Lijn 1

Lijn 1 wordt uitgegeven door de afdelingen Eerstelijnsgeneeskunde 

en IQ healthcare van het UMC St Radboud Nijmegen 

i n dez e uitg av e 

jaargang 11 

nr 2 

juli 2013 

• Wees waakzaam wanneer de term ‘de burger’ in stelling wordt gebracht 

• Nijmeegse huisartsopleiders bezoeken Suriname 

• Zelfmanagement of betutteling? 

• Eerstelijnszorg in tijden van crisis 

• Identificatie van palliatieve zorgfase voor mensen met verstandelijke 

beperkingen 

• Verslag van de Mertensdag 2013 

• Een proef in Groesbeek met registratie wilsverklaring 

• Kijk in de Braziliaanse keuken

i n h o u d 

Ten geleide 3 

Hoofdzaak 4 

Wees waakzaam wanneer de gezondheidszorg de term ‘de burger’ in stelling 

wordt gebracht, aldus Pim Assendelft 

Opleiding 6 

Nijmeegse huisartsopleiders bezoeken Suriname. 

Afscheidssymposium 8 

Zelfmanagement of betutteling? Dat was het thema van het symposium 

ter gelegenheid van het afscheid van Annelies Jacobs van IQ healthcare 

Column 11 

Bloemlezing van geijkte woorden van huisarts en patiënt 

Hoofdpijn - Opmerkelijke cijfers uit een registratienetwerk 12 

Kijk in de Griekse keuken - Eerstelijnszorg in tijden van crisis 14 

Onderzoek AVG 16 

Identificatie van palliatieve zorgfase voor mensen met verstandelijke beperkingen 

Boekbespreking - ‘Brug naar de Hemel’ van Ken Follett 18 

Onderzoek - Fertiscreen, online applicatie bij subfertiliteit 18 

Onderzoek - Doeners en geïntegreerden. Over werkstijlen van huisartsen 20 

Column M/V - Over vrouwelijke woede 22 

Mertensdag 2013 24 

Thema: variaties in de zorg, gewenst of ongewenst? Tijdens de Mertensdag 

werd ook de Koploperprijs 2013 uitgereikt aan Ester Bertholet 

Vuistregels registratie - Een proef in Groesbeek met registratie wilsverklaring 28 

Promoties 

- Wouter van Dijk - Veroorzaakt het gebruik van luchtwegverwijders meer 

hart- en vaatziekten bij COPD-patiënten die roken? 31 

- Nynke Scherpbier - Nierschade beperken door telenefrologie 32 

- Erwin Klein Woolthuis - Gerichte, opportunistische opsporing diabetes 

in de huisartsenpraktijk haalbaar en effectief 33 

- Sander Hilberink - Effectonderzoek van een stop-roken protocol bij 

rokers met COPD 34 

Nieuws 

- Toine Lagro-Janssen neemt afscheid 35 

- Eervolle benoeming voor Evelyn van Weel 36 

- Tim olde Hartman doet mee aan Galilei Talent Track 36 

- ZIN-bijeenkomst over MKBA in de gezondheidszorg 37 

- MeMoSA: The Dutch experience 37 

Onderwijs - ECPC 2013: meer dan een specialiteit 38 

Onderzoek - PAGODE-studie: zorg op maat bij nieuw ontdekte hypertensie 39 

Afscheid - Twee back office coryfeeën namen afscheid 40 

Ouderengeneeskunde 42 

Verslag van jubileumsymposium van het UKON 

Kijk in de Braziliaanse keuken 44 

Kees van Boven reisde rond in Brazilië en ziet grote veranderingen in 

de eerstelijnszorg 

Agenda 

- 11 oktober Afscheid Ben Bottema 46 

- 23 september Opening academisch zorgjaar 47 

- 1 oktober Berg en Dal 4 47 

- Mastercursus public health voor huisartsen 48 

Bij de voorplaat 

Ester Bertholet met de Koploperprijs 2013 

2 LIJN 1 jaargang 11 | nr. 2 | juli 2013 

6 

8 

24 

32 

38 

44

Over de grenzen kijken 

t e n g e l e i d e 

Voor u ligt het zomernummer van Lijn 1. De vakantie nadert, daarom kijken we in dit nummer over 

onze grenzen heen naar zonnige oorden, letterlijk, en soms figuurlijk. U leest over opleiders die naar 

Suriname gingen om daar de huisartsopleiding verder vorm te geven. Kees van Boven reisde af naar 

Brazilië, waar hij uitleg gaf over ons gezondheidssysteem en het ICPC-gecodeerd registreren. De half- 

Griekse Alexandra Tsaparas deed haar coschappen op het Griekse Kreta en doet verslag van de Griekse 

eerstelijnszorg in crisistijd. Pim Assendelft schrijft zijn eerste Hoofdzaak en probeert figuurlijk de 

domeingrenzen te overschrijden. De patiënt wordt ‘de burger’, maar wat betekent dat nou? 

Ook de Mertensdag 2013 krijgt ruim aandacht in deze Lijn 1. Een verslag van interessante keynotespeakers, 

interactieve workshops en een stralende winnares van de Koploperprijs 2013. Dat alles met als thema Variaties in 

de zorg. Gewenst of ongewenst? 

Onderzoek komt natuurlijk ook ruim aan bod. Zo is er de doorstart van de rubriek Opmerkelijke cijfers uit de 

CMR. Na het afscheid van Eloy van de Lisdonk was het even stil aan dit front, maar nu heeft Annemarie Uijen het 

stokje overgenomen. We beleefden weer veel promoties, met belangwekkende thema’s. Het laat eens te meer zien 

hoe Eerstelijnsgeneeskunde en IQ healthcare met verve invulling geven aan hun academische taak. We vragen uw 

aandacht - en soms medewerking - voor enkele nieuwe onderzoeken: over het ontwikkelen van een instrument 

waarmee de palliatieve zorgfase bij mensen met een verstandelijke beperking tijdig kan worden herkend, over 

Fertiscreen, een programma ter voorkoming van overbehandeling bij onverklaarde subfertiliteit en over het project 

Pagode, dat u moet helpen bij patiënten met hypertensie van wie de bloeddruk maar niet wil zakken. Een oud 

onderzoek wordt nieuw leven ingeblazen door Henk Mokkink, die de werkstijlen van huisartsen onder de loep 

neemt. Tijd voor een remake van dit onderzoek? 

Afscheid 

In de serie Afscheid van… deze keer aandacht voor twee personen die binnen de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde 

jarenlang achter de schermen actief zijn geweest: M&M, ofwel Marianne Oudenhuizen en Margriet Straver. In de 

vorige Lijn 1 las u over het afscheid van oud Lijn1-er Annelies Jacobs. In dit nummer aandacht voor het symposium 

ter gelegenheid van haar afscheid, 

En verder? 

… vindt u geijkte woorden, van huisarts en patiënt 

… leest u over vrouwelijke woede 

… is er een bijzondere rubriek Vuistregels, over de registratie van de wilsbeschikking in het HIS 

… leest u over prachtige initiatieven op het gebied van ouderengeneeskunde, gepresenteerd tijdens het 

jubileumsymposium van het UKON, het Universitair Kennisnetwerk Ouderengeneeskunde Nijmegen 

… is er nieuws, veel nieuws. 

Fijne zomer, veel leesplezier met Lijn 1. 

Willem van Gerwen 

hoofdredacteur 

Reageren op deze Lijn 1? Mail naar: lijn1@elg.umcn.nl 

LIJN 1 jaargang 11 | nr. 2 | juli 2013 3

h o o f d z a a k 

De patiënt wordt de burger, maar 

bestaat ‘de burger’ eigenlijk wel? 

In gezondheidsland wordt steeds vaker gesproken over ‘de burger’ in plaats van over 

‘de patiënt’. Dat is terecht: ‘de burger’ appelleert meer aan de samenhang tussen de 

zieke mens en zijn directe omgeving. Bovendien is het vreemd om over ‘de patiënt’ te 

spreken als het gaat over preventie. De term ‘burger’ maakt duidelijk dat, wanneer we 

geïntegreerd willen werken, diverse stakeholders en domeinen moeten samenwerken 

wil men de uitdagingen rondom zorg en welzijn het hoofd kunnen bieden. Zo herinnert 

de term ‘burger’ de medisch specialisten eraan dat hun patiënten eerst en vooral een 

leefwereld buiten het ziekenhuis hebben. 

Door: Pim Assendelft, hoofd afdeling Eerstelijnsgeneeskunde 

Toch is het goed om waakzaam te zijn wanneer de 

term ‘de burger’ in stelling wordt gebracht. Den Haag 

verplaatst in hoog tempo een aantal voorzieningen van 

landelijke overheden naar de gemeenten, die op korte 

termijn – zo lijkt het soms – niet anders kunnen doen 

dan ‘de burger in de wijk in zijn kracht zetten’. Het is te 

hopen dat de keuze voor wijkgericht werken onder deze 

grote druk en met steeds beperktere middelen, vooral 

door positieve motieven gedreven zal blijven. 

Maar bestaat ‘de burger’ eigenlijk wel? Sommige 

burgers kunnen hun leven en leefomgeving prima zelf 

vormgeven. Zij kunnen hun chronische ziekte anno 

2013, met een internetcommunity en zelfmeetapparatuur, 

zonder hulp van een arts uitstekend zelf managen. 

Sommigen organiseren samen met anderen een beweegprogramma 

voor dikke kinderen. Dergelijke initiatieven 

weerspiegelen het ideaalbeeld dat in rapporten en 

onderzoeksprojecten steeds vaker als oplossing wordt 

aangereikt voor het groeiend aantal problemen in de 

public health en de curatieve gezondheidszorg. Maar 

redden ook kwetsbare burgers zich op soortgelijke wijze 

met minimale professionele steun? Of hebben zij een 

heel andere aanpak nodig, zoals casemanagement of sociale 

wijkteams? En waar halen de burgers de tijd en de 

sociale coherentie vandaan om al die activiteiten samen 


op te pakken? Lukt het de forens, die ’s ochtends om 

half 7 in zijn leaseauto stapt en ’s avonds moet overwerken, 

ook om een bijdrage te leveren? 

Aanbieder stuurt invulling 

Deze heterogeniteit onder burgers kennen we natuurlijk 

al veel langer. Zo werken de meeste geneesmiddelen 

die we gebruiken slechts bij één op de vier mensen; drie 

van de vier slikken die pillen dus voor niets! De artsen 

onder u weten dat allang, maar voor de niet-artsen kan 

het schokkend nieuws zijn. Het noodzaakt de geneesmiddelenindustrie 

om op zoek te gaan naar subgroepen 

die beter reageren dan de schrale één op vier succes. 

Een hippere term hiervoor is ‘personalized medicine’. 

Men moet dus niet te snel stoppen met zoeken naar 

groepen die méér of juist minder gevoelig zijn voor een 

bepaalde aanpak. Hetzelfde geldt voor het wijkgericht 

werken en voor de transitie van ‘Ziekte en Zorg’ naar 

‘Gezondheid en Gedrag’. Het is belangrijk dat bekend 

wordt welke subgroepen welke problemen hebben. Dat 

kan onderzocht worden door middel van een wijkscan, 

waarbij gegevens van verschillende betrokken instanties 

in de wijk bijeen worden gebracht, al is deze methode 

nog slechts grofmazig uitgewerkt. Het is dus zaak om 

goede onderzoeksmethodes te vinden, die behulpzaam 

kunnen zijn bij het organiseren van de zorg in de wijk.

Pim Assendelft 

Daarnaast moet, als het gaat om gezondheids- of welzijnsproblemen, 

beter worden onderzocht welke aanpak het 

beste past bij welke persoon of groep. Op dit moment lijkt 

de aanpak nog voornamelijk te worden bepaald door de 

voorkeur van de aanbieder: de huisarts zet zich in vanuit 

zijn of haar mogelijkheden in de praktijk (samen met 

praktijkondersteuners), de hooginnovatieve aanbieder ziet 

meer in ICT en zelfmeetgadgets en de specialist ouderengeneeskunde 

gaat het liefst met multidisciplinaire teams 

en zorgplannen aan de slag. De gemeente (of GGD) zal 

juist kiezen voor interventies buiten het curatieve domein, 

zoals voor gezondheidsmakelaars of sociale wijkteams. Het 

Engelse spreekwoord If you are a hammer, everything looks 

like a nail lijkt op deze situatie geënt: de oplossing wordt 

helaas nog te vaak gezocht bij hetgeen we zelf in de aanbieding 

hebben. Het is echter de kunst om de grenzen tussen 

de domeinen te overschrijden. Daarbij hoort ook de durf om 

vertrouwde dingen niet (meer) te doen, bijvoorbeeld omdat 

De oplossing voor zorgen 

welzijnsproblemen wordt 

gezocht bij wat we zelf in de 

aanbieding hebben. Het is de 

kunst om de grenzen tussen 

de domeinen te overschrijden 

en doelgroepspecifiek af te 

stemmen. 

een ander voor dit probleem bij deze persoon een adequatere 

oplossing heeft. Marktwerking en verschotting zijn 

hierbij bepaald niet behulpzaam. 

‘Dé burger’, die bestaat mijns inziens niet. Daarom is er 

nog heel veel werk te doen, zowel in de praktijk als qua 

onderzoek. Laten we binnen de regio’s samenwerken. Laten 

we het lef hebben om iedere burger, die vaak ook patiënt 

is, doelgericht en doelmatig te geven wat hij of zij als 

individu of als onderdeel van een groep nodig heeft. Het 

is de opdracht aan de onderzoekers in de gezondheidszorg 

om de praktijk te voeden met wetenschappelijke kennis die 

ze elders hebben opgedaan, om modellen van effectieve 

samenwerking te ontwikkelen en bestaande programma’s te 

evalueren. Doet u mee? 


o p l e i d i n g 

Een bijzonder plan 

Uitwisseling met Suriname 

Al weer enige tijd geleden ontvouwde zich een 

prachtig plan. We zouden met een aantal 

Nijmeegse huisartsopleiders en een aantal in 

Nederland wonende Surinaamse collega’s een 

bezoek brengen aan Suriname. Doel: kennisuitwisseling 

en nascholing van huisartsen. Het 

mailcontact met de Surinaamse collega’s vlotte 

niet echt en de voorbereiding van de beoogde 

interactieve workshops kostte veel tijd. Maar al 

die worstelingen gaven soms een geweldige 

opening. 

