project mondelinge geschiedenis - Vvlg

Scenario workshop
migraties sinds 1945: project mondelinge geschiedenis
8 perspectieven om het project mondelinge migratiegeschiedenis te benaderen
Project zelf
• Basis:
o Project mondelinge migratiegeschiedenis – interviews met migranten:
Vragenlijst opstellen: verschillende mogelijkheden
Interview afnemen: hoe doe je dat?
kan in de les Nederlands gebeuren
Interview bewerken: verschillende mogelijkheden
o Evaluatiewijzer
o Klassikale bespreking van de interviews
Tot algemene conclusies komen voor de resultaten van de klas
Vallen de conclusies te veralgemenen tot Vlaanderen?
(confrontatie met teksten, grafieken en diagrammen over Vlaamse
situatie)
• Uitbreiding:
o (voorafgaandelijk) begripsomschrijving
Eerst eigen poging leerlingen
Vervolgens ‘officiële’ definities
o (voorafgaandelijk) vooroordelen en popular opinion toetsen meningen
leerlingen over migratie, integratie en migranten aan Europese
onderzoeken
kan vakoverschrijdend gebeuren in lessen godsdienst/zedenleer
o (voorafgaandelijk) Groepswerk rond interviewvragen
kan in taallessen gebeuren (Nederlands of vreemde talen)
o (nadien) migratie in historisch perspectief
Overzicht
Verwerking:
• Actualiseren
• Vergelijkende analyse twee eeuwen migratiebewegingen
• Vergelijkende analyse emigratie – immigratie België 19 e – 20 e
eeuw
• Vergelijkende analyse emigratie – immigratie algemeen 19 e –
20 e eeuw
(nadien) migratie in België vandaag
kan vakoverschrijdend gebeuren in aardrijkskunde, waar
internationale migraties een thema vormen
• herkomst ‘gewone’ migranten + redenen voor verblijf
• vergelijking asielaanvragen (+ redenen) & asieltoekenningen
• Vakoverschrijdende samenwerking kan dus met:
Aardrijkskunde
Godsdienst/zedenleer
Nederlands
Vreemde talen

PERSPECTIEVEN/MOTIVATIES VOOR EEN PROJECT
MONDELINGE (MIGRATIE)GESCHIEDENIS
Acht perspectieven van waaruit je een project mondelinge migratiegeschiedenis
kunt benaderen:
1) Een rechtmatig deel van de geschiedenislessen
Volgens historica Anne Morelli “mogen we met recht van het Belgische onderwijs
verlangen dat het de kwestie van de vreemdelingen en de immigratie als een belangrijk
aspect van onze geschiedenis opneemt in zijn lessenpakket” (p. 15). Vreemdelingen
maken immers een wezenlijk deel van (de geschiedenis van) dit land uit, en kunnen prat
gaan op heel wat verwezenlijkingen. Hen buiten beschouwing laten in de
geschiedenisboeken zou van een wel erg enge en te eenduidige geschiedschrijving
getuigen. Morelli Besluit: “Ook in België, land van compromissen, zou een veelzijdige kijk
op de geschiedenis aanvaard moeten worden als een uitdrukking van onze democratie.”
(p. 16)
2) Motivatie ~ leren leren
Als leraar geschiedenis zijn wij allen ongetwijfeld gebeten en gepassioneerd door ons
vak. Jammer genoeg is dat niet bij al onze leerlingen evenzeer het geval. Sommigen
onder hen vinden ons vak ‘saai’, ‘nutteloos’, ‘oude kost’. Ze leveren er dan ook niet de
gewenste inspanning voor, met alle gevolgen van dien. We weten immers allemaal dat er
een rechtstreeks verband bestaat tussen leren (en bij uitbreiding leren leren) en
motivatie. In dat opzicht kan een project oral history een heel handig hulpmiddel zijn.
Mondelinge geschiedenis brengt immers het verleden tot leven. Leerlingen gaan het
verleden a.h.w. aan den lijve ondervinden. Het maakt abstracte historische concepten en
begrippen erg concreet, tastbaar en levensecht.
3) Training onderzoeksvaardigheden ~ oral history
Een project rond ‘vreemd verleden’ past eveneens in het brede concept ‘mondelinge
geschiedenis’ of oral history. Mondelinge geschiedenis is het interviewen van getuigen
om het verleden te (re)construeren en alles wat daarbij komt kijken: het zoeken van
getuigen, het selecteren en contacteren van informanten, het opstellen van een
vragenlijst, het interviewen en transcriberen van het interview, en het analyseren en
synthetiseren van de interviews. Via een project mondelinge geschiedenis leren
leerlingen interactief een historische methode aan en participeren ze actief in het
onderwijsproces. Door het interviewen van getuigen ontwikkelen ze een historisch besef
en een zin voor historische kritiek. Daarnaast biedt mondelinge geschiedenis aan
leerlingen een kans om hun cognitieve, sociale, technische, taal- en
1

