen de kerk niet meer werd
gebruikt.Oorspronkelijk aan de noordzijde (marktplein) gelegen; later werd toegevoegd de zuidwest zijde
(waar ook de school stond0 en uiteindelijk ook het zuid-oost gedeelte, waardoor de huidige zuidzijde van
het kerkhof ontstond. Het kerkhof heeft een historisch notabelen gedeelte met de graven van o.a. Meester
Panken en de artsen Raupp.
1.26.2.003 Tweede parochiekerkhof St. Servatius Westerhoven
Oude R.K. begraafplaats St. Servatius gelegen aan de Dorpstraat bij nr. 22.
Tegenover de huidige kerk, aan de overkant van de Dorpsstraat, ligt het tweede parochiekerkhof St.
Servatius. Het is een klein vierkant hofje met veel groen en nog een restant aan graftekens. Er wordt
duidelijk niet meer begraven. In 17 maart 1825 vond de eerste begraving op kerkhof bij de nieuwe
kerk van 1822 plaats. Al in 1822 is rond een gedeelte van het terrein een gracht of visvijver
aangelegd en deels een doornheg. Met de grond uit de gracht is het terrein opgehoogd. Later vindt
uitbreiding plaats. Inwijding kerkhof en kruisbeeld op 6 oktober 1888. Er is begraven tot ca.1965
hetgeen ook af te lezen is aan de nog aanwezige graftekens, waarvan over het algemeen de
(goedkopere) cementbetonnen graftekens al zijn verdwenen en de (duurdere en duurzamere)
graftekens en graftombes van Belgisch hardsteen nog aanwezig zijn. Oude niet onderhouden graven
zijn in 1986 geruimd; van 302 naar 100 graven. Oudste graf is van pastoor Joannis Marinus van de
Westelaken, overleden op 4 december 1889.
Beelden rondom kerkhof dateren van 1902. De begraafplaats is deels ommuurd en deels met een
heg omgeven. Plaatsing ijzeren hek in Jugendstil en bouw lijkenhuisje in 1907. 238 Op het eind van de
begraafplaats staat een eenvoudig Calvariekruis met corpus. Daarvoor liggen de pastoors in drie
graftombes begraven. Daarachter staan op vijf platen die personen aangegeven, die op de
begraafplaats zijn begraven en wiens graven zijn geruimd,
een veredelde knekelput. Het oudste jaartal dateert van 1894,
hetgeen er op duidt dat dit kerkhof in gebruik is genomen na
de bouw van de laatste Servatiuskerk.
CHW. nr. KL124-000466
Afbeelding:: Begraafplaats Servatiushof
234 Onderstaande informatie is deels verschaft door Atelier Terre Aarde (vereniging voor funeraire cultuur)
235 Roelofs e.a., 1986.
236 Strijbos, 1991; Strijbos, 1993.
237 Vangheluwe e.a., 2009, 263.
238 Van Hulsel, 1998.
148

1.26.2.004 Derde parochiekerkhof Servatiushof, Westerhoven
Tegenwoordige kerkhof, nieuwe begraafplaats St. Servatius, aan de Kerkbochten voor de pastorie is
in maart 1965 in gebruik genomen. 239 Toen is het eigendomsrecht van de begraafplaats aan de
Dorpstraat overgegaan naar de toenmalige gemeente Westerhoven, thans de huidige gemeente
Bergeijk. Een eenvoudig hek rechtsachter is de toegang naar de begraafplaats, die helemaal
omgeven is door loofbomen. De begraafplaats bestaat uit drie delen: aan weerszijden van twee
grafvelden ligt centraal tussen naald- en loofbomen en strak geschoren hagen de in kruisvorm
aangelegde absouteplaats, die uitkijkt op een groot houten Calvariekruis (zonder corpus) op een
kleine verhoging. De uniforme grafkruizen staan strak op rij op een betonnen richel met daarvoor een
50cm breed stukje grond voor beplanting. De oudere grafkruizen zijn van Belgisch hardsteen, de rest
is van zwartglimmend graniet. Er zijn tot nu toe maar twee afwijkende graftekens geplaatst, één van
hout en één van glas.
De wens tot een persoonlijk accent heeft zich op veel kruizen geuit door het aanbrengen van een
fotootje van de overledene. Direct rechts van de ingangspoort is een urnenveld aangebracht met één
gevuld urnengraf. Achteraan op de begraafplaats, naast een huisje voor gereedschap, is een rijtje
kindergraven.
1.26.2.005 Nederlands Hervormde begraafplaats Bergeijk
Gelegen aan de Bucht 11 in Bergeijk.
Aan de Bucht 11, aan de noordoostelijke rand van Bergeijk, ligt de kleine protestantse begraafplaats
uit 1863. Op een rechthoekige oppervlakte van ca. 20 are, omzoomd door heggen / struiken / bomen,
is het een oase van rust en bezinning, een grasveld met ca. 80 graftekens, variërend in grootte,
materiaalsoort en vormgeving.
Op het veld aan de noordzijde, links van het middenpad bij binnenkomst, afgebakend met lage stenen
paaltjes, bevinden zich een aantal oude graftekens van Belgisch hardsteen, waaronder tomben,
obelisken en stèles. Zeven van deze graftekens zijn omgeven door een hekwerk. Aan de kop van het
middenpad bevindt zich een monument in de vorm van een zetel, uitgevoerd in baksteen. De
graftekens aan de zuidzijde, rechts van het middenpad, variëren van oud naar modern en van
hardsteen naar graniet. Rechts vooraan bevindt zich een klein gedeelte, dat vanaf het begin de
bestemming algemene begraafplaats kreeg; er bevinden zich twee graftekens.
Alle graven op de begraafplaats zijn naar oudchristelijk gebruik georiënteerd, d.w.z. gericht op het
oosten. Opvallend zijn ook nog een viertal volgroeide bomen, drie beuken en een eik.
De begraafplaats geeft een aardig beeld van protestants begraven in een voornamelijk katholieke
omgeving. Uiteraard moet er rekening mee gehouden worden dat de graftekens van de armen,
gemaakt uit niet duurzaam materiaal zoals hout, zijn verdwenen.
Het meest opvallende aspect is de oriëntatie van de graven. Bij het Laatste Oordeel wordt de
wederkomst van Christus verwacht vanuit het oosten, daarom werden bij christenen de doden zo
gelegd dat ze Hem bij zijn komst onmiddellijk zouden kunnen zien.
Er zijn protestantse begraafplaatsen waar het grafteken enkel bestaat uit een paaltje met een
nummer. En al is dat hier niet het geval, toch zijn er wel degelijk protestantse kenmerken aan te
wijzen. Voor de protestant ligt het lot van de mens geheel in handen van God. Het oordeel dat de ziel
na de dood ondergaat is definitief. Je druk maken over het zielenheil van de dode is nutteloos.
Daarom is een protestantse begraafplaats over het algemeen sober, het is slechts een wachtkamer
voor de Jongste Dag. Dat is hier terug te vinden in het gebruik, dat vooral op het eind van de 19e en
begin van de 20e eeuw op protestantse begraafplaatsen voorkwam: een hekwerk om het graf als
symbool van bovengenoemde „wachtkamer‟. Daarentegen zijn katholieke graven veel „opener‟ en
toegankelijker, omdat men door gebed en grafbezoek nog iets kan doen voor het zieleheil van de
overledene.
Een ander opvallend aspect van deze begraafplaats is de assimilatie, de aanpassing aan heersende
gebruiken, in dit geval katholieke gebruiken. We vinden op deze protestantse begraafplaats enkele
typische voorbeelden van de katholieke begraafcultuur. Op een viertal graven is een kruis afgebeeld
en op een kindergrafje komt een engelenkopje voor. En op Allerzielen, 2 november, komt men zelfs
een bloemetje brengen op een aantal graven.
239 Vangheluwe e.a. 2009, foto‟s p. 42, 52.
149

Omdat vanwege de kleine groep protestanten het niet noodzakelijk was tot ruiming en hergebruik van
de grafplaatsen over te gaan, zijn de graven en graftekens van ca. 1880 tot nu bewaard gebleven.
Daarmee geeft deze begraafplaats in zijn totaliteit een aardig beeld van de begraafgeschiedenis van
genoemde periode. Cultuurhistorisch interessant is vooral het noordelijk grafveld met (zeven)
hekwerken, obelisken, tombes en stèles. De verdere ontwikkeling qua vormgeving en
materiaalgebruik is goed te volgen op het zuidelijke gedeelte, tot en met de hedendaags
vormgegeven granieten stèles. Speciale aandacht verdient de „Zetel van Barentsen‟, vanwege zijn
unieke karakter, maar vooral ook door het bijbehorende „verhaal‟.
Graven op bovengenoemde kerkhof
Voornamelijk op het noordelijk grafveld liggen een aantal notabelen die a.h.w. vorm gegeven hebben
aan het dorp Bergeijk. Vooral de familie van Galen heeft in het verleden het beeld van Bergeijk
bepaald. Van 1807 tot 1897 oefende zij het notarisambt uit, te beginnen met Antonie van Galen, die
na de Franse tijd als burgemeester (1815-1832) de belangrijkste man van Bergeijk was. De familie ligt
ook aan de oorsprong van weverij De Ploeg. Door middel van een fundatie, niet ongebruikelijk in
protestantse kringen, werd er na hun dood een stichting opgericht, die aanvankelijk een vegetarisch
rust-en herstellingsoord en later weverij De Ploeg stichtte. Op 26 mei 1936 werd overigens de Van
Galenstichting overgedragen aan de Nederlands Hervormde Gemeente in Bergeijk, waarbij ook
notarieel werd vastgelegd dat de kerk de altijddurende zorg voor en onderhoud van de graven van de
familie van Galen op zich nam. Ook aangetrouwde leden van de familie van Galen, zoals ds. Sperna
Weiland liggen hier begraven. P.A.Barentsen (1876-1939) was van 1903-1916 als huisarts werkzaam
in Bergeijk, geliefd bij het „gewone volk‟, maar weggepest door de elite. Na zijn dood werd hij op zijn
wens hier begraven. Met dubbeltjes en kwartjes werd een monument voor hem bij elkaar gespaard en
opgericht: in baksteen is een grote stoel uitgebeeld, omdat hij „een stoel in de hemel‟ had verdiend.
- Cornelis Bakker (1856-1891), arts in Bergeijk van 1888-1891, had aan een Noordpoolexpeditie
deelgenomen. Ds. Jacobus Anspach (1830-1908), predikant van 1900-1906 in Bergeijk, genoot enige
bekendheid als auteur van genealogische studies.
1.26.2.006 Kerkhof Loo Bergeijk
Kerkhof van de H. Petrus aan „t Loo 79 in Bergeijk.
De voorgeschiedenis van de parochie in „t Loo is een beetje ingewikkeld. In 1648 raakten de
katholieken van Bergeijk hun kerk kwijt. Zij bouwden net over de grens van Staats Brabant in
Luijksgestel een schuilkerk, de Heikerk genaamd. Luijksgestel behoorde toen tot het Prinsbisdom
Luik en daar kon wat nu in Bergeijk verboden was. Vanaf 1779 mochten geen missen meer worden
opgedragen in de „Heikerk‟, waarna in 1790 een nieuwe schuurkerk werd gebouwd, nu op het
grondgebied van „t Loo, die de „Tweede Heikerk‟ werd genoemd. Ze werd in 1849 een zelfstandige
parochiekerk en bleef in gebruik tot 1863 toen huidige Sint Petrus Bandenkerk gereedkwam.
De vraag is nu of er bij de (eerste) „Heikerk‟ een kerkhof is geweest. Het zou kunnen, maar
waarschijnlijk is het niet, omdat tijdens de Hervorming - de periode dat de katholieke kerken in bezit
waren van de protestanten (1648-1798 )- de kerkhoven algemene begraafplaatsen waren geworden,
waar iedereen mocht worden begraven. Dus naar alle waarschijnlijkheid bestaat het huidige
parochiekerkhof van Loo vanaf 1849, toen de kerk een zelfstandige parochiekerk werd.
Het parochiekerkhof, een langwerpig rechthoekig veld achter de kerk, wijkt niet af van de gebruikelijke
kerkhoven: eenvoudige en vaak uniforme graftekens. Een middenpad van klinkers leidt naar de
absouteplaats en de Calvarieberg en scheidt de begraafplaats in twee velden. Aan de rechterkant,
het oudste deel, staan voornamelijk grafkruizen op graven die traditioneel oost-west georiënteerd zijn.
Aan de rechterkant staan voornamelijk stèles („glimmertjes‟) op graven die noord-zuid georiënteerd
zijn. Achteraan ligt in ongewijde aarde „misterke‟ Wijnen. De Calvarieberg bestaat uit een heuveltje
met daarop een Calvariegroep: kruis met corpus en beelden van Maria en Johannes.
Op het kerkhof bevinden zich nog her en der grafmonumenten. De grootste concentratie graftekens
bevindt zich aan de linkerkant opzij en achter de kerk, voornamelijk bestaande uit graftombes van
vooraanstaande bewoners van Bergeijk. Er liggen personen begraven die van plaatselijk en/of
150

egionaal belang zijn, waaronder meester Panken (1819-1904) en heren doktoren (Roup). In een
(buiten) hoekje van de kerk staan drie oude gietijzeren grafkruizen.
1.26.2.007 Middeleeuws kerkhof van Luijkgestel
Bij de kerk van de H Martinus gelegen aan de Hasselsestraat bevindt zich van oudsher het
parochiekerkhof. Het kerkhof geeft het beeld weer van een katholieke begraafplaats uit de vijftiger
jaren van de 20 ste eeuw, waarbij voor de graftekens veel gebruik is gemaakt van cementbetonnen
grafkruizen en stèles in een beperkt aantal varianten. Centraal staat een Calvariekruis.
1.26.2.008 Kerkhof Weebosch
Kerhof van de H Gerardus Majellaparochie gelegen aan Weebosch 75 in Bergeijk. Dateert uit 1907.
Pas in 1907 kreeg Weebosch een kerk, ontworpen door Jan Stuyt en gewijd aan de heilige Gerardus
Majella, waarvoor de bouwpastoor een bijzondere voorliefde had. Hij had al in 1904 de
heiligverklaring in Rome meegemaakt. Toen het gezelschap op de terugweg het Heilig Land bezocht
en ook Caïro aandeed, werd de bestuurder van de tram waarin ze reden plotseling onwel en reed de
tram ongecontroleerd verder. Een gebed tot Gerardus Majella zou de tram nog juist op tijd tot
stilstand hebben gebracht.
Het parochiekerkhof is een mix van oud en nieuw: cementbetonnen graftekens uit de vijftiger en
zestiger jaren enerzijds en zwart glimmend granieten stèles vanaf de zeventiger jaren van de 20 ste
eeuw.
1.26.2.009 Middeleeuws kerkhof van Riethoven
RK Begraafplaats St. Willibrordus aan het Dorpsplein 6.
Ondanks een aantal veranderingen heeft de Sint-Willibrorduskerk altijd op dezelfde plaats gestaan.
De kerk is van oorsprong een 15e eeuwse eenbeukige gotische kruiskerk. We mogen er vanuit gaan
dat het parochiekerkhof ook altijd op dezelfde plaats heeft gelegen. Het kerkhof beslaat een
rechthoekig, bijna vierkant stuk grond achter de kerk. Een fraai gietijzeren hek met ingangspoort
bevindt zich links van de kerk.
Achter de Calvarieberg zijn onlangs twee columbaria aangelegd. Daarachter bevindt zich nog een
ongebruikt grasveld. Het beeld van de begraafplaats is de gebruikelijke mix van oudere graftekens
van Belgische hardsteen en cementbeton en moderne zwartglimmende granieten stèles. Er staan
een paar houten graftekens en één grafteken van zink.
Afbeelding: kerkhof van Riethoven met achterin de Calvarieberg (november 2010).
1.26.2.011 Gemeentelijke begraafplaats „Kapelakker‟ Luijksgestel)
151

Achter de Heilig-Kruiskapel bevindt zich de gemeentelijke begraafplaats „Kapelakker‟, Kapellerweg 21
Luijksgestel. Achter de kapel bevindt zich een modern kruisbeeld in brons, dat in 1997 werd
vervaardigd door Toon Slegers. Dit past in de traditie, want vroeger hing er buiten de kapel, onder
een afdakje, een 15e of 16e eeuws houten kruisbeeld, dat nu het interieur van de Sint-Martinus kerk
siert. Ook heeft er een betonnen kruisbeeld gestaan, dat naar de nabijgelegen begraafplaats werd
overgebracht.
1.26.2.012 Kerkhof Elsenhof, Bergeijk
Na de Tweede Wereldoorlog werd er op de Elsenhof een nieuwe kerk gebouwd, die later weer op de toren
na is afgebroken. Ongeveer tegelijkertijd of iets later is er in de buurt van die kerk een nieuwe begraafplaats
aangelegd: Elsenhof 1, Bergeijk. De begraafplaats bestaat uit een rechthoekig veld met een middenpad dat
vanaf de ingangspoort naar het Calvariekruis leidt. Ter vervanging van een houten kruis werd in 2008 een
ijzeren kruis geplaatst, dat was ontstaan in een samenwerking van de Bergeijkse kunstenaar Harry
Verhoeven en Moeskops Staalbouw. Uniformiteit is troef op en rond de begraafplaats, zowel wat betreft de
huizen die buiten de begraafplaats liggen als de graftekens op de begraafplaats. Er is duidelijk lange tijd
een uniform grafkruis voorgeschreven, waar nu weer van afgeweken kan worden. Die afwijking bestaat dan
uit de keuze van een vrij uniform „glimmertje‟! Links van het Calvariekruis ligt een kinderveldje en nog verder
links een urnenveldje, dat is omgeven door een laag hegje. Ongeveer in het midden van de begraafplaats
bevinden zich bezijden het hoofdpad vijf Nederlandse oorlogsgraven.
26.3 Calvarieberg
Een Calvarieberg is een onderdeel van sommige katholieke begraafplaatsen. Het is een kunstmatig
heuveltje waarop meestal een beeldengroep geplaatst is die de kruisiging voorstelt.
1.26.3.001 Calvarieberg op tweede parochiekerkhof St. Servatius Westerhoven.
Calvariekruis op het tweede parochiekerkhof St. Servatius te Westerhoven (1.26.2.003).
1.26.3.002 Calvarieberg op derde parochiekerkhof Servatiushof, Westerhoven.
Groot houten Calvariekruis (zonder corpus) op een kleine verhoging, op het derde parochiekerkhof
Servatiushof te Westerhoven (1.26.2.004).
1.26.3.003 Calvarieberg op kerkhof Loo Bergeijk.
De Calvarieberg bestaat uit een heuveltje met daarop een Calvariegroep: kruis met corpus en
beelden van Maria en Johannes. Op het Kerkhof van Loo te Bergeijk (1.26.2.006).
1.26.3.004 Calvarieberg op middeleeuws kerkhof van Luijkgestel.
Centraal staat er een Calvariekruis op het middeleeuws kerkhof van Luijkgestel (1.26.2.007).
1.26.3.005 Calvarieberg op kerkhof Weebosch.
Een eenvoudig kruis zonder corpus staat op een met stenen verhoogd heuveltje of Calvariebergje op
het kerkhof van Weebosch (1.26.2.008).
1.26.3.006 Calvarieberg op middeleeuws kerkhof van Riethoven.
Op het middeleeuwse kerkhof van Riethoven (1.26.2.009) staat centraal, in het verlengde van het
altaar, een Calvarieberg met daarbovenop een complete Calvariegroep. Opvallend is dat in het met
cement aangestreken „bergje‟ vier graven zijn aangebracht; nog opvallender is dat die vier graven
geen pastoorsgraven zijn. Voor de Calvarieberg ligt tussen andere tombes de graftombe van één
pastoor (Johannes Verhoeven 1881-1956).
1.26.3.007 Calvarieberg op kerkhof Elsenhof, Bergeijk.
Calvarieberg, die bestaat uit een verhoogd heuveltje met daarop een Calvariegroep (kruis met corpus
en beelden van Maria en Johannes), op het kerkhof Elsenhof te Bergeijk (1.26.2.010).
152

Afbeelding: Calvarieberg Elsenhof Bergeijk (maart 2011).
26.4 Graf
1.26.4.001 Graf P.N. Panken
Op het middeleeuwse kerkhof van Bergeijk (1.26.2.002) liggen personen begraven die van plaatselijk
en/of regionaal belang zijn, waaronder meester Panken (1819-1904).
1.26.4.002 Graf Raupp
Op het middeleeuwse kerkhof van Bergeijk (1.26.2.002) liggen personen begraven die van plaatselijk
en/of regionaal belang zijn, waaronder de doktoren Raupp.
26.5 Heiligenbeeld
Bedoeld wordt een heiligenbeeld zonder kapel op een openbare plaats, op een plein of aan de weg.
[niet in Bergeijk]
26.6 Kapel
1.26.6.001 H. Kruiskapel Kapellerweg 26, Luijksgestel
Luijksgestel bezat niet ver van de kerk een losse kapel. Deze Heilig Kruiskapel is een eenvoudige,
eenbeukige kapel uit 1727 met een driezijdig gesloten koor en een bakstenen vierkante dakruiter met
ingesnoerde spits boven de westgevel. Aan die gevel werd in 1842 een lager en smaller voorportaal
toegevoegd. De huidige kapel verving een 17 e eeuwse kapel, die door de grote toeloop van pelgrims
te klein was geworden. Het altaar is samengesteld uit onderdelen van een 19 e eeuws altaar,
aangevuld met nieuw werk en bevat een 18 e eeuws schilderij, voorstellende St. Sebastiaan en St.
Nicolaas. Aan weerszijden van het altaar staan 19 e eeuwse beelden van St. Barbara en St. Lucia. In
nissen aan weerszijden van de oorspronkelijke portaal deur staan twee 18 e eeuwse houten beelden
van St. Barbara en St. Anthonius Abt. R. Groenen maakte de zes gebrandschilderde glazen (1956)
en het buiten de kapel staande kruisbeeld in beton (1961). 240 De H. Kruiskapel staat op een
240 Kolman e.a., 1997, 70.
153

processiepark dat bestaat uit een door bomen omzoomde weide met een rustaltaar. Het is het doel
van de jaarlijkse sacramentsprocessie vanuit de parochiekerk. Beschermd monument: Mon. nr.
26320. CHW. nr. KL066-000201.
Afbeelding: H. Kruiskapel (november 2010)
1.26.6.005 Oude kapel Weebosch, Bergeijk
Volgens de wat oudere geschiedenis betreft nogal fantasierijke P.N. Panken is de in 1470 in
Weebosch gebouwde kapel in de plaats gekomen van een kleinere oude of zal deze toen geheel
verbouwd zijn. Panken acht het aannemelijk dat de eerste „christen kapel op deze plaats een
afgodisch heiligdom of heidensch tempeltje vervangen heeft of dat de apostelen des Evangelies dat
gebouw tot kerk of kapel wijdden en als zoodanig tot het jaar 1470 heeft gediend.‟
Met stelligheid weet hij te melden: Ten jare 1470 is hier een groote, sterke van torentje en luiklok
voorziene kapel ter eere van Onze Lieve Vrouw gebouwd. Zij stond omstreeks het midden van dit oud
gehucht of de goed bij elkander gelegen huizen in het Hoogeind nog geen 2 minuten noordwaarts en
in dezelfde rij, waar de school en de onderwijzerswoning gevonden worden. Deze schoone kapel,
geregeld door den resideerende priester of rector bediend, strekte niet alleen ten gebruike der
bewoners van Weebosch, maar tevens voor die der andere westelijke gehuchten namelijk : Lage
Berkt, Spaanrijt, Witrijt, en (thans afgebroken) Zandhoef.‟ Volgens J.B. Grammaye hield een deel van
de bevolking zich van oudsher bezig met de textielnijverheid. De wevers waren zo talrijk dat zij in
1470 bovengenoemde kapel bouwden. In de loop van de Nieuwe Tijd nam het aantal weverijen in
Bergeijk af door de beperkende maatregelen die golden ten tijd van de Generaliteitsperiode. 241
241 J.B. Grammaye, Taxandrie, p. 105
154

Naar Bergijk in Kaart 2009.
Op de kaart uit 1733 staat de kapel ingetekend, met als aanduiding Kapelle. Op de kaart van de
tiendklampen van Bergeijk van Hendrik Verhees uit 1779 staat ze nog vermeld vermeld als Capel. 242 Kort
daarna moet ze afgebroken zijn, want op de kadasterkaart van ca. 1830 staat de kapel niet meer.
1.26.6.006 Oude St. Valentinuskapel Loverensedijk ong. Westerhoven
Stond op de plek waar de huidige St. Valentinuskapel werd gebouwd. Bij de bouw zijn oude
fundamenten aangetroffen. Ter plekke was vanouds een Heilig putje, het Valentinusputje. Gelegen bij
de brug over de Keersop. 243
1.26.6.007 Sint Valentinuskapel Loverensedijk ong., Westerhoven
Aan de Loverensedijk in 1947 gebouwd als dank voor het behouden blijven van Westerhoven in WO
II. Hier zou in 1400 al een kapel ter ere van Sint Valentinus hebben gestaan. 244 Architect Hendrik
Willem de Valk. Glazen zijn van glazenier Pieter Wiegersma. Ter plekke was vanouds een Heilig
putje, het Valentinusputje. Gelegen aan de brug over de
Keersop. 245 Gemeentelijk monument. CHW. nr. KL124-
000491.
Afbeelding: Sint Valentinuskapel 246
1.26.6.008 Nieuwe kapel Weebosch, Bergeijk
Dit is een wegkapelletje uit 1945. CHW. nr. KL010-000169
1.26.6.009 Kleine kapel (Luijksgestel in de buurt van
Kapellerweg 21)
242 Vangheluwe e.a. 2009, 123.
243 Vangheluwe e.a. 2009, foto‟s p. 33-34.
244 Van Hulsel, 1998; foto p. 40.
245 W. van Dooremolen in De Keersopper 11, 15: “Het Valentinusputje in Westerhoven”.
246 Brabant Collectie, Universiteit van Tilburg
155

Halverwege de Heilig Kruiskapel en de St. Martinuskerk staat nog een kleine kapel. In de
archiefstukken wordt dit bouwwerkje aangeduid als de "kleine kapel", terwijl door overlevering de
naam "Cretenkapel" is blijven bestaan. Uit onderzoek werd duidelijk dat dit kapelletje niet uit de 17 e
eeuw dateert maar uit de 18 e eeuw. Vanaf ongeveer 1740 wordt voor de Heilig Kruiskapel niet meer
de naam Heilig Huisken gebruikt, maar voortaan de kapel of de grote kapel. Pas omstreeks 1775
komt de naam kleine kapel voor. 247 Molenstraat ong. Luijksgestel
Gemeentelijk monument”. CHW. nr. KL066-000203
1.26..010 Kapel Molenstraat ong. Luykgestel
De Crijnenkapel stamt volgens overlevering uit 1771, toen een vondeling gered werd.
26.7 Kapelleke
1.26.7.001 Onze Lieve Vrouwe van Brabant Kapel, Bergeijk.
Kapel op driehoekig plein ‟t Hof in Bergeijk uit 1934. De Onze Lieve Vrouwe van Brabant kapel werd
in 1934 gebouwd door het Brabants Studentengilde in de stijl van de Delftse School. Het ontwerp is
van de hand van Jos Bedaux. De niskapel bevindt zich op een driehoekig pleintje dat is omzoomd
met forse loofbomen. Het rechthoekige kapelletje is een vakwerkbouw met vullingen van machinale
baksteen, met diagonaal gemetselde sierbanden ter afwerking. Het zadeldak heeft aan de zijden
ingezwenkte lessenaareinden en is gedekt met rode tuile-du-Nordpannen. Dit dak steunt op rustiek
donker gebeitste en bewerkte schoren. Hierin is het jaartal 1934 en de naam O.L. Vrouw van Brabant
gesneden. In de nis bevindt zich een wit stenen beeld van Maria met Kind door Marius Evers.
Het kapelletje is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking
van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikeling van de Mariadevotie en de
promotie ervan door het Brabants Studentengilde, het is tevens van belang voor de typologische
ontwikkeling van het Mariamonument. Het heeft architectuur- en kunsthistorisch belang als voorbeeld
van het werk van de architect Bedaux en het atelier van Marius Evers. Het is gaaf bewaard gebleven
en typologisch zeldzaam. Verplaatsing in 1957 van de straatzijde naar de huidige plek. 248 Beschermd
rijksmonument: Mon. nr. 517912. CHW. nr. KL010-000144.
1.26.7.002 Kapel Kapelleboomkes Bergeijk
Panken: “Bij het begin van dezen binnenweg [nu de hoek van de Kleine Broekstraat en de Burgemeester
Magneestraat] ligt een driehoekig perceeltje, waarop vele jaren een schutsboom gestaan heeft, thans
dennebosch en waar volgens eene overlevering vóór de reformatie zich eene kapel heeft bevonden.
Anderen meenen dat deze gestaan heeft ter plaatse waar een voetpad naar het Loo zijn aanvang nam [bij
C13], omdat daar nog niet lang geleden eenige boomen groeiden, welke men kapelleboomkes noemde.” 249
1.26.7.003 Kapel Hof, Bergeijk
Kapel uit 1906. CHW. nr. KL010-000137
De kapel van het kloosterkerkhof staat bij het Patersbos, waar nog een 2 e kapel staat O.L.V. in ‟t
Bos; 250 voor 1956 een Lourdesgrot.
1.26.7.004 Veldkapel Eind, Riethoven
Veldkapel uit ca. 1950. CHW. nr. KL093-000441
Potentieel gemeentelijk monument
247 Coenen e.a., 1987, 11-12.
248 Wil van Ham in De Keersopper 3, 4: “Onze Lieve Vrouwe van Brabant”.
249 Vangheluwe e.a., 2009, 330.
250 Wim van Dooremolen in De Keersopper 18, 19: “Maria als O.L.V. in ‟t Bos”.
156

Afbeelding: Mariakapel, Dorpsstraat 9 te op Eind
(november 2010).
1.26.7.006 Kapel processiepark R.K. St. Gerardus
Majellakerk (bij Weebosch 75)
Achter de R.K. St.-Gerardus Majellakerk ligt een processiepark met kapel en een Lourdesgrot uit
1949. 251
1.26.7.007 Kapelleke op de Voort Riethoven
Voor achtergrondinformatie zie J. Biemans, Rijthovens kerkboek, Stichting Rijthovens Historie
(Valkenswaard 1992), p. 128-133
1.26.7.008 Kapelleke op Walik
Voor achtergrondinformatie zie J. Biemans, Rijthovens kerkboek, Stichting Rijthovens Historie
(Valkenswaard 1992), p. 128-133
1.26.7.009 Kapelleke op Broekhoven
Voor achtergrondinformatie zie J. Biemans, Rijthovens kerkboek, Stichting Rijthovens Historie
(Valkenswaard 1992), p. 128-133
251 Kolman e.a., 1997, 69.
Afbeelding: Links de Kapel op Broekhuizen en rechts de kapel op Walik.
157

26.8 Klooster 252
1.26.8.001 Het klooster op „t Loo 83, 85, 87 Bergeijk
Het klooster werd in 1904 voor de zusters „Les Filles du Saint Esprit‟, „De Dochters van de Heilige
Geest‟ gebouwd. Het pand diende tevens als school. Stilistisch gezien zijn er zowel kenmerken van
de Neo-gotiek als de Neo-renaissance. Nummer 83 en 85 zijn in gebruik als woonhuis, nummer 87
als peuterspeelzaal.
Het tweelaagse hoofdgebouw met middenrisaliet telt vijf traveeën en wordt geflankeerd door haaks
aangebouwde zijvleugels van twee vensterassen breed. Het hoofdgebouw heeft een schilddak, de zijvleugels
een zadeldak, beide met zwarte muldenpannen. De dakruiter met klok op het hoofdgebouw
heeft een spits met leien in Maasdekking. De gevels zijn opgetrokken uit machinale baksteen, die van
het hoofdgebouw zijn roodachtig, die van de zijvleugels geelbruin. De gevels zijn geleed door
hoeklisenen met zigzagrand onder de goot, de topgevels van de zijvleugels hebben een klimmend
getrapt fries en eindigen in een getrapte tuit. De plint en de rechter zijvleugel zijn gepleisterd. Op de
begane grond bevinden zich zesruits schuifvensters met een hardstenen afgeschuinde dorpel. Op de
etage zijn er stolpvensters met gedeeld bovenlicht, in de zijden vierruits schuifvensters op de
zolderetage. Alle ramen zijn onder een rondboog geplaatst waarin zich verschillende
metselmozaïeken bevinden. Het middelste gedeelte risaleert en bevat een paneeldeur met kussens
en twee langwerpige ramen. Boven het rondbogige bovenlicht is een half ronde houten luifel geplaatst
op schoren. Rechts is een gevelsteen geplaatst: "1904 primem lapidem posuit J. v. Krieken past" en
boven de luifel een gevelsteen: "Anno dom. 1904". De risaliet eindigt in een trapgevel die de gootlijst
doorbreekt. In deze topgevel is in een rondboognis een wit stenen Mariabeeld geplaatst. De zij- en
achtergevels zijn sober van vormgeving.
Het voormalige klooster is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorische waarde als
voorbeeld van een geestelijke ontwikkeling, namelijk de ontwikkeling van het katholicisme en de
vorming van kerkelijke centra op het platteland. Het typeert bovendien twee eeuwen ontwikkeling van
het Brabantse kerkdorp. Architectuurhistorisch is het waardevol vanwege de gekozen stijl. De
bijzondere betekenis van het geheel is ook gelegen in de situering, die samenhangt met de
ontwikkeling van de streek. Het is gaaf bewaard gebleven.is van belang als voorbeeld van een
geestelijke ontwikkeling en vanwege de ligging voor de ontwikkeling van de streek. Beschermd
monument: Mon. nr. 517902. CHW nr. KL010-001.
1.26.8.002 Ouw mannenhuis (Eerselsedijk)
Het eerste Bergeijkse (ouw-mannenhuis) werd gebouwd aan de Eerselsedijk in 1904 en was in
gebruik tot 1934. Het werd tot 1939 bevolkt door de Zusters Ursulinen en tot 1981 door de Zusters
Oblaten. Later werd het gesloopt om plaats te maken voor het moderne Zorgcentrum. Voor wie meer
wil lezen, inclusief foto‟s zie voetnoot. 253
1.26.8.003 St.-Luciagesticht (Kerkstraat Luijksgestel)
Het St.-Luciagesticht werd rond 1927 door de zusters van Veghel gebouwd als klooster annex
meisjesschool. 254 Later verhuisd naar ‟t Hof.
1.26.8.004 Klooster Ursulinen, „t Hof, Bergeijk.
Klooster van zusters Ursulinnen bij de Eerselsedijk: A 554-558.
Het klooster van de Ursulinnen lag aan de markt waar begin 1800 herberg de Keizer lag. Deze brouwerij en
herberg werden in 1883 afgebroken en het klooster kwam ervoor in de plaats. 255 Vanaf 1939 zaten de
Paters Assumptionisten in het klooster. Het klooster is afgebroken, er staat nu een groot gebouw.
252 zie voor historische info „Bergeijks Millennium”, W.v.Dooremolen Bergeijk 2000 ; Brabant collectie.
253 Biemans, 1999, 10.
254 Van Leeuwen e.a. 1973, nr. 9.
255 Vangheluwe e.a., 2009, foto 1909 op p. 189 + 227
158

Uit Bergeijk in Kaart 2009.
1.26.8.005 St.Joseph Gesticht: Zusters van Barmhartigheid (Patronaatsstraat) (gelijk aan 1.26.8.001)
Het Sint-Joseph Gesticht werd in 1933-34 gebouwd aan de Patronaatstraat. De stevige afrastering
voor het gebouw en het aangrenzende patronaat werd door Engelse tanks in het najaar van 1944
grotendeels in puin gereden en niet hersteld. 256 Het 'ouw-mannenhuis' werd op den duur Huize Sint
Jozef genoemd. Het beeld van Sint Jozef siert de topgevel boven de hoofdingang. Voor meer wil
lezen, inclusief foto‟s zie voetnoot . 257 Kennelijk opvolger van 1.26.8.002.
26.9 Kloosterterrein
In Bergeijk ‟t Hof is het Patersbos (zie 1.26.15.002) het terrein van het voormalige klooster waar nu
Zorgcentrum Hofhuis ligt. Dit Patersbos, zo genoemd naar de Paters Assumptionisten die vanaf 1939
in het klooster zaten, is in 1880 door nonnen aangelegd (de Ursulinen). Zichtbaar zijn daar nog een
O.L.V.kapel ter plaatse van een vroegere Lourdesgrot en een prieel, voorheen kapel met Pieta ter
plaatse van het kloosterkerkhof (1.26.7.003). Daarnaast, maar niet zichtbaar bevindt zich nog een
vijver (nu ondergronds). Ook is er nog een statue van/voor een vroeger heiligenbeeld.
26.10 Kruiseik
26.11 Kruisweg
26.12 Lourdesgrot
1.26.12.001 Lourdesgrot R.K. St.-Gerardus Majellakerk (bij Weebosch 75)
256 Biemans, 1999, 17.
257 Biemans, 1999, 22.
159

Achter de R.K. St.-Gerardus Majellakerk ligt een processiepark met kapel en een Lourdesgrot uit
1949. 258
26.13 Pastorie
Bergeijk
1.26.13.001 Oude pastorie Bergeijk
De oude pastorie van Bergeijk stond 200 meter ten oosten van de kerk. Tot 1648 was het de woonplaats
van de pastoor, daarna tot 1838 van de dominee. Het huis is in 1866 afgebroken. In eikenbalk boven de
kelder stond het jaartal 1532. Het huis werd ook Kanunniksdij genoemd en was tot 1648 eigendom van Sint
Jacob te Luik. 259
1.26.13.006 Pastorie Loo 79 Bergeijk
De R.K. pastorie voor de Sint-Petrusparochie van Loo werd in 1893 gebouwd in Neo-renaissancestijl
naar ontwerp van architect C. Franssen. De pastorie staat naast de kerk en bestaat uit een tweelaags
symmetrisch hoofdgebouw van vijf traveeën met twee aangebouwde bijgebouwen met haaks
zadeldak waarop zwarte kruispannen. Het hoofdgebouw, dat een rechthoekige plattegrond bezit,
heeft een schilddak waarop leien in maasdekking en een dakruitertje met een klok. De gevels zijn
opgetrokken uit machinale baksteen en voorzien van natuursteen cordonlijsten en blokken bij ramen
en deur. De middentravee risaleert en eindigt in een trapgevel. Aan weerskanten bevinden zich
openslaande ramen met bovenlicht. Bij de wisseldorpel en in de rondboog boven het raam zijn
diamantkopvormige blokken geplaatst, zo ook bij de ramen op de verdieping. De paneeldeur bevindt
zich in een rondboogportiek, waar boven: "Anno Dom. 1893" staat te lezen. De latere deur is
gevernist en heeft een glas-in-lood omlijsting, met bovenin het Chi-ro-teken. De zoldering van het
portiek is een kruisribgewelf met bladconsoles. In de trapgevel is een klein rondraam opgenomen. Het
rechter bijgebouw is in gebruik geweest als keuken. Het linker bijgebouw is in gebruik geweest als
koetshuis. Het heeft aan de voorzijde openslaande koetsdeuren. De achter- en zijgevels zijn sober
van vormgeving. In de voortuin staat een forse valse acacia. Het terrein wordt afgeschermd door een
ijzeren hek met pijlpunten, rusten op een baksteen onderbouw onder ezelsrug.
De pastorie is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorische waarde als voorbeeld van
een geestelijke ontwikkeling, namelijk de ontwikkeling van het katholicisme en de vorming van
kerkelijke centra op het platteland. Het typeert bovendien twee eeuwen ontwikkeling van het
Brabantse kerkdorp. Architectuurhistorisch is het waardevol vanwege de gekozen stijl en voor het
werk van de architect Franssen. De bijzondere betekenis van het geheel is ook gelegen in de
situering, die samenhangt met de ontwikkeling van de streek. Het is gaaf bewaard gebleven.
Beschermd rijksmonument: Mon. nr. 517900. CHW nr. KL010-000154.
1.26.13.007 N.H. Pastorie Hof 154, Bergeijk
De Nederlands Hervormde pastorie stamt uit 1838 en werd in het begin van de 20ste eeuw
uitgebreid. De pastorie stond direct naast de N.H.-kerk, aan de overzijde van de Domineestraat. Tot
voor kort in gebruik als hotel Beukenhof. Volgens de beschrijving van dit rijksmonument is het adres
Hof 54, maar men heeft de huisnummers veranderd en het nummer is nu 154. Beschermd
rijksmonument nr. 528466, CHW. nr. KL010-000139. [CHW NBr: verkeerd gelocaliseerd]
Luijksgestel
1.26.13.005 Pastorie Dorpstraat 59 Luijksgestel
Pastorie uit 1716 – 1717, gebouwd de Postelse pater Godefridus Aerts die tussen 1704 en 1720
pastoor was van Luijksgestel. Postel bezat sinds 1686 het begevingsrecht van die parochie.
Muurankers „1761‟ wijzen op een flinke verbouwing in dat jaar. In 1859 werd het huis inwendig
aangepast aan zijn nieuwe agrarische bestemming: de pastoor was vertrokken naar een nieuwe
258 Kolman e.a., 1997, 69.
259 Vangheluwe e.a., 2009, 258; kaart: 254; beschrijving en impressie: 259-260.
160

pastorie vlak bij de kerk (zie 1.26.13.009). In 1936 werd „Raveschot" naar ontwerp van de
Luijksgestelse aannemer M. Groenen nogmaals verbouwd. De potstal verdween weer en het geheel
werd gesplitst in twee woningen. Brand beschadigde het huis in 1969, maar het werd weer hersteld.
De pastorie was, met een bijgebouw dat haaks erop gericht was, binnen grachten gelegen. Deze
grachten benadrukken de waardigheid van het als refugiehuis voor de abdij gebouwde huis en
scheppen een afstand ten opzichte van de overige gebouwen in de Dorpsstraat. Ze werden tussen
1936 en 1940 gedempt. De vroegere dakbedekking van leien, de aanwezigheid van een dakruiter, de
lange ramenreeks en de wapensteen boven de hoofdingang hebben in het verleden deze distantie
nog geaccentueerd. De wapensteen vertoont het wapen van Hieronymus Raveschoot van Capelle,
die tussen 1687 en 1704 zelfs pastoor van Luijksgestel was en tijdens de bouw van het huis overste
van de abdij Postels. Daarnaast is het wapen van de Abdij afgebeeld. De wapensteen verklaart
tevens de naam „Huize Raveschot‟. De bouwtrant is die van de teutenhuizen die in de achttiende
eeuw in „de Straat" gebouwd werden. 260
Na de verdwijning van veel van de oude teutenhuizen is „Huize Ravenschot‟ een van de weinige
herinneringen aan het teutenverleden van Luijksgestel. Het is daarbij een goed voorbeeld van een
door de Abdij Postel gebouwde " pastorele woning". Beschermd Rijksmonument: mon.nr 26318
CHW nr: KL066-000191.
1.26.13.009 Pastorie Kerkstraat 96 Luijksgestel
Pastorie uit 1859. Gemeentelijk monument. CHW. nr. KL066-000206
Riethoven
1.26.13.012 Voorganger pastorie Voorderstraat Riethoven (nummer I)
Panken heeft zich gebogen over de vraag waar de pastorie gestaan zou hebben vóór de Reformatie,
dus voor het jaar 1648: 'In de onmiddellijke nabijheid der kerk, in de dorpskom, met het front naar het
westen, den gevel langs den weg die van de kerk naar de Voort gaat. Zij was eene kleine
burgerwoning zooals destijds vele pastoorswoningen werden aangetroffen. Bij de invoering van den
Gereformeerden godsdienst in 1648 werd de pastorie met den aanhoorigen tuin en boomgaard door
den predikant in gebruik genomen. Dit heeft geduurd tot 1675 toen de laatste dominé in Riethoven
woonde. Na verloop van tijd is deze oude pastorie het eigendom van particulieren geworden, en tot
heden gebleven. Zoo luidde, een halve eeuw geleden, de overlevering (…) Dit huis vindt men nog
lang daarna als het oud pastorij-huisken aangeteekend en was het huis op den Kerkhof of in de komtenziiiden
der parochiekerk, heden (1902) door Antoon Verhoeven bewoond.' 261
Afbeelding: de nog bestaande voormalige pastorie aan de Voorderstraat in Riethoven (november
2010).
260 Van Leeuwen,1980.
261 Zoals geciteerd bij: Biemans, 1992, 87.
161

1.26.13.011 De eerste nog bestaande pastorie Riethoven (Voorderstraat 2a) (nummer II)
In het kadaster van rond 1830 staat deze vermeld als pastorij van Riethoven. Ook is van deze
pastorie bekend dat ze werd aangekocht in 1757 door pastoor Helsemans [HeIstermans], die al in
1740 in de parochie kwam. 262
Afbeelding: Oude pastorie aan de Molenstraat 1 in Riethoven (november 2010).
1.26.13.008 De tweede nog bestaande pastorie Molenstraat 1 Riethoven (nummer III)
Pastorie, gebouwd ca. 1895. Riethoven is waarschijnlijk het enige dorp in de Kempen is waar nog drie
opeenvolgende pastorieën te vinden zijn. De hier genoemde pastorie is de tweede in lijn.
Gemeentelijk monument. KL093-000451.
1.26.13.010 De derde nog bestaande pastorie Riethoven (nummer IV)
Pastorie uit 1971. Achter de oude pastorie aan het kerkplein ligt opzij van het kerkhof, een vrij nieuw
huis, dat nauwelijks te onderscheiden is van een normaal burgerhuis. Voor wie meer wil lezen, zie
voetnoot. 263
1.26.13.004 Domineeshuis Riethoven (locatie onbekend)
Gebouwd na 1648 voor de dominee van Riethoven en Westerhoven. In 1688 afgebrand. 264
Westerhoven
1.26.13.003 Pastorie, Westerhoven
De R.K. pastorie aan de Dorpsstraat 24 te Westerhoven is het oudste gebouw van Westerhoven.
Eerste bouwfase in 1704. Pastoor vestigt zich na bouw schuurkerkje in 1734 in de Erpenstraat. In
1784 bouw pastorie zonder verdieping en met strooien dak op de plaats van de tegenwoordige
pastorie. In 1815 uitgebreid met een “agterhuys” In 1861 vindt een ingrijpende verbouwing plaats,
waarbij het pand gedeeltelijk wordt afgebroken, herbouwd en verhoogd in 1861. 265 Toen is ook het
262 Biemans, 1992, 85.
263 Biemans, 1992, 81.
264 Vangheluwe e.a. 2009.
265 Vangheluwe e.a. 2009, foto‟s p. 42, 52.
162

klokkentorentje vervangen door een smeedijzeren klokkenstoel. In 1894 vindt aanbouw van koetshuis
plaats. 266
De pastorie heeft de huidige bouwmassa in 1861 gekregen. Oorspronkelijk was het een eenlaags
pand onder zadeldak. In het steenverband op de hoeken zijn klezoren zichtbaar: een metselwijze die
men in Noord-Brabant zeer lang heeft toegepast. De voorgevel is in Eclectische stijl. Het
aangebouwde pand, mogelijk een voormalige kosterswoning, dateert uit 1893. Het tweelaagse pand
telt vijf traveeën en is symmetrisch van opzet. De plattegrond is rechthoekig. Het pand is opgetrokken
uit handvorm baksteen welke aan de voorzijde is gepleisterd in blokvorm en wit is geschilderd, in de
zijgevels steken rechte muurankers. Het heeft een wolfdak met leien in rensdekking. Op de begane
grond bevinden zich achtruits schuifvensters met geprofileerde stucomlijsting en kuiven. De dorpels
zijn van hardsteen. In het midden bevindt zich de paneeldeur met bovenlicht en langwerpige roosters
van siersmeedwerk in het bovenpaneel. Rondom de deur dezelfde afwerking als bij de ramen. De
zesruits schuifvensters op de etage zijn ongedecoreerd. De hoeken van het pand hebben afwisselend
rusticablokken en diamantkoppen. De voorgevel wordt afgesloten door een bakgoot rustend op
voluutconsoles. De rechter- en linkerzijgevel zijn op een vierruits zoldervenster na blind gelaten. De
achtergevel is deels gewijzigd, onder meer door de bouw van een balkon rond 1960. Achter de
pastorie bevindt zich een grote tuin met diverse loofbomen. De aanleg is verschillende keren
gewijzigd. Links van het pand staat het aangebouwde dwars geplaatste deel met zadeldak waarop
zwarte verbeterde Hollandse pannen. De handvorm baksteen is aan de voorzijde wit geschilderd. In
de gevel een deur, een zesruits raam en een vierruits zolderraam, alle geplaatst onder rondbogen.
Beide onderdelen hebben een voortuin die wordt afgeschermd van de weg door een ijzeren hek met
pijlpuntmotief.
De pastorie met aanbouw is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als
bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het katholicisme in het zuiden en is tevens van belang
als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de dorpspastorie in de negentiende eeuw. Het
heeft architectuurhistorisch belang door de stijl en de detaillering die een afspiegeling vormt van de
wijze waarop men op het platteland actuele stijlen overnam ter verhoging van representativiteit en
karakter. Het is tevens van belang vanwege de bouwgeschiedenis. Het heeft ensemblewaarden
vanwege de bijzondere situering, verbonden met de ontwikkeling van het kerkdorp. Het is gaaf
bewaard gebleven. Beschermd Rijksmonument: Mon. nr. 517911. CHW. nr. KL124-000470.
26.14 Patronaat
1.26.14.001 Patronaatsgebouw Dokter Rauppstraat 11 Bergeijk
Gemeentelijk monument
1.26.14.002 Patronaat Luijksgestel Kerkstraat
Het patronaat werd in 1910 gebouwd, voordat het enkele jaren geleden verdween. Hier werden veel
toneelvoorstellingen gegeven. 267
26.15 Religieus groen
1.26.15.001 Monumentale bomen Nederlands Hervormde begraafplaats Bergeijk
Begraafplaats aan de Bucht. Monumentale groep bomen waarvan 2 beuken, Fagus sylvatica, uit
1900-1910 en een eik. Bomen staan op de begraafplaats kerkhoflaan.
1.26.15.002 Patersbos
Dit park is in 1886 aangelegd door de zusters Ursulinen van het klooster. Het klooster waar in 2010
het Hofhuis staat, had in dat park de nog kenbare Mariakapel, een theehuis, heiligenbeelden en een
vijver. De Paters Assumptionisten plaatsten in dit park in 1945 een Vrijheidsboom.
266 Van Hulsel, 1998; foto p. 33; Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant : gemeente Westerhoven (‟s-
Hertogenbosch 1984), foto 9.
267 Van Leeuwen e.a., 1973, nr. 8.
163

26.16 Schuilkerk (schuurkerk)
1.26.16.001 Schuurkerk De Heikerk of De Kluis (Amprijt Luijksgestel)
In 1648 werd het uitoefenen van het katholieke geloof verboden in Staats-Brabant. Voor het aan
Bergeijk grenzende dorp Luijksgestel gold dit verbod niet, omdat het destijds behoorde tot het
Prinsbisdom Luik. De katholieken van Bergeijk hadden daarom aldaar met behulp van hun
geloofsgenoten van Eersel tussen de jaren 1648 en 1650 op de onmiddellijk aan Bergeijk palende
Gestelse heide de Ampryt een schuurkerk gebouwd die de Heikerk genoemd werd. Vanwege zijn
eenzame ligging werd ze ook wel de Kluis genoemd. „Volgens de overlevering zou zij in de eerste
tijden van de vervolging van de katholieke kerk in de Meierij aan niet minder dan zeven parochiën van
de landstreek, tot bedehuis verstrekt hebben.‟ 268 Het was een eenvoudig gebouw dat overeenkomst
vertoonde met de huidige oud Kempische schuren, die ook nu nog in het dorp bestaan. Na 1799 werd
de schuurkerk van Bergeijk geliquideerd en gesloopt. Het perceel was in de jaren 60 van de 20 e eeuw
nog herkenbaar aan de overblijfselen van de bijna geheel verdwenen grachten en aan enig hoog
geboomte. 269 In 1790 werd een nieuwe schuurkerk gebouwd, nu op het grondgebied van „t Loo, die
de „Tweede Heikerk‟ werd genoemd. Ze werd in 1849 een zelfstandige parochiekerk en bleef in
gebruik tot 1863 om dan door een echte kerk vervangen te worden.
Naar Bergeijk in Kaart 2009.
1.26.16.002 Schuurkerk op ‟t Hof Bergeijk
Door de katholieken gebouwd in 1717 op het aangelag van Wouter Everts Braakhuizen, eigenaar van de
Rode Leeuw. In de zomer van 1749 ging deze schuurkerk in vlammen op, maar werd nog hetzelfde jaar
herbouwd. Tijdens de brand bracht dokter Raupp de heilige hostie uit het tabernakel in veiligheid. Deze
noodkerk had het uiterlijk van een schuur. Alleen de voorgevel was van steen, het dak was van stro. Ze
werd als 'bijkerk' van de Heikerk beschouwd (zie 1.26.16.001) en werd door de pastoor van de Heikerk
bediend. In 1779 werd de pastoor verboden in de Heikerk nog langer diensten te doen. Daarna was tot
1790 de schuurkerk op 't Hof de enige kerk voor Bergeijk. Nadat de grote kerk in 1798 weer terug was
gegaan aan de katholieken, is de schuurkerk in 1805 afgebroken. 270
1.26.16.003 Schuurkerk Westerhoven
268 Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900, 295.
269Van Leeuwen, 1968.
270 Vangheluwe e.a. , 2009, 262-263.
164

Tussen 1672 en 1674 wordt in Westerhoven een simpel schuurkerkje gebouwd. In 1734 wordt dit
vervangen door een stenen schuurkerkje. De kerk lag achter de tuin van de tegenwoordige pastorie.
Afgebroken in 1822. 271
1.26.16.004 Schuurkerk van ‟t Loo
In 1749 werd op ‟t Hof een nieuwe schuurkerk gebouwd nadat de vorige door brand in de as was
gelegd. Volgens P.N. Panken stond deze op de plaats van de bierbrouwerij de Roode Leeuw
(volgens onderstaande bron ter plaatse van het Maria-veldkapelleke). 1779 werd toestemming
verkregen om de schuurkerk op 't Hof te vergroten. De bewoners van 't Loo waren het hier echter niet
mee eens, omdat zij ook een schuurkerk wilden hebben. Desnoods moest de Heikerk worden
overgeplaatst naar ‟t Loo:
„De toen ontstane 'broedertwist' had tot gevolg dat de schuurkerk op 't Hof ook niet uitgebreid
mocht worden. Men moest een plan indienen voor één kerk en dan maar 'midden in Bergeijk'.
In 1790 lieten de Staten Generaal deze eis vallen en kreeg 't Loo een eigen schuurkerk op
'een lopense heide' op 't Middelste Loo. Het is de plaats waar sinds 1958 een Mariaveldkapelleke
staat. De schuurkerk die er eens stond was 24 meter lang en 13 meter breed,
gedekt met een dak van stro. Van 1792 tot 1846 bleef de schuurkerk van 't Loo de
voornaamste van de twee. Alle kinderen van Bergeijk deden daar hun eerste communie en
wie wilde trouwen is daar getrouwd.‟ 272
26.17 Seminarie
26.18 Stokske
1.26.18.001 Casken bij Kleine Hoef Postel, Bergeijk
Van de twee Postelse hoeven te Bergeijk geeft Theuws er één aan: bij het Casken off heijligen
huijsken. Dat is de kleine pachthoeve van het klooster van Postel . 273 Een „Casken‟ is een vaak
vijfhoekig kastje met een heiligenbeeld erin, bevestigd aan een boom of paal.
1.26.18.002 Kapel Loo, Bergeijk
Sinds 1959 staat op 't Middelste Loo een Maria-veldkapelleke. Wikipedia weet te melden: Het
Mariakèske bevindt zich op de plaats van de vroegere schuurkerk, niet ver van de huidige kerk. Het
werd in 1958 gebouwd als oefening door leerlingen van de ambachtsschool. Ook hier vond
vandalisme plaats en werd het beeldje vernield. In 1983 werd het kèske gerestaureerd en het beeldje
vervangen.
26.19 Wegkruis
1.26.5.001 Hagelkruis Bergeijk
De kruisstraat was een akkerweg die in noordelijke richting door de Enderakkers liep. De weg was
vermoedelijk genoemd naar een hagelkruis dat aan het begin van de akkers gestaan zal hebben als
bescherming tegen hagel of ander onheil; bij perceel A 456, of A 428-430? De Kruisstraat die langs
de Goijensvelden van de Bucht loopt, verbindt de Straat in het centrum en de Zandstraat. 274
26.20 Mirakelkuil
[niet in Bergeijk]
26.21 Klok- of luihuizen
271 Vangheluwe e.a. 2009.
272 Biemans, 1983.
273 Vangheluwe e.a., 2009, 330.
274 Vangheluwe e.a., 2009, 222-223.
165

Afbeelding: Het Luihuis naast de Hofkerk in Bergeijk (http://www.bestemmingbergeijk.nl).
1.26.21.001 Luihuis Bergeijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
P.N. Panken maakt melding van een zogenaamd klokhuis dat enig in zijn soort is en uniek is in de
Kempen. In 1669 werd het klok- of luihuis gebouwd. Het bevindt zich tegenover de hoofdingang van
de parochiekerk van Bergeijk, gedeeltelijk op de plaats van haar vroegere hoofdtoren. Gelegen ten
zuidwesten van de kerk. Daarin een klok, in 1367 gegoten door Jacobus van Helmond. Het is negen
meter hoog en bestaat uit een vierkant van muren, waarop een kap van leien staat, daaronder is de
klokstoel, waaraan de klok hangt. „Dit klokhuis is het enige van Kempenland, dat nog is overgebleven
van de verschillende, die men daar vroeger had; dat van Knegsel werd in 1821 en dat van
Westerhoven in 1825 afgebroken.‟ 275
1.26.21.002 Klok- of luihuis Westerhoven
Gebouwd tussen 1648 en 1789, omdat kerkgebouw in te slechte staat was om de klokken nog te
kunnen dragen. In 1824 afgebroken, vanwege een goede klokkentoren aan de kerk. 276 Afgebeeld
door Hendrik Verhees in 1789. 277
275 Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900, 276.
276 Roelofs e.a., 1986.
277 Strijbos, 1991.
166

Thema: 27 Meubilair
In het landschap komen vanouds tal van kleine elementen voor die een of andere functie hadden, maar
niet onder een van de gebruikte rubrieken gebracht kunnen worden. Dit is de restcategorie die alles
opvangt wat niet onder een van de eerdere thema‟s terecht kan.
27.1 Bijzondere boom
Boom die botanisch bijzonder is, bijzonder oud is, dorpslinde, heilige eik etc.
In vele gemeenten van Brabant bevinden zich zeer oude lindebomen. De lindeboom werd, evenals de
eik, op een centrale plaats in een dorp geplant, waar onder recht werd gesproken. Voor boerderijen
werd een aantal linden geplant om de rieten daken tegen de stormwinden te beschermen. Ze werden
tevens geplant voor boerenherbergen en uitspanningen om de gelagkamer in de zomer koel te
houden. „In de hof voor of achter de herberg trof men een of meer lindebomen aan, met een rond
plankier om de stam als tafel voor het te schenken gerstebier, terwijl men op houten banken
hieromheen zat. Ook de mik of draaiboom boven de welput draaide vaak in een gaffel van een
lindeboom.‟ 278 De schepenbank, een stenen of houten “bank”, waar de schepenen in de open lucht
hun zittingen hielden werd het liefst gesitueerd onder een mooie lindenboom. 279 Lindebomen
speelden ook een belangrijke rol bij pogingen tot genezing van allerlei ziekten. Zo knielden in Eersel
de gelovigen biddend bij een lindeboom neer, kropen ze om de boom heen en staken spelden in de
bast om van koorts genezen te worden. 280 Een leuk detail is dat onze voorouders thee zetten van de
lindebloesem.
Stuifmeelonderzoek van de bodem heeft uitgewezen, dat reeds in het boreale tijdperk (8.000-5.000 v.
C.) naast de berk, den, wilg en eik, ook de linde werd aangetroffen. De thans in ons land meest
voorkomende soort is de zomerlinde, welke van half juni tot half juli bloeit en dan in wijde omtrek aan
haar heerlijke geur merkbaar is. Er zijn veel persoonsnamen, plaatsnamen en bedevaartoorden
waarin de Linde, of een verbastering daarvan, voorkomt. Het veelvuldig voorkomen van deze naam
duidt eveneens op het veel voorkomen van deze boom, die in de Middeleeuwen en later een
belangrijke rol heeft gespeeld in het volksleven en in de volksoverlevering. 281
1.27.1.001 Beuk Pastoorshof, Bergeijk
Solitaire beuk, Fagus sylvatica, uit 1850-1860. Staat in het openbaar plantsoen.
1.27.1.002 Esdoorn Molenstraat 1, Riethoven
Grootste roodbladige Noorse esdoorn, Acer plat.'Schwedleri', uit de provincie Noord-Brabant en
dendrologisch van groot belang. Geplant in 1900-1910, maar vermoedelijk ouder in een tuin. Goed
verzorgd.
1.27.1.003 Aesculus x carnea Molenstraat 1, Riethoven
Monumentale rode paardekastanje uit 1900-1910, staat in de tuin.
1.27.1.004 Treurwilg Volmolen 1a, Riethoven
Monumentale treurwilg, Salix sepulcralis'Chrysocoma', uit 1890-1900. Staat in particuliere tuin en is
gekandelaberd.
1.27.1.005 Beuk Dorpsplein 5, Riethoven
Monumentale beuk, Fagus sylvatica, uit 1860-1870. Staat links voor gemeentehuis in stedelijke
omgeving.
278 Bolmers, 1975, 40.
279 K.Leenders, Toelichting bergippen CHI (z.p. z.j.)
280 Van Asseldonk, 2003, 133.
281 Bolmers, 1975, 41.
167

Afbeelding: monumentale rode beuk langs de kerk en schuin voor het oude gemeentehuis in
Riethoven (november 2010).
1.27.1.006 Beuk Dorpsplein, Riethoven
Monumentale beuk, Fagus sylvatica, uit 1830-1840. Staat achter het kerkhof ST Willibrorduskerk.
1.27.1.007 Beuk, Hof 154, Bergeijk
Monumentale beuk, Fagus sylvatica, uit 1850-1860. Staat in de tuin van de oude N.H.-pastorie
(1.26.13.007).
1.27.1.008 Paardekastanje Dorpsplein, Riethoven
Monumentale witte paardekastanje, Aesculus hippocastanum, uit 1870-1880, staat voor de
Willibrordus Kerk langs de weg op het dorpsplein.
1.27.1.009 Linde Kapelstraat 5a, Riethoven
Monumentale Hollandes linde, Tilia europaea, uit 1890-1900. Staat in tuin particulier.
1.27.1.010 Lindeboom bij kerk Riethoven 282
Deze linde is geplant in 1895 op de plek waar eerder een vrijheidboom (populier) stond die in 1892
kapot was gegaan bij een storm. De vrijheidslinde was oorspronkelijk in 1796 geplant nav de Franse
revolutie. In vele plaatsen werden toen op het plein zulke vrijheidsbomen geplant om een nieuw
tijdperk aan te duiden: “vrijheid, gelijkheid en broederschap”. In 1994 is de boom 14 m hoog en heeft
een omtrek van 2,80 m. 283
282 Wijnen, 1994.
283 Hans Verdonk „De Vrijheidsboom‟ in De Keersopper nr12_p14
168

Afbeelding: Monumentale linde bij de kerk in Riethoven (heemkundekring Riethoven).
1.27.1.011 Eikengroep kruising Looërheideweg – Bredasedijk, Bergeijk
Markante groep eiken met handwijzer. 284
1.27.1.012 Eikenboom In het Patersbos te Bergeijk
Een Vrijheidsboom, door de Paters Assumptionisten van het klooster aldaar in 1945 geplaatst.
1.27.1.013 Heksenbusselke bij Waterlaat
284 Vangheluwe e.a., 2009, 356.
169

Afbeelding: Heksenbusselke op bedrijventerrein Waterlaat (juli 2011).
De volgende bomen zijn van het bestand van de Bomenstichting overgenomen:
Uniek nr Start Latijnse naam
Nederlandse
naam
Standplaats
Achter het kerkhof ST
Reden
inventarisatie
1.27.1.101 1830 - 1840 Fagus sylvatica Beuk Willibrorduskerk,
Dorpsplein,Riethoven Monumentaal
1.27.1.102 1870 - 1880
Aesculus
hippocastanum
Witte
paardenkasta
nje
Voor de Willibrordus
Kerk, Dorpsplein,
Riethoven
Monumentaal
1.27.1.103 1850 - 1860 Fagus sylvatica
Fagus
Beuk Hof 154, Bergeijk Monumentaal
1.27.1.104 1910 - 1920 sylv.'Atropunicea Bruine beuk Hof 154, Bergeijk
'(Purpurea)
Fagus
Monumentaal
1.27.1.105 1850 - 1860 sylv.'Atropunicea Bruine beuk Pastoorshof, Bergeijk
'(Purpurea)
Monumentaal
1.27.1.106 1900 - 1910 Quercus robur Zomereik De Waterlaat thv nr 19
* In weiland naastf
Mythologisch
1.27.1.107 1950 - 1960 Salix alba Schietwilg
Volmolen 2 Riethoven ,
tegen sloot en beek de
Dommel Monumentaal
1.27.1.108 1900 - 1910
Aesculus x
carnea
Rode
paardenkasta
nje
* Molenstraat 1,
Riethoven
Monumentaal
1.27.1.109 1900 - 1910
Acer
plat.'Schwedleri'
Noorse
esdoorn
* Molenstraat 1,
Riethoven
* Links voor voormalig
Dendrologisch
1.27.1.110 1860 - 1870 Fagus sylvatica Beuk
gemeentehuis nu
kantoor, Dorpsplein 5,
Riethoven Monumentaal
1.27.1.111 1920 - 1930
Fagus
sylv.'Atropunicea
'(Purpurea)
Bruine beuk
* Rechts voor voormalig
gemeentehuis nu
kantoor, Dorpsplein 5,
Riethoven Monumentaal
1.27.1.112 1930 - 1940
Fagus
sylv.'Atropunicea
'(Purpurea)
Bruine beuk
* Eind tegenover huisnr
6, Riethoven
Kruis of
Kapelboom
1.27.1.113 1910 - 1920
Aesculus
hippocastanum
Witte
paardenkasta
nje
* Walikerplein 1,
Riethoven
Monumentaal
1.27.1.114 1890 - 1900 Tilia europaea
Hollandse
linde
* Kapelstraat 5a,
Riethoven achtertuin Monumentaal
170

1.27.1.115 1920 - 1930 Fagus
sylv.'Pendula'
1.27.1.116 1900 - 1910 Fagus sylvatica Beuk
27.2 Fontein
Min of meer monumentale waterfontein.
[niet in Bergeijk]
Treurbeuk
tussen woonhuis en
schuur
Achtertuin Schoolstraat
19/t.o Mr Knoopstraat 2,
Riethoven Monumentaal
* Op kerkhof aan Bucht,
Bergeijk Monumentaal
27.3 Gedenkteken
Profaan beeld of tekst als monument, herinnerend aan gebeurtenis of iets dergelijks.
1.27.3.001 Oorlogsmonument Luikerweg
En aan de Luikerweg nabij de Belgische grens staat het monument „Bergeijk poort der bevrijding‟, wat
verwijst naar de bevrijdingsaktie Market Garden, waarvoor hier de grens werd overschreden.
1.27.3.002 Oorlogsmonument Borkelsedijk
Aan de Borkelsedijk staat een oorlogsmonument op de plaats waar in juni 1943 een bommenwerper
neerstortte.
Afbeelding: Oorlogsmonument Borkelsedijk-Bergeijk (foto W. van Dooremolen)
27.4 Hek
Hek, tolhek, niet behorend bij de beemden of de akkers. Eertijds als afsluiting van de weg om het vee
te weren.
1.27.4.001 Draaiboom Hoogeind Weebosch Bergeijk
Draai- of haalboom als afsluiting van de weg door het gehucht Hoogeind op de Weebosch.
gedefinieerd.
De aangegeven locatie is een gissing.
Fout! Bladwijzer niet
1.27.4.002 Draaiboom Neereind Weebosch Bergeijk
Draai- of haalboom als afsluiting van de weg door het gehucht Laageind op de Weebosch. 285 De
aangegeven locatie is een gissing.
27.5 Kinderkolonie
Huis in de bossen waar de “Rotterdamse bleekneusjes”weer wat kleur konden opdoen.
285 Vangheluwe e.a., 2009, 601.
171

[niet in Bergeijk]
27.6 Poel
Waterplas op boerenerf, langs de weg of op plein, brandput. Wielen langs dijken zijn opgenomen
onder thema Beemden.
1.27.6.001 Plaskuil Bergeijk
Op driehoekig plein bij de splitsing van de wegen naar Westerhoven en naar Borkel. Panken vermoedt dat
de kuil in 1750 gedempt is. 286
1.27.6.002 Schofenkuil Bergeijk
Volgens Panken lag hier sinds onheugelijke tijden een kuil of vijver: „Alwaar het middelste Loo aanvangt en
mitsdiens in het oosten der straat, ligt op een driehoekig perceel grond, aan de gemeente van ouds
toebehoord hebbende, een groote kuil of vijver, die bij lange droogte gedeeltelijk zonder water is. De visch
wil in deze vijver zoo goed voort, dat naar men zegt, van dusdanige groei in geen ander water dezer
omstreken voorbeelden bestaan.‟ Panken doelde op de door landmeter Hendrik Verhees in een bocht van
de Varrendijk getekende waterplas ter hoogte van de Varrenheuvel. Hier was een beekje dat, waar het de
weg overstak, verbreed was tot een vijver. Mogelijk beschreef Panken de situatie toen de weg ter plaatse
werd verlegd (de bocht werd eruit gehaald). In dat geval kon de plas aan beide zijden door een weg zijn
geflankeerd. De naastliggende Evenberg is mogelijk afgegraven om deze kuil te dempen (op het perceel
Evenberg is er nu geen verhoging meer. Het eerste lid is de persoonsnaam Schofen. 287
De weg maakte er een slinger om de Evenberg aan de oostkant te passeren, waar via de voorde „Lange
voorten‟ (1.14.22.007) de beek overgestoken werd. Mogelijk door opstuwing van water door een te smalle
of slecht onderhouden duiker (als vervanging van de voorde) lag er direct bovenstrooms een flinke
waterplas, de Schofenkuil. Deze is aangegeven op de tiendenkaart van Verhees uit 1779 en bestond
blijkbaar rond 1900 nog.
1.27.6.003 Brandkuil Bergeijk
Brandkuil bij het raadhuis. 288
27.7 Pomp
Openbare drinkwaterpomp op straat of plein.
[niet in Bergeijk]
27.8 Schaapskooi
Stal speciaal voor schapen, meestal op de heide of aan de rand ervan.
1.27.8.001 Bekerkooi Bergeijk
1563 uuyt eenen bempt aen de beker koyen
Stond op de hei tussen Bergeijk en Borkel bij de Beek, de waterloop op de grens van Bergeijk en
Westerhoven. Laatste vermelding 1627. 289
1.27.8.002 Schaapskooi Bergerheide Bergeijk
1569 een stuck lants met scaepsdries ende scaepskoye drie lopens in de Berger ecker, licht landt
Aan de Bergerheide, kadastraal A 144, de schaapskooi van de Kleine Postelse Hoeve. 290
27.8.3 Schaapskooi Huibrechts alias Van Brussel Bergeijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
Familie Huibrechts alias Van Brussel bezat in 1602 een brouwerij met schaapskooi op het gehucht
Het Broek. 291
286 Vangheluwe e.a., 2009, 276.
287 Vangheluwe e.a., 2009, 335-336.
288 Vangheluwe e.a., 2009, 276.
289 Vangheluwe e.a., 2009, 304.
290 Vangheluwe e.a., 2009, 198.
172