Door: Alfons Olde Loohuis* 

Het plan 

Al voorbereidend en ons verdiepend in de Surinaamse 

huisartsenzorg kwamen we erachter dat veel afgelegen 

gezondheidsposten nauwelijks bemand zijn en dat er 

soms maanden lang geen huisarts aanwezig is. We kregen 

een idee! Als we nu eens een huisartsenpost namens de 

Nijmeegse huisartsopleiding (Voha) een vol jaar lang 

‘bemensen’ met een opleider en zijn of haar aios? En dan 

elke maand een nieuw koppel sturen, waarbij de Voha zorg 

draagt voor waarneming in de Nederlandse opleidingspraktijk 

middels pas ‘afgezwaaide’ jonge huisartsen. 

Daarnaast zou een coassistent uit Suriname vervolgens een 

maand in de Nederlandse praktijk van de teruggekeerde 

opleider meelopen om zo ons gezondheidssysteem van 

binnenuit te bekijken en misschien delen daarvan later in 

te zetten in Suriname. 


Met dit plan op zak vertrokken we in april naar Suriname 

Een prachtig warm, groen en zeer gastvrij land, midden 

in de regentijd. Tijdens het gezamenlijk congres met 

Surinaamse collega`s, waarbij we in workshops intensief 

samenwerkten, deden we ons plan uit de doeken. De reactie 

van de Surinaamse collega’s was hartverwarmend. Wat 

bleek, men staat op het punt een eenjarige huisartsopleiding 

in Suriname op te starten. Natuurlijk wilden ze graag 

gebruik maken van de expertise van ervaren Nederlandse 

opleiders en hun aios. Ze omarmden het plan, maar met 

een kleine nuance. Men had de Nederlandse inbreng en expertise 

liever dichtbij de bron. Ofwel dichtbij de praktijken 

waar net een opleiding gaat beginnen, in Paramaribo zelf. 

Waarom is het plan zo bijzonder? 

Voor de Nijmeegse opleider en aios betekent het een verdieping 

in een multiculturele samenleving die zijn weerga 

niet kent. Er wonen Javanen, Chinezen, Hindoestanen, 

Marons, Creolen en Nederlanders, met elkaar verbonden 

door het feit dat men allemaal, tot in de peuterzaal in 

het oerwoud, Nederlands spreekt. Het is een differentiatiemogelijkheid 

voor de aios én de opleider, zowel om 

daar te werken als om er te leven en er in de leergesprekken 

met elkaar over te discussiëren. En omgekeerd, alle 

Surinamers hebben familiebanden in Nederland, dat 

vergemakkelijkt een uitwisseling met coassistenten uit 

Suriname. Voor de startende Surinaamse opleiding is het 

ook wel handig om uit een land met dezelfde taal, waar al 

een jarenlange opleidingstraditie bestaat, referentiekaders 

aangereikt te krijgen en de cultuur van terugkomdagen en 

opleiden te proeven. 

Dus voor volgend jaar begin april staat er opnieuw een 

nascholing in Suriname in de steigers. Waar we met een 

grote Nijmeegse afvaardiging van opleiders en aios naar

toe hopen te gaan. Om samen met Surinaamse collega’s na 

te scholen, onderling te observeren en ook buiten werktijden 

‘samen te scholen’. Het is een werkelijk prachtig warm land, 

vol leven en levenslust. Waar het een genot is om een maand 

lang zinvol te vertoeven en te genieten. 

En als een meer structurele samenwerking tussen Suriname 

en de Nijmeegse huisartsopleiding inderdaad tot stand 

komt…? Dan leest u daarover in een volgende Lijn 1! 

* Mede namens mijn medeopleiders: Elionne van de Brand, 

Odette Aarts, Henri Delleman en Monique Doornik 

Vlnr: Elionne van de Brand, Monique Doornik, 

Alfons Olde Loohuis, Odette Aarts, Henri Delleman 


a f s c h e i d 

Afscheidssymposium Annelies Jacobs 

Zelfmanagement of 

betutteling? 

Op 18 april jl. heeft Annelies Jacobs afscheid genomen als senior onderzoeker van IQ 

healthcare. Ter ere van haar werd die dag een afscheidssymposium gehouden onder de 

titel ‘Zelfmanagement of betutteling, een dilemma?’ Een onderwerp dat Annelies na aan 

het hart ligt. De inhoud van het symposium werd dan ook voor een groot deel door 

Annelies zelf bepaald. De dag ging gepaard met veel interactie en had als rode draad 

een tweetal casussen waarover de aanwezigen hun mening konden geven. 

Door: Jan van Lieshout, huisarts en senior onderzoeker IQ healthcare 

Voorzitter van het symposium was Theo Achterberg, 

hoogleraar Verplegingswetenschappen. Hij presenteerde 

twee casussen: een rokende patiënt met COPD die 

het roken niet kan laten en bij wie de longarts daarom 

verdere behandeling wil weigeren. Zijn vraag: mag dat? 

De tweede casus betrof twee mannen met een volstrekt 

verschillende leefstijl: de één sport, eet gezond, rookt 

niet, de ander is zijn tegenbeeld. Moet de ziektekostenpremie 

voor deze beide mannen verschillend zijn? Over 

beide casussen liepen de meningen uiteen. De grote vraag 

was of daar in loop van het symposium verandering in 

zou komen. Consensus? 


Vervolgens kwam Annelies Jacobs zelf aan het woord. 

In haar voordracht (‘Zelfmanagement bij patiënten met 

chronische aandoeningen. Voors en tegens’) definieerde zij 

allereerst het begrip ‘zelfmanagement’. Ze gaf een historische 

schets van de rol van de patiënt door de eeuwen heen, 

waarin zij de verschuiving liet zien van de patiënt als object 

en meewerkend voorwerp van de zorg, naar partner in 

de zorg en nu als consument van zorg. In de huidige, neoliberale 

situatie, is de patiënt autonoom en neemt hij zelf de 

regie en verantwoordelijkheid. Annelies sloot af met een 

foto waarop zijzelf te zien was tijdens een warming-up van 

haar loopgroep. Zelfmanagement in vivo! ‘Je kunt daar in 

elk geval je best voor doen’, aldus Annelies. 

Theo Achterberg Marc Willemsen Jan Lieshout Nathalie Eikelenboom

Hierna sprak Marc Willemsen, hoogleraar aan de univer- 

siteit van Maastricht en hoofd onderzoek bij STIVORO. 

De titel van zijn voordracht gaf al aan welke gedachte 

hij zijn gehoor wilde meegeven: Patiënt als gevolg van 

leefstijl. Eigen schuld, dikke bult? Hij zette uiteen hoe 

al in 1963 sigarettenproducenten werden aangemerkt als 

handelaren in de verslavende drug nicotine, verpakt als 

sigaret. Verleidelijke reclames stimuleerden de verkoop 

van miljarden sigaretten, met jaarlijks vele doden als 

gevolg. Willemsen wees erop dat de rooklobby nog 

steeds veel invloed en succes heeft. Na slogans als 

‘Roken? We lossen het samen wel op’ en ‘Roken moet 

mogen’ hebben we nu op de ‘rookvrije’ stations 

rookpalen. 

Vervolgens was het mijn beurt om het project SeMaS 

(Self Management Screening) in te leiden. Als huisarts 

ervaar ik dagelijks dat het voor veel patiënten moeilijk 

is om een rol te nemen in het zelfmanagement. Waarom 

slaagt de patiënt uit de eerste casus er niet in om te stoppen 

met roken? Wil hij niet? Of zijn er factoren die het 

hem extra moeilijk maken, zoals een depressie? Bij zorggroep 

De Ondernemende Huisarts (DOH) uit Eindhoven 

is zelfmanagement speerpunt van beleid. Om het zelfmanagement 

te bevorderen, werken DOH en IQ healthcare 

samen aan een instrument waarmee patiënten ingedeeld 

kunnen worden naar mogelijkheden van zelfmanagement. 

Een van de onderzoekster van dit project, Nathalie 

Eikelenboom, gaf uitleg. U las eerder over dit project in 

Lijn 1 van december 2012. 

Annelies Jacobs 


Vervolgens was het woord aan Jozé Braspenning van IQ 

healthcare. ‘De chronische patiënt als beoordelaar en 

koper van zorg’ was haar thema. Uit de data die patiënten 

leveren is af te lezen hoe zij de zorg beoordelen en of ze 

tevreden zijn of niet over de uitkomsten (Patient reported 

outcome measures, PROMs). Hoewel deze data zijn verwerkt 

in beoordelingen en keurmerken, maken patiënten 

daar niet vaak gebruik van bij hun keuzes voor bepaalde 

zorg. Ze baseren die veeleer op de meningen en ervaringen 

van familie en vrienden. Als het gaat om de inkoop 

van zorg op basis van kwaliteitsgegevens, is er nog een 

lange weg te gaan. Wel is bij zorgverzekeraars een trend 

te zien richting aanbod in natura. De rol van de zorginkoper 

wordt sterker naarmate er meer goede informatie 

beschikbaar is. Al met al bestaat er een zogenaamd triple 

aim: gezondheidswinst, betere zorg en waar voor je geld. 

Het symposium werd afgesloten met een paneldiscus- 

sie onder leiding van Theo Achterberg. Hierbij kwamen 

opnieuw de twee casussen aan bod. Mag een longarts 


Na het symposium werd Annelies Jacobs feestelijk 

toegesproken. Na Gert Westert, het huidige hoofd van de 

afdeling, was het woord aan Richard Grol, de eminente 

voorganger van Gert als hoofd IQ healthcare. Hij kon helaas 

niet live aanwezig zijn, maar had een korte videoboodschap 

voor Annelies, waarin hij hun gemeenschappelijke 

IQ-geschiedenis voor het voetlicht bracht. Richard en 

Annelies hebben jaren samengewerkt zowel in Nijmegen 

als in Maastricht. Deze geschiedenis werd ook belicht door 

Michel Wensing waarbij hij ook het belang van haar rol 

als afdelingsmanager duidelijk benadrukte. Ivo Smeele, 

IQ-onderzoeker van het eerste uur, besprak vooral hoe hij 

en Annelies samen optrokken in het veld van longziekten 

en stoppen met roken. Al met al een afscheid dat past bij iemand 

die zo lang zo’n belangrijke bijdrage aan de afdeling 

IQ healthcare heeft geleverd en en passant zelf onderzoek 

deed en promoveerde. 

behandeling weigeren als zijn patiënt het roken niet 

staakt? Moeten we de ziektekostenpremies afstemmen 

op de patiënt? Nog steeds waren de meningen verdeeld, 

maar de zaken werden nu van meerdere kanten belicht. 

Menigeen had nu een andere en meer genuanceerde kijk 

op de zaken gekregen. 

Jozé Braspenning Gert Westert Michel Wensing Ivo Smeele Richard Grol

c o l u m n 

Geijkte woorden 

Dominee Carel ter Linden vertelt in dagblad Trouw dat hij 

geijkte woorden wil mijden. Hij zegt dat geijkte woorden 

beelden kunnen oproepen die hij wil voorkómen. Wij huisartsen 

zijn ook dominees, van het verlichte soort hopelijk, 

maar toch. Onze ankers zijn het Woord van het Biopsychosociale 

model – evidence based als het u belieft – en onze 

retorische gave om dit te communiceren. Toch ben ik bang 

dat geijkte woorden gemeengoed zijn in de spreekkamer. 

Dat begint met de patiënt die niet vies is van een cliché, en 

zo bij de dokter meteen een verkokerde gedachte oproept. 

Voorbeelden: 

Patiënt: “Wij komen echt niet zomaar hoor”. 

Gedachte arts: somatiserende veelvragers 

Patiënt: “Je hoeft niet te meten, ik heb nooit koorts”. 

Gedachte arts: die wil antibiotica. 

Patiënt: “Mijn vrouw heeft een hele hoge pijndrempel” 

Gedachte arts: Partnermishandeling. 

Patiënt: “Twee wijntjes in het weekend, hooguit”. 

Gedachte arts: fles wodka per dag. 

Patiënt: “Zul je zien, kom je bij de dokter is het over”. 

Gedachte arts: had ff gewacht. 

Patiënt: “We kunnen zo écht de nacht niet in”. 

Gedachte arts: wilt u dat ik de nacht afzeg? 

Patiënt: “Heerst het?”. 

Gedachte arts: Altijd bevestigen, makkelijk gerust te 

stellen type. 

Patiënt: “Ik ben zo ontzettend moe”. 

Gedachte arts: maar niet zo moe als ik. 

Patiënt: “Ik voel me niet serieus genomen”. 

Gedachte arts: die kreeg zijn zin niet. 

Maar ook de huisarts schuwt gemeenplaatsen niet en roept 

met zijn geijkte uitspraken ongewenste beelden op bij de 

patiënt: 

Arts: “We kijken het nog even aan”. 

Gedachte patiënt: bekijk het maar 

Arts: “Voor deze therapie is geen enkel bewijs”. 

Gedachte patiënt: wat is de aanklacht? 

Arts: “Omeprazol is precies hetzelfde als Losec”. 

Gedachte patiënt: tweederangs Griekse rotzooi. 

Arts: “De volgende keer komt u bij de praktijkondersteuner”. 

Gedachte patiënt: de dokter wil mij niet meer zien. 

Arts: “U moet proberen af te vallen”. 

Gedachte patiënt: doe het zelf. 

Arts:“ Ik begrijp heel goed dat u liever een scan/ 

bloedonderzoek/een specialist heeft ”. 

Gedachte patiënt: er wordt niet naar me geluisterd. 

Arts: “Waar denkt u zelf aan?”. 

Gedachte patiënt: wie is hier de dokter? 

Arts: “Goed, dan geef ik u voor deze keer een kuurtje..”. 

Gedachte patiënt: ik moet ook overal zelf om vragen. 

Ik stel voor dat we een bloemlezing van geijkte woorden 

creëren om onze valkuilen in kaart te brengen. Tegelijk 

geven we cursussen poëzie en workshops drama aan onze 

aios om creatief en ongeijkt taalgebruik te stimuleren. 

Want Het Woord is het krachtigste medicijn. 