onderzoeksvaardigheden te ontwikkelen. In die zin sluit zo’n project naadloos aan bij de
eindtermen en leerplandoelstellingen geschiedenis, alsook bij een aantal
vakoverschrijdende eindtermen.
Voor wie meer informatie wil over mondelinge geschiedenis, raden we aan een kijkje te
nemen op www.mondelingegeschiedenis.be. Eveneens zijn er de publicaties:
- Gestemd verleden. Mondelinge geschiedenis als praktijk. (van Bruno De Wever en
Pieter François)
- Van horen zeggen. Mondelinge geschiedenis in de praktijk. (uitgegeven door het
Vlaams Centrum voor Volkscultuur)
4) Link met familiegeschiedenis
Uit een interessante publicatie van de Nederlandse historici Maria Grever en Cees
Ribbens, Nationale identiteit en meervoudig verleden, blijkt dat zowel autochtone als
allochtone Britse, Franse en Nederlandse jongeren het meest geboeid worden door de
eigen familiegeschiedenis. Ze stellen vast: “Opmerkelijk is dat de geschiedenis van de
eigen familie bij de meeste autochtone én allochtone respondenten zeer populair is.”
ALLOCHTONE LLN. AUTOCHTONE LLN.
familiegeschiedenis 28.8%
geschiedenis van de eigen
godsdienst
24.3%
wereldgeschiedenis 17.4%
geschiedenis van het
herkomstland
16.8%
plaatselijke geschiedenis 6.5%
geschiedenis van het actuele
woonland
4.9%
In dat opzicht zou je onder het motto ‘Wij zijn allemaal kinderen van migranten’ de
familiegeschiedenis van de leerlingen kunnen linken aan het thema migratie en de
leerlingen op zoek laten gaan naar migratiefenomenen binnen de eigen
familie(geschiedenis).
5) Sociaal perspectief
familiegeschiedenis 33.6%
geschiedenis van het actuele
woonland
19.7%
wereldgeschiedenis 16.2%
plaatselijke geschiedenis 5.8%
geschiedenis van het
herkomstland
geschiedenis van de eigen
godsdienst
3.9%
1.2%
Een project ‘vreemd verleden’ verhoogt misschien het begrip tussen migranten en
autochtonen. Immers, het brengt beide groepen in contact met elkaar en het brengt hen
2

aan het praten, een noodzakelijke voorwaarde om tot begrip te komen. Een dergelijk
project kan m.a.w. tot empathie leiden, en zo tot een beter historisch denken.
6) (eventueel) vakoverschrijdend perspectief
met aardrijkskunde (internationale migratie maakt deel uit van het lessenpakket in de 3 e
graad), Nederlands, godsdienst/zedenleer, vreemde talen (indien interviews in een
andere taal dan het Nederlands)
7) concreet maken van abstracte historische concepten
Typische begrippen zoals migratiestromen, integratie, push- en pullfactoren worden
heel concreet gemaakt, wat het begrijpen en het leren leren alleen maar kan
bevorderen.
8) omgaan met herinneringen, historisch-kritisch en postmodern perspectief
Verleden, herinneringen en geschiedenis zijn drie onderscheiden zaken. Dit project
kan helpen de drie begrippen tegenover elkaar beter uit te klaren.
3

Analyse multicultureel België vandaag
We maken hierbij een onderscheid tussen de ‘gewone’ immigraties enerzijds en
asielzoekers en vluchtelingen anderzijds. (bron: Belgische debatten voor een
migratiebeleid. Facts and figures.)
Maak op basis van onderstaande figuren een ‘top vijf’ van de spreiding per nationaliteit
en nationaliteitsgroepen van de in 2004 resp. 2005 geregistreerde immigraties (de
asielaanvragers en vluchtelingen niet meegerekend).
TOP 5
1)
2)
3)
4)
5)
TOP 5
1)
2)
3)
4)
5)
1

Wat is de motivatie van deze immigranten? Maak een top vijf aan de hand van
onderstaande figuur. Geef telkens ook wat uitleg bij elke motivatie.
TOP 5
1)
2)
3)
4)
5)
2

Uit welke 10 landen komen de meeste asielaanvragers? Leid dit af uit onderstaande
figuur. Kun je ook redenen bedenken waarom mensen dit land wensen te ontvluchten?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
LAND % REDEN(EN)
3

Hieronder zie je de belangrijkste nationaliteiten van de in 2005 erkende vluchtelingen.
Maak opnieuw een top tien.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
LAND %
Vergelijk deze gegevens van erkende vluchtelingen en asielzoekers met de top tien van
de asielaanvragen. Welke conclusies trek je?
4

Actuelere, maar voorlopige cijfers, vind je terug in deze publicatie:
Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding. Migratie. Jaarverslag
2009. Brussel, 2010. (te vinden het op het internet via deze link:
http://www.diversiteit.be/?action=publicatie_detail&id=117 waar je de publicatie kunt
downloaden)
Enkele gegevens hieruit:
5