1.27.8.004 Schaapskooi Kouwenberg Bergeijk
Kadastraal Sectie B blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
Voor het jaar 1510 had de abdij van Tongerlo op de Kouwenberg een schaapskooi staan: „item nog een
groot heyveld (Cauwenberg) daar die schaapskooi op placht te staan die welke nu thuis staat‟. 292
1.27.8.005 Schaapskooi Smets op de Hoge Berkt Bergeijk
Een ander opvallend element is de schaapskooi van de kinderen van Jan Smets (D555), die strategisch
aan het begin van het gehucht is gesitueerd. Opmerkelijk is het grote open veld heide achter het gehucht
dat zich tussen het gehucht en zijn akkers bevindt. 293 Het kadaster van 1830 geeft hier overigens een
boerderij aan en niet een schaapskooi.
1.27.8.006 Schaapskooi van Bergmans op de Beestenmarkt (locatie onbekend)
Aan de Beestenmarkt lagen in 1627 de huizen van enkele prominente bewoners, o.a. Goyaart Willem
Bergmans met een brouwerij en het „Elengoed‟ aan de overkant (plaats waar nu het hotel Beukenhof
is). Verder waren er nog een brouwerij, herberg en schaapskooi aan het huis van Bergmans: „het
brouwhuys en het half aengelaech totten waterlaet toe‟ en „die schaepskoye aen de schuer metten
peertstal, 1603, R21 88v‟. 294 Dit lijkt eerder een schaapskooi als onderdeel van de boerderij, niet als
eenzame stal op of aan de heide.
1.27.8.007 Schaapskooi Spaanrijt
Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Spaanrijt op den Weebosch telt nog twee schaapskooien
27.9 School
Zowel de oude parochieschool, als eventuele Latijnse school, HBS en andere typen.
Diverse schoolgebouwen op „t Hof-Loo-Weebosch ontbreken vooralsnog. 295
1.27.9.001 School(huis) bij de kerk van Bergeijk
De school lag lange tijd aan het kerkhof bij de kerk. 296 Hij werd in 1878 verlaten voor de nieuwe school.
1.27.9.002 Openbare school Westerhoven
Stond bij de oude kerk, het oude kerkhof en het luihuis tussen Aarperstraat, Koolakkers en de
Provincialeweg. In 1826 gesloopt. Afbeelding door Hendrik Verhees in 1789. 297
1.27.9.003 Openbare school Westerhoven (locatie onbekend)
Gebouwd in 1826. Achterzijde aan de huidige Beukenlaan. Op dezelfde plaats van de school uit 1826
wordt in 1868 een nieuwe, grotere school gebouwd naar ontwerp van Theodorus Klessens. In gebruik
tot in 1931. Daarna in gebruik als vergaderruimte voor verenigingen, speelgoedfabriekje Broekman. In
de jaren vijftig van de 20 ste eeuw door de gemeente omgebouwd tot twee woningen. 298
1.27.9.005 R.K. Sint Servatiusschool (jongensschool) Westerhoven
In 1931 gebouwd als jongensschool aan de Provincialeweg 13. Jongensschool opgeheven in 1978 en
samengevoegd met meisjesschool. 299
Potentieel gemeentelijk monument
1.27.9.006 R.K. Meisjesschool Westerhoven (locatie onbekend)
291 Vangheluwe e.a., 2009, 270.
292 Vangheluwe e.a., 2009, 303-304.
293 Vangheluwe e.a., 2009, 410.
294 Vangheluwe e.a., 2009, 226.
295 W.v. Dooremolen „Bergeijks Millenium‟‟, 2000 Archief UvT en Heemkundekring Bergeijk
296 Vangheluwe e.a., 2009, 261; kaart: 254.
297 Van Nuenen, 1978; Strijbos, 1991.
298 Vangheluwe e.a. 2009.
299 Vangheluwe e.a. 2009; foto p. 77.
173

Meisjesschool gebouwd in de Kerkstraat op A-735 uit legaat van geboren Westerhovenaar Albertus
Bots, pastoor van Gemert. Op 1 december 1905 konden de zusters Ursulinnen met hun school
beginnen. In 1978 samengevoegd met jongensschool. 300
1.27.9.007 Noodschool Westerhoven (locatie onbekend)
In WO II was de school bezet. Les werd er toen gegeven in café van Jan Snoeks (Balle Jan) aan de
Hoeverstraat. 301
1.27.9.008 School Schoolstraat 15 Riethoven
De Lagere school werd rond 1920 gebouwd in Neo-Barokke stijl en is in de jaren dertig en vijftig
verbouwd en uitgebreid. De beide schoolgebouwen staan in een L-vorm en laten zo ruimte voor een
schoolplein. De korte gevel aan de straatzijde is uitgebreid met een eenlaagse aanbouw onder
lessenaardak. De achtergevels worden vrijwel geheel aan het oog onttrokken door latere aanbouw
van lokalen.
De beide eenlaagse schoolgebouwen zijn opgetrokken uit machinale baksteen en hebben een
zadeldak met rode verbeterde hollandse dakpannen. Deze zadeldaken worden ingeklemd tussen inen
uitgezwenkte topgevels met spaarvelden, die de hoofdvorm volgen. Het gebouw, dat parallel aan
de straat ligt, heeft in de topgevels ovale lichten met kleine roedenverdeling. Het metselwerk van de
plint bestaat uit afwisselend rode en zwarte banen. Boven de vensters zijn de getoogde zwart-rode
strekken geaccentueerd door een zwarte koppenlaag. De vensterverdeling bestaat uit drie groepen
van drie. Het zijn stolp- en schuifvensters met kleine roedenverdeling en hardsteen dorpels.
De beide gebouwen worden verbonden door een laag tussenlid waarin zich de ingang bevindt. Het
gebouw dat loodrecht op de straat is geplaatst heeft in de kopse gevel twee negenruits vensters en
een rond sierlicht. De oorspronkelijke roedenvensters van de begane grond zijn verdwenen achter de
aanbouw onder lessenaardak uit ca. 1970.
In de lange zijde bevinden zich vijf vensters en een deur tussen gemetselde lisenen. De
oorspronkelijke vensters, gelijk aan de hierboven beschrevene, zijn rond 1950 gewijzigd in stalen
exemplaren.
De school is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van een
culturele en geestelijke ontwikkeling, namelijk de ontwikkeling van het onderwijs in de vroege
twintigste eeuw. Het is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van het
schoolgebouw. Architectuurhistorisch is het belangrijk vanwege de stijl en de voor een
plattelandsschool uitzonderlijk rijke detaillering. Het heeft ensemblewaarden vanwege de situering,
verbonden met de ontwikkeling van het dorp. Het is waardevol vanwege de gaafheid van in- en
exterieur.Beschermd Rijksmonument: Mon .nr. 517907. CHW. nr. KL093-000454
1.27.9.009 Schoolhuis Molenstraat 3 Riethoven
Schoolhuis 1840. Gemeentelijk monument, KL093-000452
300 Vangheluwe e.a. 2009; foto p. 77.
301 Vangheluwe e.a. 2009; foto‟s p. 114-115.
174

Afbeelding: Rechts op de foto het oude schoolhuis aan de Molenstraat 3 in Riethoven.
1.27.9.010 School Weebosch 302
Dit schooltje stond van 1832 tot 1916 aan de Weebosscherweg
CHW. nr. KL010-000174
1.27.9.011 School Luijkgestel
Kerkstraat 19 Luijkgestel. Voormalig basisschool uit 1952.
1.27.9.012 Openbare school Bergeijk
in 1877 gebouwd in de Schoolstraat, later Burg.Magneestraat geheten alwaar het gebouw later plaats
moest maken voor de RABO-bank. Maar de schoolleerlingen waren al eerder vertrokken naar de
Thomas van Aquinoschool in de Dr.Rauppstraat.
1.27.9.013 Meisjesschool op „t Hof
Deze school van de zusters Ursulinen, later Oblaten stond op de hoek Hof-Eerselsedijk. 303 De nonnen
die in Bergeijk ook met huishoud- en bewaarscholen begonnen.
Afbeelding: Meisjesschool van ‟t klooster op ‟t Hof (foto heemkundekring Bergeijk)
1.27.9.014 School op ‟t Loo
302 Wil v Ham en Ad Tilborghs „Het oude schooltje van de Weebosch” in De Keersopper nr. 8_p10
303 Panken „Beschrijving van Bergeik‟‟ bl 203/204
175

Sinds 1906 ter plaatse van het Klooster naast de kerk; gestart door „Les filles du Saint. Esprit”.
27.10 Sportterrein
Het gaat om sportterreinen van voor 1960, zoals vroege voetbalvelden, tennisbanen, hypodromen en
velodromen.
1.27.10.001 Voetbalclub Voorwaarts
Voetbalvereniging Voorwaarts had op den Weebosch bij de afgebrande molen een terrein.
1.27.10.002 Voetbalclub Hollandia
Zo had ook Voetbalvereniging Hollandia in de 20er jaren van de 20 ste eeuw een veld op de hoek
Lijsterbesdreef-Eerseldsedijk.
1.27.10.003 en 1.27.10.004 Wielerbanen Bergeijk
Oude wielerbanen lagen er op Bergeijk ‟t Hof allereerst (voor en in de 2 e wereldoorlog) ter plaatse van
appartementen Elzenhof, en later een achter de huidige bar op de hoek Hof-Nieuwstraat.
27.11 Straatmeubilair
Oude lantaarnpalen, handwijzers (soms al middeleeuws!), mijlpalen langs wegen.
1.27.11.001 Handwijzer Bergeijk
Kadastraal Sectie C, blad 1 (De Broekstraat).
Volgens overlevering stond er nog tot in de eerste helft van de 20 ste eeuw op de splitsing van de
Bredasedijk en Hongarijesedijk een zogenaamde handwijzer. Deze bestond uit een houten paal met
boevenaan richtingwijzers in de vorm van een gestrekte arm met hand, wijzend in de richting van Lommel
en Luijksgestel. 304
1.27.11.002 Bomenschender
afbeelding in Bergeijk in Kaart. 305
1.27.11.003 Rijksdriehoekmerksteen
De Rijksdriehoeksteen nabij de grens (coördinaten x=157261 en y=368640) bij de Woeste Polder
Was voorheen in gebruik voor het creëren van Topografische kaarten. 306 (afbeelding Jacques Mandigers)
304 Vangheluwe e.a., 2009, 356.
305 Vangheluwe e.a. 2009/ 229 (Bergeijk in Kaart)
306 W.v.Dooremolen “Over een rijksdriehoekmerksteen‟ in De Keersopper nr 7_p4
176

Afbeelding: Rijksdriehoeksteen bij de Woeste Polder (foto heemkundekring Bergeijk)
1.27.11.004 Douanepalen
Bij de kerk op ‟t Hof te Bergeijk staan 2 arduinen douanepalen. 307
1.27.11.005 Rietveldklok
Naast het Notarishuis op,Hof 63 staat in een door Mien Ruys ontworpen parkje een klok door Gerrit
Rietveld ontworpen. Deze klok is in 1963 geschonken en geplaatst b.g.v. 40 jaar De Ploeg.,
1.27.11.006 Abri
De door Gerrit Rietveld ontworpen Abri op ‟t Hof is ook in 1963 geschonken b.g.v. 40 jaar De Ploeg.
De abri is in 2010 gerestaureerd.
Afbeelding: abri van Rietveld in Bergeijk (juli 2011)
27.12 Ven
Ven op de heide, in het bos en soms in het cultuurland.
307 Hans Verdonk “Mysterieuze palen bij de kerk‟, in De Keersopper nr.17_p14
177

27.13 Ziekenhuis
Aanvankelijk een “hospitaal” in middeleeuwse zin, in de 19 e eeuw gaan ze meer op een echt
ziekenhuis lijken.
[niet in Bergeijk]
27.14 Volksverhalen
In het kader van de erfgoedkaarten wordt ook enige aandacht besteed aan volksverhalen, ofwel
immaterieel erfgoed. Alleen de volksverhalen die duidelijk gekoppeld zijn aan een geografische
locatie binnen de gemeente zijn geïnventariseerd. Er zijn ook nog tal van algemene verhalen die niet
geografisch te koppelen zijn, waar hier alleen naar de literatuur verwezen wordt.
Noord-Brabant staat bekend om zijn vele streekverhalen, mythen en sagen. Deze bevatten
waarheden die tot op de dag van vandaag gelden en weerspiegelen de culturele en maatschappelijke
bijzonderheden van de tijd en de streek waarin zij ontstaan zijn. Deze volksverhalen maakten tot voor
kort nog deel uit van het collectieve Brabantse geheugen. In tegenstelling tot de rest van Nederland
was er in Noord-Brabant lange tijd sprake van een middeleeuws katholicisme met daarin veel
volksverhalen, mythen met demonen, heksen, kabouters et cetera. De volksverhalen, sagen en
mythen zijn in de 19 e en 20 e eeuw goed gedocumenteerd (zie bv P.N.Panken in Beschrijving van
Bergeik, p413 e.v.), wat betekent dat er op vrij eenvoudige wijze, dat wil zeggen zonder tijdrovend
literatuur- en archiefonderzoek, een goed en boeiend verhaal verteld kan worden.
De verhalen hieronder zijn afkomstig van de databank van de KNAW. Deze zijn daar meest geordend
op dorpsnaam en daarom is ook langs die ingang gezocht. Hieronder zijn alleen die namen
opgenomen, die duidelijk gekoppeld zijn aan een geografische lokatie. Er zijn tal van algemene
verhalen, of alleen spotnamen, die niet geografisch te koppelen zijn anders dan aan heel het dorp.
Die zijn niet opgenomen, net zo min als UFO‟s en graancirkels.
Per verhaal staat genoteerd: dorp, KNAW-nummer en naam object. De gegevens over de namen zijn
tre vinden op http://www.verhalenbank.nl/detail_volksverhalen.php?id=@, waarin voor @ het KNAWnummer
moet worden ingevuld.
1.27.14.050 Bergeijk, ELDER049c, Berger Heide, kabouters
Een herbergier in het Brabantse Bergeijk, die ook nog het boerenbedrijf uitoefende, had het soms zo
druk dat hij, zijn dienstmeisje en knecht het werk alleen niet aankonden: bij zulke gelegenheden ging
de man de hulp van de kabouters inroepen, die normaal gesproken niet op zijn hofstede verblijf
hielden, maar op de Bergerhei. Ze gaven die hulp zonder morren. De man vertelde vaak zijn kinderen
en kleinkinderen over zijn vriendschap met de kabouters. Hij stierf in 1799, negentig jaar oud.
1.27.14.051 Bergeijk, SINBRABSAG158, Broekstraat, dansende haas
Een man, die in het Eind woonde, ging door de Broekstraat naar het dorp Bergeik toen een haas voor
hem begon te dansen en te springen, en zich zelfs niet door den stok liet verjagen.
1.27.14.052 Bergeijk, SINBRABSAG317, Maai, kerkstichting
In de buurtschap de Maai te Bergeik moet eeuwen her een machtig heer gewoond hebben. Hij bezat
een door grachten omgeven kasteel, dat in de onmiddelijke nabijheid der Maaierhuizen stond, op de
plaats waar men inderdaad in 1898 fundamenten in den grond gevonden heeft. Een der geestelijken
van de oude parochiekerk te Bergeik was verplicht in de kerk voor hem om halftwaalf de mis te lezen.
Eens, op een regenachtige dag, kwam de heer niet op het bepaalde uur en de kapelaan, die dacht
dat hij niet meer komen zou, begon de mis te lezen. De heer kwam echter toch nog en toen hij zag,
dat de dienst al begonnen was, ontstak hij in zulk een woede, dat hij den priester voor het altaar
doodstak.
Uit vrees voor zijn misdrijf gestraft te worden, is hij daarop naar Luiksgestel gevlucht, dat onder een
andere heer stond dan Bergeik. Daar heeft hij toen om zijn zonden goed te maken de parochiekerk
gesticht en de helft zijner heide aan de bewoners van Luiksgestel, en de andere helft aan die van
Bergeik gegeven. Ook schonk hij een hoeve aan het klooster van Postel.
178

1.27.14.053 Bergeijk, SINBRABSAG321,‟t Hof, klokje
De klok in de kerk op het Hof te Bergeik werd sinds eeuwen 's avonds om negen uur geluid, tot dat dit
in 1830 tijdens de Belgische opstand werd verboden.
Lang geleden was een aanzienlijk heer in het moeras tusschen Bergeik en Neerpelt, door de
duisternis misleid, verdwaald. Plotseling hoorde hij een klokje luiden, waardoor hij den weg
terugvond.
Omdat hij zijn redding aan 't klokje te danken had, stichtte hij een fundatie, opdat ook anderen het
luiden dienstig mocht zijn.
1.27.14.054 Bergeijk, SINBRABSAG327, Broodven, naamsverklaring
Op de heide onder de buurtschap Boevenheuvel te Bergeik kampeerde eens een leger, dat door den
vijand overvallen werd. Bij hun overhaaste vlucht wierpen de soldaten hun brood in het ven dat
sindsdien Broodven heet.
Inderdaad werd in het begin der negentiende eeuw in de nabijheid van dat ven, een geraamte
gevonden met een bijna geheel door roest verteerd geweer.
Lokatie uitzoeken met toponiemenkaart. Kan ook in Luijksgestel zijn.
1.27.14.055 Bergeijk, SINBRABSAG092, Eijkereind, voorgevoel
Menschen, die met den helm geboren zijn, hebben ‟t voorbeuke (voorbooike), en zien wat er komen
zal. Daniël van Poppel, een slager uit Luiksgestel, zag in 1837 een rouw door de Hasseltsche straat
trekken. Binnen drie dagen stierf zijn vrouw. En Arnold van der Meyden, zag te middernacht aan de
schutsboom in 't Eijkereind te Bergeik een lijkstatie, die den weg naar 't kerkhof op ging.
1.27.14.056 Bergeijk, SINBRABSAG127, Heksenberg, kattendans
Zulke kattendansen vinden ook plaats, op de Munsche hei bij Oss. Inplaats van op de Mookerhei,
verwenscht men in dien streek de menschen naar de Munsche hei.
Op den Heksenberg te Bergeik kwamen ze vroeger samen, later verkozen ze een plek bij den molen.
Zoo had elk dorp zijn kattendans.
1.27.14.057 Bergeijk, SINBRABSAG007, Kattenberg, kabouters
Te Bergeik bewoonden de kaboutermannetjes den Kattenberg, die even ten noorden van den molen
ligt, en de Driebergen, heuvels in het gehucht Hooge-Berkt, waar men urnen gevonden heeft.
Ze hadden den Kattenberg, waar zij, jaar in, jaar uit, gewoond hebben, met holen en pijpen
doorboord.
's Avonds verlieten zij den berg om in de nabije hoeven voor de bewoners te bakken, het graan te
dorschen en het huis te schuren, zonder dat ooit iemand hen bezig zag.
Maar 't grootste wonder, dan men van die mannetjes wist te vertellen, was wel, dat zij een vuur
ontstaken tegen de graanmijten in de schuur, zonder dat er brand kwam.
Volgens P.N. Panken moet De Hoge Berkt al in de heidense tijd bewoond zijn geweest, want in de
heuvels, die men hier aantreft en waarvan de grootste heten de Driebergen en de Kattenberg
bevonden zich voorchristelijke graven. Volgens de sage hadden ook in deze heuvels de kabouters
hun verblijfplaats. De heuvel van de Kattenberg zou volgens de sage deze naam gekregen hebben,
„omdat aldaar ‟s nachts de heksen in de gedaante van katten onder een weemoedig gekrol hare
gewone dansen kwamen houden.‟ 308
1.27.14.058 Bergeijk, SINBRABSAG007, Driebergen, kabouters
Te Bergeik bewoonden de kaboutermannetjes den Kattenberg, die even ten noorden van den molen
ligt, en de Driebergen, heuvels in het gehucht Hooge-Berkt, waar men urnen gevonden heeft.
Ze hadden den Kattenberg, waar zij, jaar in, jaar uit, gewoond hebben, met holen en pijpen
doorboord.
's Avonds verlieten zij den berg om in de nabije hoeven voor de bewoners te bakken, het graan te
dorschen en het huis te schuren, zonder dat ooit iemand hen bezig zag.
308 Panken en Van Sasse van Ysselt,1900, 14.
179

Maar 't grootste wonder, dan men van die mannetjes wist te vertellen, was wel, dat zij een vuur
ontstaken tegen de graanmijten in de schuur, zonder dat er brand kwam.
1.27.14.059 Bergeijk, SINBRABSAG009, Berger Heide, kabouters
Jan van de Vorst, die teut in Duitschland was geweest, bouwde later een herberg te Bergeik; 'n goeje
veertig jaar geleden hing daar nog de "Bonte Os" uit. Behalve herbergier was hij ook boer, en hield
zelfs meid en knecht. Als die twee al het werk niet afkonden, ging Jan naar de Bergerhei, om de hulp
der kabouters in te roepen. De kabouters lieten nooit na, den volgende nacht, in huis, in schuur of op
den akker het noodige werk te verrichten. Jan van de Vorst, die in 1799 als een negentigjarige
grijsaard stierf, verhaalde gaarne aan zijn kinderen en kleinkinderen van zijn vriendschap met de
kabouters.
1.27.14.060 Bergeijk, SINBRABSAG076, secretariswoning, spokerijen
Waar nu Beukenhof staat, is in 1838 een hecht, oud gebouw afgebroken, dat in de 18e eeuw
bewoond werd door den secretaris, Van Beverwijk. Deze had de gemeente door slinksche
handelwijzen zeer benadeeld en hij vertoonde zich na zijn dood gedurig in het huis, en verontrustte
de bewoners door allerhande spokerijen.
De wonderlijkste verschijning was wel een spookwagen, die bliksemsnel uit den Berg, d.i. uit de
richting van Eersel kwam aangereden, schier onzichtbaar door de koetspoort en den grooten, aan het
huis gebouwden, stal reed, en zich op het hetzelfde oogenblik op den ruimen zolder bevond. Daar
hoorde men hem dan rijden en rossen, alsof de hel was losgebroken.
Die spokerij hield niet eerder op, voor men een steenen kruis van het oude kerkhof, onder de stoep
gelegd had.
1.27.14.061 Bergeijk, SINBRABSAG096, Voorste Loo – Lage Berkt, witte vrouw
Van de voorste Loo onder Bergeik liep vroeger een voetpad naar den Lagen Berkt, dat, bij een
weiland, een eiken heg doorsneed. Daar zag Cornelis Vosterst , tegen den heg geleund, een vrouw
zitten te spinnen.
1.27.14.062 Bergeijk, SINBRABSAG099, Dorp – Broekstraat, spookhond
In de eerste helft van de vorige eeuw heeft geen spook zooveel van zich doen spreken, als de
spookhond van Bergeik. Meestal vertoonde het dier zich 's nachts tusschen het dorp en de
Broekstraat, waar het den voorbijgangers den schrik op het lijf joeg.
Op zekeren nacht kwam iemand langs de Zandkuilen, waar sinds jaren een eikenbosch staat. Daar
zag hij het beest! Angstig loopt hij naar Willem Schippers, in de Broekstraat. Hij klopt zijn vriend uit
bed, en vraagt hem mee te gaan; die had er wel ooren naar, maar toen ze bij de Zandkuilen kwamen,
was er niets te zien, waarop Willem weer naar huis ging. Daar verscheen de spookhond weer en
bleef hem tot bij zijn woning vergezellen, waar het de straat overstak. Terzelfdertijd ontstond een
geweldige beweging in de eikenboomen aan de overzij.
Goris Hendriks en Francis Daris die er samen wel op uitgingen om otters en bunsings te vangen,
kwamen op een avond van het Loo. Goris, die met den helm geboren was, zag toen dichtbij het
Kappelleboomke een heel groote hond op hen afkomen. Francis zag niets, en dat was een geluk voor
den hond, want hij had zijn mes al getrokken, om het dier te steken. Daarom nam de hond een
andere richting, hij ging langs den straatweg, terwijl zij het kerkpad volgden.
Arnold van der Meyden die met zijn buurman 's avonds een wandeling deed, zag het spook bij den
eikenwal, waar het zijn schuilplaats had. 't Was een grijze hond, zonder pooten *), die over den grond
zweefde. Zij volgden het tot aan de eerste huizen van het dorp, waar het den Molenweg insloeg.
1.27.14.063 Bergeijk, SINBRABSAG110, Hoolstraat, spookdier
Hannes Hurkmans 309 Hurkmans van Bergeik die beter als de dokter het vee wist te genezen, en
daarom dag en nacht op pad was, is nog nooit zoo geschrokken, als dien avond van het jaar 1840,
toen hij om negen uur van de Broekstraat naar het Hof terugkeerde.
In de Hoolstraat hoorde hij een zonderling hijgen en steunen, voor hem op het pad. Daarom sneed hij
van de heg op den eikenwal een stevigen knuppel af; maar nog durfde hij "het verveerlijke spook" niet
309 Panken,Beschrijving van Bergeik, p 420
180

te naderen. Hij ging van den weg af, en stapte door de heg over den akker, waar het kerkpad begint.
Hoe groot was zijn schrik toen hij juist bij het spook terechtkwam, dat hij meende ontgaan te zijn. Op
den akker lag een ijselijk steunend en hijgend monster, wel zoo groot als een paard, maar zonder kop
of pooten.
Op dat gezicht zet Hurkmans het op een loopen en komt, meer dood dan levend, in de herberg het
Hof van Holland, aan, waar hij langzamerhand weer op zijn verhaal kwam.
Maar er verliepen wel zeven jaar, voor hij het waagde langs dien plek te gaan, waar ook vele anderen
een kwade ontmoeting hadden.
1.27.14.064 Bergeijk, SINBRABSAG113, op de Kept, spook
Francis Daris, bijgenaamd de Trom, omdat hij eenigen tijd tamboer was bij de schut, woonde onder 't
Eijkereind te Bergeik. Eens zag hij, in een eikenbosch op de Kept, plotseling een zoo schrikkelijk
spook vóór zich staan, dat hij als verlamd van schrik was. Nooit heeft hij iemand willen zeggen, wat hij
eigenlijk heeft gezien, maar zijn heele leven durfde hij die plaats niet meer voorbij.
1.27.14.065 Bergeijk, SINBRABSAG114, Loo – Hongarije, spook
De Hondskling, tusschen de Bergeiksche buurten, het Loo en Hongarije, was een beruchte
spookplaats. Omtrent een eeuw geleden gingen drie jongemannen, die op den Lagen Berkt woonden
's nachts eens door de Hondskling, waar ze een vrouw ontmoetten, met een falie, die niets
antwoordde op hun vragen. Een der drie kameraden, Cornelis Volders, in 1890 in hooge ouderdom
gestorven, had den moed om de falie van die vrouw van 'r gezicht te trekken, maar toen kregen ze
twee roodgloeiende fonkelende oogen te zien. Door een hevigen schrik bevangen, namen ze
overhaast de vlucht. Cornelis beweert, dat hij van angst, over het driejarig houtgewas van een heg
sprong.
1.27.14.066 Bergeijk, SINBRABSAG119, Molenakker, spook
Jan Michiel Betze, den Bits genoemd, een kleermaker uit Bergeik, werkte eens in 1827, in een huis
op het Loo. Toen 't werk gedaan was, bleef hij tot voorbij middernacht plakken; ze vroegen hem, met
het oog op het late uur, om te blijven overnachten, maar hij had er geen ooren naar.
Doch toen hij op den Molenakker kwam, werd hem den pas afgesneden door een spook, dat hij
vruchteloos met zijn stok poogde te verjagen. Hij nam een kloek besluit, en ging zo snel op zijn
schreden terug; voor hij echter was, waar hij wezen wilde, hoorde hij boven zijn hoofd een helder
gelfluit en menschen stemmen, zonder iemand te zien.
1.27.14.067 Bergeijk, SINBRABSAG131, Berger Heide, kattendans
Op een laten avond keerde Jan Prinsen, die in Eersel woonde, van Bergeik door de Bergerhei naar
zijn woonplaats terug. Op een gegeven oogenblik zag hij op de hei vier katten, die poot aan poot
dansten en zongen:
"Nichtje heeft een stiklijf aan;
het is gestikt met zijde."
Toen de katten met dat dansen en zingen gedaan hadden, lieten ze onder elkander een zilveren
bokaal rondgaan, waaruit ze beurtelings dronken. Daarop bood er een hem den beker aan, zeggend,
dat hij nu ook eens moest drinken. Hij nam dien aan, dronk natuurlijk niet, maar hij was wel zoo wijs
om de katten een heilwensch toe te roepen, waarop ze schielijk verdwenen, hem met den bokaal in
den hand op de heide achterlatend. Thuis gekomen zag hij dat de naam van een juffrouw uit Steensel
erin gegraveerd was en hij besloot haar den beker terug te brengen. Zoo gezegd, zoo gedaan. Toen
hij haar te spreken vroeg, zei de meid, dat de juffrouw ziek was, en niemand kon ontvangen, maar
zoodra had zij zijn stem niet gehoord of ze riep hem binnen, nam den bokaal in ontvangst, en liet hem
beloven nooit te zeggen welken naam erin was gegraveerd.
1.27.14.068 Bergeijk, SINBRABSAG144, Treurenberg, heks
Te Bergeik op den Treurenberg werd in het begin dezer eeuw een vrouw door een bekende heks
geweldig geplaagd. Iemand die het weten kon, gaf haar den raad een vreemde kat, die dikwijls in
haar huis zat, te verjagen. Zoo gezegd, zoo gedaan. Toen de poes zich weer vertoonde werd zij met
181

een dikke knuppel zoo vervaarlijk nagezeten, dat zij door het mozegat ijlings een goed heenkomen
zocht. Nimmer heeft zij het meer gewaagd terug te keeren; de vrouw was voor altijd van haar bevrijd.
1.27.14.069 Bergeijk, SINBRABSAG146, Weebosch, heks
Bij zekeren Brouwers op het gehucht Weebosch te Bergeik stierven geregeld de jonge kalveren. De
huisgenooten en buren meenden vast en zeker dat een heks daar de schuld van was. Op een laten
avond, toen de vrouw van Brouwers het kleine kind waschte, zag ze een groote kat met lange snorren
door het woonvertrek in den stal kruipen. De verschrikte vrouw legt haastig het kind te bed bij haar
man en snelt de stal in, doch 't was al te laat; den volgenden morgen lag er alweer een nuchter kalf
dood.
1.27.14.070 Bergeijk, SINBRABSAG155, Loo, kat
Op de Bakkebrug te Rijsbergen zat een kat op de leuning, toen Adriaan Kr. er met zijn vriend over
ging. Twee keer sloeg hij haar in 't water, maar de derde keer ging ze weer op de leuning zitten, keek
hen met een paar groote gloeiende oogen aan en zei: "Doe dat nog eens als ge durft!
't Zelfde overkwam M. van Otten en P. Hoeks op den weg die van het voorste naar het middelste Loo
in Bergeik loopt.
1.27.14.071 Bergeijk, SINBRABSAG163, Hoge Berkt, heks
Hein Hurkmans ging dikwijls 's avonds van het Hof te Bergeik naar den Hoogen Berkt, en altijd zat er
op zijn pad een groote kat. Op zekeren avond sloeg een van Heins gezellen het dier en 't liep
onmiddellijk weg; maar toen ze wat verder gekomen waren, zagen ze in de heg een vrouw zitten die
haar muts opzette. Zoo gemakkelijk kan een heks zich in een kat veranderen, en omgekeerd.
't Zelfde overkwam Adriaan Kr. uit Rijsbergen, maar dan gaat 't verhaal verder. Den volgenden week
moest hij langst hetzelfde pad en weer zat die kat er "en hoe het nu kwam, dat weet hij nog niet, maar
hij sloeg er wéér naar, en daar had hij spijt van, want een eindje verder zat 't zelfde vrouwtje in de
heg, maar nu zat ze te spinnen."
Afbeelding: Het Heksenbusselke-Waterlaat, Bergeijk (foto heemkundekring Bergeijk)
1.27.14.072 Bergeijk, SINBRABSAG205, Fresseven, verzonken klok
Het Fresseven onder Bergeik, waar vroeger veel geveend werd, heet onpeilbaar diep. Juist in het
midden van het ven ligt een torenklok verzonken, die in den Kerstnacht luidt. Lag ten zuiden van de
Keersop. Panken: “In de openbare heide ten zuiden van het Eijkereind, links van de weg naar Borkel
gelegen, is in dit ven vroeger en later geveend. Omstreeks het midden bevindt zich eene
182

uitengewone diepte, waarin volgens het bijgeloof eene torenklok verzonken is, welke met Kerstmis
het middernachtuur slaat. 310
Lokatie uitzoeken met toponiemenkaart. Kan ook in Luyksgestel zijn.
1.27.14.073 Luyksgestel, SINBRABSAG326, Dodenput, naamsverklaring
Waarom de Doodenput in de heide de Amprijt onder Luiksgestel gelegen, dien naam draagt, verklaart
de sage aldus:
Eens kwam daar een soldaat te paard voorbij op de terugweg naar zijn dorp. Tot welk leger hij
behoorde en wanneer het is gebeurd, weet men niet meer, maar het moet al heel lang geleden zijn,
dat zij beiden in dien put verdronken. Van dien tijd af werd de put "Dooiput" genoemd. Vroeger moet
ze nog dieper zijn geweest, maar door het roten van vlas werd de bodem opgehoogd
1.27.14.074 Luyksgestel, SINBRABSAG317, Maai, kerkstichting
In de buurtschap de Maai te Bergeik moet eeuwen her een machtig heer gewoond hebben. Hij bezat
een door grachten omgeven kasteel, dat in de onmiddelijke nabijheid der Maaierhuizen stond, op de
plaats waar men inderdaad in 1898 fundamenten in den grond gevonden heeft.
Een der geestelijken van de oude parochiekerk te Bergeik was verplicht in de kerk voor hem om
halftwaalf de mis te lezen.
Eens, op een regenachtige dag, kwam de heer niet op het bepaalde uur en de kapelaan, die dacht
dat hij niet meer komen zou, begon de mis te lezen. De heer kwam echter toch nog en toen hij zag,
dat de dienst al begonnen was, ontstak hij in zulk een woede, dat hij den priester voor het altaar
doodstak.
Uit vrees voor zijn misdrijf gestraft te worden, is hij daarop naar Luiksgestel gevlucht, dat onder een
andere heer stond dan Bergeik. Daar heeft hij toen om zijn zonden goed te maken de parochiekerk
gesticht en de helft zijner heide aan de bewoners van Luiksgestel, en de andere helft aan die van
Bergeik gegeven. Ook schonk hij een hoeve aan het klooster van Postel.
1.27.14.075 Luyksgestel, SINBRABSAG018, Boscheind, kabouters
Over de kaboutermannekes die op de heide in de bergjes achter het Boscheind te Luiksgestel
woonden, weet men nog heel wat te vertellen. Ze waren zeer hulpvaardig. Wanneer de boeren dat
verlangden, kwamen twee kabouters het werk doen. Op de kas of op de tafel vonden ze dan een
stuiver, die de bewoners er voor hen hadden neergelegd. Wilde men de kabouters laten boteren, dan
lei men het geldstuk op de stand of in de karn. Om bij dat werk warm water te hebben, stookte de
eene kabouter een vuur, terwijl de andere boterde. Verwachtte men hen, dan zette men voor het
slapen gaan eten voor hen klaar; de kabouters deden zich eerst te goed, daarna verrichten ze den
noodigden arbeid zonder het minste gerucht te maken en zonder zich één woord te laten ontvallen.
Op een andere nacht bespiedde een boer het boteren der kabouters door een zolderspleet. Een der
mannekes zag dit een riep tegen den andere: "Blaas dien piepmusch het oog uit". Sindsdien was de
nieuwsgierige boer aan één oog blind.
1.27.14.076 Bergeijk, SINBRABSAG028, Zandhoef, kabouter Kyrië is dood
Een boer die op de Bokshei te Eersel woonde, kwam eens terug van de markt met een os. Toen hij
langs de heuvels van de Zandhoef onder Weebosch kwam, werd hij door een kabouter nageroepen:
"Adriaan, zeg tegen Christiaan, dat Kyrië dood is!" De boer ontstelde, want hij zag niemand.
Thuisgekomen heeft hij dadelijk zijn avontuur verteld, waarop een kabouterken, dat onder tafel zat,
zei: "Is Kyrië dood?"
1.27.14.077 Luyksgestel, SINBRABSAG066, Rijt, Bokkenrijders
In denzelfden maand dat de korenmolen te Postel door een orkaan omwoei, zat Jozef Cops in een
heg onder de Rijt te Luiksgestel, het geweer in de hand. Hij loerde op de hazen die zich elken nacht
aan zijn spurrie te goed deden. Eensklaps hoorde hij een gedruisch, en meende eerst dat het
marechaussees te paard waren, doch hij ontwaarde dra een grooten troep rijk-gekleede ruiters, die,
vlakbij, bliksemsnel door de lucht reden. Ze vlogen zoo laag, dat ze het lange hakhout zouden
geraakt hebben, als ze bij de heg niet hooger gestegen waren. Cops zag de hoefijzers van hun
310 Vangheluwe e.a., 2009, 304.
183

paarden in het duister blinken en hij hoorde er een tot een ander zeggen, dat ze dien eigen nacht nog
in Denemarken moesten zijn. Dat waren de Bokkenrijders.
1.27.14.078 Luyksgestel, SINBRABSAG092, Hasseltse Straat, voorgevoel
Menschen, die met den helm geboren zijn, hebben ‟t voorbeuke, en zien wat er komen zal. Daniël van
Poppel, een slager uit Luiksgestel, zag in 1837 een rouw door de Hasseltsche straat trekken. Binnen
drie dagen stierf zijn vrouw. En Arnold van der Meyden, zag te middernacht aan de schutsboom in 't
Eijkereind te Bergeik een lijkstatie, die den weg naar 't kerkhof op ging.
1.27.14.079 Luyksgestel, SINBRABSAG127, op de hei, kattendans
Zulke kattendansen vinden ook plaats, op de Munsche hei bij Oss. Inplaats van op de Mookerhei,
verwenscht men in dien streek de menschen naar de Munsche hei.
Op den Heksenberg te Bergeik kwamen ze vroeger samen, later verkozen ze een plek bij den molen.
Zoo had elk dorp zijn kattendans. … te Luyksgestel in de hei en ten zuiden van het dorp.
1.27.14.080 Luyksgestel, SINBRABSAG209, Dodenput, verzonken klok
Andere kerkklokken liggen verzonken in de Breeput in de heide onder Westerhoven; in de Doodenput
te Luiksgestel; in de Dieprijt te Strijp; in het Malpieven onder Borkel; in het Goor te Steensel; in het
Klokven, dat in de heiden ten Oosten van Leende ligt; in het Rondven te Dommelen; en in de Matjes
te Zundert (Achtmaal).
Lokatie uitzoeken met toponiemenkaart. Kan ook in Luyksgestel zijn.
1.27.14.081 Westerhoven, SINBRABSAG127, Loveren, kattendans
Zulke kattendansen vinden ook plaats, op de Munsche hei bij Oss. Inplaats van op de Mookerhei,
verwenscht men in dien streek de menschen naar de Munsche hei.
Op den Heksenberg te Bergeik kwamen ze vroeger samen, later verkozen ze een plek bij den molen.
Zoo had elk dorp zijn kattendans. … te Westerhoven, op het gehucht Loveren, in een linde.
1.27.14.082 Westerhoven, SINBRABSAG209, Breeput, verzonken klok
Andere kerkklokken liggen verzonken in de Breeput in de heide onder Westerhoven; in de Doodenput
te Luiksgestel; in de Dieprijt te Strijp; in het Malpieven onder Borkel; in het Goor te Steensel; in het
Klokven, dat in de heiden ten Oosten van Leende ligt; in het Rondven te Dommelen; en in de Matjes
te Zundert (Achtmaal). Plek gegist, controleren!
1.27.14.083 Westerhoven, SINBRABSAG010, Alven-, den Ooren- en den Duivelsberg, kabouters
Tusschen Westerhoven en Keersop, een gehucht van Riethoven, liggen drie heuvels, den Alven-, den
Ooren- en den Duivelsberg geheeten. De kabouters van Alven- en Duivelsberg en ook van elders,
kwamen vaak in den middelste der drie heuvels bijeen, en omdat zij dan beraadslaagden en
luisterden, "oor aan oor", heet die heuvel Oorenberg; maar zij wordt ook wel Noren- of Noorderberg
genoemd. De kaboutermannekes verrichten dikwijls in huizen en schuren allerlei werk; wanneer het
bar koud was stookten ze ondertusschen een vuurtje tegen de hooi- of graanmijten, zonder ooit brand
te stichten. Wilde men dat ze 's nachts de akkers zouden omploegen, dan hoefde men enkel de ploeg
op den akker te laten staan, met een boterham of een pijpje tabak op de staart.
1.27.14.084 Westerhoven, SINBRABSAG081, Loveren, verschijning pastoor
Het gebeurde op het gehucht Loveren, anderen zeggen in het braambosch, onder Westerhoven. De
pastoor was gestorven, en zijn geest verscheen aan een vroom kwezelken, en verzocht haar spoedig
een goed werk voor hem te laten doen, dan zou hij zalig worden.
1.27.14.085 Westerhoven, SINBRABSAG105, schoolplein, veulen zonder kop
Een veulen zonder kop heeft men vaak gezien bij het Zwart Ven te Rijsbergen, op den Prathoek bij
Rosmalen waar een begraafplaats ontdekt werd, en op het schoolplein van Westerhoven.
Herinneren deze dieren, zonder kop, aan heidensche dieroffers; de kop werd immers, als het edelste
deel van het dier, ten offer aan een boom gehangen, terwijl het lichaam, als brandoffer, in de
184

vlammen verteerde. Veulenoffers werden aan Wodan opgedragen; hondenoffers aan "mindere"
goden.
1.27.14.086 Westerhoven, SINBRABSAG126, aan de Luikerweg, heksenkring
Ruim een half uur van de kerk van Westerhoven in de richting van Valkenswaard ziet men, op
eenigen afstand van den straatweg, een kring van verschillende ellen in den omtrek.
Het is daar een schrale heide, maar er groeit toch nog een altijd groene plant, "heksendans"
geheeten, die in dezen streek zeldzaam gevonden wordt.
Op die plek groeit, naar men beweer, nooit iets, en den grond is er altijd kaal en hard.
Spit men dien al eens om, hij wordt toch weer spoedig hard. Dat komt door de katten, die er 's nachts,
sedert onheugelijke tijden, vergaderen, en er poot aan poot ronddansen, waardoor deze kring
ontstond en blijft bestaan.
Daarom heet deze plek "Kattendans".
Al wie het waagt zich binnen dien kring te begeven, blijft er door de macht der heksen in opgesloten.
1.27.14.087 Westerhoven, SINBRABSAG133, lindeboom Loveren, kattenvergadering
Op het gehucht Loveren te Westerhoven stond een zeer oude en breede lindenboom, die in 't begin
der vorige eeuw is geveld. Schier elken nacht kwamen er een ontelbare menigte katten in deze linde
bijeen. De buren en voorbijgangers hoorden ze dan een groot geraas maken. De menschen
meenden, dat al deze katten niet alleen de heksen van het dorp, doch van den heelen omtrek waren,
die daar beraadslaagden over de geheime kunsten, die ze beoefenden. Vertrek en komst der katten
werd door geen der bewoners ooit waargenomen, want heksen kunnen zich voor een eenvoudig
mensch onzichtbaar maken.
1.27.14.088 Westerhoven, SINBRABSAG170, akker tussen Riethoven-Westerhoven, pastoor moet
bidden
Op zekeren middag kwam pastoor van Ham te Westerhoven van de naburige pastorie van Riethoven
terug. Plotseling werd hij, toen hij 'n akker overstak, door onzichtbare wezens op den grond gezet
en... vastgehouden. Toen hij daar zoo zat kwam 'n gebuur voorbij. Hij zag daar den pastoor zitten,
wiens pruik, hoed en stok op eenige passen afstand in 't roggeland lagen. De pastoor vroeg zijn
buurman vlug naar de pastorie te loopen en aan de huishoudster Hanne te vragen hem "het" boek te
geven, en hij vertelde erbij waar het lag. Zoodra de pastoor wat in 't boek gelezen had, mocht het hem
gelukken op te staan en zijn weg te vervolgen. 't Waren de heksen, die hem dien poets gespeeld
hadden, en die alleen macht over een pastoor hebben, als hij niet op tijd zijn getijden leest.
1.27.14.089 Westerhoven, SINBRABSAG264a, aan de Keersop, Valentijnsputje
St. Valentinus stierf onder Diocletianus in 't jaar 303 of 305 den marteldood. Van uit zijn bisschopstad
Tongeren bereisde hij de Kempen om de Heidenen te bekeeren.
Zoo kwam hij eens, na een langen, langen tocht door de heide te Westerhoven. Daar hij een
brandende dorst had, bad hij om water en zie, een bron ontstond, het Heiligen- of Valentijnsputje.
Nog in het begin der vorige eeuw kwamen daar velen bidden om genezing tegen de koortsen, maar 'n
dertigtal jaren later bestond de put niet meer. Ze was door het riviertje de Keerschop verzwolgen.
Lokatie navragen.
1.27.14.090 Riethoven, LYST006, Duivelsberg, Kyrie is dood
Op zekere dag was een jager op de hei bij Riethoven, niet ver van de Duivelsberg op jacht. In de
verte bewoog zich een aardman. De jager richtte zijn geweer op het niets vermoedende ventje, hij
vuurde en trof de aardman dodelijk. Deze had nog juist kracht genoeg om zich naar de Duivelberg te
slepen en in een van de pijpen te verdwijnen. De jager naderde nu nieuwsgierig de Duivelsberg en hij
hoorde enige aardmannetjes mistroostig zeggen: "Kyrie is dood!" en een voor een verlieten zij de
berg. Een voerman zag op de weg van Riethoven naar Keersop een manneke die treurig zei: "Kyrie is
dood!" Bij Adriaan Konings in Keersop vertelde de voerman het verhaal wat hij gehoord had en
nauwelijks was zijn verhaal geëindigd of er sprong een kabouter onder de tafel uit en riep: "Ach, is
Kyrie dood?" Nabij de Kabouterberg te Hoogeloon, liepen al zuchtend een tiental kabouters heen en
weer, en maar roepend: "Kyrie is dood". Sindsdien zijn de aardmannetjes verdwenen. Enige mannen
185

hoorden in de Oirschotse hei enkele stemmen, die alsmaar riepen: "Zeg aan iedereen dat Kyrie dood
is!" Een boer op de Bokshei te Eersel hoorde dit geroep ook. Ook te Meerveldhoven waar de
kabouters hun woning hadden bij de hoeve "De Heskok". In de onderaardse gangen die ze daar
gegraven hadden hoorde men ze roepen: "Kyrie is dood". Dat nieuws ging als een lopend vuurtje
naar Veldhoven en een boer besloot de aftocht der aardmannekes eens gade te slaan. Hij verborg
zich in een droge sloot die langs de Goorstraat loopt en wachtte ongeduldig af. Toen het
middernachtelijk uur had geslagen zag hij een grote stofwolk naderbij komen, alsof een grote menigte
in aantocht was. Het hart zonk hem nu in de schoenen en van angst verborg hij zich onder een
bruggetje in de buurt. Tot de knieëen moest hij in het water staan en dit duurde uren. Want de
kabouters trokken bij duizenden over dien vonder. Eerst bij het ochtendgloren was de straat zo vol
stof dat de boer geen hand voor ogen kon zien. Ook in Aalst verdwenen de kabouters onder de
uitroep: "Kyrie is dood!" Ook in Steensel en in Steenvoort. Door de euveldaad van ene mens moet nu
heel de gemeenschap boeten. Want sindsdien zijn de aardmannekes verdwenen en moeten de
mensen al hun werk zelf doen.
De boer van de hoeve te Hoog Kasteren onder Hoogeloon waar de bewoners van den Kabouterberg
kwamen werken *), was eens aan het ploegen op den akker. Terwijl hij uitrustte, legde een
kaboutertje een gebakken pannekoek op de staart van den ploeg. De boer at er met smaak van, het
kaboutertje nam daarop het bord weg en verdween, na gezegd te hebben: "Zeg aan Arie, dat Kyrië
dood is." Toen de boer thuis kwam, vertelde hij wat hem overkomen was en een stemmetje, onder de
tafel weeklaagde: "Och, is Kyrië dood?"
1.27.14.091 Riethoven, LYST219, Duivelsberg, kabouters
De aardmannetjes of auwermannetjes, in Noord-Brabant kaboutermannetjes geheten zijn leelijke en
mismaakte dwergen, hebbende de grootte van drie span tot die van een vierjarig kind. Zij wonen
volgens het bijgeloof in krochten. Dit volkje is listig, vlug en bedreven in allerhande kunsten en
bewaart verborgen schatten. Zij bewoonden in onze provincie de heuvels in de grote hei te Zeelst en
in die der Oirschotse heide. De kabouters te Bergeik woonden in den Kattenberg, niet ver
noordwaarts van den molen gelegen, verder te Riethoven in den Duivelsberg en op andere plaatsen
in Noord-Brabant. Zij vreesden het daglicht en lieten zich van niemand zien en kwamen slechts 's
nachts uit hunne holen te voorschijn. Wanneer men des avonds de een of andere spijs, bv gewoon
brood, voor hen gereed zette, verrichtten zij voor dit eenvoudig onthaal allerhande werk. Goed en
dankbaar jegens hunne weldoeners, waren zij van den anderen kant onverbiddelijke vijanden hunner
vervolgers. De dikke kort rookpijpjes, die zij volgens het volksgeloof gebruikten, worden nog veel in
den grond gevonden en noemt men in Noord-Brabant aardmannekespijpjes. Dat de kabouters zich
van niemand lieten zien, ondervond een landman te Zeelst. Hij wist, dat de kabouters dikwijls in zijn
bakhuis kwamen, want zij hadden reeds menigmaal brood en mik voor hem gebakken, maar gezien
had hij het nooit. Hij wilde hen nu eens op een nacht bespieden. Tusschen twaalf en een ging hij
daarom naar de deur zijner bakkerij en hoort de dwergjes, die druk aan den arbeid zijn. Voorzichtig
wilde hij door een spleet der deur kijken, hij had reeds zijn linkeroog dichtgeknepen en zou met zijn
rechteroog door de spleet gluren, toen hij onverwachts een pieperig stemmetje hoorde zeggen:
"Bloos den diëe daor 't licht is êut!" De boer springt verschrikt terug en ijlt naar binnen. Hij was voor
heel z'n leven blind aan het oog, dat zoo onvoorzichtig 't werk der kleine arbeiders had willen
begluren. Nu wist hij nog niks en moest daarboven zijn nieuwsgierigheid boeten met het verlies van
zijn rechteroog.
1.27.14.092 Riethoven, LYST233, Duivelsberg, Kyrië is dood
Te Riethoven zag een jager in de heide niet ver van den Duivelsberg een kaboutermanneke, hij loste
een schot op het ventje, dat dodelijk getroffen zich nog tot genoemden heuvel voortsleepte en daarin
verdween. De jager naderde den berg en hoorde andere kabouters bedroefd zeggen: "Kyrië is dood."
Sinds dien dag zijn de aardmannetjes spoorloos uit Riethoven verdwenen.
1.27.14.093 Riethoven, SINBRABSAG023, Duivelsberg, Kyrië is dood
Zeer bekend is de sage van den dood van den kabouterkoning Kyrië. Op zekeren dag was een jager
in de hei bij Riethoven, niet ver van den Duivelsberg, op jacht. In de verte bewoog zich een kabouter.
186

Toen beging de jager de wreedheid zijn geweer op het niets kwaads vermoedende ventje te richten;
hij vuurde en het stortte doodelijk getroffen neer. Toch had het nog kracht genoeg, om zich naar den
berg te sleepen, waar het in een der pijpen verdween. Nieuwsgierig naderde de jager den
Duivelsberg, hij hoorde toen eenige kabouters mistroostig zeggen: "Kyrië is dood!" Deze Kyrië was
hun hoofd en overste, en sedert dien tijd zag men hen niet meer, zij hadden allen den berg verlaten.
1.27.14.094 Riethoven, SINBRABSAG024, Duivelsberg, Kyriè is dood
Op den weg van Riethoven naar Keersop reed dien middag een voerman. Niet ver van den
Kabouterberg zag hij een manneke op den weg, die treurig sprak: "Kyrië is dood!" In het gehucht
Keersop legde de voerman bij de herberg van Adriaan Konings aan en vertelde daar, wat hij gehoord
en gezien had. Nauwelijks had hij zijn verhaal beëindigd, of er sprong tot aller verbazing een kabouter
van onder de tafel vandaan, die uitriep: "Och, is Kyrië dood?"
1.27.14.095 Westerhoven, SINBRABSAG072, Braambosch, Belleman
Ook op andere plaatsen verschijnt Belleman. Pieter Schellens te Braambosch onder Riethoven, had
altijd dorst voor tien. Eens toen hij in den laten avond, dronken en wel, uit het dorp naar zijn huis
terugkeerde, roept ie bij de hoeve, waar het spook zich meestal vertoonde: "Hé Belleman! Kom nou
maar eens voor den dag!" En aanstonds was Belleman er, en vergezelde Schellens tot aan de deur
van zijn woning, die wel een kwartier van de hoeve lag. Zijn zoon Jan en zijn kleinzoons hebben 't
verhaal vaak verteld. Tot op 't eind der 18e eeuw liep Belleman, steeds onzichtbaar, en rammelend
met zijn kettingen, bij die hoeve rond.
1.27.14.096 Riethoven, SINBRABSAG095, bij de watermolen, witte juffer
Niet ver van de watermolen te Keersop, onder Riethoven, stond vroeger een kasteel, waarvan men
nog de grachten ziet; nu staat er een gewoon huis. Vandaar loopt een dijkje door de hei, de
Juffrouwsdijk geheeten. Daar heeft menigeen de witte slotjuffer ontmoet.
1.27.14.097 Riethoven, SINBRABSAG211, Duivelsberg, duivels
Op den Duivelsberg te Riethoven komen 's nachts de helsche geesten samen, dan hoort men er een
schoone, zachte muziek, waarbij de duivels dansen en zingen dat het een aard heeft. Soms gaan ze
onder afgrijselijk rumoer drinken in het nabije Duivelsven. Menigeen zag er wangedrochten, zoo
vreeselijk misvormd en vergroeid, dat 't niet na te vertellen is. Ook te Dommelen is een Duivelsberg.
1.27.14.098 De molenkat van Bergeijk
De Kempische gemeente Bergeijk was in vroegere tijden bekend om een magische legende. In de
Brabantse Sagen van J. Kleyentjens en H. H. Knippenberg staat die als volgt beschreven:
"De molenaar van Bergeijk had veel overlast van katten als hij bij avond of nacht malen moest. Zij
dansten er rond en maakten een akelige muziek; de baas en de knecht durfden er bij donker niet
meer heen. Toen kwam er eens een hegmulder (zwervend "molenaar" die van de ene molen naar de
andere trok om er wat karweitjes op te knappen), die de moed had de molen te bemalen. Hij stak
twee kaarsen aan, een gewijde en een ongewijde, hing een ketel met water boven 't vuur en ging aan
de arbeid. AI gauw kwamen de katten, tot tweeenveertig toe. Toen begon de dans, poot aan poot,
maar de hegmulder nam een oude sabel en sloeg er op in. De volgende dag lag de muldersvrouw te
bed met een vinger te kort en in de molen vond men een vinger met een gouden ring met de naam
van de muldersvrouw. 't Geheim was door de hegmulder opgelost en er kwamen nooit meer katten in
de molen."
Een kleine greep uit de beschikbare literatuur over Brabantse sagen en mythen:
W. de Blécourt, Volksverhalen uit Noord-Brabant / samengest. door; [geïll. door Harry van
Lunenburg] (Utrecht 1980)
D.J.W. Teding van Berkhout , De erwtenman en andere volksverhalen uit Noord-Brabant
(Utrecht 1996)
J.R.W. Sinninghe, Brabantsche volkshumor (Schevingen 1934)
J. Kleijntjens & H.H. Knippenberg, Brabantsche sagen, met teekeningen door A.C. Ninaber
van Eijben (Leiden 1926)
187

M.J.G. de Jong, Volksverhalen uit Noord-Brabant (Den Haag 1972)
J.R.W. Sinninghe, Noordbrabants sagenboek (Den Haag 1964)
H. Kunst, Brabantsche sagen (Turnhout 1934)
J. Wauters, Klein-Brabants sagenboek, Reeks: Jaarboek van de Vereniging voor Heemkunde
in Klein-Brabant Vzw. jrg. 39
V. Cleerdin, Brabantsche sagen (‟s-Hertogenbosch 1922)
P.N.Panken (bew. Joh.Biemans) „Spokerijen in de Kempen‟ (Bergeijk, 1973)
27.15 Gasthuis
Een gasthuis was in de middeleeuwen een instelling waar zieken en ouderen verpleegd en verzorgd
konden worden. Later werd onder gasthuis ook verstaan een hofje: een aantal huisjes rondom een
binnenterrein, bedoeld voor bijvoorbeeld leden van een bepaalde kerk of andere doelgroepen zoals
reizigers. Aanvankelijk werden gasthuizen gebouwd door de kerk of gesticht door een bisschop. Met
de opkomst van de burgerij in de Late Middeleeuwen werden gasthuizen ook door leken gesticht.
De Ursulinen beginnen in 1880 op ‟t Hof een klooster met Pensionaat, De Zusters van de Heilige
Geest in 1904 op ‟t Loo een klooster met school. Maar een Gasthuis? Nee.
Wel werd door de Ursulinen in 1901 aan de Eerselsedijk een „Oud-mannen en vrouwen huis‟
geopend). 311
27.16 Kiosk
1.27.16.001 Kiosk Vlieterdijk Luijksgestel
Kiosk uit 1950. CHW. nr. KL066-000216
1.27.16.002 Kiosk Riethoven
Kiosk gebouwd door de harmonie in de jaren 60.
Afbeelding: kiosk op het driehoekig plein in Riethoven (november 2010).
1.27.16.003 Kiosk op ‟t Hof-Bergeijk
311 Aanvulling heemkundekring Bergeijk/W. van Dooremolen en P. Aarts.
188

Uit Bergeijk in Kaart 2009.
27.17 Waterput
1.27.17.001 Valentinusputje Westerhoven
Bij de Sint Valentinus Kapel bij de brug over de Keersop (1.26.6.006) was vanouds een Heilig putje,
het Valentinusputje. Zieken kwamen van het water uit het putje drinken. Het putje is gelegen aan den
oever van de Keersop, op een paar minuten afstand van het gehucht Looveren aan de linkerzijde van
den zandweg naar Borkel, niet ver van de brug, die daar over de rivier is geslagen. Het ronde putje
had bij een diepte van een meter, een middellijn van 80 cm en was vroeger zelfs bij de felste droogte,
gevuld met kristalhelder water. Slechts bij zeer hevigen vorst bevroor het. Opmerkelijk is het, dat de
waterstand ruim drie kwart hoger was dan in de nabije beek. Bij het verbreden van de Keersop door
het Waterschap, is het putje aangetast. De waterstand daalde erdoor, zodat het water troebel en
slijkerig was en het putje ‟s zomers droog kwam te staan. In 1836 ontstond bij het normaliseren van
de Keersop een nieuwe bron dichter bij de rivier, het “kleine putje”, met veel en drinkbaar water. 312
Het Valentinusputje is erfgoed dat herinnert aan de prehistorie en de Vroege Middeleeuwen. Het
Valentinusputje kan als een toegangspoort fungeren tot deze historische perioden. Het betreft
bovendien erfgoed dat in de belangstelling staat. Hieronder volgt een beschrijving van P.N. Panken.
Het zal in bepaalde mate speculatief zijn, maar dat maakt voor de constructivistische benadering van
erfgoed, die tegenwoordig het meest in de belangstelling staat, niet uit.
Uit: Bijvoegsels voor de beschrijving van Bergeijk. P. N. Panken.
“In overoude tijden kunnen hier Germaansche gezinnen gehuisd hebben van een priesterlijk geslacht.
De heidensche priesters, de tusschenpersonen tusschen goden en menschen woonden in het
Eikenwoud, zooals blijkt uit den naam "Druiden" dat is Eikbewoners, dien den Romeinen hun gaven.
Doch alleen de Gallen in Frankrijk hadden Druïden; de Germanen hadden die niet. Waarschijnlijk
312 W,v,Dooremolen „Het Valentinusputje te Westerhoven‟ in De Keersopper nr 11_p15
189

maakten de bewoners het middenpunt van den toen vrij bevolkten omtrek uit, die mogelijk geheel
voor een heilig gebied gegolden heeft. Sporen van heiligdommen kan men toch veronderstellen in de
namen van sommige gehuchten en gronden, ook buiten Bergeik, als: de Hees enz. te Eersel, de Pan
te Hapert, de Tempel en het Valentinus-putje te Westerhoven. "
“Onder dansen en gezangen togen die rondom verspreid wonende heidensche stammen naar
hunnen tempel, om hunne offers aan de voeten des outers neder te leggen; dáár voorspelden
priesters en wichelaars, soms in vrouwenkleederen gehuld, de toekomst; deelden toovermiddelen en
amuletten rond; en uit dat woud, hetwelk een ongewijde niet anders dan met een hoofdband
geblinddoekt, mogt binnentreden, voerden zij op zekere feesten hun onbekenden god op een wagen
de omstreken rond, onder het gejoel en geschrei der van alle zijden toegestroomde landlieden”
“Onder het gejoel en geschrei der van alle zijden toegestroomde landlieden geschiedden die tochten
door het hiervoren aangeduide oord, om alle heiligdommen te bezoeken welke dáár lagen : misschien
bezat dit punt, behalve Weebosch, nog andere gewichtige plaatsen. De Germanen echter (zie Cesar
en Tacitus) hadden geen anderen tempel, dan het bosch en maakten van hunne goden geene
beeltenissen. Het gezegde is mitsdien op de later aanwezige Franken toepasselijk; want de
Germanen kenden geene bedevaarten. Bij de Germanen traden alleen de priesters in het heilige deel
van het bosch waar geofferd werd. Zeer waarschijnlijk zullen te Weebosch, grafheuvelen en andere
overblijfselen uit den grijzen voortijd aanwezig geweest of nog in den schoot der aarde verborgen zijn.
Door ontginning en bebouwing van den grond is misschien ook veel vernietigd en onkenbaar
geworden. Eene verhevene plaats, tot in onzen tijd heide, onder Luiksgestel, doch slechts 20 minuten
zuidwaarts van Weebosch, is een oord waar het heidensch voorgeslacht dezer toenmalige boschrijke
streken en vermoedelijk ook dat van Weebosch zijn graf koos. De verëering van eenen of anderen
landelijken god, kan daartoe aanleiding gegeven hebben. Uit de onder Luiksgestel bij Weebosch
gelegen grafhoogten zijn door mij in 1845 lijkurnen, houtskool enz. opgedolven en daarvan
aantekeningen gemaakt. Waar menschen lang samen wonen en samen leven moeten noodzakelijk
sterfgevallen plaats hebben. Buiten allen twijfel behoorden onze voorouders tot den Germaanschen
stam. Vele gewoonten der heidenen bleven ook hier, thans in onbruik, bestaan, als de
Meikenskerremis, het eieren tikken of tiertsen, katknuppelen, gans rijden, vastenavondvermaken enz.
bestaan. Mijne opdelvingen in Kempenland komen daarmede overëen. Heilige wouden tijdens het
heidendom als misschien te Weebosch werden door een gracht, een wal of omheining omgeven.”
Afbeelding: Valentinusput (juli 2011)
27.18 Bank
In 2011 zijn vroegere Boerenleenbankgebouwen in Bergeijk door Heemkundekring en RABObank
geregistreerd (b.g.v. 100 jaar RABO). 313
27.19 Winkel
[in Bergeijk niet opgenomen]
27.20 Gemeenschapshuis
[in Bergeijk niet opgenomen]
27.21 Herberg
1.27.21.001 Herberg De Zwaan / De Keizer Bergeijk (zie ook 1.29.2.001)
313 Aanvulling heemkundekring Bergeijk/W. van Dooremolen en P. Aarts.
190

1791 aangelag 2-25 dries en teulland 8-45 waarvan afgetrokken is 25 roeden waerop het huys en
brouwerij staat
Aan de Beestenmarkt lagen in 1627 de huizen van enkele prominente bewoners, o.a. Goyaart Willem
Bergmans met een brouwerij en het „Elengoed‟ aan de overkant (plaats waar nu het hotel Beukenhof
is). Verder waren er nog een brouwerij, herberg en schaapskooi aan het huis van Bergmans: „het
brouwhuys en het half aengelaech totten waterlaet toe‟ en „die schaepskoye aen de schuer metten
peertstal, 1603, R21 88v‟. De brouwerij die Willem Bergmans in 1627 aan de noordkant van de markt
had, blijkt te zijn voortgezet tot het jaar 1791, wanneer het Maatboek ter plaatse eveneens een
brouwerij registreert. 314 De Zwaan is de oude naam van de herberg en logement de Keizer. Deze
naam van herberg De Keizer dateert van de tijd voor Panken, (genoemd naar de keizer van
Oostenrijk, die in 1713 Zuid-Nederland in bezit kreeg) einde 18 de eeuw. In 1812 is de brouwerij
publiek verkocht en Panken vermeldt de brouwketels die werden verkocht en uitgebroken.
„Eeuwenlang is daarin herberg en logement uitgeoefend. Een uithangbord, den Keizer van Oostenrijk
voorstellende werd aan een vooruitstekende stok tot 1832 in den voorgevel boven de deur
aangetroffen.‟ De brouwerij en herberg werden in 1883 afgebroken en het klooster van de Ursulinnen
kwam ervoor in de plaats. De gebouwen van het klooster van de Ursulinnen kunnen we situeren op
A552-A557.
1.27.21.002 Herberg De Roode Leeuw Bergeijk (zie ook 1.13.2.001)
In het centrum van Bergeijk aan de plaetse. Het huis was in 1418 mogelijk van ene Marcel de Leeuw. De
huisnaam „den Leu‟ komt al in 1617 voor. Het beestje op het uithangbord kleurde pas na 1800 rood, want
de eerste vermelding van de naam „Den Rooden Leeuw‟ dateert van 1826. Mogelijk was het gebouw al in
1626 deels in steen gebouwd omdat er dan sprake is van een camer. 315 Thans winkels.
1.27.21.003 Herberg en Teutenhuis De Ster Bergeijk (zie ook 1.13.2.002) 316
Domineestraat 8a Bergeijk is een langgevelboerderij uit 1722, in de literatuur bekend als Teutenhuis
en herberg De Ster (tot 1892). Het is gebouwd door een rondtrekkende handelaar die zich later, tot
welstand gekomen, in zijn geboorteplaats vestigde. Het pand dateert uit 1722(zoals in de zijgevel
staat, bouw of verbouwing), met een bedrijfsgedeelte van 1893, dat na een brand in 1945 grotendeels
is vernieuwd. Het geheel is opgetrokken in Ambachtelijk-traditionele bouwtrant. Evenwijdig achter het
huis een losstaande kleine schuur waarin een niet beschermde paardenstal, kleinveestal, vroeger
bakhuis en hooizolder, rond 1900 opgetrokken in Belgische gladde oranje baksteen. Op het erf een
boerensier- en moestuin met enkele fruitbomen, vlier en beukenhaag. Het pand ligt achter de
hervormde kerk uit 1812/1857 en is sinds 1893 eigendom van de Hervormde Maatschappij van
Welstand.
Het eenlaags woonhuisgedeelte op rechthoekige plattegrond is boven een gepleisterde plint
opgetrokken uit donkerrode baksteen (21 x 10 x 5 cm) in kruisverband met klezoren. Het zadeldak
tussen geschouderde tuitgevels is aan de achterzijde gedekt met oranjerode Hollandse dakpannen,
maar aan de voorzijde met gesmoorde Muldenpannen. Ter plaatse van de oude schouw, centraal in
het huis, een gemetselde schoorsteen op de nok. Een tweede, later gemetselde schoorsteen op de
nok tegen de rechter zijgevel. De zesassige voorgevel heeft aan weerszijden van de dichte voordeur
met negendelig bovenlicht twee vensters met 20-ruits schuiframen en duimen. Rechts bevindt zich
boven een getralied keldervenster met kruisroederaam het zesruits schuifraam van de opkamer. Deur
en ramen, alle even hoog, zijn aan de bovenzijde voorzien van strekken. De gevelbeëindiging bestaat
uit een decoratief getrapt baksteenfries. Staafankers met uitgesmede krul. De geschouderde tuitgevel
links, met vlechtingen en schouders, is geheel blind, behoudens twee kleine vensters met van een
kruisroede voorziene draairamen op de zolderverdieping. Bouwsporen geven aan dat deze vensters
oorspronkelijk naar beneden verlengd waren. Boven de vensters is in donker verglaasde baksteen
het jaartal "1722" gevormd. Rechts op de begane grond tekent zich een dichtgezette secundaire
deuropening af. Links bevindt zich een latere kleine aanbouw met deur en portaaltje onder
lessenaardak, wat duidt op een later gebruik als dubbel woonhuis. Staafankers met uitgesmede krul.
314 Vangheluwe e.a. , 2009, 226-227.
315 Vangheluwe e.a. , 2009, 262; kaart: 254.
316 W.v.Dooremolen “Het Teutenhuis, de oudste woning van Bergeijk-dorp” in de Keersopper 15_p15
191

De achtergevel van het woonhuis mist het baksteenfries en vertoont een grote verscheidenheid aan
deur- en vensteropeningen. Oorspronkelijk is in ieder geval een 20-ruits schuifraam geheel links en
daarnaast een vernieuwde deur met zesruits bovenlicht. Verder vindt men een dichte deur met
tweedelig bovenlicht en aan weerszijden een draairaam met kruisroede en tweedelig klapraam als
bovenlicht, ca. 1950. Geheel rechts op verschillende hoogten twee zesruits schuiframen met stenen
vensterbanken. Staafankers. Het oude interieur van het woonhuis is in hoge mate gaaf en herkenbaar
bewaard gebleven. Ook de oude indeling is grotendeels gebleven. Zware moerbalken met eenvoudig
geprofileerde consoles waarop ingelaten kinderbinten vormen het plafond van het gehele huis. Een
klein halletje achter de voordeur heeft veelkleurige vloertegels die samen stervormige motieven
vormen, ca. 1893. Links en rechts grote kamers, dwars daarachter een gang met oude houten trap
naar de zolder. In de kamer rechts de verbouwde resten van de oorspronkelijke stookplaats. Alleen
de geschilderde geprofileerde schouwbalk is nog bewaard gebleven. Delfts-blauwe tegels zijn
verwijderd. Rechts naast elkaar oude deuren naar de met een tongewelf overkluisde kelder met
oranje plavuizen en de daarboven gelegen opkamer. Zeer bijzonder is hier de omlijsting van de
bedstede met gesneden Renaissance-ornamentiek in de vorm van voluten, rolwerk en
diamantkoppen (XVIIA). In de kamers links van de voordeur gestucte troggewelfjes (gespelderd).
Secundair zijn hier verschillende scheidingswanden ingebracht, waaronder een uit houten paneeltjes,
bedoeld om dit gedeelte van het huis, denkelijk de vroegere gelagkamer, als afzonderlijke woning te
kunnen benutten. Daartoe zijn er ook uitgangen naar de zijgevel gemaakt. Achter de dwars gelegen
gang bevond zich voor ca. 1950 tegen de achtergevel een inmiddels dichtgestorte kelder met
daarboven een tweede opkamer. Vrijwel alle kozijnen en deuren in de woning, waaronder zulke met
panelen, zijn oud en wit geschilderd. Deels oud hang- en sluitwerk. De oude houten trap met
eenvoudig geprofileerde trappost, donkerbruin geschilderd, leidt naar de zolder met een zeer
complete, grotendeels uit gekantrecht eikenhout gemaakte kapconstructie met houten pen-engatverbindingen.
De dekbalken van de vier spantjukken met gehakte telmerken dragen ieder een
middenstijl waarop de nokgording rust. De dekbalken zijn door middel van gekromde korbelen met de
schuin staande stijlen verbonden. De op de uiteinden van de dekbalk opgelegde gordingen zijn in de
lengterichting afgeschoord op de stijlen. Op de overstekende uiteinden van de hanebalken, in het
midden verbonden met de middenstijlen, rusten eveneens eiken gordingen die op hun beurt
afgeschoord zijn op de eiken spantbenen die op de dekbalk staan. Langsverband is tevens verkregen
doordat de nokgording is afgeschoord op de middenstijlen. De sporen en panlatten zijn van gezaagd
naaldhout, ca. 1950. De dakpannen zijn gevleid op strodokken.
Afbeelding: Teutenhuis Domineestraat 8a Bergeijk (foto W. van Dooremolen)
Het bedrijfsgedeelte, rechts in het verlengde aan het woonhuis aangebouwd, op rechthoekige
plattegrond met zadeldak en puntgevel dateert van 1893. Voordien was het woonhuis - althans deels
- vrijstaand, getuige de vlechtingen en een cirkelvormige opening met rollaag in de rechter geveltop.
192