D(r)s Platanus, huisarts 

Illustratie: Brigitte van Dijk 


eo gn idse trrz aot ei ke 

- 

n e t w e r k 

Epidemiologie in de huisartspraktijk 

Opmerkelijke gegevens uit TransHis praktijken 

De Continue Morbiditeits Registratie (CMR) Nijmegen is een registratienetwerk in vier huisartspraktijken 

in en om Nijmegen. Recent is de CMR overgegaan op een nieuw HIS, het zogeheten TransHis*, waarmee 

meer en beter gegevens van het patiëntcontact gecodeerd kunnen worden. Geregeld duiken bij de 

bewerking van data uit dit registratienetwerk opmerkelijke zaken op, waarvan we u in deze rubriek 

graag deelgenoot maken. Tot vorig jaar werd de rubriek verzorgd door Eloy van de Lisdonk. We zijn blij 

dat Annemarie Uijen, huisarts in een van de TransHis-praktijken (Oosterhout) nu het stokje van Eloy 

overneemt. 

Hoe zit het met… 

Hoofdpijn 

Er zijn maar weinig mensen die kunnen zeggen dat ze nooit 

hoofdpijn hebben. Ondanks het feit dat hoofdpijn zoveel 

voorkomt, gaan slechts weinigen ervoor naar de huisarts. 

Desondanks is hoofdpijn een veelbesproken klacht in de 

spreekkamer. Van alle nieuwe klachten waarmee patiënten 

hun huisarts bezoeken, staat hoofdpijn op nummer 10: de 

prevalentie is 35 per 1000 patiënten per jaar. 

Door: Annemarie Uijen 

Annemarie Uijen

De kans op een ernstige 

aandoening is erg klein als 

patiënten zich presenteren met 

hoofdpijn 

Bij ongeveer de helft van de mensen met hoofdpijnklach- 

ten is ongerustheid en angst voor een ernstige aandoe- 

ning, zoals een hersentumor, de belangrijkste reden voor 

een bezoek aan de huisarts. Maar is deze angst voor een 

ernstige aandoening als je hoofdpijn hebt wel terecht? 

Uit gegevens van het Transitieproject (1995 t/m 2008, 

gemiddeld 16.000 ingeschreven patiënten per jaar) 

blijkt dat de meeste patiënten die zich voor de eerste 

keer presenteren met hoofdpijn, daarvoor niet nogmaals 

contact zoeken met de huisarts. Het blijft dus vaak bij 

een enkel contact. De tabel laat zien dat in de meerderheid 

van de gevallen de uiteindelijke diagnose van de 

huisarts een symptoomdiagnose blijft. Infecties zoals 

sinusitis, verkoudheid en pneumonie, vormen 26% 

van de uiteindelijke diagnoses. Een minderheid van de 

diagnoses bestaat uit migraine, trauma’s zoals contusio 

cerebri (hersenschudding), psychosociale klachten zoals 

surmenage, problemen op het werk en angstklachten of 

een bijwerking van gebruikte medicatie. 

Tabel. Einddiagnose bij hoofdpijn (n=7093 episodes) 

Symptoomdiagnose 58% 

Infectie 26% 

Migraine 4% 

Trauma 3% 

Psychosociaal 2% 

Bijwerking medicatie 2% 

Anders 5% 

Bij slechts 1 op de 284 patiënten (0,35%) is een CVA 

of een TIA de oorzaak van de hoofdpijn. Dit betreft 

natuurlijk vooral oudere patiënten met cardiovasculaire 

risicofactoren, zoals hypertensie, hypercholesterolemie 

en roken. Slechts 2 van de 7093 episodes (0,03%) die 

starten met hoofdpijn leiden uiteindelijk tot de diagnose 

maligniteit; éénmaal een maligniteit van de huid en 

éénmaal een maligniteit niet verder gespecificeerd. Van 

de in totaal 16 gediagnosticeerde maligniteiten van het 

brein, werd hoofdpijn geen enkele keer als ingangsklacht 

genoemd. 

Conclusie 

De kans op een ernstige aandoening is dus erg klein als 

patiënten zich presenteren met hoofdpijn. Patiënten met 

een hersentumor komen blijkbaar met andere klachten 

dan hoofdpijn op het spreekuur. Uitleg hierover kan 

geruststellend werken. Natuurlijk moeten we bij oudere 

patiënten wel alert blijven op andere ernstige aandoeningen 

zoals een TIA/CVA, maar hierbij is hoofdpijn vaak 

ook niet de enige klacht bij presentatie. 

*Noot: 

Met de overgang naar TransHis fuseert de CMR met huisartspraktijken 

die al langer met TransHis registreren en die zich 

voorheen hadden verenigd in het Transitieproject. Door deze 

fusie zal het nieuwe netwerk bestaan uit huisartsenpraktijken 

in Amstelveen, Olst, Franeker, Nijmegen, Oosterhout en Lent, 

met in totaal zo’n 30.000 ingeschreven patiënten. 

Bovenstaande data zijn ook gepubliceerd in Bijblijven, 

Tijdschrift Praktische Huisartsgeneeskunde 2013-1 


k i j k i n d e g r i e k s e k e u k e n 

Het laatste deel van mijn studie geneeskunde was ik coassistent bij de 

afdeling Eerstelijnsgeneeskunde (Primary Care) van de Universiteit van 

Kreta, in Heraklion. Ik ben half Grieks, heb ook een aantal jaren in 

Griekenland gewoond en in mijn achterhoofd speelt altijd het idee om 

daar misschien ooit te gaan werken. Daarom wilde ik graag eens ervaren 

hoe de gezondheidszorg in Griekenland is geregeld, in het bijzonder op 

het gebied van de huisartsgeneeskunde. 

Door Alexandra Tsaparas, co-assistent 


De huisartspraktijk van Christos Lionis in Heraklion 

Coschappen en onderzoeksstage op Kreta 

Eerstelijnszorg in tijden 

van crisis 

Van alle medische faculteiten in 

Griekenland zijn er slechts twee 

die een verplicht coschap huisartsgeneeskunde 

kennen, waaronder 

dus de Universiteit van 

Kreta. Dit geeft gelijk aan hoe 

het met de huisartsgeneeskunde 

gesteld is: het is een relatief onbekend 

specialisme. Niet alleen 

patiënten maar ook artsen weten 

niet zo goed wat een huisarts in 

Griekenland nou precies doet. 

Huisartsen zijn vooral werkzaam 

in overheidsinstellingen als 

gezondheidscentra, in dorpspraktijken 

of hebben een eigen 

privépraktijk. Ik werd geplaatst in 

het gezondheidscentrum van Agia 

Varvara, een dorpje 30 kilometer 

buiten Heraklion, de hoofdstad 

van het eiland. Daar werd ik uitstekend 

begeleid en mocht ik op 

den duur ook veel zelf doen. In 

het begin was de communicatie 

met patiënten lastig, omdat ze op 

Kreta een ander dialect spreken 

dan ikzelf. De meeste patiënten 

vonden dit vooral grappig 

en gelukkig niet vervelend. De 

ziektebeelden die ik voorbij heb 

zien komen zijn vergelijkbaar met 

die in een Nederlandse huisartspraktijk, 

alleen de behandeling 

daarvan was soms net iets anders. 

Veranderingen niet altijd 

succesvol 

Vanwege de crisis zijn er in de 

gezondheidszorg recent een aantal 

veranderingen doorgevoerd die 

niet altijd even goed uitpakken. 

Zo is eind 2012 een landelijk 

elektronisch patiënt- en voorschrijfsysteem 

ingevoerd, dat 

echter vaak plat ligt. Dit resulteert 

in gigantisch uitlopende spreekuren 

en ontevreden patiënten.

Sinds begin 2013 is het verplicht om het goedkoopste 

(generieke) geneesmiddel voor te schrijven. In Nederland 

is dit al jaren gangbaar, maar in Griekenland levert dit 

bij veel patiënten angst op: men is bang dat het nieuw 

voorgeschreven medicijn onveilig is of niet werkt. Ook de 

media spelen hier maar al te graag op in, met als resultaat 

een nog grotere angst onder de bevolking. Het maakt 

het erg moeilijk om patiënten gerust te stellen, zo heb ik 

aan den lijve ondervonden. Ook is er vaak een tekort aan 

materialen, wat maakt dat je soms creatieve oplossingen 

moet bedenken! 

Stakingen 

Crisis en stakingen zijn in Griekenland bijna onlosmakelijk 

met elkaar verbonden. Ook de apothekers doen 

daaraan mee, met als gevolg dat recepten hun geldigheidsduur 

verliezen en dat de verzekering zo’n recept niet meer 

vergoedt. Patiënten moeten dan hun medicijnen volledig 

zelf betalen. Met de steeds lagere salarissen en pensioenen 

is dit voor veel mensen bijna niet te doen. Veel patiënten 

gaan daarom zelf hun medicatie minderen of stoppen. 

Of ze gaan vergelijkbare medicijnen van familieleden, 

vrienden of kennissen gebruiken, met alle gevolgen van 

dien. Positief is dat veel mensen niet gebruikte medicijnen 

inzamelen en doneren aan apotheken en gezondheidscentra. 

Ik vond het bijzonder om te zien hoe de crisis op 

De ‘collega’s’ van de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde in Heraklion. Vierde 

van links Alexandra Tsaparas. Vierde van rechts professor Christos Lionis. 

dit punt mensen dichter bij elkaar brengt en het beste in 

ze naar boven haalt. Het is overigens bijna niet voor te 

stellen wat sommige mensen aan medicatie in huis 

hebben, soms complete dozen vol… 

Zorg voor ongedocumenteerden 

Mijn onderzoeksstage had als onderwerp de (toegang tot) 

gezondheidszorg voor ongedocumenteerde migranten in 

de eerste lijn, met name nu tijdens de crisis. Dit is een 

zeer actueel probleem in Griekenland, waarvoor op het 

moment helaas weinig aandacht is. Wel is een aantal huisartsen 

erg actief in de zorg voor onverzekerde patiënten, 

een steeds groter wordende groep Grieken en migranten. 

Mijn begeleidende professor Lionis houdt bijvoorbeeld in 

zijn huisartspraktijk ’s avonds spreekuur voor deze groep 

patiënten. Ook bezoeken diverse huisartsen afgelegen 

gebieden op het eiland om kosteloos onverzekerde patiënten 

te onderzoeken en te behandelen. 

Ondanks alle perikelen blijft de Griekse gastvrijheid 

overeind. De hoeveelheden zelfgemaakte jam, honing, 

raki, wijn, worst en cakes die ik cadeau kreeg werden me 

op een gegeven moment bijna teveel! Ik heb een geweldige 

tijd gehad op Kreta en had deze ervaring absoluut 

niet willen missen. En wie weet ga ik toch nog wel ooit 

terug…! 


o n d e r z o e k a v g 

Voor mensen met verstandelijke beperkingen 

Identificatie van palliatieve zorgfase 

Stel u rijdt een visite naar mevrouw A., 59 jaar, een nieuwe patiënte in uw huisartspraktijk. A. heeft een 

verstandelijke beperking en woont in een huis van een regionale zorgaanbieder, die cliënten bij voorkeur 

onderbrengt in een kleinschalige setting in een gewoon woonhuis. De begeleidster die de visite aanvroeg, 

had erg bezorgd geklonken, met een onduidelijk verhaal over plotselinge achteruitgang bij A., die recent 

genezen was verklaard na borstkanker. Bij binnenkomst ziet u een moribunde vrouw. Én een zeer jonge 

begeleidster, die niet in de gaten heeft dat haar client stervende is. Dit gaat u veel tijd kosten, die echter niet 

was ingepland… 

Door: Henny van Schrojenstein Lantman-de Valk en Marieke Groot 

Achtergrond 

Casussen zoals hierboven beschreven, vormden de aanleiding 

voor een onderzoek waarvoor we graag uw medewerking 

vragen. Tijdige herkenning van de palliatieve zorgfase bij 

mensen met verstandelijke beperkingen (VB) is immers van 

cruciaal belang voor het geven van optimale palliatieve zorg 

aan deze patiënten. Doel van het onderzoek is het ontwikkelen 

van een instrument waarmee zorgverleners deze fase 

eerder kunnen herkennen. 

De behoefte aan palliatieve zorg bij mensen met VB wordt 

doorgaans pas laat in het palliatieve zorgtraject herkend. 


Hierdoor is er weinig gelegenheid om die zorg aan te bieden 

volgens het ‘nieuwe zorgmodel’, dat wil zeggen ondersteunende 

zorg (supportive care) op basis van de behoeften van de 

cliënt vanaf het moment dat duidelijk is dat deze zich bevindt 

in een onomkeerbaar proces dat tot de dood zal leiden. In dit 

traject kan palliatieve zorg samen met ziektegerichte zorg 

gegeven worden en wordt passende zorg bepaald in overleg 

met cliënt en familie (advance care planning). Het onderzoek 

moet ertoe leiden dat alle zorg en diagnostiek gericht zijn op 

de hoogst mogelijke kwaliteit van leven voor de cliënt en zijn 

of haar naasten.

Het instrument 

Marieke Groot is 

senior onderzoeker 

expertisecentrum 

palliatieve zorg, 

UMC St Radboud 

De meeste mensen met verstandelijke beperkingen worden 

ondersteund door een persoonlijk begeleider (PB) die doorgaans 

beter dan wie dan ook op de hoogte is van de zorgen ondersteuningsbehoeften 

van de cliënt. De PB heeft een belangrijke 

taak in het signaleren van de (veranderende) zorgbehoefte. 

De AVG (arts verstandelijk gehandicapten), de huisarts en de 

PB vervullen alledrie een sleutelrol in het herkennen van het 

moment waarop de cliënt in de palliatieve fase geraakt. Het 

herkennen van dit moment is cruciaal voor het geven van de 

gewenste palliatieve zorg. 

Een instrument dat zorgverleners helpt de palliatieve zorgfase 

te signaleren, zal eraan bijdragen dat de palliatieve zorg tijdig 

wordt gegeven. In onze studie wordt een haalbaar, toepasbaar en 

valide instrument ontwikkeld voor AVG’s, huisartsen en PB’s. 

Het instrument wordt samengesteld op basis van informatie 

die wordt verkregen uit vragenlijsten en (focusgroep)interviews. 

Het zal bestaan uit twee delen, één met vragen over 

gedrag en andere niet-medische aspecten, en één met vragen 

over medische aspecten. 