BIBLIOGRAFIE
Belgische debatten voor een migratiebeleid. Facts and figures.
(http://www.kbs-frb.be/uploadedFiles/KBS-
FRB/3)_Publications/PUB2008_1783_MigratieBeleid_Facts.pdf)
Ben ik een migrant? De geschiedenis van onze migratie.
(http://www.diversiteit.be/index.php?action=artikel_detail&artikel=151)
Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding. Migratie. Jaarverslag
2009. Brussel, 2010. (te vinden het op het internet via deze link:
http://www.diversiteit.be/?action=publicatie_detail&id=117 waar je de publicatie kunt
downloaden)
De Wever, B. en François, P. Gestemd verleden. Mondelinge geschiedenis als praktijk.
VVN. De Verenigde Naties en migratie. Migratie, mensenrechten, ontwikkeling.
(http://www.vvn.be/files/u1/2007-12-10_Pedagogisch_Dossier_Migratie_0.pdf)
Morelli, A. Geschiedenis van het eigen volk. De vreemdeling in België van de prehistorie
tot nu. Leuven, 1993.
The changing faces of Europe – population flows in the 20th century.
(http://www.coe.int/t/dg4/education/historyteaching/Source/Projects/DocumentsTwe
ntyCentury/Population_en.pdf)
Vlaams Centrum voor Volkscultuur. Van horen zeggen. Mondelinge geschiedenis in de
praktijk.
www.mondelingegeschiedenis.be
1

PROJECT ‘VREEMD VERLEDEN’:
INTERVIEWS MET MIGRANTEN
Om leerlingen dus enerzijds gevoelig te maken voor de historische methode, en hen
anderzijds heel concreet met migratiegeschiedenis in contact te brengen, kun je hen
vragen om alleen of per twee een interview af te nemen van een migrant of migranten.
Om het onderzoek niet nodeloos te compliceren is het aangewezen dat legale migranten
/asielzoekers worden geïnterviewd.
De selectie van te interviewen personen kun je op verschillende manieren organiseren:
- een eigen familielid die ooit migreerde
- migranten in de buurt
- migranten die op verschillende tijdstippen naar België kwamen, om een
historische evolutie te kunnen ontwaren (b.v. jaren 1950, jaren 1970, jaren 1990,
jaren 2000)
- etc.
Je kunt de leerlingen vragen om in groepjes, op voorhand gedurende één lesuur, te gaan
brainstormen over welke vragen ze zoal zouden kunnen stellen aan de migrant in kwestie
tijdens het interview. In een volgend lesuur kunnen de verschillende groepjes dan hun
vragenlijst vergelijken met elkaar en aanvullen waar nodig. Uiteraard is het aan de
leerkracht om eerst zelf de grote contouren van het project vast te leggen:
- Wil je meer weten over migratie in het algemeen? Hoe die verliep, wanneer, van
waar, met wie, waarom?
- Wil je meer weten over de integratie van migranten? Hoe verliep dat in het
begin? Hoe ging dat om werk te zoeken, de taal te leren, huisvesting te regelen,
de buren te leren kennen etc.?
- Wil je leerlingen op zoek laten gaan naar migratiebewegingen in hun eigen
familiegeschiedenis?
- Andere?
Anderzijds, als je hier geen lesuur (of twee) voor wil/kan uittrekken, kun je de
leerlingen ook een voorbeeldvragenlijst ter overweging meegeven.
• Vragen kunnen zijn:
We splitsen hier de vragen op naar twee thema’s:
- migratie
- integratie
1

MIGRATIE
• Wanneer?
o Wanneer kwam je naar België?
o Wat is je thuisland?
o Hoe was de situatie in je thuisland toen je migreerde, op
Politiek vlak?
Sociaal vlak?
Economisch vlak?
o Hoe was de situatie in België? Hoe wist je daarvan? Wat waren je
• Hoe en met wie?
• Waarom?
informatiebronnen?
o Hoe ben je naar hier gekomen?
o In welke omstandigheden?
o Hoe regelde je jouw migratie naar hier? (papieren, financiën, etc.)
o Kwam je alleen naar hier, of waren nog meer mensen mee? Zo ja wie? (familie,
vrienden, onbekenden, etc.)
o Wat was/waren je drijfve(e)r(en) om naar hier te komen?
o Was er eerder sprake van motieven om weg te gaan uit je land van herkomst,
dan wel van motieven om naar België te komen?
o Was het specifiek de bedoeling naar België te komen, of was het eerder
toevallig dat je juist in dit land van West-Europa terecht kwam? Hoe kwam
dat dan?
o Waarom wilde je specifiek naar België komen? Wat waren je redenen? Wat
waren je informatiebronnen over België?
o Wanneer en hoe besliste je dat?
o Was het een gemakkelijke beslissing, of heb je lang getwijfeld?
INTEGRATIE
• Begin? Beschrijf je eerste ervaringen in België:
o Waar ging je wonen?
o Wie ving je op?
o Kende je hier al mensen?
o Hoe loste je de taaldrempel op?
2