Hoewel grote delen van het bedrijfsgedeelte met dwarsdeel, koestal en hooizolder na 1945 vernieuwd
zijn, herinneren de voorgevel met baksteenfries, twee dubbele getoogde deeldeuren, waarvan de
linker dichtgezet, acht gietijzeren rozetankers en in het interieur de zware gezaagde eiken
moerbalken die de hooizolder dragen nog aan de oorspronkelijke schuur. De achter- en zijgevels zijn,
samen met de gehele ambachtelijk geconstrueerde kap met zes grenen driehoeksspanten met
spruitbalk en gordingen met windschoren, geheel vernieuwd na de brand van 1945. Zo ook de twee
dichte deuren met aan weerszijden een zesdelig getoogd betonraam in de voorgevel. Zijgevel met
drie rechtgesloten zesdelige betonramen. Achtergevel met drie dichte deuren, waarvan een met
tweedelig bovenlicht, en vier getoogde zesdelige betonramen. Het dak is, boven een baksteenfries,
gedekt met oranjerode Muldenpannen.
De langgevelboerderij, voormalige herberg en het Teutenhuis uit 1722 is van algemeen belang. Het
pand heeft grote cultuurhistorische waarde als gaaf bewaard gebleven woonhuis van een tot welstand
gekomen rondtrekkend handelaar en vroeg voorbeeld van een herberg. Het Teutenhuis is
kenmerkend voor de Kempen. Tevens is het een uitdrukking van een sociaal-economische
ontwikkeling, en wel door de afleesbare evoluatie van een herberg naar een langgevelboerderij.
Bovendien speelt het huis een rol in de geschiedenis van het protestantisme in Noord-Brabant. Het
pand heeft architectuurhistorische waarde vanwege de harmonische verhoudingen in combinatie met
de verzorgde details en het ambachtelijk-traditioneel materiaalgebruik. Het pand is van belang
vanwege de grote samenhang van het exterieur en het grotendeels gaaf bewaarde interieur. Het
pand heeft ensemblewaarde in combinatie met erf en schuur door zijn ligging direct achter de
protestantse kerk (rijksmonument), waartoe het in eigendom behoort, en als oudste
woonhuisonderdeel van de historische dorpskern. Een bijzonder belang vertegenwoordigt het pand
door de grote architectonische gaafheid van ex- en interieur. Bovendien is het pand van belang
vanwege de architectuurhistorische zeldzaamheid van een bedstede-omlijsting in de stijl van de
Renaissance. Beschermd Rijksmonument nr. 515188. CHW. nr. KL010-000133
Het gebouw is in 2006-2008 gererstaureerd. Het woongedeelte is als zodanig gebleven. Het
bedrijfsgedeelte is omgevormd tot Bezoekerscentrum Teutenhuis, waar in 2009 VVV, museum
Eicha en de heemkundekring met een Teutenkamer zich gevestigd hebben.
De achterliggende stal (vroeger bakhuis) is omgebouwd tot De Ster, een plaats van samenkomst voor
de protestante gemeenschap van Bergeijk.
1.27.21.004 Herberg en Teutenhuis Luijksgestel
Dorpstraat 88 Luijkgestel, genaamd Pannenhuys, langgerekt gebouw. Voorheen Teutenhuis en
herberg.
27.22 Hotel/restaurant
1.27.22.001 Hotel Beukenhof, Hof 154, Bergeijk 317
(E op bijgevoegde kaart)
Voormalige Nederlands Hervormde pastorie uit 1838. In de tweede helft van de 20ste eeuw en tot voor kort
in gebruik als hotel Beukenhof. Beschermd rijksmonument. nr. 528466, CHW. nr. KL010-000139.
Vroeger lag hier het Elengoed: In 1532 wordt in een leenboek van de Heerlijkheid van Herlaar, zijnde een
3e versie van een leenregister uit 1390 melding gemaakt van het Elen Bloks-goed te Bergeyk.
Het zal mogelijk toen al de Bisschop van Luik geweest zijn die dat perceel bezat. Een perceel dat aan de
achterkant begrensd werd door een gracht, waarachter de goederen van de abdij St.Jacob te Luik
grensden, die ze in het begin van de 11e eeuw verkregen hadden.
Frans Theuws wijst er op dat het Bergeijkse geslacht „Van Eykelberghe” mogelijk optrad als voogd of meier
over het aan de Heren van Herlaar te leen gegeven bisschoppelijk domein.
317 Lezing-Notitie Heemkundekring Bergeijk in juni 2004 “Het perceel van Beukenhof”
193

Afbeelding: Detail uit minutenkaart Bergeijk1832 (W. van Dooremolen)
Als we voor hotel Beukenhof
staan zien we rechts de weg naar Bewoners op het Elengoed, nu Beukenhof geheten:
Westerhoven, rechts-voor een
weg naar Riethoven en links-voor 1648 Evert Wachtelaar, rentmeester voor de abt van StJacob te Luik
de weg naar Eersel. En zo was 1651 Godefridus Wychmans, secretaris van de Dingbank
het ook voor de eerste Bergeijkse 1706 Joannes Dullaart, secretaris der Dingbank, koopt het goed
boerenbevolking die hier op het 1721 Wouter de Wit, schepen van Bergeijk
laarplein hun gemeenschappelijke 1733 Johan W. H.van Beverwijk, secretaris der Dingbank koopt het
veekraal hadden, door houten
1784 Het huis wordt aan pastoor Deelen verhuurd
1786 Jan van Beverwijk, schepen der Dingbank Bergeijk, wordt
staketsels afgezet met uitgangen
eigenaar en verkoopt het weer aan de teut Hendrik Lommelaars
naar de genoemde uitvalswegen.
1793 De weduwe van de Bergeijkse dokter Raupp woont in dit huis
(Laar=onbebouwde 1823 Het huis wordt als marechausseekazerne verhuurd
gemeenschapsgrond). 1838 De Hervormde gemeente van Bergeijk koopt het huis en breekt
Het laarplein liep van de het af, waarna een pastorie gebouwd werd.
Eerselsedijk tot voorbij de
Riethovensedijk. De weg naar
Westerhoven liep voor het Teutenhuis langs naar het Eind van Eyck. Bewoners langs die weg
mochten op het gemeynt voor hun huis een schuur of schop oprichten, en toen rond het jaar 1000
deze opstalgrond definitief eigendom werd van deze bewoners ontstond daar De Straat, nu
Mr.Pankenstraat. Zo is de voorzijde van het Beukenhofperceel een dergelijke inneming van dat
laarplein, en het zal mogelijk toen al de bisschop van Luik geweest zijn die dat perceel bezat. Een
perceel dat aan de achterkant begrensd werd door de gracht „de Hofloop‟ (nu het Sterrepad),
waarachter de goederen van de abdij St.Jacob te Luik grensden, die ze in het begin van de11e eeuw
verkregen. Zij bouwden daar later het Abtshuis, in 1866 afgebroken (de stenen zitten in het
marechausseehuis op hoek Kerkstraat).
Na verhuur aan de marechaussee wordt het woonhuis in 1838 herbouwd tot pastorie van de
hervormde gemeente. 318
Meester Panken schrijft in Beschrijving van Bergeijk:
318 Aanvulling heemkundekring Bergeijk – W. van Dooremolen, juni 2011.
194

”Het woonhuis van het Elengoed, had geheel en al het voorkomen eener voorname woning; het lag
met zijn voorplein en zijne tuinen grootendeels binnen grachten; het was hoog uit den grond
opgetrokken, hooger dan eenig ander huis te Bergeik en had aan weerszijden eenen trapgevel; met
een zeer hoog pannendak, op het midden waarvan een torentje stond, waarin eene klok hing, was het
gedekt.
Men kwam in dit huis door eene ruime vestibule, waarop verschillende vertrekken uitkwamen.”
Vanaf 1651 wonen op dit perceel de secretarissen van de dingbank van Bergeijk, en wanneer het in
1786 aan teut Lommelaars verkocht wordt beschrijft men het: ”eene huysinge, schop, hoff en
boomgaart, houtwassen, voorpootinge, geleegen binnen deesen dorps Bergeijk, onder den gehugte
Eykereijndt, groodt samen ontrent eenen morgen gronde, liggende in ringenooten met de eens zeyde
Jan Keunen, de andere zeyde een straatje, het eens eijndt de Pastoryegoederen deeser gemeente
cum suis en d‟ander eijnt het markvelt…(Met vermelding bij de verkoop dat voor de huurder pastoor
Deelen de voorkamer behangen zal worden.)
195

Thema: 28 Grondstofwinning
Onder grondstofwinning valt naast turfwinning ook zandwinning, klei- en leemwinning en
drinkwaterwinning. In ieder dorp werd echter weldegelijk turf gegraven, maar dan door de inwoners zelf
en in relatief kleine veenvoorkomens in vennen, broeken, goren, langs beken etc. In de Tweede
Wereldoorlog werd hier soms nog turf gestoken. De turf werd per kar naar de boerderij gebracht. Dat
turfgraven levert oneffen terrein op, dichtgroeiende boerenkuilen, misschien “Peelbanen” (of hoe die ter
plaatse ook mogen heten). Bij boerderijen kun je een turfhok aantreffen.
Dat leidt tot de volgende indeling:
Turfwinning
boerenkuil: onregelmatige ééndagsput in het veen, meestal in verlandende of verlande vorm
peelbaan: weg tussen de boerenkuilen door dieper het veen in.
turfhok: opslagplaats voor turf op boerenerf.
turfvaart: kanaal voor turftransport, met wegen en bomen erlangs, sluizen en bruggen, spoelkolken en
wisselvakken.
moerput: laagte ontstaan door grootschalige turfwinning.
turfwinning
Zandwinning
uitgelaagd perceel: meestal niet meer dan één meter verlaagd perceel. De “rooie grond” is er
uitgehaald, de oude teeltlaag is daarna teruggezet.
zandwinput: grote en diepe zandwinning met machines. Ook: zandwinning voor de aanleg van de 17 e -
19 e eeuwse “dijken”, rechte wegen over de hei.
stuifzandwinning: plaatsen waar zand werd gehaald uit stuifzandgebieden/heuvels.
Klei- en leemwinning
leemput: kuil waaruit klei of leem gehaald is voor steen- of pottenbakkerij, het besmeren van wanden
of maken van vloeren.
steenoven: steenbakkerij ten plattelande
droogloodsen: loodsen waarin gevormde stenen drogen voorafgaand aan het bakken. Ook genaamd
“geleeg”.
Waterwinning
waterputtenweg: weg langs de waterputten
pompgebouw: gebouw met pompen en zuiveringsinstallaties voor de waterwinning.
watertoren: verhoogd waterreservoir van de waterdistributie. Komen ook voor op bedrijfsterreinen.
Viskwekerijen
visvijvers: complexen van vaak drie aaneengeschakelde visvijvers op de hei of op landgoederen,
waarin vis gekweekt wordt. NB: ook de molenkolken leverden vis, maar die werd door de
watermolenaars verschalkt.
28.1 Boerenkuil
[niet in Bergeijk opgemerkt]
28.2 Peelbaan
[niet in Bergeijk opgemerkt]
28.3 Turfhok
[niet in Bergeijk opgemerkt]
196

28.4 Turfvaart
[niet in Bergeijk]
28.5 Moerput
[niet in Bergeijk opgemerkt]
28.6 Uitgelaagd perceel
[niet in Bergeijk opgemerkt]
28.7 Zandwinput
[niet in Bergeijk opgemerkt]
28.8 Stuifzandwinning
[niet in Bergeijk opgemerkt]
28.9 Leemput
1.28.9.001 Leemwinning In de Bucht Bergeijk
Mogelijk kwam de leem uit de Leembocht bij het Hoog Heike en de Mosbocht, waar volgens Panken
leem werd gehaald waar op de hoogtekaart ook duidelijke sporen te zien zijn van een gebied waar
zand is gegraven. 319
1.28.9.002 Leemskuilen Westerhoven
Westerhoven was rijk aan metselaars vanwege de aanwezige leemskuilen. In de 19 de eeuw waren de
metselaars tot in bijvoorbeeld Den Haag gewild. Ze staan bekend als de Westerhovense
Buitengaanders. Bronzen plaquette van kunstenares Wil Slegers-van der Putt (Weebosch) op 11
november 1988 onthuld op Mgr. Biermansplein voorstellende de buitengaanders. Ook het
ontmoetingscentrum is er naar genoemd, De Buitengaander. 320
1.28.9.003 Leemskuil op de Weebosch,
Volgens Panken ook Steenoven genoemd 321
1.28.9.004 Leemskuil Muggenhool 322
28.10 Steenoven
1.28.10.001 Steenovens Bergerakker Bergeijk
1615 een busselken en een half heytvelt aen den steenoven
1615 een half heytvelt aen de Berger ecker aen den steenoven
De Steenovens op de Bergerakker, mogelijk verbonden aan de Lege Hoeve op De Paal. 323
28.11 Droogloodsen
[niet in Bergeijk opgemerkt]
28.12 Waterputtenweg
[niet in Bergeijk opgemerkt]
28.13 Pompgebouw
[niet in Bergeijk opgemerkt]
319 Vangheluwe e.a. , 2009, 198.
320 Van Hulsel, 1998.
321 Vangheluwe 2009/619
322 Vangheluwe 2009/527
323 Vangheluwe e.a. , 2009, 174, 185, 198.
197

28.14 Watertoren
[niet in Bergeijk opgemerkt]
28.15 Visvijvers
De woorden wijer en vijver zijn allebei afgeleid van het Latijnse woord vivarium, dat letterlijk betekent:
"plaats om iets in leven te houden". Dit iets was meestal vis. Vis was in de Middeleeuwen en nog lang
daarna een zeer belangrijke voedselbron, wat nog extra werd benadrukt door de talrijke vasten- en
onthoudingsdagen waarop het gebruik van vlees was verboden. Vis was dan een volwaardig en
eiwitrijk vervangingsmiddel. In kloosters en abdijen kende men nog veel meer vasten- en
onthoudingsdagen. Ook de pastoors en kapelaans van Hoogeloon, Hapert en Casteren moesten de
regels van Tongerlo of Postel opvolgen. 324 De abdijen hielden daar rekening mee door de aanleg van
een vijvertje bij de pastorieën die meestal omgeven waren met een "vest", waarin ook vis werd
gekweekt. Voor grotere kwekerijen hadden de abdijen wijers aangelegd. Meestal gebeurde dat op de
heide, dus buiten het agrarisch gebied van het dorp. Dit terrein werd dan door de hertog beschikbaar
gesteld. 325
1.28.15.001 Visvijvers in de Maai Bergeijk
Twee min of meer ronde grote vennen achter de hoeve in de
Maai. Blijkbaar waren dit aanvankelijk visvijvers van het in
1423 gestichte klooster Marënhage alias Ten Hage bij
Eindhoven. In 1648 kwamen deze bezittingen aan de prins
van Oranje, zodat de Nassause Domeinen er het beheer
over voerden tot ze in 1809 werden overgemaakt aan keizer
Napoleon. Het heten dan nog steeds visvijvers te zijn. 326 In
1830 waren de vennen en omliggende heide van de
gemeente Bergeijk. Opmerkelijk is dat het kadaster de
vennen verkeerd ingetekend heeft, een fout die zeker een
halve eeuw op de topografische kaarten bleef bestaan.
Kadastrale fout bij de Maaij:
grijs kadaster, blauw werkelijke ligging van de vennen.
Het oude gebruik als visvijvers herleefde in 1903 toen burgemeester Aarts hier en ook verderop langs
de Beekloop visvijvers liet aanleggen in en bij oude vennen. Hiervoor werden in de beek twee stuwen
gebouwd, „De Liskes‟ en „Het schut‟. In 1948 kreeg het vijvercomplex De Liskes, tijdens het bewind
van burgemeester J.A. Linders, met de aanleg van zeven visvijvers zijn tegenwoordige strakke
indeling. De gronden werden, conform een in 1947 genomen raadsbesluit, verpacht aan de
Nederlandse Heidemaatschappij. De werken werden door genoemde maatschappij uitgevoerd. Op de
topografische kaart 1951/1953 staan op De Oude Maai de kweekvisvijvers ingetekend. In januari
1992 nam de gemeenteraad het besluit om de 54 ha grote visvijvercomplexen De Liskes en
Pastoorsweijer te verkopen aan de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten. De Beekloop
werd overgedragen aan Waterschap De Dommel. 327 Bos en beplantingen rond de voormalige
viskwekerij aan de Beekloop bestaat o.a. uit populier, zomereik, zwarte els, schietwilg, ruwe berk,
kers, wilde lijsterbes, sporkehout en gewone vlier. Het geheel dateert overwegend uit de periode
1850-1900, maar is deels ook ouder. Cultuurhistorische waarde: zeer hoog. CHW. nr. G152
324 G. Beex, 1987, 145-146. Kaart waarop de wijers staan aangegeven.
325 G. Beex, 1987.
326 Vangheluwe e.a., 2009, 391-392. Zie ook NAG, NDR nrs 9262 – 9951 en de inleiding daarop in Van Hoof e.a., 1997, 358 –
362.
327 Vangheluwe e.a. , 2009, 393-394.
198

Afbeelding: visvijvers bij de Liskes (http://www.staltilburgs.nl/gallery/omgeving/photos/liskes.htm)
1.28.15.002 Pastoorswijer Bergeijk
Rond 1900 behoorde deze wijer aan de parochies van het Hof en het Loo, die haar in 1825 als
visvijver en als turfgrond voor haar pastoors van het Domein aankochten. De vijver lag ten zuiden van
de Kapelaanswijer. 328
1.28.15.003 Visvijvers Enderheide
Langs de Beekloop, net bovenstrooms van de Beekbrug onder Bergeijk. In de Vloeiweiden aldaar.
1.28.15.004 Visvijvers Westerhoven
Langs de Beekloop, net benedenstrooms van de vloeiweiden aldaar onder Westerhoven. Op de kaart
van 1930 is het terrein nog heide met wat bosjes.
1.28.15.005 De Kapellaansweijer
De Kapellaansvijver is gelegen ten noorden van de Pastoorswijer en heette aan het begin van de 19 e
eeuw het Wijerke. 329
1.28.15.006 De Zwarte wijer of Zwartrijtsche wijer
De Zwarte wijer of Zwartrijtsche wijer (nigrum vivarium) heette hij in een charter van 1444; hij
behoorde oudtijds aan de Abdij van Postel, die volgens T. Welvaarts voor haar vistafel meer van die
meren in de Meierij bezat (monniken moesten matig zijn met hun vleesconsumptie). De Zwarte Weijer
ligt in het westen van Bergeijk in de Postelse Heide.
1.28.15.007 Wouwensven, Het Klokke· of Rusven; het Kraanmeer; de Papenwijer
Deze visvijver behoorde aanvankelijk aan het voormalige Klooster Mariënhage onder Woensel, dat
ook nog een andere wijer in Bergeijk bij de Maaij bezat. Later behoorde deze wijer aan Willem Mollen,
landdeken en pastoor te Bergeik. Bij de akte, waarbij diens erven deze wijer in 1779 verkochten, werd
328 Vangheluwe e.a., 2009, 305; Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900.
329 Vangheluwe e.a., 2009, 305.
199

verklaard dat hij lag tegenover de Heykerk (die onder Luyksgestel). Daar vinden we in 1617 en 1767
het toponiem Wouwersven voor een lage perceelsgroep die deels in Bergeijk en deels in Luyksgestel
lag, 300 meter ten zuidoosten van de Heikerk. 400 meter ten noordoosten van de Weijer ligt een
groep percelen die “Wijerdijk” heten, mogelijk naar de heibaan die van het Loo langs de weijer naar
de akkers van Luyksgestel liep. 330
1.28.15.008 Het Fresseven (ligging onbekend)
Deze wijer heeft bij het volk den naam van onpeilbaar te zijn; in het midden van dit water zou volgens
het volksverhaal een torenklok verzonken liggen, die op Kerstnacht om 12 uren luidt. Aldus
Panken. 331 Ergens in de Enderheide.
1.28.15.009 Fleerakkerswijer Bergeijk
De vijver lag ten zuiden van de Keersop en ten noordoosten van de Pastoorswijer. Tussen 1844 en
1863 was hij eigendom van A. Fleerakkers, de stiefvader van Panken. Een bunder ervan is in
1893/94 omgevormd tot wetering. 332
1.28.15.010 Wijerdijk op ‟t Loo.333
1.28.15.011 Wijerhorst en Wijerman in ‟t Muggenhool.334
28.16 Turfwinning
In de Brabantse Kempen wordt meestal gesproken over klot en moer, dit is de benaming voor minder
goede kwaliteit turf. In de archiefstukken wordt gesproken over turf, steekturf, klot, moer en heideturf.
Dit veenmateriaal bestaat uit afgestorven plantenresten die zijn samengedrukt tot een bruine soms
zwarte massa, meestal bevat het veenmateriaal ook zand en stof. Het veen wat nu nog in het zo‟n
ven voorkomt is donkerbruin tot zwart en is ook zandig. Als er veel zand in het veen zit is de kwaliteit
natuurlijk minder en was deze minder waard voor de verkoop.
Met heideturf werd bedoeld de heideplaggen uit de laag gelegen vochtige delen in het heideterrein,
vaak dopheideplaggen. Deze plaggen bevatten veel humus en konden na het drogen als brandstof
worden gebruikt. Met heideschalen worden de gewone heideplaggen bedoeld, deze werden in de
potstal gebruikt en later vermengd met mest werd dit materiaal op de akkers uitgestrooid
(plaggenbemesting).
1.28.17.1 Eerdbrand Bergeijk
Kadastraal Sectie D blad 1 (de Lage Berkt en de Hooge Berkt).
In de streek zegt men ärtbojem voor aardbodem, dus letterlijk betekent Eerdbrand “aarde die brandt”,
dwz. turf. Een plaats waar klot en turf werd gestoken nabij de Diepvelden, een moergebied op de
grens met Eersel. Op deze moerassige plaats bevond zich een grenspaal met de gemeint van Eersel,
Weebosch en Berkt. 335
1.28.17.002 Klotbeemd Bergeijk 336
Kadastraal Sectie B489, 491 blad 1 (‟t Hof, Eijkereind en Hoekerbeemden).
Kadastraal Sectie C 260, blad 1 (De Broekstraat).
Kadastraal Sectie D 252-255, 257, 329, 331 blad 1 (de Lage Berkt en de Hooge Berkt).
1.28.17.004 Klotbeemdeke Bergeijk
Kadastraal Sectie D blad 1 (de Lage Berkt en de Hooge Berkt).
330 Vangheluwe e.a., 2009, 552.
331 Vangheluwe e.a., 2009, 304.
332 Vangheluwe e.a., 2009, 305.
333 Vangheluwe 2009/550.
334 Vangheluwe 2009/524-525.
335 Vangheluwe e.a. , 2009, 430-431.
336 Vangheluwe e.a. , 2009, 293, 430-431.
200

Dit perceel van de pachthoeve van Averbode ligt zeer waarschijnlijk op D 239. 337
1.28.17.005 Voorste Klotbeemd Bergeijk 338
Kadastraal Sectie C 268, blad 1 (De Broekstraat).
1.28.17.006 Klotkuilen Bergeijk 339
Kadastraal Sectie D 336-337, 249-251 blad 1 (de Lage Berkt en de Hooge Berkt).
1.28.17.007 Achterste Klotveld Bergeijk 340
Kadastraal Sectie C 261, blad 1 (De Broekstraat).
1.28.17.008 Juffrouwsveld Bergeijk 341
Kadastraal Sectie D 241-242 blad 1 (de Lage Berkt en de Hooge Berkt).
1.28.17.009 Klotterputten Bergeijk
1525 vicinorum de berct de clotterputten
Bij het beekdal van de Run of Aa. Het zuidwestelijke gedeelte van het beekdal was in 1791 niet
ontgonnen of geprivatiseerd en heette de Klotterputten. Dit was de heide die de inwoners van Berkt
samen met de inwoners van Boxheide (van Eersel) aan de overkant van de Run gemeenschappelijk
gebruikten. In 1648 werd na een twist over deze heide en akkoord gesloten tussen de inwoners. Men
kwam overeen om de „vronte oft clotterputten‟ niet voor 25 april in het seizoen als weide (hoeden) te
gaan gebruiken en “soo wanneer het houdt sijnen waschdom heeft oft schaerbaer is dat sij partijen
tsamenderhant sullen schaeren, deylen oft vercoopen‟. 342 De naam komt op meer verspreide plaatsen
voor langs de Run in het Berkterbroek, zoals meer naar het noorden op het Juffrouwsveld en de
Brede Beemd. En het werd zelfs genoemd als gelegen in de nabijheid van de Paal (vicinorum de
palude), waaruit we concluderen dat de onverdeelde moerassige heide van de Klotterputten zich
vroeger uitstrekte van de Boxheide tot de Paal. Het tweede deel van de naam wijst op klotsteken in
het moerasgebied ter plaatse, waardoor putten of kuilen ontstonden. Na de ontvening werd het
gebied als gemeenschappelijke weide ingericht: in 1648 werd de gemeinte op de Klotterputten
inmiddels als weide en voor het scharen (is snijden) van hout benut. 343 In dit gebied is ook nu nog
veen in de bodem aanwezig.
1.28.17.010 Monnekensput Bergeijk
Kadastraal Sectie C blad 3 (De Maai).
1737 van de Kockaertskolck lanchs Toirkenshoeck tot bij Moonekensputje de lengte van 431 roeden
Het eerste deel van de naam slaat op duivel. Mogelijk was het gebied dusdanig ontoegankelijk dat je er
beter niet kon lopen anders „kwam monen, de duivel, je halen‟ (…). Het is een punt op de grens tussen
Lommel en Bergeijk. (…) de naam kan ook afkomstig zijn van een persoon (Moon, Simoon). Het ven ligt in
de strook die Bergeijk in 1843 van Lommel ontving in ruil voor de zuidwaarts spie bij de Pelterheggen. 344
1.28.17.011 Puttenbeemd Bergeijk 345
Kadastraal Sectie D 141-145 blad 1 (de Lage Berkt en de Hooge Berkt).
1627 uyten bempt genoempt Swillekens oft den puttenbempt
1.28.17.012 Puttenveld Bergeijk 346
Kadastraal Sectie D 132, 137 blad 1 (de Lage Berkt en de Hooge Berkt).
337 Vangheluwe e.a. , 2009, 420.
338 Vangheluwe e.a. , 2009, 343.
339 Vangheluwe e.a. , 2009, 422.
340 Vangheluwe e.a. , 2009, 342
341 Vangheluwe e.a. , 2009, 421.
342 Vangheluwe, 2009, 395 en 406. Kadastraal Sectie D 38 etc. blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt).
343 Vangheluwe e.a. , 2009, 395, 406.
344 Vangheluwe e.a. , 2009, 372-373.
345 Vangheluwe e.a. , 2009, 411.
346 Vangheluwe e.a. , 2009, 409.
201

1.28.17.013 Tus(se) / Tuske
Kadastraal Sectie C 230-231, 237-239, 262-264, 371, 373, 436-440, 462-470, 478, 480-491, 493-495, 497,
499-508, 510, 577-578, blad 1 (De Broekstraat) en blad 2 (De Hulsdonk).
Kadastraal Sectie D 46, 48, 60-63, 65, 76-78, 330 blad 1 (de Lage Berkt en de Hoge Berkt).
Tussen is klotsteken in de Kempen. Het lijkt erop dat tus synoniem is met beemd. Over het algemeen
vinden we de tus-namen op de nattere moergronden. Volgens Weijnen betekent tus „gras- of heidezode‟.
Panken zegt hierover: „tusch is heide- of broekgrond, gewoonlijk met kuilen en ruigte, gagel en klein
houtwas doorsneden‟. „Tussen‟betekent in het Bergeijkse taaleigen „klot steken‟. 347
347 Vangheluwe e.a. , 2009, 341, 355.
202

Thema: 29 Industrieel
De streek kende vanouds al allerlei plattelandsindustrie die aansloot bij de agrarische maatschappij.
Later is daar moderne, zelfs mondiaal gerichte, industrie bijgekomen. Die ontwikkeling moet door de
cultuurhistorische inventarisatie ook in beeld gebracht worden, zodat ook de Industriële archeologie
gevoed kan worden met informatie.
De schrale akkers op de dekzanden leidden in Kempenland, net als in de hele Meierij, in bepaalde
perioden tot een hard en armoedig bestaan. Het bekende schilderij 'De Aardappeleters' van Vincent
van Gogh, die een tijd in Nuenen woonde en werkte, herinnert hieraan als ook volkse gezegden als:
'Wat luiden de klokken van Duizel? Erremoei, erremoei ...' Het armoedige boerenbestaan zorgde voor
een grote uitstoot van arbeidskrachten en de permanente noodzaak tot huisnijverheid. Door de
goedkope arbeidskrachten ontstonden in de loop van de 19de eeuw vestigingen van
arbeidsintensieve nijverheid als sigarenmakerijen en leerlooierijen. Hieruit groeide een sterke
industrialisatie, zowel geconcentreerd in de snelgroeiende steden Tilburg, Eindhoven en Helmond, als
verspreid in omliggende industriële kernen als Goirle en Geldrop. 348
29.1 Arbeiderswoning/Ambachtswoning
Het gaat dan om een enkele losse woning bij een bedrijf, niet om complete wijken, want dan valt het
onder thema woonwijken.
29.2. Brouwerij
1.29.2.001 Brouwerij De Zwaan / De Keizer Bergeijk (zie ook 1.27.21.001)
1791 aangelag 2-25 dries en teulland 8-45 waarvan afgetrokken is 25 roeden waerop het huys en
brouwerij staat
Aan de Beestenmarkt lagen in 1627 de huizen van enkele prominente bewoners, o.a. Goyaart Willem
Bergmans met een brouwerij en het „Elengoed‟ aan de overkant (plaats waar nu het hotel Beukenhof
is). Verder waren er nog een brouwerij, herberg en schaapskooi aan het huis van Bergmans: „het
brouwhuys en het half aengelaech totten waterlaet toe‟ en „die schaepskoye aen de schuer metten
peertstal, 1603, R21 88v‟. De brouwerij die Willem Bergmans in 1627 aan de noordkant van de markt
had, blijkt te zijn voortgezet tot het jaar 1791, wanneer het Maatboek ter plaatse eveneens een
brouwerij registreert. 349 De Zwaan is de oude naam van de herberg en logement de Keizer. Deze
naam van de herberg dateert van de tijd voor Panken, einde 18 de eeuw. In 1812 is de brouwerij
publiek verkocht en Panken vermeldt de brouwketels die werden verkocht en uitgebroken.
„Eeuwenlang is daarin herberg en logement uitgeoefend. Een uithangbord, den Keizer van Oostenrijk
voorstellende werd aan een vooruitstekende stok tot 1832 in den voorgevel boven de deur
aangetroffen.‟ De brouwerij en herberg werden in 1883 afgebroken en het klooster van de Ursulinnen
kwam ervoor in de plaats. De gebouwen van het klooster van de Ursulinnen kunnen we situeren op
A554-A558.
1.29.2.002 Brouwerij Huibrechts alias Van Brussel Bergeijk (ligging onbekend)
Familie Huibrechts alias Van Brussel bezat in 1602 een brouwerij met schaapskooi op het gehucht
Het Broek. Aan de overkant van de Hoevendijk of Broekerdijk stond de brouwerij van de familie Van
Brussel. 350
1.29.2.003 Brouwershuis, Meester Pankenstraat 12 Bergeijk
Eclecticisme, 1878. MIP 70818 In 1878 gebouwd voor brouwerij De Adelaar; het gebouw, nu
woonhuis, was van 1959 tot 1971 als gemeenschapshuis in gebruik.
348 Kolman, e.a., 1997, 46.
349 Vangheluwe e.a. , 2009, 226-227.
350 Vangheluwe e.a. , 2009, 270, 325.
203

1.29.2.004 Brouwerij De Roode Leeuw (zie ook 1.27.21.002)
Volgens P.N. Panken was De Roode Leeuw een zeer oude bierbrouwerij, waarvan de laatst
gedateerde gebouwen rond 1894 zijn geplaatst in de onmiddellijke nabijheid van de vroegere
brouwerij en wel op de plaats waar tot 1805 de schuurkerk van het Hof stond. 351
Afbeelding: Kadasterkaart 1832 met Brouwersbos (naar W. van Dooremolen)
Het er achter liggende Brouwersbos heeft zijn naam aan deze brouwerij te danken.
Er waren meer brouwerijen, zo leren ons de Acten in Schepenbank Bergeijk:
Scheiding en deling tussen kinderen Dielis Coppens te Westerhoven: “de huijsing met het
brouwgetou" inv.32 f181uit 1672;
Acte van transport uit 1696: Jacob en Jenneke Hoogaarts verkopen publiek o.a. huis, hof
aangelag met vervallen brouwhuijske op de Voort te Riethoven; Inv. 35 f309verso.
Op de Weebosch stond voorheen een brouwerij; volgens Maatboek op perceel F259. 352
En brouwerij De Adelaar, voorheen op perceel Meester Pankenstraat 12.
29.3 Directeurswoning
Een losse villa-achtige woning vlak naast het bedrijf.
1.29.3.001 Huize Braambosch Westerhoven
Eerst café van kinderen Neutkens. Na verbouwing woonhuis vanaf circa 1925 tot 1940 van Ch.
Caers, stichter en directeur van frisdrankbottelarij. Caers begon bottelarij in schuur van boerderij van
Bert Smolders op Braambos. Vanaf 1940 woonhuis van oud-burgemeester J. van Bokhoven. Mogelijk
Braambos 20. 353
1.29.3.002 Fabrikantenwoning Van Deijk, Mgr. Biermansplein 6-8 Westerhoven
351 Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900, 80.
352 Vangheluwe 2009/602.
353 Vangheluwe e.a. 2009, p. 94, 98; Rijken, foto 2.
204

Dit herenhuis met neoclassicistische invloeden werd in 1859 gebouwd in opdracht van J.J. van
Deijk. 354 In 1859 gebouwd nabij de onderwijzerswoning van Panken. In 1930 in eigendom overgegaan
aan Pietje Verhoeven. Circa 1870 aangebouwd bedrijfsgedeelte. 355 MIP-object.
1.29.3.003 Ploegpark bij weverij, Riethovensedijk 20 Bergeijk
Tuin- en parkaanleg rondom weverij De Ploeg en behorend tot dat complex, ontworpen door Mien
Ruys. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, Amerikaanse eik, beuk, walnoot, moerascipres,
Trompetboom, Valse Christusdoorn, moseik, Atlasceder, taxus, hulst, platanen en een Seqouia. De
westelijke begrenzing van de beschermde aanleg loopt langs oostzijde van de Riethovensedijk, aan
de noordzijde loopt de begrenzing door een gedeelte van het bosperceel, aan de oostzijde langs de
lijn vanaf de oostelijke kant van de bestrating langs de aanbouw aan de oostgevel naar het zuiden, ter
hoogte van het dwarspad verder naar het oosten tot de grens van het kadastrale perceel, in het
zuiden achter langs de tuinen en de langs de noordzijde van de Bucht, zoals aangegeven op het bij
het aanwijzingsbesluit behorende kaartje. Het tuinontwerp is zeer architectonisch opgebouwd uit bij
het gebouw aansluitende rechthoekige en vierkante plantvlakken met afgeschuinde hoeken, die van
daaraf geleidelijk oplopen van klein naar groot. Aan de westzijde van het gebouw, de kopse kant met
de karakteristieke gekantelde gevels, werden de plantvakken ingevuld met een asymmetrisch patroon
van vierkanten, rechthoeken en driehoeken van strak gesnoeide groenblijvende heesters. Aan de
zuidzijde, ten oosten van de ingang, zijn twee lange borders met heesters en vaste planten
aangelegd, parallel aan de voorgevel en haaks daarop. Langs de lange border loopt een lage heg en
haaks daarop weer een heg in het gazon als begrenzing van het kleinste vierkant. Vlakverdeling en
lijnvoering zijn hier zeer verwant aan het idioom van De Stijl. Aan de zijde van de oprijlaan bevindt
zich daar een rechthoekige vijver, die ook als blusvijver functioneert. Twee middelgrote, bijna
vierkante gazons links en rechts van de oprijlaan naar de ingang vormen de intermediair tussen de
kleinschalige vlakverdeling vlak bij het gebouw en de grotere gazons aan de zuidzijde van de
dwarslaan, die beplant zijn met verspreide boomgroepen en waar enkele aaneengesloten
bospercelen bewaard zijn gebleven. Uitzondering op de rechtlijnige opzet is hier het licht gebogen
pad dat naar de vroegere fietsenstalling loopt. Duidelijk is te zien hoe Ruys in het zuidelijk deel heeft
geworsteld met de 'spaghettistijl' zoals de landschapsstijl door destijds moderne tuinarchitecten ook
wel werd genoemd. Aan de noordkant heeft Ruys een strook bos gespaard, opdat het strakke,
lichtgekleurde fabrieksgebouw zich aftekent tegen de ruige, donkere boompartijen. Hier had ze,
kennelijk als concessie aan de opdrachtgever, een stukje Engelse landschapsstijl gepland.
Tuin- en parkaanleg rondom weverij De Ploeg, ontworpen door tuinarchitecte Mien Ruys, van
algemeen cultuur- en tuinhistorisch belang:
- als toonbeeld van naoorlogse tuinarchitectuur in architectonische stijl, waarin getracht is elementen
van de landschapsstijl in te passen;
- als resultaat van samenwerking tussen architect en tuinarchitect vanaf het begin van het
ontwerpproces;
- vanwege de plaats in het oeuvre van Mien Ruys, als fabriekstuin;
- vanwege de waarde in het totale fabrieksconcept, waarbij de tuin een belangrijk onderdeel was als
ontspanningsruimte voor de medewerkers en ook in het ontwerp van de fabriek het uitzicht op de
tuinen een rol speelt. Beschermd rijksmonument nr. 530967. CHW. nr. KL010-000607
1.29.3.004 Fabrikantenwoning gewezen sigarenfabrikant
Broekstraat 47 en 49, Bergeijk. Het gaat om één woonhuis met mansardekap en verhoogd
middendeel.
29.4 Fabrieksgebouw
Productie- en opslagruimten van bedrijven.
1.29.4.002 Betonfabriek Westerhoven
354 Kolman, e.a., 1997, 283.
355 Vangheluwe e.a. 2009; foto p. 144; Rijken; foto‟s 31-32.
205

In 1906 oprichting betonfabriek De Parel vanwege de aanwezigheid van veel “Westerhovens zand”.
Basis vormde de eeuwenoude steenfabricage, waarvoor lokaal leem gebruikt werd. Toponiem De
Leemskuil; een enorm diep gat, waarin via een ladder was af te dalen. 356
1.29.4.003 Melkfabriek St. Isidorus Westerhoven
Aan Heijerstraat 1. Gebouwd circa 1916. Opgeheven in 1930. Verbouwd tot woningen. 357 CHW. nr.
KL124-000477
1.29.4.004 Roomboterfabriek Natura Westerhoven 358
Hoek Dorpsstraat-Provincialeweg. In bedrijf tot circa 1916, toen het fabriekje te klein werd.
Nieuwbouw aan Heijerstraat. 359 Omstreeks 1910 gebouwd en vertoont jugendstilinvloeden.
1.29.4.005 Sigarenfabriek Tilenzo Burg. Magneestraat 13 Bergeijk
Bedrijfsgebouw uit 1924. Gemeentelijk monument. CHW. nr. KL010-000160
Het pand van de fabrikant Hein Tilborghs was in de 2 e helft van de 20 ste eeuw bekend als „Het
Zoldertje‟, verkooppunt voor Weverij De Ploeg.
Afbeelding: Pand “Het Zolderke” (foto W. van Dooremolen)
1.29.4.006 Coöperatieve Roomboterfabriek 'Erica'. ‟t Loo 22, Bergeijk
Melkfabriek uit 1915-1930. Over de oprichting van de handkrachtfabriek op 't Loo tast men volledig in
het duister. Mogelijk bestond het bedrijfje al tien jaar toen het in 1905 voor het eerst in de krant
verscheen. 360 De zuivelindustrie vervulde een belangrijke plaats in het economische en sociale leven
van "Groot Bergeijk". Aan het eind van de negentiende eeuw ontstaan er in veel kerkdorpen
coöperatieve roomboterfabrieken. Bergeijk kent er drie: 't Hof De Goudsbloem, 't Loo Erica en de
Weebosch Amor. In Luyksgestel kiest men voor de naam De Kempen, in Riethoven voor Ceres en in
Westerhoven Natura. Het betreft kleinschalige handkracht-fabriekjes waarvan de ruggengraat van de
bedrijfjes wordt gevormd door de coöperatieve samenwerking van de boeren. 361 CHW. nr. KL010-
000150
1.29.4.007 Sigarenfabriek Hofnar, Hof 43 Bergeijk
Begin 20e eeuw verrees een vestiging van dit beroemde merk in Bergeijk. Circa 1900. MIP 70797
Van 1947 tot 1956 huisde hier de weverij „De Ploeg‟.
1.29.4.008 Melkfabriek, Kleine Broekstraat 22 Bergeijk
1915-1930. MIP 70805
356 Vangheluwe e.a.2009; foto p. 212; Verdonk, p. 22.
357 Verdonk, 2008; foto‟s ca. 1920 en ca. 1935; Verdonk, 2008, 43; Rijken; foto 12; Vangheluwe e.a.2009; foto‟s p. 157-158.
358 Wil van Ham „Het boterfabriekle van Westerhoven‟ in De Keersopper nr15_p2
359 Vangheluwe e.a.2009; foto‟s p. 130.
360Biemans, 2002, 14 e.v.
361Biemans, 2002, 10-11.
206

1.29.4.009 Oude sigarenfabriek, Dorpstraat 92 Luyksgestel
Kleine langgevelboerderij (oude sigarenfabriek) herbouwd in 1917.
1.29.4.010 Coöperatieve Roomboterfabriek 'Amor' Bergeijk De Weebosch
Het Fabrieksgebouw met erf lag op sectie F, nummer 2017. 362
1.29.4.011 Coöperatieve Roomboterfabriek 'De Kempen' Luyksgestel
Er was nog een roomboterfabriekje dat van betekenis was voor de oprichting van Stoomzuivelfabriek
"Sint Bernardus". In 1894 was in Luyksgestel al sprake van een ontroomer. 363
1.29.4.012 Coöperatieve Roomboterfabriek 'De Goudsbloem' Bergeijk 't Hof
Het handkracht-boterfabriekje is tot woonhuis verbouwd. Links daarvan bevinden zich tegenwoordig
rijwielhandel J Schellens en de Lian Bar. 364
1.29.4.013 Oude Handkracht-boterfabriek Riethoven 365
In 1895 werd deze fabriek opgericht in een voormalige leerlooierij. In 1937 werd het bouwvallig
geworden gebouw gesloopt, nadat er nog een tijd een rijwielreparartie in had gezeten.
1.29.4.014 Nieuwe Handkracht-boterfabriek Riethoven 366
In 1911 werd een nieuwe roomboterfabriek opgericht schuin tegenover de oude fabriek. Deze bleef
tot 1915 in gebruik. Het gebouw werd tot woonhuis verbouwd.
1.29.4.015 Zuivelfabriek St. Bernardus; Het Stoom (Bergeijk)
Op ‟t Loo (topografische kaart 1961/1963). 367
De bovengenoemde fabriekjes fuseerden in de loop van de geschiedenis tot Zuivelfabriek Het Stoom:
„Uit de voorgeschiedenis is duidelijk geworden dat de samenwerking van de verschillende
handkrachtfabriekjes in Bergeijk en omgeving leidde tot de oprichting van één
stoomzuivelfabriek voor het hele gebied. Dat had tot gevolg dat al die kleine fabriekjes
werden opgedoekt. Toch zou er nog veel water door de Keersop stromen voordat men het
samen eens werd. Was aanvankelijk iedereen enthousiast en zag het ernaar uit dat het plan
zou slagen, de eensgezindheid en bereidheid tot samenwerking bleken op het allerlaatste
nippertje niet zo sterk te zijn.‟ 368
Aanvankelijk waren praktisch alle veehouders, aangesloten bij de handkrachtboter-fabriekjes Bergeijk
't Hof, 't Loo, de Weebosch, Luyksgestel en Westerhoven, vastbesloten gezamenlijk "een grote
stoomzuivelfabriek" te bouwen. Bovengenoemd meningsverschil werd oorzaak dat leden van
handkracht-boterfabriekjes te Westerhoven en Bergeijk 't Hof besloten zich af te scheiden en in
Westerhoven een stoomzuivelfabriekje te bouwen (Stoomzuivelfabriek "St. Isidorus" 1.29.4.004). De
concurrentie leidde uiteindelijk tot een kortstondig bestaan en werd in 1931 opgeheven.
In de na-oorlogse jaren, de tijd van de Wederopbouwperiode, groeide Stoomzuivelfabriek "St.
Bernardus" uit haar voegen. Er verrezen nieuwe bedrijfsgebouwen met de modernste machines, de
naam "St. Bernardus" verdween in de schaduw van "CCM Bergeijk" (Coöperatieve Centrale
Melkproductenfabriek Bergeijk"). Het aantal melkproducten werd aanzienlijk uitgebreid met de alles
dominerende naam Jacky. Een en ander had positieve gevolgen voor de werkgelegenheid. 369
Voor achtergrondinformatie, zie voetnoot.
362 Biemans, 2002, 17. e.v.
363 Biemans, 2002, 23. e.v.
364 Biemans, 2002, 10. e.v.
365 H. Knoops, Een handkracht-boterfabriek in Riethoven van 1895 tot 1915 (notitie verkregen van heemkundekring
Riethoven).
366 H. Knoops, Een handkracht-boterfabriek in Riethoven van 1895 tot 1915 (notitie verkregen van heemkundekring
Riethoven).
367 Vangheluwe e.a., 2009, 127.
368 Biemans, 2002, 26.
369 Biemans, 2002, 52. e.v.
207

Afbeelding: Zuivelfabriek St. Bernardus 370
1.29.4.016 Sigarenfabriek Willem III
‟t Hof Bergeijk
1.29.4.017 Sigarenfabriek Monaco
‟t Hof Bergeijk
1.29.4.018 Metaalfabriek NEBATO
Burg. Magneestraat ‟t Hof Bergeijk
1.29.4.019 Meubelfabriek Het Spectrum
Broekstraat Bergeijk. Voorheen een Spiritusfabriek.
1.29.4.020 Zaadhandel Kuijken
29.5 Fabrieksterrein
Terrein behorend bij fabrieksgebouwen, gebruikt als verkeersgebied, parkeerruimte, opslagruimte en
misschien zelfs wel productiegebied (bezinkbekkens bijv.)
[in Bergeijk niet opgemerkt]
29.6 Gezondheidszorg
Voor medische doeleinden (verpleging/verzorging, soms onderzoek) ingericht terrein. In enkele
gevallen is het terrein specifiek hiervoor gecreëerd evenals de bebouwing, in de regel is het echter
een ouder terrein (landgoed of buitenplaats).
[in Bergeijk niet opgemerkt]
370 Brabant Collectie, Universiteit van Tilburg
208

29.7 Hoge schoorsteen
Hoge schoorsteen van een industrieel bedrijf.
[in Bergeijk niet meer opgemerkt]
29.8 Hopeest
Het gebouwtje waarin de hop boven een vuurtje te drogen gelegd wordt.
[in Bergeijk niet opgemerkt]
29.9 Kantorenpark
Terrein waarvan de plattegrond, inrichting en bebouwing is georiënteerd op het administratieve
gedeelte van het bedrijfsleven. Het terrein is overwegend bebouwd met representatieve architectuur
en doorgaans gesitueerd aan de periferie van de stad.
[in Bergeijk niet opgemerkt]
29.10 Klokkengieter
29.11 Leerlooierij
1.29.10.001 Leerlooierij Van Deijk te Riethoven 371
Leerlooierij van Theodorus van Deijck aan de Dorpsstraat, welke in 1895 werd verkocht en werd
omgebouwd tot roomboterfabriek.
29.12 Loods/pakhuis
1.29.12.001 Boerenbondsgebouw Westerhoven
Aan de Heuvel. Nu rijwielzaak. 372
1.29.12.002 Pakhuis Dorpstraat 127, Luijkgestel
Luijksgestel, Dorpsstraat 127 (was 129)
Aan de zuidelijke zijde van de Dorpsstraat staat, aan de rand van de kom van Luijksgestel, een
eenvoudig pakhuis annex stal, oorspronkelijk onderdeel van een meelhandel en daterende uit
omstreeks 1910 en omstreeks 1925. Voormalig boerendbondsgebouw.
Het pakhuis bestaat uit een noordelijke, aan de weg gesitueerde vóór- en een aangrenzende
zuidelijke achterbouw met globaal dezelfde massa. Beide zijn eenlaags, hebben een rechthoekige
plattegrond (al heeft de zuidelijke bouw aan de zuidwestelijke zijde een hoekgevel) en worden gedekt
door een zadeldak met muldenpannen. De gevels zijn opgetrokken in baksteen en hebben een
gecementeerde plint. In de (noordelijke) straatgevel zijn onder een eenvoudige houten luifel op
muurstijlen, gedekt met golfplaat, een tweetal brede, opgeklampte schuifdeuren onder ijzeren latei
aangebracht. In de westelijke zijgevel een tweetal vierruits getoogde klapvensters. In de topgevel een
derde, dergelijk venster. De aangrenzende westelijke gevel van het zuidelijke gebouw heeft een twee
vierruits klapvensters en in het terugliggende deel een reeks zesruits stalvensters. De oostelijke gevel
is deels gecementeerd. In de gevel een opgeklampte deur, vervolgens in zuidelijke richting twee
vensters als in de voorgevel, drie betonnen getoogde zesruits stalvensters en in de topgevel een
opgeklampte deur naar de taszolder, waarnaast een stalvenster. Het interieur van het noordelijke
pakhuis heeft een eenvoudige houten zoldering. De begane grond bestaat uit twee parallelle ruimten,
elk toegankelijk via één van de beschreven schuifdeuren.
De stallen staan inmiddels op de lijst van potentieel gemeentelijke monumenten.
Het complex heeft belang als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische en typologische
ontwikkeling; het is van belang wegens de architectonische gaafheid van het exterieur; het is van
belang in relatie tot de visuele gaafheid van de dorpse omgeving. Rijksnr. 517921
371 H. Knoops, Een handkracht-boterfabriek in Riethoven van 1895 tot 1915 (notitie verkregen van heemkundekring
Riethoven).
372 Vangheluwe e.a. 2009; foto p. 237.
209

29.13 Onderwijs
Specifiek voor onderwijskundige doelstellingen gecreëerd terrein, met een op deze functie
georiënteerde structuur, inrichting en bebouwing, ook wel campus genoemd.
[niet in Bergeijk]
29.14 Pottenbakkerij
[niet in Bergeijk]
29.15 Smidse
1.29.15.001 Het Smedje straat kruising met de Kerkstraat en de Vlieterdijk, Luyksgestel
Smederij van Sjaakske Baudewijns (het Smedje). Was in de jaren zeventig een speelgoedwinkel.
29.16 Vlasrootput
Plas of poel of “put” waarin het vlas te roten gelegd werd.
[niet in Bergeijk]
29.17 Weverij
1.29.17.001 Weverij Riethovensedijk 20 Bergeijk 373
Weverijgebouw uit 1958 (Nieuwe Zakelijkheid)
Fabrieksgebouw, behorend tot het complex weverij De Ploeg, met gebogen sheddaken, waarbij vier
langere en vier kortere sheds naast elkaar zijn geplaatst zodat een L-vorm is ontstaan. Voor de
sheddaken is het destijds geavanceerde Zeiss-Dywidagsysteem van voorgespannen beton
toegepast. De gebogen betonschalen zijn slechts zeventig millimeter dik. De maatvoering was
afgestemd op de brede weefgetouwen, "form follows function". De architectuur wordt in sterke mate
bepaald door het ritmische beeld van de westgevel waar acht sheds achter elkaar worden afgesloten
door enigszins gekantelde en schuin geplaatste geveldelen, verspringend ten opzichte van elkaar
waartussen, in het verlengde van de beglazing van de sheds, deels geblindeerd glas tot op het
maaiveld is geplaatst. De gevels zijn met betonplaten bekleed, waarvan de belijning de kanteling en
schuine plaatsing accentueert; in het linker geveldeel is een met een hek afgesloten inrijopening
opgenomen, in het vijfde deel van links hoge deuren met rode, witte, blauwe en zwarte vlakken. De
noordgevel (verticaal) bestaat grotendeels uit stalen kozijnen waarin (dubbel) glas, deels uit ijzeren
roosters (westzijde). Daarboven een betonnen opstand. Tegen de oostgevel van de korte sheds
bevindt zich aan de zuidzijde de ingang in een plat gedekte aanbouw, bestaande uit grote ramen en
een gesloten gevelveld. De ingang wordt gemarkeerd door een relatief grote overdekte buitenruimte
ondersteund door negen stalen staanders. De zuidgevels bestaan grotendeels uit dubbel glas in
stalen kozijnen, aan de westzijde een gesloten gedeelte met betonplaten waarin een vlak met deuren
en gekleurde vlakken. De afsluiting van de sheds is bij beide korte oostgevels vlak, met betonplaten
(westelijk deel) en gele baksteen (oostelijk deel). Boven beide gevels weer een betonnen opstand;
aan het oostelijke deel is de glasgevel uitgebouwd onder een plat dak. Aan de uiterste oostzijde een
recente aanbouw.
In het interieur zijn aan de noordzijde nog ruimte-indelingen door middel van overwegend glazen
puien in stalen kozijnen aanwezig. Voor het overige is de ruimte overwegend ongedeeld, met
lichtinval door het sheddak vanuit het noorden, opdat men goed de kleuren kon beoordelen. Door het
vele glas in noord- en zuidgevel konden de medewerkers van de groene omgeving genieten, waaraan
door het ontwerp van Mien Ruys veel aandacht is besteed. Door de geavanceerde dakconstructie
waren grote overspanningen mogelijk; er zijn dan ook een beperkt aantal betonnen staanders die in
een V-vorm de sheds ondersteunen. Een deel van roestvrijstalen afvoeren bevindt zich nog ter
plaatse. Voor de vloer is oorspronkelijk naadloos strijkplastic toegepast, dit is deels nog aanwezig. In
het oostelijk gedeelte verlaagde plafonds van stalen roosters, waar kantoren gevestigd waren.
Op het veld naast de ingang aan de zuidzijde staan vijf draaibare testpanelen op stalen dragers, waar
373 Wim van Dooremolen “De Historie van De Ploeg en zijn weverij te Bergeijk‟ , Bergeijk 2009, ISBN978-90-813898-1-5
210

de kleurechtheid van de stoffen bij verschillende zonlichtinval kon worden beproefd.
De constructie, uitgevoerd in voorgespannen beton, bestaat uit acht dubbele en vier enkelvoudige
schaaldaken met telkens twee ondersteuningen. Een dergelijk constructie met grote vrije ruimte, goed
geschikt voor brede weefgetouwen, kent in Nederland zijn eerste voorbeeld in de fabriek van de Kon.
Weefgoederenfabriek CT. Stork & Co. te Hengelo, uit 1952-'53. De ontwerper aldaar, G. Beltman jr.,
zijn constructeur B.A. Sassen en de aannemer de Kon. Ned. Maatschappij voor Havenwerken N.V te
Amsterdam, waren ook verantwoordelijk voor de bouw van de fabriek te Bergeijk. Voor de
architectonische vormgeving werd G.Th. Rietveld aangetrokken. Van zijn hand zijn de lichte
verdraaiing van de kopse gevels, de ijle ingangspartij en de opvallende kleurstelling. Het complex ligt
in een parkachtige tuin naar ontwerp van Mien Ruys. Weverij De Ploeg werd in 1957 opvolger van de
in 1923 te Bergeijk opgerichte Coöperatieve Productie- en Verbruikersvereniging 'De Ploeg', die haar
oorsprong had in een in 1919 in Best begonnen landbouwkolonie. In 1928 werd de textielhandel
uitgebreid met woningtextiel, dat in opdracht van De Ploeg elders (waaronder te Hengelo) werd
geweven. Na de Tweede Wereldoorlog besloot men tot oprichting van een eigen weverij. 374
Waardering
Fabrieksgebouw, ontworpen door Gerrit Rietveld met technische adviezen van G. Beltman, van
algemeen cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang als internationale mijlpaal in de
modernistische fabrieksarchitectuur:
- door de inventieve toepassing van dunwandige betonnen schaaldaken, het Zeiss-Dywidagsysteem;
- vanwege de op de productie met brede weefgetouwen afgestemde maatvoering, "form follows
function";
- vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteiten onder meer door de kantelingen in de westgevel,
het ritme, de gebogen sheds, de glazen gevels;
- vanwege het belang in het oeuvre van Rietveld, als diens enige ontwerp voor een fabriek;
- vanwege de ensemblewaarde door de samenhang van het ontwerp met het tuinontwerp; 375
- vanwege de herkenbare sociaal-idealistische en milieutechnische aspecten in het ontwerp.
Beschermd rijksmonument: monument nr. 531184
Afbeelding: Voormalige weverij De Ploeg (foto W. van Dooremolen)
374 Kolman e.a., 1997, 68.
375 Edwin van Onna „Gerrit Rietveld Mien Ruys in Bergeijk‟, 2008 ; ISBN 978-90-803541-5-9
211

Thema: 30 Woonwijken
Voor een beter onderscheid met de gehuchten is de meer moderne ontwikkeling van woonwijken in een
apart thema ondergebracht. De woonwijken zijn uitbreidingen van de woonbebouwing maar staan los
van het oude agrarische landschap, veelal na 1900 maar soms al wat eerder. De indeling is als volgt:
30.1 Arbeidersbuurt
Vlakdekkende wijk of een straatje met arbeiderswoningen.
[niet in Bergeijk]
30.2 Company-town
Nederzetting gesticht onder auspiciën van een industriële onderneming, meestal in de directe
omgeving van het bedrijf en in de regel bedoeld als huisvesting voor de eigen werknemers, met
allerlei voorzieningen als winkels, kerk, vermaak.
[niet in Bergeijk]
30.3 Lintbebouwing
Aaneenrijging van voornamelijk woningen aan de uitvalswegen van dorpen en gehuchten,
aanvankelijk zonder samenhang met vlakdekkende wijken.
[niet in Bergeijk als zodanig genoteerd]
30.4 Stationswijk
Vlakdekkende wijk of buurt die in de regel ontstaat tussen het spoorwegstation en het historische
stadscentrum, vanaf circa 1850. De structuur van de wijk is georiënteerd op het station, de bebouwing
is overwegend luxueus van karakter.
[niet in Bergeijk]
30.5 Tuinwijk
Vlakdekkende buurt, wijk of stadsdeel overwegend gekenmerkt door een ruimere opzet, een
gevarieerd, soms enigszins slingerend stratenpatroon en relatief goede woonhuizen te midden van
veel groen als privétuinen, openbaar groen en/of de directe nabijheid van natuurgebied.
[niet in Bergeijk]
30.6 Villawijk
1.30.6.001 Villawijk Bergeijk
Gelegen in het bos ten noorden van de kern Bergeijk; op de topografische kaart 1961/1963. 376
30.7 Wederopbouwwijk
Vlakdekkende buurt, wijk of stadsdeel gebouwd in de periode 1940-1965, bestaande uit vaak zeer
grootschalige, planmatige bouwprojecten, gericht op herstel/vervanging van de als gevolg van de
Tweede Wereldoorlog verwoeste gebieden. Na de Tweede Wereldoorlog had de wederopbouw van
het land de grootste prioriteit. De overheid, architecten en bouwbedrijven richtten zich op de eerste
plaats op het wegwerken van het enorme woningtekort.
[niet in Bergeijk]
30.8 Woonwijk
1.30.8.001 Molenakkers Bergeijk
Molenakkers op topografische kaart 1961/1963. Uitgebreid tot aan de molen en richting Hooge Berkt
in de jaren zestig; zie topografische kaart 1971/1973. 377
376 Vangheluwe e.a., 2009, 126.
377 Vangheluwe e.a. 2009, 2009, 126-127.
212

Thema: 31 Historische (steden)bouwkunst
De periode 1475-1525 geldt als de Brabantse Gouden Eeuw. In de Brabantse dorpen uitte de
toegenomen welvaart zich in de bouw van vele kerken die zijn uitgevoerd in de stijl van de Kempische
gotiek, zoals goed te zien is in Oirschot en Hilvarenbeek. De toegenomen welvaart zorgde vanaf de
14e eeuw in de steden van het hertogdom Brabant voor veel bouwactiviteiten, die waren geënt op de
bouw van kerken in de stijl van de Brabantse gotiek. De Franse gotiek uit de Volle Middeleeuwen gold
als inspiratie, maar in Brabant werden de kerken soberder van vorm en minder rijzig. De Bossche St.-
Jan is natuurlijk het belangrijkste voorbeeld van de gotiek. 378
„In de 15 de eeuw kregen deze bouwactiviteiten navolging in de kleinere steden en dorpen in kerken
met eenvoudiger gotische vormen, die doorgaans met de term Kempense gotiek aangeduid worden.
Deze kerken hebben vaak een basilicale opbouw, ze zijn uitgevoerd in baksteen met natuurstenen
banden en hebben inwendig bakstenen gewelven. De belangrijkste kerken, waaraan kapittels
verbonden waren, zijn die van Oirschot, Hilvarenbeek en Oosterhout (…) Uit de 15e eeuw bleven
meer torens dan kerken bewaard en deze vormen dan ook letterlijk het hoogtepunt van de Kempense
gotiek. De torens hebben veelal een rijke geleding met spaarnissen, rondboogfriezen en natuurstenen
details in de vorm van hoekblokjes of driepassen en haaks op elkaar staande (Oostelbeers) of anders
overhoekse steunberen (Duizel, Luyksgestel), dan wel een combinatie van beide (Lage en Hooge
Mierde, Bladel).‟ 379
Voor een overzichtsartikel over dorpshuizen in de Kempen, waarin bijvoorbeeld de kenmerken van de
Kempische plattelands-burgerwoning worden geschetst, zie: Ruhe, H.A.M., Het dorpswoonhuis in de
Kempen vanaf de vijftiende tot de negentiende eeuw (Zaltbommel 1980) of Brabants Heem nr. 12
(1960).
De volgende bronnen zijn voor onderstaande inventarisatie gebruikt:
- Monumentenlijsten, gemeente Bergeijk
- Registeromschrijving Rijksdienst Cultureel Erfgoed
- CHW peildatum december 2009
- Inventarisatie cultuurhistorische waardevolle boerderijen in Noord-Brabant, Boerderijenstichting
Noord-Brabant (z.p. z.j.)
- Aanvullende informatie van Stichting Behoud Erfgoed Bergeijk e.o
- Bibliografie Bergeijk
31.1. Woonhuis
1.31.1.0001 Woning Dorpsstraat 24 Riethoven
Dorpswoning uit 19 e eeuw. Zeer eenvoudige dorpswoning. Fraai gelegen. Beschermd monument:
Mon. nr. 21385. CHW. nr. KL093-000440
378 Kolman e.a., 1997, 15, 20.
379 Kolman e.a., 1997, 20.
213

Afbeelding: Boerderij aan de Dorpsstraat 24 in Riethoven (heemkundekring Riethoven).
1.31.1.002 Onderwijzerswoning Schoolstraat 19 Riethoven
Onderwijzerswoning voor de bovenmeester werd rond 1920 gebouwd in Neo-Barokke stijl. Het pand
is heden in gebruik als woonhuis. Het tweelaagse woonhuis is opgetrokken uit machinale baksteen
met gekrulde sierankers en heeft dakschilden met rode verbeterde hollandse dakpannen en een plat
dakdeel. Het rechterdeel van de gevel is een zadeldak ingeklemd tussen in- en uitgezwenkte
topgevels. In dit risalerende rechter gedeelte bevindt zich op de begane grond een erker met
afgeschuinde zijden. De bovenlichten hebben een kleine roedenverdeling, het zinken dak heeft een
daklijstje op klosjes. Hier boven bevindt zich een gekoppeld raam met kleine roeden in het bovenlicht.
Boven dit venster en de overige is een getoogde zwart-rode strek met zwarte afsluitende koppenlaag.
Op de zolder is er een vierruits rondraam.
Tussen dit rechter gedeelte en de school bevindt zich een stolpraam met bovenlicht en een
paneeldeur. Deur en raam hebben een bovenlicht met kleine roeden. In de paneeldeur bevindt zich
een ovaal getralied licht. Hier boven is een opengewerkte baksteen borstwering en een balkondeur
met kleine roedenverdeling. De gootlijst rust op klosjes.
In de sobere rechter zijgevel bevinden zich op de begane grond twee ramen en op de eerste etage
één raam. De achtergevel bezit openslaande terrasdeuren vanuit de huiskamer.
Via een tochtportaal komt men in de hal. Beide hebben cementtegels op de vloer in grijs-blauwe
tinten met gestileerd geometrische motieven. Het hang- en sluitwerk is van koper en voorzien van
eenvoudige decoratie. Links is de bordestrap met houten sierbalusters. Rechts is de huiskamer, een
doorgebroken kamer-en-suite. Voor en achter is het stucplafond voorzien van een cirkel bij het
lichtpunt. Andere ruimten zijn gemoderniseerd.
De voormalige bovenmeesterswoning is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch
belang als voorbeeld van een culturele en geestelijke ontwikkeling, namelijk de ontwikkeling van het
onderwijs in de vroege twintigste eeuw. Het is tevens van belang als voorbeeld van de typologische
ontwikkeling van de onderwijzerswoning. Architectuurhistorisch is het belangrijk vanwege de stijl en
de voor een plattelandsschool uitzonderlijk rijke detaillering.
Het heeft ensemblewaarden vanwege de situering, verbonden met de ontwikkeling van het dorp. Het
is waardevol vanwege de gaafheid van in- en exterieur.
Beschermd monument: Mon. nr. 517908. CHW. nr. KL093-000455
1.31.1.003 Herenhuis, Mons. Biermansplein 8 Westerhoven
Herenhuis, gebouwd in 1859 met Neo-Classicistische invloeden. Het tweelaagse pand telt vijf
traveeën en is symmetrisch van opzet. De plattegrond is rechthoekig. Het pand is opgetrokken uit
214

handvorm baksteen met rechte muurankers en heeft een schilddak, thans voorzien van nietoorspronkelijke
asbestleien. Op de begane grond hebben de zesruits schuifvensters glas-in-lood
bovenlichten en luiken, op de verdieping niet. De dorpels zijn van hardsteen, de ramen zijn geplaatst
onder een strek. De paneeldeur bevindt zich in het midden en heeft een houten pilasteromlijsting met
kroon- en tandlijst. Het bovenlicht heeft een sierroedenverdeling rondom een ovaal. Rechts in de
gevel bevindt zich een gevelsteen met de tekst: J.J. van Deijk 1859. De gevel wordt afgesloten door
een kroonlijst met bakgoot. De linkergevel heeft een zesruits schuifvenster met luiken en een
kelderraam. De rechtergevel is blind. In de achtergevel bevinden zich diverse zesruits schuifvensters.
Tegen de rechterzijgevel is een moderne aanbouw (2002) gebouwd; deze aanbouw is niet van
waarde uit het oogpunt van monumentenzorg.
Het herenhuis is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking
van de sociaal-economische ontwikkeling, namelijk de stichting van deftige woningen voor de lokale
elite, het is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van het dorpswoonhuis.
Het is van architectuurhistorisch belang door de representatieve stijl en detaillering. Het is van belang
vanwege de architectonische gaafheid van het exterieur en is zeldzaam als voorbeeld van een
dorpshuis van de lokale elite. Beschermd monument: Mon. nr. 517918. CHW. nr. KL124-000462
1.31.1.004 Huis Visser, Eikendreef 2 te Bergeijk
Woning uit 1955 van architect Rietveld. Voor medewerkers van Weverij De Ploeg ontwierp G.Th.
Rietveld de bungalows Fazantlaan 14 (1955-'57) en Eikendreef 2 (1956- '57), beide in zakelijke
vormgeving en met platte, overstekende daken. 380 Het laatstgenoemde pand kreeg in 1969 een
uitbreiding in de vorm van een driekwart cilinder naar plannen van A. van Eyck. Beschermd
rijksmonument: Mon. nr. 530922. CHW. nr. KL010-000603
1.31.1.005 Huis Van Daalen Fazantlaan 14 Bergeijk
380 Kolman e.a., 1997, 68.
Afbeelding: “Rietveldwoning” Fazantlaan 14 (foto W. van Dooremolen)
215

Een gemeentelijk monument.
1.31.1.007 Woonhuis
Ekkerstraat 8 Bergeijk
Gemeentelijk monument
1.31.1.022 Woonhuis
Hof 2 Bergeijk
Dorpswoning van twee bouwlagen uit de jaren ‟30.
1.31.1.023 Woonhuis
Dorpstraat 14 Westerhoven
Eenlaags woonhuis van allure.
1.31.1.024 Woonhuis
Provincialeweg 11 Westerhoven
Woning bij voormalige school.
1.31.1.025 en 026 Woonhuis
Broekstraat 64 - 66 Bergeijk
woonhuis/winkel, ca. 1900
CHW. nr. KL010-000130
Gemeentelijk monument
1.31.1.027 Woonhuis
Hof 63 Bergeijk
Woonhuis
Gemeentelijk monument
Hof 63 is een voormalig notarishuis, een blokvormig tweelaags woonhuis, gebouwd 1804.
Het heeft een fraaie deur en een omlijsting met geteldgeld- decoratie. Het pand diende lange tijd als
kantoor van Weverij De Ploeg. (In 1923 werd in de schuur achter deze woning met weven door De
Ploeg begonnen).
1.31.1.028 Woonhuis
Kerkstraat 36 Bergeijk
Gemeentelijk monument
1.31.1.029 Woonhuis
Loo 27 Bergeijk
Gemeentelijk monument
Woonhuis
1.31.1.030 Woonhuis
Dokter Rauppstraat 2 Bergeijk
Gemeentelijk monument
1.31.1.031 Woonhuis
Dorpstraat 30 Westerhoven
Gemeentelijk monument
1.31.1.032 Woonhuis
Dorpstraat 44 Westerhoven
Woonhuis ca. 1870
Gemeentelijk monument
216

KL124-000471
1.31.1.033 Teutenhuis
Dorpstraat 4 Luyksgestel
Gemeentelijk monument
De bloei van de teutenhandel in de 18 e en vroege 19 e eeuw was tot voor enige decennia in het
dorpsbeeld van Luyksgestel afleesbaar. In "de Straat" bevond zich een aantal grote eenlaags
woonhuizen, die met hun hoge daken evenwijdig aan de straat stonden. Ze hadden soms een klein
bedrijfsgedeelte en hoge bergzolders. In de late 19e- en vroege 20e eeuw werden deze huizen veelal
tot boerderij verbouwd. Na de tweede wereldoorlog zijn er veel, na een periode van verwaarlozing en
verval, gesloopt. Dorpsstraat 67 is ondanks wijzigingen toch nog een goed voorbeeld van een
dergelijk huis, evenals Dorpsstraat 1-2. Dorpsstraat 60 is nogal verminkt maar hoofdvorm van silhouet
laten nog de karakteristiek zien van het teutenhuis, zoals dit onder meer in Bergeijk, Budel, Eersel,
Lommel en Eksel verbreid was. Dorpsstraat 97 is misschien ook een dergelijk teutenhuis geweest.
Dorpsstraat 87 is een laat-19e eeuws voorbeeld van een woonhuis met klein bedrijfsgedeelte. De
voormalige pastorie, Dorpsstraat 37 is eveneens later tot boerderij verbouwd. Ingrijpend herstel na
brand bracht de oude karakteristiek van dit ondiepe en lange -acht traveeën- huis dat eens omgracht
was, terug. 381
1.31.1.034 Woonhuis
Dorpstraat 95 Luyksgestel
Woonhuis ca. 1915
Gemeentelijk monument
CHW. nr. KL066-000186
1.31.1.035 Woonhuis
Hof 41 Bergeijk
woonhuis/winkel
Gemeentelijk monument
1.31.1.036 Woonhuis
Loo 25 Bergeijk
Gemeentelijk monument
1.31.1.037 Woonhuis
Mr. Pankenstraat 10 Bergeijk
Gemeentelijk monument
Woonhuis 2 e helft 19 e eeuw
CHW. nr. KL010-000162
1.31.1.038 Woonhuis
Mr. Pankenstraat 12 Bergeijk
Woonhuis 1878
Gemeentelijk monument
CHW. nr. KL010-000163
1.31.1.039 Woonhuis
Burg. Magneestraat 4 Bergeijk
Woonhuis ca. 1890-1900
Gemeentelijk monument
CHW. nr. KL010-000158
1.31.1.040 Woning
Kapellerweg 5 Luyksgestel
381 Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant : Luyksgestel (‟s-Hertogenbosch 1983), p. 12
217