De symptomen en zorg 

Voor dit deel van het project willen we cliënten (van 18 jaar 

en ouder) includeren die mogelijk binnen een jaar overlijden. 

Hiervoor maken we gebruik van de surprise question die we 

stellen aan AVG’s en huisartsen: ‘Zou u verbaasd zijn als deze 

cliënt binnen een jaar overlijdt?’ 

Gedurende een jaar zullen we om de vier maanden via de 

AVG’s, huisartsen en PB’s gegevens verzamelen over lichamelijke 

en psychosociale symptomen en over zingevingsaspecten. 

Gegevens over de verleende zorg worden verzameld 

op basis van de dossiers en door middel van vragen aan 

genoemde zorgverleners. 

Tien door het instrument geïdentificeerde en tien niet-geïdentificeerde 

cliënten zullen middels een semigestructureerd 

interviewprotocol worden geïnterviewd over problemen op 

het gebied van lichamelijke, psychosociale en zingevingsaspecten 

en over hun zorgbehoeften. 

Aan het eind van de inclusieperiode worden de sterftecijfers 

verzameld. Een aspect van de validiteit (geldigheid) van 

het instrument wordt bepaald door het aantal overleden en 

terminale cliënten dat wel en niet geïdentificeerd is door het 

instrument, te vergelijken. Vijftien AVG’s en vijftien huisartsen 

worden geïnterviewd over de haalbaarheid van het 

instrument: mogelijkheid en wenselijkheid om het instrument 

te implementeren, duur van invullen, toepasbaarheid. 

We vragen om uw medewerking! 

Voor dit onderzoek vragen we graag uw medewerking. 

Deelname impliceert het identificeren van cliënten van wie u 

‘niet verbaasd zou zijn als ze binnen een jaar zouden overlijden’. 

Per cliënt, waarschijnlijk een of twee per huisartspraktijk, 

wordt u op een aantal momenten gevraagd om een 

aanvulling te geven op de veelal via dossiers en PB’s verkregen 

gegevens over symptomen, zorgconsumptie, enzovoort. 

Er zijn financiële middelen beschikbaar om u (en AVG’s en 

PB’s) enigszins te compenseren voor uw tijdsinvestering, die 

overigens beperkt zal zijn. 

De startdatum van het onderzoek is 1 juni 2013. Vanaf dat 

moment is, naast Henny van Schrojenstein Lantman-de Valk 

en Marieke Groot, ook Milou Christians als onderzoeker 

werkzaam bij dit project. 

Vragenlijst 

We stellen het zeer op prijs als u de vragenlijst invult wanneer 

u daarvoor benaderd wordt. Dit kost u maximaal 15 minuten. 

Indien u daarnaast deelneemt aan een (groeps)interview kost 

u dit nog eens 30 minuten (voor een individueel interview) 

tot twee uur (voor een groepsinterview). We danken u bij 

voorbaat hartelijk voor uw bereidwilligheid! 

Henny van Schrojenstein 

Lantman-de Valk is hoogleraar 

Geneeskunde voor 

mensen met verstande lijke 

beperkingen, afdeling ELG, 

UMC St Radboud. 


o e k b e s p r e k i n g 

Brug naar de hemel Ken Follett 

Brug naar de hemel van 

Ken Follett speelt zich af in 

de 14e eeuw in de gefingeerde 

plaats Kingsbridge. De roman vertelt het verhaal 

van vier kinderen die getuige zijn van een moord. Door 

deze gezamenlijke ervaring blijven ze hun leven lang 

met elkaar verbonden. Het verhaal speelt zich af tegen 

de achtergrond van de herbouw van een kathedraal en 

een brug. Een van de kinderen, Caris, is de dochter van 

een wolhandelaar. Ze had graag arts willen worden, 

maar dat was toen voor iemand van haar afkomst volstrekt 

onmogelijk. Door een speling van het lot komt zij 

in het klooster terecht, waar ze als non een belangrijke 

verpleegster wordt. Zij gaat steeds meer twijfelen aan de 

behandelingen van de artsen; ze gelooft niet dat je beter 

wordt van een aderlating of van het insmeren van een 

wond met geitenpoep. Door goed te kijken, onderzoeken 

en combineren, ontwikkelt ze zelf nieuwe behandelingen 

voor diverse ziektes en aandoeningen. Deze vorm 

van Evidence Based Medicine (EBM) is in onze huidige 

tijd niet meer weg te denken uit de gezondheidszorg. 

Dankzij Brug naar de hemel realiseerde ik me eens te 

meer hoe de geneeskunde eruit zag zonder EBM. De 

roman beschrijft hoe de artsen van toen elke verandering 

verafschuwden en zich vastklampten aan de theorieën 

die ze aan de oude geschriften hadden ontleend. Het 

boek vormt daardoor een warm pleidooi voor EBM en 

voor een open blik als het gaat om vernieuwingen in de 

geneeskunde. Het is bovendien buitengewoon meeslepend 

geschreven. Een aanrader dus! 

Marjolein van de Pol 

Een sterk pleidooi 

voor Evidence 

Based Medicine 

Auteur - Ken Follett 

Uitgever - Unieboek | Het Spectrum 

Jaar van uitgave - 2007 

Aantal pagina’s - 1103 

ISBN - 13 9789047511557 


r eo gn idse trrz aot ei ke 

- 

n e t w e r k 

FertiScreen 

Online applicatie ter 

ondersteuning van 

patiënten en huisartsen 

bij subfertiliteit 

Eén op de zes paren krijgt te maken met subfertiliteit: 

er is nog geen zwangerschap na een jaar 

onbeschermde gemeenschap. Na oriënterend 

fertiliteitsonderzoek (semenanalyse, Chlamydia 

Antistof Titer) wordt bij een deel van de paren 

geen oorzaak gevonden. Deze paren met onverklaarde 

subfertiliteit hebben in de meeste gevallen 

nog een goede kans (meer dan 30%) op een 

spontane zwangerschap. Helaas wordt er vaak te 

vroeg een vruchtbaarheidsbehandeling gestart. 

Door: Helga van der Pluijm-Schouten 

Overbehandeling bij onverklaarde subfertiliteit en 

een goede prognose 

Op dit moment wordt 36% van de koppels met onverklaarde 

subfertiliteit behandeld, ondanks het feit dat de richtlijn een 

afwachtend beleid aanbeveelt. Vruchtbaarheidsbehandelingen 

zijn niet alleen fysiek en mentaal zeer belastend, er is ook 

sprake van een hogere morbiditeit en mortaliteit voor moeders 

en neonaten als gevolg van meerlingzwangerschappen. De 

overbehandeling kost zowel de patiënt als de gezondheidszorg 

onnodig veel geld. Dit is vanzelfsprekend niet in het belang van 

de patiënt, maar ook niet in het belang van de zorgverleners en 

de gezondheidszorg in het algemeen. 

Patiënten zijn echter moeilijk te porren voor een afwachtend 

beleid: na twaalf maanden tevergeefs proberen om zwanger te 

worden, onderschatten zij de kans op een spontane zwanger-

Helga van der Pluijm-Schouten 

schap en overschatten zij de kans op zwangerschap na 

een behandeling. Ze verwachten vaak direct verwezen 

te worden en ervaren een gebrek aan informatie omtrent 

vruchtbaarheidsproblemen. 

De incidentie van vruchtbaarheidsproblemen in de eerste 

lijn is laag. Zorgverleners lopen aan tegen een gebrek aan 

(betrouwbare) informatie. En omdat patiënten ongeduldig en 

met verkeerde verwachtingen op het spreekuur bij de (huis) 

arts verschijnen, zijn ze vaak moeilijk te motiveren voor 

een afwachtend beleid. Dit probleem krijgt na verwijzing 

een vervolg in de tweede lijn: eenmaal doorverwezen, zijn 

mensen er nog moeilijker van te overtuigen dat afwachten in 

hun geval de beste optie is. Hierdoor worden veel vrouwen 

ten onrechte toch behandeld. Bovenstaande heeft geleid tot 

de ontwikkeling van FertiScreen door het UMC St Radboud. 

Patiënten onderschatten de kans 

op een spontane zwangerschap en 

overschatten de kans op zwangerschap 

bij een vruchtbaarheidsbehandeling 

FertiScreen 

FertiScreen is een online applicatie op MijnZorgnet (zie 

ook www.fertiscreen.nl), die ondersteuning biedt aan 

patiënten én huisartsen bij onverklaarde subfertiliteit. Op 

deze site beantwoordt men eerst enkele vragen over de 

menstruatiecyclus, leeftijd, en dergelijke en vult men de 

uitslagen van het aanvullend onderzoek in (semenanalyse 

en CAT). FertiScreen berekent dan middels een gevalideerd 

model de kans op een spontane zwangerschap 

binnen een jaar. Dit rekenmodel wordt inmiddels door 

huisartsen en gynaecologen gebruikt. De uitslag toont 

patiënten niet alleen hun kans op zwangerschap, maar ook 

waar mogelijk het probleem ligt, bijvoorbeeld bij de cyclus 

of de leeftijd. FertiScreen geeft tevens extra informatie 

over subfertiliteit. Daarnaast wordt de uitslag besproken in 

een online overleg tussen patiënt, huisarts en gynaecoloog. 

Op deze manier weet het koppel snel waar het aan toe is en 

zijn ze voorzien van de juiste informatie. Mogelijk werkt 

het online advies van de gynaecoloog motiverend voor het 

afwachtend beleid. Natuurlijk werkt het ook andersom: 

als er wél reden is tot verwijzing, dan ziet de patiënt dit in 

de uitslag terug in de vorm van rode bolletjes en krijgt hij/ 

zij meteen extra informatie. Hierdoor is de patiënt beter 

voorbereid voor het bezoek aan de tweede lijn. 

Toekomst 

FertiScreen wordt in eerste instantie aangeboden in de regio 

Nijmegen en is een fraai voorbeeld van samenwerking 

tussen Huisartsenkring Nijmegen, het UMC St Radboud 

en het CWZ. Binnen FertiScreen wordt een onderscheid 

gemaakt tussen een kinderwens korter en langer dan een 

jaar. Huisartsen zullen FertiScreen onder andere tegenkomen 

via ZorgDomein, waar wordt geadviseerd om koppels 

FertiScreen te laten gebruiken. Deze regionale start zal 

worden geëvalueerd en wanneer blijkt dat FertiScreen 

inderdaad het aantal onnodige behandelingen verlaagt en 

de kwaliteit van zorg verbetert, wordt het vervolgens ook 

landelijk geïntroduceerd. 


o n d e r z o e k 

We observeerden huisartsen tijdens het spreekuur, namen 

interviews af bij ervaren huisartsen en we ontwikkelden 

een meetinstrument om deze preventieve vaardigheden 

te meten. Bij de eerste observaties viel het op dat elke 

huisarts sterk ‘patroonmatig’ handelde, ongeacht de patiënt 

die hem consulteerde. Dit leidde tot de veronderstelling dat 

er mogelijk meerdere werkstijlen te onderscheiden zijn en 

dat sommige mogelijk meer zijn toegesneden op preventie 

van somatische fixatie, terwijl andere juist processen 

van somatische fixatie in de hand werken. De indeling 

in werkstijlen is ontwikkeld op basis van twee onderling 

onafhankelijke onderzoeksmethoden: het analyseren van 

observatiegegevens van 57 huisartsen gedurende twee 

ochtendspreekuren, en het bestuderen van het voorschrijfen 

verwijsgegevens van deze huisartsen. 

Verwijsgegevens 

Analyses van de verwijsgegevens lieten grote verschillen 

zien tussen huisartsen in het jaarlijks aantal verwijzingen. 

Maar wat vooral opviel was het feit dat deze verschillen 

nauwelijks samenhingen met de leeftijds- en geslachts- 


De doeners en de geïntegreerden… 

Werkstijlen van 

huisartsen 

In het kerstnummer 2012 van Lijn 1 schreef Theo Voorn een kort 

verslag van mijn afscheid in oktober 2012. Hij memoreerde aan 

de woorden die Anton Smits daarbij sprak over mijn proefschrift 

en de indeling in werkstijlen van huisartsen die ik daarin 

beschreef. ‘Deze indeling is nog steeds actueel en mogelijk is 

het de moeite waard om hieraan nog eens aandacht te besteden 

in Lijn 1’, zo constateerde Theo. De redactie van Lijn 1 was het 

hiermee eens. Graag wil ik op deze uitnodiging ingaan. 

Door: Henk Mokkink 

Somatische fixatie 

De werkstijlen komen voort uit het onderzoeksproject Preventie van somatische fixatie, dat eind jaren ‘70 begin ’80 werd uitgevoerd 

op het toenmalige Nijmeegs Universitair Huisartsen Instituut (NUHI). Somatische fixatie werd gedefinieerd als het proces van 

voortdurend inadequaat, d.w.z. exclusief somatisch omgaan met en reageren op ziekte, onlustgevoelens, klachten of problemen, niet 

alleen door patiënten of hun sociale omgeving maar ook door (huis)artsen. Door deze exclusief somatische benadering worden patiënten 

meer dan nodig afhankelijk gemaakt van (medische) hulpverlening. Huisartsen kunnen in positieve of negatieve zin invloed 

hebben op processen van somatische fixatie. Grote vraag daarbij was: ‘In welke handelen uit zich deze invloed?’ 

opbouw van de praktijkpopulaties. Aangezien morbiditeit 

sterk samenhangt met leeftijd en geslacht duidde dit erop 

dat de verschillen in verwijsgedrag niet toe te schrijven 

waren aan verschillen in aard en ernst van de morbiditeit. 

Deze verklaring werd bevestigd door analyses op basis 

van gegeven uit het Nijmeegs registratienetwerk CMR. 

Registrerende huisartsen die in het algemeen relatief veel 

verwezen, verwezen twee maal zoveel patiënten als 

huisartsen die relatief weinig verwezen. Echter, als het 

ernstige levensbedreigende morbiditeit betrof, waren de 

verwijscijfers vrijwel gelijk, bij matig ernstige morbiditeit 

was de verhouding 1 : 2 en bij de niet ernstige self limiting 

aandoeningen was de verhouding 1 : 3,5. Conclusie: 

huisartsen die veel verwijzen, verwijzen vooral meer niet 

ernstige aandoeningen. Bij de indeling in werkstijlen is gebruik 

gemaakt van het verwijscijfer over alle specialismen 

uit het jaar van observatie. 