o Hoe kwam je aan de kost?
o Voelde je je hier thuis? Had je niet teveel last van heimwee?
o Onderhield je contact met het land van herkomst? Was dat eenvoudig of
niet? Waarom (niet)?
o Legde je makkelijk contact met Belgen?
Met wie?
Hoe?
• Socio-economisch?
Ging het vlot, of duurde dat z’n tijd?
o Vond/vind je gemakkelijk een job? Zo ja, welke? Hoe?
o Was/is het loon toereikend?
o Was/ben je tevreden met je job?
Deed/doe je het werk graag?
Was/is er sprake van carrièremogelijkheden?
Werd/word je eerlijk behandeld door je werkgever?
o Hoe was/is het contact met de collega’s?
o Waren het vooral allochtone of autochtone collega’s?
o Had/heb je ’t gevoel dat de voorschriften rond arbeidsomstandigheden en –
voorwaarden nagekomen werden/worden?
o Verander(de) je dikwijls van werk? Waarom (niet)?
• Socio-cultureel?
o Waar woon je?
o Heb je veel contacten met de buurt? Waarom (niet)? Welk soort contacten?
o Hoe zijn je andere sociale contacten?
o Heb je vooral contact met andere migranten dan wel met autochtone Belgen?
o Hoe leerde je de taal? Ging dat vlot en vlug? Waarom (niet)?
o Neem je veel Belgische gewoonten over, b.v. op het vlak van eetcultuur,
kledij? Indien ja, welke?
o Stichtte je hier een gezin?
Hoe leerde je je huwelijkspartner kennen?
Hoe stelden de kinderen het op school?
o Participeer je in het verenigingsleven (sportclub, jeugdvereniging, vakbond,
toneelvereniging, fanfare etc.)
o Kun je je religie vrij en gemakkelijk beoefenen? Waarom (niet)?
o Voel je je aanvaard in de plaatselijke gemeenschap waarin je terecht kwam?
Voel je je aanvaard?
3

Waarom (niet)?
Hoe voel je dat?
Wat deed/doe je ter aanvaarding?
o Voel je je soms gediscrimineerd?
• Socio-politiek?
Ervoer/ervaar je discriminatie?
Waarom (niet)?
Door wie?
Hoe voel je dat?
Wat brengt dat teweeg bij jou?
Hoe reageer je daarop?
o Heb je ’t gevoel dat je over ‘burgerrechten’ beschikt?
o Voel je je gesteund door ‘het beleid’? (gemeentelijk niveau, nationale politici)
o Werd/word je gestimuleerd tot integratie? Worden hiertoe inspanningen
gedaan vanuit de overheid? Waarom (niet)? Welke?
o Heb je contacten met politici?
o Neem je politieke engagementen?
o Volg je de politiek in België?
o Mag je stemmen?
o Begon je je in de loop der jaren ‘Belg’ te voelen? Hoe uitte zich dat dan?
• De relatie met je land van herkomst?
o Heb je nog veel contacten met je land van herkomst? Met wie?
o Ga je nog vaak terug naar je land van herkomst? Waarom (niet)?
o Volg je nog de actualiteit in je land van herkomst?
Waarom (niet)?
Hoe?
o Steun je mensen in je land van herkomst? Op welke wijze?
o Voel je je eerder Belg, dan wel nog steeds (nationaliteit van het land van
herkomst)?
• Retrospectief?
o Met welke verwachtingen kwam je naar hier?
o Zijn die verwachtingen door de jaren heen ingelost?
Welke wel, welke niet?
Waarom (niet)?
4

Zou je opnieuw migreren mocht je alles opnieuw kunnen doen? Waarom
(niet)?
Wat zou je anders doen eventueel? Waarom (niet)?
Stelde je verschuivingen, wijzigingen, evoluties vast in je relatie tot
autochtone Belgen door de jaren heen?
• In welke zin?
• Hoe verklaar je ze?
• Verwerking van het interview
• Wat had dat voor gevolgen?
Vraag aan de leerlingen niet om een letterlijke transcriptie van het interview in te
dienen (tenzij je het in bijlage laat indienen). Laat leerlingen het interview bewerken tot
een mooi eindresultaat, b.v.
- een paper voorzien van illustraties (tekeningen, foto’s, kaarten etc.)
- DVD of video
- CD-ROM
- Website
- stripverhaal
- Etc.
5

Enkele vuistregels bij het afnemen van een interview:
• Maak vooraf een afspraak. Wat je wil weten is niet op enkele minuten af te haspelen.
Je moet dus een moment voorzien waarop de geïnterviewde tijd heeft.
• Vertel bij het maken van de afspraak meteen waarover je wil praten. Op die manier
kan de geïnterviewde al in het eigen geheugen graven, wat de kwaliteit van
informatie zal verhogen.
• Vraag aan de geïnterviewde bij het maken van de afspraak meteen ook of hij/zij nog
foto’s, brieven, dagboeken etc. liggen heeft, die hij/zij eventueel aan jou in bruikleen
wil geven voor de periode die je werkt aan dit project. Vraag of hij/zij die zaken kan
klaarleggen op het ogenblik van de afspraak.
• Interview iemand best in een voor hem of haar vertrouwde omgeving. Meestal is dat
bij de geïnterviewde thuis.
• Zorg voor een sfeer van vertrouwen. Leg dus het doel en gebruik van het interview
uit.
• Gedraag je als de geïnteresseerde luisteraar (in mimiek en lichaamstaal).
• Stel open vragen. Leg geen antwoorden in je vragen. Stel evenmin suggestieve
vragen.
• Geef zeker ook niet gewoon je vragenlijstje met de vraag om dat in te vullen. Het
interview is geen huiswerk voor de geïnterviewde.
• Verwacht niet altijd meteen een rechtstreeks antwoord op je vraag. Via uitweidingen
kom je echter dikwijls veel te weten. Laat de geïnterviewde dus praten, tenzij
hij/zij te ver uitweidt: dan grijp je best wel in.
• Stel altijd eerst algemene vragen en ga dan pas over naar meer specifieke of
detailvragen.
• Ken je vragenlijst goed. Zo kun je inspelen op wat de geïnterviewde zegt. Het is in
een interview meestal onmogelijk om je eigen lijst in de vooropgestelde volgorde af
te werken.
• Sommige mensen zullen misschien weinig vertellen tijdens het interview. De
antwoorden zijn kort en in 20 minuten ben je al klaar. De kans is dan groot dat je te
weinig informatie hebt. Bekijk in dat verband samen een aantal foto’s van vroeger.
Dat zal de herinneringen en het vertellen stimuleren. Geef stilte gerust ook een
kans. Geïnterviewden moeten de tijd krijgen om in hun geheugen te graven.
• Interview mensen altijd onder vier ogen. Op die manier kun je de verkregen
informatie bij anderen controleren, zonder dat ze zelf eerst al de ene versie van het
verhaal hebben gehoord.
1