Gemeentelijk monument
1.31.1.052 Woonhuis
Dorpstraat 42 Westerhoven
Woonhuis ca. 1870
Gemeentelijk monument
KL124-000471
1.31.1.055 Woonhuis
Dorpstraat 68 Luyksgestel
Woonhuis ca. 1925
Gemeentelijk monument
CHW. nr. KL066-000184
1.31.1.060 Woonhuis
Dorpstraat 96 te Luijkgestel.
1.31.1.061 Woonhuis
Dorpstraat 28 te Luijkgestel.
Boerderij van het Noord-Brabantse langgeveltype; in de schuur balken met gesneden sleutelstukken,
XVIIe of XVIIIe eeuw. In de gevel letterankers W H.
1.31.1.062 Woonhuis
Dorpstraat 38 te Luijkgestel.
1.31.1.063 Woonhuis
Hof 27 Bergeijk
Dorpswoning van twee bouwlagen uit 1935.
Potentieel gemeentelijk monument.
1.31.1.064 Woning
Burg. Magneestraat 2 Bergeijk
Voormalig bedrijfsgebouw thans woning.
Woonhuis
Dorpstraat 2-4 Luijkgestel
Eenlaags woonhuis
1.31.1.066 Woonhuis
Dorpstraat 5 Westerhoven
Woonhuis uit omstreeks 1900 met mansardekap.
1.31.1.067 Woonhuis
Dorpstraat 7 Westerhoven
Eenlaags woonhuis uit omstreeks 1900.
1.31.1.068 Woonhuis
Dorpstraat 18 Westerhoven
Eenlaags woonhuis gebouwd in 1928
1.31.1.069 Woonhuis
Eind 7/a Riethoven
1.31.1.070 Woonhuis
Kleine Broekstraat 2 Bergeijk
218

Kleine dorpswoning met aangebouwde schuur 1915-1920.
CHW. nr. KL010-000149
1.31.1.071 Woonhuis
Loo 63 Bergeijk
Woonhuis uit ca. 1910
CHW. nr. KL010-000153
1.31.1.072 Woonhuis
Fazantlaan 14 Bergeijk
Woonhuis (G. Rietveld) uit 1957
CHW. nr. KL010-000604
Voor medewerkers van Weverij De Ploeg ontwierp G.Th. Rietveld de bungalows Fazantlaan 14
(1955-'57) en Eikendreef 2 (1956- '57), beide in zakelijke vormgeving en met platte, overstekende
daken. 382
1.31.1.073 Woonhuis
Kerkstraat 52 Bergeijk
Woonhuis ca. 1910
CHW. nr. KL010-000147
1.31.1.075 Woonhuis
Kerkstraat 17 Luijksgestel
Goed bewaarde dorpswoning uit 1934.
CHW. nr. KL066-000208
1.31.1.076 Woonhuis
Dorpstraat 21 Luijksgestel
Woonhuis 18 e /19e eeuw
CHW. nr. KL066-000190
1.31.1.077 Woonhuis
Schoolstraat 6 Riethoven
Woonhuis ca. 1900
CHW. nr. KL093-000453
1.31.1.078 Woning
Weebosch 105 Weebosch
Schoolmeesterwoning uit 1875
CHW. nr. KL010-000173
1.31.1.079 Woonhuis
Hoeverstraat 15 Westerhoven
Woonhuis ca. 1900
CHW. nr. KL124-000485
1.31.1.080 Teutenhuis
Dorpstraat 67 Luijksgestel
Teutenhuis uit 1769
CHW. nr. KL066-000193
1.31.1.083 Woonhuis
Kerkstraat 50 Bergeijk
Woonhuis ca. 1910
382 Kolman e.a., 1997, 68.
219

CHW. nr. KL010-000146
1.31.1.088 Woonhuis
Dorpstraat 49 Luijksgestel
Woonhuis ca. 1930
CHW. nr. KL066-000181
1.31.1.089 Woonhuis
Boshovensestraat 10 Riethoven
Dorpswoonhuis ca. 1900
CHW. nr. KL093-000430
1.31.1.093 Woonhuis
Heuvel 33 Westerhoven
Woonhuis uit 1880
CHW. nr. KL124-000474
31.2. Boerderij
1.31.2.001 Dorpstraat 50 Luyksgestel
Langgevelboerderij (voorheen boerderij, molen, bedrijf)
Boerderij van het Noordbrabantse langgeveltype; in de schuur balken met gesneden sleutelstukken,
XVIIe of XVIIIe eeuw. In de gevel letter-ankers W H.
Beschermd monument: Mon. nr. 26317
1.31.2.002 Walikerplein 2 Walik
Langgevelboerderij uit 1840
Boerderij van het Kempische langgeveltype, onder rieten wolfdak met voet van pannen, zesdelige
schuiframen met luiken. Met schuur, van hout, leem en riet.
Beschermd monument: Mon. nr. 32525
CHW. nr. KL093-000457
Afbeelding: Boerderij Walikerplein 2 (heemkundekring Riethoven).
1.31.2.003 Walikerplein 3 Walik
Langgevelboerderij uit 1890
Boerderij van het Kempische langgeveltype, onder rieten wolfdak met voet van pannen.
Beschermd monument: Mon. nr. 32527
220

CHW. nr. KL093-000459
1.31.2.005 Boerderij Loo 54 Bergeijk
De Kop-hals-romp type boerderij met de naam Hetty-farm is in 1928 gebouwd naar ontwerp van
architect Knapen uit Eersel en is gelegen in het Bergeijkse kerkdorp 't Loo. Het woonhuis ligt,
afgeschermd van de weg door een voortuin, aan de straatzijde. Het eenlaagse pand heeft een
rechthoekige plattegrond en bezit een mansardedak met zwarte tuile-du-Nordpannen, met een
steekkap in mansardevorm ter rechterzijde.
De gevels zijn opgetrokken uit machinale baksteen en zijn voorzien van siermetselwerk bij de
vensters, deur en goot. Links is er in de voorgevel een gekoppeld schuifvenster met glas-in-lood
bovenlichten. In het midden bevindt zich de paneeldeur in een rondboogportiek met glas-in-lood zijen
bovenlicht. In het dakschild hier boven bevindt zich een dakkapel onder lessenaardak. Rechts
bezit de gevel een erker met afgeschuinde zijden, met schuifvensters. Hier boven een opengewerkte
baksteen borstwering. Op het balkon deuren en zijramen. In de topgevel is de naam: "Hetty-farm"
aangebracht. Rechts en links zijn hoge bakstenen schoorstenen gemetseld, er zijn ook schuifvensters
en een dakkapel.
Het huis wordt met de stal verbonden door een smal tussenlid onder een zadeldak. De rechthoekige
stal annex schuur onder zadeldak heeft rechts van het huis brede inrijdeuren. Hierboven is een
rondboogvormig bovenlicht met straalverdeling. Een groot rondlicht in de topgevel. In de rechter gevel
bevinden zich hoge staldeuren. In de linker zijgevel daarentegen treffen we lage getoogde staldeuren
aan. Deze worden afgewisseld door getoogde zesruits stalramen.
Waardering
De kop-hals-rompboerderij is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als
voorbeeld van de sociaal-economische ontwikkeling en de vernieuwing van de landbouw in de
Kempen in het interbellum en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de niet-streekeigen
boerderij. Architectuurhistorisch is het pand van belang vanwege de ornamentiek en bijzondere
samenhang tussen exterieur en interieur. De boerderij is belangrijk vanwege de gaafheid van het inen
exterieur en is als voorbeeld van een van elders overgenomen type in Noord-Brabant zeldzaam.
Beschermd monument: Mon. nr. 517915
CHW. nr. KL010-000151
1.31.2.006 Walikerplein 1 Walik
Langgevelboerderij uit 1840
Boerderij van het Kempische langgeveltype, onder rieten wolfdak.
Beschermd monument: Mon. nr. 32526
CHW. nr. KL093-000458
Afbeelding: Boerderij Walikerplein 1 (heemkundekring Riethoven).
221

1.31.2.018 Langgevelboerderij
Vonderpad 19 Bergeijk
Langgevelboerderij uit ca. 1910
CHW. nr. KL010-000168
1.31.2.019 Langgevelboerderij
Boscheind 31 Luijksgestel
Langgevelboerderij met dwarsdeel uit 1734
CHW. nr. KL066-000179
1.31.2.020 Langgevelboerderij
Dorpstraat 69 Luijksgestel
Langgevelboerderij ca. 1930
CHW. nr. KL066-000182
1.31.2.021 Langgevelboerderij
Aadijk 5 Luijksgestel
Langgevelboerderij ca. 1900
CHW. nr. KL066-000176
1.31.2.022 Langgevelboerderij
Boscheind 1 / 2 Luijksgestel
Langgevelboerderij ca. 1920
CHW. nr. KL066-000178
1.31.2.023 Langgevelboerderij
Dorpstraat 90 Luijksgestel
Langgevelboerderij ca. 1920
CHW. nr. KL066-000188
1.31.2.024 Langgevelboerderij
Boshovensestraat 15 Riethoven
Kleine langgevelboerderij ca. 1870
CWH. nr. KL093-000435
1.31.2.025 Langgevelboerderij
Heijereind 5 Riethoven
Langgevelboerderij ca. 1910
CHW. nr. KL093-000447
Is gesloopt.
1.31.2.026 Langgevelboerderij
Weebosch 46 Weebosch
Langgevelboerderij 4 e kwart 19 e eeuw
CHW. nr. KL010-000170
1.31.2.027 Langgevelboerderij
Weebosch 54 Weebosch
Langgevelboerderij uit 1854
CHW. nr. KL010-000171
1.31.2.028 en 029 Langgevelboerderij
Heijerstraat 19;21 Westerhoven
Langgevelboerderij uit 1928
CHW. nr. KL124-000480
222

1.31.2.030 Langgevelboerderij
Loveren 10 Westerhoven
Vrij grote langgevelboerderij uit 1935
CHW. nr. KL124-000488
1.31.2.031 Langgevelboerderij
Loveren 2 Westerhoven
Middelgrote langgevelboerderij uit 1925
CHW nr. KL124-000487
1.31.2.032 Langgevelboerderij
Heijerstraat 9 Westerhoven
Langgevelboerderij met dwarsdeel, gebouwd in 1926. Boerderij van Nol Kuylaars. 383
CHW. nr. KL124-000478
1.31.2.033 Boerderij
Heijerstraat 14 Westerhoven
Vrij grote kortgevelboerderij uit omstreeks 1915.
CHW. nr. KL124-000476
1.31.2.034 Langgevelboerderij
Dorpstraat 94 Luijksgestel
Langgevelboerderij ca. 1900
CWH. nr. KL066-000189
1.31.2.035 Langgevelboerderij
Eind 10 Riethoven
Langgevelboerderij ca. 1920
CHW. nr. KL093-000442
1.31.2.036 Langgevelboerderij
Provincialeweg 47 Westerhoven
Langgevelboerderij uit 1941
CHW. nr. KL124-000463
1.31.2.038 Langgevelboerderij
Boshovensestraat 19 Riethoven
Langgevelboerderij ca. 1900
CHW. nr. KL093-000436
Aspergeboerderij
383 Vangheluwe, 2009, foto p. 161; MIP rapport Westerhoven foto 14.
223

Afbeelding: Boshovenstraat 19 in Riethoven (heemkundekring Riethoven)
1.31.2.040 Langgevelboerderij
Broekstraat 45 Bergeijk
Langgevelboerderij Ca. 1900
1.31.2.041 Langgevelboerderij
Spaanreit 7 Bergeijk
Langgevelboerderij 2 e helft 19 e eeuw
1.31.2.042 Langgevelboerderij
Vlieterdijk 7 Bergeijk
Langgevelboerderij Ca. 1900
1.31.2.043 Boerderij
Weebosserweg 9 Bergeijk
Vrij grote kortgevelboerderij omstreeks 1915 gebouwd.
1.31.2.044 Langgevelboerderij
Kerkstraat 10 Bergeijk
Langgevelboerderij Ca. 1900
1.31.2.045 Langgevelboerderij
Loo 2 Bergeijk
Langgevelboerderij Ca. 1900
1.31.2.047 Langgevelboerderij
Weebosch 96 Bergeijk
Langgevelboerderij Ca. 1910
1.31.2.048 Langgevelboerderij
Achterste Aa 10 Bergeijk
Langgevelboerderij
1.31.2.049 Langgevelboerderij
Achterste Aa 12 Bergeijk
224

Langgevelboerderij
1.31.2.050 Langgevelboerderij
Hooge Berkt 15 Bergeijk
Langgevelboerderij omstreeks 1935.
1.31.2.051 Langgevelboerderij
Kleine Broekstraat 70 Bergeijk
Langgevelboerderij
1.31.2.052 en 053 Langgevelboerderij
Aarperstraat 1 + 1a Westerhoven
Grote langgevelboerderij met dragend houten skelet uit ca. 1840 384
1.31.2.054 Langgevelboerderij
Braambos 20 Westerhoven
Langgevelboerderij Ca. 1910
1.31.2.056 Langgevelboerderij
Hoeverstraat 56 Westerhoven
Langgevelboerderij met dwarsdeel ca. 1880 385
1.31.2.057 Langgevelboerderij
Dorpstraat 117 (was 87) Luyksgestel
Langgevelboerderij herbouwd omstreeks 1910.
Aan de zuidelijke zijde van de Dorpsstraat staat, op de hoek van de Molenstraat, in de kom van
Luijksgestel, met de nokas parallel aan de Dorpsstraat, een voormalige LANGGEVELBOERDERIJ uit
omstreeks 1915. Het pand wordt van de openbare weg gescheiden door een onverhard erf, waarop
een drietal linden staan.
De eenlaags langgevelboerderij heeft een rechthoekige plattegrond en wordt gedekt door een
mansardedak met muldenpannen. Op de brandmuur tussen stal en woonhuis een gemetselde
schoorsteen. Een tweede schoorsteen staat op de westelijke woonhuisgevel. In het noordelijke
dakvlak, boven de woonhuisgevel, zijn drie gietijzeren dakramen aangebracht. De aan de noordelijke
zijde gesitueerde bakstenen straatgevel heeft een gecementeerde plint en wordt bekroond door smal
houten fries met geprofileerde bakgoot. Het rechterdeel van de straatgevel bestaat uit een
asymmetrische woonhuisgevel met een omstreeks 1970 vernieuwde voordeur, voorzien van het
oorspronkelijke gedeelde bovenlicht, aan de linker- en rechterzijde geflankeerd door respectievelijk
twee en één schuifvensters met opgeklampte luiken, onder getoogde strek met mozaïek in de
boogvulling. De indeling van de schuifvensters is vereenvoudigd. Het bedrijfsgedeelte heeft in de
straatgevel twee paar brede, getoogde inrijpoorten met opgeklampte vleugeldeuren. In het muurwerk
zijn smeedijzeren ankers aangebracht. De oostelijke zijgevel is voorzien van een gecementeerde plint
en heeft op de verdieping een dubbel opgeklampt laadluik, dat toegang geeft tot de taszolder. In de
gevel zijn verschillende smeedijzeren muurankers angebracht.
Voor de woonhuisgevel een smalle betegelde stoep.
Waardering
Het object is van belang als uitdrukking van een typologische ontwikkeling; het is van belang wegens
de situering, verbonden met de ontwikkeling van het dorp; het is van belang wegens de
architectonische gaafheid van het exterieur; het is van belang in relatie tot de visuele gaafheid van de
dorpse omgeving.
Rijksnr. 517920
MIP 71568
384 MIP rapport Westerhoven foto 1.
385 Vangheluwe, 2009, foto p. 121; 11, foto 22.
225

1.31.2.058 Langgevelboerderij
Dorpstraat 122 Luyksgestel
Langgevelboerderij Ca. 1900 (Kern 17 e eeuw)
1.31.2.059 Langgevelboerderij
Schatersdijk 16 Luyksgestel
Langgevelboerderij
Ca. 1910
1.31.2.060 Langgevelboerderij
Hoge Rijt 4 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1935
1.31.2.061 Langgevelboerderij
Hoge Rijt 9 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1931
1.31.2.062 Langgevelboerderij
Hoge Rijt 14 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1928
1.31.2.063 Langevelboerderij
Hoge Rijt 19 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1927
1.31.2.064 Langgevelboerderij
Hoge Rijt 22 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1850
1.31.2.065 Langgevelboerderij
Hoge Rijt 25 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1860
1.31.2.066 Langgevelboerderij
Hoge Rijt 27 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1880
1.31.2.067 Langgevelboerderij
Hoge Rijt 28 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1817
1.31.2.068 en 069 Langgevelboerderij
Rijt 49/51 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1929
1.31.2.070 Langgevelboerderij
Neerrijt 9 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1925
1.31.2.071 Boerderij
Neerrijt 16 Luyksgestel
Kort Hals Romp Boerderij uit 1948
1.31.2.072 Langgevelboerderij
Neerrijt 17 Luyksgestel
226

Langgevelboerderij
1926
1.31.2.074 Langgevelboerderij
Neerrijt 57 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1924
1.31.2.075 Langgevelboerderij
Sengelsbroeksestraat 1 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1934
1.31.2.076 Langgevelboerderij
Sengelsbroeksestraat 14 Luyksgestel
Langgevelboerderij 19 e eeuw
1.31.2.077 en 078 Langgevelboerderij
Sengelsbroeksestraat 22-24 Luyksgestel
Langgevelboerderij 19 e eeuw
1.31.2.079 Langgevelboerderij
Sengelsbroeksestraat 30 Luyksgestel
Langgevelboerderij 19 e eeuw
1.31.2.080 en 081 Boerderij
Boscheind 19-21 Luyksgestel
Boerderij 1764
1.31.2.082 Boerderij
Boscheind 43 Luyksgestel
Boerderij 1928
1.31.2.083 en 150 Boerderij
Boscheind 55-57 Luyksgestel
Boerderij 1929
1.31.2.084 en 151 Boerderij
Boscheind 80-82 Luyksgestel
Boerderij 18 e eeuw
1.31.2.085 Boerderij
Vlieterdijk 17 Luyksgestel
Boerderij 1936
1.31.2.086 Langgevelboerderij
Mozekesweg 7 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1938
1.31.2.087 en 088 Langgevelboerderij
Aadijk 15-17 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1928
1.31.2.089 Langgevelboerderij
Dorpstraat 7 Bergeijk
Langgevelboerderij 1933
227

1.31.2.090 Langgevelboerderij
Dorpstraat 121 Bergeijk
Langgevelboerderij 1902
1.31.2.091 Langgevelboerderij
Dorpstraat 114 Bergeijk
Langgevelboerderij 1900
1.31.2.092 Langgevelboerderij
Dorpstraat 142 Bergeijk
Langgevelboerderij 1904
1.31.2.093 en 155 Langgevelboerderij
Dorpstraat 156-158 Bergeijk
Langgevelboerderij 1926
1.31.2.094 Langgevelboerderij
Dorpstraat 160 Bergeijk
Langgevelboerderij 1900
1.31.2.095 Langgevelboerderij
Dorpstraat 164 Bergeijk
Langgevelboerderij 1900
1.31.2.097 Langgevelboerderij
Lommelsedijk 11 Luyksgestel
Langgevelboerderij 19 e eeuw
1.31.2.098 Langgevelboerderij
Lommelsedijk 15 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1930
1.31.2.099 Langgevelboerderij
Lommelsedijk 19 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1931
1.31.2.100 Langgevelboerderij
Lommelsedijk 22 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1938
1.31.2.101 Langgevelboerderij
Lommelsedijk 33 Luyksgestel
Langgevelboerderij 20 e eeuw
1.31.2.102 Langgevelboerderij
Lommelsedijk 54 Luyksgestel
Langgevelboerderij 18 e eeuw
1.31.2.103 Langgevelboerderij
Boscheind 3 Luijksgestel
Boerderij uit 1919
1.31.2.104 Boerderij
Maaij 6 Luyksgestel
Kortgevelboerderij met L-vormig grondplan met driebeukige schuur.
228

1.31.2.105 Langgevelboerderij
Maaij 8 Luyksgestel
Middelgrote langgevelboerderij uit 1880-1890.
1.31.2.106 Langgevelboerderij
Rund 8 Luyksgestel
Grote boerderij met kenmerken van langgevelboerderij 1914-1916.
1.31.2.107 Langgevelboerderij
Eind 11 Riethoven
Grote langgevelboerderij uit ca. 1860
1.31.2.108 Langgevelboerderij
Heiereind 12 Riethoven
Langgevelboerderij Ca. 1870
1.31.2.109 Langgevelboerderij
Heijereind 6 Riethoven
Vrij forse langgevelboerderij van het jongere type eind 19 e eeuw.
Is gesloopt.
1.31.2.110 Boerderij
Schoolstraat 53 Riethoven
Kortgevelboerderij
Afbeelding: Boerderij aan de Schoolstraat 53 (heemkundekring Riethoven).
1.31.2.111 Langgevelboerderij
Eind 8 Riethoven
Middelgrote langgevelboerderij uit derde kwart 19 e eeuw.
1.31.2.112 Langgevelboerderij
Lijnt (of Hoek?) 65 Bergeijk
Langgevelboerderij Ca. 1910
1.31.2.113 Langgevelboerderij
Weebosscherweg 34 Bergeijk
229

Langgevelboerderij 2 e helft 19 e eeuw / 1975
1.31.2.114 Langgevelboerderij
Weebosscherweg 36 Bergeijk
Langgevelboerderij Ca. 1850
1.31.2.115 Boerderij
Burg. Aartslaan 40 Bergeijk
Johannehoeve, Kortgevelboerderij
Ontginningsboerderij gebouwd in 1932.
1.31.2.116 Boerderij
Hutten 2 (rkt 19) Bergeijk
Kortgevelboerderij; ontginningsboerderij omstreeks 1928.
1.31.2.117 Langgevelboerderij
Provincialeweg 33 Westerhoven (Molenveld)
Langgevelboerderij Ca. 1935
1.31.2.118 Langgevelboerderij
Hoeverstraat 46 Westerhoven
Langgevelboerderij Ca. 1920
1.31.2.119 Langgevelboerderij
Dorpsstraat 34 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit Ca. 1925
1.31.2.121 Langgevelboerderij
Aadijk 3 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1923
1.31.2.122 en 157 Boerderij
Vlieterdijk 8a-10 Luyksgestel
Boerderij 19 e eeuw
1.31.2.123 Langgevelboerderij
Maaij 2 Luyksgestel
Langgevelboerderij
1.31.2.124 Langgevelboerderij
Boshovenstraat 9 Riethoven
Langgevelboerderij 1890
1.31.2.125 Boerderij
Kapelstraat Riethoven
Type onbekend uit 1719
Is gesloopt.
1.31.2.126 Boerderij
Boscheind 69, Luijkgestel
Boerderij uit 1500-1600
Beschermd rijksmonument nr. 525995
1.31.2.127 Langgevelboerderij
Heijerstraat 2
230

Gebouwd in 1912 door Tinus Heesakkers, die er ook café hield. 386
1.31.2.128 Ontginningsboerderij
Treurenberg 14 Bergeijk
Hoe St. Bernardus ontginningsboerderij uit 1937.
1.31.2.129 Langgevelboerderij
Boscheind 2 Luijksgestel
Middelgrote langgevelboerderij met hoofdgebouw uit 1927 en schuur uit 1775.
1.31.2.130 Langgevelboerderij
Heijerstraat 22 Westerhoven
Grote langgevelboerderij uit omstreeks 1930.
1.31.2.131 Langgevelboerderij
Broekstraat 50 Bergeijk
Langgevelboerderij Ca. 1910
1.31.2.132 Langgevelboerderij
Loo 65 Bergeijk
Langgevelboerderij Ca. 1910
1.31.2.133 Langgevelboerderij
Hooge Berkt 19 Bergeijk
Langgevelboerderij omstreeks 1930.
1.31.2.134 Langgevelboerderij
Hooge Berkt 21 Bergeijk
Middelgrote langgevelboerderij.
Potentieel gemeentelijk monument
1.31.2.135 Langgevelboerderij
Aarperstraat 12 Westerhoven („t Draaike)
Kleine langgevelboerderij Ca. 1850
1.31.2.136 Langgevelboerderij
Aarperstraat 16 Westerhoven (Locus dulcis)
Langgevelboerderij Ca. 1810
1.31.2.138 Langgevelboerderij
Hoge Rijt 10 Luyksgestel
Langgevelboerderij Ca. 1779
1.31.2.139 Langgevelboerderij
Hoge Rijt 5 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1939
1.31.2.140 Langgevelboerderij
Rijt 45 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1860
1.31.2.141 Langgevelboerderij
Neerrijt 21 Luyksgestel
Langgevelboerderij 18 e eeuw
386 Vangheluwe, 2009, foto p. 157; MIP rapport Westerhoven foto 13.
231

1.31.2.142 Langgevelboerderij
Neerrijt 22 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1935
1.31.2.143 Langgevelboerderij
Neerrijt 31 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1933
1.31.2.144 Langgevelboerderij
Sengelsbroeksestraat 8 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1916
1.31.2.145 Langgevelboerderij
Sengelsbroeksestraat 27 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit 1928
1.31.2.146oerderij
Boscheind 12 Luyksgestel
Boerderij 1934
1.31.2.147 en 172 Boerderij
Boscheind 35-37 Luyksgestel
Boerderij 1899
1.31.2.148 Boerderij
Boscheind 26 Luyksgestel
Boerderij 1924
1.31.2.149 Boerderij
Boscheind 42-42 Luyksgestel
Boerderij 1929
1.31.2.153 Boerderij
Vlieterdijk 21 Luyksgestel
Boerderij 1937
1.31.2.154 Boerderij
Rijt 27 Luyksgestel
Boerderij 1920
1.31.2.156 Langgevelboerderij
Dorpstraat 171 Bergeijk
Langgevelboerderij 18 e – 19 e eeuw
1.31.2.158 en 096 Boerderij
Vlieterdijk 20-22 Luyksgestel
Boerderij 1850
1.31.2.159 Langgevelboerderij
Lommelsedijk 46 Luyksgestel
Langgevelboerderij 1932
1.31.2.160 Boerderij
Boscheind 5 Luijksgestel
232

Boerderij uit 1919
1.31.2.163 Langgevelboerderij
Heiereind 2 Riethoven
Langgevelboerderij Ca. 1920
1.31.2.165 Langgevelboerderij
Lijnt (of Hoek?) 71 Bergeijk
Langgevelboerderij Ca. 1850/1875
Misschien zijn Lijnt of Hoek nrs. 65 – 71 één gebouw geweest?
1.31.2.166 Boerderij
Burg. Aartslaan 44 Bergeijk
Henricahoeve, Kortgevelboerderij
Ontginningsboerderij gebouwd in 1934.
1.31.2.168 Langgevelboerderij
Braambos 21 Westerhoven
Langgevelboerderij Ca. 1945
1.31.2.169 Langgevelboerderij
Hongarijschedijk 1 Luyksgestel
Langgevelboerderij uit Ca. 1910
1.31.2.170 en 073 Langgevelboerderij
Neerrijt 35-37 Luyksgestel
Langgevelboerderij
1905
1.31.2.171 Boerderij
Boscheind 8 Luyksgestel
Boerderij 19 e eeuw
1.31.2.173 Boerderij
Boscheind 30 Luyksgestel
Boerderij 1861
1.31.2.174 Boerderij
Boscheind 34 Luyksgestel
Boerderij 1928
1.31.2.175 en 176 Boerderij
Boscheind 38-40 Luyksgestel
Boerderij 1929
1.31.2.177 en 178 Boerderij
Boscheind 46-48 Luyksgestel
Boerderij 1928
1.31.2.179 Boerderij
Boscheind 52 Luyksgestel
Boerderij 1929
1.31.2.180 en 120 Boerderij
Boscheind 56-58 Luyksgestel
233

Boerderij 1926
1.31.2.181 Boerderij
Boscheind 64 Luyksgestel
Boerderij 1938
1.31.2.182 Boerderij
Aadijk 17a Luyksgestel
Boerderij 18 e eeuw
Gemeentelijk monument
1.31.2.183 Langgevelboerderij
Dorpstraat 80 Bergeijk
Langgevelboerderij 1837
1.31.2.185 Boerderij
Burg. Aartslaan 34 Bergeijk
Gemeentelijk monument
1.31.2.186 Boerderij
Achterste Aa 14 Bergeijk
Gemeentelijk monument
1.31.2.187 Boerderij/woonhuis
Bredasedijk 59 Bergeijk
Gemeentelijk monument
1.31.2.188 Boerderij
Hoek 28 Bergeijk
Boerderij ca. 1850
Gemeentelijk monument
CHW. nr. KL010-000136
1.31.2.189 Boerderij
Oude Postelseweg 16 Bergeijk
Gemeentelijk monument
Boerderij
1.31.2.190 Boerderij
Boshovensestraat 3 Riethoven
Gemeentelijk monument
1.31.2.191 Boerderij
Boshovensestraat 11 Riethoven
Gemeentelijk monument
1.31.2.192 Boerderij
Eikestraat 6 Riethoven
Gemeentelijk monument
234

Afbeelding: Boerderij aan de Eikestraat 6 (heemkundekring Riethoven).
1.31.2.193 Boerderij
Hoeverstraat 28 Westerhoven
Gemeentelijk monument sinds 22-08-2006. Gebouwd ca. 1850 door W. Verhoeven. Verbouwd tot
bedrijfswoning (maquettebouw Bruns) in 1979. Bouwjaar ca. 1870. 387
KL124-000482
Gaaf bewaard gebleven langgevelboerderijen uit de tweede helft van de 19 e eeuw zijn Hoeverstraat
28 en Hoeverstraat 60.
1.31.2.194 Boerderij
Hoeverstraat 60 Westerhoven
Langgevelboerderij met dwarsdeel. Derde kwart 19 de eeuw. 388
Gemeentelijk monument
Gaaf bewaard gebleven langgevelboerderijen uit de tweede helft van de 19 e eeuw zijn Hoeverstraat
56 en Hoeverstraat 60.
1.31.2.195 Boerderij
Kerkstraat 12 Westerhoven
Gemeentelijk monument
1.31.2.196 Boerderij
Kerkstraat 14 Westerhoven
Gemeentelijk monument
1.31.2.198 Boerderij
Aadijk 27 Luyksgestel
Gemeentelijk monument
1.31.2.199 Boerderij
Voorderstraat 4 Riethoven
Boerderij ca. 1860
Gemeentelijk monument
KL093-000456
1.31.2.200 Boerderij
Loveren/Loverensedijk 21/1 Westerhoven
387 Adams 2007; foto p. 17; 11; foto 21
388 Vangheluwe, 2009, foto p. 122; 11; foto 23.
235

Gemeentelijk monument
Kortgevelboerderij met langsdeel, gebouwd in 1937 door Door Hoeks. 389
1.31.2.206 Boerderij
Neerrijt 25 Luyksgestel
Gemeentelijk monument
Het betreft een boerderij waar nog een oude potstal inzit.
Afbeelding: Boerderij met potstal, Neerrijt 25 (foto W. Beelen)
1.31.2.207 Boerderij
Maaij 1 Luyksgestel
Ontginningsboerderij ofwel weteringhuis De Heiproef.
Maaij 1 anno 2009 (uit Vangheluwe e.a. 2009).
389 Vangheluwe, 2009; foto p. 109; 11; foto 29.
236

31.3. Villa
1.31.3.001. Villa
Luikerweg 6A Bergeijk
Villa uit ca. 1820
CHW. nr. KL010-000157
1.31.3.013 Villa
Loo 13 Bergeijk
Villa gebouwd omstreeks 1930
CHW. nr. KL010-000152
31.4. Cafe
1.31.4.001 Complex Dorpsplein 4 Riethoven
Het pand werd rond 1910 gebouwd als cafe, boerderij en woonhuis. In 2011 wordt over restauratie en
gebruik als restaurant gedacht. Het pand staat tegenover het gemeentehuis en wordt aan drie zijden
omringd door klinkerstraten. Op het erf staat een vierkante bakstenen put. Het cafe heet eigenlijk 'de
Kinderen van Deijck', maar iedereen noemt het 'd'n Ummes', omdat de eigenaar altijd zei: 'ummes en
alles', een stopwoordje dat een beetje lijkt op 'alles bijelkaar'.
Het eenlaagse L-vormige gebouw met afgeschuinde hoekingang wordt aan de achterzijde goeddeels
afgeschermd door drie bakstenen bijgebouwen van verschillende hoogte en grootte. De gevels zijn
opgetrokken uit machinale baksteen met een tandlijst onder de goot van het mansardedak met zwarte
muldenpannen. De plint is gecementeerd. In de rechter gevel zijn gekrulde sierankers geplaatst, in de
andere rechte steekankers. In de rechtergevel bevinden zich vier T-vensters en in het midden een
paneeldeur. Op de afgeschuinde hoek bevindt zich eveneens een paneeldeur met bovenlicht, in de
lange gevel aan de Dorpspleinzijde bevinden zich drie T-vensters en een getralied kelderraam. Alle
vensters hebben hardsteen dorpels en zijn deels voorzien van afgeschuind snijwerk. In de
onderpanelen bevinden zich okergele kathedraalglasruitjes. De vensters en bovenlichten van de
deuren worden afgesloten door een segementboog met gecementeerde vulling. De hoekingang wordt
geaccentueerd door een opgetrokken dakkapel met tuitgevel en klein T-venster zoals boven
beschreven. In de gevel aan de zijde van het Dorpsplein bevinden zich twee lage en twee hoge
getoogde staldeuren. In de lage staldeuren bevinden zich raampjes met kleine roedenverdeling.
In de rechter zijgevel bevindt zich op de begane grond één en op de zolderverdieping zijn er twee Tvensters.
De linker zijgevel is gepleisterd en heeft gekromde muurankers. In de gevel zitten twee
kleine vierkante ramen.
Beide deuren geven toegang tot het café, dat thans buiten gebruik is maar nog wel volledig is
ingericht. Op de houten vloer staat een biljart met inlegwerk. Aan de muur hangt het bijbehorende
bord met keuën en spelregels. Het is afkomstig van de firma Thissen Slegers uit Antwerpen. In de
hoek staat een eikenhouten toog met achterbouw. De toog en achterwand zijn voorzien van kussens,
een tandlijst en een gecorniste kroonlijst. In de zijden bevinden zich spiegels in een gotiserende
omlijsting. Aan de wanden van deze en andere ruimten in het pand hangen diverse laat negentiendeen
vroeg twintigste eeuwse afbeeldingen, stichtende spreuken en reclameplaten. Achter het café is
een zaaltje. In de "opkamer" zijn de kastjes van de bedstede in tact, onder de opkamer bevindt zich
een kelder. De apparatuur is niet meer aanwezig. Alle kamers zijn voorzien van een balken plafond.
Het erf wordt afgeschermd door een beukenhaag en voor de rechtergevel staan vier snoeilinden.
Waardering
Het dorpscafé annex woonhuis met drie bedrijfsgebouwen en vierkante bakstenen waterput is van
algemeen belang. Het complex heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van de sociaaleconomische
ontwikkeling van de landbouw en de horeca in de provincie en als voorbeeld van de
typologische ontwikkeling van de multifunctionele boerderij. Architectuurhistorisch is het van belang
vanwege de sobere ornamentiek en bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur. Het is
tevens van belang vanwege de gecompliceerde bouwgeschiedenis, die een afspiegeling is van de
237

groei van het multifunctionele geheel. Het is belangrijk vanwege de gaafheid van het in- en exterieur
en is als langzaam gegroeid geheel zeldzaam.
Beschermd monument: Mon. nr. 517904
CHW. nr. KL093-000437
Bij dit complex behoren nog enkele schuren ( zie ook 1.31.7.001).
1.31.4.006 Café
Dorpstraat 20 Westerhoven
Gemeentelijk monument
Afbeelding: Dorpscafe Dorpsplein 4 in het centrum van Riethoven.
31.5. Woonhuis met bedrijfsruimte
1.31.5.001 Woonhuis
Woonhuis met bedrijfsruimte. Circa 1880.
Hoeverstraat 24 Westerhoven
MIP 71993
1.31.5.002 Woonhuis
Woonhuis met bedrijfsruimte uit 19 e eeuw.
Dorpstraat 97 Luyksgestel
MIP 71569
1.31.5.003 Woonhuis
Vlieterdijk 5 Luijksgestel
Woonhuis met bedrijfsruimte uit 19 e eeuw
CHW. nr. KL066-000217
31.6. Bakhuis
31.7. Schuur/bijgebouw
238

1.31.7.001 Schuren Dorpsplein 4 Riethoven
De drie aaneengebouwde schuren dateren uit de late negentiende eeuw. Ze staan in verspringende
hoeken tegen elkaar aan en tegen de achtergevel van het dorpscafé-boerderij, waarmee de
driehoekige kavel goeddeels wordt opgevuld. De eindgevel van de achterste schuur is rond 1985
vernieuwd. De schuren zijn opgetrokken uit handvorm baksteen en de nokas van elk dak loopt
parallel aan de straat. Direct aan het hoofdgebouw vast is een klein laag bakstenen gebouw onder
zadeldak met rode oudhollandse pannen. De gevel wordt vrijwel geheel ingenomen door een
inrijpoort. Hiernaast staat een rechthoekige bakstenen schuur met gecementeerde plint en rechte
steekankers, onder een zadeldak met zwarte muldenpannen. Het springt naar voren ten opzichte van
de andere twee. In de linker zijgevel bevindt zich een getoogde deur. Iets gedraaid ten opzichte van
de middelste schuur is de rechthoekige bakstenen schuur met rechte steekankers en zadeldak
waarop rode oudhollandse dakpannen. Deze schuur heeft diverse ramen en een deur. In het
bovenste gedeelte zijn kruisvormige uitsparingen in het metselwerk. De eindgevel, de linker zijgevel,
is vernieuwd en versterkt met steunberen.
Waardering
De schuren zijn van algemeen belang. Het geheel heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van de
sociaal-economische ontwikkeling van de landbouw en de horeca in de provincie en als voorbeeld
van de typologische ontwikkeling van de multifunctionele boerderij.
Architectuurhistorisch is het van belang vanwege de bijzondere samenhang tussen exterieur en
interieur. Het is tevens van belang vanwege de gecompliceerde bouwgeschiedenis, die een
afspiegeling is van de groei van het multifunctionele geheel. Het is belangrijk vanwege de gaafheid
van het in- en exterieur en is als langzaam gegroeid geheel zeldzaam.
Beschermd monument: Mon. nr.517905
1.37.7.002 Karreschop
Boscheind ong. Luyksgestel
Karreschop 19 e eeuw
CHW. nr. KL066-000177
1.31.7.004 Hooiberg
Kerkstraat 36 Bergeijk
Gemeentelijk monument
1.31.7.005 Schuur
Aadijk 17a Luyksgestel
Schuur 18 e eeuw
31.8. Koetshuis
31.9. Varia
239

3. Inventarisatie archeologisch landschap - Bergeijk
R. Berkvens, J. Bosman en E. Drenth
De inventarisatie van het archeologisch landschap is ook hier ingedeeld naar thema en complextype
of begrip. De samenstelling van de complextypen is vanuit praktische overwegingen tot stand
gekomen 390 , met het doel te kunnen waarderen en selecteren binnen de archeologische
monumentenzorg. Voor het onderzoek dat zich bezighoudt met de beeldvorming over het verleden
hebben de complextypen vooral een attenderende waarde.
De complextypen zijn voorzien van definities, archeologische en landschappelijke correlaten en
dateringen. Bovendien zijn de correlaten onderverdeeld in twee categorieën: (a) een correlaat dat van
toepassing moet zijn bij dit complextype, en (b) een correlaat dat van toepassing kan zijn bij dit
complextype.
De catalogus archeologie is als volgt opgebouwd:
Uniek nummer van de archeologische vindplaats (opgebouwd uit
gemeentenummer.themanummer.subthemanummer.volgnummer)
Centrale coördinaten van de vindplaats
Plaats en toponiem van de vindplaats
Naam van de vinder
Datum van de vondst
Wijze van verwerving: kartering, proefsleuven, opgraving etc.
Beschrijving van de vondst(en)
Datering
Cultuur waar de vindplaats aan gerelateerd kan worden, bijvoorbeeld Karolingisch of
Trechterbeker
Toelichting op de vindplaats
Literatuur
Bron van de vindplaats
Nummer van de vindplaats in de betreffende bron
Enkele aantal vindplaatsen hebben geen coördinaten. Deze vindplaatsen zijn wel meegenomen in de
catalogus, maar ontbreken op de kaart.
Thema: 32 Bewoning
32.1 Romeinse villa
Een Romeinse villa was een landbouwbedrijf dat geïntegreerd was in de sociale en economische
organisatie van de Romeinse wereld en waarvan het hoofdgebouw in Romeinse stijl was gebouwd.
Villae komen vooral voor in het Zuid-Limburgse lössgebied op de rand van plateaus in de nabijheid
van stromend water en infrastructuur; villae zijn daarnaast in mindere mate aangetroffen in Noord-
Limburg in de Maasvallei en in het rivierengebied en sporadisch op de Brabantse zandgronden (b).
Datering: Romeinse Tijd; de eerste villae dateren uit de tweede helft van de 1e eeuw A.D.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• woon- en doorgaans werkeenheden (hoofdgebouw (a) en verscheidene bijgebouwen (b));
• funderingsmateriaal (bijv. vuursteen) (a);
• natuursteen (a);
• aardewerk (a);
• nederzettingsafval (vaak gebroken en/of verbrand) (a);
390 Gebaseerd op: G. de Wit & A. Sloos, 2008: De interpretatie van archeologische waarnemingen in Archis. Een
concept voor een nieuwe set complextypen (Rapportage Archeologische Monumentenzorg 165).
240

• versterkt (omgreppeld of omheind (b);
• sporen van agrarische activiteten (b);
• evt. cultuurlaag (b);
• hypocausttegels (b);
• tubuli (b);
• vensterglas (b);
• vloermozaïeken (b);
• pleisterwerk (b);
• vloerniveau (b);
• glas (b);
• metaalvondsten (b);
• waterleidingen (b);
• afvoergoten (b);
• vijver (b)
• pad/weg (b);
• (sier)tuin (b);
• hekwerken (palissaden) (b);
32.2 Kasteel
Een kasteel is een van oorsprong middeleeuws gebouw dat de functies verdedigbaarheid en
bewoonbaarheid combineert, door het verschaffen van woonruimte en verdedigbaarheid aan een
beperkte groep mensen tot een maximaal van ongeveer 50 personen.
Datering: vanaf de Late Middeleeuwen A (ca. 1050 A.D.)–tot op heden.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• omgeven door een minstens 5 m brede gracht of grachten (a);
• opgaand muurwerk is minimaal 45-60 cm dik of fundering is minimaal 1 m dik (a);
• defensieve elementen: poortgebouw, torens, wallen etc. (a).
• evt. cultuurlaag (b);
• voorwerpen die met elitegroepen kunnen worden geassocieerd, zoals wapens, ruitersporen,
stijgbeugels, jachtgerei, in combinatie met nederzettingsafval (b).
Uniek nr. 1.32.2.1652 (zie ook 1.18.1.001)
Coördinaten Onbekend
Plaats Bergeijk
Toponiem Slot
Naam vinder G. Beex e.a.
Datum vondst 1972
Verwerving archeologisch: boringen en proefsleuf
Beschrijving aan vondsten hoofdzakelijk 18e-eeuws materiaal
Datering Nieuwe Tijd - Nieuwe Tijd
Cultuur
Toelichting Kasteel Bergeijk
Versterkt huis, ook het Slot genoemd. Voor het eerst vermeld in 1352, wanneer
Godevaart van Peelt het kasteel „die Portinc‟ beleent aan Elisabeth Peters. Later
schenkt Godevaart het huis aan het godshuis van Postel. Het huis heeft dienst
gedaan als versterking in de Tachtigjarige Oorlog. 391 In de eerste helft van de
Tachtigjarige Oorlog werden er aarden wallen en een gracht aangelegd, maar de
wallen zijn ook weer verwijderd. In 1592 zou het kasteel verwoest zijn, maar het
moet weer herbouwd zijn. Het werd in de 17 de eeuw bewoond door de schout van
Kempenland. Teut Frans Ermen wordt in 1788 eigenaar, na in 1784 al een helft te
hebben gekocht. Het kasteel is dan al vervallen en Ermen laat de restanten
slopen. De gracht is in 1848 gedempt. 392
Literatuur Beex 1972j
391 J.H. Verhagen, Historische beschrijving van het Bergeijks Kasteel, in :Het Brabants Kasteel, nr. 4 okt. 1989, 63.
392 Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900, 227,
241

Bron Literatuur
Nummer 600159
32.3 Kamp
Overkoepelende term voor tijdelijk bewoonde nederzetting uit Paleolithicum, Mesolithicum,
Neolithicum en (Midden-)Bronstijd die is ingericht voor bewoning (basiskamp), de exploitatie van niet
gedomesticeerde voedselbronnen of grondstoffen (extractiekamp).
Datering: Paleolithicum-(Midden-)Bronstijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• vuurstenen werktuigen en, ruim vertegenwoordigd, dito afval (afslagen en kernen); verscheidene
versleten, gebroken en verbrande werktuigen (voor de Steentijd en de Vroege Bronstijd, voor de rest
van de Bronstijd een b) (a);
• vanaf het Neolithicum met aardewerkscherven (a);
• tevens natuurstenen werktuigen (bijvoorbeeld klopstenen, retouchoirs en natuursteen dat is gebruikt
als aambeeld, constructiesteen voor haarden en als kooksteen (a).
• evt. cultuurlaag (b);
• oppervlakte- en/of kuilhaarden (b);
• sporen van tenten of hutten (b);
• verkoolde planten- en dierenresten (bot); bij goede conservering ook onverkoolde resten (b).
32.4 Schans
Versterkt complex, bestaande uit wallen en grachten, in het veld pgeworpen, vaak met behulp van
takkenbossen.
Datering: Nieuwe Tijd (16e-19e eeuw A.D.).
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• sporen van wallen, grachten en houten of (bak)stenen geschutsposten (a);
• versterkte doorgangen/poorten (a).
• veelvuldig langs de randen van een territorium en oorlogsgebieden, zoals de zuid- en oostgrens van
de Republiek der Verenigde Nederlanden. In Amsterdam ook stadswal (Oude Schans,
Weteringschans). Ook op plaatsen waar de vloot die lag te wachten op gunstige wind beveiligd
moest worden, zoals bij Oudeschild op Texel (b);
• militaria en munitie (b);
• vaak in combinatie met andere militaire elementen, zoals linies, dijken etc. (b).
32.5 Wal/omwalling
Terrein omgeven door (al dan niet onderbroken) grachten, palissaden en wallen, waarvan de precieze
functie niet geheel duidelijk is. In de meeste gevallen zijn er in eerste instantie geen aanwijzingen
voor vaste bewoning en zijn er dientengevolge nauwelijks vondsten.
Datering: Late Middeleeuwen (vanaf de13e eeuw A.D.)- Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• sporen van of aanwijzingen voor wallen en grachten (a);
• evt. cultuurlaag (b).
Datering: Late Middeleeuwen (vanaf de13e eeuw A.D.)- Nieuwe Tijd.
Uniek nr. 1.32.5.0681
Coördinaten X=155650 / Y=370460
Plaats Westerhoven
Toponiem Haverhof ; Ganzenbroek
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 1928
Verwerving niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving CAA: Loeb-fiche meldt aangaande deze vondst: 'Merovingisch grafveld'.De
oorspronkelijk gegeven Y-waarde 370.575 is verbeterd.Tijdens het
opruimen van de eikenwal werd het belang van de vondsten nietingezien.
242

Zie art.Bannenberg hierover, die opmerkt dat eigenlijk toevalli-gerwijs
Holwerda van de vondsten in kennis werd gesteld. Over vervolgzie Waarn.
34179.De vondsten zijn vlg.schrijver gedeeltelijk verloren en gedeeltelijk
onderverschillende personen verspreid geraakt.Bij Bannenberg, sp. noot 4,
ook verwijzing naar korte meldingen vanHolwerda over deze zaak, in
Verslagen RMO over 1928 en '29.
Datering onbepaald - onbepaald
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Bannenberg 1957a
Bron Archis
Nummer 34178
32.6 Nederzetting
Verscheidene gelijktijdige huisplaatsen, erven of concentraties/
verspreidingen vondsten die wijzen op tijdelijke of permanente bewoning. Er zijn geen aanwijzingen
voor stedelijke elementen (zie boven) en evenmin dat de bewoning plaatsgevonden heeft op een
kunstmatige verhoging. Eventueel is de nederzetting begrensd geweest door een greppel, wal,
palissade etc.
Datering: Neolithicum-Nieuwe-tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• grondsporen die wijzen op permanente bewoning, zoals palenconfiguraties behorende tot
huisplattegronden, afvalkuilen, waterputten, haardplaatsen, erfgreppels etc., die duiden op
verscheidene gelijktijdige erven (a);
• nederzettingsvondsten (grondstof, halffabricaten, eindproducten en afval; relatief groot percentage is
gebroken en verbrand, ecologische resten (zoals plantenresten en botten die duiden op de
verwerking en consumptie van voedsel) (a).
• evt. cultuurlaag (b);
• omheining (palissade, wal etc.) (b).
Uniek nr. 1.32.6.0136
Coördinaten X=157030 / Y=373100
Plaats Westerhoven
Toponiem Doolland
Naam vinder Particulier
Datum vondst 04-1978
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting aantal fragmenten < 53
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14214
Uniek nr. 1.32.6.0139
Coördinaten X=154300 / Y=371100
Plaats Bergeijk
Toponiem Heesbroek
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1978
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving
Datering Paleolithicum - Bronstijd
243

Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting evt. IJzertijd
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14216
Uniek nr. 1.32.6.0141
Coördinaten X=153640 / Y=370760
Plaats Bergeijk
Toponiem De Houw
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1978
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Ad305 Gevonden In Januari 1981 Door Dhr Theuws,F Bergeijk.
Datering Paleolithicum - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14218
Uniek nr. 1.32.6.0167
Coördinaten X=153640 / Y=370780
Plaats Bergeijk
Toponiem Moleneind
Naam vinder Particulier
Datum vondst 25-04-1979
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving
Datering Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14406
Uniek nr. 1.32.6.0178
Coördinaten X=153250 / Y=372700
Plaats Riethoven
Toponiem Franse Hoef
Naam vinder Theuws
Datum vondst 01-09-1980
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving ad 101 mmv Biemans,j.ad 117 geploegd bosperceel.mogelijk is het perceel
als akker in gebruik geweest zoalsvele bospercelen destijds; in de nabije
omgeving zijn al eerder vondsten gedaan zowel IJzertijd als Romeins.
Datering Late IJzertijd - Late IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14570
Uniek nr. 1.32.6.0179
Coördinaten X=153250 / Y=372700
244

Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder Theuws
Datum vondst 01-09-1980
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving ad 101 ook mmv Biemans,j.ad 117 geploegd bosperceel.in de nabije
omgeving zijn al eerder vondsten gedaanzowel IJzertijd als Romeins;
mogelijk is het perceelals akker in gebruik geweest zoals vele bospercelen
destijds.
Datering Nieuwe tijd - Nieuwe tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14574
Uniek nr. 1.32.6.0329
Coördinaten X=152950 / Y=372850
Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Getypte melding G. Beex t.b.v. Bull. KNOB 1973:".... vonden een drietal
neolithische klingen en een kernstuk. In de omge-ving zijn reeds eerder
enige concentraties van Neolithische vondsten ont-dekt door dhr. P. Dijkstra
uit Bergeijk (Bull. KNOB 1968:126 en 1971:142)."Opm.: gezien de vondsten
in de omgeving en de nabijheid van een ven is hetniet uitgesloten dat de
artefacten moeten worden beschouwd als een eersteaanwijzing voor een
nederzettingsterrein.
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1973f
Bron Archis
Nummer 30443
Uniek nr. 1.32.6.0330
Coördinaten X=156750 / Y=370800
Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Loeb-fiche:"Vindplaats van vuurstenen artefacten en vuursteenafslag.
Gelegen in bouw-land en bos. Verkenning door A. Buisman sept.
1964."Opm.: later is met potlood toegevoegd: "[coordinaten] wijzigen n.a.v.
opga-ve G. Beex 26/11/69 (zie kaart)." De coord. op de top.krt CAA wijken
inder-daad iets af: 156.750/370.825. Een schriftelijke correctie door Beex is
niet aangetroffen.
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
245

Nummer 30445
Uniek nr. 1.32.6.0332
Coördinaten X=154950 / Y=368800
Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Loeb-fiche:"Vindplaats van vuurstenen artefacten en
vuursteenafslag."Opm.: latere aant. met pen "het terrein bleek na een
verkenning in mei 1966te zijn afgegraven." Onduidelijk of het de site onder
obj.nr 69N of 71N betreft.Opm.: volgens oorspronkelijke coord. op Loebfiche
zou de site 1 km noorde-lijker liggen. Die lokatie voldoet echter niet
aan de omschrijving `gelegenin heideterrein'. In het CMA was
coordinatenpaar aangepast; wijziging ookin het CAA aangebracht.
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 30448
Uniek nr. 1.32.6.0334
Coördinaten X=154025 / Y=368830
Plaats onbepaald
Toponiem Eikeven
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Loeb-Fiche:"Vindplaats van vuurstenen artefacten En
vuursteenafslag."Opm.: aanvullende informatie ontbreekt.
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 30451
Uniek nr. 1.32.6.0344
Coördinaten X=152580 / Y=373060
Plaats Riethoven
Toponiem Heesmortel
Naam vinder Biemans
Datum vondst 28-03-1970
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Meldings-fiche G. Beex:"Enige tientallen neolithische artefacten. Op
hetzelfde perceel zijn eerdertalrijke Romeinse vonsten aan het licht
gekomen."Opm.: een jaar later trof Biemans op hetzelfde terrein enkele
WKD-schervenaan; "de dwarsstreepjes van de wikkeldraadversiering zijn
zeer regelmatigaangebracht en liggen dicht bij elkaar (ongeveer 1
mm)."Opm.: voor ROM en BRONSL/IJZ vondsten zie andere waarn. onder
obj.nr 57BN-85.
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
246

Toelichting
Literatuur Slofstra 1991
Bron Archis
Nummer 30461
Uniek nr. 1.32.6.0347
Coördinaten X=156200 / Y=372150
Plaats Loveren
Toponiem
Naam vinder Particulier
Datum vondst 03-08-1969
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving 2 meldings-fiches Beex:"Concentratie artefacten en afslag van de
Tjongercultuur.""Scherven van Romeins en Inheems aardewerk."Opm.: alle
vondsten zijn afkomstig uit het profiel van een zandafgraving.Het vuursteen
werd aangetroffen in een duidelijke Allerod-laag, waaronderzich een
duidelijke Bolling-laag bevond. In het profiel waren veel cryoturbatieverschijnselen
waar te nemen. De scherven zijn afkomstig van ca 20
cmonder maaiveld.
Datering Laat-Paleolithicum - Laat-Paleolithicum
Cultuur Federmesser-groep
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 30464
Uniek nr. 1.32.6.0349
Coördinaten X=152830 / Y=372530
Plaats onbepaald
Toponiem Broodven
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Getypte melding, opgesteld voor publicatie in Bull. KNOB 1971:"Door P.
Dijkstra ... werden op een vijftal plaatsen in de omgeving van hetBroodven
talrijke neolithische artefacten verzameld. ......."Opm.: het betreft de obj.nrs
57BN-97 t/m 101. Er wordt niet gespecificeerdwelke van de beschreven
artefacten afkomstig zijn van welke van de 5 vind-plaatsen. In de
bovenstaande vondstbeschrijving zijn alle (!) artefactenopgenomen; het is
niet bekend of ze daadwerkelijk zijn gevonden op de on-derhavige site.
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1971e
Bron Archis
Nummer 30465
Uniek nr. 1.32.6.0354
Coördinaten X=152880 / Y=372530
Plaats onbepaald
Toponiem Broodven
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
247

Beschrijving Getypte melding, opgesteld voor publicatie in Bull. KNOB 1971:"Door P.
Dijkstra ... werden op een vijftal plaatsen in de omgeving van hetBroodven
talrijke neolithische artefacten verzameld. ..."Opm.: het betreft de obj.nrs
57BN-97 t/m 101. Er wordt niet gespecificeerdwelke van de beschreven
artefacten afkomstig zijn van welke van de 5 vind-plaatsen. In de
bovenstaande vondstbeschrijving zijn alle (!) artefactenopgenomen; het is
niet bekend of ze daadwerkelijk zijn gevonden op de onderhavige site.
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1971e
Bron Archis
Nummer 30468
Uniek nr. 1.32.6.0355
Coördinaten X=152800 / Y=372900
Plaats onbepaald
Toponiem Broodven
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Getypte melding, opgesteld voor publicatie in Bull. KNOB 1971:"Door P.
Dijkstra ... werden op een vijftal plaatsen in de omgeving van hetBroodven
talrijke neolithische artefacten verzameld. ..."Opm.: het betreft de obj.nrs
57BN-97 t/m 101. Er wordt niet gespecificeerdwelke van de beschreven
artefacten afkomstig zijn van welke van de 5 vind-plaatsen. In de
bovenstaande vondstbeschrijving zijn alle (!) artefactenopgenomen; het is
niet bekend of ze daadwerkelijk zijn gevonden op de on-derhavige site.
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting "Pijlpuntjes met schachtdoorn"
Literatuur Beex 1971e
Bron Archis
Nummer 30470
Uniek nr. 1.32.6.0356
Coördinaten X=152900 / Y=373000
Plaats onbepaald
Toponiem Broodven
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Getypte melding, opgesteld voor publicatie in Bull. KNOB 1971:"Door P.
Dijkstra ... werden op een vijftal plaatsen in de omgeving van hetBroodven
talrijke neolithische artefacten verzameld. ..."Opm.: het betreft de obj.nrs
57BN-97 t/m 101. Er wordt niet gespecificeerdwelke van de beschreven
artefacten afkomstig zijn van welke van de 5 vind-plaatsen. In de
bovenstaande vondstbeschrijving zijn alle (!) artefactenopgenomen; het is
niet bekend of ze daadwerkelijk gevonden zijn op de on-derhavige
site.Opm.: op de site zijn ook Romeinse en "inheemse" scherven gevonden;
zieobj.nr 57BN-21.
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1971e
248

Bron Archis
Nummer 30471
Uniek nr. 1.32.6.0357
Coördinaten X=153000 / Y=373070
Plaats onbepaald
Toponiem Broodven
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Getypte melding, opgesteld voor publicatie in Bull. KNOB:"Door P. Dijkstra
... werden op een vijftal plaatsen in de omgeving van hetBroodven talrijke
neolithische artefacten verzameld. ..."Opm.: het betreft de obj.nrs 57BN-97
t/m 101. Er wordt niet gespecificeerdwelke van de beschreven artefacten
afkomstig zijn van welke van de 5 vind-plaatsen. In de bovenstaande
vondstbeschrijving zijn alle (!) artefactenopgenomen; het is niet bekend of
ze daadwerkelijk zijn gevonden op de on-derhavige site.
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1971e
Bron Archis
Nummer 30473
Uniek nr. 1.32.6.0361
Coördinaten X=151720 / Y=367685
Plaats onbepaald
Toponiem Mulders Velden
Naam vinder Particulier
Datum vondst 09-1960
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Meldings-fiche op basis van lijst met vondstmeldingen G. Beex, ca
1966:"Vindplaats van vuurstenen artefacten."Opm.: het gaat zeer wsch om
een vindplaats die in een briefwisseling tussenDielis en ROB enkele malen
aan de orde komt (1960-1962); daar wordt gespro-ken over een
mesolithische vindplaats die op de grens van Bergeijk en Luijks-gestel ligt.
De onderhavige site is de enige die aan die beschrijving vol-doet. Een deel
van het materiaal is door Dielis aan het oppervlak verzamelden een klein
deel d.m.v. graafwerk. Het totale aantal artefacten dat daar-bij werd
verzameld is onbekend.Opm.: in 1961 is de site door het BAI d.m.v. een
proefopgraving onderzocht(o.l.v. Bohmers); volgens Dielis "met enorm
succes". In 1962 is het onder-zoek op grotere schaal voortgezet (cf. Newell
1975:47, fig. 4). Artefact-categorieen zoals in fig. 4 bij Newell weergegeven,
zijn in vondstbeschrijving opgenomen.
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Newell 1975
Bron Archis
Nummer 30479
Uniek nr. 1.32.6.0365
Coördinaten X=150950 / Y=364375
Plaats Sengelsbroek
Toponiem Sengelsbroeksche Heide
249

Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Meldings-fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen G. Beex, ca
1966:"Vindplaats van vuursteen artefacten."Opm.: bij diverse andere
vindplaatsen die door Beex in bovenstaande termenwerden beschreven,
kon uit andere bronnen worden afgeleid dat het ging omconcentraties van
mesolithisch vuursteenmateriaal. Gezien de lokatiekeuze(een kleine hoogte
in een nat gebied) kan dat hier eveneens het geval zijn.Aanvullende
informatie ontbreekt evenwel.
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 30485
Uniek nr. 1.32.6.0432
Coördinaten X=152400 / Y=371800
Plaats onbepaald
Toponiem De Paal
Naam vinder ROB
Datum vondst 02-11-1959
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een tweetal Loeb-fiches waarvan
deinhoud van de tekst min of meer is terug te vinden in Modderman 1967
(zieLiteratuur). Op de fiches worden de afmetingen 190 x 225 x 130 x 250 m
ver-meld, evenals de verwijzingen naar Hermans 1865, Stroobant 1906,
ROB 1959,en Modderman 1960 (zie Literatuur).
Datering Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd
Cultuur Hilversum-cultuur
Toelichting
Literatuur Modderman 1967
Bron Archis
Nummer 31208
Uniek nr. 1.32.6.0498
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder ROB
Datum vondst 1974
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Coördinaten slechts bij benadering vastgesteld.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1976a
Bron Archis
Nummer 32754
Uniek nr. 1.32.6.0499
Coördinaten X=155000 / Y=374000
Plaats Onbekend
Toponiem
250

Naam vinder Particulier
Datum vondst 1972
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1974e
Bron Archis
Nummer 32755
Uniek nr. 1.32.6.0539
Coördinaten X=155150 / Y=373310
Plaats Voort
Toponiem De Voort
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is op Loeb-fiche aanwezig. De beschrijving luidt
'Neder-zettingssporen'. Bij vindplaats en vondstomstandigheden staat
vermeld:'Riethoven, "de Voort". Bij bouwen v/e schuurtje gevonden
Romeins aarde-werk. Kad. gem. Riethoven, sectie B, nr. 1195'.Veldcontrole
is uitgevoerd door G. Beex d.d. 3-7-1963.
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33164
Uniek nr. 1.32.6.0540
Coördinaten X=156800 / Y=372950
Plaats Braambosch
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is op Loeb-fiche aanwezig. De beschrijving
luidt:'Sporen van Romeinse nederzetting. Vondsten: o.a. scherf (15 x 15
cm) vandolium'. De coordinaten zijn 156.800/372.950 - 157.100/373.225.
Met pen is aangevuld: 'ook vondsten gedaan door Beex (berusten in Mus.
Den Bosch)'.Bij vindplaats en vondstomstandigheden staat vermeld:
'Braambosch, gem.Westerhoven. Ten oosten hiervan een deel afgegraven
voor wegophoging'.Het fiche verwijst verder naar een publicatie van
Buisman (1964, *285-286).Veldcontrole is uitgevoerd door Buisman in
september 1964.
Datering Vroeg-Romeinse tijd - Laat-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting 15 x 15 cm
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33165
Uniek nr. 1.32.6.0557
Coördinaten X=152530 / Y=373000
251

Plaats onbepaald
Toponiem Heesmortel
Naam vinder Biemans
Datum vondst 9999
Verwerving niet-archeologisch: kartering
Beschrijving M.b.t. deze vondstmelding is een monumentenfiche aanwezig. Tevens is er
eenuitgebreide 'Toelichting vondsten te Riethoven' van G. Beex. Bovendien
be-vindt zich in het Correspondentie Archief de meldingsbrief van Beex
d.d.23-5-1967 met informatie.Het betreft hier een nederzetting uit de
Romeinse tijd. Het terrein (per-ceel 1783, 1781) is hoofdzakelijk beplant met
dennenbos.In de Toelichting Vondsten schrijft Beex, dat de eigenaar van
perceel 1783gestuit is op de resten van een Romeinse put gemaakt van
dikke balken,maar geeft hiervan geen vondstdatum.Over de vondsten is
tevens geschreven in het Bulletin K.N.O.B. (1967, *65).Veldcontrole is
uitgevoerd door Beex d.d. 12-5-1967 (met Biemans) en22-5-1967.Ad 001-
009: 'enige honderden randstukken'. In zijn meldingsbrief geeft Beexals
datering 'hoofdzakelijk uit de 2de eeuw, maar ook enige stukken vaneind
1ste eeuw'.
Datering Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1967g
Bron Archis
Nummer 33204
Uniek nr. 1.32.6.0590
Coördinaten X=153075 / Y=370550
Plaats Bergeijk
Toponiem Eerselse Dijk
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 07-09-1982
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1982 en 1983 kon een terrein aan de Eerselsedijk onderzocht worden.
Debewoning op het terrein begint, rond het midden of in de 2e helft van
de11e eeuw, hoewel enige vondsten uit de 10e eeuw zijn aangetroffen. In
de12e eeuw werd de bewoning intensiever. Het is moeilijk de
preciezeopeenvolging van gebouwen, greppels en waterputtten vast te
stellen,vanwege het fragmentarische karakter van de
nederzettingsplattegrond.Mogelijk heeft een oost-west gerichte rij grote
paalkuilen tot eenwoonstalhuis behoort. Een andere plattegrond lijkt veel op
een bijgebouw(van het type B1), zoals in Dommelen is gevonden. In het
noordelijke deelvan de opgraving konden de plattegronden van 3
eenvoudige gebouwtjesgereconstrueerd worden. De gebouwtjes lijken een
geisoleerde positie in tenemen. In dit verband is de aanwezigheid van de
waterput K van belang en 2kuiltjes gevuld met ijzerslakken. Mogelijk is op
deze plaats ijzer bewerktof gesmolten. Na de 12e eeuw lijkt er gedurende
enige tijd geen sprake vanbewoning te zijn geweest in de onmiddelijke
omgeving. Uit de 14e eeuwdateren waarschijnlijk een greppel en een
waterput. In de 15e en 16e eeuwis de bewoning weer heel nadrukkelijk
aanwezig. Uit die tijd dateren enkelewaterputten, een bakstenen gebouwtje
en een paar grote kuilen. Uit de 17een 18e eeuw zijn geen
bewoningssporen aangetroffen.(naar Theuws 1989)Zie ook
waarnemingsnummers 33652, 34762 en 33653.
Datering Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
252

Toelichting
Literatuur Van Regteren Altena 1986
Bron Archis
Nummer 33651
Uniek nr. 1.32.6.0594
Coördinaten X=152975 / Y=370180
Plaats Bergeijk
Toponiem Raadhuishof
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 15-03-1983
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Uit het archeologisch onderzoek ten zuidwesten van de kerk is
duidelijkgeworden dat op dit terrein geen bewoning voor de 10e eeuw plaats
had. Inde vroege 11e eeuw, wellicht in de (late) 10e eeuw is men begonnen
met deaanleg van grachten om een gebied dat zich hoofdzakelijk ten zuiden
van dekerk lijkt uit te strekken (gracht 1, 2/5). Mogelijk is de plaats van
eentoegang tot het terrein omsloten door grachten 2 en 5 gelokaliseerd.
Deaard van de bewoning op het terrein is niet meer vast te stellen. Op
eengegeven moment (in de 12e eeuw?) raakten de grachten buiten gebruik
en werdeen nieuwe, zeer brede gracht gegraven, die waarschijnlijk om de
kerk liepen hoofdzakelijk een terrein rond en ten noorden van de kerk
omsloot. Eendeel van de bewoningssporen zijn waarschijnlijk gelijktijdig met
dezegracht, zodat er met bewoning rondom het omgrachte terrein rekening
moetworden gehouden. Nadat gracht 6 (gedeeltelijk?) buiten gebruik was
geraaktwerd gracht 3 aangelegd, die waarschijnlijk in de late 12e of vroege
13eeeuw dichtraakte. De toegang tot dit terrein is eveneens
gevonden.Waarschijnlijk hadden de grachten geen defensieve betekenis,
maar gaven zijeen gebied aan waar de betreffende machthebber rechten
bezat en waar menzijn bescherming genoot. Aanwijzingen voor bewoning
uit de 14e eeuw enlater ontbreken.(naar Theuws 1989)
Datering Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting gracht 6 om kerk en gebied ten noorden daarvan
Literatuur Theuws 1986
Bron Archis
Nummer 33652
Uniek nr. 1.32.6.0606
Coördinaten X=153650 / Y=370800
Plaats Bergeijk
Toponiem
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 12-10-1987
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving
Datering Vroege Middeleeuwen A - Late Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting nederzetting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33668
Uniek nr. 1.32.6.0609
Coördinaten X=153625 / Y=370775
253

Plaats Bergeijk
Toponiem Neterselsche Heide-Kapeldijk
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 31-10-1988
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Proefsleuvenonderzoek in randzone van de laat-Romeinse nederzetting.
centrale deel nederzetting bebouwd.
Datering Laat-Romeinse tijd - Laat-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Theuws & Hiddink 1996
Bron Archis
Nummer 33674
Uniek nr. 1.32.6.0611
Coördinaten X=153850 / Y=370550
Plaats Bergeijk
Toponiem DE BUCHT
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 18-05-1989
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1989 werd door het IPP een opgraving uitgevoerd aan de Bucht te
Bergeijk.Behalve een deel van een urnenveld uit de ijzertijd, werd een deel
van eennederzetting uit de 8e-9e eeuw en een deel van een nederzetting uit
de12e eeuw opgegraven.Mededeling F.Theuws, juni 1998* puttenkaart en
overzicht sporen 8e-9e eeuw in Theuws 1991
Datering Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting nederzetting volle middeleeuwen, XI of XII
Literatuur Theuws 1991
Bron Archis
Nummer 33678
Uniek nr. 1.32.6.0660
Coördinaten X=152300 / Y=371900
Plaats onbepaald
Toponiem De Paal
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Sporenvan nederzetting uit de IJzertijd. Determinatie door J.A.Th.Dielis,
Eersel-sedijk 31, Bergeijk' met als latere toevoegingen: 'Is hier niet de 100
mZ.O. gelegen nederzetting bedoeld (onderzoek Modderman, zie 36N).
Gemelddoor Dielis' en '[152.300/371.900] sporen +- 100 m ten Z.O. hiervan,
vol-gens opgraving Modderman'. Indien gedoeld wordt op de
nederzettingssporenuit de opgraving van het urnenveld uit de vroege
IJzertijd (CAA: 57BN-36 ;= waarn. 31208), dan dient als datering Midden-
Bronstijd te worden aange-houden. Een duidelijke aparte verantwoording
van het op het fiche beschre-vene is in het correspondentie-archief van de
ROB niet terug te vinden.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Buisman 1964
254