Tweeledige analyse 

Bij de analyse van de data over het voorschrijfgedrag 

vonden we twee onafhankelijke dimensies:

• Gericht voorschrijfgedrag: het voorschrijven van middelen 

die betrekking hebben op duidelijk omschreven diagnoses, 

passend in een actief screeningsbeleid en veelal anticiperend 

voorgeschreven ter voorkoming van ernstige organische 

aandoeningen (bloedsuiker- en bloeddrukverlagende 

middelen, cardiaca, diuretica, vaatverwijders). 

• Aspecifiek voorschrijfgedrag: het voorschrijven van middelen 

die een breed indicatiegebied bestrijken, in de regel 

betrekking hebben op niet ernstige ziekten; bij onduidelijke, 

onzekere diagnoses, in de regel niet onmisbaar, en vaak 

gebruikt als symptomatische aanpak bij psychosociale 

problematiek (zoal pijnstillers, hoestdempers, tranquillizers, 

slaapmiddelen, antibiotica). Deze dimensie in het voorschrijfgedrag 

is gebruikt bij de indeling in werkstijlen 

Uit de observatiegegevens werden volgende variabelen geconstrueerd: 

• Patiënt- en doelgericht werken, dwz. een goede arts-patient 

relatie/communicatie, een duidelijke opbouw in de hulpverlening 

en aandacht voor psychosociale aspecten waar nodig. 

• Adequaat medisch handelen, te onderscheiden in twee subscores: 

de mate waarin de huisarts de handelingen verricht, 

die in het protocol worden aanbevolen en de mate waarin de 

huisarts niet-aanbevolen (overbodige) handelingen achterwege 

laat. 

Het medisch handelen werd beoordeeld op basis van de zogeheten 

Nijmeegse protocollen, de voorloper van de nationale 

NHG-standaarden. 

Indeling in werkstijlen 

De gecombineerde analyse leidde tot een indeling van 

werkstijlen, zoal schematisch weergegeven in figuur 1. De 

basisvraag is of er sprake is van patiënt- en doelgericht werken. 

Huisartsen die hierop bovenmodaal scoorden, bleken namelijk 

Persoonskenmerken zijn leidend voor de manier waarop we 

in het leven staan. Dat werkstijlen van huisartsen persoongebonden 

zijn, liet Henk ons duidelijk zien. Je kan leren en 

trainen wat je wilt maar de manier waarop je leeft en je werk 

doet vinden hun grondslag in hoe je in deze wereld staat en 

die kan je zelfs door onderwijs niet helemaal veranderen. Je 

kan je er wel van bewust worden (gemaakt) en juist dat moet 

je in het onderwijs doen. Zelfreflectie en kritische analyse 

van de manier waarop de huisarts zijn/haar werk doet en een 

verband zoeken met persoonskenmerken dat doen we nog 

steeds. Denk maar aan de Nijmeegse training Persoon en 

Beroep. Maar het zou weer een mooi proefschrift opleveren 

als we anno 2013, met een frisse kijk en nieuwe methodieken, 

het onderzoek van Henk konden herhalen. Het zou een vermogen 

aan besparingen opleveren in deze crisistijd. Subsidie 

krijgen hoeft dan toch geen probleem te zijn? 

Theo Voorn 

Figuur 1 - Is huisarts patiënt- en doelgericht? 

geneigd veel te doen 

nee 

ja 

ja 

nee 

geïntegreerde werkstijl 

werkstijl ‘doener’ 

minimumwerkstijl 

in hoge mate de aanbevolen handelingen en weinig overbodige 

handelingen te verrichten. Daarnaast hadden deze artsen een 

terughoudend verwijs- en aspecifiek voorschrijfgedrag. Deze 

combinatie hebben we de geïntegreerde werkstijl genoemd. 

Als er geen sprake was van patiënt- en doelgericht werken, dan 

betrof de tweede dimensie het antwoord op de vraag of ‘een 

huisarts de neiging heeft om veel te doen’. Zo ja, dan ging dat 

samen met veel aanbevolen, maar ook veel overbodig medisch 

handelen en een hoog verwijs- en/of aspecifie voorschrijfgedrag, 

naast weinig patiënt- en doelgericht werken. Deze combinatie 

hebben we de werkstijl van de doener genoemd. 

Betrof het een huisarts die de neiging had om weinig zelf te 

doen en niet patiënt- en doelgericht te handelen, dan ging dat 

samen met weinig aanbevolen en weinig overbodig medisch 

handelen maar wel met een hoog verwijs- en/of aspecifiek 

voorschrijfgedrag. Deze combinatie noemden we de minimumwerkstijl. 

Resultaten 

De meeste huisartsen waren goed in te delen bij één van de 

drie onderscheiden werkstijlen. De werkstijlen correspondeerden 

duidelijk met relevante attitudes: met name doeners 

hadden moeite met omgaan met onzekerheid, en met openheid 

over hun handelen naar patiënten, collega-huisartsen of 

specialisten. Ook bleek het gemiddeld consult van de doeners 

drie minuten langer en bij de minimumwerkstijl drie minuten 

korter te duren dan het consult van de huisartsen met een geïntegreerde 

werkstijl. Doeners registreerden het meest uitgebreid, 

maar maakten in vervolgconsulten het minst gebruik van de 

geregistreerde informatie… 

En verder… 

De geïntegreerde werkstijl is, in tegenstelling tot de andere 

twee werkstijlen, gericht op de preventie van somatische fixatie. 

Critici stelden: allemaal leuk en aardig, patiënten mogen 

dan wel minder afhankelijk worden van het medisch circuit, 

maar gaat een terughoudend verwijsgedrag en minder aspecifiek 

voorschrijfgedrag niet ten koste van de gezondheid van 

patiënten? Het antwoord op die vraag komt in een volgende 

Lijn1-bijdrage aan de orde! 


Foto: Bert Beelen 

22 LIJN 22 1 jaargang LIJN 1 jaargang 11 | nr. 2 11 | juni | nr. 2013 2 | juli 2013 

Woede: 

mag het een 

beetje meer zijn? 

Matilda, een prachtige boek van Roald Dahl, vertelt over een meisje, waar de ouders 

niet van houden. Vader en moeder zien Matilda als ‘weinig meer dan een korstje, iets 

dat je na een tijdje kunt afkrabben en wegknippen.’ Matilda is echter een briljant, erg 

slim en gevoelig meisje, die weet heeft van een andere werkelijkheid, omdat ze 

boeken leest. Uit woede om de ontkenning van wie ze is en om steeds te moeten 

horen hoe dom ze is, onderneemt ze buitengewone wraakacties. Ze wordt uiteindelijk 

in het verhaal de triomfantelijke heldin, die erin slaagt om zelf een andere ouder te 

kiezen. 

Door: Toine Lagro-Janssen

De eekhoorn in het boek Misschien wisten zij alles van 

Toon Tellegen ontploft en alle dieren schrikken wakker 

als zijn oprecht goede bedoelingen om nota bene midden 

in de nacht een vlieg in nood te helpen door diezelfde 

vlieg wordt beantwoord met een volledige ontkenning 

van zijn intentie. Hij voelt zich stom geslagen en fluistert 

‘laat maar’. Later, als hij de vlieg weer tegenkomt, doet 

hij alsof hij de ontploffing is vergeten, maar ‘dat was niet 

het geval’. 

Een chemische reactie of aangeleerd? 

Wat is woede eigenlijk? Grofweg zijn er twee opvattingen 

over de emotie woede. De eerste opvatting is 

dat woede te maken heeft met een verandering in de 

chemische huishouding, in neurotransmitters. Woede 

komt van binnen uit, is een reactie als iemand je letterlijk 

of figuurlijk dwars zit of pijn doet. Wie kent niet de 

plotseling gevoelde woede als iemand je lijfelijk de weg 

verspert. De verandering in de chemische huishouding 

leidt tot lichamelijke reacties van trillen, rood aanlopen, 

‘ontploffen’ en/of de impuls tot een agressieve daad. De 

andere opvatting ziet woede als iets dat aangeleerd is, 

als iets dat afhangt van welke betekenis mensen geven 

aan iets dat hen overkomt. Woede wordt bepaald door 

culturele opvattingen en normen en waarden, denk aan de 

woede als ingrediënt van eerwraak. 

Waarom voelen vrouwen woede? Allereerst bij psycholo- 

gische en lijfelijke grensoverschrijdingen: het kind krijgt 

voortdurend boodschappen dat het niet deugt en niets 

waard is. Je kunt echter pas woede voelen als je weet 

dat het ook anders kan. Matilda kent die andere wereld 

uit de boeken die ze leest. Veel kinderen groeien op en 

weten niet dat het niet normaal is wat er gebeurt. Ook 

in geweldsrelaties verdwijnt de grens tussen wat er wel 

en niet gewoon is, en ook de gedachte dat het mogelijk 

anders kan. De tweede reden voor woede is het gebrek 

aan erkenning en waardering. Dat geeft littekens en 

wordt mooi verwoord in het verhaal van de eekhoorn. De 

eekhoorn heeft geen weerwoord, maar, zo vertelt ons de 

auteur fijntjes, hij vergeet het voorval niet. 

Drie niveaus van woede 

Nelleke Nicolai analyseert het proces van woede op drie 

niveaus en ziet op deze drie niveaus blokkades voor 

vrouwen: blokkades in het waarnemen, in de interpretatie 

en in de expressie. Ik herken die blokkade in het 

c o l u m n m / v 

waarnemen duidelijk bij de vrouwelijke slachtoffers van 

incest of van langdurige partnermishandeling. Zij praten 

niet over woede, ze voelen geen woede meer. De meeste 

slachtoffers van partnergeweld ervaren immers structureel 

intimiderend gedrag. Vernedering staat centraal, 

niet erkend worden in wie je bent. De vrouwen worden 

uitgemaakt voor stomme aap, tot niets in staat, lelijk en 

onaantrekkelijk (’Je mag blij zijn dat nog iemand seks 

met je wil’), en gezien als ding, een gebruiksvoorwerp 

zonder persoonlijke eigenwaarde. ‘Die is voor mij’ dacht 

de verkrachter en moordenaar van Marianne Vaatstra. 

Gevoelens van eigenwaarde verdwijnen snel als woede 

niet kan worden ingezet als middel om de situatie te 

veranderen, niet kan worden omgezet naar een actieve, 

krachtige emotie. Woede kan pas gevoeld worden als je 

voelt dat je iemand bent, als je erkend wordt in je ‘zijn’. 

Als iemand zich in een situatie bevindt waar geen ontsnappen 

aan vernedering en aan geweld mogelijk is, niet 

in de realiteit en niet in de fantasie (zoals bij Matilda), 

dan wordt niet woede gevoeld, maar alleen machteloosheid 

en apathie. 

Onder de interpretatie, de betekenisgeving valt de twijfel 

of de gevoelens van woede wel kloppen. ‘Was het voor- 

val wel kwaad bedoeld, heb ik het wel goed gezien, heb 

ik het niet zelf uitgelokt?’ 

Tot slot de expressie: bij vrouwen richt de woede zich 

veelal niet naar een object buiten zichzelf, maar keert 

de woede zich naar binnen. De vrouwelijke identiteit 

ontwikkelt zich immers meer in verbinding met de ander 

en zorgzaamheid, en die van mannen meer in autonomie 

en separatie. Verbinding en zorgzaamheid zijn een rem 

op het uiten van woede en agressie. Vrouwen internaliseren 

meer en voelen zich snel schuldig. Er speelt de angst 

dat woede relaties kapot maakt, of dat ze niet meer aardig 

wordt gevonden. De expressie van woede wordt dus bij 

vrouwen niet gelegitimeerd, niet cultureel maatschappelijk 

en ook niet, gezien de psychologische dynamiek, 

door vrouwen zelf. 

Kortom, een van de belangrijkste voorwaarden om 

woede te voelen is het wezenlijke gevoel dat je iemand 

bent, én dat die woede erkend en gelegitimeerd wordt. 

In die context is woede een constructieve kracht voor 

vrouwen. Mag woede daarom voor vrouwen een beetje 

meer zijn? 

LIJN 1 jaargang 11 | nr. 2 | juni 2013 23

k o p l o p e r s 

Nog nooit waren we zo gezond en leefden we zo lang als tegenwoordig. Toch krijgen steeds 

meer mensen het label ‘ongezond’ opgeplakt. Als je alle patiëntentellingen bij elkaar optelt, 

zijn er in Nederland 15 miljoen mensen met een ziekte of aandoening. Niet alleen ouderen met 

een chronische ziekte, maar ook steeds meer jongeren zijn ‘ongezond’. We doen van alles voor 

onze gezondheid, maar vrezen betutteling door de overheid. Onze leefstijl is immers privé. 

Maar is gezondheid niet veel méér dan gezond gedrag? Wie is er eigenlijk verantwoordelijk 

voor onze gezondheid? En krijgt iedereen in Nederland dezelfde zorg? 

Door: Willem van Gerwen 

Henk Schers 

Allemaal vragen waarop tij- 

dens de laatste Mertensdag, een 

antwoord werd gezocht onder 

leiding van dagvoorzitter Henk 

Schers. De Mertensdag is de 

gemeenschappelijke netwerkdag 

van de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde. 

De dag had 

als thema: ‘Variatie in de zorg. 

Praktijkvariatie: gewenst of 

ongewenst?’ 

Gert Westert, hoogleraar directeur van IQ healthcare, 

beet het spits af en gooide maar meteen een knuppel in het 

hoenderhok: ‘De regio waar iemand woont bepaalt in hoge 

Mertensdag 2013 

Variaties in de zorg, 

gewenst of ongewenst? 

mate welke zorg hij krijgt!’ Op basis van onderzoeksgegevens 

bracht Westert regionale verschillen tussen het aantal verrichte 

chirurgische operaties in beeld, bijvoorbeeld het aantal galblaasoperates 

per regio. Betrokken specialisten of ziekenhuizen 

reageren op dergelijke conclusies vaak met: ‘Die data kloppen 

niet’, of: ‘Mijn patiëntenpopulatie is heel anders.’ Onzin, vindt 

Gert Westert. Wees op uw hoede voor praktijkvariatie, is zijn 

boodschap, vooral als er meer zorg wordt geboden dan nodig. 