• Neem zoveel mogelijk notities tijdens het interview. Tracht niet alles in je hoofd te
prenten, dat lukt niet. Zo vergeet je zaken, of geef je ze maar half weer, en dan
moet je nadien toch nog eens hetzelfde gaan vragen.
Je kunt ook een cassetterecorder gebruiken, maar weet dat dit veel mensen
afschrikt. Zorg dus dat je hoe dan ook papier en een balpen bij hebt. Gebruik je een
cassetterecorder, test die dan op voorhand uit, zodat je weet of ze werkt en hoe ze
werkt.
• Heb tijdens het noteren ook oog en vooral oor voor stemintonaties (b.v. aarzeling,
terughoudendheid, onzekerheid, ironie…). Noteer die in je notities.
• Houd rekening met de gevoelens van mensen. Blijf b.v. niet aandringen als je merkt
dat ze over een bepaald onderwerp liever niet spreken. Pas op met gevoelige vragen:
breng ze voorzichtig aan. Stel ze ook pas aan het einde van het interview.
• Een interview duurt best nooit langer dan 2 uren. Ben je nog niet klaar, maak dan
beter een nieuwe afspraak in plaats van te blijven doorgaan. Vermoeidheid zal
immers toeslaan, en dat weegt op de kwaliteit van het interview.
2

KLASSIKALE VERWERKING VAN DE INTERVIEWS
Eenmaal de leerlingen allen hun werkstuk af hebben en ingediend, kun je als leerkracht,
via een vergelijking door de leerlingen van elkaars resultaten, de leerlingen tot algemene
conclusies laten komen (eventueel per thema) voor de ganse klas, of in een paper die ze
moeten verdedigen op een mondeling examen. In een volgende stap kun je de vraag
opperen of de conclusies gemaakt voor de klas, ook zouden kunnen worden veralgemeend
naar het ganse Vlaamse landsdeel. Hierna een concreet voorbeeld van groepsverwerking.
De klas wordt ingedeeld in twee groepjes: een groep over migratie en een groep over
integratie. Eventueel kun je deze hoofdgroepen nog verder onderverdelen in
subgroepen. In een eerste fase werkt elke groepje onderstaande opdrachten af. In een
tweede fase wordt de klas herverdeeld zodat van elk groepje één lid in de nieuw
samengestelde groepjes verslag kan doen van de bevindingen in het eerste groepje
zodat iedereen op die manier op de hoogte wordt gesteld van alle bevindingen.
1. Voor jullie kunnen beginnen vergelijken, moeten jullie eerst controleren of de
gegevens goed vergelijkbaar zijn in de tijd: in welke periode migreerde de persoon die
geïnterviewd werd?
2. Welke gegevens komen op het onderzoeksdomein van jullie groep (bijna) overal voor
en moeten dus zeker in een conclusie verwerkt worden? Typeer de opvallende dingen.
- Waarom kwamen mensen naar België? (maak een onderscheid volgens de
tijdsperiode) Was er vooral sprake van push- dan wel van pull-factoren? (cfr.
schema hierna)
- Kwamen mensen vooral alleen naar België dan wel met (een deel van) hun
familie?
- Hoe verliepen de eerste weken/maanden in België?
- Vonden migranten makkelijk werk? Welk soort werk? Werden ze correct
behandeld?
- Legden migranten gemakkelijk contact met autochtone Belgen?
Participeerden ze vlot in lokale verenigingen e.d.m.? Welke rol speelde de taal
in het integratieproces?
- Namen ze Belgische culturele gewoonten (voeding etc.) over?
- Voelden migranten zich soms gediscrimineerd, of eerder aanvaard in de
plaatselijke gemeenschap? Waarom?
- Hoe stelden ze zich op tegenover politiek België?
1