Bron Archis
Nummer 34089
Uniek nr. 1.32.6.0661
Coördinaten X=152925 / Y=372050
Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door M.C. Dorst d.d. 20-10-
1976op basis van de door G. Beex samengestelde inventarisatielijst
ingevuldCAA-fiche met de tekst: 'Melder J.A.Th. Dielis, Bergeijk. Scherven
ijzer-tijd (nederzetting ?)'. Nadere toelichting ontbreekt.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 34094
Uniek nr. 1.32.6.0685
Coördinaten X=154680 / Y=373580
Plaats Riethoven
Toponiem Tontelstraat
Naam vinder Onbekend
Datum vondst 04-1991
Verwerving archeologisch: inspectie
Beschrijving Gegevens uit CMA dossier; geen directe resultaten van deze
inspectie/boring(?) overgeleverd. Doelstelling was vaststelling omvang vh
hier veronder-stelde grafveld. Vgl. Waarn.nr.14140.
Datering onbepaald - Vroege Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting 'akkerlaag' op 75 a 80 cm -Mv
Literatuur
Bron Archis
Nummer 34185
Uniek nr. 1.32.6.0697
Coördinaten X=153100 / Y=370300
Plaats Bergeijk
Toponiem Hof
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 1984
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1984 werden in het centrum van het dorp Bergeijk opgravingen verricht.
In1986 konden tijdens de bouwwerkzaamheden nog waarnemingen worden
gedaan.Op het terrein ten noorden van de kerk is aan aantal grachten
aangetroffen.Alleen gracht 7 is in verband te brengen met een die ten
zuiden van de kerkis aangetroffen. Er zijn geen sporen van een omwalling
aan de binnenzijdevan de gracht waargenomen. Het aardewerk uit de
vulling van de gracht duidterop dat zij in de 2e helft van de 12e eeuw is
dichtgeraakt. Het tijdstipwaarop de gracht is gegraven valt moeilijk te
bepalen omdat zeschoongehouden kan zijn, waardoor daterende vondsten
uit de tijd direkt nade aanleg kunnen ontbreken. Een paalkuil met 10e-
255

vroeg 11e eeuws aardewerkbevond zich ten noorden van de gracht. Een
opvallend verschijnsel is deaanwezigheid van brandresten, bestaande uit
houtskool, verbrande leem,fragmenten van ovenwanden, brokken
versmolten ijzer en slakken in de grachtSommige ovenwanden lijken
restanten van koper of brons te bevatten.Waarschijnlijk betreft het afval van
een klokkengietenrij van denabijgelegen kerk, dat gebruikt is om het terrein
in de 2e helft van de 12eeeuw te egaliseren en op te hogen. Paalkuilen en
waterputten duiden opbewoning in de 11e eeuw en vooral in de 2e helft van
de 12e en 13e eeuw. Degrachten (8-12) zijn voorgangers van de Hofloop,
die de bewoning bij dekerk scheidde van die aan de Eerselsedijk. Het betrof
een natuurlijkelaagte, die deels door middel van kunstmatig gegraven
grachten werdontwaterd. Uit de volle 14e en 15e tot en met de 17e eeuw
zijn geen sporenen vondsten aangetroffen zodat aangenomen moet worden
dat het terrein en deonmiddelijke omgeving in die tijd onbewoond was. Pas
in de 17e of 18e eeuwwerd weer een nieuwe ontwateringsgracht gegraven.
Uit deze periode datereneveneens een aantal waterputten.(naar Theuws
1989)
Datering Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting van kerk?
Literatuur Verhoeven 1989
Bron Archis
Nummer 34762
Uniek nr. 1.32.6.0825
Coördinaten X=145800 / Y=365325
Plaats onbepaald
Toponiem Zwartenberg
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Loeb-fiche: "Sporen van een nederzetting .."Opm.: niet eenduidig dat Dielis
de vinder is.
Datering Laat-Paleolithicum - Laat-Paleolithicum
Cultuur Federmesser-groep
Toelichting o.a. 4 klingen met retouche
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 35172
Uniek nr. 1.32.6.0826
Coördinaten X=146100 / Y=365100
Plaats onbepaald
Toponiem Zwartenberg
Naam vinder BAI
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving "Vindplaats van mesolithische vuursteenartefacten. Het terrein is
geheelvergraven. Oudheidkundig bodemonderzoek door Dr. Bohmers, BAI,
Groningenin ?"
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
256

Nummer 35173
Uniek nr. 1.32.6.0827
Coördinaten X=147950 / Y=364600
Plaats Luijksgestel
Toponiem Zwartenberg
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Loeb-fiche en fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen door G.
Beexca 1966. De vondsten zijn gedaan "in profiel van slootkant op de rand
vanhet voormalig ven de Bossche Weijer".Opm.: de vondst- en
meldingsdatum van Kuenen zijn resp. 19690802 en19691113. Beschrijving
ervan door Beex 19691113. De coordinaten wijken ietsaf: 147.94/364.59.
Adres Kuenen: Wolfsakker 2, Meerveldhoven.
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35174
Uniek nr. 1.32.6.0828
Coördinaten X=145850 / Y=364015
Plaats onbepaald
Toponiem De Muilen
Naam vinder Particulier
Datum vondst 09-1964
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Kopie van Loeb-fiche en meldings-fiche Beex. Het betreft vondsten gedaan
opeen zandweg langs de grens met Belgie.Opm.: de vondst- resp.
meldingsdata H.C. Kuenen zijn 19690802 en 19691113.Beschrijving door
Beex 19691113. Het coordinatenpaar wijkt iets af van datvan Dielis:
145.82/364.000. Adres Kuenen: Wolfsakkerstr. 2, Meerveldhoven.Opm.:
coordinatenpaar Dielis iets gewijzigd t.b.v. invoer ARCHIS (de oorspronkelijke
coordinaten 145.85/364.00 vielen volgens het systeem in Belgie).
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35176
Uniek nr. 1.32.6.0829
Coördinaten X=148500 / Y=363700
Plaats onbepaald
Toponiem Blekerheide
Naam vinder Particulier
Datum vondst 03-08-1969
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Loeb-fiche (melder Innocentius najaar 1962, beschrijver R.S. Hulst) en meldings-fiche
G. Beex. Innocentius meldde brokstukken bijl, MESO
vuursteenaf-slagen en onvolwaardige schrabber; vondstomstandigheden
onbekend. Kuenenmeldde en MESO concentratie. Vondsten zijn afkomstig
257

van bosperceel langsde Belgische grens. Coordinaten Kuenen wijken iets
af: 148.500/363.720.Opm.: adres Kuenen: Wolfsakkerstr. 2,
Meerveldhoven.
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35177
Uniek nr. 1.32.6.0831
Coördinaten X=144950 / Y=367750
Plaats onbepaald
Toponiem Zwarte Weijer
Naam vinder Beex
Datum vondst 07-03-1970
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Waarnemingen Beex in 1 a 2 m hoog profiel dat was onstaan t.g.v.
afgravingvan een perceel. Site ligt op hoge zandrug langs westrand van het
dal vande Grote Beerze. Beex vermeldt dat "enige uit het profiel gespoelde
arte-facten werden verzameld"Opm.: onder obj. 22Z zijn onder andere
coordinaten (144.900/376.550) vond-sten van hetzelfde terrein beschreven.
Datering Laat-Paleolithicum - Laat-Paleolithicum
Cultuur Federmesser-groep
Toelichting "Allerшdlaag met .. kuilen met houtskool (haardjes) ..."
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35179
Uniek nr. 1.32.6.0832
Coördinaten X=148830 / Y=364120
Plaats onbepaald
Toponiem Venakkerbosch
Naam vinder Particulier
Datum vondst 03-08-1969
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Vondsten op "een stukje heide met vliegdennen".
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35180
Uniek nr. 1.32.6.0833
Coördinaten X=146270 / Y=364170
Plaats onbepaald
Toponiem Zwarte-Horstweijer
Naam vinder Particulier
Datum vondst 02-08-1969
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Vondsten "op zandweg langs de belgische grens op de zuidrand van het
voor-malige ven "de Zwartehorst Weijer"
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
258

Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35181
Uniek nr. 1.32.6.0834
Coördinaten X=146150 / Y=364970
Plaats onbepaald
Toponiem Zwarte-Horstweijer
Naam vinder Particulier
Datum vondst 02-08-1969
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Vondsten "langs de westrand van het voormalige ven de Zwartehorst
Weijer"
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35182
Uniek nr. 1.32.6.0835
Coördinaten X=146040 / Y=364470
Plaats onbepaald
Toponiem Zwarte-Horstweijer
Naam vinder Particulier
Datum vondst 02-08-1969
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Vondsten op "geploegd weiland op de rand van het voormalige ven de
Zwarte-horst Weijer".
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35183
Uniek nr. 1.32.6.0838
Coördinaten X=145370 / Y=365470
Plaats onbepaald
Toponiem Postelse Heideweg
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Waarneming op basis van een inventarisatie van het door broeder
Augustinusverzamelde PALEOL/MESO materiaal dat zich in het
Gemeentelijk Museum inHelmond bevindt.Opm.: onbekend of de vondsten
afkomstig zijn uit een concentratie. Site is"bekend" als Postelse Heideweg
II.
Datering Laat-Paleolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting eindschrabber
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35218
259

Uniek nr. 1.32.6.0840
Coördinaten X=146200 / Y=365100
Plaats onbepaald
Toponiem Zwarte Horst
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Waarneming op basis van een inventarisatie van het door broeder
Augustinusverzamelde PALEOL/MESO materiaal dat zich in het
Gemeentelijk Museum inHelmond bevindt.Opm.: site is "bekend" als
Heideweg I.
Datering Laat-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35220
Uniek nr. 1.32.6.0841
Coördinaten X=145500 / Y=365660
Plaats onbepaald
Toponiem Boksven
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Waarneming op basis van een inventarisatie van het door broeder
Augustinusverzamelde PALEOL/MESO materiaal dat zich in het
Gemeentelijk Museumte Helmond bevindt.Opm.: de coordinaten geven het
middelpunt van de verspreiding.
Datering Laat-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35221
Uniek nr. 1.32.6.0960
Coördinaten X=145750 / Y=364700
Plaats Luijksgestel
Toponiem Galgeveld
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 1962
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving hetzelfde terrein als Luijksgestel I-IIliteratuurverwijzing uit lijst opgravingen
J. Deeben (Arts 1988: 172) nietteruggevonden
Datering Laat-Paleolithicum - Laat-Paleolithicum
Cultuur Federmesser-groep
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 37319
Uniek nr. 1.32.6.0961
Coördinaten X=146140 / Y=365000
260

Plaats Luijksgestel
Toponiem Hemelrijken
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 1961
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Vroeg-Mesolithicum
Cultuur n.v.t.
Toelichting bestaat uit 2 ruimtelijk gescheiden sites: Luijksgestel I en Luijksgestel II
Literatuur Bohmers 1961a
Bron Archis
Nummer 37321
Uniek nr. 1.32.6.0962
Coördinaten X=146900 / Y=365100
Plaats Luijksgestel
Toponiem Grote Beerze
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 1961
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Vroeg-Mesolithicum
Cultuur n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 37322
Uniek nr. 1.32.6.0970
Coördinaten X=152475 / Y=372900
Plaats Riethoven
Toponiem Kaboutersberg
Naam vinder AIVU
Datum vondst 1983
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Oppervlakte nederzetting ca. 0.5 ha.op het terrein ook Romeinse
bewoningssporen
Datering Vroege IJzertijd - Vroege IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting 2 boerderijen
Literatuur Slofstra 1991; Van der hoeven 1991
Bron Archis
Nummer 37331
Uniek nr. 1.32.6.0972
Coördinaten X=152525 / Y=373000
Plaats Riethoven
Toponiem Kaboutersberg
Naam vinder AIVU
Datum vondst 1982
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving
Datering Vroeg-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
261

Literatuur Sloftra et alii 1993
Bron Archis
Nummer 37333
Uniek nr. 1.32.6.1031
Coördinaten X=146520 / Y=367200
Plaats onbepaald
Toponiem Witrijtse Heide
Naam vinder Particulier
Datum vondst 04-10-1969
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving CAA: "oud CAA-fiche", ingevuld door G. Beex.Oppervlaktevondsten,
gedaan op een perceel langs de bovenloop van de GroteBeerze, dat enige
jaren tevoren tot ontginning was gebracht.De talrijke scherven wijzen
volgens Beex op Romeinse bewoning.Determinatie door G. Beex d.d. 13-
11-1969.Veldcontrole door G. Beex d.d. 6-3-1970.Opmerking: "geploegde
akker".Vondsten niet nader beschreven.
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1970b
Bron Archis
Nummer 39741
Uniek nr. 1.32.6.1039
Coördinaten X=153210 / Y=370570
Plaats Bergeijk
Toponiem St. Joseph
Naam vinder AAC Projectenbureau
Datum vondst 2001
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Het zuidelijk deel van het terrein was als erf ingericht, met een bootvormige
boerderij, een bijgebouw (mogelijk) een waterput en een waterkuil.
Daarnaast zijn aangetroffen: akkerland met esdek (LMEB + NTA/NTB),
moestuin van het klooster (NTB-NTC) en volkstuinen (NTC).
Datering Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Opm.: schepigheid niet gespecificeerd.
Literatuur Parlevliet & Flamman 2006
Bron Archis
Nummer 400805
Uniek nr. 1.32.6.1042
Coördinaten X=151750 / Y=369565
Plaats Bergeijk
Toponiem Waterlaat
Naam vinder AAC Projectenbureau
Datum vondst 2001
Verwerving archeologisch: proefsleuvenonderzoek
Beschrijving Sporen: nrs. 1 t/m 806 Huisplattegrond (3 schepig) IJZV Kuilen (voorraaden)
afvalkuilen IJZV Menselijke begravingen IJZL 5 (of 6) vierkante
kringgreppels IJZL + grafheuvel IJZL greppel: 4x4 en 5x5 m IJZL 4
gebouwenstructuren IJZL 2 huizen IJZL 2 spiekers IJZL 2 crenmatiekuilen
IJZL (of IJZM/ ROM) greppels, kuilen en akkers XME
Datering Late IJzertijd - Late IJzertijd
262

Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Parlevliet & Flamman 2003
Bron Archis
Nummer 400811
Uniek nr. 1.32.6.1138
Coördinaten X=146350 / Y=365050
Plaats Bergeijk
Toponiem Boksven
Naam vinder Particulier
Datum vondst 11-1975
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving
Datering Laat-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 411235
Uniek nr. 1.32.6.1183
Coördinaten X=152870 / Y=372370
Plaats Bergeijk
Toponiem
Naam vinder Biemans
Datum vondst 20-04-1972
Verwerving archeologisch: veldinspectie
Beschrijving
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1972f
Bron Archis
Nummer 411563
Uniek nr. 1.32.6.1300
Coördinaten X=145170 / Y=368780
Plaats Weebosch
Toponiem De Schoten ; Heikant
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 1985
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
BeschrijvingBron: Een door G.H.Fonteyn ingevuld RCC-fiche met de volgende
beschrijving:'Periode: Mesolithicum. De vinder (die anoniem wenst te
blijven) heeft in1985 ter plaatse (een omgeploegd en thans weer beplant
bosperceel) enig af-slag gevonden. Bij een hercontrole op zaterdag 23 mei
1987 vonden we eenhonderdtal afslagen (klingen, kernen en
productieafval). We vonden ook eenprismatisch kernstuk. Voorts 3
schrabbers, t.w. 1 klingschrabber van vuur-steen, 1 fraaie schrabber van
Wommersom-kwartsiet en 1 (verbrande) schrab-ber van vuursteen. Voorts
vonden we een pijlpunt (dubbelspits met aan devoorzijde oppervlakteretouchering),
type 'Feuille de Gui' vervaardigd vanWommersom-kwartsiet,
lengte 3,5 cm. Punten ontbraken. De spits aan de ach-terzijde plat. Aan de
voorzijde geheel (dus ook de oppervlakte) fraai ge-retoucheerd'..
263

Datering Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer. 44959
Uniek nr. 1.32.6.1358
Coördinaten X=153050 / Y=372150
Plaats Bergeijk
Toponiem Enderakkers
Naam vinder Dijkstra
Datum vondst 10-1975
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Onverwerkt RCC-fiche. Opm.: het complextype wordt niet nader aangeduid.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting 1 rand-, 2 bodem- en 20 wandfragmenten.
Literatuur
Bron Archis
Nummer 48355
Uniek nr. 1.32.6.1360
Coördinaten X=153100 / Y=373100
Plaats Riethoven
Toponiem Walik
Naam vinder Dijkstra
Datum vondst 1970
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Onverwerkt RCC-fiche. Opm.: het complextype wordt aangeduid als 'losse
vondst'. Terecht? Opm.: er wordt geen enkel stuk vuursteenafval genoemd.
Is onwaarschijnlijk.
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Dijkstra 1976
Bron Archis
Nummer 48357
Uniek nr. 1.32.6.1425
Coördinaten X=153960 / Y=365280
Plaats Bergeijk
Toponiem Maayerheide
Naam vinder RAAP
Datum vondst 20-03-2002
Verwerving archeologisch: booronderzoek
Beschrijving Booronderzoek in het kader van het AMR-project: CMA 57B-010 De plek
waar urnen zouden zijn gevonden (154.00/365.40) ligt in een verlaagd
terreingedeelte langs de oever van een meertje. Hier is duidelijk zand
gewonnen en het is niet ondenkbaar dat de urnen bij deze werkzaamheden
zijn aangetroffen. De in het CMA vermelde zichtbare heuveltjes bevinden
zich op 153.975/365.275. Deze plek werd het meest kansrijk geacht voor
vondsten. Klok veronderstelde in 1966 op deze plek een voortzetting van
het urnenveld.Raaien met de megaboor leverden geen sporen op van een
264

urnenveld, maar wel van een kampement uit het Mesolithicum, in goeddeels
intacte bodem. Hogere plaatsen aan de noordzijde bleken geen
urnenveldheuvels, maar natuurlijke verstuivingen. Het bouwlandperceel ten
westen hiervan is met een intensieve oppervlaktekartering onderzocht. De
omstandigheden waren hier optimaal, maar er werden slechts twee
mesolithise artefacten gevonden in directe nabijheid van het bosje met de
sporen van het kampement. Boringen ten noordwesten van het bosje
leverden helemaal geen vondsten op. Gutsboringen in alle resterende
percelen toonden dat vrijwel alle bospercelen die tot het monument behoren
ooit zijn omgezet tot een diepte van ca. 30 cm, en dat op de akkerpercelen
een bouwvoor aanwezig is van 30 tot 40 cm dikte.Vanwege de
onduidelijkheid die er bestaat over de urnvondsten en vanwege het feit dat
er tijdens dit onderzoek geen enkele aanwijzing werd gevonden voor de
aanwezigheid van een urnenveld moet het bestaan hiervan worden
betwijfeld. Het is nauwelijks mogelijk om een eventuele aanwezigheid op te
sporen via boringen, en proefsleuven zijn hier niet mogelijk.Het bestaan van
(resten van) een urnenveld hier kan weliswaar niet geheel worden
uitgesloten, maar erg waarschijnlijk wordt dit niet geacht.
Datering Laat-Paleolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Panken 1845
Bron Archis
Nummer 53254
Uniek nr. 1.32.6.1592
Coördinaten Onbekend
Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst 1968 of eerder
Verwerving archeologisch: veldverkenning
Beschrijving vondsten o.a. klein bijltje, waarvan alleen de snede geslepen is; gevonden
ten westen van Boschhoven
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur Beex 1968a
BronLiteratuur
Nummer 600099
Uniek nr. 1.32.6.1593
Coördinaten Onbekend
Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst 1968 of eerder
Verwerving archeologisch: veldverkenning
Beschrijving gevonden ten westen van Boschhoven; vondsten o.a. een
kern gemaakt van een gefacetteerd geslepen bijl
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur Beex 1968a
BronLiteratuur
265

Nummer 600100
Uniek nr. 1.32.6.1722
Coördinaten X=152450 / Y=Y=372970
Plaats Riethoven
Toponiem Heesmortel-zuid
Naam vinder onbekend
Datum vondst 1971
Verwerving onbekend
Beschrijving "opdelving JB & FT…"
Datering Vroege IJzertijd - Vroege IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600234
Uniek nr. 1.32.6.1723
Coördinaten X=152450 / Y=372970
Plaats Riethoven
Toponiem Heesmortel-zuid
Naam vinder AIVU
Datum vondst 1982-1983
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving
Datering Vroege IJzertijd - Vroege IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600235
Uniek nr. 1.32.6.1768
Coördinaten X=153040 / Y=373620
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving oppervlaktevondsten op akker
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur Stein-groep
Toelichting top afgebroken; datering o.g.v. associaties
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600280
Uniek nr. 1.32.6.1769
Coördinaten X=153040 / Y=373620
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving oppervlaktevondsten op akker
266

Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur Stein-groep
Toelichting halfrond; datering o.g.v. associaties
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600281
Uniek nr. 1.32.6.1770
Coördinaten X=153040 / Y=373620
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving oppervlaktevondsten op akker
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur Stein-groep
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600282
Uniek nr. 1.32.6.1771
Coördinaten X=153040 / Y=373620
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving oppervlaktevondsten op akker
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur Stein-groep
Toelichting in elk twee keer van geslepen bijlen
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600283
Uniek nr. 1.32.6.2085
Coördinaten X=155170 / Y=373330
Plaats
Toponiem graafwerkzaamheden in het schuurtje van de boerderij Voort nr. 28
Naam vinder J. Titulaers
Datum vondst
Verwerving graafwerkzaamheden
Beschrijving Bronzen gesp of armband, potje hardgebakken wit aardewerk, bronzen (of
koperen) bakje met deksel
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend
Toelichting dubbel ingevoerd? Zie nr 36391
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600613
Uniek nr. 1.32.6.2100
Coördinaten X=146530 / Y=367200
267

Plaats
Toponiem Lindendreef
Naam vinder H.C. Kuenen
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving scherven Romeins aardewerk
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600628
Uniek nr. 1.32.6.2138
Coördinaten X=153885 / Y=365200
Plaats Bergeijk
Toponiem Keunensloop
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600673
Uniek nr. 1.32.6.2139
Coördinaten X=153900 / Y=365420
Plaats Bergeijk
Toponiem Keunensloop
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving deel ligt in museum Brussel = collectie Paeteau (Neerpelt)
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600674
Uniek nr. 1.32.6.2140
Coördinaten X=147950 / Y=364300
Plaats Bergeijk
Toponiem Bosscher Weijer
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Jong-Paleolithicum - Jong-Paleolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
268

Bron P.Dijkstra
Nummer 600675
Uniek nr. 1.32.6.2141
Coördinaten X=146700 / Y=364350
Plaats Bergeijk
Toponiem Horstweyer
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600676
Uniek nr. 1.32.6.2142
Coördinaten X=146560 / Y=364210
Plaats Bergeijk
Toponiem Horstweyer
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600677
Uniek nr. 1.32.6.2143
Coördinaten X=146840 / Y=364100
Plaats Bergeijk
Toponiem Stevensbergen
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600678
Uniek nr. 1.32.6.2144
Coördinaten X=146350 / Y=365040
Plaats Bergeijk
Toponiem De Pielis
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
269

Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600679
Uniek nr. 1.32.6.2145
Coördinaten X=146320 / Y=365150
Plaats Bergeijk
Toponiem De Pielis
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600680
Uniek nr. 1.32.6.2146
Coördinaten X=145800 / Y=364840
Plaats Bergeijk
Toponiem De Pielis
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Grote concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600681
Uniek nr. 1.32.6.2147
Coördinaten X=145650 / Y=366900
Plaats Bergeijk
Toponiem Brug
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum
Cultuur
Toelichting Oud Paleo
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600682
Uniek nr. 1.32.6.2148
Coördinaten X=145750 / Y=367350
270

Plaats Bergeijk
Toponiem Brug
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600683
Uniek nr. 1.32.6.2149
Coördinaten X=144800 / Y=367450
Plaats Bergeijk
Toponiem Hollandsch Bosje
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600684
Uniek nr. 1.32.6.2150
Coördinaten X=144900 / Y=367650
Plaats Bergeijk
Toponiem Zwarte Weijer
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Jong-Paleolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600685
Uniek nr. 1.32.6.2151
Coördinaten X=144890 / Y=368340
Plaats Bergeijk
Toponiem Zwarte Weijer
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Jong-Paleolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
271

Bron P.Dijkstra
Nummer 600686
Uniek nr. 1.32.6.2152
Coördinaten X=151900 / Y=370715
Plaats Bergeijk
Toponiem Hoge Berkt
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600687
Uniek nr. 1.32.6.2153
Coördinaten X=152000 / Y=371100
Plaats Bergeijk
Toponiem Bergerheide
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600688
Uniek nr. 1.32.6.2154
Coördinaten X=152200 / Y=371300
Plaats Bergeijk
Toponiem Bergerheide
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600689
Uniek nr. 1.32.6.2155
Coördinaten X=153150 / Y=371700
Plaats Bergeijk
Toponiem Riethovense Akkers
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
272

Beschrijving
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600690
Uniek nr. 1.32.6.2156
Coördinaten X=153260 / Y=372450
Plaats Walik
Toponiem Walik
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting verspreid vuursteen
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600691
Uniek nr. 1.32.6.2157
Coördinaten X=152850 / Y=372550
Plaats Walik
Toponiem Walik
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Midden-Paleolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting Neolithisch en 3 stuks Midden Paleo waaronder 1 schaaf
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600692
Uniek nr. 1.32.6.2158
Coördinaten X=152950 / Y=372850
Plaats Walik
Toponiem Walik
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600693
Uniek nr. 1.32.6.2159
Coördinaten X=153100 / Y=373100
273

Plaats Walik
Toponiem Walik
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Jong-Paleolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting Michelsberg en Ahrensburg
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600694
Uniek nr. 1.32.6.2160
Coördinaten X=153350 / Y=373200
Plaats Walik
Toponiem Walik
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600695
Uniek nr. 1.32.6.2161
Coördinaten X=152800 / Y=372890
Plaats Walik
Toponiem Walik
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie Michelsberg
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600696
Uniek nr. 1.32.6.2162
Coördinaten X=152900 / Y=372980
Plaats Walik
Toponiem Walik
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie Michelsberg
Literatuur
274

Bron P.Dijkstra
Nummer 600697
Uniek nr. 1.32.6.2163
Coördinaten X=152515 / Y=372970
Plaats Walik
Toponiem Walik
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie Michelsberg
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600698
Uniek nr. 1.32.6.2164
Coördinaten X=153020 / Y=373600
Plaats Walik
Toponiem Walik
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting Michelsberg
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600699
Uniek nr. 1.32.6.2165
Coördinaten X=152240 / Y=374150
Plaats Bergeijk
Toponiem Waliker Heide
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Midden-Paleolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting o.a. Tjonger
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600700
Uniek nr. 1.32.6.2166
Coördinaten X=156585 / Y=374740
Plaats Riethoven
Toponiem Einderheide
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
275

Beschrijving
Datering Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600701
Uniek nr. 1.32.6.2167
Coördinaten X=156590 / Y=374825
Plaats Riethoven
Toponiem Einderheide
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Jong-Paleolithicum - Jong-Paleolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600702
Uniek nr. 1.32.6.2168
Coördinaten X=157200 / Y=375300
Plaats Riethoven
Toponiem Keersop/Gagelvelden
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Jong-Paleolithicum - Jong-Paleolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600703
Uniek nr. 1.32.6.2169
Coördinaten X=157180 / Y=375900
Plaats Riethoven
Toponiem Broekhovensche Velden
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Jong-Paleolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Verscheidene concentraties
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600704
Uniek nr. 1.32.6.2170
Coördinaten X=157220 / Y=376340
276

Plaats Riethoven
Toponiem Broekhovensche Velden
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600705
Uniek nr. 1.32.6.2171
Coördinaten X=155050 / Y=375750
Plaats Riethoven
Toponiem Liesende
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600706
Uniek nr. 1.32.6.2172
Coördinaten X=155900 / Y=376650
Plaats Riethoven
Toponiem Platbroek
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Jong-Paleolithicum - Jong-Paleolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600707
Uniek nr. 1.32.6.2173
Coördinaten X=155975 / Y=376750
Plaats Riethoven
Toponiem Platbroek
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
277

Bron P.Dijkstra
Nummer 600708
Uniek nr. 1.32.6.2174
Coördinaten X=155900 / Y=376850
Plaats Riethoven
Toponiem Het Goor
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Concentratie
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600709
Uniek nr. 1.32.6.2178
Coördinaten X=145350 / Y=368800
Plaats Bergeijk
Toponiem Witrijt/Zwarte Weijer
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting Ongeveer 15 artefacten
Literatuur
Bron P.Dijkstra
Nummer 600713
Uniek nr. 1.32.6.2207
Coördinaten X=145725 / Y=365525
Plaats Luijksgestel
Toponiem Kapelweg
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; CLE
Nummer 600742
Uniek nr. 1.32.6.2208
Coördinaten X=145725 / Y=365525
Plaats Luijksgestel
Toponiem Kapelweg
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
278

Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; CLE
Nummer 600743
Uniek nr. 1.32.6.2209
Coördinaten X=145725 / Y=365525
Plaats Luijksgestel
Toponiem Kapelweg
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; CLE
Nummer 600744
Uniek nr. 1.32.6.2210
Coördinaten X=145725 / Y=365525
Plaats Luijksgestel
Toponiem Kapelweg
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; CLE
Nummer 600745
Uniek nr. 1.32.6.2211
Coördinaten X=145725 / Y=365525
Plaats Luijksgestel
Toponiem Kapelweg
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; CLE
Nummer 600746
Uniek nr. 1.32.6.2212
Coördinaten X=145725 / Y=365525
279

Plaats Luijksgestel
Toponiem Kapelweg
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting ca. 6,25 kg
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; CLE
Nummer 600747
Uniek nr. 1.32.6.2213
Coördinaten X=145725 / Y=365525
Plaats Luijksgestel
Toponiem Kapelweg
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting tezamen met vuursteen afvalca. 6,25 kg
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; CLE
Nummer 600748
Uniek nr. 1.32.6.2214
Coördinaten X=148050 / Y=364800
Plaats Luijksgestel
Toponiem Bossche Weyer
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; BO-WEY
Nummer 600749
Uniek nr. 1.32.6.2215
Coördinaten X=148050 / Y=364800
Plaats Luijksgestel
Toponiem Bossche Weyer
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
280

Bron archief-Van Gisbergen; BO-WEY
Nummer 600750
Uniek nr. 1.32.6.2216
Coördinaten X=148050 / Y=364800
Plaats Luijksgestel
Toponiem Bossche Weyer
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; BO-WEY
Nummer 600751
Uniek nr. 1.32.6.2217
Coördinaten X=148050 / Y=364800
Plaats Luijksgestel
Toponiem Bossche Weyer
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; BO-WEY
Nummer 600752
Uniek nr. 1.32.6.2222
Coördinaten X=148700 / Y=369550
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH
Nummer 600757
Uniek nr. 1.32.6.2223
Coördinaten X=148700 / Y=369550
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
281

Beschrijving
Datering Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH
Nummer 600758
Uniek nr. 1.32.6.2224
Coördinaten X=148700 / Y=369550
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH
Nummer 600759
Uniek nr. 1.32.6.2225
Coördinaten X=148700 / Y=369550
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Laat-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600760
Uniek nr. 1.32.6.2226
Coördinaten X=148700 / Y=369550
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600761
Uniek nr. 1.32.6.2227
Coördinaten X=148700 / Y=369550
282

Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Neolithicum B - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600762
Uniek nr. 1.32.6.2228
Coördinaten X=148700 / Y=369550
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum A
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600763
Uniek nr. 1.32.6.2229
Coördinaten X=148700 / Y=369550
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600764
Uniek nr. 1.32.6.2230
Coördinaten X=148700 / Y=369550
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
283

Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600765
Uniek nr. 1.32.6.2231
Coördinaten X=148525 / Y=369425
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600766
Uniek nr. 1.32.6.2232
Coördinaten X=148525 / Y=369425
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600767
Uniek nr. 1.32.6.2233
Coördinaten X=148525 / Y=369425
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting waarvan veel symmetrische exemplaren
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600768
Uniek nr. 1.32.6.2234
Coördinaten X=148525 / Y=369425
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
284

Beschrijving
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600769
Uniek nr. 1.32.6.2235
Coördinaten X=148525 / Y=369425
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Neolithicum B - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600770
Uniek nr. 1.32.6.2236
Coördinaten X=148525 / Y=369425
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600771
Uniek nr. 1.32.6.2237
Coördinaten X=148525 / Y=369425
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600772
Uniek nr. 1.32.6.2238
Coördinaten X=148525 / Y=369425
285

Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting gepolijste bijl
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600773
Uniek nr. 1.32.6.2239
Coördinaten X=148525 / Y=369425
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum A
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600774
Uniek nr. 1.32.6.2240
Coördinaten X=148525 / Y=369425
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Midden-Neolithicum A
Cultuur
Toelichting vml. Michelsberg-cultuur
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600775
Uniek nr. 1.32.6.2241
Coördinaten X=148525 / Y=369425
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
286

Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600776
Uniek nr. 1.32.6.2242
Coördinaten X=148525 / Y=369425
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting ca. 20 kg
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-2
Nummer 600777
Uniek nr. 1.32.6.2243
Coördinaten X=148625 / Y=369475
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-3
Nummer 600778
Uniek nr. 1.32.6.2244
Coördinaten X=148625 / Y=369475
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Neolithicum B - Laa-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-3
Nummer 600779
Uniek nr. 1.32.6.2245
Coördinaten X=148625 / Y=369475
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
287

Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting waaronder veel symmetrische exemplaren; vermoedelijk
Laat-Mesolithicum
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-3
Nummer 600780
Uniek nr. 1.32.6.2246
Coördinaten X=148625 / Y=369475
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Neolithicum A -
Cultuur
Toelichting top van bijl
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-3
Nummer 600781
Uniek nr. 1.32.6.2247
Coördinaten X=148625 / Y=369475
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-3
Nummer 600782
Uniek nr. 1.32.6.2248
Coördinaten X=148625 / Y=369475
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum A
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-3
Nummer 600783
Uniek nr. 1.32.6.2249
288

Coördinaten X=148625 / Y=369475
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-3
Nummer 600784
Uniek nr. 1.32.6.2250
Coördinaten X=148625 / Y=369475
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting relatief groot van afmetingen
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-3
Nummer 600785
Uniek nr. 1.32.6.2251
Coördinaten X=148625 / Y=369475
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting ca. 15 kg
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-3
Nummer 600786
Uniek nr. 1.32.6.2252
Coördinaten X=148625 / Y=369475
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting ca. 1,25 kg
289

Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; ZH-3
Nummer 600787
Uniek nr. 1.32.6.2274
Coördinaten X=151675 / Y=371725
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-1
Nummer 600809
Uniek nr. 1.32.6.2275
Coördinaten X=151675 / Y=371725
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-1
Nummer 600810
Uniek nr. 1.32.6.2276
Coördinaten X=151675 / Y=371725
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-1
Nummer 600811
Uniek nr. 1.32.6.2277
Coördinaten X=151675 / Y=371725
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
290

Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Neolithicum B - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-1
Nummer 600812
Uniek nr. 1.32.6.2278
Coördinaten X=151675 / Y=371725
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-1
Nummer 600813
Uniek nr. 1.32.6.2279
Coördinaten X=151675 / Y=371725
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-1
Nummer 600814
Uniek nr. 1.32.6.2280
Coördinaten X=151675 / Y=371725
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-1
Nummer 600815
Uniek nr. 1.32.6.2281
291

Coördinaten X=151675 / Y=371725
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting ca. 2,5 kg
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-1
Nummer 600816
Uniek nr. 1.32.6.2282
Coördinaten X=151675 / Y=371575
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting ca. 2,5 kg vuursteen
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-2
Nummer 600817
Uniek nr. 1.32.6.2283
Coördinaten X=151675 / Y=371575
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-2
Nummer 600818
Uniek nr. 1.32.6.2284
Coördinaten X=151675 / Y=371575
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting evt. jonger
292

Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-2
Nummer 600819
Uniek nr. 1.32.6.2285
Coördinaten X=151675 / Y=371575
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-2
Nummer 600820
Uniek nr. 1.32.6.2286
Coördinaten X=151675 / Y=371575
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-2
Nummer 600821
Uniek nr. 1.32.6.2287
Coördinaten X=151675 / Y=371575
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Vroeg-Neolithicum B - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-2
Nummer 600822
Uniek nr. 1.32.6.2288
Coördinaten X=151675 / Y=371575
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
293

Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-2
Nummer 600823
Uniek nr. 1.32.6.2289
Coördinaten X=151675 / Y=371575
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-2
Nummer 600824
Uniek nr. 1.32.6.2290
Coördinaten X=151675 / Y=371575
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; DIEPV.-2
Nummer 600825
32.7 Borg/Stins/Versterkt huis
Plaats met resten van bewoning; resten van geïsoleerd huis/ erf van hout of
steen, al dan niet gecombineerd met die van erf (bijbehorende
bijgebouwen, waterput(ten), greppels, hooiberg e.d.). Deze locatie is
eventueel begrensd door een greppel, omheining etc., maar niet gelegen op
een kunstmatige ophoging.
Datering: Late Middeleeuwen (vanaf de13e eeuw A.D.)- Nieuwe Tijd.
Archeologische correlaten en landschappelijke ligging:
• één huisplattegrond plus eventuele plattegronden van bijgebouwen en
faciliteiten, zoals een waterput, afvaldump(s) e.d. (a);
• nederzettingsvondsten (grondstof, halffabricaten, eindproducten en
afval; relatief groot percentage is gebroken en verbrand, ecologische
resten (zoals plantenresten en botten die duiden op de verwerking en
consumptie van voedsel) (a).
• resten van een omheining (palissade, greppel etc.) (b);
294

• evt. cultuurlaag (b);
• lay-out van de hoofdstructuur in de vorm van veeboxen en
haardplaats (b);
• omheining (palissade, wal etc.) (b).
Uniek nr. 1.32.7.0500
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder Particulier
Datum vondst 12-08-1972
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Coordinaten slechts bij benadering vastgesteld.
Datering Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Doorsnede gracht, 18e-eeuws aardewerk
Literatuur Beex 1974d
Bron Archis
Nummer 32759
32.8 Moated site
Door een minimaal 5 m brede gracht omgeven wooncomplex, waarbij het voornaamste gebouw in
(bak)steen is uitgevoerd. De rest bestaat uit steen of (meestal) houtbouw. De gebouwen kunnen
defensieve elementen, zoals kantelen, torens en een poortgebouw bezitten, maar zijn niet reëel
verdedigbaar. Ze hebben uitsluitend een residentiële functie.
Datering: Late Middeleeuwen (vanaf de13e eeuw A.D.)- Nieuwe Tijd.
Moated site is een internationaal gangbare verzamelnaam voor complexen die op regionaal niveau
vaak anders worden aangeduid, zoals stenen kamer (rivierengebied, Zeeland), begraven hofstad
(Hollandse kustgebied), havezate (Overijssel en Drenthe), borg (Groningen) en stins (Friesland).
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• omgrachting (minimaal 5 m breed) (a);
• opgaand muurwerk dunner dan 45-60 cm, funderingen smaller dan
1 m (a);
• archeologische resten wijzen op een zekere welstand (a).
• evt. cultuurlaag (b);
• soms poortgebouw, torens etc. maar deze zijn niet reëel verdedigbaar (b);
• meestal combinatie van baksteen- en houtbouw (b).
32.9 Landweer
Lineair stelsel van aarden wallen en grachten, meestal langs de randen van een territorium, met een
passief defensieve functie.
Datering: (Late) Middeleeuwen-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• lage, kunstmatig opgeworpen, lineaire wallen (a);
• lineair stelsel van grachten (a);
• beperkt tot het pleistocene deel van Nederland (a).
• vaak in combinatie met andere defensieve elementen (b);
• vaak in combinatie met doorgaande wegen (b).
32.10 Bewoning onbepaald
Nederzettingsvorm waarvan de precieze aard niet is vastgesteld.
Datering: Paleolithicum-Nieuwe Tijd.
Archeologische indicatoren: zie voor een indicatie elders binnen de groep „Bewoning (inclusief
verdediging)‟.
295

Uniek nr. 1.32.10.1676
Coördinaten Onbekend
Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder J.H.C. Biemans
Datum vondst 1972 of eerder
Verwerving archeologisch: boringen en proefsleuf
Beschrijving Drinkwaterput Romeinse tijd, het artikel bericht dat de
locatie is vastgesteld, maar doet daar verder geen
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur Beex 1974
Bron Literatuur
Nummer 600183
296

Thema: 33 Cultus/heiligdom
33.1 Kerk
Zelfstandig kerkelijk gebouw, bestaande uit een toren, schip en een koor, met een kerkrechtelijke
status. In beginsel bevat een kerk een altaar en is deze gewijd.
Datering: Vroege Middeleeuwen-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• hout- of steenbouw. Meestal een zaalbouw met vaak een aan de oostzijde uitgebouwd koor (a);
• oriëntatie is oost-west met, indien aanwezig, een toren aan de westzijde (a).
• bij steenbouw frequent pilaren (b);
• doopvont (b);
• soms, maar niet altijd met begravingen (b);
• soms gelegen binnen afscheiding (greppel, sloot, palissade) (b);
• mobilia met een christelijke symboliek (b);
• kerkklok en aanwijzingen in de directe omgeving voor het gieten van de klok (b);
• vaak in combinatie met kerkhof (b);
• vaak in of bij nederzettingen (b).
Uniek nr. 1.33.1.0456
Coördinaten X=150350 / Y=366735
Plaats Luijkgestel
Toponiem
Naam vinder ROB
Datum vondst 1958
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Bij een opgraving is de houten voorganger van de huidige 15 e eeuwse
bakstenen kerk aangetroffen, met een frafveld met een vijftigtal graven. Het
gaat om de driebeukige kerk met koor. De begravingen zouden dateren uit
de 11 e of 12 e eeuw en voorafgaan aan de bouw van de houten kapel. Het
grote aantal reparaties van de houten kapel wijst op een langdurig gebruik.
Het grote aantal palen lijkt ook te wijzen op twee fasen in de houtbouw.
Over de relatieve ouderdom van de houten kerken is niets bekend.
Datering Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Stribosch 1999 en W.J.H. Verwers & H. Stoepker, 2002: De houten kerken
in Brabant, in: P.J. Woltering, W.J.H. Verwers & G.H. Scheepstra,
Middeleeuwse toestanden. Archeologie, geschiedenis en monumentenzorg,
Amersfoort, p. 93-117.
Bron Archis
Nummer 31922
Uniek nr. 1.33.1.074
Coördinaten X=153020 / Y=370230
Plaats Bergeijk
Toponiem St. Petrus banden; Mariakerk
Naam vinder ROB
Datum vondst 29-07-1974
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Opgraving binnen de muren van de bestaande laat-Middeleeuwse
kerk.Basisrapportage bij Halbertsma 1975. De in Vorromanische
Kirchenbauten,S.50-51 door Stoepker, gegeven dateringen grijpen hierop
terug.Historische achtergronden bij Theuws 1981, spec. pp.186-8.
297

Datering Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting fragmenten v opgaand muurwerk boven #03.
Literatuur Halbertsma 1975; Theuws 1981
Bron Archis
Nummer 32498
Uniek nr. 1.33.1.0483
Coördinaten X=150340 / Y=366775
Plaats Luijksgestel
Toponiem R.K.kerk
Naam vinder ROB
Datum vondst 1958
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving CAA bevat docum.fiche met literatuurverwijzingen naar het Bulletin:
1958,kol.*228 (korte opgravingsverslag) en, m.b.t. de muntvondsten, 1961,
kol.*98-99.In zijn artikel over de Oerparochie in de Kempen heeft Theuws
de opgravinguitgewerkt (Theuws 1981, spec. par.5 pp.195-203). De in
Archis ingevoerdegegevens zijn hieraan ontleend.Onderzoek vond plaats
binnen de omgrenzing van de afgebroken Waterstaats-kerk uit 1843. De
wetenschappelijke leiding berustte bij P.Glazema.De dateringen van de
onderscheiden complexen (01 grafveld, 03 houtbouw,met name) staan door
ontbreken van vondsten niet vast. Aan de daterings-waarde van de enkele
aardewerkscherf, volgens Glazema (1958, *228) 11deeeuws en gevonden
onder de oudste leemvloer (behorende bij de LME baksteen-bouw 04),
hecht Theuws niet al te veel betekenis. Een begroeiingshorizontboven de
graven wijst op een tijdelijk buiten gebruik raken van het graf-veld. Eerst
mogelijk "op het einde van de dertiende of in de veertiendeeeuw" aanleg
van het houten gebouw (Theuws 203). Het ontbreken vantufsteen en
kloostermoppen wordt als aanwijzing gezien voor een directeopvolging van
houten kerk (kapel) door de gotische baksteenbouw.M: (03) diverse
reparaties/verbouwingen, gezien oversnijdingen paalgaten.
Datering Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Bakstenen opvolger van nr.03, gebouwd XV(?), afgebrand 1840
Literatuur Theuws 1981
Bron Archis
Nummer 32515
33.2 Kapel
Zelfstandig kerkelijk gebouw waarvan de kerkrechtelijke status over het algemeen minder is dan van
een kerspel- of een kloosterkerk. In beginsel bevat een kapel een altaar en is deze gewijd.
Datering: Vroege Middeleeuwen-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• eenvoudige hout- of steenbouw. Meestal een zaalbouw met vaak een aan de oostzijde uitgebouwd
koor (a);
• oriëntatie is oost-west met, indien aanwezig, een toren aan de westzijde (a).
• soms, maar niet altijd met begravingen (b);
• soms gelegen binnen afscheiding (greppel, sloot, palissade) (b);
• mobilia met een christelijke symboliek (b);
• vaak in of bij nederzettingen. Verder komen we bij grote kastelen zgn. eigenkapellen tegen. Soms in
het veld (veldkapel) of langs een weg (wegkapel), bestemd voor bewoners en passerende reizigers
(b).
298

Uniek nr. 1.33.2.0482
Coördinaten X=150340 / Y=366775
Plaats Luijksgestel
Toponiem R.K.kerk
Naam vinder ROB
Datum vondst 1958
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving CAA bevat docum.fiche met literatuurverwijzingen naar het Bulletin:
1958,kol.*228 (korte opgravingsverslag) en, m.b.t. de muntvondsten, 1961,
kol.*98-99.In zijn artikel over de Oerparochie in de Kempen heeft Theuws
de opgravinguitgewerkt (Theuws 1981, spec. par.5 pp.195-203). De in
Archis ingevoerdegegevens zijn hieraan ontleend.Onderzoek vond plaats
binnen de omgrenzing van de afgebroken Waterstaats-kerk uit 1843. De
wetenschappelijke leiding berustte bij P.Glazema.De dateringen van de
onderscheiden complexen (01 grafveld, 03 houtbouw,met name) staan door
ontbreken van vondsten niet vast. Aan de daterings-waarde van de enkele
aardewerkscherf, volgens Glazema (1958, *228) 11deeeuws en gevonden
onder de oudste leemvloer (behorende bij de LME baksteen-bouw 04),
hecht Theuws niet al te veel betekenis. Een begroeiingshorizontboven de
graven wijst op een tijdelijk buiten gebruik raken van het graf-veld. Eerst
mogelijk "op het einde van de dertiende of in de veertiendeeeuw" aanleg
van het houten gebouw (Theuws 203). Het ontbreken vantufsteen en
kloostermoppen wordt als aanwijzing gezien voor een directeopvolging van
houten kerk (kapel) door de gotische baksteenbouw.M: (03) diverse
reparaties/verbouwingen, gezien oversnijdingen paalgaten.
Datering Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Config.paalgaten: 3 schepig gebouw, ca 10 x 18 m (Theuws afb.7).
Literatuur Theuws 1981
Bron Archis
Nummer 32515
Uniek nr. 1.33.2.0684
Coördinaten X=156820 / Y=371590
Plaats Loveren
Toponiem Valentinuskapel ; Keersop
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving indirect: literatuur
Beschrijving CAA: docum.fiche, ingevuld M.C.Dorst 20.10.76.Hier vermeld
bovengenoemde kapel en put, o.v.v. publikatie Bannenberg. Indit artikel valt
niets concreets te lezen aangaande waargenomen verschijn-selen
(fundamenten, baksteenformaat) of vondsten in relatie tot een ouderekapel.
Alleen dat in 1947 blijmoedig een nieuwe kapel werd
gerealiseerd.G.P.J.Bannenberg, 'De waarde van plaatselijke traditie',
Brab.Heem I 1949,pp.78-81.
Datering Middeleeuwen - Nieuwe tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 34181
299

33.3 Klooster
Gebouw of complex van gebouwen, dienende tot verblijf van een gemeenschap van mannen of
vrouwen die zich uit de wereld hebben teruggetrokken om in de beperkingen van de clausuur een
godsdienstig leven te leiden. Ze richten zich naar een bepaalde regel of constitutie, waarbij aan de
koordienst (officia) bijzondere aandacht wordt besteed. Onder invloed van de Romeinse castraaanleg
werd de kern gevormd door de kloosterkerk met een kloosterhof die door een kloostergang
omgeven is. Daaromheen groepeerden zich als de belangrijkste gebouwen de kapittelzaal, de
dormter, de refter met keuken, de spreekzaal (locutorium of auditorium) en de ziekenzaal met kapel.
Buiten de clausuur stonden het aalmoeshuis, de herberg voor pelgrims en reizigers, de woning van
de abt of prior, het salutatorium, schuren, stallen en kelders en een poortgebouw (kloosterpoort).
Grote orden bezaten vaak een melkerij, een bakkerij en een brouwerij. De cisterciënzers en enige
aan hen verwante orden hadden lekenbroeders of conversen in hun gemeenschap. Voor hen
stichtten zij buitenhoven met eet-, slaapzalen etc. en allerlei werkplaatsen. Gelegen zowel binnen
steden als op het platteland. Binnen de stadsmuren moesten de kloostergebouwen veel beknopter
zijn dan op het platteland.
Datering: vanaf de Middeleeuwen tot heden.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• specifieke lay-out met karakteristieke elementen (kloosterhof, dormter met kloostercellen etc.) (a).
• vaak omgeven door muur en gracht (b);
• vaak begravingen binnen het complex (b);
• bijgebouwen in de directe omgeving (b).
33.4 Cultusplaats/heiligdom/tempel
Formele, niet-overdekte locatie van niet-christelijke religieuze handelingen of gebouw voor het
praktiseren van religie (niet-christelijk)..
Datering: in elk geval Late Bronstijd-Romeinse Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• rechthoekig omgreppeld dan wel anderszins omheind terrein (a);
• specifieke samenstelling van archeologica, die afwijkt van nederzettingen en graven (a).
• vierhoekig terrein met greppel/wal en/of palissade met daarbinnen resten
van stenen/of houten gebouw (a);
• steen- of houtbouw (a);
• votiefgaven (aardewerk (a), metalen voorwerpen, waaronder munten (a)
en militaria (a));
• (verbrande) dierenbotten (a).
• votiefgaven, zoals aardewerk en metalen voorwerpen (b);
• verbrande dierenbotten (b).
• altaren (b);
• votiefstenen (b);
• ovens (b).
Uniek nr. 1.33.4.0324
Coördinaten X=153040 / Y=374160
Plaats Walik
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Meldings-fiche gebaseerd op lijst met vondstmeldingen Beex ca
1966:"Putje, wsch prehistorisch offerkuiltje."Opm.: op hetzelfde terrein lagen
twee grafheuvels en een urnenveld (zieobj.nr. 57BN-9). Wsch heeft de
veldcontrole van het onderhavige object doorBeex, net als 57BN-9, reeds
plaatsgevonden op 19630704.
Datering onbepaald - IJzertijd
300

Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting "prehistorisch offerkuiltje"
Literatuur
Bron Archis
Nummer 30431
301

Thema: 34 Begraving
34.1 Grafheuvel
Artificiële heuvel waarin of -onder graven met en/of lijkbegraving als crematie. Ingeval van „zichtbaar‟
is de heuvel bovengronds herkenbaar, bij „niet-zichtbaar‟ ontbreekt de heuvel bovengronds, maar zijn
er wel aanwijzingen aanwezig voor een grafheuvel, in de vorm van een bewaard
gebleven oud-oppervlak of bodemvorming n.a.v. het heuvellichaam (infiltratiezone of fibers).
Datering: Laat-Neolithicum-Vroege Middeleeuwen (?).
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• verbrande (gecremeerde) of onverbrande menselijke resten (a);
• sporen van of aanwijzingen voor kunstmatig heuvellichaam (a).
• eventueel grafkuil (b);
• grafgiften, die verbrand kunnen zijn (b);
• eventueel urn, d.w.z. aardewerken container van crematieresten (b);
• soms zijn dodenhuisjes aanwezig (b);
• grafstructuren rond graf (ringsloot en paalkrans) (b);
• grafheuvels zijn vaak gelegen op/ tegen de kam van landschappelijke verhogingen aan (b).
Uniek nr. 1.34.1.0326
Coördinaten X=152915 / Y=372790
Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving 2 Loeb-fiches:"Uiterlijk gave grafheuvel; diam. ca 15 m, hoogte 1 m."Opm.:
De heuvel is al eerder ontdekt, gezien het feit dat G. Beex 19630704een
veldcontrole heeft verricht. In een brief van Beex d.d. 19650519
wordtverwezen naar een beschrijving door Panken 1845, die volgens Beex
zou wij-zen op een grafheuvel uit de Bronstijd met een Neolithische
kernheuvel.
Datering Laat-Neolithicum A - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Uiterlijk gave grafheuvel; eventueel jonger
Literatuur Panken 1845; Slofstra 1977
Bron Archis
Nummer 30438
Uniek nr. 1.34.1.0425
Coördinaten X=152450 / Y=370610
Plaats Bergeijk
Toponiem Nieuwstraat 54
Naam vinder ROB
Datum vondst 1951
Verwerving archeologisch: inspectie
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst: 'Grafheuvel.
Afm.: diam. 8 m, hoogte 0.30 m. Prehistorie. Veldcontrole door
G.Beex op 14.8.1963'. Als literatuur zijn Panken 1845 en Modderman 1955
(zieLiteratuur) vermeld. Gezien de afmetingen en het in de beschrijving
ontbre-ken van de mededeling dat de heuvel is onderzocht, is dit
vermoedelijk dekleinere van de 4 door Modderman ongemoeid gelaten
grafheuvels. De heuvel ligt in de achtertuin van Nieuwstraat 54. In AMRdossier
45208 wordt ten aanzien van dit terrein vermeld: "
Waarnemingsnummer 31200. Hier bevindt zich in de achtertuin van mw.
302

C.Dane (Nieuwstraat 54), min of meer overeenkomend met de aangegeven
locatie, een verhevenheid die naar alle waarschijnlijkheid het vergraven
restant van een grafheuvel representeert. Aan de zuidzijde werden ter
hoogte van een steilkant twee profielkuilen gegraven, waarbij alleen
verstoorde grond werd waargenomen. De kleur van de vergraven grond
wijst echter in de richting van een grafheuvel. Volgens de eigenaresse, die
zich het onderzoek van Modderman nog goed kon herinneren, vormde de
ontdekking van een urn in deze heuvel de aanleiding tot het onderzoek. Het
is merkwaardig dat Modderman in het geheel geen gewag maakt van deze
vondst en het is dan ook de vraag in hoeverre hij van deze (eventuele)
vondst op de hoogte was."
Datering Laat-Neolithicum - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Modderman 1951; 1955
Bron Archis
Nummer 31200
Uniek nr. 1.34.1.0426
Coördinaten X=152320 / Y=370600
Plaats Hoge Berkt
Toponiem
Naam vinder ROB
Datum vondst 1951
Verwerving archeologisch: inspectie
Beschrijving De Documentatie In Het Caa Bestaat Uit Een Loeb-Fiche Met
De Tekst: 'Grafheuvel. Afm.: Diam. 15 M, Hoogte 0.40 M.
Prehistorie. Veldcontrole Door G.Beex Op 14.8.1963', Met Als
Latere Toevoeging Door R.H.J. Klok: '2 Doormodderman
Onderzochte Heuveltjes
Datering Laat-Neolithicum - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Anonymus 1951a
Bron Archis
Nummer 31202
Uniek nr. 1.34.1.0427
Coördinaten X=152330 / Y=370650
Plaats Bergeijk
Toponiem Hoge Berkt
Naam vinder ROB
Datum vondst 1951
Verwerving Archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst: 'Grafheuvel.
Afm.: diam. 15 m, hoogte 0.40 m. Prehistorie. Veldcontrole door
G.Beex op 14.8.1963', met als latere toevoeging door R.H.J. Klok: '2
doorModderman onderz[ochte] heuveltjes die volgens Beex waarsch[ijnlijk]
nietneol[ithisch] zijn, wat M[odderman] suggereert, maar deel uitmaken van
eenuitgestrekt urnenveld, waar in de vorige eeuw 10-tallen urnen zijn uitgegraven'.
Als literatuur zijn Panken 1845 en Modderman 1955 (zie
Literatuur)op het fiche vermeld. Gezien de coordinaten en het ontbreken
van de medede-ling in de oorspronkelijke tekst dat deze heuvel is
onderzocht, behoort de-ze vermoedelijk tot de 4 door Modderman alhier
ongemoeid gelaten heuvels. In AMR-dossier 45208 wordt ten aanzien van
303

dit terrein vermeld: "De waarnemingsnummers 31202 en 31204. Deze
heuvels zouden zich direct ten zuiden van de bungalow van de fam. R.
Wouters van den Oudenweijer, wonende aan de Bremdreef 5, moeten
bevinden. Ter hoogte van deze locatie strekt zich inmiddels een fraai terras
uit met aansluitend een tuin die is voorzien van een vijver. Mochten de
heuvels hier hebben gelegen, dan zijn ze verdwenen bij de bouw van deze
woning en de inrichting van de tuin. Ook in de directe omgeving van deze
locatie werden geen verhevenheden gesignaleerd die samenhangen met
oudtijds opgeworpen grafheuvels."
Datering Laat-Neolithicum A - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Hoge Berkt Grafheuvel II; diameter 16 m
Literatuur Modderman 1951; 1955
Bron Archis
Nummer 31203
Uniek nr. 1.34.1.0429
Coördinaten X=152320 / Y=370605
Plaats Hoge Berkt
Toponiem
Naam vinder ROB
Datum vondst 1951
Verwerving archeologisch: inspectie
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst: 'Grafheuvel.
Afm.: diam. 12 m, hoogte 0.40 m. Prehistorie. Veldcontrole door
G.Beex op 14.8.1963'. Als literatuur zijn Panken 1845 en Modderman 1955
(zieLiteratuur) vermeld. Gezien de coordinaten en het ontbreken van de
medede-ling in de beschrijving dat deze heuvel is onderzocht, behoort deze
waar-schijnlijk tot de 4 door Modderman alhier ongemoeid gelaten heuvels.
In AMR-dossier 45208 wordt ten aanzien van dit terrein vermeld: "De
waarnemingsnummers 31202 en 31204. Deze heuvels zouden zich direct
ten zuiden van de bungalow van de fam. R. Wouters van den Oudenweijer,
wonende aan de Bremdreef 5, moeten bevinden. Ter hoogte van deze
locatie strekt zich inmiddels een fraai terras uit met aansluitend een tuin die
is voorzien van een vijver. Mochten de heuvels hier hebben gelegen, dan
zijn ze verdwenen bij de bouw van deze woning en de inrichting van de tuin.
Ook in de directe omgeving van deze locatie werden geen verhevenheden
gesignaleerd die samenhangen met oudtijds opgeworpen grafheuvels."
Datering Laat-Neolithicum - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Anonymus 1951
Bron Archis
Nummer 31204
Uniek nr. 1.34.1.0430
Coördinaten X=152340 / Y=370690
Plaats Bergeijk
Toponiem Hoge Berkt
Naam vinder ROB
Datum vondst 1951
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Zie Waarneming 31203. Opm.: de oorspronkelijke coordinaten (152330 /
370700) zijn 09-2005 aangepast n.a.v. de resultaten van het AMRonderzoek
(zie AMR-dossier of Livelink).
304

Datering Laat-Neolithicum - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Modderman 1955
Bron Archis
Nummer 31205
Uniek nr. 1.34.1.0445
Coördinaten X=152850 / Y=373925
Plaats Walik
Toponiem Hobbeler Heide/Brandbergen/Brandbult
Naam vinder RMO
Datum vondst 1950
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een copie van een Loeb-fiche
metv.w.b. deze waarneming de tekst: 'Tumulus I: grafheuvel opgebouwd uit
plag-gen, omgeven met een krans van ver uiteenstaande palen.
Oudheidkundig on-derzoek door prof.dr. H.Brunsting, Leiden in 1950, die
bovengenoemde gege-vens verstrekte. Grafheuvels verdwenen
(veldcontrole door G. Beex, juli1963)'. De hier gekozen coordinaten zijn
ontleend aan een door G. Beex op-gestelde lijst van de door Brunsting
opgegraven grafheuvels met de bijbe-horende coordinaten, aanwezig in het
correspondentie-archief van de ROB.In Glasbergen 1954 wordt
bovenstaande paalkrans tot zijn Type 3 gerekend.
Datering Midden-Bronstijd - Late Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting 'een krans van ver uiteen staande palen'.
Literatuur Beex 1964d
Bron Archis
Nummer 31317
Uniek nr. 1.34.1.0446
Coördinaten X=152900 / Y=373900
Plaats Riethoven
Toponiem Hobbeler Heide/Brandbergen/Brandbult
Naam vinder RMO
Datum vondst 1950
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een copie van een Loeb-fiche
metv.w.b. deze waarneming de tekst: 'Tumulus II: Tweeperiodenheuvel
opgebouwduit plaggen, omgeven met 1e periode: dubbele krans van
paalgaten; 2e perio-de: kringgreppel. Oudheidkundig onderzoek door
prof.dr. H.Brunsting, Leidenin 1950, die bovengenoemde gegevens
verstrekte. Grafheuvels verdwenen(veldcontrole door G. Beex, juli 1963)'.
De hier gekozen coordinaten zijnontleend aan een door G. Beex opgestelde
lijst van de door Brunsting opge-graven grafheuvels met de bijbehorende
coordinaten, aanwezig in het corres-pondentie-archief van de ROB. In
Glasbergen 1954 (zie Literatuur) wordtbovenstaande paalkrans gerekend
tot zijn Type 7.
Datering Midden-Bronstijd - Late Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1963a
Bron Archis
Nummer 31318
305

Uniek nr. 1.34.1.0447
Coördinaten X=152975 / Y=373830
Plaats Walik
Toponiem Hobbeler Heide/Brandbergen/Brandbult
Naam vinder RMO
Datum vondst 1950
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een copie van een Loeb-fiche
metv.w.b. deze waarneming de tekst: 'Tumulus III: drieperiodenheuvel,
opge-bouwd uit plaggen, omgeven met: 1e periode: dubbele krans van
paalgaten;2e periode: dubbele krans van paalgaten; 3e periode:
kringgreppel. In hetcentrum van de heuvel bevond zich een skeletgraf.
Oudheidkundig bodemonder-zoek door prof.dr. H.Brunsting, Leiden in 1950,
die bovengenoemde gegevensverstrekte. Grafheuvels verdwenen
(veldcontrole door G.Beex, juli 1963)'.De hier gekozen coordinaten zijn
ontleend aan een door G. Beex opgesteldelijst van de door Brunsting
opgegraven grafheuvels met de bijbehorende co-ordinaten, aanwezig in het
correspondentie-archief van de ROB.In Glasbergen 1954 (zie Literatuur)
worden bovenstaande paalkransen gere-kend tot zijn Type 6.
Datering Bronstijd - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1963a
Bron Archis
Nummer 31319
Uniek nr. 1.34.1.0449
Coördinaten X=153105 / Y=374235
Plaats Walik
Toponiem Hobbeler heide
Naam vinder RMO
Datum vondst 1950
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met v.w.b. deze
waar-neming de tekst: 'Tumulus IV: Tweeperiodenheuvel, opgebouwd uit
plaggen,omgeven met: 1e periode: dubbele krans van paalgaten; 2e
periode: kring-greppel. In de heuvel werd een skeletgraf aangetroffen.
Oudheidkundig on-derzoek door prof.dr. H.Brunsting, Leiden in 1950, die
bovengenoemde gege-vens verstrekte. Grafheuvels verdwenen
(veldcontrole door G. Beex, juli1963)'. De hier gekozen coordinaten zijn
ontleend aan een door G. Beex op-gestelde lijst van de door Brunsting
opgegraven grafheuvels met de bijbe-horende coordinaten, aanwezig in het
correspondentie-archief van de ROB.In Glasbergen 1954 (zie Literatuur)
wordt bovenstaande paalkrans gerekendtot zijn Type 6.
Datering Bronstijd - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting tweeperioden heuvel, opgebouwd uit plaggen'.
Literatuur Beex 1963a
Bron Archis
Nummer 31320
Uniek nr. 1.34.1.0450
Coördinaten X=153080 / Y=374250
Plaats Walik
306

Toponiem Hobbeler Heide
Naam vinder RMO
Datum vondst 1950
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst: 'Tumulus
V. Grafheuvel opgebouwd uit plaggen, omgeven met een 1.5 m brede
ring-sloot. Door een recente ingraving was van het hoofdgraf niets meer te
be-kennen. Beschreven door prof.dr. H.Brunsting, Leiden. Oudheidkundig
onder-zoek door prof.dr. H.Brunsting, Leiden in 1950. Grafheuvel
verdwenen (veld-controle door G. Beex, juli 1963)'. De hier gekozen
coordinaten zijn ont-leend aan een door G. Beex opgestelde lijst van de
door Brunsting opgegra-ven grafheuvels met de bijbehorende coordinaten,
aanwezig in het correspon-dentie-archief van de ROB.
Datering Bronstijd - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting grafheuvel, opgebouwd uit plaggen'.
Literatuur Beex 1963a
Bron Archis
Nummer 31321
Uniek nr. 1.34.1.0455
Coördinaten X=146650 / Y=367250
Plaats onbepaald
Toponiem Postelse Heide
Naam vinder ROB
Datum vondst 23-08-1954
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Opgraving onder leiding van G. Beex. Sporen lijksilhouet ontbreken
vanwegebijzetting op oud oppervlak (= donker vlak waarop geen sporen
zichtbaar).
Datering Laat-Neolithicum A - Laat-Neolithicum A
Cultuur Enkelgrafcultuur
Toelichting bijgift op oud oppervlak. Geen lijksilhouet zichtbaar.
Literatuur Beex 1957a
Bron Archis
Nummer 31905
Uniek nr. 1.34.1.0649
Coördinaten X=156750 / Y=374530
Plaats Riethoven
Toponiem Alvenberg
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Bijnageheel verdwenen grafheuvel; de zool is waarschijnlijk nog aanwezig.
Bij e-galisatie van het terrein door de eigenaar, de heer A. van Herk, werd
veelhoutskool waargenomen. Bronst. (?). Veldcontrole door G.Beex op
3.7.1963'.Als literatuur wordt Panken 1845 (zie Literatuur) genoemd. Hierin
wordtechter niet gerept over deze vindplaats. In Roymans 1995 (zie
Literatuur)wordt nader ingegaan op de betekenis van de naam "Alvenberg".
Datering Bronstijd - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting bijna geheel verdwenen grafheuvel', gelegen aan het begin
van de hoge rug, die verderop naar het oosten uitmondde in
307

de Duivelsberg
Literatuur Beex 1963a
Bron Archis
Nummer 34043
Uniek nr. 1.34.1.0653
Coördinaten X=153460 / Y=372505
Plaats Boshoven
Toponiem Eikestraat
Naam vinder Beex
Datum vondst 03-07-1963
Verwerving archeologisch: inspectie
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Bijnageheel verdwenen grafheuvel; de zool is waarschijnlijk nog aanwezig.
Bij e-galisatie van het terrein door de eigenaar, de heer A. van Herk, werd
veelhoutskool waargenomen. Bronst. (?). Veldcontrole door G.Beex op
3.7.1963'.Als literatuur wordt Panken 1845 (zie Literatuur) genoemd. Hierin
wordtechter niet gerept over deze vindplaats. In Roymans 1995 (zie
Literatuur)wordt nader ingegaan op de betekenis van de naam "Alvenberg".
Datering Laat-Neolithicum - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting 'kleine heuvel'.
Literatuur Slofstra 1977
Bron Archis
Nummer 34072
Uniek nr. 1.34.1.0654
Coördinaten X=153465 / Y=372525
Plaats Boshoven
Toponiem Eikestraat
Naam vinder Beex
Datum vondst 03-07-1963
Verwerving archeologisch: inspectie
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een drietal Loeb-fiches met
v.w.b.deze waarneming de tekst: 'Terrein met drie gave grafheuvels en
onbescha-digd urnenveld. Coord. grafheuvels: 153.470/372.485,
153.460/372.505, 153.465/372.525. Veldcontrole door G. Beex en P.C.
Houttuin op 3.7.1963' en eentoevoeging van R.H.J. Klok: '+-153.45/372.50
Urnenveld met dennen begroeidEen grafheuvel (met centrale ingraving) en
2 kleine heuveltjes; verderkringgreppels'. In Slofstra 1977 (zie Literatuur)
zijn de tot dan bekendewaarnemingen van deze locatie geevalueerd.
Datering Laat-Neolithicum - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting 'kleine heuvel'.
Literatuur Slofstra 1977
Bron Archis
Nummer 34073
Uniek nr. 1.34.1.0655
Coördinaten X=153470 / Y=372485
Plaats Boshoven
Toponiem Eikestraat
Naam vinder Beex
Datum vondst 03-07-1963
Verwerving archeologisch: inspectie
308

Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een drietal Loeb-fiches met
v.w.b.deze waarneming de tekst: 'Terrein met drie gave grafheuvels en
onbescha-digd urnenveld. Coord. grafheuvels: 153.470/372.485,
153.460/372.505, 153.465/372.525. Veldcontrole door G. Beex en P.C.
Houttuin op 3.7.1963' en'Grafheuvel. Door de heer Mulder, Eindhoven een
kuil hierin gegraven. Vond-sten: verbrande beenderen. Zie brief van G.
Beex, Eindhoven dd. 15.12.1965in archief K. en R. van de R.O.B. Coordin.
153.475/372.475' met toevoegin-gen van R.H.J. Klok: '

Toelichting
Literatuur Beex 1963a
Bron Archis
Nummer 34085
Uniek nr. 1.34.1.0662
Coördinaten X=152315 / Y=371310
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger heide
Naam vinder ROB
Datum vondst 1951
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst: 'Grafheuvel.
Bij onderzoek is een klein gedeelte weggegraven, voor het
overigeuiterlijk onbeschadigd. Afm.: diam. 12 m, hoogte 0.70 m. Bronstijd.
Veld-controle door G. Beex op 13.8.1963'. Tevens wordt verwezen naar
Modderman1955 (zie Literatuur), waarin de resultaten van het onderzoek
zijn weergegeven.
Datering Bronstijd - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Liesbeth Theunissen “Een dubbele duik in het verleden”, Amersfoort 2002;
Modderman 1951; 1955
Bron Archis
Nummer 34102
Afbeelding: Grafheuvel Galgenberg uit 1650 B.C. (foto W. van Dooremolen)
Uniek nr. 1.34.1.0663
Coördinaten X=152350 / Y=371275
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger heide
Naam vinder ROB
Datum vondst 1951
Verwerving archeologisch: inspectie
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst: 'Grafheuvel,
uiterlijk onbeschadigd. Afm.: diam. 16 m, hoogte 0.80 m.
Bronstijd.Veldcontrole door G. Beex op 13.8.1963'. Tevens wordt verwezen
310

naar Modder-man 1955 (zie Literatuur), waarin deze heuvel overigens niet
wordt genoemd.
Datering Bronstijd - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Liesbeth Theunissen “Een dubbele duik in het verleden”, Amersfoort 2002;
Modderman 1951; 1955
Bron Archis
Nummer 34103
Uniek nr. 1.34.1.0664
Coördinaten X=152325 / Y=371290
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger heide
Naam vinder ROB
Datum vondst 1951
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst: 'Grafheuvel.
Bij onderzoek is een klein gedeelte weggegraven, voor het
overigeuiterlijk onbeschadigd. Afm.: diam. 18 m, hoogte 1 m. Bronstijd.
Veldcon-trole door G. Beex op 13.8.1963'. Tevens wordt verwezen naar
Modderman 1955(zie Literatuur), waarin de resultaten van het onderzoek
zijn weergegeven.
Datering Bronstijd - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Liesbeth Theunissen “Een dubbele duik in het verleden”, Amersfoort 2002;
Modderman 1951; 1955
Bron Archis
Nummer 34104
Uniek nr. 1.34.1.0667
Coördinaten X=152120 / Y=370470
Plaats Bergeijk
Toponiem Kattenberg
Naam vinder ROB
Datum vondst 09-1955
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Urnen-veld. Afm.: 30x90x90 m. Begrenzing urnenveld: coord.
152.040/370.435 ; 152.115/370.485 ; 152.120/370.455. Late Bronstijd en/of
IJzertijd. Veldcontroledoor G. Beex op 14.6.1963' met als toevoeging door
R.H.J. Klok: 'en de doorModderman onderzochte tumulus "De Kattenberg" -
> thans op deze plek eenhuis'. De resultaten van het door Modderman
alhier verrichte onderzoek zijnweergegeven in Modderman 1967 (zie
Literatuur), waarop de hier gehanteerdebeschrijving is gebaseerd. Tevens
wordt op het Loeb-fiche Panken 1845 (zieLiteratuur) als bron genoemd. De
coördinaten zijn aangepast op de coördinaten als vermeld in het AMRdossier
behorende bij ODB45209.
Datering Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd
Cultuur Hilversum-cultuur
Toelichting
Literatuur Modderman 1967
Bron Archis
Nummer 34110
311