Kanttekening: aantonen dat er praktijkvariatie is per regio, geeft 

weliswaar een signaal, maar dit moet nader worden onderzocht. 

Belangrijker oorzaak van onnodige zorg is de weeffout in ons 

gezondheidssysteem: we betalen voor zorg in plaats van voor 

het resultaat van onze zorg. Dat betekent dat kwantiteit domineert 

over kwaliteit en actief handelen wordt belangrijker geacht 

dan ‘watchfull waiting’. Westert hield een pleidooi voor een 

24 LIJN 1 jaargang 11 | nr. 2 | juli 2013 LIJN 1 jaargang 11 | nr. 2 | juni 2013 24

nationale Zorgatlas waarin 

van. Het gevolg daarvan is wel dat de 

de regionale verschillen per 

zorg steeds duurder wordt. Nederland 

behandeling inzichtelijk 

geeft bijna 12% van het bruto natio- 

worden gemaakt. Door die 

Gert Westert naal product uit aan de gezondheids- 

Johan Polder 

te vergelijken met de resulzorg 

en bijna 15% aan de totale zorg. 

taten van de behandelingen 

Daarmee staan we internationaal aan 

voor patienten, wordt het grote probleem van de zorg zijns de top. Vanuit zijn achtergrond als gezondheidseconoom 

inziens duidelijk gemaakt, namelijk die van de onnodige, pleit Polder ervoor de eerste lijn een belangrijker rol te 

dure en niet-effectieve zorg. 

geven bij het beantwoorden van de groeiende vraag naar 

zorg van relatief gezonde mensen met een chronische 

Te veel zorg 

aandoening. Publieke voorlichting wordt daarom steeds 

Veel Nederlandse huisartsen vinden dat hun patiënten 

belangrijker, er moeten duidelijker grenzen worden ge- 

teveel zorg krijgen en te weinig verzorging en verpleging. steld. Polder wees daarbij op de nieuwe moraliteit: gezond 

Gert Wester deed onderzoek bij 150 huisartsen, die een en ongezond gedrag zijn het nieuwe ‘goed en fout’. Wie in 

aantal stellingen kregen voorgelegd die we u niet willen gezelschap snoept of patat eet, kan rekenen op een reactie. 

onthouden. Tussen haakjes staat het percentage huisartsen Zo leggen we elkaar steeds meer langs de meetlat. 55% 

dat het eens is met de stelling. 

van de bevolking vindt dat ongezond leven bestraft mag 

• Er is geen prikkel tot kostenbewust werken in de eerste- worden met een hogere ziektekostenpremie. Dit stimuleert 

lijnszorg (47%) 

• De patiënt is zich nauwelijks bewust van kosten (94%) 

• Productieprikkel ziekenhuis lokt onnodige zorg uit 

gezond gedrag, maar wordt ook ervaren als betutteling. 

(94%) 

• Nee zeggen tegen een patiënt is moeilijk (91%) 

DE WORKSHOPS 

• Zorgverzekeraars zouden meer kunnen sturen op kosten Palliatieve zorg? 

(69%) 

In Australië, waar de eerste lijn noodgedwongen sterk 

• Patiënten verkiezen medicatie boven leefstijlaanpassing is, is ook de palliatieve thuiszorg strak geregeld. In deze 

en dat lokt onnodige zorg uit (74%) 

workshop deed Doris Lesterhaus (AMC) verslag van 

• Patiënten geloven sterk in specialistische geneeskunde haar stage bij het Silver Chain Hospice Service in Perth, 

en dat lokt onnodige zorg uit (82%) 

West-Australië. In dit gigantische gebied bieden specialistisch 

opgeleide verpleegkundigen een compleet aanbod 

Reactie van een van de aanwezigen: “Als er een astrono- van zorg voor mensen in de palliatieve fase van het leven. 

mische stijging van de zorg is en de huisartsen denken dat Dat hier ook in Nederland behoefte aan bestaat, blijkt wel 

hun patienten te veel zorg maar te weinig verpleging en uit de casus van huisarts Carel Veldhoven, waaruit blijkt 

verzorging krijgen: waarom wordt er dan vooral bezui- dat in Nederland heldere richtlijnen voor palliatieve zorg 

niigd op de verpleging en verzorging en worden niet de ontbreken. Veel van deze zorg wordt verricht op basis van 

zorgkosten aan banden gelegd?” 

eerdere ervaringen en zelf gecreëerde netwerken. Het is 

daarom goed nieuws dat er, met input vanuit het veld, gewerkt 

wordt aan een nationaal programma Palliatieve zorg. 

Tweede spreker was Johan Polder, gezondheidseconoom 

en werkzaam bij het RIVM en de Universiteit van Tilburg. 

Hij begon met de constatering dat we zowel zieker als 

gezonder worden. Het aantal chronisch zieken neemt 

wel toe, maar we voelen ons langer gezond en worden 

steeds ouder. De eerste Nederlandse vrouw die de leeftijd 

van 120 jaar gaat bereiken, is al geboren, aldus Polder. 

Dankzij de steeds betere zorg leven mensen nu langer met 

een ziekte en ervaren ze daar relatief weinig beperkingen 

Van wijken weten 

Een wijkanalyse moet theoretisch deugen, praktisch 

mogelijk zijn en beleidsmatig nuttig zijn. En wanneer 

gebruik je eigenlijk een wijkanalyse en waarom? Gerard 

Molleman, Guido van Schoor en Emmi de Vos kozen vooral 

een praktische insteek. Na een korte introductie werd in 

groepjes waarin de rollen werden verdeeld (huisarts, diëtist, 

schooldirecteur, wijkverpleegkundige) aan de hand van een 


wijkanalyse van de Nijmeegse wijk Hatert, gekeken hoe de 

gezondheid in deze wijk verbeterd kan worden. Al snel bleek 

dat wijkanalyses niet de basis moeten zijn waarop beslissingen 

worden genomen, maar vooral een handvat zijn voor en 

hulpmiddel bij het nemen van beslissingen. Belangrijke 

voorwaarde voor succes is om wijkbewoners bij beslissingen 

een actieve rol te geven. 

GGZ en de verschillen in zorg 

Er zijn grote verschillen in de GGZ-zorg in Nederland. 

Deze verschillen zijn onder meer veroorzaakt door de dokter 

zelf, door de rol van zorgverzekeraars en door gemeentelijk 

beleid. De komende bezuinigingen op het gebied van 

GGZ zullen het er allemaal niet beter op maken. Hendrik 

Hoeksema, wethouder in de gemeente Oss, benadrukt, 

dat de rol van de gemeenten in de openbare geestelijke 

gezondheidszorg steeds groter wordt. Dit betreft met name 

maatschappelijke ondersteuning en opkomen voor kwetsbare 

groepen (WMO). Gemeenten ondervinden problemen 

in het betrekken van huisartsen bij hun beleid. Hij doet 

dan ook een oproep aan huisartsen om te participeren en 

gebruik te maken van bestaande structuren op gebied van 

welzijn en zorg. 

Ongewenste variaties in zorg op de werkvloer? 

Naast gewenste variaties in zorg, zijn er ook ongewenste 

variaties. Al jaren is bekend dat als je bijvoorbeeld in de regio 

Eindhoven woont en rugklachten hebt, je een veel grotere kans 

loopt om op de operatietafel terecht te komen dan elders in het 


land. Aan de hand van cijfers en stellingen werden de deelnemers 

aan deze workshop uitgedaagd. ‘Niet anderen, maar 

wijzelf zijn verantwoordelijk voor deze opmerkelijke verschillen.’ 

Tijdens de workshop werd speciaal aandacht besteed aan 

lage rugpijn. Is praktijkvariatie goed of slecht? Lage rugpijn 

heb je in veel variaties, van acute lage rugpijn tot chronische 

lage rugpijn, tot lumbosacraal radiculair syndroom ofwel 

hernia. Behandeling van deze gevarieerde lage rugpijnen 

varieert sterk. Aan de hand van een aantal stellingen gingen de 

deelnemers met elkaar in discussie. Dat leidde niet altijd tot 

consensus. Er blijft variatie in de zorg, soms ongewenst, maar 

vaak ook gewenst! 

Verschil mag er zijn in het vervolgonderwijs 

In de vervolgopleidingen van de afdeling Eerstelijnsge- 

neeskunde tot huisarts, specialist ouderengeneeskunde en 

bedrijfsarts wordt gewerkt aan differentiatiemogelijkheden. 

Iedere aios moet uiteraard voldoen aan de basiseisen van de 

opleiding, maar er is ook ruimte voor individuele verschillen 

in de professionele ontwikkeling. Hiertoe dient de differentiatiefase 

en/of het keuzeonderwijs. In deze workshop 

werd getoond hoe deze differentiatie vorm krijgt binnen de 

drie vervolgopleidingen. 

Beperkt protocollair werken de variatie in het 

handelen? 

Beperkt ketenzorg de variatie in het handelen doordat er meer 

protocollair wordt gewerkt? Nergens spelen benchmarks en 

uitkomstmaten een belangrijkere rol dan in de zorggroepen. 

Voor Diabetes Mellitus liggen de meeste afspraken wel vast 

en is er eenduidigheid. Maar hoe anders is dat voor CVRM, 

COPD, en de GGZ-zorg? Is eenheidsworst of strakke transparantie 

het toekomstbeeld? In deze workshop diende een 

diabeteszorggroep uit Arnhem als voorbeeld. Deze zorggroep 

werkt nauw samen met een medisch adviseur (kaderarts) 

en een diabetesconsulente. Praktijkassistentes en huisartsen 

kunnen met vragen bij hen terecht. De zorggroep bevordert 

samenwerking met ketenpartners, contacten met de patiënt en 

staat dichtbij de praktijk. Zorg wordt in de buurt gegeven.

And the winner is ... 

Op dinsdag 14 mei jl. werd voor de 

vierde keer de Koploperprijs uitgereikt. 

Uit de lange lijst van genomineerden 

had de jury vijf initiatieven 

geselecteerd die in aanmerking 

kwamen voor de Koploperprijs. 

Uiteindelijk ging Praktijk Ouderengeneeskunde 

Bertholet uit Velp met de 

eer strijken. Een blij verraste Ester Bertholet nam de prijs 

in ontvangst uit handen van de winnaar van vorig jaar, 

huisarts Vincent de Jong van de gezondheidswerkers in de 

Nijmeegse wijk Hatert (Hatertse Hoed). Praktijk Ouderengeneeskunde 

Bertholet is onderdeel van de Stichting Een 

Plus Samenwerking (SEPS) in Velp. 

Uit het juryrapport: 

KOPLOPERPRIJS 2013 

De eerstelijns praktijk Ouderengeneeskunde Bertholet in 

Velp is uniek als een eigen praktijk voor ouderen die aansluit 

bij en samenwerkt met zorgverzekeraars en bestaande 

zorgaanbieders, zoals de lokale huisartsen. Bertholet 

is zowel in de onderhandelingen met de zorgverzekeraar 

als in haar implementatie van ICT in de praktijk zeer 

innovatief. En dat alles met als doel om de zorg voor de 

oudere mens écht te verbeteren. 

Shortlist genomineerden Koploperprijs 2013 

• De AVG-praktijk in UGC Heyendael (Nijmegen). Zorg 

voor mensen met verstandelijke beperkingen. De AVGpraktijk 

zoekt en dicht de gaten in de zorg… 

• Project ‘Buitenzorg’ in Nijmegen e.o. Daarin organiseren 

huisartsen de zorg voor laagdrempelige medische 

zorg aan daklozen. 

• Eerstelijns praktijk ouderengeneeskunde Bertholet 

(Velp). 

Over de prijs 

De Koploperprijs - een uniek bronzen beeld, vormgegeven 

door de Heumense kunstenaar Ad Merkx - is een 

prijs voor het meest innovatieve en inspirerende project 

in de regionale eerste lijn. De prijs is in 2010 ingesteld 

door de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde van het UMC St 

Radboud Nijmegen. De afdeling waardeert daarmee de 

echte vernieuwingen op het gebied van zorg en welzijn 

‘in het veld’. Eerdere winnaars waren GC Lindenholt 

(2010), het Brabants Kennisnetwerk Zoönosen (2011) en 

de gezondheidswerkers uit de Nijmeegse wijk Hatert, de 

Hatertse Hoed (2012). 

• Het project ‘Door Dik en Dun’ (Tiel e.o.). Een samenwerkingproject 

in de dorpen en stadjes in Rivierenland, 

gericht op het terugdringen van overgewicht bij de 

jeugd. 

• Het verloskundeproject van Jeroen Dillen (UMC 

St Radboud) en Marieke Smith (ACG Thermion). Tegen 

de stroom van de huidige financiering en regelgeving in 

proberen ze zwangeren met een gynaecologische indicatie 

dichtbij huis, in de eerstelijn te blijven begeleiden, 

met een kwaliteit die liefst beter is dan nu. 


v u i s t r e g e l s r e g i s t r a t i e 

Een proef in Groesbeek 

Registratie wilsverklaring 

in de huisartspraktijk 

In de recentelijk verschenen brochure van de KNMG ‘Tijdig 

spreken over het levenseinde’ benadrukt de KNMG een 

proactief beleid door de arts (1) . Recentelijk is ook de LESA 

‘Anticiperende besluitvorming over reanimatie bij kwetsbare 

ouderen’ (2) verschenen. De wijze waarop hulpverlening en 

ondersteuning aan patiënt en mantelzorgers worden vormgegeven 

zijn van invloed op het aantal ziekenhuisopnames 

van oncologische patiënten in de palliatieve fase (3). Recent 

onderzoek toont aan dat wilsverklaringen in veel gevallen 

een positief effect hebben op de zorg in de laatste levensfase. 

Met name door het voorkomen van ziekenhuisopnamen, een 

afname van agressieve behandelingen en een toename in 

hospicezorg. (4) 

Rol van huisarts en praktijkondersteuner 

Kwetsbare ouderen worden geregeld te lang doorbehandeld 

en/of in de laatste levensfase ongewenst opgenomen. Dit 

komt de kwaliteit van leven niet ten goede. De uitdaging 

is om met een wilsverklaring wensen en grenzen m.b.t. het 

medisch handelen rondom het levenseinde tijdig vast te leggen. 