- Hoe is de relatie van de migranten met hun thuisland? Onderhouden ze er nog
veel contacten? Gaan ze er nog heen?
- Hoe evolueerde verhouding tussen migranten en autochtone Belgen? Hoe
verklaren ze die evolutie?
3. In hoeverre denken jullie dat wat jullie nu concluderen te veralgemenen is naar
andere migranten en over heel Vlaanderen? Of m.a.w. hoe representatief zijn jullie
conclusies? Hoe zou je dat te weten kunnen komen? Zien jullie verder nog andere
beperkingen aan de interviewmethode om tot conclusies over het verleden te komen?
Hieronder enkele hulpmiddelen voor de leerlingen om de conclusies van hun (beperkt)
onderzoek te toetsen aan bredere analyses en inzichten. In eerste instantie is dat een
algemeen schema en daarbij een opsomming van waarom mensen migreren (bron: De
Verenigde Naties en migratie. Migratie, mensenrechten, ontwikkeling, p.12), ten tweede
betreft het een historisch overzicht van immigratie in België in de 20 e eeuw (bron: Ben
ik een migrant? De geschiedenis van onze migratie, pp. 11-12).
2

vertreklanden
PUSH-factoren
- oorlog + conflict
- politieke situatie
- etnische onlusten
- honger
- natuurramp
- …
- arm
- nietontwikkeld
gedwongen
Migratie
=
Mensen in het
buitenland
=
Wereldwijd
fenomeen
≠
Soort migratie
politieke
sociale
etnische
economische
- rijk
- ontwikkeld
- welvaart
vrijwillig
aankomstlanden
PULL-factoren
- werk
- geld
- familie
- waanbeeld
- …
3

IMMIGRATIE IN BELGIË NA 1945
5

Je kunt je leerlingen vragen aan de hand van de tekst enkele opvallende pieken en
dalen in de grafiek te verklaren.
7

EXTRA-GEGEVENS MIGRATIE IN BELGIË (uit Morelli, pp. 116-117)
8
Opnieuw kun je
leerlingen hier vragen
aan de hand van de
tekst enkele opvallende
evoluties in de
diagrammen te
verklaren.

QUOTERING - EVALUATIEWIJZER
Naam:……………………………………………………….. Nr.:….. Klas:…………..
A. STIPTHEID (2 p.)
Op tijd afgegeven aan de
leerkracht
Verwerking van het
interview
Verbeterde versie van de
verwerking
B. FORMELE GEDEELTE (4 p.)
Titel
Voorpagina
Inhoudstafel
Lay-out
Illustraties
0
gegevens ontbreken
0 (te laat) 1 (op tijd)
1
onvoldoende
C. INHOUDELIJKE GEDEELTE (24 p.)
Vragenlijst
Verwerking van het
interview
Verbeterde versie
van de verwerking
D. TOTAAL
0
veel
gegevens
ontbreken
2
onvoldoende
4
in orde
2
in orde
6
heel goed
4
creatief
8
prima,
creatief
Globale score: /30
Beoordeling:…………………………………………………………………………………......
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

BEGRIPSOMSCHRIJVING
In de krant en op het televisienieuws komen regelmatig drama’s m.b.t. migranten aan
bod. Men heeft het over de dood van asielzoekers, migrantensmokkel, mensenhandel,
uitbuiting van uitgeprocedeerden etc. Vooraleer in te gaan op het wat, waar, wanneer en
waarom van migraties is het nodig eerst stil te staan bij de betekenis van begrippen
zoals hierboven o.m. opgesomd.
Schrijf op wat volgens jou onderstaande termen betekenen:
• Vluchteling:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Economisch vluchteling:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Asielzoeker:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Migrant:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Illegaal:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Emigratie:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Immigratie:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Re-migratie:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Schrijf nu onderstaande begrippen bij de juiste uitleg. Confronteer vervolgens jouw
uitleg met de definities hieronder. Verbeter waar nodig. Zoek voor de begrippen die in e
lijst hierboven voorkomen, maar hieronder niet, zelf een exacte definitie op.
Vluchteling - Migrant - Uitgeprocedeerde - Economisch vluchteling - Mensenhandel
- Illegaal - Mensensmokkel - Asielzoeker - Ontheemden in eigen land
1

Iemand wiens asielaanvraag is afgewezen. Ze moeten het land
verlaten.
Het misbruik maken van de zwakke situatie van mensen die onder
valse beloften hierheen worden gelokt, die afhankelijk zijn van de
uitbuiters – omdat die b.v. hun paspoort hebben afgepakt – en aan
wie de exploitant veel geld verdient.
Volgens de Conventie van Genève (1951) is dit iemand die een
gegronde angst heeft dat hij of zij in eigen land persoonlijk zal
worden vervolgd vanwege zijn of haar geloof, ras, politieke
overtuiging, nationaliteit of lidmaatschap van een bepaalde sociale
groep, en die – tijdelijk – bescherming zoekt in een ander land.
Mensen illegaal over de grens brengen. De gesmokkelden laten zij
vrijwillig vervoeren – zij het voor enorm veel geld, waardoor steeds
meer onder hen zware schulden hebben uitstaan bij de
smokkelbendes.
Iemand die zonder geldige documenten op het grondgebied van een
ander land verblijft.
Hij of zij is op de vlucht voor honger en armoede. Kan geen
aanspraak maken op het statuut van vluchteling.
Iedereen die bescherming zoekt in een ander land vanwege
vervolging, oorlog, armoede, honger. Asielzoekers willen als
vluchteling erkend worden, met de wettelijke bescherming en de
materiële hulp die daarbij hoort. Alleen als een asielzoeker aan de
criteria van de Conventie van Genève voldoet, is hij of zij vluchteling.
Vluchtelingen die tijdens hun vlucht geen internationale grenzen
oversteken.
Algemene naam voor iemand die naar een ander land trekt om zich
daar te vestigen.
2