Uniek nr. 1.34.1.0673
Coördinaten X=152350 / Y=369965
Plaats Bergeijk
Toponiem De Molen
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 1835
Verwerving niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst: 'Grafheuvel.
Afm.: diam. 20 m. Opm.: rond de molen zijn in +- 1835 enige grafheuvels
afgegraven. (Misschien dat de molen op een ervan staat
[rklok]).Bronstijd. Veldcontrole door G. Beex op 14.6.1963'. Als bron voor de
ouderevondstmelding wordt Panken 1845 (zie Literatuur) genoemd.
Datering Bronstijd - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting grafheuvel. Diameter: 20 m.
Literatuur Panken 1845
Bron Archis
Nummer 34114
Uniek nr. 1.34.1.0821
Coördinaten X=148660 / Y=366275
Plaats Luijksgestel
Toponiem Zwartenberg
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Loeb-fiche gebaseerd op lijst met vondstmeldingen G. beex, ca 1966.Loebfiche:
"Terrein met vuursteenvondsten en prehistorische begravingen:a. drie
grafheuvels (Neolithicum en Urnenveldtijd); terrein ca 50x75x75 m.b.
urnenveld. (late Bronstijd); [Afmetingen?] terrein urnenveld onbekend.""Het
terrein is door ondiep omploegen verstoord".Opm.: coordinaten hebben
betrekking op middelpunt van groot terrein. Coor-dinatenparen terrein
148.575/366.525, 148.585/366.240, 148.750/366.180 en148.750/366.250
(begrenzing).Lokatie grafheuvels ca 148.590/336.270, 148.620/366.280,
148.640/366.240.Opm.: aantekening op Loeb-fiche "de ligging van een
vierde [grafheuvel] isonbekend". Aantek.: "Grand Pressigny dolk hier
vandaan in Mus. Taxandria,Turnhout. Meded. Hr. Eykholt [1948] (destijds
eig.) die persoonlijk aanw.was bij enige urnvondsten in 1903"Opm.: er wordt
verwezen naar "Aantekeningen van Pastoor A. de Laat, Kagge-vinne,
Belgie".
Datering Laat-Neolithicum - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Stroobant 1904/1905
Bron Archis
Nummer 35170
Uniek nr. 1.34.1.1702
Coördinaten X=152320 / Y=371280
Plaats Onbekend
Toponiem Driebergen/Eerselse Dijk
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving archeologisch: opgraving
312

Beschrijving
Datering Laat-Neolithicum A - IJzertijd
Cultuur Hilversum-cultuur
Toelichting niet onderzocht
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600209
Uniek nr. 1.34.1.1703
Coördinaten X=152340 / Y=371260
Plaats Onbekend
Toponiem Driebergen/Eerselse Dijk
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving
Datering Laat-Neolithicum A - IJzertijd
Cultuur Hilversum-cultuur
Toelichting niet onderzocht
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600210
Uniek nr. 1.34.1.1715
Coördinaten X=152900 / Y=372800
Plaats Onbekend
Toponiem Broodven
Naam vinder onbekend
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving gesitueerd in dennenbos; gelegen op hoge rug naast het
Datering Laat-Neolithicum A - IJzertijd
Cultuur
Toelichting niet opgegraven
Literatuur Panken, P,N., Bijdragen …(II), 275
Bron Slofstra-archief
Nummer 600224
Uniek nr. 1.34.1.1718
Coördinaten X=156500 / Y=374500
Plaats Onbekend
Toponiem Krekelberg
Naam vinder J.N. van Doorn
Datum vondst onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving solitair gelegen in heide; precieze ligging niet bekend, maar
ongeveer in de binnenbocht van het Keersopperweegske,
vlak voor de kruising met de Rijt
Datering Laat-Neolithicum A - IJzertijd
Cultuur onbekend
Toelichting eventueel jonger; " enige urnen" uit " mooie ronde heuvel"
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600227
313

Uniek nr. 1.34.1.2430
Coördinaten X=152900 / Y=372790
Plaats Onbekend
Toponiem Broodven
Naam vinder onbekend
Datum vondst onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving gelegen aan de oostzijde van het Broodven
Datering Laat-Neolithicum A - IJzertijd
Cultuur onbekend
Toelichting eventueel jonger; geslecht tijdens
Ruilverkavelingswerkzaamheden in ca. 1959/1960
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600226
34.2 Grafheuvelveld
Drie of meer artificiële heuvels uit dezelfde archeologische cultuur/periode over of waarin inhumatieen/of
crematiegraven. Ingeval van „zichtbaar‟ zijn de heuvels bovengronds herkenbaar, bij „nietzichtbaar‟
ontbreekt de heuvel bovengronds, maar zijn wel aanwijzingen aanwezig voor een
grafheuvel, in de vorm van een bewaard gebleven oud-oppervlak of bodemvorming n.a.v. het
heuvellichaam (infiltratiezone of fibers).
Datering: Laat-Neolithicum-Vroege Middeleeuwen (?).
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• verbrande (gecremeerde) of onverbrande menselijke resten (a);
• sporen van of aanwijzingen voor een kunstmatig heuvellichaam (a).
• eventueel grafkuil (b);
• grafgiften (aardewerk, wapens/werktuigen en sieraden) (b);
• soms zijn dodenhuisjes aanwezig (b);
• grafstructuren rond graf (standspoor, ringsloot, paalkrans) (b);
• grafheuvels zijn vaak gelegen op/ tegen de kam van landschappelijke verhogingen aan (b).
Uniek nr. 1.34.2.0448
Coördinaten X=152975 / Y=373830
Plaats Walik
Toponiem Hobbeler Heide/Brandbergen/Brandbult
Naam vinder RMO
Datum vondst 1950
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een copie van een Loeb-fiche
metv.w.b. deze waarneming de tekst: 'Tumulus III: drieperiodenheuvel,
opge-bouwd uit plaggen, omgeven met: 1e periode: dubbele krans van
paalgaten;2e periode: dubbele krans van paalgaten; 3e periode:
kringgreppel. In hetcentrum van de heuvel bevond zich een skeletgraf.
Oudheidkundig bodemonder-zoek door prof.dr. H.Brunsting, Leiden in 1950,
die bovengenoemde gegevensverstrekte. Grafheuvels verdwenen
(veldcontrole door G.Beex, juli 1963)'.De hier gekozen coordinaten zijn
ontleend aan een door G. Beex opgesteldelijst van de door Brunsting
opgegraven grafheuvels met de bijbehorende co-ordinaten, aanwezig in het
correspondentie-archief van de ROB.In Glasbergen 1954 (zie Literatuur)
worden bovenstaande paalkransen gere-kend tot zijn Type 6.
Datering Midden-Bronstijd - Late Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
314

Literatuur Beex 1963a
Bron Archis
Nummer 31319
Uniek nr. 1.34.2.0451
Coördinaten X=153475 / Y=372525
Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder ROB
Datum vondst 1950
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Volgens het Loeb-fiche bleek bij onderzoek dat dit geen grafheuvel was.
Datering Vroege Bronstijd - Vroege IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Anonymus 1950
Bron Archis
Nummer 31322
34.3 Urnenveld
Drie of meer bijzettingen in urnen (een aardewerken container), in een doek of los, die alle drie in een
kuiltje zijn gedeponeerd. Over deze bijzettingen zijn heuvels, uiteenlopend van ronde, rechthoekige
tot (mogelijk) achtvormige (sleutelgatvormige) vorm opgeworpen, die gewoonlijk opgebouwd zijn uit
(heide)plaggen. De diameter van deze heuvels varieert doorgaans van enkele meters tot ca. 15 m.
Rond de voet van een heuvel is in de regel een ronde, vierkante, rechthoekige of
achtvormige/sleutelgatvormige greppel aanwezig.
N.B.: Tot de urnenvelden behoren ook crematiebijzettingen die niet overdekt zijn met een kunstmatige
heuvel.
Datering: Late Bronstijd-begin Midden-IJzertijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• (menselijke) crematieresten (a);
• heuvel of aanwijzing voor heuvel (bodemvorming of bewaard gebleven oud-oppervlak) (a).
• grafgiften: vooral aardewerk en bronzen sieraden, kledingaccessoires en toiletgerei (b);
• urn ofwel aardewerken container (b);
• houtskool (resten van de brandstapel) (b);
• soms zijn artefacten (vooral aardewerk) in greppel aanwezig (b);
• soms zijn dodenhuisjes aanwezig (b);
• urnenvelden zijn in de regel aangelegd op verhogingen in het landschap en de oriëntatie van de
graven volgt de richting van deze verhogingen (b);
• een algemeen verschijnsel is dat urnenvelden rondom één of meer oudere tumuli zijn aangelegd (b).
Uniek nr. 1.34.3.0162
Coördinaten X=147070 / Y=369950
Plaats Bergeijk
Toponiem Zwartenberg
Naam vinder Giffen, van
Datum vondst 1935
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving rcc: documentatiercc: Giffen,ae van 1939 het kringgreppel urnenveld te
Witrijt gem Bergeijk in Rcc: bouwstenen van de Brabantse oergeschiedenis.
Terrein met begravingen (urnenveld) uit de late bronstijd en/of ijzertijd.
Datering Late Bronstijd - Vroege IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
315

Literatuur Van Giffen 1937
Bron Archis
Nummer 14397
Uniek nr. 1.34.3.0428
Coördinaten X=152330 / Y=370650
Plaats Bergeijk
Toponiem Hoge Berkt
Naam vinder ROB
Datum vondst 1951
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een tweetal Loeb-fiches met de
teksten: '106N t/m 109N. Onderzoek grafheuvels: Een van deze
steentijdheuvels was omgeven door een smalle kringgreppel, die aan de
oostzijde een onderbreking vertoonde. De diameter van de kring bedroeg
11.40 m. In de beide eerst onderzochte heuvels, waartoe bovengenoemde
tumulus behoort, werden sporen van een bijzetting gevonden. Wel zijn
buiten de tumuli nog twee kleine kringgreppels gevonden, doch hierin
konden geen bijzettingen worden aangetoond. De heuvels zijn in de oude
toestand teruggebracht' en '108N. Grafheuvel, na onderzoek gerestaureerd.
Afm.: diam. 12.80 m, hoogte 0.60 m. Prehistorie. Veldcontrole door G.
Beex op 14.8.1963'. De laatstgenoemdeheuvel is gezien de omvang
vermoedelijk Grafheuvel I van De Hoge Berkt. Van Grafheuvel II is geen
aparte beschrijving op een Loeb-fiche voorhanden. Voor een uitvoeriger
beschrijving van beide heuvels wordt derhalve verwezen naar Modderman
1955 (zie Literatuur). Zie voor andere waarnemingen m.b.t. het urnenveld
CAA: Waarn. 34111 en 34112. Zie ook het aan G. Beex ontleende
commentaar over de interpretatie van de grondsporen in CAA: Waarn.
31202. Opm.: de oorspronkelijke coordinaten (152300 / 370650) zijn 09-
2005 aangepast n.a.v. de resultaten van het AMR-onderzoek (zie AMRdossier
of Livelink).
Datering Late Bronstijd - Midden-IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur Anonymus 1951a
Bron Archis
Nummer 31203
Uniek nr. 1.34.3.0431
Coördinaten X=152400 / Y=371800
Plaats Bergeijk
Toponiem De Paal
Naam vinder ROB
Datum vondst 02-11-1959
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een tweetal Loeb-fiches waarvan
de inhoud van de tekst min of meer is terug te vinden in Modderman 1967
(zieLiteratuur). Op de fiches worden de afmetingen 190 x 225 x 130 x 250 m
ver-meld, evenals de verwijzingen naar Hermans 1865, Stroobant 1906,
ROB 1959,en Modderman 1960 (zie literatuur).
Datering Vroege IJzertijd - Vroege IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur Modderman 1967
Bron Archis
316

Nummer 31208
Uniek nr. 1.34.3.0610
Coördinaten X=153850 / Y=370550
Plaats Bergeijk
Toponiem
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 18-05-1989
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1989 werd door het IPP een opgraving uitgevoerd aan de Bucht te
Bergeijk.Behalve een deel van een urnenveld uit de ijzertijd, werd een deel
van eennederzetting uit de 8e-9e eeuw en een deel van een nederzetting uit
de12e eeuw opgegraven.Mededeling F.Theuws, juni 1998* puttenkaart en
overzicht sporen 8e-9e eeuw in Theuws 1991
Datering Vroege IJzertijd - Midden-IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Theuws 1991
Bron Archis
Nummer 33678
Uniek nr. 1.34.3.0646
Coördinaten X=152990 / Y=374015
Plaats Walik
Toponiem Hobbeler Heide
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door M.C. Dorst d.d. 20-10-
1976op basis van de door G. Beex samengestelde inventarisatielijst
ingevuldCAA-fiche met de tekst: 'Coord. 152.990 / 374.015. Melder: G.
Beex. Urn,gevonden bij verbredingswerkzaamheden van een weg nabij
Walik. Sluit aanbij urnenveld van 9N'. Beex vermeldde in zijn lijst: 'Sluit
mogelijk aanbij urnenveld 9[N]. (Geen literatuur)'.Zie voor gegevens over
het genoemde urnenveld CAA: 57BN-9 (= waarn. 34022).
Datering Late Bronstijd - Midden-IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 34018
Uniek nr. 1.34.3.0647
Coördinaten X=153175 / Y=374175
Plaats Walik
Toponiem Hobbeler heide
Naam vinder Beex
Datum vondst 1950
Verwerving archeologisch: inspectie
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met v.w.b. deze
waar-neming de tekst: 'Terrein waarin [...] een ondiep geploegd urnenveld.
Coordterrein zijn tevens de coord. van het urnenveld: 152.975/374.000 -
153.325/374.325 (gemidd. 153.175/374.175). Tijdens het ploegen van het
urnenveldzijn gesloten ronde kringgreppels en enige "lange bedden"
waargenomen.Veldcontrole door G. Beex en P.C. Houttuin op 4.7.1963'. In
317

Beex 1963 (zieLiteratuur) staat het volgende: 'Een zeer uitgestrekt
urnenveld ligt ookten noord-westen van Walik. (No.7). Tijdens het
onderzoek van de grafheu-vels in 1950 was een gedeelte van het terrein
pas geploegd en talrijkekringgreppels en zogenaamde "lange bedden"
waren zeer duidelijk zichtbaar.Het behoort eveneens tot de oudste faze der
urnenvelden'.
Datering Late Bronstijd - Vroege IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting 'zogenaamde "lange bedden"'.
Literatuur Beex 1963a
Bron Archis
Nummer 34022
Uniek nr. 1.34.3.0648
Coördinaten X=156400 / Y=374600
Plaats onbepaald
Toponiem Einderheide
Naam vinder RMO
Datum vondst 1909
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Urnen-veld door ploegen omgewerkt; gedeeltelijk verstoord als gevolg van
vroegereonderzoekingen. Late Bronstijd - vroege IJzertijd. Oudheidkundig
onderzoekdoor dr. M.A.Evelein in 1909; daarna voortgezet door dr.
J.H.Holwerda [in1912]. Veldcontrole door G. Beex op 4.7.1963'. Als
literatuur worden op ditfiche Evelein 1910 en Holwerda 1913 (zie Literatuur)
genoemd. Voor een ge-detailleerder beeld van de opgravingsresultaten
wordt naar deze publicatiesverwezen. De opgravingsnummers van de beide
RMO-opgravingen zijn resp. 115en 130. In het Oud Archief van de ROB
bevinden zich onder de (foutieve) co-ordinaten 153.40/373.85 een oranje en
een lichtgroen ROB-fiche en onder de(eveneens foutieve) coordinaten
154.95/373.70 een 79-tal witte ROB-fiches,die betrekking hebben op deze
waarneming.
Datering Late Bronstijd - Vroege IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting gelegen op een hoge zandrug ten noorden van de laagte aan
de weg naar Keersop
Literatuur Beex 1963a
Bron Archis
Nummer 34030
Uniek nr. 1.34.3.0650
Coördinaten X=157000 / Y=374750
Plaats Riethoven
Toponiem Duivelsberg
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: inspectie
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Urnen-veld dat bij herontginning in 1960 vrijwel geheel is verdwenen;
mogelijk isonder de weg of de berm ervan nog een restant aanwezig.
Bronstijd. Veldcon-trole door G.Beex op 4.7.1963'. In de door G.Beex
samengestelde inventari-satielijst staat: '157.000/374.750 Centrum van
urnenveld "de Duivelsberg".Door ontginning verdwenen. Mogelijk nog urnen
318

in hoog gelegen weg (bermen).Urnen rond 1950 zeer veel geplunderd, o.a.
met zeer fraaie Kerbschnittver-siering'.
Datering Late Bronstijd - Late Bronstijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting gevonden op een hoge zandrug ten zuiden van de Keersopperdijk,
tegenover het Duivelsven
Literatuur Beex 1963a
Bron Archis
Nummer 34051
Uniek nr. 1.34.3.0651
Coördinaten X=157030 / Y=373190
Plaats Westerhoven
Toponiem Braambosch
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Urnen-veld waarvan het grootste deel nog intact is (45x200 m;
oorspronkelijk ter-rein: 45x290 m). IJzertijd. Veldcontrole door G.Beex op
19.8.1963'. DoorR.H.J. Klok is hier de volgende tekst aan toegevoegd: 'een
3-tal heuveltjesv/e urnenveld werden op dit punt afgegraven. Het urnenveld
zet zich voortin W gelegen bosperceel. Ook Romeins aardewerk werd hier
gevonden (zie ook24N)'. Als bron wordt Bannenberg 1960 (zie Literatuur)
genoemd.Aanvulling literatuur:* Pals, J.P., 1988. Milieu, landschap en
landbouweconomie in Noord-Holland1300 v. Chr.-1300 na Chr. (p.121-132,
met name p.125-126) en* Groenman-van Waateringe, W., 1988. Lokale
bosbestanden en houtgebruik inWest-Nederland in IJzertijd, Romeinse tijd
en Middeleeuwen (p.133-153). en* Wijngaarden-Bakker, L.H. van, 1988.
Zooarcheologisch onderzoek in dewest-nederlandse delta 1983-1987
(p.154-185, met name p.174-175). IN:Bloemers, J.H.F. (red.). Archeologie
en Oecologie van Holland tussen Rijnen Vlie (Studies in Prae- en
Protohistorie 2).* Morel, J. en W. Groenman-van Waateringe, 1993.
Opkomst en ondergang vaneen Romeins havenfort bij Velsen NH (p.45-60).
In: Bloemers, J.H.F,W. Groenman-van Waateringe en H.A. Heidinga (red.)
Voeten in de aarde. Eenkennismaking met de moderne Nederlandse
archeologie.
Datering Vroege IJzertijd - Vroege IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur Banneberg 1960
Bron Archis
Nummer 34058
Uniek nr. 1.34.3.0656
Coördinaten X=153450 / Y=372500
Plaats Boshoven
Toponiem Eikestraat
Naam vinder Particulier
Datum vondst 22-06-1844
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een drietal Loeb-fiches met
v.w.b.deze waarneming de tekst: 'Terrein met drie gave grafheuvels en
onbescha-digd urnenveld. Coord. terrein zijn tevens coord. van het
urnenveld: 153.450-153.490 / 372.450-372.550. In het nabijgelegen terrein
319

[...] is in 19501 heuvel door dr. H.Brunsting onderzocht. Bij dit onderzoek
werden kring-greppels geconstateerd, die kennelijk nog bij het urnenveld
behoorden.Veldcontrole door G. Beex en P.C. Houttuin op 3.7.1963' en
'Bijpotje metnaar boven vernauwende hals en uitspringende rand. Uit
urnenveld. Zie P.N.Panken [...] 1845'. In Panken 1845 (zie Literatuur) wordt
met zijn "4degroep" onder Riethoven en Bergeik vermoedelijk dit urnenveld
bedoeld. InBeex 1964 (zie Literatuur) wordt een door Panken hier
opgegraven bijpotje(volgnr. 004) besproken. Zie voor het onderzoek door
Brunsting alhier CAA:57BN-33 (= waarn. 31323). Zie vooral ook Slofstra
1977 (zie Literatuur),waarin de tot dan bekende waarnemingen van deze
locatie geevalueerd zijn.
Datering Late Bronstijd - Late Bronstijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur Beex 1964c
Bron Archis
Nummer 34077
Uniek nr. 1.34.3.0658
Coördinaten X=153485 / Y=372460
Plaats Boshoven
Toponiem Eikestraat
Naam vinder RMO
Datum vondst 1950
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een drietal Loeb-fiches met
v.w.b.deze waarneming de tekst: 'Tumulus VII. Heuvel van schoon,
leemachtig zandop niet gepodsoleerd oud oppervlak, kenbaar aan een
geelgrijze laag. Drieperioden: 1. heuvel met ringsloot (diam. ruim 9 m); in
het centrum rondgraf (diam. 0.70 m), blijkbaar in bijenkorfvorm. Boven de
bijenkorf eencrematie; ongeveer op het oud oppervlak een houtskoollaag
(vooral aan deoostelijke zijde van het graf), waarin crematie en brons. Het is
niet dui-delijk of dit laatste (houtskool, crematie, brons) primair is.2. Heuvel
met ringsloot, bijna geheel op de plaats van eerste ringsloot,met lichte
ophoging op niet gepodsoleerd oppervlak.3. heuvel met ringsloot (diam.
16.60 m), met ophoging op niet gepodsoleerdoppervlak.Als vierde periode
een kringgrep die de laatste ringsloot snijdt, met cre-matie in het centrum
(buiten de heuvel). Verder crematies boven in de heu-vel zelf. Helaas
werden hier geen bijgaven gevonden die het monument kunnendateren.
Bijenkorfgraven behoren in het algemeen tot de Bekercultuur). Debovenlaag
van heuvel en omgeving bestaat uit een +- 30 cm dikke laag bos-grond.
Beschreven door prof.dr. H.Brunsting, Leiden; 1950.
Oudheidkundigonderzoek door prof.dr. H.Brunsting, Leiden in 1950.
Grafheuvel verdwenen(veldcontrole door G.Beex, juli 1963)'.De kringgrep
uit de vierde periode behoort tot het hier eveneens gelegenurnenveld CAA:
57BN-31 (waarn. 34077). Deze heuvel behoorde waarschijnlijktot de in
Panken 1845 (zie Literatuur) genoemde "4de groep" onder Bergeiken
Riethoven. In Slofstra 1977 (zie Literatuur) is dit eveneens geopperd enzijn
de tot dan bekende waarnemingen van deze locatie geevalueerd. De hier
gekozen coordinaten zijn ontleend aan een door G. Beex opgesteldelijst van
de door Brunsting opgegraven grafheuvels met de bijbehorende coordinaten,
aanwezig in het correspondentie-archief van de ROB.
Datering Late Bronstijd - Vroege IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
320

Literatuur Beex 1963a
Bron Archis
Nummer 34085
Uniek nr. 1.34.3.0666
Coördinaten X=151550 / Y=370615
Plaats Hoge Berkt
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: inspectie
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door P.C. Houttuin ingevuld
Mo-numentenraad-fiche, een door R.H.J. Klok dd. 22-10-1966 vervaardigde
situ-atieschets en een Loeb-fiche met de tekst: 'Urnenveld, beschadigd
doorploegen. Afm.: +- 100 x 150 m. Litt.: Handschrift van Pastoor A. de
Laatuit Kaggevinne (Belgie). Begrenzing urnenveld: coord. 151.550/370.615
;151.625/370.520 ; 151.525/370.410 ; 151.440/370.490. Late Bronstijd
en/ofIJzertijd. Veldcontrole door G. Beex op 14.6.1963' met als toevoeging
doorR.H.J. Klok: 'In 1891 en '92 werden hier 14 urnen o.a. met Kerbschnittenlijnversiering
gevonden. Het perceel werd in 1965 geheel afgegraven. Of
hetzich nog buiten dit perceel uitstrekt is niet bekend'.
Datering Late Bronstijd - Midden-IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting o.a. met Kerbschnitt- en lijnversiering.
Literatuur
Bron Archis
Nummer 34108
Uniek nr. 1.34.3.0669
Coördinaten X=152120 / Y=370470
Plaats Bergeijk
Toponiem Kattenberg
Naam vinder ROB
Datum vondst 09-1955
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Urnen-veld. Afm.: 30x90x90 m. Begrenzing urnenveld: coord.
152.040/370.435 ; 152.115/370.485 ; 152.120/370.455. Late Bronstijd en/of
IJzertijd. Veldcontroledoor G. Beex op 14.6.1963' met als toevoeging door
R.H.J. Klok: 'en de doorModderman onderzochte tumulus "De Kattenberg" -
> thans op deze plek eenhuis'. De resultaten van het door Modderman
alhier verrichte onderzoek zijnweergegeven in Modderman 1967 (zie
Literatuur), waarop de hier gehanteerdebeschrijving is gebaseerd. Tevens
wordt op het Loeb-fiche Panken 1845 (zieLiteratuur) als bron genoemd. De
coördinaten zijn aangepast op de coördinaten als vermeld in het AMRdossier
behorende bij ODB45209.
Datering Midden-IJzertijd - Midden-IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting grafveld dateert vooral of uitsluitend uit het begin van de Midden-IJzertijd,
omdat slechts in een geval de crematieresten in een urn gedeponeerd
waren
Literatuur Modderman 1967
Bron Archis
Nummer 34110
321

Uniek nr. 1.34.3.0670
Coördinaten X=152250 / Y=370600
Plaats Bergeijk
Toponiem Hoge Berkt
Naam vinder Particulier
Datum vondst 08-1840
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Urnen-veld. Hier en daar beschadigd als gevolg van wegenaanleg en
bungalowbouw.Late Bronstijd en/of IJzertijd. Coordin. 152.250/370.600 -
152.450/370.610.Veldcontrole door G. Beex op 14.8.1963. Een gedeelte is
in 1951 door de ROB(dr. P.J.R. Modderman) onderzocht'. Eveneens wordt
Panken 1845 (zie Litera-tuur) genoemd. In de door G. Beex samengestelde
inventarisatielijst in hetCAA wordt t.a.v. deze waarneming nog gemeld: 'Het
urnenveld is zeer uitge-strekt geweest. Urnen zijn terecht gekomen in
Museum Turnhout, Brussel, 's-Hertogenbosch en Leiden'. In het Oud
Archief van de ROB bevinden zich onderde coordinaten 152.35/370.70 een
oranje en een 127-tal witte ROB-fiches die(vermoedelijk grotendeels)
betrekking hebben op vondsten uit dit urnenveld.Zie ook CAA: 57BN-63 en -
108 (= resp. waarn. 34112 en 31203 voor anderewaarnemingen m.b.t. dit
urnenveld.
Datering Late Bronstijd - Midden-IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur Modderman 1951; 1955
Bron Archis
Nummer 34111
Uniek nr. 1.34.3.0671
Coördinaten X=152680 / Y=370725
Plaats Hoge Berkt
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 1957
Verwerving niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Thansverdwenen urnenveld waarbij kringgreppels nog zichtbaar waren.
Verdwenendoor woningbouw. In de bouwput waren kringgreppels zichtbaar.
Verkenningdoor A. Buisman, R.O.B., in sept. 1964'. In de door G. Beex
samengesteldeinventarisatielijst in het CAA staat: 'De kringgreppels waren
zichtbaar inde bouwput in 1957 en niet meer in 1964'. Zie ook CAA: 57BN-
62 en -108 (=resp. waarn. 34111 en 31203) voor andere waarnemingen
m.b.t. dit urnenveld.
Datering Late Bronstijd - Midden-IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur Modderman 1955
Bron Archis
Nummer 34112
Uniek nr. 1.34.3.0921
Coördinaten X=147500 / Y=369175
Plaats Bergeijk
Toponiem Terkooijen Hoef
Naam vinder onbepaald
322

Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Urnen-veld met scherven van besmeten aardewerk van +- 600 v. Chr.
Coord. 147.500/369.175. Bergeijk, tussen Witrijt en Weebosch.
Oppervlaktevondsten. Verken-ning door A. Buisman, R.O.B., in sept. 1964.
Gemeld door J.A.Th. Dielis,Bergeijk d.d. sept. 1964. Defin.: J.A.Th. Dielis,
Eerselsedijk 31, BergeijkPublikatie: Nieuws-Bull. K.N.O.B. van 15.10.1964,
kol. *285 en *286'.De tekst van Buisman 1964 (zie Literatuur) bevat geen
nadere gegevens.
Datering Vroege IJzertijd - Vroege IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting besmeten
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 36393
Uniek nr. 1.34.3.0936
Coördinaten X=145900 / Y=368675
Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder Beex
Datum vondst 1966
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
eschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door M.C. Dorst d.d. 1-11-
1976op basis van de archeologische inventarisatielijst van G. Beex
samengesteld'geimproviseerd' (CAA-)fiche met de tekst: 'Gemeente
Bergeijk. Krtbl. 57A.Coord. 145.900/368.675 tot +- 145.850/368.725. Terrein
waarop urnenveld.Smalle hoge zandrug waarop dennenbosch. Lit.
Handschrift P. Panken aan Dr.Hermans 's Bosch dd. 3-4-1845. Melding
Beex 24-4-1966'.De tekst van de meldingsbrief luidt: 'Reeds dikwijls heb ik
gezocht naareen urnenveld dat P.N. Panken vermeldde in een brief aan Dr.
C.R. Hermansdd. 3-4-1845. Dit urnenveld, dat Panken niet heeft doorzocht,
lag volgenshem: "een half uur gaans ten westen van de Weebosch". Door
de bebossing washet tot nu moeilijk terug te vinden. Thans heeft men
echter een hoogte ineen der brandgangen doorgraven en in het profiel zijn
duidelijk de kring-greppels te zien en veel houtskool. De plaats ligt
inderdaad ongeveer 3kilometer ten westen van de Weebosch. Meer
nauwkeurig: 57 A, 145.850 x368.725. G. Beex'.De tekst van Beex 1966 (zie
Literatuur) luidt: 'Bergeijk. In de omgevingvan de Witrijt werd een urnenveld
ontdekt dat waarschijnlijk door P.N. Pan-ken in 1845 werd genoemd als
"liggende een half uur gaans ten westen van deWeebosch". R.O.B.,
Amersfoort (G. Beex)'.
Datering Late Bronstijd - Midden-IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur Beex 1966l
Bron Archis
Nummer 36440
Uniek nr. 1.34.3.0938
Coördinaten X=147825 / Y=366850
Plaats onbepaald
Toponiem Bergeijksche Stukken
Naam vinder onbepaald
323

Datum vondst 1903
Verwerving indirect: literatuur
Beschrijving Terrein met sporen van begraving (urnenveld) uit de late bronstijd. In het
kader van het AMR-project werd in april 2002 onderzoek verricht. Het is de
vraag of de (urn)vondsten waarop de wettelijke bescherming van dit terrein
is gebaseerd, wel van deze plek afkomstig zijn. Bovendien is het gebied
zodanig aangetast door verstuiving dat hooguit onder een enkele stuifduin
nog iets bewaard kan zijn gebleven van een eventueel urnenveld (zie
Livelink en/of het AMR-dossier). In het kader van het AMR-project is het
monument op 8 aprili 2004 bezocht. Voor nadere informatie zie Livelink
en/of dossier. Er is besloten het terrein af te voeren als beschermd
monument. De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de
tekst: 'Urnen-veld, waaruit urnen, o.a. met Kerbschnitt versierd, te
voorschijn kwamen.Afm. urnenveld onbekend. Litt.: handschrift van Pastoor
A. de Laat, Kagge-vinne, Belgie. Late Bronstijd. Coordin.: 147.825/366.850.
Coord. geeft hetcentrum aan van het nog ongeschonden gedeelte.
Luijksgestel. Gevonden op deWitrijtse Heide. Het urnenveld is als gevolg
van uitstuiving verstoord.Kad. sectie A nr. 1450. Veldcontrole door G. Beex,
Eindhoven op 26.8.1963.Gemeld door G. Beex, Petuniapad 15, Eindhoven
d.d. 5.9.1963'. Door R.H.J.Klok is hier later het volgende aan toegevoegd:
'+- 1903 [gevonden]; (ge-deeltelijk) [verstoord]; Defin.: Urnen in Mus.
Taxandria Turnhout'.
Datering Late Bronstijd - Late Bronstijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 36442
Uniek nr. 1.34.3.0940
Coördinaten X=148825 / Y=366000
Plaats Boscheind
Toponiem Kaboutersberg
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1845
Verwerving archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een tweetal Loeb-fiches met de teksten:
'Urnenveld. Vondsten: urnen met "Kerbschnitt" versierd. Zie brief
vanP.N. Panken aan C.R. Hermans: d.d. 3.4.1845 in Noordbrabants
Museum te 's-Hertogenbosch. Late Bronstijd. Coordin.: +- 148.825/366.000.
Boscheind, gemLuijksgestel. Gevonden in stuifzand gebied; het urnenveld
is als gevolg vanhet uitstuiven verstoord. Kad. sectie A nrs. 106 en 2349.
Veldcontrole doorG. Beex, Eindhoven op 27.8.1963. Gemeld door G. Beex,
Petuniapad 15, Eindhoven d.d. 5.9.1963'.'Urnenveld. Onderzocht door R.M.
v. O. Leiden. (J.H. Holwerda) Litt.: L.Stroobant, Bulletin 1903. Acad. Royale
d'Archeologia Belgique. p. 179.L. Stroobant, Taxandria Turnhout. Jrg. IV, p.
105. 1906. C.R. Hermans,Noordbrabants Oudheden, 1865. p. 81. Baron de
Loe, Belgique Ancienne II,Les Ages du Metal, p. 77-82. 1931.Coord. van de
vier hoekpunten: 148.800/366.000, 148.880/366.050, 148.890/365.785,
148.860/365.940. Late Bronstijd. Luijksgestel, Boscheind. Kad.Luijksgestel
Sectie A, no. 1254, 1253. Veldcontrole door G. Beex, Eindhovenop
28.8.1963'.De tekst op de archeologische inventarisatielijst van G. Beex in
het CAAluidt: '+- 148.825/366.000. Terrein bij het Boscheind (gem.
Luijksgestel),waar in 1845 en 1903 veel urnen werden uitgegraven. In 1845
door P.N. Pan-ken, in 1903 door J. Panken en door L. Stroobant en pastoor
324

de Laet namenshet Museum Taxandria te Turnhout. Persoonlijke
inlichtingen van de heerEykholts (in 1948) te Luijksgestel, die het onderzoek
in 1903 heeft meege-maakt. De urnen zijn verspreid over de Musea te
Leiden, 's Hertogenbosch,Turnhout en Cinquantenaire Brussel. Stroobant
vermeldt dat in 1903 +- 100urnen zijn uitgegraven. Lit.: Baron de Loe,
Belgique Ancienne II, p. 19.L. Stroobant, Bull. Ac. Roy. d'Archeologie 1903,
p. 183'.
Datering Late Bronstijd - Late Bronstijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur Stroobant 1907
Bron Archis
Nummer 36444
Uniek nr. 1.34.3.0941
Coördinaten X=148250 / Y=365300
Plaats Luijksgestel
Toponiem Kaboutersberg
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1845
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door M.C. Dorst d.d. 1-11-
1976op basis van de archeologische inventarisatielijst van G. Beex
samengesteld'geimproviseerd' (CAA-)fiche met de tekst: '+-
148.250/365.300. Urnenveldbij "de Mortelbergen" te Luijksgestel (Ook
Hunnebergen genaamd). P.N. Pan-ken vermeldt hier reeds urnvondsten in
1845. Ook vermeld in St. Geertruids-bronne Jrg. 17, 1940, afl. I, p. 27. De
juiste plaats van dit urnenveld hebik [G. Beex] nooit kunnen achterhalen
(Uitgestrekt stuifterrein). Het moetechter zijn ten Z.W. van het Boscheind en
westelijk van de brandtoren'.
Datering Late Bronstijd - Midden-IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur onbepaald
Bron Archis
Nummer 36445
Uniek nr. 1.34.3.1309
Coördinaten X=157030 / Y=374730
Plaats Riethoven
Toponiem Duivelsberg
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 1909
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Bron: Een door W.J.H. Verwers ingevuld Archis-Formulier met de volgende
mededeling: 'Coördinaten afkomstig archief Beex. Schenking Prov. Museum
Kam,Nijmegen'.
Datering Late Bronstijd - Vroege IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44976
Uniek nr. 1.34.3.1615
325

Coördinaten X=154000 / Y=3654000
Plaats Onbekend
Toponiem De Maay
Naam vinder onbekend
Datum vondst 1905
Verwerving onbekend
Beschrijving verscheidene met Kerbschnitt-versiering
Datering Late Bronstijd - Late Bronstijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur Beex 1979; Rahir 1928
BronLiteratuur
Nummer 600122
Uniek nr. 1.34.3.1966
Coördinaten X=156660 / Y=377300
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder onbekend
Datum vondst onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving
Datering Late Bronstijd - Midden-IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600486
34.4 Vlakgraf
Solitaire grafkuil die niet overdekt is met een grafheuvel.
Datering: Mesolithicum-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• verbrande of onverbrande menselijke resten (inclusief lijksilhouet) (a);
• grafkuil (a);
• het ontbreken van (aanwijzingen voor) een heuvel (a).
• evt. grafgiften, die verbrand kunnen zijn (b).
Uniek nr. 1.34.4.0924
Coördinaten X=148500 / Y=369550
Plaats Weebosch
Toponiem Zandhoef
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door M.C. Dorst d.d. 1-11-
1976op basis van de archeologische inventarisatielijst van G. Beex
ingevuldCAA-fiche met de tekst: 'Gemeente Bladel. Krtbl. 57A. Coord. +-
148.500/369.550. Melder: G. Beex. Vondst: Urnenvondsten. Veldnaam: de
Zandhoef, eenkm. noordelijk van de Weebosch'. De tekst op de
inventarisatielijst van G.Beex luidt: 'P.N. Panken noemt urnvondsten bij de
Zandhoef. Deze ligt een kilometer noordelijk van de Weebosch 148.500 x
369.550 (niet nauwkeurig bekend)'.Een duidelijke literatuurverwijzing
ontbreekt.
326

Datering Bronstijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 36408
Uniek nr. 1.34.4.0939
Coördinaten X=148800 / Y=366700
Plaats onbepaald
Toponiem De Zwarte Bergen
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1845
Verwerving archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door M.C. Dorst d.d. 1-11-
1976op basis van de archeologische inventarisatielijst van G. Beex
samengesteld'geimproviseerd' (CAA-)fiche met de tekst: 'Gemeente
Luijksgestel. Krtbl.57A. Coord. +- 148.800/366.700. Met dennen begroeid
terrein, waar P.N. Pan-ken in 1845 urnen vond. In een brief aan C.R.
Hermans dd. 3-4-1845 geefthij zeer nauwkeurig de plaats aan. Handschrift
in Bibl. van Prov. Genoot-schap te 's Bosch. De Zwarte Berg'.
Datering Bronstijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Panken 1845
Bron Archis
Nummer 36443
Uniek nr. 1.34.4.1041
Coördinaten X=151750 / Y=369565
Plaats Bergeijk
Toponiem Waterlaat
Naam vinder AAC Projectenbureau
Datum vondst 2001
Verwerving archeologisch: proefsleuvenonderzoek
Beschrijving Sporen: nrs. 1 t/m 806 Huisplattegrond (3 schepig) vroege-Ijzertijd. Kuilen
(voorraad-en) afvalkuilen vroege-IJzertijd. Menselijke begravingen Late
IJzertijd. 5 (of 6) vierkante kringgreppels Late IJzertijd + grafheuvel Late
IJzertijd. greppel: 4x4 en 5x5 m Late IJzertijd. 4 gebouwenstructuren Late
IJzertijd. 2 huizen Late IJzertijd. 2 spiekers Late IJzertijd. 2 crematiekuilen
Late IJzertijd (of Mdden IJzertijd- Romeinse tijd greppels, kuilen en akkers
Middeleeuwen.
Datering Midden-IJzertijd - Midden-IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Parlevliet & Flamman 2003
Bron Archis
Nummer 400811
327

Uit Parlevliet en Flamman 2003.
Uniek nr. 1.34.4.1646
Coördinaten Onbekend
Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder J.H.C. Biemans
Datum vondst 1976 of eerder
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden bij egalisatie van een landweggetje; rechthoekige grafkuil van 80
x 50 x 50 cm; behalve crematie houtskool en een gladwandige kruik uit de
tweede helft van de 2e eeuw A.D. of iets vroeger.
Datering Midden-Romeinse Tijd - Midden-Romeinse Tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur Verwers 1978
328

BronLiteratuur
Nummer 600153
34.5 Grafveld
Drie of meer dichtbijeengelegen grafkuilen met crematiebijzetting of lijkbegraving (onverbrande
menselijke resten) die niet overdekt zijn (geweest) door een heuvel.
Datering: Paleolithicum-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• verbrande of onverbrande menselijke skeletresten (inclusief lijksilhouet)
(a);
• grafkuil (a);
• het ontbreken van (aanwijzigen voor) een heuvel (a).
• evt. grafgiften, die verbrand kunnen zijn (b).
Uniek nr. 1.34.5.0056
Coördinaten X=156220 / Y=371960
Plaats Onbekend
Toponiem Goorven
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1951
Verwerving niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving ad126 nummers 10349 tm 10353.
Datering Midden-IJzertijd - Midden-IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting gepolijste bovenkant; versiering op buik
Literatuur Bannenberg 1960
Bron Archis
Nummer 14022
Uniek nr. 1.34.5.0114
Coördinaten X=152700 / Y=373050
Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder Beex
Datum vondst 27-06-1968
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Ad126 Ook museum Eicha Bergeijkad303. In museum Eicha gevonden bij
opgraving samen met crematie.
Datering Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting randfragment
Literatuur Beex 1968f
Bron Archis
Nummer 14137
Uniek nr. 1.34.5.0346
Coördinaten X=152575 / Y=373030
Plaats onbepaald
Toponiem Heesmortel
Naam vinder Biemans
Datum vondst 1967
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Monumenten-fiche met begeleidende tekst G. Beex:"Urnenveld. Op de
geploegde bosweg nr. 1744, eigendom van de gemeente Riet-hoven
werden op verscheidene plaatsen .... urnscherven en
329

crematierestenaangetroffen. Daar er geen scherven met
Kerbschnittversiering bij waren zalhet urnenveld wsch uit de IJzertijd
dateren. Het ligt voor de hand dat heturnenveld zich voortzet in de naast
gelegen thans beboste percelen nr.1783, 1784, 1781 en 1772."Opm.: Beex
heeft het terrein met Biemans gecontroleerd op 19670512, zodatde vondst
niet al te lang daarvoor zal zijn gedaan.
Datering IJzertijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 30463
Uniek nr. 1.34.5.0668
Coördinaten X=152120 / Y=370470
Plaats Bergeijk
Toponiem Kattenberg
Naam vinder ROB
Datum vondst 09-1955
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Urnen-veld. Afm.: 30x90x90 m. Begrenzing urnenveld: coord.
152.040/370.435 ; 152.115/370.485 ; 152.120/370.455. Late Bronstijd en/of
IJzertijd. Veldcontroledoor G. Beex op 14.6.1963' met als toevoeging door
R.H.J. Klok: 'en de doorModderman onderzochte tumulus "De Kattenberg" -
> thans op deze plek eenhuis'. De resultaten van het door Modderman
alhier verrichte onderzoek zijnweergegeven in Modderman 1967 (zie
Literatuur), waarop de hier gehanteerdebeschrijving is gebaseerd. Tevens
wordt op het Loeb-fiche Panken 1845 (zieLiteratuur) als bron genoemd. De
coördinaten zijn aangepast op de coördinaten als vermeld in het AMRdossier
behorende bij ODB45209.
Datering Late Bronstijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Modderman 1967
Bron Archis
Nummer 34110
Uniek nr. 1.34.5.0822
Coördinaten X=148660 / Y=366275
Plaats Luijksgestel
Toponiem Zwartenberg
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Loeb-fiche gebaseerd op lijst met vondstmeldingen G. beex, ca 1966.Loebfiche:
"Terrein met vuursteenvondsten en prehistorische begravingen:a. drie
grafheuvels (Neolithicum en Urnenveldtijd); terrein ca 50x75x75 m.b.
urnenveld. (late Bronstijd); [Afmetingen?] terrein urnenveld onbekend.""Het
terrein is door ondiep omploegen verstoord".Opm.: coordinaten hebben
betrekking op middelpunt van groot terrein. Coor-dinatenparen terrein
148.575/366.525, 148.585/366.240, 148.750/366.180 en148.750/366.250
(begrenzing).Lokatie grafheuvels ca 148.590/336.270, 148.620/366.280,
148.640/366.240.Opm.: aantekening op Loeb-fiche "de ligging van een
vierde [grafheuvel] isonbekend". Aantek.: "Grand Pressigny dolk hier
330

vandaan in Mus. Taxandria,Turnhout. Meded. Hr. Eykholt [1948] (destijds
eig.) die persoonlijk aanw.was bij enige urnvondsten in 1903"Opm.: er wordt
verwezen naar "Aantekeningen van Pastoor A. de Laat, Kagge-vinne,
Belgie".
Datering Late Bronstijd - Laat-Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur Stroobant 1904/1905
Bron Archis
Nummer 35170
Uniek nr. 1.34.5.1992
Coördinaten X=152680 / Y=373020
Plaats
Toponiem Dennebos
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving 4 tal lage grafheuveltjes
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600513
34.6 Kerkhof
Drie of meer christelijke begravingen op een speciaal daarvoor bestemd terrein in de directe
omgeving van een (voormalige) kerk, kapel, abdij, klooster of gasthuis.
Datering: vanaf de Vroege Middeleeuwen tot heden.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• grafkuilen (a);
• oost-west oriëntatie met het hoofd naar het westen (christelijk) (a);
• inhumatie in de vorm van menselijk skelet in anatomisch verband of lijksilhouet (a);
• geen grafgiften, wel persoonlijke bezittingen (kledingaccessoires (ring, oorhangers, gesp etc.) of
voorwerpen met christelijke symboliek (rozenkrans, insignes) (a);
• in samenhang met kerk, kapel, abdij, klooster of gasthuis (a).
• vaak container in de vorm van houten, met ijzer of ander metaal beslagen (boomstam)kist of
sarcofaag (tufsteen, zandsteen, mergel, baksteen) (b);
• vaak op een door een greppel, sloot of muur omgeven terrein (b);
• markering van het graf (grafsteen met inscriptie, kruis etc.) (b);
• gestructureerde lay-out, d.w.z. graven liggen in rijen op regelmatige onderlinge afstanden met
daartussen paden (b).
Uniek nr. 1.34.6.0470
Coördinaten X=153020 / Y=370230
Plaats Bergeijk
Toponiem St. Petrus banden; Mariakerk
Naam vinder ROB
Datum vondst 29-07-1974
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Opgraving binnen de muren van de bestaande laat-Middeleeuwse
kerk.Basisrapportage bij Halbertsma 1975. De in Vorromanische
331

Kirchenbauten,S.50-51 door Stoepker, gegeven dateringen grijpen hierop
terug.Historische achtergronden bij Theuws 1981, spec. pp.186-8.
Datering Vroege Middeleeuwen D - Vroege Middeleeuwen D
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting gebied met bijzettingen ten O van #01; hierom datering
gelijktijdig geacht
Literatuur Theuws 1981
Bron Archis
Nummer 32498
Uniek nr. 1.34.6.0479
Coördinaten X=150340 / Y=366775
Plaats Luijksgestel
Toponiem R.K.kerk
Naam vinder ROB
Datum vondst 1958
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving CAA bevat docum.fiche met literatuurverwijzingen naar het Bulletin:
1958,kol.*228 (korte opgravingsverslag) en, m.b.t. de muntvondsten, 1961,
kol.*98-99.In zijn artikel over de Oerparochie in de Kempen heeft Theuws
de opgravinguitgewerkt (Theuws 1981, spec. par.5 pp.195-203). De in
Archis ingevoerdegegevens zijn hieraan ontleend.Onderzoek vond plaats
binnen de omgrenzing van de afgebroken Waterstaats-kerk uit 1843. De
wetenschappelijke leiding berustte bij P.Glazema.De dateringen van de
onderscheiden complexen (01 grafveld, 03 houtbouw,met name) staan door
ontbreken van vondsten niet vast. Aan de daterings-waarde van de enkele
aardewerkscherf, volgens Glazema (1958, *228) 11deeeuws en gevonden
onder de oudste leemvloer (behorende bij de LME baksteen-bouw 04),
hecht Theuws niet al te veel betekenis. Een begroeiingshorizontboven de
graven wijst op een tijdelijk buiten gebruik raken van het graf-veld. Eerst
mogelijk "op het einde van de dertiende of in de veertiendeeeuw" aanleg
van het houten gebouw (Theuws 203). Het ontbreken vantufsteen en
kloostermoppen wordt als aanwijzing gezien voor een directeopvolging van
houten kerk (kapel) door de gotische baksteenbouw.M: (03) diverse
reparaties/verbouwingen, gezien oversnijdingen paalgaten.
Datering Vroege Middeleeuwen D - Hoge/Volle Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting (vondstloze) OW- gerichte graven, veelal omringd door paaltjes
Literatuur Theuws 1981
Bron Archis
Nummer 32515
34.7 Rijengrafveld
Drie of meer op een rij gelegen inhumatiegraven.
Datering: 5e tot 9e eeuw A.D. (Vroege Middeleeuwen A t/m C).
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• grafkuilen; minimaal drie op een rij (a);
• inhumatie in de vorm van menselijk skelet in anatomisch verband of lijksilhouet (a).
• in de regel complete grafgiften; over het algemeen (ijzeren) wapens in mannengraven (b);
kledingaccessoires en sieraden in vrouwengraven (b);
• wanneer christelijke graven deel uitmaken van een rijengrafveld, is de oriëntatie van de grafkuilen
oost-west, hoofd naar het westen (b);
• soms in combinatie met paarden en honden, resp. bij mannen en vrouwen (b);
• soms is de grafkuil omgeven door een kringgreppel (b);
332

• soms in combinatie met crematiegraven (b).
Uniek nr. 1.34.7.0434
Coördinaten
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst 06-1957
Verwerving
Beschrijving
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron
Nummer 31209
Uniek nr. 1.34.7.0435
Coördinaten
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst 1959
Verwerving
Beschrijving
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
X=153010 / Y=371080
Bergeijk
Eerselse Dijk; Fazantlaan
ROB
archeologisch: opgraving
N.a.v. de vondst van knikpot en graf bij de aanleg van een huis ondernam
de ROB hier een (eerste) opgraving. Het onderzoek, dat liep van eind juni
tot2 aug.1957, stond onder leiding van J.Ypey.Twee jaar later kon een
aansluitend deel van het grafveld worden onderzochtZie hiervoor Waarn.nr.
31211 (incl. een overzicht vd vondsten).CAA: Loeb-fiche met samenvatting
van de resultaten. Deze text is vrijwelgelijk aan die van Ypey's overzicht
(1959, p.101: "Bergeijk").Bij Ypey 1959 is ook een overzicht van de (korte)
vondstberichten, vooralverschenen in het Nieuwsbulletin, te vinden.
Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen B
onbekend/n.v.t.
aantal is de oogst van de opgravingscampagne 1957 ! Totaal
grafveld -> Waarn.nr.31211
Ypey 1959
Archis
X=153010 / Y=371080
Bergeijk
Eerselse Dijk; Fazantlaan
ROB
archeologisch: opgraving
Tweede opgravingscampagne ROB van het grafveld (vgl.
Waarn.nr.32209).Een kort overzicht van het gevondene gaf Ypey (1959, sp.
p.101). Het bovengegeven vondstoverzicht is hoofdzakelijk ontleend aan
Verwers 1987.NB het grafveld is niet volledig onderzocht."Prelimary
analysis" van de opgravingsresultaten door Verwers (niet alleopgegraven
vondsten waren t.t. publ. beschikbaar (p.192)).Datering grafveld: (p.192-3
en fig.17) ca 580-700. Sceatta 013 is veruit de jongste vondst
(p.184).Hierarchie in termen van Christleins Qualitaetsgruppen:
adelsgraven, beho- rende tot groep C, komen niet voor in dit grafveld. Acht
graven kunnen aan groep B worden toegeschreven, terwijl de meeste
graven met bijgiften (c 50) tot de eenvoudigste klasse A behoren. "The
people buried here were probably independant agriculturists of a lower
social class than the people buried at (het grafveld van) Meerveldhoven"
(p.220).Structuur: regelmatige aanleg. Zuidelijk deel is het jongst en het
'armst'. De rijkste (mannengraven) bevinden zichin het N (W) deel; dit
blijken te- vens de oudere graven te zijn. Allerminst staat vast dat het hier
om zgn. Gruendergraeber gaat. Veeleer het graf van familieoudsten (p.210-
1). Overigens is het (N)W deel grotendeels niet opgegraven zodat dit de
interpretatie bemoeilijkt.
Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen B
onbekend/n.v.t.
grafkisten meest vergaan, in enkel geval (ged.) in situ
Ypey 1957/1958
333

Bron Archis
Nummer 31211
34.8 Begraving onbepaald
Complextype dat primair te maken heeft met begraving, maar dat niet precies bepaald kan worden.
Datering: Prehistorie-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten: Zie voor een indicatie elders onder de groep
„Begraving‟.
Uniek nr. 1.34.8.0115
Coördinaten X=152700 / Y=373050
Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder Beex
Datum vondst 27-06-1968
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Ad126 Ook Museum Eicha Bergeijkad303 in Museum Eicha
gevonden bij opgraving samen met crematie.
Datering Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1968f
Bron Archis
Nummer 14137
Uniek nr. 1.34.8.0118
Coördinaten X=154680 / Y=373580
Plaats Riethoven
Toponiem Tontelstraat
Naam vinder Particulier
Datum vondst 19-06-1969
Verwerving niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving ad 302 in gemeentehuis Riethoven, geen bezit nbmrcc: documentatie Rcc:
Beex,g merovingische vondsten te Riethoven Brabant Heem 1969 p121-
122Aanv. sept.97:CAA: melding Beex met aanvullende docum. (z.Doc.)
Daarbij een RCC-fichemet wat versimpelde gegevens. Beex' melding is ca
gelijk aan die weerge-geven in het Nws.bull. van 1969 (p.*102).Beex schrijft
dat bij aanleg van aardgasleiding een Merovingisch graf werdaangesneden,
waarbij bovengenoemd aardewerk werd gevonden. Niet duidelijkwordt uit
de text of er werkelijk een grafkuil werd gezien of dat het'graf' een een
interpretatie van Beex betreft (via afleiding: potten =grafinventaris). Evenmin
wordt dit helder in Beex' artikel, hieraan gewijdin Brab.Heem. Toekenning
complex 'grafveld': invoer rcc / vs9780200.Opgave CMA: april 1991 zou
O.Ode een boring hebben uitgevoerd. Directeresultaten hiervan ontbreken.
Geconcludeerd zou kunnen worden o.b.v. deschaarse informatie dat een
grafveld zich alleen ten W van de vastgesteldevindplaats 1969 zou kunnen
uitstrekken. Als enig positief resultaat koneen 'akkerlaag' worden gemeld,
op hetzelfde niveau als waarop de pottenwerden gevonden (Beex: 80 cm -
Mv). -> Waarn.nr. 34185.
Datering Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting gesmoord dubbelconisch'
Literatuur Beex 1969a; 1969e
Bron Archis
334

Nummer 14140
Uniek nr. 1.34.8.0140
Coördinaten X=152340 / Y=371360
Plaats Bergeijk
Toponiem Heesbroek
Naam vinder Instituut voor Prehistorie RUL
Datum vondst 1951
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Museumnummer 10218-10221Rcc: Documentatie rcc:
Modderman,Pjr 1955: Het onderzoek van enkele Brabantse
en Utrechtse Gr rcc: grafheuvels Brob 1955 44-50
Datering Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd
Cultuur Hilversum-cultuur
Toelichting 'BRONS' (E.D.: ZIE MODDERMAN BROB 1955): CREMATIE UIT
URNEN
Literatuur Modderman, P.J.R., 1955:
Bron Archis
Nummer 14217
Uniek nr. 1.34.8.0536
Coördinaten X=152680 / Y=373060
Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder Klok
Datum vondst 06-1965
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is op Loeb-fiche aanwezig. Bij vindplaats en vondstomstandigheden
staat vermeld: 'Riethoven. Gevonden in een omgeploegd bosperceel'.
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33158
Uniek nr. 1.34.8.0537
Coördinaten X=152700 / Y=373075
Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder Beex
Datum vondst 09-10-1965
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Deze vondstmelding is op Loeb-fiche aanwezig. Het betreft de vondst van
Ro-meinse aardewerkscherven. Bij vindplaats en vondstomstandigheden
staat ver-meld: 'Riethoven. Oppervlaktevondsten bij een te ontgronden
perceel'.De meldingsbrief van Beex d.d. 11-10-1965 is in het
Correspondentie Archiefaanwezig: 'Bij de verkenning van een te ontgronden
perceel (...) vond ik(...) in de omgeving een geploegd bosperceel waarop
veel romeinse aarde-werkscherven voorkwamen (...) Enige kenmerkende
randstukken (oppervlaktevondsten) heb ik mee naar huis genomen'.
Datering Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
335

Literatuur
Bron Archis
Nummer 33159
Uniek nr. 1.34.8.0558
Coördinaten X=152700 / Y=373070
Plaats Riethoven
Toponiem Heesmortel
Naam vinder Biemans
Datum vondst 1964
Verwerving niet-archeologisch: kartering
Beschrijving M.b.t. deze vondstmelding is een monumentenfiche aanwezig. Tevens is er
eenuitgebreide 'Toelichting vondsten te Riethoven' van G. Beex. Bovendien
be-vindt zich in het Correspondentie Archief de meldingsbrief van Beex
d.d.23-5-1967 met informatie.Het betreft een grafveld uit de Romeinse tijd.
Het terrein omvat de volgen-de percelen: 1477, 1479, 808, 1127, 1784, 809
en 1772.In de Toelichting Vondsten staat m.b.t. de vondsten: 'scherven
vanrecent gebroken potten met crematieresten verspreid over
bovengenoemdepercelen, maar vooral in kleine nauwlijks waarneembare
heuveltjes'.Over de vondsten is tevens geschreven in het Bulletin K.N.O.B.
(1967, *65).Veldcontrole is uitgevoerd door Beex d.d. 12-5-1967 (met
Biemans) en22-5-1967.
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting scherven van recent gebroken potten.
Literatuur Beex 1972b
Bron Archis
Nummer 33209
Uniek nr. 1.34.8.0683
Coördinaten X=155650 / Y=370460
Plaats Westerhoven
Toponiem Haverhof ; Ganzenbroek
Naam vinder ROB
Datum vondst 1929
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving CAA: Loeb-fiche meldt "Merovingisch grafveld ... Mogelijk is een deel
nogintact". Zie W 34178 (eerste melding 1928).Na inschakeling van
Holwerda voerde deze een onderzoek(je) uit. Bannenberg(p.75) is hierover
niet zo te spreken: 'er werden enige sleuven over hetterrein gegraven. Met
het vinden van enkele stukken Merovingische keramiekeindigde dit m.i. zeer
onbevredigende onderzoek'.In het verslag RMO over 1929 (p.9) schrijft
dir.Holwerda ter plaatse "tevergeefs naar overblijfselen van eenig grafveld"
gezocht te hebben.Complex:Bannenberg schrijft hierover afsluitend (p.77):
"de mogelijkheid dat dezeplaats niet een begraafplaats, doch een
nederzetting betrof is, gezien deeenzijdigheid van de vondsten, niet
uitgesloten".De in het CAA gehanteerde beschrijving (z.boven) lijkt daarbij
nogal stel-lig. Een veldinspectie door G.Beex 12.8.1963 heeft geen
aanleiding gege-ven bijzonderheden te doen melden.
Datering Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Bannenberg 1957a
Bron Archis
Nummer 34179
336

Thema: 35 Infrastructuur
35.1 Weg
Smalle strook grond, gebruikt en geschikt gemaakt, bijvoorbeeld door plaveisel, voor het verkeer.
Datering: Prehistorie-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• karrensporen (b);
• evt. wegdek, bestrating met zand, grind en/of hout (b);
• soms begeleidende bermsloten (b);
• soms geflankeerd door mijlpalen (Romeins) (b).
35.2. Brug
Constructie om de ene met de andere oever te verbinden; veelal steunend op pijlers of in de vormn
van een zandlichaam (dam). Doorwaadbare plaats door een beek of rivier.
Datering: Steentijd-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• constructie uit steen, hout en/of metaal, in de regel bestaande uit horizontale en verticale elementen
(pijlers) (a).
• gelegen op locatie waar het beek- of rivierdal relatief smal en de beek of rivier ondiep is, met
verkeersvriendelijke (niet te natte of te mulle) aangrenzende zones (a).
• grondlichaam met eventueel andersoortige gevarieerde vulling en beschoeiing haaks op twee
oevers (a);
• Ingeval van rivieren en beken in de regel aangelegd op de locaties waar het stroomdal relatief smal
is en omzoomd wordt door verkeersvriendelijk terrein, waarbij de brug haaks op de stroomrichting
staat (b).
• eventueel houten structuur (b);
• eventueel met stenen geplaveide beek- of rivierbedding (b).
Uniek nr. 1.35.2.0698
Coördinaten X=153100 / Y=370300
Plaats Bergeijk
Toponiem Hof
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 1984
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1984 werden in het centrum van het dorp Bergeijk opgravingen verricht.
In1986 konden tijdens de bouwwerkzaamheden nog waarnemingen worden
gedaan.Op het terrein ten noorden van de kerk is aan aantal grachten
aangetroffen.Alleen gracht 7 is in verband te brengen met een die ten
zuiden van de kerkis aangetroffen. Er zijn geen sporen van een omwalling
aan de binnenzijdevan de gracht waargenomen. Het aardewerk uit de
vulling van de gracht duidterop dat zij in de 2e helft van de 12e eeuw is
dichtgeraakt. Het tijdstipwaarop de gracht is gegraven valt moeilijk te
bepalen omdat zeschoongehouden kan zijn, waardoor daterende vondsten
uit de tijd direkt nade aanleg kunnen ontbreken. Een paalkuil met 10evroeg
11e eeuws aardewerkbevond zich ten noorden van de gracht. Een
opvallend verschijnsel is deaanwezigheid van brandresten, bestaande uit
houtskool, verbrande leem,fragmenten van ovenwanden, brokken
versmolten ijzer en slakken in de grachtSommige ovenwanden lijken
restanten van koper of brons te bevatten.Waarschijnlijk betreft het afval van
een klokkengietenrij van denabijgelegen kerk, dat gebruikt is om het terrein
in de 2e helft van de 12eeeuw te egaliseren en op te hogen. Paalkuilen en
waterputten duiden opbewoning in de 11e eeuw en vooral in de 2e helft van
de 12e en 13e eeuw. Degrachten (8-12) zijn voorgangers van de Hofloop,
337

die de bewoning bij dekerk scheidde van die aan de Eerselsedijk. Het betrof
een natuurlijkelaagte, die deels door middel van kunstmatig gegraven
grachten werdontwaterd. Uit de volle 14e en 15e tot en met de 17e eeuw
zijn geen sporenen vondsten aangetroffen zodat aangenomen moet worden
dat het terrein en deonmiddelijke omgeving in die tijd onbewoond was. Pas
in de 17e of 18e eeuwwerd weer een nieuwe ontwateringsgracht gegraven.
Uit deze periode datereneveneens een aantal waterputten.(naar Theuws
1989)
Datering Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting bruggenhoofd?
Literatuur Verhoeven 1989
Bron Archis
Nummer 34762
35.3 Percelering/verkaveling
Greppels en sloten in het land, waarlangs overtollig hemelwater wordt afgevoerd. De diepte is niet
groter dan noodzakelijk voor de waterhuishouding.
Datering: vanaf Steentijd (?) t/m Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• gegraven lineair fenomeen met bepaalde minimum en maximum dimensies (a);
• primaire vulling die wijst op langzaam stromend en periodiek stilstaand water (sterk gelaagde
vulling, soms met organische bandjes of laag) (a).
Uniek nr. 1.35.3.0592
Coördinaten X=153075 / Y=370550
Plaats Bergeijk
Toponiem Eerselse Dijk
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 07-09-1982
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1982 en 1983 kon een terrein aan de Eerselsedijk onderzocht worden.
Debewoning op het terrein begint, rond het midden of in de 2e helft van
de11e eeuw, hoewel enige vondsten uit de 10e eeuw zijn aangetroffen. In
de12e eeuw werd de bewoning intensiever. Het is moeilijk de
preciezeopeenvolging van gebouwen, greppels en waterputtten vast te
stellen,vanwege het fragmentarische karakter van de
nederzettingsplattegrond.Mogelijk heeft een oost-west gerichte rij grote
paalkuilen tot eenwoonstalhuis behoort. Een andere plattegrond lijkt veel op
een bijgebouw(van het type B1), zoals in Dommelen is gevonden. In het
noordelijke deelvan de opgraving konden de plattegronden van 3
eenvoudige gebouwtjesgereconstrueerd worden. De gebouwtjes lijken een
geisoleerde positie in tenemen. In dit verband is de aanwezigheid van de
waterput K van belang en 2kuiltjes gevuld met ijzerslakken. Mogelijk is op
deze plaats ijzer bewerktof gesmolten. Na de 12e eeuw lijkt er gedurende
enige tijd geen sprake vanbewoning te zijn geweest in de onmiddelijke
omgeving. Uit de 14e eeuwdateren waarschijnlijk een greppel en een
waterput. In de 15e en 16e eeuwis de bewoning weer heel nadrukkelijk
aanwezig. Uit die tijd dateren enkelewaterputten, een bakstenen gebouwtje
en een paar grote kuilen. Uit de 17een 18e eeuw zijn geen
bewoningssporen aangetroffen.(naar Theuws 1989)Zie ook
waarnemingsnummers 33652, 34762 en 33653.
338

Datering Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting 14e en 15e-eeuws
Literatuur Van Regteren Altena 1986
Bron Archis
Nummer 33651
Uniek nr. 1.35.3.0612
Coördinaten X=153850 / Y=370550
Plaats Bergeijk
Toponiem DE BUCHT
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 18-05-1989
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1989 werd door het IPP een opgraving uitgevoerd aan de Bucht te
Bergeijk.Behalve een deel van een urnenveld uit de ijzertijd, werd een deel
van eennederzetting uit de 8e-9e eeuw en een deel van een nederzetting uit
de12e eeuw opgegraven.Mededeling F.Theuws, juni 1998* puttenkaart en
overzicht sporen 8e-9e eeuw in Theuws 1991
Datering Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting XIV-XVII (XVIII?)
Literatuur Theuws 1991
Bron Archis
Nummer 33678
Uniek nr. 1.35.3.0699
Coördinaten X=153100 / Y=370300
Plaats Bergeijk
Toponiem Hof
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 1984
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1984 werden in het centrum van het dorp Bergeijk opgravingen verricht.
In1986 konden tijdens de bouwwerkzaamheden nog waarnemingen worden
gedaan.Op het terrein ten noorden van de kerk is aan aantal grachten
aangetroffen.Alleen gracht 7 is in verband te brengen met een die ten
zuiden van de kerkis aangetroffen. Er zijn geen sporen van een omwalling
aan de binnenzijdevan de gracht waargenomen. Het aardewerk uit de
vulling van de gracht duidterop dat zij in de 2e helft van de 12e eeuw is
dichtgeraakt. Het tijdstipwaarop de gracht is gegraven valt moeilijk te
bepalen omdat zeschoongehouden kan zijn, waardoor daterende vondsten
uit de tijd direkt nade aanleg kunnen ontbreken. Een paalkuil met 10evroeg
11e eeuws aardewerkbevond zich ten noorden van de gracht. Een
opvallend verschijnsel is deaanwezigheid van brandresten, bestaande uit
houtskool, verbrande leem,fragmenten van ovenwanden, brokken
versmolten ijzer en slakken in de grachtSommige ovenwanden lijken
restanten van koper of brons te bevatten.Waarschijnlijk betreft het afval van
339

een klokkengietenrij van denabijgelegen kerk, dat gebruikt is om het terrein
in de 2e helft van de 12eeeuw te egaliseren en op te hogen. Paalkuilen en
waterputten duiden opbewoning in de 11e eeuw en vooral in de 2e helft van
de 12e en 13e eeuw. Degrachten (8-12) zijn voorgangers van de Hofloop,
die de bewoning bij dekerk scheidde van die aan de Eerselsedijk. Het betrof
een natuurlijkelaagte, die deels door middel van kunstmatig gegraven
grachten werdontwaterd. Uit de volle 14e en 15e tot en met de 17e eeuw
zijn geen sporenen vondsten aangetroffen zodat aangenomen moet worden
dat het terrein en deonmiddelijke omgeving in die tijd onbewoond was. Pas
in de 17e of 18e eeuwwerd weer een nieuwe ontwateringsgracht gegraven.
Uit deze periode datereneveneens een aantal waterputten.(naar Theuws
1989)
Datering
Nieuwe tijd B - Nieuwe tijd C
Cultuur
onbekend/n.v.t.
Toelichting
perceelscheidingen en ontwateringsgreppels
Literatuur
Verhoeven 1989
Bron Archis
Nummer 34762
Uniek nr. 1.35.3.0957
Coördinaten
X=152975 / Y=369475
Plaats
Bergeijk
Toponiem
Terkooijen Hoef
Naam vinder
IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 14-11-1991
Verwerving
archeologisch: opgraving
Beschrijving
Kleine opgraving op het erf van de zogenaamde Blauwe Hoeve (= hoeve
van deabdij van Postel), reeds genoemd in de 14e eeuw, maar vermoedelijk
ouder.De opgraving leverde geen sporen van bewoning uit de
middeleeuwen op.(Frans Theuws)
Datering
Hoge/Volle Middeleeuwen - Late Middeleeuwen
Cultuur
onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
13e eeuw A.D.
Bron Archis
Nummer 36719
340

Thema: 36 Agrarische productie
36.1 Akker/(moes)tuin/plaggendek
Areaal dat beakkerd is. Akker met opgebracht dek met een minimale dikte van 40 cm. Terrein waar
groenten en fruit en/of bloemen zijn geteeld of verbouwd.
Datering: Lineaire Bandkeramiek (Vroeg-Neolithicum A)- Nieuwe Tijd.
N.B.: Naar alle waarschijnlijk is het eergetouw in het Midden-Neolithicum ingevoerd.
Archeologische en landschappellijke correlaten:
• doorwoelde laag; voor de duidelijkheid: de ingeploegde ondergrond behoort feitelijk niet tot het
plaggendek (a);
• opgebracht pakket grond met een minimale dikte van 40 cm (a);
• macroresten of pollen van de verbouwde gewassen (a).
• zowel in de stad als op het platteland (a).
• krassen veroorzaakt door eergetouw of ploegvoren, herkenbaar aan de onderkant van de akkerlaag
(b);
• evt. op de akker of in de directe omgeving spieker of andere opslagvormen (b);
• sporen van of aanwijzingen voor bemesting of andere vormen van grondverbetering (wier, kalk etc.)
(b);
• houtskool van het platbranden van gewas voor de beakkering (b).
• greppels, staketsels, heg of muur ter begrenzing (b);
• bedden, spitsporen en/of plantgaten (b);
• ploegsporen in of onder het plaggendek (b);
• esgreppels, in de regel aangelegd in bundels; elk 6 tot 8 m lang en 0,6 tot 1 m breed; onderlinge
tussenafstanden over het algemeen ca. 1 m. (b);
• plaggendekken vertonen vrijwel altijd een zekere gelaagdheid (b).
Uniek nr. 1.36.1.0589
Coördinaten X=153075 / Y=370550
Plaats Bergeijk
Toponiem Eerselse Dijk
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 07-09-1982
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1982 en 1983 kon een terrein aan de Eerselsedijk onderzocht worden.
Debewoning op het terrein begint, rond het midden of in de 2e helft van
de11e eeuw, hoewel enige vondsten uit de 10e eeuw zijn aangetroffen. In
de12e eeuw werd de bewoning intensiever. Het is moeilijk de
preciezeopeenvolging van gebouwen, greppels en waterputtten vast te
stellen,vanwege het fragmentarische karakter van de
nederzettingsplattegrond.Mogelijk heeft een oost-west gerichte rij grote
paalkuilen tot eenwoonstalhuis behoort. Een andere plattegrond lijkt veel op
een bijgebouw(van het type B1), zoals in Dommelen is gevonden. In het
noordelijke deelvan de opgraving konden de plattegronden van 3
eenvoudige gebouwtjesgereconstrueerd worden. De gebouwtjes lijken een
geisoleerde positie in tenemen. In dit verband is de aanwezigheid van de
waterput K van belang en 2kuiltjes gevuld met ijzerslakken. Mogelijk is op
deze plaats ijzer bewerktof gesmolten. Na de 12e eeuw lijkt er gedurende
enige tijd geen sprake vanbewoning te zijn geweest in de onmiddelijke
omgeving. Uit de 14e eeuwdateren waarschijnlijk een greppel en een
waterput. In de 15e en 16e eeuwis de bewoning weer heel nadrukkelijk
aanwezig. Uit die tijd dateren enkelewaterputten, een bakstenen gebouwtje
en een paar grote kuilen. Uit de 17een 18e eeuw zijn geen
341