Hiermee kunnen zorgverleners en naasten hun handelen 


Drie kwart van alle Nederlanders vindt thuis de ideale 

plaats om te sterven. In werkelijkheid sterft slechts 25 

procent thuis. Het ziekenhuis wordt door 2 procent van de 

Nederlanders gezien als beste plek om te sterven, terwijl 

in werkelijkheid 35 procent overlijdt in het ziekenhuis. 

Er is dus een grote kloof tussen wens en werkelijkheid, 

constateert artsenfederatie KNMG. 

Door: Jaap Schuurmans en Willeke Reijnierse 

afstemmen op de behoeftes van de patiënt. Huisartsen, maar 

ook praktijkondersteuners (POH), hebben vaak goed inzicht 

in de context waarbinnen gezondheidsproblemen van hun 

patiënten zich voordoen. Bovendien zijn ze persoonlijk nauw 

betrokken bij de patiënt, waardoor zij bij uitstek geschikt 

zijn om een wilsverklaring met de patiënt en diens naasten te 

bespreken. En dat vanuit een proactieve houding met in het 

achterhoofd de verrassingsvraag: ‘Ben ik verbaasd als deze 

patiënt binnen het jaar zou kunnen komen te overlijden?’ 

Kunneman (5) wijst erop dat het herkennen en aangaan van 

existentiële vragen moed vereist. Deze vragen doemen op als 

de grenzen van de technisch-professionele maakbaarheid zijn 

bereikt en van arts en patiënt gevraagd wordt om ‘samen de 

wond in te gaan’ en van daaruit naar nieuwe betekenis en zin 

te zoeken, in plaats van de betrokkene aan haar lot over te 

laten of vast te klampen aan een mogelijke technisch-professionele 

oplossing. 

Ingaan op existentiële thema’s 

Een dubbele consultatietijd van 20 minuten geeft weliswaar 

meer ruimte om nader in te gaan op existentiële thema’s,

Ooggetuigen 

maar moet de huisarts alles alleen willen oplossen? Nu is 

dat op de werkvloer vooral de huisarts en POH. Maar het 

multidisciplinaire ideaal bestaat uit een eerstelijnsteam met 

daarbij een wijkverpleegkundige, apotheker, fysiotherapeut, 

psycholoog, specialist ouderenzorg en een geestelijk verzorger. 

Binnen zo’n team is de POH ouderenzorg is opgeleid om 

in gesprekken met de patiënt eventueel het opstellen van een 

wilsverklaring te bespreken. Als informatie- en uitwisselingsplatform 

is ook de Stichting Stem een nuttige platfom 

(www.stichtingstem.info; www.doodgewoonbespreekbaar.nl). 

In de praktijk 

In onze praktijk in Groesbeek zijn we in het kader van 

ouderenzorg een verbeterproject gestart, met als doel om bij 

iedere geïdentificeerde kwetsbare oudere op termijn de wilsverklaring 

bespreekbaar te maken. Onze praktijk heeft 2640 

patiënten en met behulp van de TOS-instrument (Tweetraps 

Ouderen Screening) zijn 140 kwetsbare ouderen geïdentificeerd. 

Het instrument is ontwikkeld binnen de afdelingen 

Eerstelijnsgeneeskunde en Geriatrie van het UMC St Radboud. 

Deze kwetsbare ouderen worden o.a. begeleid door de 

praktijkondersteuner ouderenzorg, waarbij de intensiteit hiervan 

afhankelijk is van de complexiteit van de zorgsituatie. 

Voor deze groep ouderen wordt in het HIS-dossier een notitie 

en een reminder aangemaakt: ‘Graag op termijn bespreken 

wilsverklaring’. Het project is gestart in het najaar van 2012. 

Voorbeeld wilsverklaring downloaden 

Na studie van alles wat reeds voorhanden is hebben we in 

heldere en eenvoudige bewoordingen een format/voorbeeld 

van een wilsverklaring opgesteld, welke op onze praktijkwebsite 

is geplaatst en als Word-document is te downloaden: 

www.ottenhoff.praktijkinfo.nl (zoek op: wilsverklaring). 

Het document werd in de maand van verschijnen 

(november 2012), nadat de NRC er aandacht aan had besteed, 

2000 maal gedownload! Uiteraard moet de betrokkene 

wilsbekwaam zijn bij het opstellen van een wilsverklaring. 

De POH ouderenzorg kan indien gewenst op dat moment of 

in een later stadium een wilsverklaring achter laten bij de 

patiënt. Indien er een wilsverklaring is opgesteld volgt altijd 

een gesprek met de huisarts. Een kopie wordt toegevoegd 

aan het papieren en elektronisch dossier van de patiënt. 


Opslaan in het HIS 

Goede documentatie vereist dat in het dossier in de probleemlijst 

de belangrijkste korte notities worden aangemaakt, 

zoals NTBR* (‘niet reanimeren’) of: ‘Niet 112 

bellen’. Ook worden patiënten apart gecodeerd met een 

ruiter ‘wilsverklaring’. Zolang er nog geen juiste ICPCcode 

bestaat, voor zowel de wilsverklaring als voor het 

niet reanimeren verzoek (NTBR), adviseert het NHG als 

tijdelijke oplossing een aparte episode aan te maken met 

ICPC-code ‘A20 - Verzoek/gesprek over euthanasie’. 

Huisartsenpost 

In onze regio Nijmegen kun je op de huisartsenpost 

(CHN) de episodes/problemen niet meteen inzien en moet 

het dossier eerst ingeladen worden. Een aparte notitieregel 

is wel direct zichtbaar. Deze beperking van inzage van het 

patiëntendossier voor acute hulpdiensten en de huisartsenpost 

Nijmegen noopten ons tot een ‘noodoplossing’. 

Met de huisartsenpost zijn we overeengekomen een fax 

te sturen met de vraag om bij de patiënt met een wilsverklaring 

in de notitieregel op te nemen: Niet reanimeren en 

niet 112 bellen. 

Eerste resultaten 

Een half jaar na de start van het project werd geëvalueerd 

hoeveel ouderen een wilsverklaring hebben na invoering 

van onze proactieve werkwijze. Voor het project had 3% 

van de groep kwetsbare ouderen een wilsverklaring, na 

een half jaar is dit 20%, 2% denkt er nog over na, 2% 

weigert. Ook was er een duidelijke stijging van mondeling 

afgesproken NTBR’s in het afgelopen jaar. Waarschijnlijke 

oorzaak is ieders toegenomen alertheid om het onderwerp 

bespreekbaar te maken. 

Referenties 

1 De KNMG-handreiking ‘Tijdig spreken over het 

levens einde’ en de patiëntenbrochure ‘Spreek op tijd 

over uw levenseinde’ is te downloaden via 

www.knmg.nl/spreken-over-levenseinde. 

2 LESA (Landelijke Eerstelijns Samenwerkings Afspraak) 

- Anticiperende besluitvorming over reanimatie 

bij kwetsbare ouderen. Huisarts en wetenschap 56 

(4) april 2013. 


3 Ziekenhuisopnames van oncologische patiënten in de 

palliatieve fase, een systematische review, Ervelien de 

Graaf, dr.C Gamel, dr. S.C.C.M. Teunissen, drs. H.M. 

Vrehen. Nederlands Tijdschrift voor Palliatieve Zorg 

10e jaargang, nummer 3, 2009 

4 Effecten van advance care planning, een systematische 

review. Drs. A. Brinkman-Stoppelenburg, A. van de 

Heide, Erasmus MC, orale presentatie 8e onderzoeksforum 

palliatieve zorg Vlaanderen Nederland; 

Rotterdam 23 maart 2012 

5 H. Kunneman, Voorbij het dikke-ik. Bouwstenen voor 

een kritisch humanisme, Amsterdam: Uitgeverij SWP, 

2005 

Reactie van Registratie-expert Kees van Boven 

( TransHis registratiegroep): 

“In ons registratiesysteem wordt de niet-reanimeren 

wens als notitie of in alarm opgenomen. Deze registratie 

gaat mee naar de huisartsenpost en in verwijsbrieven 

naar de specialist. Een episodecode vinden 

wij theoretisch niet juist, reanimeren is immers niet 

aan een ziekte gebonden, maar aan een patiënt. Het is 

contextuele informatie. Natuurlijk moet het goed en 

direct zichtbaar zijn bij het openen van het HIS, en 

ook in de informatie naar andere zorgverleners. Het is 

informatie die tot de core clinical information behoort. 

Een gesprek over euthanasie is wel een episode.” 

* NTBR is de afkorting van ‘not to be rescucitated’, een 

verklaring van niet-reanimeren 

Jaap Schuurmans is huisarts en palliatief arts te Groesbeek, 

Willeke Reijnierse is huisarts

p r o m o t i e 

Op 6 juni jl. verdedigde Wouter van Dijk zijn proefschrift met als 

titel ‘Cardiovascular disease due to the combination of cigarette 

smoking and bronchodilation in patients with chronic obstructive 

pulmonary disease’. Promotor was Chis van Weel, copromotoren 

Tjard Schermer, Yvonne Heijdra en Peter Scheepers. 

Combinatie van roken en luchtwegverwijders 

COPD is een veel voorkomende aandoening, veelal veroorzaakt door roken. Patiënten met COPD hebben 

daarbij ook nog een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en ook daarbij speelt het roken een 

belangrijke rol. Hoewel COPD-patiënten vaak luchtwegverwijders gebruiken, is het effect hiervan op 

hart- en vaatziekten onduidelijk. Wouter van Dijk onderzocht of het gebruik van luchtwegverwijders meer 

hart- en vaatziekten veroorzaakt bij COPD-patiënten die roken. 

De belangrijkste farmacologische behandeling van COPDklachten 

is luchtwegverwijding. Het effect hiervan op hart- en 

vaatziekten is de laatste decennia doorlopend onderwerp van 

discussie. Het gevolg van de combinatie van roken en luchtwegverwijding 

is echter nooit goed onderzocht, terwijl het plausibel 

is dat luchtwegverwijding het roken en daarmee het risico op 

rookgerelateerde ziekten kan beïnvloeden. Dit proefschrift 

beschrijft of het gebruik van luchtwegverwijders meer hart- en 

vaatziekten veroorzaakt bij patiënten met COPD die roken. 

Vooronderzoek naar sigarettenrook 

Om het effect van luchtwegverwijding op het roken zelf goed 

te kunnen bestuderen, is eerst bekeken hoe het profiel ‘sigarettenrook’ 

goed in beeld kan worden gebracht. Uit dit vooronderzoek 

kwam als interessante bevinding naar voren dat 

sigaretten met een laag teer- en nicotinegehalte vanwege de 

hoeveelheid kleine (nano)deeltjes in de rook net zo schadelijk 

kunnen zijn als normale sigaretten. Dit bevestigde eerdere 

twijfels rondom het graderen van de schadelijkheid van 

sigaretten middels teer- en nicotinegehalte. 

Hart- en vaatziekten 

bij mensen met COPD 

Met deze kennis kon begonnen worden met een studie naar 

het effect van luchtwegverwijding op de retentie van sigarettenrook. 

In een speciaal ontworpen rooklaboratorium en in 

Wouter van Dijk 

samenwerking met de voedsel- en warenautoriteit werden 39 

patiënten met COPD onderzocht. In deze gerandomiseerde 

placebo-gecontroleerde cross-over trial, waarbij gerookt werd 

onder condities met maximale en zonder luchtwegverwijding, 

bleek geen verandering van de rookretentie in de longen door 

de luchtwegverwijding. Echter, sommige deelnemers werden 

zonder luchtwegverwijding belemmerd bij de rookinhalatie 

door kortademigheid en hoesten. Uiteindelijk lieten zowel een 

Nederlandse studie met uitgebreide lange termijngegevens 

van een diagnostisch centrum als een grote Amerikaanse trial 

van patiënten met COPD die rookten, geen verhoogd risico op 

hart- en vaatziekten zien, door de combinatie van luchtwegverwijders 

en roken. 

Het advies van Wouter van Dijk luidt daarom: COPD-patiënten 

die roken kunnen veilig luchtwegverwijders gebruiken. 

Het gebruik behoort af te hangen van het effect op individueel 

welbevinden. Terughoudendheid door nog onbekende veiligheid 

blijft aanbevolen bij diegenen die ook hart- en vaatziekten 

en/of astma hebben. 

Wouter van Dijk studeerde Geneeskunde in Groningen. Hij verrichtte 

zijn promotieonderzoek bij de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde in het 

UMC St Radboud. Hij is huisarts in opleiding bij UGC Heyendael te 

Nijmegen. 



Op 7 juni jl. promoveerde Nynke Scherpbier op het onderwerp 

‘Optimaliseren van het management van chronische nierziekten 

in de eerste lijn’. Promotoren waren Chris van Weel en Jack 

Wetzels, copromotoren Wim de Grauw en Gerald Vervoort. 

Nynke Scherpbier 

Nierschade beperken door 

telenefrologie 

Steeds meer mensen lijden aan chronische nierschade (CNS). De complicaties ervan hebben niet alleen grote 

impact op de personen in kwestie, maar leggen ook veel druk op de gezondheidszorgvoorzieningen. Door de 

vergrijzing en de toename van suikerziekte en hoge bloeddruk zal CNS naar verwachting in de toekomst nog 

vaker voorkomen. CNS-patiënten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten en 

hebben daarnaast vaak nog andere chronische aandoeningen. Hierdoor zijn veel behandelaars bij de patiënt 

betrokken. We weten dat een goede en tijdige behandeling complicaties kan voorkomen. Voor patiënten is het 

prettig als deze behandeling zo veel mogelijk in de eerste lijn plaats vindt, met alleen een verwijzing naar de 

tweede lijn als dat echt nodig is. Dit maakt de zorg bovendien goedkoper. 

In haar proefschrift (Optimising chronic kidney disease management 

in primary care. Is shared care the answer?) laat Nynke 

Scherpbier zien dat de huidige kwaliteit van zorg in de eerste lijn 

voor patiënten met CNS verbeterd kan worden. Huisarts, praktijkondersteuner 

en nierspecialist moeten gestructureerder gaan 

samenwerken om het aantal gevallen van nierschade te verminderen. 

Telenefrologie biedt voor deze samenwerking duidelijke meerwaarde. 