VOOROORDELEN EN POPULAR OPINION
Alvorens het thema migratie (wie, wat, waar, waarom) aan te snijden kun je de
voorkennis van leerlingen gaan activeren, en peilen naar hun eigen mening over migratie
en migranten. In tweede instantie kun je de gegevens per klas of per jaar verwerken, en
– afhankelijk van waarnaar je peilde - ze vervolgens met de gemiddelden per Europees
land gaan vergelijken.
Vergelijkende gegevens – en tegelijk inspiratie voor vragen om te peilen naar de mening
van leerlingen over migratie en migranten – kun je vinden in de publicatie The changing
faces of Europe – population flows in the 20th century. De vragen zijn:
• Integratie of assimilatie? Vraag voor de leerlingen: Ga je akkoord of niet met
deze mening?
Integration: "In order to be fully accepted as members of society, people belonging to
these minority groups must give up such parts of their religion or culture with may be in
conflict with the laws"
Assimilation: "In order to be fully accepted as members of society, people belonging to
these minority groups must give up their own culture"
• Degree of expressed racism
Some people feel they are not at all racist. Others feel they are very racist. If you feel
you are not at all racist, you give a score of 1. If you feel you are very racist, you give a
score of 10. The scores between 1 and 10 allow you to say how close to either side you
are.
To edit this chart, we kept the "not at all racist" category (1 on the scale) and we did
the following clusters: "a bit racist" (2&3), "fairly racist" (4 to 6) and "very racist" (7
to 10).
• They exploit social security benefits
• Their presence in our country increases unemployment
• Their customs are difficult to understand
• The presence of their children reduces the level of education
1

MIGRATIE IN HISTORISCH PERSPECTIEF
Het is niet omdat internationale migratie de afgelopen jaren steevast in het nieuws
komt en op de politieke agenda staat, dat dit een recent fenomeen is. Internationale
migratie is van alle tijden. Hieronder lees je een kort overzicht van internationale
migraties sinds de 19 e eeuw (uit The changing faces of Europe – population flows in the
20th century.), met bijhorende verwerkingsopdrachten.
EUROPEANEN OP ZOEK NAAR EEN NIEUW BESTAAN IN DE 19 e EEUW
In de 19 e eeuw zorgden de bevolkingsgroei en de industrialisatie in Europa voor spanningen
op de arbeidsmarkt. De groei van banen in de industrie kon de uitstoot van arbeidskrachten uit
de landbouw en de huisnijverheid niet opvangen, met toenemende werkloosheid tot gevolg.
Een Europese migratiestroom kwam op gang om werkloosheid, armoede en honger te
ontvluchten. Heel wat Belgen b.v. gingen op zoek naar werk in (Noord-)Frankrijk. Het betrof
dan emigratie in het kader van seizoenswerk b.v.
De grootste emigratie vond echter plaats overzee. De landbouwgronden en jobs die Europa
tekort had, waren in de VS in overvloed. Vooral tijdens de hongerjaren 1845-47 trokken velen
de oceaan over. Behalve in de VS vestigden Europeanen zich ook in Canada en in de ‘nieuwe’
kolonies (Afrika, Australië en Nieuw-Zeeland). Ze werkten er in dienst van de staat of
bouwden er een eigen zaak uit. Deze migratiestroom werd mede mogelijk gemaakt door de
nieuwe stoomschepen.
Ook politieke en religieuze discriminatie in Europa (nationalistische en religieuze opstanden
en oorlogen) bracht emigratiegolven in beweging. De VS lieten iedereen zonder onderscheid
toe en waren daarom erg in trek bij de Europese vluchtelingen. Na de mislukte revoluties in
1830 en 1848 vonden revolutionairen er een onderkomen. Noorse quakers en Duitse
orthodoxe Lutheranen verlieten hun land. In Rusland gingen na 1880 miljoenen joden op de
loop voor pogroms.
De bevolkingsgroei in China en Japan bracht ook een Aziatische migratiestroom in beweging.
Zo kwamen er al vanaf 1850 Chinese gastarbeiders toe in de VS. Zij kregen er het harde,
onderbetaalde werk toegeschoven. Mede door die massale invoer van Europese en Aziatische
arbeidskrachten groeide de Amerikaanse economische productie spectaculair.
MIGRATIE TIJDENS EN NA DE EERSTE WERELDOORLOG IN EUROPA
In het begin van de 20 e eeuw vierde het nationalisme hoogtij. Grote rijken verdwenen, nieuwe
staten zagen het levenslicht. Op die manier ontstonden dus ook nieuwe etnische minderheden,
die vaak ofwel geen erkenning kregen, ofwel onderdrukt werden in de nieuwe staat waarin ze
terecht kwamen.
Het groeiende nationalisme vormde ook één van de oorzaken voor het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog, als gevolg waarvan de migratiestromen nog toenamen:
1