Datering
bewoningssporen aangetroffen.(naar Theuws 1989)Zie ook
waarnemingsnummers 33652, 34762 en 33653.
Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting esdek
Literatuur Van Regteren Altena 1986
Bron Archis
Nummer 33651
Uniek nr. 1.36.1.0593
Coördinaten X=152975 / Y=370180
Plaats Bergeijk
Toponiem Raadhuishof
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 15-03-1983
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Uit het archeologisch onderzoek ten zuidwesten van de kerk is
duidelijkgeworden dat op dit terrein geen bewoning voor de 10e eeuw plaats
had. Inde vroege 11e eeuw, wellicht in de (late) 10e eeuw is men begonnen
met deaanleg van grachten om een gebied dat zich hoofdzakelijk ten zuiden
van dekerk lijkt uit te strekken (gracht 1, 2/5). Mogelijk is de plaats van
eentoegang tot het terrein omsloten door grachten 2 en 5 gelokaliseerd.
Deaard van de bewoning op het terrein is niet meer vast te stellen. Op
eengegeven moment (in de 12e eeuw?) raakten de grachten buiten gebruik
en werdeen nieuwe, zeer brede gracht gegraven, die waarschijnlijk om de
kerk liepen hoofdzakelijk een terrein rond en ten noorden van de kerk
omsloot. Eendeel van de bewoningssporen zijn waarschijnlijk gelijktijdig met
dezegracht, zodat er met bewoning rondom het omgrachte terrein rekening
moetworden gehouden. Nadat gracht 6 (gedeeltelijk?) buiten gebruik was
geraaktwerd gracht 3 aangelegd, die waarschijnlijk in de late 12e of vroege
13eeeuw dichtraakte. De toegang tot dit terrein is eveneens
gevonden.Waarschijnlijk hadden de grachten geen defensieve betekenis,
maar gaven zijeen gebied aan waar de betreffende machthebber rechten
bezat en waar menzijn bescherming genoot. Aanwijzingen voor bewoning
uit de 14e eeuw enlater ontbreken.(naar Theuws 1989)
Datering Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting esdek
Literatuur Theuws 1986
Bron Archis
Nummer 33652
Uniek nr. 1.36.1.0696
Coördinaten X=153100 / Y=370300
Plaats Bergeijk
Toponiem Hof
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 1984
342

Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1984 werden in het centrum van het dorp Bergeijk opgravingen verricht.
In1986 konden tijdens de bouwwerkzaamheden nog waarnemingen worden
gedaan.Op het terrein ten noorden van de kerk is aan aantal grachten
aangetroffen.Alleen gracht 7 is in verband te brengen met een die ten
zuiden van de kerkis aangetroffen. Er zijn geen sporen van een omwalling
aan de binnenzijdevan de gracht waargenomen. Het aardewerk uit de
vulling van de gracht duidterop dat zij in de 2e helft van de 12e eeuw is
dichtgeraakt. Het tijdstipwaarop de gracht is gegraven valt moeilijk te
bepalen omdat zeschoongehouden kan zijn, waardoor daterende vondsten
uit de tijd direkt nade aanleg kunnen ontbreken. Een paalkuil met 10evroeg
11e eeuws aardewerkbevond zich ten noorden van de gracht. Een
opvallend verschijnsel is deaanwezigheid van brandresten, bestaande uit
houtskool, verbrande leem,fragmenten van ovenwanden, brokken
versmolten ijzer en slakken in de grachtSommige ovenwanden lijken
restanten van koper of brons te bevatten.Waarschijnlijk betreft het afval van
een klokkengietenrij van denabijgelegen kerk, dat gebruikt is om het terrein
in de 2e helft van de 12eeeuw te egaliseren en op te hogen. Paalkuilen en
waterputten duiden opbewoning in de 11e eeuw en vooral in de 2e helft van
de 12e en 13e eeuw. Degrachten (8-12) zijn voorgangers van de Hofloop,
die de bewoning bij dekerk scheidde van die aan de Eerselsedijk. Het betrof
een natuurlijkelaagte, die deels door middel van kunstmatig gegraven
grachten werdontwaterd. Uit de volle 14e en 15e tot en met de 17e eeuw
zijn geen sporenen vondsten aangetroffen zodat aangenomen moet worden
dat het terrein en deonmiddelijke omgeving in die tijd onbewoond was. Pas
in de 17e of 18e eeuwwerd weer een nieuwe ontwateringsgracht gegraven.
Uit deze periode datereneveneens een aantal waterputten.(naar Theuws
1989)
Datering Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting esdek
Literatuur Verhoeven 1989
Bron Archis
Nummer 34762
Uniek nr. 1.36.1.1040
Coördinaten X=151750 / Y=369565
Plaats Bergeijk
Toponiem Waterlaat
Naam vinder AAC Projectenbureau
Datum vondst 2001
Verwerving archeologisch: proefsleuvenonderzoek
Beschrijving Sporen: nrs. 1 t/m 806 huisplattegrond (3 schepig) IJzertijd-vroeg
kuilen (voorraad- en) afvalkuilen IJzertijd- vroeg menselijke
begravingen IJzertijd- Laat 5 (of 6) vierkante kringgreppels IJzertijd- Laat +
grafheuvel IJzertijd- Laat greppel: 4x4 en 5x5 m IJzertijd- laat 4
gebouwenstructuren Late IJzertijd. 2 huizen Late IJzertijd. 2 spiekers Late
IJzertijd. 2 crenmatiekuilen Late IJzerijd (of IJZM/ ROM) greppels, kuilen en
akkers Middeleeuwen.
Datering Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
343

Toelichting
Literatuur Parlevliet & Flamman 2003
Bron Archis
Nummer 400811
36.2 Celtic Field
Specifieke akkervorm bestaande uit een systeem van rechthoekige omwalde akkers van ca. 40 x 40
m.
Datering: Late Bronstijd-Romeinse Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• doorwoelde/oudtijds verstoorde laag (a);
• (resten van of aanwijzingen voor) wallen (a);
• macroresten of pollen van de verbouwde gewassen (a).
• de aanwezigheid van krassen veroorzaakt door een eergetouw (b);
• de Celtic fields zijn verspreid over de pleistocene gronden (b).
Afbeelding: Actuele hoogtekaart van de celtic field (1.36.2.0659) bij Riethoven (onder de pijl)
Uniek nr. 1.36.2.0659
Coördinaten X=153323 / y=372860
344

Plaats Boshoven
Toponiem Eikestraat
Naam vinder AIVU/IPP
Datum vondst 1949
Verwerving archeologisch: luchtkartering
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een drietal Loeb-fiches met
v.w.b.deze waarneming de tekst: 'Tumulus VII. Heuvel van schoon,
leemachtig zandop niet gepodsoleerd oud oppervlak, kenbaar aan een
geelgrijze laag. Drieperioden: 1. heuvel met ringsloot (diam. ruim 9 m); in
het centrum rondgraf (diam. 0.70 m), blijkbaar in bijenkorfvorm. Boven de
bijenkorf eencrematie; ongeveer op het oud oppervlak een houtskoollaag
(vooral aan deoostelijke zijde van het graf), waarin crematie en brons. Het is
niet dui-delijk of dit laatste (houtskool, crematie, brons) primair is.2. Heuvel
met ringsloot, bijna geheel op de plaats van eerste ringsloot,met lichte
ophoging op niet gepodsoleerd oppervlak.3. heuvel met ringsloot (diam.
16.60 m), met ophoging op niet gepodsoleerdoppervlak.Als vierde periode
een kringgrep die de laatste ringsloot snijdt, met cre-matie in het centrum
(buiten de heuvel). Verder crematies boven in de heu-vel zelf. Helaas
werden hier geen bijgaven gevonden die het monument kunnendateren.
Bijenkorfgraven behoren in het algemeen tot de Bekercultuur). Debovenlaag
van heuvel en omgeving bestaat uit een +- 30 cm dikke laag bos-grond.
Beschreven door prof.dr. H.Brunsting, Leiden; 1950.
Oudheidkundigonderzoek door prof.dr. H.Brunsting, Leiden in 1950.
Grafheuvel verdwenen(veldcontrole door G.Beex, juli 1963)'.De
kringgreppel uit de vierde periode behoort tot het hier eveneens gelegen
urnenveld CAA: 57BN-31 (waarn. 34077). Deze heuvel behoorde
waarschijnlijktot de in Panken 1845 (zie Literatuur) genoemde "4de groep"
onder Bergeijk en Riethoven. In Slofstra 1977 (zie Literatuur) is dit
eveneens geopperd en zijn de tot dan bekende waarnemingen van deze
locatie geevalueerd.
Het tekening uit 1983 (zie fig. 2.12 hieronder) plaatst de Celtic Field te
zuidelijk. Op het AHN plaatje (afbeelding hierboven) zie je in grijs de
kadasterlijnen van 1830. Die maken een fikse hoek met het ruitjespatroon van
de Celtic Fields en bovendien zijn de kadasterpercelen veel groter. Eerder, al
in 1983, zijn deze patronen herkend op een luchtfoto, maar alleen in percelen
die toen zonder bomen waren. De man vergiste zich echter bij het intekenen
met één strook kadasterpercelen. In 1837 was het gebied al deels bebost en
verder heide, in 1930 is het geheel bebost met uitzondering van het Broodven
links. Voor 7 rijen van de op de afbeelding te herkennen blokjes percelen
komen we uit op 258 meter, dat is gemiddeld 37 meter; dwars wat minder
rijen levert gemiddeld 42 meter op. Deze afmeting klopt aardig met de
gemiddelde van 35x35 tot 50x50 meter. De walletjes zijn 15 tot 30 cm hoger
dan het veld midden. 393
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Celtic field gezien op luchtfoto's
Literatuur Milikowski 1985
Bron Archis
Nummer 34085
393 Analyse Karel Leenders september 2011.
345

36.3 Veekraal/schaapskooi
Gebouw of omheining, al dan niet overdekt, in de vorm van bijvoorbeeld een palenrij met vlechtwerk
of greppel, waarbinnen vee gehouden is.
Datering: veekraal mogelijk vanaf het Neolithicum t/m Nieuwe Tijd; schaapskooi waarschijnlijk vanaf
de Bronstijd t/m Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• gebouw heeft vaak kenmerkende plattegrond (rond, ovaal etc.) (a);
• omheining (palenrij, staketsel, wal, greppel etc.) (a);
• sporen van dierlijke betreding/pootafdrukken (a).
• mest (b);
• aanwijzingen voor veedrift in de vorm van palenrijen, greppel- of walsystemen, die aansluiten op de
veekraal of schaapskooi (b);
• dierlijke haren (b);
• resten van insecten (b).
346

Thema: 37 Grondstofwinning
37.1 Kleiwinning
Locatie waar klei gewonnen is.
Datering: Steentijd-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• sporen van ingravingen (a);
• natuurlijk voorkomen van klei (a).
• winningswerktuigen
37.2 IJzerertswinning
Locatie waar ijzererts is gewonnen.
Datering: vanaf (vermoedelijk) Bronstijd tot in de Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• sporen van ingravingen, soms met het stort van uitgeworpen grond (a);
• natuurlijke voorkomens van ijzerhoudende ertsen en andere materialen,
zoals klapperstenen en moerasijzererts (a).
37.3 Turf/veenwinning
Locatie waar veen is gewonnen.
Datering: vanaf in elk geval de IJzertijd t/m Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• sporen van ingravingen (sleuven of putten), soms met daartussen zetwallen (a);
• veenbrokken of -broden (a);
• natuurlijk voorkomen van (zouthoudend) veen (a).
• veenwinnigswerktuigen: schep, spade etc. (b);
• percelen met onregelmatig oppervlak in veengebied (b).
347

Thema: 38 Industrie en nijverheid
38.1 Metaalbewerking
Locatie waar ijzererts werd be-/verwerkt en waar non-ferro metalen zijn bewerkt/gegoten.
Datering: Laat-Neolithicum (Klokbekercultuur)-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• resten van smidse/oven/stookplaats (a);
• houtskool, kolen etc. (a);
• afval: hamerslag, herverhittings- en smeedslakken, druppels, sintels, ovenafval (a).
• specifiek bewerkingsgereedschap: aambeeld, hamer, schaar, beitel, tang etc. (b);
• mondstuk/tuyaire en blaasbalg (b);
• baren, brokken (b);
• halffabricaten, soms in combinatie met schroot en/of eindproducten (b).
• smeltkroezen, cupellen (b);
• kalksteen of schelpen (b);
• mallen (b);
Uniek nr. 1.38.1.0471
Coördinaten X=153020 / Y=370230
Plaats Bergeijk
Toponiem St. Petrus banden; Mariakerk
Naam vinder ROB
Datum vondst 29-07-1974
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Opgraving binnen de muren van de bestaande laat-Middeleeuwse
kerk.Basisrapportage bij Halbertsma 1975. De in Vorromanische
Kirchenbauten,S.50-51 door Stoepker, gegeven dateringen grijpen hierop
terug.Historische achtergronden bij Theuws 1981, spec. pp.186-8.
Datering Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting resten van klokkengieterij
Literatuur Theuws 1981
Bron Archis
Nummer 32498
Uniek nr. 1.38.1.0591
Coördinaten X=153075 / Y=370550
Plaats Bergeijk
Toponiem Eerselse Dijk
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 07-09-1982
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1982 en 1983 kon een terrein aan de Eerselsedijk onderzocht worden.
Debewoning op het terrein begint, rond het midden of in de 2e helft van
de11e eeuw, hoewel enige vondsten uit de 10e eeuw zijn aangetroffen. In
de12e eeuw werd de bewoning intensiever. Het is moeilijk de
preciezeopeenvolging van gebouwen, greppels en waterputtten vast te
stellen,vanwege het fragmentarische karakter van de
348

nederzettingsplattegrond.Mogelijk heeft een oost-west gerichte rij grote
paalkuilen tot eenwoonstalhuis behoort. Een andere plattegrond lijkt veel op
een bijgebouw(van het type B1), zoals in Dommelen is gevonden. In het
noordelijke deelvan de opgraving konden de plattegronden van 3
eenvoudige gebouwtjesgereconstrueerd worden. De gebouwtjes lijken een
geisoleerde positie in tenemen. In dit verband is de aanwezigheid van de
waterput K van belang en 2kuiltjes gevuld met ijzerslakken. Mogelijk is op
deze plaats ijzer bewerktof gesmolten. Na de 12e eeuw lijkt er gedurende
enige tijd geen sprake vanbewoning te zijn geweest in de onmiddelijke
omgeving. Uit de 14e eeuwdateren waarschijnlijk een greppel en een
waterput. In de 15e en 16e eeuwis de bewoning weer heel nadrukkelijk
aanwezig. Uit die tijd dateren enkelewaterputten, een bakstenen gebouwtje
en een paar grote kuilen. Uit de 17een 18e eeuw zijn geen
bewoningssporen aangetroffen.(naar Theuws 1989)Zie ook
waarnemingsnummers 33652, 34762 en 33653.
Datering Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Van Regteren Altena 1986
Bron Archis
Nummer 33651
38.2 Pottenbakkerij
Locatie waar aardewerken potten zijn geproduceerd.
Datering: Vroeg-Neolithicum A-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• stookplaats of oven (resten) (a);
• kuilen met brandsporen evt. in combinatie met misbaksels (a);
• afval: misbaksels (versinterde en verkleefde potten), halffabricaten, concentraties gebroken
aardewerk (schervenhopen), resten van ovenwanden (a).
• proenen, productiekokers (b);
• gereedschap: spatels, (vorm)kammen, polijststenen, stempels, ijzerdraad (b);
• kuilen met grondstoffen (leem, klei) en/of mageringsmateriaal (b);
• vaak aan rand van of net buiten de nederzetting/stad (b);
• soms in de onmiddellijke nabijheid van klei- of leemputten (b).
38.3 Steenbakkerij/pannenbakkerij
Locatie waar (bak)stenen, pannen, tegels, plavuizen etc. zijn gebakken.
Datering: Romeinse Tijd-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• ovenrestanten (bijvoorbeeld resten van lemen ovenwanden of bakstenen oven) (a);
• concentraties (gebroken) stenen of pannen in de directe omgeving van de oven (a);
• misbaksels (a).
• regelmatig in de onmiddellijke nabijheid van klei- of leemputten (b);
• soms in combinatie met pottenbakkerij (b);
• vaak (ver) buiten de nederzetting/stad, maar soms op het terrein van of in de directe nabijheid van
kerk, klooster of kasteel/paleis/buitenhuis (b);
• vaak in de uiterwaarden (b).
38.4 Vuursteenbewerking
Locatie waar vuursteen is bewerkt. De activiteit kan gericht zijn op de productie van (pre)cores,
halffabricaten, en/of op de voortgaande bewerking daarvan, met inbegrip van bijvoorbeeld het
slijpproces.
Datering: Paleolithicum-Bronstijd (evt. jonger).
349

Archeologische en landschappelijke correlaten:
• debitage-afval uit één of meer fasen van de reductiesequentie (a).
• werktuigen van organisch of lithisch materiaal: geweihamer, klopsteen, retouchoir, drevel,
(onderdeel van een) drukstaaf, overig (zaagplaatje, e.d.) (b);
• spaarzaam ander productieafval, zoals een boorkern of een stuk met zaagsnede (b);
• afgedankte (fragmenten van) halffabricaten. Alleen in samenhang met ander hier beschreven
materiaal; anders komen ook complextypen, zoals de groep „Depot‟ in beeld. (b);
• polissoir (b).
38.5 Houtskoolbranderij/kolenbranderij
Locatie waar houtskool of kolen gebrand is in meilers.
Datering: type 1 Romeins; type 2 Vroege Middeleeuwen.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• concentratie houtskool (a);
• Twee typen houtskoolmeilers:
- type 1 rechthoekige, ingegraven kuilen (ca. 1 x 2,5 m) met steile wanden en vlakke bodem,
aangegloeide wanden, extreem houtskoolrijk);
- type 2 ronde, ingegraven kuilen (diameter 1 tot 1, 5 m) met steile wanden en vlakke bodem,
aangegloeide wanden, extreem houtskoolrijk (a).
• Meestal niet geassocieerd met bewoning (b).
38.6 Leerlooierij
Locatie waar leer is gelooid.
Datering: Middeleeuwen-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• looiputten of- bakken (a);
• specifiek botspectrum (vaak in grote aantallen): hoornpitten, onderpoten (a);
• afval: leerafsnijdsels; pakketten dierenhaar (a).
• looigereedschap (b);
• chemisch residu in bodem (b).
38.7 Bierbrouwerij
Locatie waar bier is gebrouwen.
Datering: vanaf 12e eeuw-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• plek waar brouwketel heeft gestaan (stookplaats met ringmuur (a);
• spoelbakken/reservoirs (a);
• geëest graan en evt. bakovens voor het eesten (a).
• eesttegels (b);
• typisch vaatwerk: komforen, zeven, vergieten, brouwketel, grote potten,
soms met aankoeksel van inkoken (b).
38.8. (Water)molen
Mechanische faciliteit in de vorm van een molen aangedreven door wind- of waterenergie.
Datering: Late Middeleeuwen A (12e eeuw A.D.)-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• sporen van een molen (plaats): kunstmatig opgeworpen heuvel met daarin of daarop sporen van
een molen (fundering in de vorm van (bak)stenen teerlingen, houtbouw) (a);
• molenstenen (a);
• sporen van een stenen gebouw (a);
• paleobotanische resten (b);
• afwateringskanaal (b);
• aan- en afvoerkanaal (a);
• houten rad (b).
350

Uniek nr. 1.38.8.0476
Coördinaten X=153970 / Y=369830
Plaats Bergeijk
Toponiem De Lijnt; De Keersop
Naam vinder Biemans
Datum vondst 12-02-1974
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving CAA meldingsformulier meldt t.a.v. de vondstomstandigheden het volgende:
"Gevonden bij aanleg van een riool-persleiding".Over de vondsten: "Een
groot aantal palen van voormalige watermolen op het riviertje de Keersop.
Aardewerkvondsten en fragmenten van 4 molenstenen."G.Beex dateerde
het geheel aan vondsten in de Late Middeleeuwen.G.Beex heeft op
12.2.1974 tevens de vindplaats geinspecteerd. Hierover geenresultaten
bekend. Zie ook vermelding bij Beex, 1976, p.111.
Datering Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1976a; Theuws 1976
Bron Archis
Nummer 32502
38.9 Onbepaald
351

Thema: 39 Depot
39.1 Depot
Om uiteenlopende redenen (vanuit religieusrituele, functionele en sociale achtergronden) opzettelijk
gedeponeerd aantal voorwerpen van hetzelfde of verschillend type in droge context (hoge delen van
duinen en donken, dekzandkoppen etc.) of natte context (bijvoorbeeld rivier, moeras en veen). Het
kan gaan om verscheidene stuks grondstoffen, halffabricaten en/of eindproducten.
Datering: Steentijd-Nieuwe Tijd.
Archeologische correlaten en landschappelijke ligging:
• Directe archeologische correlaten zijn moeilijk te geven, te meer daar een breed scala van
artefacttypen gedeponeerd lijkt te zijn (grondstoffen, wapens, werktuigen, aardewerk etc.) (a);
• de afwezigheid van indicatoren van andere complextypen (a).
N.B.: Bouwoffers, bijvoorbeeld munten in paalsporen die behoren tot huisplattegronden, worden als
apart complextype onderscheiden en niet als deel van een nederzetting gezien.
Uniek nr. 1.39.1.0480
Coördinaten X=150340 / Y=366775
Plaats Luijksgestel
Toponiem R.K.kerk
Naam vinder ROB
Datum vondst 1958
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving CAA bevat docum.fiche met literatuurverwijzingen naar het Bulletin:
1958,kol.*228 (korte opgravingsverslag) en, m.b.t. de muntvondsten, 1961,
kol.*98-99.In zijn artikel over de Oerparochie in de Kempen heeft Theuws
de opgravinguitgewerkt (Theuws 1981, spec. par.5 pp.195-203). De in
Archis ingevoerdegegevens zijn hieraan ontleend.Onderzoek vond plaats
binnen de omgrenzing van de afgebroken Waterstaats-kerk uit 1843. De
wetenschappelijke leiding berustte bij P.Glazema.De dateringen van de
onderscheiden complexen (01 grafveld, 03 houtbouw,met name) staan door
ontbreken van vondsten niet vast. Aan de daterings-waarde van de enkele
aardewerkscherf, volgens Glazema (1958, *228) 11deeeuws en gevonden
onder de oudste leemvloer (behorende bij de LME baksteen-bouw 04),
hecht Theuws niet al te veel betekenis. Een begroeiingshorizontboven de
graven wijst op een tijdelijk buiten gebruik raken van het graf-veld. Eerst
mogelijk "op het einde van de dertiende of in de veertiendeeeuw" aanleg
van het houten gebouw (Theuws 203). Het ontbreken vantufsteen en
kloostermoppen wordt als aanwijzing gezien voor een directeopvolging van
houten kerk (kapel) door de gotische baksteenbouw.M: (03) diverse
reparaties/verbouwingen, gezien oversnijdingen paalgaten.
Datering Nieuwe tijd A - Nieuwe tijd A
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Gevonden in koor; 3x gedateerd 1600
Literatuur Theuws 1981
Bron Archis
Nummer 32515
Uniek nr. 1.39.1.0674
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats Bergeijk
352

Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door M.C. Dorst d.d. 25-10-
1976ingevuld CAA-fiche met de tekst: 'Een bronzen Hallstattzwaard.
Melder: G.Beex. Depot: R.M.O. Leiden'. In het Oud Archief van de ROB
bevindt zich on-der de coordinaten 153.00/370.30 een wit ROB-fiche met op
de achterzijdeeen schets van het zwaard. De tekst op dit fiche luidt: 'R.M.O.
Leiden ;k. 1931/2.4 ; Legaat gildemeester ; Bronzen zwaard met bronzen
gegoten ge-vest. Lang 55 cM'. In Roymans 1991 (zie Literatuur) wordt het
zwaard gere-kend tot de "solid hilted swords" van het type Morigen. Volgens
Roymans ishet zwaard, gezien de patina, afkomstig uit een rivier of uit
veengrond.
Datering Late Bronstijd - Late Bronstijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting lang 55 cm.
Literatuur Sprockhoff 1934
Bron Archis
Nummer 34119
Uniek nr. 1.39.1.1679
Coördinaten Onbekend
Plaats onbekend
Toponiem onbekend
Naam vinder onbekend
Datum vondst 18537
Verwerving niet-archeologisch: verbouwing boerderij
Beschrijving 381 munten in een kannetje; jongste munt 1829
Datering
Cultuur
Toelichting
Nieuwe Tijd C - Nieuwe Tijd C
Literatuur
BronLiteratuur
Enno van Gelder 1953
Nummer 600186
39.2 Muntvondst
Zie definitie onder 39.1, maar dan alleen munten.
Uniek nr. 1.39.2.2336
Coördinaten X=153000 / Y=371000
Plaats Bergeijk
Toponiem Bergeijk
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
353

Datering Middeleeuwen
-
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Numis
Nummer 600874
Uniek nr. 1.39.2.2337
Coördinaten X=153000 / Y=371000
Plaats Bergeijk
Toponiem Bergeijk
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Romeinse Tijd
-
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Numis
Nummer 600875
Uniek nr. 1.39.2.2348
Coördinaten Onbekend
Plaats Bergeijk
Toponiem Aa (rivier); Bergeijk (?)
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Romeinse Tijd
-
Cultuur
Toelichting heller
Literatuur
Bron Numis
Nummer 600886
Uniek nr. 1.39.2.2350
Coördinaten Onbekend
Plaats Riethoven
Toponiem Riethoven
354

Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Romeinse Tijd
-
Cultuur
Toelichting achtste stuiver
Literatuur
Bron Numis
Nummer 600888
Uniek nr. 1.39.2.2351
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats Bergeijk
Toponiem Bergeijk
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Nieuwe Tijd
-
Cultuur
Toelichting achtste stuiver
Literatuur
Bron Numis
Nummer 600889
Uniek nr. 1.39.2.2358
Coördinaten X=150000 / Y=367000
Plaats Luijksgestel
Toponiem Luijksgestel
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering IJzertijd
-
Cultuur
Toelichting stater
Literatuur
Bron Numis
Nummer 600896
355

Uniek nr. 1.39.2.2359
Coördinaten X=150000 / Y=367000
Plaats Luijksgestel
Toponiem Luijksgestel
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Romeinse Tijd
-
Cultuur
Toelichting as
Literatuur
Bron Numis
Nummer 600897
356

Thema: 40 Onbekend
40.1 Onbepaald
Uniek nr. 1.40.1.0031
Coördinaten
X=152540 / Y=373060
Plaats
Riethoven
Toponiem
Heesmortel
Naam vinder
Particulier
Datum vondst 02-04-1978
Verwerving
niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving
Op grond van andere vondsten wordt vermoed dat hier een
Neolithische nederzetting ligt.
Datering
Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Cultuur
onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
l. 9 cm; br. 5 cm
Bron
Archis
Nummer
13955
Uniek nr.
Coördinaten
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron
Nummer
Uniek nr.
Coördinaten
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering
1.40.1.0032
X=153640 / Y=370780
Bergeijk
Bucht
Particulier
1978
niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Ad101 Ook Theuws,Fad102 periode 1977-1978
Paleolithicum - Bronstijd
onbekend/n.v.t.
evt. Jonger
Archis
13956
1.40.1.0054
X=157020 / Y=373100
Onbekend
Goorven
Knippenberg
1953
niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Ad126 Nummer 9934.
IJzertijd - Romeinse tijd
357

Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting 8 wand- en 1 bodemfragment
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14020
Uniek nr. 1.40.1.0055
Coördinaten X=156000 / Y=371000
Plaats Onbekend
Toponiem Goorven
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving ad111 ad112 juiste vindplaats onbekend; administratiefgeplaatst in
kaartvierkant 156/371ad126 nummer 10995.rcc: documentatie Rcc:
Bannenberg,gpj ploeg of hak Brabant Heem 1957 p100-107
Datering Laat-Mesolithicum - Vroeg-Neolithicum B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Hak'(e.d.);'waarschijnlijk IJzertijd; zie Brabants Heem 1957 en v/d Waals
1972,vooral 175; dubbel ingevoerd; zie archis-nr. 30452
Literatuur Bannenberg 1957b; Van der Waals 1972
Bron Archis
Nummer 14021
Uniek nr. 1.40.1.0057
Coördinaten X=157020 / Y=373100
Plaats Onbekend
Toponiem Bladels Bos
Naam vinder Knippenberg
Datum vondst 1953
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Ad126 museumnummer 9932.Rcc: documentatie RCC: Brob 23
185:168
Datering Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
wandfragment
Bron Archis
Nummer 14028
Uniek nr. 1.40.1.0116
Coördinaten X=152700 / Y=373050
Plaats
Toponiem
Riethoven
358

Naam vinder Beex
Datum vondst 27-06-1968
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving
Datering Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14138
Uniek nr. 1.40.1.0117
Coördinaten X=152700 / Y=373070
Plaats
Toponiem
Riethoven
Naam vinder Beex
Datum vondst 09-10-1965
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Ad126 Nummer 9868.
Datering Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
2 rand- en 1 wandfragmenten
Bron Archis
Nummer 14139
Uniek nr. 1.40.1.0142
Coördinaten X=153640 / Y=370760
Plaats Bergeijk
Toponiem De Houw
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1978
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Ad305 gevonden in januari 1981 door dhr Theuws,F Bergeijk.
Datering Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 14218
Uniek nr. 1.40.1.0171
Coördinaten X=155340 / Y=372940
359

Plaats Riethoven
Toponiem Hoogepoort
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1981
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Bron: Een tweetal aantekeningen door W.J.H. Verwers. Die op gelinieerd
pa-pier luidt: '1981, dhr. J. Kijzers, Eindhoven. Riethoven, 57B
155.34/372.94bosje. 1 bijlfr. neol., grijs silex. [bij spits] Vuursteen donker
grijs metretouches aan alle zijden en boven- en onderkant. gem. Riethoven
-> bouw ?'De andere aantekening op ongelinieerd papier luidt:'Riethoven.
Keizer Koreanderstraat 57 E'hoven. Melding Beex 4-III-81, bijl'met de
ingekaderde tekst (waarvan niet duidelijk is of deze bij deze waar-neming
behoort): 'V lijst, geel groen, leemband'.
Datering Laat-Neolithicum - Laat-Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Datering mogelijk te krap
Literatuur Verwers 1983b
Bron Archis
Nummer 14481
Uniek nr. 1.40.1.0230
Coördinaten X=156580 / Y=374740
Plaats Riethoven
Toponiem Polvokamp
Naam vinder Particulier
Datum vondst 05-1999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Gevonden op een akker. Volgens de vinder (8 jaar oud) liggen er nog
meervan dergelijke voorwerpen.
Datering Laat-Paleolithicum - Laat-Paleolithicum
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Arts 1999c
Bron Archis
Nummer 200087
Uniek nr. 1.40.1.0280
Coördinaten X=153550 / Y=375340
Plaats Stevert
Toponiem Hoogpoort
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving "Geimproviseerd" meldings-fiche op basis lijst met vondstmeldingen
Beex,ca 1966:"Uit handschrift Panken: 100 meter van de watermolen bij de
Steenvoort wer-den rechts van de weg naar Riethoven twee stenen bijlen
gevonden. Ook wer-den hier op 3 meter diepte veel mammouthbeenderen
360

gevonden. Lit. P.N.Pancken Ontdekte Oudheden II, p. 127. Bijlen worden
ook genoemd bij C.R.Hermans Noordbrabantse Oudheden p.80."Opm.:
"Ontdekte Oudheden" is een van de nagelaten handschriften van
Panckendie worden beheerd door het Eicha-Museum (Bergeijk).Opm.:
datum melding Pancken bij benadering.
Datering Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 29914
Uniek nr. 1.40.1.0325
Coördinaten X=153890 / Y=374600
Plaats
Toponiem
Broekhoven/Walik
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving meldings-fiche gebaseerd op een lijst met meldingen G.
Beex, ca 1966:"stenen bijl".opm.: het kan ook een
vuurstenen exemplaar betreffen; dat onderscheid wordt niet
steeds gemaakt. Aanvullende informatie ontbreekt.
Datering Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 30432
Uniek nr. 1.40.1.0335
Coördinaten X=156000 / Y=370000
Plaats onbepaald
Toponiem De Beeken
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 1954
Verwerving indirect: literatuur
Beschrijving Meldings-fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen G. Beex, ca
1966.Is ontleend aan Bannenberg 1957:"Doorboorde stenen hamer of
ploegschaar."Opm.: het betreft een Hoher durchlochter Schuhleistenkeil, die
bij ontgin-ning van het ten Z van Westerhoven gelegen gebied met het
toponiem Beekenwerd gevonden, enkele jaren voor 1957 [vertaald als
1954].Het artefact is vervaardigd van amfiboliet (Van der Waals 1972:175,
N-Br.nr. 5). De afm. zijn: 19.7 x 4.9 x 4.4 cm; diameter steelgat 2.2 - 2.4 cm.
Datering Laat-Mesolithicum - Vroeg-Neolthicum B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
361

Literatuur Bannenberg 1957b
Bron Archis
Nummer 30452
Uniek nr. 1.40.1.0336
Coördinaten X=155000 / Y=371000
Plaats Westerhoven
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 1845 of eerder
Verwerving indirect: literatuur
Beschrijving meldings-fiche op basis van lijst met vondstmeldingen G.
Beex, ca 1966:"twee breedtoppige bijlen van kwarts."opm.:
bedoeld is waarschijnlijk kwartsiet de coördinaten zijn administratief.
Datering Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting kwartsiet.
Literatuur Panken 1845
Bron Archis
Nummer 30453
Uniek nr. 1.40.1.0337
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats
Toponiem
Bergeijk
Naam vinder J.N. Panken
Datum vondst 9999
Verwerving indirect: collectie
Beschrijving Meldingsfiche op basis van een lijst met vondstmeldingen
G. Beex, ca 1966:"fraai geretoucheerde en bijgeslepen
Grandpressigny dolk gevonden In Bergeijk door J.N. Panken.
thans in museum te Turnhout."opm.: de coördinaten zijn administratief.
Datering Laat-Neolithicum A - Laat-Neolithicum A
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Enkelgrafcultuur
Bron Archis
Nummer 30454
Uniek nr. 1.40.1.0338
Coördinaten X=152400 / Y=371800
Plaats onbepaald
Toponiem De Paal
Naam vinder H. Hurkmans
362

Datum vondst 1898
Verwerving indirect: literatuur
Beschrijving Meldings-fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen G. Beex, ca
1966:"Vuurstenen bijltje, lang 24 cm, br. 4 cm, gewicht 110 gram [?!]."Opm.:
het artefact werd volgens de Beschrijving van Panken gevonden op
eenpaar minuten van De Paal (Panken: Ontdekte Oudheden, pag. 24; het
betrefteen handschrift dat wordt bewaard in het Eicha museum te Bergeijk).
Datering Midden-Neolithicum A B - Laat-Neolithicum B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1959a
Bron Archis
Nummer 30455
Uniek nr. 1.40.1.0339
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats Bergeijk
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving indirect: archief
Beschrijving Meldings-fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen G. Beex, ca
1966:"Een wig van kwarts."Opm.: volgens de lijst met meldingen zou het
stuk zijn gevonden in 1850,dus 3 jaar na de brief (18470105; Panken aan
C.R. Hermans) die er betrek-king op heeft [?!]. De vondst wordt niet nader
omschreven dan bovenstaand.Uitgaande van een wig-vorm, zou het
kunnen gaan om een Breitkeil of Arbeitsaxt. In het andere geval is er
simpelweg een bijl mee bedoeld.Opm.: een hakwerktuig van kwarts lijkt
tamelijk onwaarschijnlijk. Wellichtdat het gaat om kwartsiet.Opm.: de
coordinaten zijn administratief.
Datering Neolithicum - Midden-IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 30456
Uniek nr. 1.40.1.0340
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats
Toponiem
Bergeijk
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving indirect: collectie
Beschrijving Meldings-fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen G. Beex, ca
1966:"Een stenen bijl, lengte 12 cm. Een bladvormig pijlpuntje."Opm.: de
363

vondsten liggen in het Musee Cinquantenaire in Brussel. Aanvullen-de
informatie ontbreekt.
Datering Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 30457
Uniek nr. 1.40.1.0341
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats
Toponiem
Bergeijk
Naam vinder G. Snellens
Datum vondst 07-06-1915
Verwerving indirect: collectie
Beschrijving Meldings-fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen G. Beex, ca
1966:"Stenen bijl. In bezit P. Goossens, Heuvel, Hoogeloon (1950). Volgens
eti-quet gevonden op 7-6-1915 door G. Snellens."Opm.: aanvullende
informatie ontbreekt. Het kan een vuurstenen exemplaarbetreffen.
Datering Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Beex 1959a
Bron Archis
Nummer 30458
Uniek nr. 1.40.1.0342
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats
Toponiem
Bergeijk
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving indirect: collectie
Beschrijving Meldings-fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen G. Beex, ca
1966:"Twee geretoucheerde lanspuntjes of boortjes en vijf
schrabbers."Opm.: behalve de collectie ontbreekt aanvullende informatie.
De coordinatenzijn administratief.
Datering Vroeg-Neolithicum B - Midden-Bronstijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 30459
364

Uniek nr. 1.40.1.0343
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats Bergeijk
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving indirect: collectie
Beschrijving Meldings-fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen G. Beex, ca
1966:"Vuurstenen bijl(en?)."Opm.: behalve de collectie en literatuur
ontbreekt aanvullende informatie.De coordinaten zijn administratief.
Datering Midden-Neolithicum A B - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Hermans 1865
Bron Archis
Nummer 30460
Uniek nr. 1.40.1.0345
Coördinaten X=152580 / Y=373060
Plaats Riethoven
Toponiem Heesmortel
Naam vinder Biemans
Datum vondst 28-03-1970
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Meldings-fiche G. Beex:"Enige tientallen neolithische artefacten. Op
hetzelfde perceel zijn eerdertalrijke Romeinse vonsten aan het licht
gekomen."Opm.: een jaar later trof Biemans op hetzelfde terrein enkele
WKD-schervenaan; "de dwarsstreepjes van de wikkeldraadversiering zijn
zeer regelmatigaangebracht en liggen dicht bij elkaar (ongeveer 1
mm)."Opm.: voor ROM en BRONSL/IJZ vondsten zie andere waarn. onder
obj.nr 57BN-85.
Datering Vroege Bronstijd - Vroege Bronstijd
Cultuur
Toelichting
Wikkeldraadbekercultuur
Literatuur Beex 1972b
Bron Archis
Nummer 30461
Uniek nr. 1.40.1.0348
Coördinaten X=156200 / Y=372150
Plaats
Toponiem
Loveren
Naam vinder Particulier
Datum vondst 03-08-1969
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
365

Beschrijving 2 meldings-fiches Beex:"Concentratie artefacten en afslag van de
Tjongercultuur.""Scherven van Romeins en Inheems aardewerk."Opm.: alle
vondsten zijn afkomstig uit het profiel van een zandafgraving.Het vuursteen
werd aangetroffen in een duidelijke Allerod-laag, waaronderzich een
duidelijke Bolling-laag bevond. In het profiel waren veel cryoturbatieverschijnselen
waar te nemen. De scherven zijn afkomstig van ca 20
cmonder maaiveld.
Datering Late IJzertijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 30464
Uniek nr. 1.40.1.0433
Coördinaten X=152400 / Y=371800
Plaats Bergeijk
Toponiem De Paal
Naam vinder ROB
Datum vondst 02-11-1959
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een tweetal Loeb-fiches waarvan
deinhoud van de tekst min of meer is terug te vinden in Modderman 1967
(zieLiteratuur). Op de fiches worden de afmetingen 190 x 225 x 130 x 250 m
ver-meld, evenals de verwijzingen naar Hermans 1865, Stroobant 1906,
ROB 1959,en Modderman 1960 (zie Literatuur).
DateringBronstijd - Vroege IJzertijd
Cultuur onbekend
Toelichting Biconisch; losse vondst
Literatuur Modderman 1967
Bron Archis
Nummer 31208
Uniek nr. 1.40.1.0474
Coördinaten X=153440 / Y=370680
Plaats Bergeijk
Toponiem Riethovense Dijk
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving loeb-fiche beschrijft "aardewerkscherven, moeilijk te
determineren. Mogelijk 3de-4de eeuw na Chr., of +- 7de
eeuw".determinatie door Ypey. Zie verzamelmelding in het
bulletin, kol. *285-86.
Datering Laat-Romeinse tijd - Vroege Middeleeuwen B
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
366

Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 32499
Uniek nr. 1.40.1.0475
Coördinaten X=150790 / Y=369700
Plaats Lage Berkt
Toponiem Oude Postelseweg
Naam vinder J. van Poppel
Datum vondst 10-1969
Verwerving niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving caa-meldingsfiche: "gevonden bij het bouwrijp maken van
een perceel" G. Beex heeft de vindplaats geïnspecteerd (16.4.1970).
Datering Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Gegeven datering Beex: "13-15e eeuw"
Literatuur Beex 1970i
Bron Archis
Nummer 32500
Uniek nr. 1.40.1.0478
Coördinaten X=155800 / Y=371400
Plaats westerhoven
Toponiem kerk
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Caa: Alle, Op Rcc-formulier ingevulde, gegevens zijn
overgenomen.
Datering Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 32511
Uniek nr. 1.40.1.0481
Coördinaten X=150340 / Y=366775
Plaats Luijksgestel
Toponiem R.K.kerk
Naam vinder ROB
Datum vondst 1958
Verwerving archeologisch: opgraving
367

Beschrijving CAA bevat docum.fiche met literatuurverwijzingen naar het Bulletin:
1958,kol.*228 (korte opgravingsverslag) en, m.b.t. de muntvondsten, 1961,
kol.*98-99.In zijn artikel over de Oerparochie in de Kempen heeft Theuws
de opgravinguitgewerkt (Theuws 1981, spec. par.5 pp.195-203). De in
Archis ingevoerdegegevens zijn hieraan ontleend.Onderzoek vond plaats
binnen de omgrenzing van de afgebroken Waterstaats-kerk uit 1843. De
wetenschappelijke leiding berustte bij P.Glazema.De dateringen van de
onderscheiden complexen (01 grafveld, 03 houtbouw,met name) staan door
ontbreken van vondsten niet vast. Aan de daterings-waarde van de enkele
aardewerkscherf, volgens Glazema (1958, *228) 11deeeuws en gevonden
onder de oudste leemvloer (behorende bij de LME baksteen-bouw 04),
hecht Theuws niet al te veel betekenis. Een begroeiingshorizontboven de
graven wijst op een tijdelijk buiten gebruik raken van het graf-veld. Eerst
mogelijk "op het einde van de dertiende of in de veertiendeeeuw" aanleg
van het houten gebouw (Theuws 203). Het ontbreken vantufsteen en
kloostermoppen wordt als aanwijzing gezien voor een directeopvolging van
houten kerk (kapel) door de gotische baksteenbouw.M: (03) diverse
reparaties/verbouwingen, gezien oversnijdingen paalgaten.
Datering Vroege Middeleeuwen D - Hoge/Volle Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting 11e-eeuws
Literatuur Theuws 1981
Bron Archis
Nummer 32515
Uniek nr. 1.40.1.0529
Coördinaten X=152740 / Y=373430
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is op Loeb-fiche aanwezig. Bij de Beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en uit de Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar
Buisman (1964, *285-286).In het Correspondentie Archief is enige
correspondentie omtrent deze vondsten aanwezig.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33148
Uniek nr. 1.40.1.0530
Coördinaten X=152910 / Y=373570
Plaats
Toponiem
onbepaald
368

Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is op Loeb-fiche aanwezig. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en uit de Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar
Buisman (1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige
correspondentie omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33150
Uniek nr. 1.40.1.0531
Coördinaten X=152960 / Y=373500
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is op Loeb-fiche aanwezig. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en uit de Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar
Buisman (1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige
correspondentie omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33151
Uniek nr. 1.40.1.0532
Coördinaten X=152860 / Y=373155
Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is op Loeb-fiche aanwezig. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en uit de Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar
Buisman (1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige
correspondentie omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
369

Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33152
Uniek nr. 1.40.1.0533
Coördinaten X=152820 / Y=372980
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is op Loeb-fiche aanwezig. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en uit de Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar
Buisman (1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige
correspondentie omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33153
Uniek nr. 1.40.1.0534
Coördinaten X=152900 / Y=373000
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en uit de Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar
Buisman (1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige
correspondentie omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33154
Uniek nr. 1.40.1.0535
370

Coördinaten X=152820 / Y=372740
Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en uit de Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar
Buisman (1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige
correspondentie omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33156
Uniek nr. 1.40.1.0538
Coördinaten X=152800 / Y=373100
Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder Beex
Datum vondst 09-10-1965
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Het betreft de vondst van
Ro-meinse aardewerkscherven. Bij vindplaats en vondstomstandigheden
staat ver-meld: 'Riethoven. Oppervlaktevondsten bij een te ontgronden
perceel'.De meldingsbrief van Beex (d.d. 11-10-1965) is in het
Correspondentie Ar-chief aanwezig: 'Bij de verkenning van een te
ontgronden perceel (...) vondik (...) in de omgeving een geploegd
bosperceel waarop veel Romeinse aarde-werkscherven voorkwamen (...)
Enige kenmerkende randstukken (oppervlaktevondsten) heb ik mee naar
huis genomen'.
Datering Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33161
Uniek nr. 1.40.1.0541
Coördinaten X=152510 / Y=372720
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
371

Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd
(w.o. voor-Romeinse) en Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar
Buisman (1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige
correspondentie omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33167
Uniek nr. 1.40.1.0542
Coördinaten X=152430 / Y=372290
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is op Loeb-fiche aanwezig. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar Buisman
(1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige correspondentie
omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33171
Uniek nr. 1.40.1.0543
Coördinaten X=152490 / Y=372320
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar Buisman
(1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige correspondentie
omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
372

Toelichting
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33173
Uniek nr. 1.40.1.0544
Coördinaten X=152830 / Y=371950
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en Romeinse tijd'.Het fiche verwijst naar Buisman (1964,
*285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige correspondentie
omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33174
Uniek nr. 1.40.1.0545
Coördinaten X=153230 / Y=372030
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar Buisman
(1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige correspondentie
omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33175
Uniek nr. 1.40.1.0546
Coördinaten X=152920 / Y=371530
373

Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar Buisman
(1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige correspondentie
omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33178
Uniek nr. 1.40.1.0547
Coördinaten X=152950 / Y=371440
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en Romeinse tijd'.Het fiche verwijst naar Buisman (1964,
*285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige correspondentie
omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33180
Uniek nr. 1.40.1.0550
Coördinaten X=153080 / Y=371580
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar Buisman
374

Datering
(1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige correspondentie
omtrent deze vondsten.
IJzertijd - IJzertijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33186
Uniek nr. 1.40.1.0551
Coördinaten X=153150 / Y=371720
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar Buisman
(1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige correspondentie
omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33188
Uniek nr. 1.40.1.0552
Coördinaten X=153250 / Y=371780
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar Buisman
(1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige correspondentie
omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33189
375

Uniek nr. 1.40.1.0553
Coördinaten X=153120 / Y=371670
Plaats onbepaald
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op Loeb-fiche. Bij de beschrijving
staatvermeld: 'Vindplaatsen van inheems aardewerk uit de IJzertijd (w.o.
voor-Romeinse) en Romeinse tijd'.Het fiche verwijst verder naar Buisman
(1964, *285-286).Het Correspondentie Archief bevat enige correspondentie
omtrent deze vondsten.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Buisman 1964
Bron Archis
Nummer 33191
Uniek nr. 1.40.1.0554
Coördinaten X=153490 / Y=372530
Plaats
Toponiem
Boshoven
Naam vinder Brunsting
Datum vondst 1950
Verwerving archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving op het summier ingevulde meldingsfiche luidt de
vondstbeschrijving:'Romeinse scherven, o.a. Terra Sigillata'.
bij de opmerkingen staat vermeld: 'gevonden tijdens
onderzoek H. Brunsting in 1950'.
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 33197
Uniek nr. 1.40.1.0555
Coördinaten X=152680 / Y=371450
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
376

Beschrijving Deze vondstmelding is aanwezig op een zeer summier ingevuld Loebfiche.De
beschrijving luidt: 'Aarden omwalling waarbinnen aardewerk-(met
penaangevuld 'urn')scherven uit voor-Romeinse IJzertijd en Romeinse
tijd,alsmede een bronzen bijl'.Op het fiche wordt opgemerkt, dat de wal
wellicht 'prehistorisch (?)' is.Nadere gegevens ontbreken.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33201
Uniek nr. 1.40.1.0556
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats
Toponiem
Bergeijk
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving indirect: literatuur
Beschrijving Het summier ingevulde meldingsfiche geeft als vondstbeschrijving:
'Romeinsaardewerk'. Het verwijst naar Byvanck (1947, p. 85: 'Romeinsch
aarde-werk'). Aldaar wordt verder verwezen naar Holwerda (1924, p. 24:
'enkelestukken aardewerk') en de Voorl. Lijst (1931, p. 14: 'eenig
Romeinsch aar-dewerk').De vondst is administratief geplaatst.
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Holwerda 1924
Bron Archis
Nummer 33202
Uniek nr. 1.40.1.0559
Coördinaten X=157000 / Y=373250
Plaats Braambosch
Toponiem Goorbroek
Naam vinder Biemans
Datum vondst 28-03-1970
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Op het meldingsfiche luidt de vondstbeschrijving 'aantal scherven van Romeins
aardewerk'. Bij de vondstomstandigheden staat vermeld:
'oppervlakte-vondsten op twee naast elkaar gelegen geploegde
percelen'.Over deze vondsten is gepubliceerd in het Bulletin K.N.O.B.
(1970, *70).Veldcontrole is uitgevoerd door Beex d.d. 16-4-1970.
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Beex 1970c
377

Bron Archis
Nummer 33212
Uniek nr. 1.40.1.0560
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats Bergeijk
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving deze vondstmelding is aanwezig op een zeer summier
ingevuld meldingsfiche. De vondstbeschrijving luidt:
'Romeins aardewerk. Twee Romeinse munten'. Nadere
gegevens ontbreken. De vondsten zijn administratief geplaatst
Datering Romeinse tijd - onbepaald
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33213
Uniek nr. 1.40.1.0595
Coördinaten X=152975 / Y=370180
Plaats Bergeijk
Toponiem Raadhuishof
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 15-03-1983
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Uit het archeologisch onderzoek ten zuidwesten van de kerk is
duidelijkgeworden dat op dit terrein geen bewoning voor de 10e eeuw plaats
had. Inde vroege 11e eeuw, wellicht in de (late) 10e eeuw is men begonnen
met deaanleg van grachten om een gebied dat zich hoofdzakelijk ten zuiden
van dekerk lijkt uit te strekken (gracht 1, 2/5). Mogelijk is de plaats van
eentoegang tot het terrein omsloten door grachten 2 en 5 gelokaliseerd.
Deaard van de bewoning op het terrein is niet meer vast te stellen. Op
eengegeven moment (in de 12e eeuw?) raakten de grachten buiten gebruik
en werdeen nieuwe, zeer brede gracht gegraven, die waarschijnlijk om de
kerk liepen hoofdzakelijk een terrein rond en ten noorden van de kerk
omsloot. Eendeel van de bewoningssporen zijn waarschijnlijk gelijktijdig met
dezegracht, zodat er met bewoning rondom het omgrachte terrein rekening
moetworden gehouden. Nadat gracht 6 (gedeeltelijk?) buiten gebruik was
geraaktwerd gracht 3 aangelegd, die waarschijnlijk in de late 12e of vroege
13eeeuw dichtraakte. De toegang tot dit terrein is eveneens
gevonden.Waarschijnlijk hadden de grachten geen defensieve betekenis,
maar gaven zijeen gebied aan waar de betreffende machthebber rechten
bezat en waar menzijn bescherming genoot. Aanwijzingen voor bewoning
uit de 14e eeuw enlater ontbreken.(naar Theuws 1989)
Datering Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd
378

Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Theuws 1986
Bron Archis
Nummer 33652
Uniek nr. 1.40.1.0665
Coördinaten X=153240 / Y=371050
Plaats onbepaald
Toponiem Riethovense Dijk
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door M.C. Dorst d.d. 20-10-
1976op basis van de door G. Beex samengestelde inventarisatielijst
ingevuldCAA-fiche met de tekst: 'Melder: J.A.Th. Dielis, Bergeijk.
Urnscherven'.Nadere gegevens ontbreken.
Datering onbepaald - onbepaald
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 34106
Uniek nr. 1.40.1.0672
Coördinaten X=153325 / Y=370575
Plaats Bergeijk
Toponiem t Hof
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: inspectie
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door P.C. Houttuin ingevuld
Mo-numentenraad-fiche, een door R.H.J. Klok d.d. 22-10-1966
vervaardigde ter-reinschets, een door G. Beex d.d. febr. 1967 geschreven
inspectieverslag eneen Loeb-fiche met de tekst: 'Grafheuvel (?). Afm.: diam.
20 m, hoogte 0.80m. wrs. Bronstijd. Veldcontrole door G. Beex op
14.6.1963'. In het verslagvan Beex staat o.a.: 'Het is een kunstmatig
opgeworpen heuvel van vrij don-kere aarde.[...] Op de gecontroleerde
plaatsen bleek de heuvel overal door-werkt.[...] Duidelijke heideplaggen of
de bekende "oerfibertjes" werdenniet aangetroffen'. In het
Monumentenraad-fiche staat o.a.: 'Deze zeer re-gelmatige opgeworpen
heuvel heeft uiterlijk alle kenmerken van een Brons-tijd grafheuvel'. De
heuvel is van de monumentenlijst afgevoerd.
Datering onbepaald - onbepaald
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
379

Bron Archis
Nummer 34113
Uniek nr. 1.40.1.0675
Coördinaten X=153000 / Y=370000
Plaats Bergeijk
Toponiem
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door M.C. Dorst d.d. 25-10-
1976ingevuld CAA-fiche met de tekst: 'Bronzen bijl. Melder: G. Beex.
Depot:Museum te 's-Hertogenbosch. Zie brief Panken aan C.R. Hermans,
6-10-1846'.In Felix 1945 (zie Literatuur) wordt de bijl omschreven als:
'SchlichtesTuellenbeil III wie Abb. 192. Den Bosch 8562'.
Datering Late Bronstijd - Late Bronstijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting 'Schlichtes Tuellenbeil'.
Literatuur Felix 1945
Bron Archis
Nummer 34120
Uniek nr. 1.40.1.0678
Coördinaten X=154000 / Y=365400
Plaats onbepaald
Toponiem Maaij
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1905
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fiche met de tekst:
'Urnen-veld. Litt.: [Rahir 1928 (zie Literatuur), p. 101]. In 1905 werden hier
e-nige urnen gevonden en gestuurd naar Musee Cinquantenaire te Brussel.
Co-ord.: 154.000/365.400 en 153.975/365.275. De coordinaten hebben
betrekkingop de plaatsen, waar respectievelijk houtskool in een profiel is
gevondenen kleine heuveltjes zichtbaar zijn. Late Bronstijd/ vr. IJzertijd.
Veld-controle door G. Beex op 20.6.1963'. De vermelde literatuurverwijzing
heeftechter geen betrekking op genoemd complextype en vindplaats, maar
op neo-lithische resten bij de "Rijsheuvel" (ca. 146/366). Wel is er op p.
47/48van genoemde literatuur sprake van een tweetal "petites stations
neolithi-ques" op de hier behandelde vindplaats. Op p. 38 van genoemde
literatuur isweliswaar sprake van graven uit de Bronstijd, waaruit in 1904
urnen werdenopgedolven die aan het museum te Brussel werden
overgedragen; deze gegevenshebben echter weer betrekking op een
vindplaats in de gemeente Luijksgestel,vermoedelijk nabij Boscheind.De
vondst van crematieresten, houtskool en kleine heuveltjes,
vermoedelijkdoor G. Beex, is niet nader toegelicht. Mogelijk bevindt zich in
het ar-chief van Beex het antwoord op de vraag of hier wel of niet sprake is
vaneen urnenveld. Een door R.H.J. Klok vervaardigde situatieschets d.d.
380

20-10-1966 gaat vergezeld van de tekst: 'Crematieresten en houtskool
gevonden indeze afgraving. Veronderstelde voortzetting v/h urnenveld [in
dennenbos tenzuiden hiervan]', maar is mogelijk gebaseerd op de gegevens
van Beex.
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Beex 1979; Rahir 1928
Bron Archis
Nummer 34168
Uniek nr. 1.40.1.0682
Coördinaten X=155650 / Y=370460
Plaats Westerhoven
Toponiem Haverhof ; Ganzenbroek
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 1928
Verwerving niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving CAA: Loeb-fiche meldt aangaande deze vondst: 'Merovingisch grafveld'.De
oorspronkelijk gegeven Y-waarde 370.575 is verbeterd.Tijdens het
opruimen van de eikenwal werd het belang van de vondsten nietingezien.
Zie art.Bannenberg hierover, die opmerkt dat eigenlijk toevalli-gerwijs
Holwerda van de vondsten in kennis werd gesteld. Over vervolgzie Waarn.
34179.De vondsten zijn vlg.schrijver gedeeltelijk verloren en gedeeltelijk
onderverschillende personen verspreid geraakt.Bij Bannenberg, sp. noot 4,
ook verwijzing naar korte meldingen vanHolwerda over deze zaak, in
Verslagen RMO over 1928 en '29.
Datering Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur Bannenberg 1957a
Bron Archis
Nummer 34178
Uniek nr. 1.40.1.0700
Coördinaten X=153100 / Y=370300
Plaats Bergeijk
Toponiem Hof
Naam vinder IPP A.E. van Giffen
Datum vondst 1984
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving In 1984 werden in het centrum van het dorp Bergeijk opgravingen verricht.
In1986 konden tijdens de bouwwerkzaamheden nog waarnemingen worden
gedaan.Op het terrein ten noorden van de kerk is aan aantal grachten
aangetroffen.Alleen gracht 7 is in verband te brengen met een die ten
zuiden van de kerkis aangetroffen. Er zijn geen sporen van een omwalling
aan de binnenzijdevan de gracht waargenomen. Het aardewerk uit de
381

vulling van de gracht duidterop dat zij in de 2e helft van de 12e eeuw is
dichtgeraakt. Het tijdstipwaarop de gracht is gegraven valt moeilijk te
bepalen omdat zeschoongehouden kan zijn, waardoor daterende vondsten
uit de tijd direkt nade aanleg kunnen ontbreken. Een paalkuil met 10evroeg
11e eeuws aardewerkbevond zich ten noorden van de gracht. Een
opvallend verschijnsel is deaanwezigheid van brandresten, bestaande uit
houtskool, verbrande leem,fragmenten van ovenwanden, brokken
versmolten ijzer en slakken in de grachtSommige ovenwanden lijken
restanten van koper of brons te bevatten.Waarschijnlijk betreft het afval van
een klokkengietenrij van denabijgelegen kerk, dat gebruikt is om het terrein
in de 2e helft van de 12eeeuw te egaliseren en op te hogen. Paalkuilen en
waterputten duiden opbewoning in de 11e eeuw en vooral in de 2e helft van
de 12e en 13e eeuw. Degrachten (8-12) zijn voorgangers van de Hofloop,
die de bewoning bij dekerk scheidde van die aan de Eerselsedijk. Het betrof
een natuurlijkelaagte, die deels door middel van kunstmatig gegraven
grachten werdontwaterd. Uit de volle 14e en 15e tot en met de 17e eeuw
zijn geen sporenen vondsten aangetroffen zodat aangenomen moet worden
dat het terrein en deonmiddelijke omgeving in die tijd onbewoond was. Pas
in de 17e of 18e eeuwwerd weer een nieuwe ontwateringsgracht gegraven.
Uit deze periode datereneveneens een aantal waterputten.(naar Theuws
1989)
Datering Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Verhoeven 1989 p.221
Literatuur Verhoeven 1989
Bron Archis
Nummer 34762
Uniek nr. 1.40.1.0792
Coördinaten X=146000 / Y=369000
Plaats Witrijt
Toponiem De Witrijt
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving indirect: collectie
Beschrijving Fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen door G. Beex, ca
1966.Coordinaten administratief.
Datering Laat-Paleolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
ca. 30 stuks
Bron Archis
Nummer 35118
Uniek nr. 1.40.1.0794
Coördinaten X=148500 / Y=368800
Plaats
Toponiem
Weebosch
382

Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving indirect: collectie
Beschrijving Coördinaten Zijn Administratief.
Datering Midden-Neolithicum B - Midden-Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting "gesteelde pijlpunten"
Literatuur Beex 1959a
Bron Archis
Nummer 35120
Uniek nr. 1.40.1.0823
Coördinaten X=148660 / Y=366275
Plaats Luijksgestel
Toponiem Zwartenberg
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Loeb-fiche gebaseerd op lijst met vondstmeldingen G. beex, ca 1966.Loebfiche:
"Terrein met vuursteenvondsten en prehistorische begravingen:a. drie
grafheuvels (Neolithicum en Urnenveldtijd); terrein ca 50x75x75 m.b.
urnenveld. (late Bronstijd); [Afmetingen?] terrein urnenveld onbekend.""Het
terrein is door ondiep omploegen verstoord".Opm.: coordinaten hebben
betrekking op middelpunt van groot terrein. Coor-dinatenparen terrein
148.575/366.525, 148.585/366.240, 148.750/366.180 en148.750/366.250
(begrenzing).Lokatie grafheuvels ca 148.590/336.270, 148.620/366.280,
148.640/366.240.Opm.: aantekening op Loeb-fiche "de ligging van een
vierde [grafheuvel] isonbekend". Aantek.: "Grand Pressigny dolk hier
vandaan in Mus. Taxandria,Turnhout. Meded. Hr. Eykholt [1948] (destijds
eig.) die persoonlijk aanw.was bij enige urnvondsten in 1903"Opm.: er wordt
verwezen naar "Aantekeningen van Pastoor A. de Laat, Kagge-vinne,
Belgie".
Datering Laat-Neolithicum A - Laat-Neolithicum A
Cultuur Enkelgrafcultuur
Toelichting
Literatuur Stroobant 1904/1905
Bron Archis
Nummer 35170
Uniek nr. 1.40.1.0824
Coördinaten X=144450 / Y=365650
Plaats onbepaald
Toponiem Zwartenberg
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
383

Beschrijving Fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen door G. Beex, ca
1966.Opm.: in lijst wordt vermeld dat de site niet is onderzocht en dat er
geenliteratuur over bestaat.
Datering Laat-Paleolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
gevonden in brandgang tussen dennenbossen
Bron Archis
Nummer 35171
Uniek nr. 1.40.1.0830
Coördinaten X=148500 / Y=363700
Plaats onbepaald
Toponiem Blekerheide
Naam vinder Particulier
Datum vondst 03-08-1969
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Loeb-fiche (melder Innocentius najaar 1962, beschrijver R.S. Hulst) en meldings-fiche
G. Beex. Innocentius meldde brokstukken bijl, MESO
vuursteenaf-slagen en onvolwaardige schrabber; vondstomstandigheden
onbekend. Kuenenmeldde en MESO concentratie. Vondsten zijn afkomstig
van bosperceel langsde Belgische grens. Coordinaten Kuenen wijken iets
af: 148.500/363.720.Opm.: adres Kuenen: Wolfsakkerstr. 2,
Meerveldhoven.
Datering Midden-Neolithicum A B - Laat-Neolithicum B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
"Brokstukken van vuurstenen neolithische bijl met rechte
Bron Archis
Nummer 35177
Uniek nr. 1.40.1.0836
Coördinaten X=144450 / Y=365625
Plaats Weebosch
Toponiem t Hooghuis
Naam vinder onbepaald
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Het gaat om "verspreide vondsten in brandgang tussen bossen. Geen
sterkeconcentratie gevonden".
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 35184
384

Uniek nr. 1.40.1.0837
Coördinaten X=145070 / Y=368600
Plaats Witrijt
Toponiem t Jachthuis
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving oppervlaktevondst in zandkuil; getypte melding, waarschijnlijk t.b.v.
Bknob.
Datering Midden-Neolithicum A B - Laat-Neolithicum B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
lichtgrijze vuursteen
Bron Archis
Nummer 35187
Uniek nr. 1.40.1.0839
Coördinaten X=148910 / Y=366620
Plaats Boscheind
Toponiem Zoeferloop
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Waarneming op basis van een inventarisatie van het door broeder
Augustinusverzamelde PALEOL/MESO materiaal dat zich in het
Gemeentelijk Museum inHelmond bevindt.
Datering Laat-Paleolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 35219
Uniek nr. 1.40.1.0842
Coördinaten X=148520 / Y=365300
Plaats Boscheind
Toponiem Brandtoren
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving Waarneming op basis van een inventarisatie van het door broeder
Augustinusverzamelde PALEOL/MESO materiaal dat zich in het
Gemeentelijk Museum inHelmond bevindt.
Datering Laat-Paleolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
385

Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 35222
Uniek nr. 1.40.1.0937
Coördinaten X=147150 / Y=367175
Plaats Weebosch
Toponiem Kaboutersberg
Naam vinder Beex
Datum vondst 08-1954
Verwerving archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een door G. Beex d.d. 27-8-1963
in-gevuld Monumentenraad-fiche met o.a. de tekst: 'Weebosch. Witrijtse
Heide.Vindplaats van vroeg bronstijd aardewerk [...] Verspreid over +- 50 x
100 mBergeijk Sectie F no. 2467. Coord. 147.150/367.175. Diepgeploegd
akkerland.Tijdens opgraving van neol. grafheuvel werden hier scherven van
Hilversum-urn gevonden. Een proefsleuf leverde echter geen bodemsporen
op. Datum veldcontrole: 15 aug. 1963'.In de verslagen over het
bovengenoemde grafheuvelonderzoek wordt van ditzijdelings gegraaf geen
gewag gemaakt.De tekst m.b.t. deze waarneming op de archeologische
inventarisatielijstvan G. Beex in het CAA luidt: '147.050/367.150 Akkerland
waarop enige los-se scherven van Hilversum aardewerk. Een proefsleuf
toonde geen nederzet-tingssporen. Mogelijk bij ontginning te diep geploegd.
Onderzoek Beex tij-dens opgraving van no. 17 [=CAA: 57AZ-2]. Scherven in
Museum te 's Bosch.Geen literatuur'.
Datering Vroege Bronstijd - Vroege Bronstijd
Cultuur Hilversum-cultuur
Toelichting 'scherven van Hilversum-urn'.
Literatuur
Bron Archis
Nummer 36441
Uniek nr. 1.40.1.0971
Coördinaten X=152475 / Y=372900
Plaats Riethoven
Toponiem Kaboutersberg
Naam vinder AIVU
Datum vondst 1983
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving oppervlakte nederzetting ca. 0.5 ha. Op het terrein ook
Romeinse bewoningssporen
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting bewoningssporen
Literatuur Slofstra, J., 1991
Bron Archis
386

Nummer 37331
Uniek nr. 1.40.1.1038
Coördinaten X=152963 / Y=370100
Plaats Bergeijk
Toponiem Sengerswei; Gemeentehuis
Naam vinder Visser
Datum vondst 2002
Verwerving archeologisch: proefsleuvenonderzoek
Beschrijving er zijn slechts enkele sporen en vondsten aangetroffen.
Datering Bronstijd - Bronstijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting steengruismagering
Literatuur Visser & Flamman 2002
Bron Archis
Nummer 400800
Uniek nr. 1.40.1.1043
Coördinaten X=151750 / Y=369565
Plaats Bergeijk
Toponiem Waterlaat
Naam vinder AAC Projectenbureau
Datum vondst 2001
Verwerving archeologisch: proefsleuvenonderzoek
Beschrijving sporen: nrs. 1 t/m 806 huisplattegrond (3 schepig) IJzertijd-vroeg
kuilen (voorraad- en) afvalkuilen IJzertijd menselijke
begravingen IJzertijd-laat 5 (of 6) vierkante kringgreppels IJzertijd-laat +
grafheuvel IJzertijd-laat greppel: 4x4 en 5x5 m IJzertijd-laat. 4
gebouwenstructuren IJzertijd-laat. 2 huizen IJzertijd-laat. 2 spiekers
IJzertijd-laat. 2 crenmatiekuilen IJzertijd-laat (of IJZM/ ROM) greppels,
kuilen en akkers Middeleeuwen.
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting +/- 150 stuks, voornamelijk IJzertijd
Literatuur Parlevliet & Flamman 2003
Bron Archis
Nummer 400811
387

Uit Parlevliet en Flamman 2003.
Uniek nr. 1.40.1.1052
Coördinaten X=155918 / Y=371694
Plaats Westerhoven
Toponiem Heuvel
Naam vinder Synthegra BV
Datum vondst 07-11-2005
Verwerving archeologisch: proefsleuvenonderzoek
Beschrijving de onderzoekslocatie heuvel bevindt zich te Westerhoven,
gemeente Bergeijk. Voor de onderzoekslocatie gold op
grond van het vooronderzoek (Hensen & van Klaveren 2005)
een theoretische verwachting voor sporen uit de vroege
prehistorie, late prehistorie, Romeinse tijd.
Datering Vroeg-Romeinse tijd - Laat- Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
388

Toelichting randfragment met aanzet schenktuit. Dragendorff 35
Literatuur Van Klaveren 2005
Bron Archis
Nummer 403489
Uniek nr. 1.40.1.1066
Coördinaten X=155400 / Y=372750
Plaats Riethoven
Toponiem Daalakkers
Naam vinder Swarts
Datum vondst 10-12-2005
Verwerving niet-archeologisch: metaaldetectie
Beschrijving Op 10 december 2005 heeft de heer E.C. Swarts uit Achel (B) tijdens
metaaldetectie op een akkerperceel (een gemaaid maisveld) aan de
rechterkant van de weg van Westerhoven naar Riethoven (Toponiem:
Daalakkers) een Romeinse as van Marcus Aurelius gevonden. Door de
heer Swarts gedane metalen bijvondsten dateren uit de 17e en 18e eeuw
en zijn matig van kwaliteit.
Datering Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting 1x As van Marcus Aurelius, 161- 180 AD
Literatuur
Bron Archis
Nummer 405109
Uniek nr. 1.40.1.1067
Coördinaten X=155944 / Y=371707
Plaats Westerhoven
Toponiem Heuvel
Naam vinder Synthegra BV
Datum vondst 12-04-2005
Verwerving archeologisch: booronderzoek
Beschrijving De aanwezigheid van het esdek vormde het belangrijkste argument om aan
te nemen dat er voor de locatie een hoge verwachtingswaarde geldt. Nu
door boringen is vastgesteld dat dit esdek niet aanwezig is, kan de
verwachtingswaarde naar beneden toe worden bijgesteld. Het
booronderzoek liet wel toe vast te stellen dat er zich op de
onderzoekslocatie een (restant van een) B-horizont bevindt. Dit heeft
uiteraard ook zijn implicaties voor wat de verwachtingswaarde betreft. Men
kan aannemen dat er voor de locatie een middelhoge verwachtingswaarde
geldt. Wat de conservering betreft, kan gesteld worden dat de locatie ter
hoogte van boring 1, 2, 4, 10 en 12 een lage conserveringsgraad geldt. Ook
het tracé van de kerosineleiding heeft logischerwijs een lage
conserveringsgraad. Voor de locatie ter hoogte van boringen 3, 5, 7, 8, 9 en
11 geldt daarentegen een middelhoge conserveringsgraad. De
aanwezigheid van (een restant van) de B-horizont is hiervoor een
doorslaggevend argument. Op basis van de stratigrafie, zoals deze door
middel van 12 boringen is vastgesteld, is het terrein te interpreteren als een
389