- Het Verdrag van Versailles voorzag in de hertekening van de Europese grenzen, en
zorgde zo voor veel verplichte migratie. Hele bevolkingsgroepen werden verplicht te
verhuizen naar andere gebieden.
- De oorlog had verwoestende effecten op de economie, maar bemoeilijkte tegelijk de
wederopbouw aangezien een deel van de actieve beroepsbevolking was gesneuveld
aan het front. Diverse landen moedigden dan ook economische immigratie aan om het
arbeidstekort weg te werken. Frankrijk b.v. ‘importeerde’ veel arbeiders uit Italië,
Polen en Tsjechoslowakije in de jaren 1920.
- De economische wereldcrisis van de jaren 1930 had dan weer een tegenovergesteld
effect. De toenemende werkloosheid noopte heel wat landen ertoe de buitenlandse
werkkrachten verplicht naar hun thuisland terug te sturen.
- De opkomst van nieuwe ideologieën, met name fascisme en communisme, bracht
evenzeer migratiestromen op gang:
o Communisten, anarchisten, socialisten, oppositieleden en vakbondsleiders
werden verplicht het fascistische Italië van Mussolini te verlaten. Hitlers beleid
in Duitsland had hetzelfde effect. De burgeroorlog in Spanje zorgde voor een
soortgelijk fenomeen.
o In de communistische Sovjet-Unie waren massadeportaties in de jaren 1930-50
aan de orde van de dag. Meer dan drie miljoen mensen behorende tot diverse
etnische minderheden en meer dan 20 nationaliteiten werden gedeporteerd naar
centraal- of Oost-Siberië.
2

MIGRATIE NA DE TWEEDE WERELDOORLOG TOT 1973 IN EUROPA
De Tweede Wereldoorlog en haar nasleep zorgden opnieuw voor massale migratiestromen.
Totalitaire regimes (fascistische en communistische) hadden miljoenen mensen op de vlucht
gejaagd. De nieuwe hertekening van nationale grenzen en de Koude Oorlog die zich begon af
te tekenen (zeker met de oprukkende USSR in Oost-Europa) bracht nieuwe migratiestromen
op gang, net zoals de politiek van wederopbouw in veel Europese landen die bij gebrek aan
voldoende arbeidskrachten economische immigratie bevorderde. Economische verschillen
tussen landen zorgden ervoor dat Italië, Spanje, Griekenland en Portugal, gevolgd door
Turkije en Joegoslavië emigratielanden werden qua arbeidskrachten, Duitsland, België,
Frankrijk, Zwitserland, Nederland en Zweden immigratielanden. Daarnaast speelde ook de
dekolonisatie een rol van betekenis. Europese koloniale mogendheden werden geconfronteerd
met immigratie – van Europeanen die zich in de kolonies hadden gevestigd als van
autochtonen uit de kolonies – als gevolg van dekolonisatieprocessen.
Een overzicht:
3

MIGRATIE SINDS 1973 IN EUROPA
Heel wat significante gebeurtenissen hadden een belangrijk effect op migratiestromen sinds
1973:
- De oliecrisis die in 1973 in alle hevigheid losbarstte had tot gevolg dat de West-
Europese landen hun beleid van de rekrutering van vreemde arbeidskrachten stop
gingen zetten.
- De opkomst van militaristische en totalitaire dictaturen in heel wat Derde
Wereldlanden (voormalige Westerse kolonies) werkte vluchtelingenstromen in de
hand.
- Hetzelfde gaat op voor religieuze onverdraagzaamheid in delen van de wereld.
- De val van het communisme in Oost-Europa en de implosie van de USSR zorgde voor
herlokalisatie van hele bevolkingsgroepen. Een overzicht:
- De burgeroorlog in ex-Joegoslavië zorgde op haar beurt voor immense
vluchtelingenstromen. Miljoenen mensen gingen op de dool, en bijna 700 000
vluchtten naar West-Europa.
- Het Europese eenmakingsproces en de groeiende globalisering met bijhorende
toenemende Noord-Zuidkloof veroorza(a)k(t)en een enorm aanzuigeffect uit arme
landen, evenals intern van armere naar rijkere EU-lidstaten.
- Ecologische factoren, waaronder de opwarming van de aarde met haar desastreuze
gevolgen voor de landbouw in vaak arme landen werken eveneens migratie in de
hand.
Je kunt leerlingen ook zelf op zoek laten gaan naar actuele
redenen/oorzaken/motieven voor migratie via krantenonderzoek.
4

1. Vergelijkende analyse van twee eeuwen migratiebewegingen
Wat stel je vast m.b.t. de pull- en push-factoren in de 19 e eeuw, tijdens en na de Eerste
Wereldoorlog, 1945-73 en sinds 1973? Maak een vergelijking.
PUSH-
FACTOREN
PULL-
FACTOREN
19 e eeuw Rond WO I 1945-73 Sinds 1973
Besluit van deze vergelijking? Wat zijn betekenisvolle gelijkenissen en verschillen?
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
5

2. Vergelijkende analyse emigratie en immigratie België resp. 19 e en 20 e eeuw
Vergelijk nu de motieven voor migratie naar Europa, met de motieven van veel Belgen in
de 19 e eeuw om uit België te emigreren (zie voor dit laatste onderstaande tekst, uit De
Verenigde Naties en migratie. Migratie, mensenrechten, ontwikkeling, pp. 9-10).
6

3. Vergelijkende analyse migratiestromen 19 e – 20 e eeuw via kaartanalyse
Vergelijk ook de migratiestromen in de 19 e eeuw, met die van de 20 e eeuw (zie kaarten
uit een geschiedenishandboek op volgende blz.). Wat (gelijkenissen of verschillen) stel
je vast voor:
Europa:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Noord-Amerika:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Zuid-Amerika:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Azië:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Australië:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Afrika:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
7