Datering
gebied met een middelhoge archeologische verwachting en een lage tot
middelhoge conserveringsgraad.
Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Datering 1025/50 - 1350; boring 11, bouwvoor
Bron Archis
Nummer 405311
Uniek nr. 1.40.1.1114
Coördinaten X=152520 / Y=373000
Plaats
Toponiem
onbepaald
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1964
Verwerving onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Vondstterrein met vondsten uit verschillende periodes:
Neolithicum,Late IJzertijd, Romeinse Tijd en enkele
Merovingische vondsten.
Datering Late IJzertijd - Late IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
kleurloos en gele folie, Haevernick 6a
Bron Archis
Nummer 40797
Uniek nr. 1.40.1.1136
Coördinaten X=156130 / Y=372140
Plaats
Toponiem
Westerhoven
Naam vinder Particulier
Datum vondst 05-10-1975
Verwerving
Beschrijving
niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Datering Neolithicum - Nieuwe tijd C
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 411233
Uniek nr. 1.40.1.1137
Coördinaten X=147930 / Y=364350
Plaats Luijksgestel
390

Toponiem Bosscherweijen
Naam vinder Particulier
Datum vondst 10-1975
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 411234
Uniek nr. 1.40.1.1139
Coördinaten X=145880 / Y=364750
Plaats Bergeijk
Toponiem Zwarte Horstweyer
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1975
Verwerving
Beschrijving
niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Datering Laat-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Arts 1975
Bron Archis
Nummer 411236
Uniek nr. 1.40.1.1154
Coördinaten X=152660 / Y=371560
Plaats Bergeijk
Toponiem Berger Heide
Naam vinder Beex
Datum vondst 14-12-1974
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving Noodopgraving op aan te leggen sportveld met behulp van leden van
museum Het Oude Slot te Zeelst
Datering Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 411421
Uniek nr. 1.40.1.1174
391

Coördinaten X=152860 / Y=373070
Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder J.H.C. Biemans
Datum vondst 31-03-1970
Verwerving
Beschrijving
niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Datering Late Bronstijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
onbekend/n.v.t.
Literatuur Beex 1970j
Bron Archis
Nummer 411539
Uniek nr. 1.40.1.1175
Coördinaten X=152320 / Y=372950
Plaats
Toponiem
Riethoven
Naam vinder J.H.C. Biemans
Datum vondst 9999
Verwerving
Beschrijving
onbepaald/niet geregistreerd
Datering IJzertijd - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
o.a. met kartelrand
Bron Archis
Nummer 411540
Uniek nr. 1.40.1.1188
Coördinaten X=157170 / Y=375560
Plaats
Toponiem
Riethoven
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving
Beschrijving
archeologisch: (veld)kartering
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
halffabricaat van een neolithische bijl
Bron Archis
Nummer 411589
392

Uniek nr. 1.40.1.1189
Coördinaten X=157170 / Y=375760
Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving
Beschrijving
archeologisch: (veld)kartering
Datering Laat-Paleolithicum - Laat-Paleolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Federmesser-groep
Bron Archis
Nummer 411590
Uniek nr. 1.40.1.1308
Coördinaten X=153120 / Y=370585
Plaats Bergeijk
Toponiem In den Berg ; Eerselse dijk
Naam vinder Particulier
Datum vondst 24-03-1980
Verwerving niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd
Beschrijving Bron: Een door J.H.C. Biemans ingevuld CAA-fiche met de volgende
vondstbe-schrijving: 'A: rand van t.s. kom of bord (romeins). B:
wandfragment vandolium (romeins of vroeg-middeleeuws).
Oppervlaktevondst in volkstuintje,gelegen onmiddellijk aan het fietspad
richting Eersel, achter de boerderijvan het voormalig patersklooster'. De
tekening van het dolium-fragment doetoverigens denken aan een fragment
van een Badorf-reliefbandamfoor met rad-stempelversiering.
Datering Vroeg-Romeinse tijd - Laat-Romeinse tijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44975
Uniek nr. 1.40.1.1337
Coördinaten X=144900 / Y=367550
Plaats onbepaald
Toponiem Zwarte Weijer
Naam vinder Particulier
Datum vondst 9999
Verwerving niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving Sporen en vondsten in een hoog zandprofiel aan de rand van een
afgegravenperceel. Fraaie Allerod-laag aanwezig, met sporen van
393

menselijke activiteitdie aan de Tjongercultuur worden toegeschreven. Zo'n
20 cm boven de Allerod-laag kwamen een aantal Mesolithische artefacten
te voorschijn.Van hetzelfde terrein worden ook vondsten beschreven onder
57AZ-15, blijk-baar gedaan door G. Beex. De beschreven
vondstomstandigheden lijken ergveel op de onderhavige.
Datering Laat-Paleolithicum - Laat-Paleolithicum
Cultuur Federmesser-groep
Toelichting
Literatuur Beex 1970d
Bron Archis
Nummer 45364
Uniek nr. 1.40.1.1346
Coördinaten X=155150 / Y=366960
Plaats Bergeijk
Toponiem Pastoorsweijer
Naam vinder Fonteyn
Datum vondst 1979
Verwerving
Beschrijving
onbepaald/niet geregistreerd
Datering Paleolithicum - IJzertijd
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
volgens Fonteyn mesolithisch.
Bron Archis
Nummer 46786
Uniek nr. 1.40.1.1352
Coördinaten X=153910 / Y=370210
Plaats Bergeijk
Toponiem Lijnt; Borkelsedijk; Brandweerkazerne
Naam vinder AAC Projectenbureau
Datum vondst 31-05-2003
Verwerving archeologisch: proefsleuvenonderzoek
Beschrijving Proefsleuvenonderzoek, zonder archeologisch resultaat. Totaal
onderzochte oppervlak 634 m2. Zie briefrapport ADC --> 'M. Parlevliet,
2001. Rapportage archeologisch onderzoek brandweer.'
Datering Nieuwe tijd C - Nieuwe tijd C
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting Noch vondsten, noch archeologische sporen aangetroffen.
Slechts 20e-eeuwse verstoringen.
Literatuur Parlevliet, 2001
Bron Archis
Nummer 47014
394

Uniek nr. 1.40.1.1357
Coördinaten X=154050 / Y=365490
Plaats Bergeijk
Toponiem De Maaij
Naam vinder Dijkstra
Datum vondst 11-1975
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving 25 afslagen in een ontgronding. Het complextype wordt
aangeduid als 'losse vondst'.
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 48350
Uniek nr. 1.40.1.1359
Coördinaten X=153050 / Y=372150
Plaats Bergeijk
Toponiem Enderakkers
Naam vinder Dijkstra
Datum vondst 10-1975
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving onverwerkt rcc-fiche. Opm.: het complextype wordt niet
nader aangeduid.
Datering Mesolithicum - Laat-Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Archis
Nummer 48355
Uniek nr. 1.40.1.1522
Coördinaten X=152700 / Y=373050
Plaats
Toponiem
Riethoven
Naam vinder G. Beex
Datum vondst 27-06-1968
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving ad126 ook museum Eicha bergeijkad303 in museum Eicha
gevonden bij opgraving samen met crematie.
Datering
Cultuur
Toelichting
Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Literatuur Beex 1968d
395

Bron Literatuur
Nummer 600028
Uniek nr. 1.40.1.1532
Coördinaten Onbekend
Plaats Witrijt
Toponiem
Naam vinder Mevr. Christensen-Wijnen
Datum vondst 1942
Verwerving
Beschrijving
onbekend
Datering
Cultuur
Toelichting
Midden-Paleolithicum - Laat-Paleolithicum
Literatuur Arts & Dijkstra 1973
Bron Literatuur
Nummer 600038
Uniek nr. 1.40.1.1533
Coördinaten Onbekend
Plaats
Toponiem
Witrijt
Naam vinder J. de Vries
Datum vondst ca. 1962
Verwerving onbekend
Beschrijving punt misschien afgebroken
Datering
Cultuur
Toelichting
Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum
Literatuur Arts & Dijkstra 1973
Bron Literatuur
Nummer 600039
Uniek nr. 1.40.1.1534
Coördinaten Onbekend
Plaats
Toponiem
Witrijt
Naam vinder N. Roymans
Datum vondst 1971
Verwerving onbekend
Beschrijving punt misschien afgebroken
Datering
Cultuur
Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum
396

Toelichting
Literatuur Arts & Dijkstra 1973
Bron Literatuur
Nummer 600040
Uniek nr. 1.40.1.1538
Coördinaten Onbekend
Plaats
Toponiem
Westerhoven
Naam vinder onbekend
Datum vondst 1959 of eerder
Verwerving
Beschrijving
onbekend
Datering
Cultuur
Toelichting
Neolithicum - Neolithicum
Literatuur Beex 1959a
Bron Literatuur
Nummer 600044
Uniek nr. 1.40.1.1539
Coördinaten Onbekend
Plaats
Toponiem
onbekend
Naam vinder onbekend
Datum vondst 1959 of eerder
Verwerving
Beschrijving
onbekend
Datering
Cultuur
Toelichting
Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Literatuur Beex 1959a; Hermans 1865
Bron Literatuur
Nummer 600045
Uniek nr. 1.40.1.1540
Coördinaten Onbekend
Plaats
Toponiem
onbekend
Naam vinder onbekend
Datum vondst 1959 of eerder
Verwerving onbekend
Beschrijving in Museum te Brussel (Jubelpark)
Datering Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
397

Cultuur
Toelichting
Literatuur Beex 1959a
Bron Literatuur
Nummer 600046
Uniek nr.
Coördinaten
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron
Nummer
Uniek nr.
Coördinaten
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron
Nummer
Uniek nr.
Coördinaten
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
1.40.1.1558
Onbekend
Riethoven
Op den Hobbel
1954 of eerder
onbekend
onbekend
Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Beex 1959a
Literatuur
600064
1.40.1.1559
Onbekend
Riethoven
Heijereind
Onbekend
onbekend
onbekend
gepolijste bijl
Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Beex 1959a
Literatuur
600065
1.40.1.1560
Onbekend
Riethoven
de Voort
Onbekend
onbekend
onbekend
398

Beschrijving gepolijste bijl
Datering
Cultuur
Toelichting
Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Literatuur Beex 1959a
Bron Literatuur
Nummer 600066
Uniek nr. 1.40.1.1561
Coördinaten Onbekend
Plaats
Toponiem
Riethoven
Naam vinder Onbekend
Datum vondst 1865 of eerder
Verwerving onbekend
Beschrijving gepolijste bijl
Datering
Cultuur
Toelichting
Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Literatuur Beex 1959a; Hermans 1865
Bron Literatuur
Nummer 600067
Uniek nr. 1.40.1.1562
Coördinaten Onbekend
Plaats
Toponiem
Riethoven
Naam vinder RMO
Datum vondst 1909
Verwerving
Beschrijving
archeologisch: opgraving
Datering
Cultuur
Toelichting
Vroeg-Neolithicum B - Midden-IJzertijd
Literatuur Beex 1959a; OMROL 1910
Bron Literatuur
Nummer 600068
Uniek nr. 1.40.1.1583
Coördinaten Onbekend
Plaats Riethoven
Toponiem Waalwijk
Naam vinder H. Knoops
399

Datum vondst 1938
Verwerving onbekend
Beschrijving munt van hoogstwaarschijnlijk Augustus
Datering Vroeg-Romeinse Tijd - Vroeg-Romeinse Tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur Knippenberg 1955
Bron Literatuur
Nummer 600090
Uniek nr. 1.40.1.1595
Coördinaten Onbekend
Plaats onbekend
Toponiem Broodven
Naam vinder onbekend
Datum vondst 1971
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden waar P. Dijkstra eerder eenbijl en bijlfragmenten
heeft ontdekt
Datering
Cultuur
Toelichting
Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Literatuur Heesters 1971
Bron Literatuur
Nummer 600102
Uniek nr. 1.40.1.1598
Coördinaten Onbekend
Plaats
Toponiem
Witrijt
Naam vinder Mevr. Christensen-Wijnen
Datum vondst ca. 1942
Verwerving onbekend
Beschrijving eindschrabber
Datering
Cultuur
Toelichting
Midden-Paleolithicum - Laat-Paleolithicum
Literatuur Arts & Dijkstra 1973
Bron Literatuur
Nummer 600105
Uniek nr. 1.40.1.1599
Coördinaten Onbekend
Plaats Witrijt
400

Toponiem
Naam vinder J. de Vries
Datum vondst ca. 1962
Verwerving onbekend
Beschrijving eindschrabber
Datering
Cultuur
Toelichting
Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum
Literatuur Arts & Dijkstra 1973
Bron Literatuur
Nummer 600106
Uniek nr. 1.40.1.1611
Coördinaten Onbekend
Plaats
Toponiem
Walik
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst ca. 1975
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving gevonden bij aanleg van persleiding
Datering
Cultuur
Toelichting
Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum
Literatuur Dijkstra & Van der Lee 1979
Bron Literatuur
Nummer 600118
Uniek nr. 1.40.1.1612
Coördinaten Onbekend
Plaats
Toponiem
onbekend
Naam vinder Mevr. Christensen-Wijnen
Datum vondst 1950-1960
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden in de buurt van een beek op een akkker
Datering
Cultuur
Toelichting
Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum
Literatuur Dijkstra & Van der Lee 1979
Bron Literatuur
Nummer 600119
Uniek nr. 1.40.1.1613
401

Coördinaten Onbekend
Plaats Walik
Toponiem
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst 1978
Verwerving
Beschrijving
onbekend
Datering
Cultuur
Toelichting
Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum
Literatuur Dijkstra & Van der Lee 1979
Bron Literatuur
Nummer 600120
Uniek nr. 1.40.1.1614
Coördinaten X=154000 / Y=365400
Plaats Onbekend
Toponiem De Maay
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst 1976 of eerder
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving oppervlaktevondsten langs westrand van een van de
visvijvers; coördinaten bij benadering
Datering
Cultuur
Toelichting
Mesolithicum - Mesolithicum
Literatuur Beex 1979
Bron Literatuur
Nummer 600121
Uniek nr. 1.40.1.1627
Coördinaten X=152700 / Y=373070
Plaats
Toponiem
Riethoven
Naam vinder onbekend
Datum vondst 1967 of 1968
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving klein fragment van een vuurstenen bijl; aangetroffen op akker
Datering
Cultuur
Toelichting
Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Literatuur Beex 1968f
Bron Literatuur
Nummer 600134
402

Uniek nr. 1.40.1.1628
Coördinaten Onbekend
Plaats Riethoven
Toponiem
Naam vinder J.H.C. Biemans
Datum vondst 1967 of 1968
Verwerving archeologisch: (veld)kartering
Beschrijving gefacetteerde vuurstenen bijl met intacte snede; 600 m ten
NNO van 152700/373070; gevonden op een geploegde akker.
Datering
Cultuur
Toelichting
Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd
Literatuur Beex 1968f
Bron Literatuur
Nummer 600135
Uniek nr. 1.40.1.1647
Coördinaten Onbekend
Plaats
Toponiem
Westerhoven
Naam vinder J.H.C. Biemans
Datum vondst 1970 of eerder
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden op twee naast elkaar gelegen akkers
Datering
Cultuur
Toelichting
Romeinse tijd - Romeinse tijd
Literatuur Beex 1970j
Bron Literatuur
Nummer 600154
Uniek nr. 1.40.1.1648
Coördinaten
Plaats
Toponiem
Onbekend
Naam vinder onbekend
Datum vondst 1970 of eerder
Verwerving onbekend
Beschrijving uitgegraven in een brandgang in de bossen ten W van Twisselt
Datering
Cultuur
Toelichting
Mesolithicum - Mesolithicum
Literatuur Beex 1970k
Bron Literatuur
403

Nummer 600155
Uniek nr. 1.40.1.1775
Coördinaten X=152500 / Y=372700
Plaats Riethoven
Toponiem Heesmortel-zuid
Naam vinder onbekend
Datum vondst onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving
Datering -
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600287
Uniek nr. 1.40.1.1776
Coördinaten X=152500 / Y=373500
Plaats
Toponiem
Onbekend
Naam vinder J. Biemans
Datum vondst onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden op omgeploegd bosperceel
Datering Late Bronstijd - Vroege IJzertijd
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting
Literatuur
met Kalenderbergversiering
Bron Slofstra-archief
Nummer 600288
Uniek nr. 1.40.1.1782
Coördinaten X=153080 / Y=372120
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving oppervlaktevondsten
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
404

Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600295
Uniek nr. 1.40.1.1783
Coördinaten X=152430 / Y=371140
Plaats
Toponiem
Onbekend
Naam vinder
Datum vondst
H. Gilles
Verwerving onbekend
Beschrijving oppervlaktevondst op zandpad
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
retouche vooral aan de linkerzijde
Bron Slofstra-archief
Nummer 600296
Uniek nr. 1.40.1.1784
Coördinaten X=152750 / Y=372380
Plaats
Toponiem
Onbekend
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
H. Gilles
Beschrijving oppervlaktevondst
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Slofstra-archief
Nummer 600297
Uniek nr. 1.40.1.1785
Coördinaten X=152480 / Y=372170
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving oppervlaktevondsten
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
405

Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600298
Uniek nr. 1.40.1.1786
Coördinaten X=152380 / Y=371700
Plaats Onbekend
Toponiem nabij De Paal
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving oppervlaktevondst op zandpad
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
retouche aan de zijden en de basis
Bron Slofstra-archief
Nummer 600299
Uniek nr. 1.40.1.1787
Coördinaten X=152100 / Y=370850
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving oppervlaktevondsten
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Slofstra-archief
Nummer 600300
Uniek nr. 1.40.1.1788
Coördinaten X=153180 / Y=372240
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving oppervlaktevondsten
406

Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600301
Uniek nr. 1.40.1.1789
Coördinaten X=152920 / Y=372370
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600302
Uniek nr. 1.40.1.1790
Coördinaten X=151930 / Y=370300
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving oppervlaktevondst
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend/n.v.t.
Bron Slofstra-archief
Nummer 600303
Uniek nr. 1.40.1.1791
Coördinaten X=152350 / Y=370680
Plaats Onbekend
Toponiem Bergerheide
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
407

Beschrijving
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend/n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600304
Uniek nr. 1.40.1.1792
Coördinaten X=152690 / Y=371560
Plaats
Toponiem
Onbekend
Naam vinder
Datum vondst
onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving oppervlaktevondst in zandkuil
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
lichtgrijze vuursteen
Bron Slofstra-archief
Nummer 600305
Uniek nr. 1.40.1.1793
Coördinaten X=152110 / Y=370460
Plaats Onbekend
Toponiem Kattenberg
Naam vinder
Datum vondst
onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving oppervlaktevondst in zandkuil
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
lichtgrijze vuursteen
Bron Slofstra-archief
Nummer 600306
Uniek nr. 1.40.1.1794
Coördinaten X=147150 / Y=367170
Plaats
Toponiem
Witrijt
Naam vinder onbekend
408

Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Laat-Neolithicum B - Vroege Bronstijd
Cultuur onbekend
Toelichting scherf met plastische visgraatversiering; verschaald met
grove kiezel
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600308
Uniek nr. 1.40.1.1873
Coördinaten X=144770 / Y=366720
Plaats
Toponiem
Onbekend
Naam vinder
Datum vondst
N. Roymans
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving gevonden op akker op (destijds) niet-ontgonnen akker op
vooruitspringende kop in het Beerzedal
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend
Bron Slofstra-archief
Nummer 600388
Uniek nr. 1.40.1.1898
Coördinaten X=151520 / Y=370480
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving gevonden in zandafgraving
Datering Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd
Cultuur Hilversum-cultuur
Toelichting
Literatuur
groot aantal aaneenpassende scherven van de bodem van
een dikwandige, met grove kwarts verschraalde pot
Bron Slofstra-archief
Nummer 600414
Uniek nr. 1.40.1.1899
409

Coördinaten X=152800 / Y=371540
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving gevonden in zandafgraving
Datering Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd
Cultuur Hilversum-cultuur
Toelichting bodem met grove kwartsverschraling; uit de vulling van een
greppel; eventueel Vroege Bronstijd of begin Late Bronstijd
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600415
Uniek nr. 1.40.1.1906
Coördinaten X=152780 / Y=372480
Plaats Onbekend
Toponiem Armenveldje
Naam vinder onbekend
Datum vondst onbekend
Verwerving
Beschrijving
onbekend
Datering Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd
Cultuur Hilversum-cultuur
Toelichting
Literatuur
ca. 50 wandscherven met grove kwartsmagering en 2
randscherven
Bron Slofstra-archief
Nummer 600422
Uniek nr. 1.40.1.1937
Coördinaten X=149000 / Y=363500
Plaats Onbekend
Toponiem Blekerheide
Naam vinder F. Theuws
Datum vondst 1976
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden op akker
Datering Midden-Neolithicum B - Midden-Bronstijd
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
"gesteelde pijlpunt"
Bron Slofstra-archief
410

Nummer 600455
Uniek nr. 1.40.1.1938
Coördinaten X=146640 / Y=364900
Plaats Onbekend
Toponiem Zwarte Horst Weijer
Naam vinder onbekend
Datum vondst 24905
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden op akker; vindplaats gelegen op hoge kant van de
Zwarte Horst Weijer
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
lichtgrijze vuursteen
Bron Slofstra-archief
Nummer 600456
Uniek nr. 1.40.1.1939
Coördinaten X=146640 / Y=364900
Plaats Onbekend
Toponiem Zwarte Horst Weijer
Naam vinder onbekend
Datum vondst 24905
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden op akker; vindplaats gelegen op hoge kant van de
Zwarte Horst Weijer
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
"gecraqueleerde schrabber"
Bron Slofstra-archief
Nummer 600457
Uniek nr. 1.40.1.1940
Coördinaten X=146640 / Y=364900
Plaats Onbekend
Toponiem Zwarte Horst Weijer
Naam vinder onbekend
Datum vondst 24905
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden op akker; vindplaats gelegen op hoge kant van de
Zwarte Horst Weijer
Datering Neolithicum - Neolithicum
411

Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600458
Uniek nr. 1.40.1.1941
Coördinaten X=150151 / Y=364365
Plaats
Toponiem
Onbekend
Naam vinder onbekend
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
onbekend
Datering Midden-Neolithicum A - Laat-Neolihicum B
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
gepolijst
Bron Slofstra-archief
Nummer 600459
Uniek nr. 1.40.1.1954
Coördinaten X=152850 / Y=372550
Plaats Onbekend
Toponiem Broodven
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst 1968/1971
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving vindplaaats op hoge akker ten zuiden van het Broodven
Datering
Cultuur
Neolithicum - Neolithicum
Toelichting
Literatuur
"lithisch materiaal"
Bron Slofstra-archief
Nummer 600474
Uniek nr. 1.40.1.1955
Coördinaten X=152900 / Y=372950
Plaats Onbekend
Toponiem Broodven
Naam vinder P. Dijkstra
Datum vondst 1968/1971
Verwerving archeologisch: veldkartering
412

Beschrijving vindplaats op vrij hoge akker te noorden van het Broodven
Datering Neolithicum - Neolithicum
Cultuur
Toelichting "lithisch materiaal"
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600475
Uniek nr. 1.40.1.1956
Coördinaten X=153050 / Y=373110
Plaats Onbekend
Toponiem Broodven/Franse kuiltje
Naam vinder onbekend
Datum vondst 26722
Verwerving onbekend
Beschrijving vindplaats: akker ten Nw van het Broodven/bij het Franse
"kuiltje" (een voormalig venntje)
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur Stein-groep
Toelichting
Literatuur
wandscherf; gladwandig; verschraald met grove kwartsiet;
roodbruin
Bron Slofstra-archief
Nummer 600476
Uniek nr. 1.40.1.1957
Coördinaten X=152690 / Y=373090
Plaats
Toponiem
Onbekend
Naam vinder J. Biemans
Datum vondst onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden op omgeploegd bosperceel
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Stein-groep
Bron Slofstra-archief
Nummer 600477
Uniek nr. 1.40.1.1958
Coördinaten X=152670 / Y=373110
Plaats
Toponiem
Onbekend
413

Naam vinder J. Biemans
Datum vondst onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden op omgeploegd bosperceel
Datering Laat-Neolitthicum A - Midden-Bronstijd
Cultuur
Toelichting aan twee zijden geretoucheerd
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600478
Uniek nr. 1.40.1.1959
Coördinaten X=152710 / Y=373060
Plaats
Toponiem
Onbekend
Naam vinder J. Biemans
Datum vondst onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden op omgeploegd bosperceel
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Neolithicum - Midden-Bronstijd
Bron Slofstra-archief
Nummer 600479
Uniek nr. 1.40.1.1960
Coördinaten X=152710 / Y=373060
Plaats
Toponiem
Onbekend
Naam vinder J. Biemans
Datum vondst onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving gevonden op omgeploegd bosperceel
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Paleolithicum - Bronstijd
Bron Slofstra-archief
Nummer 600480
Uniek nr. 1.40.1.1961
Coördinaten X=152950 / Y=373640
Plaats Onbekend
414

Toponiem
Naam vinder G. Beex
Datum vondst onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving oppervlaktevondst op zandpad
Datering
Cultuur
Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Toelichting
Literatuur
snede van bijl van grijze vuursteen
Bron Slofstra-archief
Nummer 600481
Uniek nr. 1.40.1.1962
Coördinaten X=153710 / Y=374390
Plaats Onbekend
Toponiem Hobbeler Haai
Naam vinder J.M. van Doorn
Datum vondst 1911
Verwerving
Beschrijving
niet-archeologisch: grondwerkzaamheden (ontginning)
Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A
Cultuur Stein-groep
Toelichting
Literatuur
Lousberg-vuursteen
Bron Slofstra-archief
Nummer 600482
Uniek nr. 1.40.1.1963
Coördinaten X=156950 / Y=372275
Plaats
Toponiem
Onbekend
Naam vinder onbekend
Datum vondst 27363
Verwerving onbekend
Beschrijving vindplaats: geploegde zandige akker met enig reliëf
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B
Bron Slofstra-archief
Nummer 600483
Uniek nr. 1.40.1.2086
415

Coördinaten X=153500 / Y=372530
Plaats Onbekend
Toponiem zandheuvel eikestraat
Naam vinder
Datum vondst 1950
Verwerving onbekend
Beschrijving terra Sigillata bodemscherf
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
onbekend
Literatuur J. Slofstra / N. Roymans
Bron Slofstra-archief
Nummer 600614
Uniek nr. 1.40.1.2087
Coördinaten X=153470 / Y=372590
Plaats Onbekend
Toponiem akker ten noorden van het bosje met de grafheuvels
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving
Beschrijving
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600615
Uniek nr. 1.40.1.2088
Coördinaten X=153550 / Y=374360
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder
Hobbeler Haai
Datum vondst 1974
Verwerving oppervlaktevondst
Beschrijving 10 scherven prehistorisch aardewerk, 2 scherven romeins
aardewerk
Datering ijzertijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend
Bron Slofstra-archief
Nummer 600616
416

Uniek nr. 1.40.1.2089
Coördinaten X=152540 / Y=372760
Plaats Onbekend
Toponiem Heesmortel-Zuid
Naam vinder veldkartering V.U. studenten
Datum vondst 1973
Verwerving oppervlaktevondst
Beschrijving 40 scherven prehistorisch aardewerk, 3 scherven terra
sigillata, 1 rand Romeins kommetje, scherven geglazuurd en
ongeglazuurd aardewerk
Datering ijzertijd - middeleeuwen
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600617
Uniek nr. 1.40.1.2090
Coördinaten X=156920 / Y=376790
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Onbekend
Datum vondst 1975
Verwerving oppervlaktevondst
Beschrijving 3 scherven Romeins aardewerk
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend
Bron Slofstra-archief
Nummer 600618
Uniek nr. 1.40.1.2091
Coördinaten X=153050 / Y=373130
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
N-O van het Broven
Verwerving onbekend
Beschrijving onbekend
Datering late IJzertijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend
417

Bron Slofstra-archief
Nummer 600619
Uniek nr. 1.40.1.2092
Coördinaten X=153050 / Y=373130
Plaats Onbekend
Toponiem westkant van vennetje in N.O. hoek akker
Naam vinder veldkartering V.U. studenten
Datum vondst 1973
Verwerving oppervlaktevondst
Beschrijving 50 scherven prehistorisch aardewerk, scherf grove
kwartsmagering, randscherf met vingertopindrukken, rand
hardgebakken Romeins aardewerk, scherven geglazuurd en
ongeglazuurd aardewerk
Datering ijzertijd - middeleeuwen
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600620
Uniek nr. 1.40.1.2093
Coördinaten X=157030 / Y=373300
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Onbekend
Datum vondst 1973
Verwerving oppervlaktevondst
Beschrijving 1 scherf van prehistorisch aardewerk, 1 scherf van kruik of
Datering ijzertijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend
Bron Slofstra-archief
Nummer 600621
Uniek nr. 1.40.1.2094
Coördinaten X=157100 / Y=373225
Plaats
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Onbekend
Verwerving onbekend
Beschrijving Terra Sigillata scherven
418

Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600622
Uniek nr. 1.40.1.2095
Coördinaten X=156950 / Y=373280
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder
akker met enig reliëf aan de westzijde
Datum vondst 1974
Verwerving oppervlaktevondst
Beschrijving vuursteenafslagen, vuurstenen kling met retouche, scherven
prehistorisch aardewerk, scherven Romeins aardewerk w.o.
rand kookpot, 3 wandscherven, 1 wandscherf Terra Sigillata
Datering Neolithicum - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend
Bron Slofstra-archief
Nummer 600623
Uniek nr. 1.40.1.2096
Coördinaten X=156200 / Y=372180
Plaats Onbekend
Toponiem profiel langs ontgrond akkercomplex
Naam vinder J. Groels en H.C. Keunen (1969)
Datum vondst 1969-1974
Verwerving oppervlaktevondst
Beschrijving artefacten Tjongercultuur in Allerodlaag, scherven
prehistorisch aardewerk, scherven Romeins aardewerk
Datering paleolithicum - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
onbekend
Literatuur onbekend
Bron Slofstra-archief
Nummer 600624
Uniek nr. 1.40.1.2097
Coördinaten X=152300 / Y=372920
Plaats Onbekend
Toponiem Boevenheuvel (hoge deel van de akker aan de zuidkant van
419

de weg Eersel-Dommelen)
Naam vinder veldkartering V.U. studenten
Datum vondst 1973
Verwerving oppervlaktevondst
Beschrijving scherven prehistorisch aardewerk, Romeins aardewerk w.o.
rand Arentsburgpot, rand kookpot, wandfragment gevernist
potje, fragment glazen ribbelkom, 2 vuursteen afslagen,
scherven geglazuurd aardewerk
Datering ijzertijd - middeleeuwen
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Slofstra-archief
Nummer 600625
Uniek nr. 1.40.1.2098
Coördinaten X=152360 / Y=372930
Plaats Onbekend
Toponiem Boevenheuvel
Naam vinder veldkartering V.U. studenten
Datum vondst 1973
Verwerving oppervlaktevondst
Beschrijving scherf van een Romeinse amfoor
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
onbekend
Literatuur onbekend
Bron Slofstra-archief
Nummer 600626
Uniek nr. 1.40.1.2099
Coördinaten X=152300 / Y=372920
Plaats Onbekend
Toponiem Boevenheuvel
Naam vinder
Datum vondst
J. Biemans
Verwerving onbekend
Beschrijving terra sigillata scherven
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend
Bron Slofstra-archief
Nummer 600627
420

Uniek nr. 1.40.1.2101
Coördinaten X=149690 / Y=368680
Plaats Onbekend
Toponiem De Bochten
Naam vinder
Datum vondst 1977
Verwerving onbekend
Beschrijving randfragment romeinse kruikamfoor
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
CAA nr. 1977:269
Bron Slofstra-archief
Nummer 600629
Uniek nr. 1.40.1.2102
Coördinaten X=154340 / Y=371080
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Enderakkers
Verwerving onbekend
Beschrijving onbekend
Datering onbekend - onbekend
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend
Bron Slofstra-archief
Nummer 600630
Uniek nr. 1.40.1.2103
Coördinaten X=152420 / Y=372670
Plaats Onbekend
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
De Hoef
Verwerving onbekend
Beschrijving onbekend
Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
onbekend
Bron Slofstra-archief
Nummer 600631
421

Uniek nr. 1.40.1.2218
Coördinaten X=148750 / Y=368100
Plaats Weebosch
Toponiem Weyerkens
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; WEE-WEY
Nummer 600753
Uniek nr. 1.40.1.2219
Coördinaten X=148750 / Y=368100
Plaats Weebosch
Toponiem Weyerkens
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving
Beschrijving
archeologisch: veldkartering
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
Bron archief-Van Gisbergen; WEE-WEY
Nummer 600754
Uniek nr. 1.40.1.2220
Coördinaten X=148750 / Y=368100
Plaats Weebosch
Toponiem Weyerkens
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving
Beschrijving
archeologisch: veldkartering
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Vroeg-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum
422

Bron archief-Van Gisbergen; WEE-WEY
Nummer 600755
Uniek nr. 1.40.1.2221
Coördinaten X=148750 / Y=368100
Plaats Weebosch
Toponiem Weyerkens
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving archeologisch: veldkartering
Beschrijving
Datering Nieuwe Tijd - Niewe Tijd
Cultuur
Toelichting bruin geglazuurd
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; WEE-WEY
Nummer 600756
Uniek nr. 1.40.1.2268
Coördinaten X=149750 / Y=368700
Plaats Bergeijk
Toponiem Haagdoorn
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving
Beschrijving
archeologisch: veldkartering
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Mesolithicum - Neolithicum
Bron archief-Van Gisbergen; LOO
Nummer 600803
Uniek nr. 1.40.1.2269
Coördinaten X=149750 / Y=368700
Plaats Bergeijk
Toponiem Haagdoorn
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving
Beschrijving
archeologisch: veldkartering
Datering
Cultuur
Mesolithicum - Neolithicum
423

Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; LOO
Nummer 600804
Uniek nr. 1.40.1.2270
Coördinaten X=152225 / Y=367025
Plaats Bergeijk
Toponiem Voorste A
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving
Beschrijving
archeologisch: veldkartering
Datering
Cultuur
Midden-Mesolithicum - Neolithicum
Toelichting
Literatuur
evt. jonger
Bron archief-Van Gisbergen; VOORSTE 152225x367025
Nummer 600805
Uniek nr. 1.40.1.2271
Coördinaten X=152225 / Y=367025
Plaats Bergeijk
Toponiem Voorste A
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving
Beschrijving
archeologisch: veldkartering
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Midden-Mesolithicum - Neolithicum
Bron archief-Van Gisbergen; VOORSTE 152225x367025
Nummer 600806
Uniek nr. 1.40.1.2272
Coördinaten X=154800 / Y=366225
Plaats Bergeijk
Toponiem Burg. Aartslaan
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving
Beschrijving
archeologisch: veldkartering
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
424

Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron archief-Van Gisbergen; BE-BARR
Nummer 600807
Uniek nr. 1.40.1.2273
Coördinaten X=154800 / Y=366225
Plaats Bergeijk
Toponiem Burg. Aartslaan
Naam vinder P. van Gisbergen
Datum vondst onbekend
Verwerving
Beschrijving
archeologisch: veldkartering
Datering
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Mesolithicum - Mesolithicum
Bron archief-Van Gisbergen; BE-BARR
Nummer 600808
425

Bibliografie Bergeijk
Aalst, Th. Van der. Opgravingen in Hoogeloon en Riethoven. De Rosdoek 31 (1984) 13-15.
Adams, J., Het lange van de langgevelboerderij. In: De Keersopper 2 (2007), nr. 6, p. 16-18.
Adrichem, D. van.., Bijdrage tot de kerkelijke geschiedenis van Westerhoven in de 15de eeuw.
Bossche Bijdragen 2 (1918-1919)146.
Anonymus, 1950: Riethoven, Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek
I-18, 46.
Anonymus, 1951a: Bergeijk, Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek
2-2, 2.
Anonymus, 1957: Bergeijk, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond zesde
serie 10, *184-185.
Anonymus, 1958c: Luijksgestel, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond zesde
serie 11, *228.
Anonymus, 1959: Bergeijk, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond zesde
serie 12, *59, *84-*85 en *248-*249.
„Ansichtkaarten : het doktershuis - het Teutenhuis‟, In: Keersopper 2 (2007), nr. 5, p. 24-25
Arts, N., 1975: Mesolithische oppervlaktevondsten van de Zwarte Horst Weyer in de gemeente
Luijksgestel (N.BR.) (Bijdragen tot de studie van het Brabantse Heem deel XIII), Eindhoven.
Arts, N. 1999c: Archeologische vondsten. Vuurstenen 'steker' uit de oude steentijd uit Riethoven
(gemeente Eersel), Nieuwsbrief Archeologie Kempen- en Peelland 3-4, 11.
Adams, J., „Het lange van de langgevelboerderij‟, In: Keersopper 2 (2007), nr. 6, p. 16-18
Asseldonk, M.M.P. van. Helmondse cijns veghel I (1406 - 1540). Zpl., 1988. (1988b)
Asseldonk, M.M.P. van. Cijnsboeken van de heer van Helmond (±1600 - 1783) betreffende Veghel.
zpl., 1988. (1988c)
Asseldonk, M.M.P. van. Helmondse cijnsregisters betreffende Veghel 1599 - 1783. Zpl., 1988.
(1988d)
Asseldonk, M.M.P. van. De Meierij van 's-Hertogenbosch. De evolutie van plaatselijk bestuur,
bestuurlijke indeling en dorpsgrenzen, circa 1200 - 1832. Oosterhout, 2002.
Asseldonk, M. van. De Meierij ontrafeld. Plaatselijk bestuur, dorpsgrenzen en bestuurlijke indeling in
de Meierij van ‟s-Hertogenbosch, circa 1200-1832. Tilburg, 2003.
Asseldonk, M.M.P. van, K.A.H.W. Leenders. Een middeleeuwse IJzeren Rijn? De route Antwerpen -
Roermond. Noordbrabants Historisch Jaarboek 20 (2003) 53 - 92.
Asseldonk, M. van. Bergeijk in de Late Middeleeuwen. Aspecten van heerlijk gezag en het ontstaan
van grenzen. Noord-Brabants Historisch Jaarboek 27 (2010) (ter perse).
426

Bannenberg, G.P.J., 1957a: Merovingisch aardewerk in Noord-Brabant, Brabants Heem IX, 74-79.
Bannenberg, G.PJ., 1960: Vroegere vondsten te Westerhoven, Brabants Heem XII, 56-60.
„Bestek en voorwaarden voor het bouwen van de woning van onderwijzer Panken te Westerhoven in
het jaar 1851‟, In: De Rosdoek nr. 16 (september 1979), p. 12-14
B. Beex, Koude Oorlog in de Kempen - het Korps Luchtwacht Dienst (z.p. z.j.).
Beex, G., 1963a: Archeologisch overzicht van de gemeente Riethoven, Brabants Heem XV, 131-135.
Beex, G., 1964c: Vondstmeldingen, Brabants Heem XVI, 88-90.
Beex, G., 1966e: Bergeijk, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bont 65, *54.
Beex, G., 1966l: Bergeijk, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 65, *84.
Beex, G., 1967h: Riethoven, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 66, *65.
Beex, G., 1968f: Riethoven, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 67, *86.
Beex, G., 1969a: Merovingische vondsten te Riethoven, Brabants Heem XXI, 121-122.
Beex, G., 1969e: Riethoven, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 68, *102.
Beex, G., 1970b: Bergeijk, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 69, *43.
Beex, G., 1970d: Luijksgestel, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 69, *43.
Beex, G., 1970i: Bergeijk, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 69, *69.
Beex, G., 1970j: Riethoven, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 69, *70.
Beex, G., 1970k: Westerhoven, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 69,
*70.
Beex, G., 1971e: Riethoven, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 70, *142.
Beex, G., 1972b: Riethoven, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 71, *60.
Beex, G., 1972f: Riethoven, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 71, *91.
Beex, G., 1972j: Bergeijk, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 71, *143-
144.
Beex, G., 1973f: Riethoven, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 72, *15.
Beex, G., 1974d: Bergeijk, Jaarverslag van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek
1974, 111.
Beex, G., 1974e: Riethoven, Jaarverslag van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig
Bodemonderzoek 1972, 130.
Beex, G., 1976a: Bergeijk, Jaarverslag van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek
1974, 111.
427

Beex, G. Drie dorpen een gemeente. Een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en
Casteren. Hapert, 1987.
Berkel, G. van, K. Samplonius. Nederlandse plaatsnamen. De herkomst en betekenis van onze
plaatsnamen. Utrecht, 1995.
Biemans, J., Bergeijk, De Weebosch : Parochie Sint Gerardus Majella 1907-2007 Stichting Eicha
(Bergeijk 2007)
Biemans, J., „Was Kaiewas Kwadewas?‟ In: De Rosdoek nr. 91 (september 1999), p. 13-22
Biemans, J., Rijthovens kerkboek, Stichting Rijthovens Historie (Valkenswaard 1992)
Biemans, J., „Speurtocht naar Tiberiacum‟, In: De Rosdoek nr. 46 (december 1987), p. 16-19
Biemans, J., Jos Deeben en Frans Theuws, Eicha Museum Bergeijk, Stichting Eicha (Bergeijk 1984)
Biemans, J. & Mary Klein Holkenborg-Huethorst, En de boer hij ploegde voren (Bergeijk 1986)
Biemans J.H.C. & F.A.J. van Gemert, Bergeijk in oude ansichten, waarin opgenomen afbeeldingen
van 't Hof, 't Loo en de Weebosch (Zaltbommel 1972)
Biemans, J., De oude Hofkerk, Bergeijk : een beknopte samenvatting in woord en beeld van tien
eeuwen wel en wee van de Bergeijkse Sint Pieter (Hapert 1983)
Biemans, J., Mozaïek van Het Stoom : zuivelindustrie Bergeijk, 1894-2001 (Bergeijk 2002)
Biemans, J., „Kempense bergen en heuvels geslecht‟, In: De Rosdoek nr. 80 (december 1996), p. 5-
14; nr. 81 (maart 1997), p. 19-22
Bieze, J.W., „De 17e eeuwse douanepalen te Budel, Someren en Bergeijk.‟ In: Merckenswaert 6
(1997), p. 47-54
Blom, J.C.H., Lambert (red.). Geschiedenis van de Nederlanden. Baarn, 2006.
Boer, A. van den, „Vechtend om Kockaertskolk, Turkenshoek en Moonkensputje : twee eeuwen
grenstwisten tussen Lommel en Bergeijk (1616-1770)‟. In: De Rosdoek nr. 65 (april 1993), p. 3-15; nr.
66 (juli 1993), p. 3-13; nr. 67 (oktober 1993), p. 4-13
Bohmers, A., 1961a: Luiksgestel, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond
serie 6, 14, *241.
Bolmers, J.B.. Over zeer oude Linden. Brabants Heem 17 (1975) 40- 45.
Boks, H.K.F., Een poging om het "Luijksgestel" van weleer terug te vinden (Maarheeze 1976)
Buisman, A., 1964: Bergeijk, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond serie 6,
17, *285-*286.
Bruyn, L.E.C.M. de, Industrieele vestigingsfactoren der gemeente Bergeijk. Economisch
Technologisch Instituut voor Noord-Brabant (Tilburg 1939)
Bussing, J., & A.P.G. Slenders Boerenbond Bergeijk 't Loo en 't Hof : geschiedenis vanaf de
oprichting in 1903 tot aan de fusie in 1992 (Bergeijk 1996)
428

Camps, H.P.H.. Oorkondenboek van Noord - Brabant tot 1312. Deel I, De Meierij van 's -
Hertogenbosch (met de heerlijkheid Gemert). Den Haag, 1979.
Cijnsboek Bergeijk, Westerhoven, Borkel, Schaft, Riethoven over de jaren 1794-1886, ALGEM A
1139 (RHCe)
Coenen, J., W. van Leeuwen, J. Erftemeijer, Een heilig huisken : de Heilig Kruiskapel te Luijksgestel
Stichting Vrienden van de kapel van het H. Kruis (Luijksgestel 1987)
Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant : gemeente Bergeijk. (‟s-Hertogenbosch
1983)
Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant : Luijksgestel (‟s-Hertogenbosch 1983)
Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant : gemeente Riethoven (‟s-Hertogenbosch
1984)
Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant : gemeente Westerhoven (‟s-
Hertogenbosch 1984)
Cuvelier, J.. Les denombrements de foyers en Brabant (XIVe - XVIe siècle). Brussel, 1912.
Das, J., (et al.), Riethoven toen (Riethoven 1982)
De acht cahiers van het Gilde St. Martinus Luijksgestel Luijksgestel : Gilde St. Martinus (1978)
"De Blokhut" van Bergeijk, Separaat uit" De Spiegel", 6-2-1954. - 2 p.
Debrabandere, F., M. Devos, P. Kempeneers, V. Mennen, H. Ryckeboer, W. van Osta. De Vlaamse
gemeentenamen. Verklarend woordenboek. Brussel (Davidsfonds), 2010.
De technische en economische problemen van de landbouw in Riethoven,
Rijkslandbouwconsulentschap (Eindhoven 1952)
De oude gildepapieren van het Gilde St. Martinus Luijksgestel Luijksgestel : Gilde St. Martinus (1977)
Dooremolen, W. van, De historie van De Ploeg en zijn weverij te Bergeijk (Bergeijk 2009)
Dooremolen, W. van, „Het kloosterkerkhof met een 100 jarige kapel‟ In: Keersopper 1 (2006), nr. 2, p.
3-5
Dooremolen, W. van, „Bergeijkse beken en de Keersop‟, In: Keersopper 2 (2007), nr. 6, p. 11-16
Dooremolen, W. van, „Over grensconflicten in vroeger tijd en een ommetje van nu‟. In: Keersopper 2
(2007), nr. 5, p. 7-8
Dooremolen, W. van, „De kapel "opten Webosch"‟, In: Keersopper 2 (2007), nr. 7, p. 2-4
Dooremolen, W. van & J. Mandigers, „Een rondrit langs gemeentelijke monumenten‟. In: Keersopper
2 (2007), nr. 7, p. 15
Dooremolen, W. van, „Het Luihuis te Bergeijk‟. In: Keersopper 2 (2007), nr. 7, p. 16-19
Dijkstra, P., 1976: Steentijdvondsten uit Riethoven: Neolithisch of Paleolithisch?, in: Westerheem 25,
188-195.
429

Enno van Gelder, H., 1953: Een muntvondst te Bergeijk. Brabantia 2, 117-126.
„Eicha Museum‟, In: De Rosdoek nr. 20 (januari 1981), p. 11-13
Enklaar, D. Th.. Gemeene gronden in Noord-Brabant in de Middeleeuwen. In het licht gegeven door
D.Th. Enklaar. Utrecht, 1941.
Evelein, M.A., 1910: Opgraving van een Urnenveld bij Riethoven, Oudheidkundige Mededeelingen
van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden IV, 31-43.
Een grenscorrectie van honderdvijftig jaar geleden : de bewogen geschiedenis van Luijksgestel,
Separaat uit: "Katholieke Illustratie", 20-10-1949. - 2 p.
Felix,, P., 1945. Das Zweite Jahrtausend vor der Zeitrechnung in den Niederlanden: Studien zur
Bronzezeit, Rostock
Gemeente Bergeijk, Suurland‟s Vademecum, Lijst van bijzondere gebouwen (1990)
Giffen, A.E. van, 1937: Het kringgrepurnenveld te Wilreit, Gem. Bergeijk, Bouwsteenen van de
Brabantsche oergeschiedenis. Opgravingen in de Provincie Noord-Brabant 1935, 's-Hertogenbosch,
47-53.
Gool, A., De Kempen in vogelvlucht (Hapert 1992)
Goossens, R.J.I., „De raadhuizen van Bergeijk‟. In: Campinia 16 (1986), p. 4-14
Hagen, J.W. „Nog twee reparaties aan de kerk van Riethoven (1719 en 1735)‟. In: De Rosdoek 64
(januari 1993), p. 17-25
Hagen, J.W. „Een reparatiebestek van de kerk van Riethoven uit 1712‟. In: De Rosdoek nr. 62 (april
1992), p. 5-19
Hagen, J.W., „"Bergeyck daer is een huys van outs t'Casteel genaempt" : Kempische contributies voor
krijgsvolk in Bergeijk, 1587-1592.‟ In: Het Brabants kasteel 11 (1988-89), p. 63-102
Halbertsma, H., 1975: Bergeijk, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 74,
51-53.
Habertsma, H. en Pernis, A. van, 1976: Bergeijk, gem. Bergeijk. R.K. Parochiekerk, in:Jaarverslag
ROB 1974, Amersfoort, 36.
Ham, W. van & Wim van Dooremolen, „De markt Bergeijk 't Hof rond 1832‟. In: Keersopper 1 (2006),
nr. 1, p. 7-10
Ham, W. van, „De instorting van de toren van de Hofkerk‟. In: Keersopper 2 (2007), nr. 6, p. 19-20
Ham, W. van, „Onze Lieve Vrouw van Brabant‟, In: Keersopper 1 (2006), nr. 3, p. 4-6
Ham, W. van & J. Bussing, „Joodse mensen in Bergeijk‟ In: Keersopper 1 (2006), nr. 3, p. 9-10;
(2007), nr. 4, p. 5-6
Ham, W. van, „Een zelfstandige parochie voor de Weebosch‟. In: Keersopper 1 (2006), nr. 3, p. 11-12
Heiden, J. van der, & Vlierberghe, P. van, De Weebosch in de Kempen ... : geschiedenis en verhalen
van de Weebosch en zijn bewoners (Bergeijk 1982)
430

Heijden, P. van der, D. Zweers ; met een bijdr. van Jos Laus, Een geschenk voor een 1000-jarige :
het Maarschalkerweerd-orgel in de Bergeijkse Hofkerk (2001)
„Het Eicha-museum te Bergeijk‟, In: De Rosdoek nr. 9 (mei 1977), p. 5-6
Hermans, C.R., 1865: Noordbrabantse Oudheeden, ‟s-Hertogenbosch.
Holwerda, J.H., 1913: Het urnenveld van Riethoven, in: Oudheidkundige Mededeelingen van het
Rijksmuseum van Oudheden, Leiden, 91-99.
Holwerda, J.H., 1924: Geschiedkundige atlas van Nederland, ‟s-Gravenhage.
Hoof, M.C.J.C. van, E.A.T.M. Schreuder, B.J.Slot (red.). De archieven van de Nassause Domeinraad
1581 - 1881 met retroacta vanaf de dertiende eeuw. Den Haag, 1997.
Hulsel, T. van, Weg van Westerhoven 1996-1997 : feiten en impressies van voor en na het einde van
de Westerhovense zelfstandigheid (Westerhoven 1998)
Kautz, P.M., Gilde St. Martinus Luijksgestel, 1595 - 1975 : geschiedenis, tradities, activiteiten
Gilde St. Martinus, (Luijksgestel 1975)
Kessel, J. van, F. Roijmans, Natuurgebied het Kroonven: Kroonven – Klein Kroonven en
Tjopvenneke. (z.p.), 1993.
Klaveren, H.W. van, 2005: Waarderend onderzoek door middel van proefsleuven (IVO3) Heuvel te
Westerhoven: gemeente Bergeijk (= Synthegra Archeologie rapport, 175244), Dordrecht.
Knaepen, R., Regesten uit de Schepenprotocollen van de Dingbank, Vrijheid en Heerlijkheid Bergeijk,
Riethoven, Westerhoven, Borkel en Schaft (Bergeijk 1992)
Knaepen, R., Schepenprotocollen van de vrijheid en dingbank Bergeijk, Rijthoven, Westerhoven,
Borkel en Schaft : 1683-1725 Eicha Museum Stichting Eicha (Bergeijk 1990)
Knoops, H., Een handkracht-boterfabriek in Riethoven van 1895 tot 1915 (Riethoven 1993
Kolman, C., B.O. Meierink, R. Stenvert.. Monumenten in Nederland: Noord-Brabant. Zwolle, 1997.
Kuijper, E. de, Bergeijk en het Brabants volksleven van weleer ; met tek. van Janos Szikra (1995)
Kuysten, C.A., „De Gelukten (landstreek onder Boscheind in Luijksgestel)‟, In: Taxandria 43 (1936), p.
275-277
Leenders, K.A.H.W.. Een totale landschappelijke omslag. IN: Eerenbeemt, H.F.J.M. van den (red.).
Geschiedenis van Noord-Brabant, Deel II, Emancipatie en industrialisering 1890 - 1945.
Amsterdam/Meppel, 1996, blz. 100 - 107.
Leenders, K.A.H.W., R. Berkvens. Oude Brabantse Akkers met een focus op de omgeving van Breda.
IN: Doesburg, J. van, M. de Boer, J. Deeben, B.J. Groenewoudt, T. de Groot. Essen in zicht. Essen
en plaggendekken in Nederland: onderzoek en beleid. Amersfoort (RACM), 2007.
Leeuwen, A.J.C. van, A.A.J. Verhoeven, A.F.T. Hutten, Luijksgestel in oude ansichten (Zaltbommel
1973)
Leeuwen, A. van, Kleine historische gids van Luijksgestel (1968)
431

Leeuwen, W. van, „Het huis "Raveschot" te Luijksgestel‟, In: Brabants Heem 32 (1980), p. 78-84
Leeuwen, W., „Verandering : de Dorpsstraat van Luijksgestel‟. In: De Rosdoek nr. 27 (december
1982), p. 19-23; nr. 30 (oktober 1983), p. 11-15; nr. 31 (januari 1984), p. 6-10; nr. 34 (december
1984), p. 11-18; nr. 37 (september 1985), p. 21-27; nr. 39 (maart 1986), p. 12-18; nr. 41 (oktober
1986), p. 17-24
Lijten, J.P.J.. Industriële monumenten Oirschot. Oirschot, 1996.
Maas, A.C., Grenskerken vanuit Valkenswaard (Heeze 1998)
Maes, N.C.M. Genetische kwaliteit inheemse bomen en struiken. Deelproject: Randvoorwaarden en
knelpunten bij behoud en toepassing van inheemse genenmateriaal. Wageningen (Instituut voor Bosen
Natuuronderzoek (IBN-DLO)), 1993.
Megens - Linders, A.M.H.. Transcriptie van het cijnsregister uit het archief van de raad en
rentmeestergeneraal der domeinen, inv.nr. 193. Sint-Oedenrode 1646 - 1651. (zjr, zpl, op BHIC
beschikbaar)
Melssen, J.Th.M.. Het gemeentewapen van Bergeijk. Kroniek van de Kempen 7 (1987) 82-83.
Melssen, J.Th.M.. Een onbekende oorkonde voor Eersel/Bergeijk. Brabants Heem 40 (1988) 72-75.
Melssen, J.Th.M.. Het gemeentewapen van Westerhoven. Kroniek van de Kempen 8 (1988) 75.
Melssen, J.Th.M.. Het nieuwe wapen van de gemeente Westerhoven. De Nederlandsche Leeuw 107
(1990) 453-454.
Melssen, J.Th.M.. Wapen en vlag voor de nieuwe gemeente Bergeijk. Van Schild en Vaan 6 (1999) 1-
4.
Meijer, M., Jonge heideontginningen in de gemeente Bergeijk (1813-1963), Doctoraalscriptie Sociale
Geografie, KU Nijmegen (Bergeijk 1982)
Merckx, R., Het begin van een stad als Eindhoven, Klein Brabants Museum (Eindhoven 1981)
Meurkens, P.C.G., Bergeijkse notabelen (1800-1916) : een antropologische studie van de
ontwikkeling en signatuur van de dorpselite in een Kempische gemeenschap (Bergeijk 1976) Scriptie
Instituut voor Culturele en Sociale Antropologie, KU Nijmegen
Meurkens, P.C.G.. Bevolking, economie en cultuur van het oude Kempenland. Bergeijk, 1985.
Mierlo, H.T.A.M. van, „Westerhovense sprokkelingen‟. In: De Rosdoek nr. 48 (juni 1988), p. 11-14; nr.
49 (oktober 1988), p. 16-17; nr. 51 (maart 1989), p. 24-26
Milikowski, E., 1985: Archeologische luchtkartering van het gebied Eersel-Riethoven-Bergeijk, in:
Kempenproject 2, 79-85.
Modderman, P.J.R., 1951: Bergeijk, Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig
Bodemonderzoek II-3, 8-9.
Modderman, P.J.R., 1955: Het onderzoek van enkele Brabantse en Utrechtse grafheuvels, Berichten
van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek VI, 44-65.
432

Modderman, P.J.R. 1960: Bergeijk, Archeologisch nieuws, in: Bulletin van de Koninklijke Nederlandse
Oudheidkundige Bond zesde serie 13, *191, *217-*218.
Modderman, P.J.R., 1960/1961: Een polychroom versierde pot uit Bergeijk, Noord-Brabant, Berichten
van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 10/11, 548-551.
Modderman, P.J.R., 1967: The Kattenberg and the 'De Paal' urnfield near Bergeijk (North Brabant),
Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 17, 59-63.
Newell, R.R., 1975: Mesolithicum, in: G.J. Verwers (red.), Noord-Brabant in Pre- en Protohistorie,
Oosterhout, 39-54.
Nooteboom, U., „Jeugd in de Kempen‟, In: Land en volk van Brabant, p. 133-183
Nooteboom, U., Jeugd in de Kempen (Hapert 1983)
Nostrum, Christ van, „De landbouwvereniging van Bergeijk‟, In: De Rosdoek nr. 85 (maart 1998), p.
12-17; nr. 86 (juni 1998), p. 6-10; nr. 87 (september 1998), p. 4-10
Nuenen, W.C.M. van, „Een stuk Westerhovense onderwijsgeschiedenis‟, In: De Rosdoek nr. 13
(september 1978), p. 1-11; nr. 14 (januari 1979), p. 4-16; nr. 17 (januari 1980), p. 11-20; nr. 18 (mei
1980), p. 12-20; nr. 20 (januari 1981), p. 24-30; nr. 21 (mei 1981), p. 14-22
Nostrum, C., Weteringen in Bergeijk en Westerhoven : een vroege heideontginning (Bergeijk 2006)
Onna, E. van, In Bergeijk: Gerrit Rietveld/Mien Ruys (Veldhoven 2008)
„Oorkonden van Bergeijk en Westerhoven vanaf de 14e eeuw‟, In: Campinia 2 (1972-73), p. 167-169;
3 (1973-74), p. 16-18, 204
Panken P.N. & Sasse van Ysselt, A.F.O. van, Beschrijving van Bergeik (z.p. 1900)
Panken, P.N., 1845: Voorchristelijke begraafplaatsen in de heiden te Bergeik, Riethoven, Veldhoven,
Steensel, Knegsel, Oerle, Wintelre, Hapert en Luiks-Gestel, I en II, in: C.R. Hermans, Bijdragen tot de
Geschiedenis, Oudheden, Lettteren, Statistiek en Beeldende Kunsten der Provincie Noord-Braband,
‟Hertogenbosch.
Parlevliet, M. & J.P. Flamman, 2003: Waterlaat 5 : archeologisch onderzoek op het toekomstige
bedrijventerrein 'Waterlaat 5', Gemeente Bergeijk (= AACpublicaties, 11), Amsterdam.
Parlevliet, M. & J.P. Flamman, 2006: Aan de rand van Berga. Archeologisch onderzoek op het
voormalige volkstuinen. Complex ten noorden van zorgcentrum St. Joseph (= AACpublicaties,13),
Amsterdam.
Poppel-Stevens, L. van, Op de Hobbel : herinneringen aan mijn jeugd in de Brabantse Kempen
(Eersel 2009)
Puijenbroek, F.J.M. van, „De Ploeg, landbouwkolonie te Best 1919-1929 / produktieve associatie te
Bergeijk 1923-1957‟. In: Bedrijven in eigen beheer, p. 237-283
Rahir, E., 1928: Musées royaux du cinquentenaire; Vingt-cinq années de recherches, de
restaurations et de reconstitutions, Brussel.
433

Regteren Altena, H.H. van, 1986: Bergeijk, dorpskernonderzoek, in: W.J.H. Verwers: Archeologische
Kroniek van Noord-Brabant 1981-1982 (Bijdragen tot de studie van het Brabantse Heem, 28), Waalre,
52-53.
Rijken, C., „Het heilige of Willibrordusputje te Westerhoven‟. In: Taxandria 29 (1922), p. 129-132
Rijken, C., Het Gilde Sint Anna, 1488, te Riethoven (1930)
Roelofs, W., W. van Nuenen en F. Hoppenbrouwers, Tusse de haai en d'èkker : een greep uit de
geschiedenis van Westerhoven Stichting Gemeenschapswerk Westerhoven en Comité Eeuwfeest
Kerkgebouw Westerhoven (Westerhoven 1986)
Rooijakkers, G., „Ontgravers en begravers : Eicha Museum te Bergeijk in nieuw onderkomen‟, In:
Noordbrabants Historisch Nieuwsblad 8 (1994), nr. 1, p. 20-22
Roosenboom, H.F.W., Gemeente Bergeijk / Technische dienst "De Zuidelijke Kempen" Openbare en
bijzondere gebouwen en terreinen; Bezienswaardigheden en recreatie (1976)
Sanders, J.G.M., W.A. van Ham, J. Vriens (red.). Noord-Brabant tijdens de Republiek der Verenigde
Nederlanden 1572 - 1795. Een institutionele handleiding. Den Bosch/Hilversum 1996.
Slegers, A.C., De Kruiswegstaties in de kapel van het H. Kruis, Luijksgestel : aangeboden door de
stichting Vrienden van de kapel van het H. Kruis, gewijd op zondag 18 november 2001, Stichting
Vrienden van de kapel van het H. Kruis (2001)
Slofstra, J., 1977: Met Panken terug naar Boshoven, in: N. Roymans, J. Biemans, J. Slofstra & G.J.
Verwers (red.), Brabantse Oudheden (= (Bijdragen tot de studie van het Brabantse Heem, XV),
Eindhoven 55-70.
Slofstra, J., 1991: Een nederzetting uit de vroege ijzertijd op de Heesmortel bij Riethoven, in: H.
Fokkens & N. Roymans (red.), Nederzettingen uit de bronstijd en de vroege ijzertijd in de Lage
Landen (= Nederlandse Archeologische Rapporten, 13), 141-151.
Slofstra, J., M. Lammers & J. Aarts, 1993: Inheemse boeren in de Romeinse wereld.
Nederzettingsonderzoek bij Riethoven, in: N. Roymans & F,. Theuws (red.), Een en al zand. Twee
jaar graven naar het Brabantse verleden, ‟s-Hertogenbosch, 58-72.
Smeulders, F.V., „Lommel en Luiksgestel : het Verdrag van Fontainebleau van 12 november 1807 en
de Soevereine Besluiten van Prins Willem van Oranje-Nassau van 24 en 25 januari 1815‟, In: Te
Lomelle op die Campine 5 (1979), p. 76-96
Sprockhoff, E., 1934: Die Germanischen Vollgriffschwerter der jüngeren Bronzezeit (= Römisch-
Germanische Forschungen 9), Berlin – Leipzig.
Stroobant, L., 1904/1905: La Taxandrie Préhistorique. Essai de carte avec catalogue alphabétique
des découvertes antéromaines, romaines et franques faites en Taxandrie, Taxandria II, 164-226.
Strijbos, H., „Gothische dorpskerken en -torens van de Kempische zandgronden : wat in de
voorgaande bijdragen niet aan de orde kwam.‟ In: De Rosdoek nr. 60 (augustus 1991), p. 2-15, 26;
nr. 61 (december 1991), p. 27-30; nr. 63 (september 1992), p. 3-19; nr. 65 (april 1993), p. 17-20
Strijbos, H., „De kerk van Sint Petrus-Banden te Bergeijk‟, In: De Rosdoek nr. 56 (juni 1990), p. 9-24
Strijbos, H., „Nogmaals : kerk en toren van Sint Martinus te Luijksgestel‟. In: De Rosdoek nr. 58
(december 1990), p. 24-25
434

Strijbos, H., „Overpeinzingen rond houten middeleeuwse kerken in de Kempen‟ In: De Rosdoek nr. 91
(september 1999), p. 3-13
Strijbos, H., „De Sint Willibrorduskerk van Riethoven‟. In: De Rosdoek 53 (september 1989), p. 9-19
Strijbos, H., „Hofstede in Broekhoven? : de bouwgeschiedenis van een gesloopte boerderij‟, In:
Brabants Heem 50 (1998), p. 150-157
Strijbos, H., „Kerk en toren van Sint Martinus te Luijksgestel‟. In: De Rosdoek nr. 57 (oktober 1990), p.
11-19
Theuws, F., „Archeologisch onderzoek in de dorpskern van Bergeijk‟. In: Kempenprojekt 2, p. 57-66
Theuws, F.C., „Middeleeuwse parochiecentra in de Kempen 1000-1350‟. In: Kempenprojekt 3, p. 97-
216
Theuws, F., „Laat-Middeleeuws aardewerk van de Lage Berkt (gemeente Bergeijk)‟. In: Brabantse
oudheden, p. 199-209
Theuws, F., 1976:„Palissaden(?) op de grens van gemeynt en akkergebied in de Kempen‟. In:
Brabants Heem 28 (1976), p. 143-147
Theuws, F., 1976: Een Laat-Middeleeuwse watermolen te Bergeijk, Brabants Heem XXXVIII, 56-63.
Theuws, F., 1981: De oerparochie in de Kempen en hun belang voor het nederzettingsonderzoek I,
de latere middeleeuwen, Brabants Heem XXXIII, 184-207.
Theuws, F.C., 1986: The integration of the Kempen region into the Frankisch empire (550-750): some
hypotheses, Helinium XXVI, 121-136.
Theuws, F., 1989: Middeleeuwse parochie-centra in de Kempen 1000-1350, Het Kempenprojekt 3.
De middeleeuwen centraal (= Bijdragen tot de studie van het Brabantse heem, 33), Waalre, 97-216
(speciaal 174-179).
Theuws, F., 1991: Landed property and manorial organisation in Northern Austrasia: some
considerations and a case study, in: N. Roymans & F. Theuws (red.), Images of the past. Studies on
ancient societies in Northwestern Europe (= Studies in pre- en protohistorie, 7), Amsterdam, 299-407.
Theuws, F. & H.A. Hiddink, 1996: Der Kontakt mit Rom., in: Die Franken. Wegbereiter Europas. Vor
1500 Jahren: König Chlodwig und seine Erben, Mainz, 66-80.
Thiadens, H.J.M., „Poging tot naamsverklaring van Bergeijk en Westerhoven langs geografische weg‟
In: De Rosdoek nr. 47 (maart 1988), p. 21-23.
Vanderhoeven, A., 1991: Botanisch onderzoek van de vroege ijzertijd-nederzetting op de Heesmortel
bij Riethoven, in: H. Fokkens & N. Roymans (red.), Nederzettingen uit de bronstijd en de vroege
ijzertijd in de Lage Landen (= Nederlandse Archeologische Rapporten, 13), 153-162.
Vangheluwe, D., „Een reconstructie van het cijnsgoed van Thorn te Bergeijk‟. In: Brabants Heem 41
(1989), p. 26-32
Vangheluwe, D., „Vergelijking van twee hertogelijke cijnsboeken te Bergeijk‟. In: Te Lomelle op die
Campine 18 (1992), nr. 1, p. 6-21
435

Vangheluwe, D., „Een episode uit de Tachtigjarige Oorlog in de heide tussen Bergeijk en Lommel
(1587-1597)‟. In: De Rosdoek 64 (januari 1993), p. 3-13
Vangheluwe, D., „Bergeijk, een reactie‟, In: Het Brabants kasteel 12 (1989-90), p. 7-12
Vangheluwe, D., „De familie Verschuil van 1400-1600‟ In: De Rosdoek nr. 78 (juni 1996), p. 12-22
Vangheluwe, D., „De pachthoeve van Tongerlo te Bergeijk.‟ In: De Rosdoek nr. 61 (december 1991),
p. 3-23
Vangheluwe, D., „De namen van Bergeijk‟, In: De Rosdoek nr. 38 (december 1985), p. 5-11
Vangheluwe, D.C.L., „Historisch geografische verkenning in Bergeijk‟, In: De Rosdoek nr. 55 (maart
1990), p. 20-28
Vangheluwe, D.C.L., „Vangheluwe Het centrum van Bergeijk in de 16de eeuw, een rekonstruktie‟, In:
In: De Rosdoek nr. 53 (september 1989), p. 20-26
Vangheluwe, D., „Stichting Eicha : verslag van de werkgroep naamkunde over de periode juli 1978 tot
juli 1979‟. In: De Rosdoek nr. 16 (september 1979), p. 5-11
Vangheluwe, D., Cijnsboek van de Hertog : Algemeen archief Brussel Chambres des Comptes,
censier Bergeijk / Eersel, nr 45044 (1448-50) Eicha Museum Stichting Eicha
Vangheluwe, D., Cijnsboek van de Hertog van Brabant 3 juli anno 1543 getekend Jan Bax, Eicha
Museum Stichting Eicha
Vangheluwe, D., „Local communities in their landscape in the rent district of Eersel/Bergeijk (14th-16th
centuries)‟. In: Land and Ancestors, p. 349-399
Vangheluwe, D., „Enderakkers een open akkercomplex met geschiedenis‟ In: Keersopper 2 (2007),
nr. 4, p. 2-4 ; nr. 5, p. 2-6 ; nr. 6, p. 21-24
Vangheluwe, D., Bergeijk : toponiemische verzameling Eicha Museum Stichting Eicha (Bergeijk 1989)
Vangheluwe, D., K. de Nooijer, R. Knaepen, J. Biemans, Bergeijk in Kaart. Historische geografie en
toponymie, verkenning van grondbezit en grondgebruik, vanaf de middeleeuwen tot onze tijd
(Bergeijk, 2009).
Veekens, M., „Bergeijk van 1626 tot 1658 een Heerlijkheid‟. In: Keersopper 2 (2007), nr. 6, p. 2-9 ; nr.
7, p. 7-14
Vera, H.L.M.. Potstallen en esdekken. Een kritisch onderzoek naar het Brabantse landschap.
Brabants Heem 54 (2002) 55 - 66.
Verdonk, H., Heijerstraat : de beschrijving van een buurtschap van Westerhoven (Westerhoven 2008)
Verhoeven, A., 1989: Middeleeuws aardewerk uit Bergeijk, Het Kempenprojekt 3. De middeleeuwen
centraal (Bijdragen tot de studie van het Brabantse heem deel 33), Waalre, 217-243.
Versteegde, A., Relatie landschap en landbouw in Bergeijk, een gemeente in de Kempen (Bergeijk
1977) Kandidaatsscriptie KU Nijmegen
Verwers, W.J.H., 1983a: Archeologische Kroniek van Noord-Brabant 1979-1980 (Bijdragen tot de
studie van het Brabantse heem, 23), Waalre.
436

Verwers, W.J.H., 1983b: Overige meldingen: Riethoven, Jaarverslag van de Rijksdienst voor het
Oudheidkundig Bodemonderzoek 1981, 141.
Visser, M.E. & J.P. Flamman, 2002: Inventariserend veldonderzoek op de "Sengerswei", te Bergeijk
(= AACpublicaties, 15), Amsterdam.
Voordt-Pieck, L. van der, M. Kuijl. Statistiek der provincie Noord-Braband volgens de uitkomsten van
het kadaster bij deszelfs invoering. Maastricht, 1845 (Geografisch Etablissement F. Desterbecq).
Wassink, J.F.A., W. Nouwen. Boerenschansen. Verscholen voor Staatsen en Spanjaarden. Weert
(stichting Weerter Historie), 2008.
Weening, R., De natuur in onze omgeving : te voet en per fiets op verkenning in en rond Dommelen
In: Dommelen, p. 181-192
Wieberdink, G.L. (samensteller). Historische Atlas van Noord-Brabant. Chromotopografische Kaart
des Rijks 1:25.000. Den Ilp, 1989.
Wijnen, H.. Belangrijke historische bomen in Riethoven, uitgave IVN, Riethoven 1994.
Wit G. de, A. Sloos. De interpretatie van archeologische waarnemingen in Archis. Een concept voor
een nieuwe set complextypen. Amersfoort, 2008. (Rapportage Archeologische Monumentenzorg
165).
Wolters-Noordhoff. Grote Historische Atlas van Nederland 1:50.000. Deel 4: Zuid Nederland 1838-
1857. Groningen 1990.
Ypey, J., 1957/1958: Een zeldzaam laat-Merovingisch glas in het rijengrafveld te Bergeijk, Noord-
Brabant, Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 8, 82-91.
Ypey, J., 1959: De verspreiding van vroeg-middeleeuwse vondsten in Nederland, Berichten van de
Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 9, 98-118.
Zoetmulder, S.H.A.M.. De Brabantse molens. Helmond, 1974.
437