Met deze internetapplicatie kan de huisarts de specialist 

gemakkelijk om raad vragen, zonder dat de patiënt daarvoor naar de 

specialist doorverwezen hoeft te worden. Telenefrologie maakt de 

kennis uit de tweede lijn direct beschikbaar voor de eerste lijn. 

Op grond van dit inzicht formuleert Scherpbier enkele aanbevelingen 

voor de dagelijkse praktijk: 

1. Feedback aan huisartspraktijken op basis van laboratoriumuitslagen 

kan praktijken helpen om patiënten met CNS te herkennen. 

2. Praktijkondersteuners kunnen bijdragen aan de kwaliteit van zorg 

door de reguliere controles te verzorgen. Dit sluit goed aan bij de 

reguliere diabetes- en hypertensiezorg. 

3. Controle van metabole problemen kan verbeteren door hierover 

meer scholing aan te bieden. Telenefrologie kan bijdragen aan de 

verspreiding van kennis over metabole problemen. 

4. De behandeling van de bloeddruk bij patiënten met CNS verdient 

meer aandacht in de eerste lijn. Aan de andere kant moet worden 

opgepast voor overbehandeling, zeker bij kwetsbare ouderen. 

5. Van de patiënten waarbij de richtlijn verwijzing adviseert, werd 


slecht een klein percentage daadwerkelijk verwezen. Een ver- 

minderde nierfunctie komt veel voor bij oudere patiënten en het 

is nog onduidelijk in hoeverre intensieve behandeling bij hen bijdraagt 

aan een betere prognose. Zien huisartsen dientengevolge 

het nut van verwijzing onvoldoende in of onderschrijven zij de 

richtlijn niet? Meer kennis daarover kan behandelbeslissingen bij 

deze groep ondersteunen. 

6. De apotheker moet kunnen beschikken over actuele nierfunctiewaarden 

en risicopatiënten moeten ten minste jaarlijks worden 

gecontroleerd. Idealiter worden in de toekomst kenmerken van 

de patiënt meegewogen bij de automatische medicatiebewaking. 

Conclusie 

In de samenwerking tussen de verschillende spelers - patiënt, 

praktijkondersteuner, huisarts, apotheker en nefroloog - is nog een 

wereld te winnen wanneer gedeelde zorg het uitgangspunt is en de 

onderlinge communicatie wordt ondersteund met ICT-hulpmiddelen. 

Het resultaat hiervan kan zijn dat optimale zorg wordt gerealiseerd 

in samenwerking met de patiënt in zijn eigen omgeving. 

Nynke Scherpbier-de Haan studeerde Geneeskunde in Groningen. Ze 

verrichtte haar promotieonderzoek op de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde 

aan het UMC St Radboud, bij het onderzoeksinstituut Nijmegen Centre 

for Evidence Based Practice. Momenteel is ze werkzaam als hoofd van de 

Eerstelijnsvervolgopleidingen van het UMC St Radboud en ze is huisarts 

bij het academisch gezondheidscentrum Thermion in Lent.


Op 19 juni jl. promoveerde Erwin Klein Woolthuis aan de Radboud Universiteit. 

Titel van zijn proefschrift is: ‘Opportunistic targeted screening for 

type 2 diabetes in primary care. The Diabscreen study’. Pomotores waren 

Chris van Weel en Job Metsemakers (Universiteit Maastricht). 

Copromotoren waren Eloy van de Lisdonk en Wim de Grauw. 

Erwin Klein Woolthuis 

Gerichte, opportunistische opsporing diabetes 

in de huisartsenpraktijk haalbaar en effectief 

Opportunistische screening naar onontdekte diabetes type 2 is in de 

huisartsenpraktijk het meest effectief bij 45-plussers met overgewicht 

of obesitas. Op lange termijn is vroeg opsporen van diabetes vooral 

zinvol in combinatie met cardiovasculair risicomanagement. Dit stelt 

huisarts en promovendus Erwin Klein Woolthuis. 

Diabetes type 2 komt steeds meer voor, vooral door vergrijzing 

en toename van het aantal mensen met overgewicht. De NHG- 

Standaard Diabetes type 2 adviseert, in navolging van diverse 

internationale richtlijnen, in het kader van een spreekuurbezoek 

in hoogrisicogroepen gericht en opportunistisch te screenen op 

onontdekte diabetes: vroege behandeling kan mogelijk complicaties 

voorkomen. Gerichte, opportunistische screening aan de 

hand van reeds beschikbare gegevens omtrent het risicoprofiel 

in het elektronisch patiëntendossier van de huisarts, lijkt dan een 

mogelijk efficiënte manier om nog niet ontdekte diabetes type 2 

op te sporen. Klein Woolthuis toont in zijn proefschrift aan dat 

deze vorm van screening, onderzocht in de studie Diabscreen, 

inderdaad goed uitvoerbaar is in de huisartspraktijk en effectief 

is. Dit met de kanttekening dat huisartsen vooral overgewicht, 

obesitas en het vóórkomen van diabetes in de familie beter 

moeten registreren en regelmatig updaten. Gerichte, opportunistische 

screening was het meest effectief bij 45-plussers met 

overgewicht of obesitas. Deze vorm van gerichte, opportunistische 

screening leek bovendien, zeven jaar na het vastellen van 

de diagnose, een gunstig effect te hebben op het ontstaan van 

hart- en vaatziekten en sterfte. Uiteraard werden deze mensen 

in deze periode van zeven jaar behandeld conform de geldende 

richtlijnen voor de behandeling van diabetes hetgeen inhield 

dat zij een onderworpen waren aan een systematisch cardiovasculair 

risicomanagement. Screening op onontdekte diabetes 

is derhalve waarschijnlijk het meest effectief, mits ingepast in 

een programma van cardiovasculair 

risicomanagement. 

Dit voorkomt ook dat een 

net normale bloedglucose 

zou leiden tot onvoldoende 

aandacht voor wel 

bestaande risicofactoren 

als roken en overgewicht. 

In een nevenstudie werd 

vastgesteld dat partners van patiënten die 

zijn ontdekt via screening meer zorgen hebben over de ziekte 

dan partners van patiënten ontdekt door diabetesklachten. Dit 

partnereffect verdient mogelijk meer aandacht in de begeleiding 

en behandeling van diabetes type 2. 

Erwin Klein Woolthuis studeerde Geneeskunde in Nijmegen. Hij verrichtte 

zijn promotieonderzoek op de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde 

van het UMC St Radboud in Nijmegen. Hij is huisarts in Ede, is lid 

van de Diabetes Huisartsen Advies Groep (DiHAG) en is werkzaam als 

kaderhuisarts diabetes voor de zorggroep Gelderse Vallei. 



Op 1 juli jl. promoveerde Sander Hilberink (IQ healthcare) op een 

onderwerp dat aansluit bij het thema van Wouter van Dijk’s disserta- 

Sander Hilberink 

Effectonderzoek van een stop-roken 

protocol bij rokers met COPD 

In zijn proefschrift ‘Smoking cessation support for COPD patients in general practice’, beschrijft Sander een 

effectonderzoek van een stop-roken protocol speciaal gericht op rokers met COPD. In totaal namen 68 

huisartspraktijken deel met 667 patiënten. Een deel van de huisartsen leverde de gebruikelijke zorg, de overige 

huisartsen en praktijkmedewerkers werden getraind in het toepassen van het protocol. Promotoren: Richard Grol 

en Hein de Vries (VUmc), copromotor: dr. Annelies Jacobs. Door: Sander Hilberink 

In de interventiegroep zeiden patiënten na zes maanden vaker 

dat ze gestopt waren met roken dan in de controlegroep (16% 

versus 9%). Huisartsen rapporteerden dat ze in 70 tot 80% van 

de gevallen de verschillende aspecten van het protocol opvolgden. 

Na een jaar rapporteerden meer patiënten in de interventiegroep 

gestopt te zijn met roken (15%) dan patiënten die de 

gebruikelijke zorg ontvingen (7%). Wanneer deze zelfrapportage 

biochemisch geverifieerd werd, daalde de effectiviteit, met 

stopcijfers van 8% (interventie) en 3% (gebruikelijke zorg). Dit 

verschil was niet significant en de effectgrootte was klein. 

Verandering in het ondersteunend 

personeel in de praktijk of 

ongemotiveerde medewerkers 

belemmerden huisartsen in het 

toepassen van het procol 

Herhaalde toepassing 

Een belangrijk aspect van het protocol is herhaalde toepassing 

zodra de patiënt terugvalt in rookgedrag. We onderzochten 

relaties met het opnieuw toepassen van het stop-roken protocol 

en bekeken welke bevorderende en belemmerende factoren voor 

het gebruik van het protocol ervaren werden. Naast het adviseren 

van nicotinevervangende middelen (30%) en het verstrekken 

van een educatieve videoband (43%), rapporteerden drie van 


tie (zie elders in dit blad): COPD en roken. 

de vier huisartsen dat ze de onderdelen van het protocol goed 

hadden opgevolgd. Drieënvijftig procent paste het protocol weer 

toe als de patiënt weer was gaan roken. Een deel van de huisartsen 

was teleurgesteld in de effectiviteit van het protocol. Dat hing 

samen met een negatieve houding, minder sociale steun en een 

lagere self-efficacy. Veranderingen in het ondersteunend personeel 

van de praktijk en ongemotiveerde medewerkers belemmerden 

de huisartsen in het toepassen van het procol. Ook het hebben van 

een negatieve houding, een gebrek aan sociale steun en het zich 

minder zelfverzekerd voelen, belemmeren de toepassing van het 

protocol. Een realistische verwachting met betrekking tot stoppen 

met roken ondersteuning, en het delegeren van deze ondersteuning 

naar praktijkmedewerkers is zinvol wanneer huisartsen 

geconfronteerd worden met gebrek aan tijd en/of zelfvertrouwen 

om deze begeleiding te bieden. Ook kan de roker doorverwezen 

worden naar meer gespecialiseerde zorginstellingen. 

Bescheiden verwachtingen 

In Nederland wordt ruim de helft van de patiënten met milde tot 

matige COPD behandeld in de huisartspraktijk. In lijn met de 

richtlijnen voor de huisartspraktijk die de nadruk leggen op stoppen 

met roken, biedt het protocol een instrument speciaal gericht 

op rokers met COPD. Het protocol verdubbelt de stopcijfers bij 

patiënten met COPD in de huisartspraktijk, maar de verwachtingen 

moeten bescheiden zijn. Het protocol kan makkelijk worden 

opgenomen in een stepped care benadering en patiënten kunnen, 

indien niet succesvol, worden verwezen naar meer gespecialiseerde 

zorg. Ook de praktijkondersteuner speelt hierbij een 

belangrijke rol.

n i e u w s 

Toine Lagro-Janssen neemt afscheid 

Als huisarts 

Voor een huisarts is de relatie met de patiënt een 

bijzondere, gebaseerd op wederzijds vertrouwen. 

Afscheid nemen is daarom voor beide partijen ingrijpend. 

Dat het druk zou worden op de receptie in Huize 

Heyendael, de plek waar Toine Lagro-Janssen op 20 

april jl. na 35 jaar afscheid nam van haar patiënten en 

van de huisartspraktijk die zij, samen met echtgenoot 

Bert Lagro, heeft opgebouwd, was wel verwacht, 

maar dat er aan het eind van de receptie nog steeds 

een rij wachtenden stond, was overweldigend. Van 

oud tot jong was men gekomen om Toine te bedanken 

voor haar zorg en vertrouwen. Haar huisartspraktijk 

aan de Groesbeekseweg was anderhalf jaar geleden 

nog maar omgevormd 

tot Universitair 

Gezondheidscentrum 

Heyendael en verplaatst 

naar het terrein van 

het UMC St Radboud. 

Tijdens de receptie was 

er ook gelegenheid om 

kennis te maken met 

Toine’s opvolgster, 

huisarts Franca Ruikes. 

Opvolgster Franca Ruikes 

Als hoogleraar 

Ongeveer op het moment 

dat u deze regels leest, 

neemt Toine Lagro tevens 

afscheid als hoogleraar 

Vrouwenstudies met een 

afscheidssymposium en 

afscheidscollege in de 

St Stevenskerk in 

Nijmegen. De afgelopen 

vijftien jaar is er binnen 

Vrouwenstudies onder Toine’s bezielende leiding onderzoek 

gedaan naar de rol van gendergerelateerde thema’s 

binnen de eerstelijnszorg. Haar nationaal en internationaal 

hooggewaardeerde onderzoeken hebben een schat aan 

kennis opgeleverd. Tijdens het symposium, met de alleszeggende 

titel Gender-Sensitive Medicine: From Science 

To Education And Care, werden deze onderzoeken in 

de schijnwerpers gezet. Toine’s afscheidscollege had als 

thema Gender, Gelijkheid en Geneeskunde. 

Toine blijft ook na dit afscheid nog actief betrokken bij 

het begeleiden van promovendi. Ook blijft ze als hoofd 

van het kennis centrum Sekse en Diversiteit in het medisch 

onderwijs betrokken bij het onderwijs. Tevens blijft ze als 

hoofd verbonden blijven aan het Centrum voor Seksueel 

en Familiaal geweld (SFG). 


n i e u w s 

Eervolle benoeming 

Evelyn van Weel 

Onlangs is huisarts Evelyn van Weel-Baumgarten, ver- 

bonden aan de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, benoemd 

tot lid van de Gezondheidsraadcommissie Hoogspecialistische 

GGZ. Deze commissie is tot stand gekomen 

na een adviesaanvraag door de minister van VWS bij 

de Gezondheidsraad. De minister deed dat naar aanleiding 

van het initiatief ‘TOPGGz’ en de invoering van de 

prestatiebekostiging in de GGZ. Er bestaat op dit moment 

eenvoudigweg geen eenduidig idee over wat hoogspecialistische 

GGZ is of zou moeten zijn en hoe de zorg voor 

deze groep patiënten moet worden vormgegeven. De 

nieuwgevormde commissie vertegenwoordigt een breed 

palet aan visies over deze kwestie. Doel is consensus om 

tot een breed gedragen advies te komen. De commissieleden 

komen vooral uit de hoek van de psychiatrie, zowel 

universitair als uit GGZ-instellingen, en hebben allemaal 

hun eigen expertise, zowel wat betreft ziektebeelden als 

patiëntgroeperingen. Omdat de adviesaanvraag raakt aan 

brede vragen over de inrichting van de GGZ, en de rol 

van de eerste lijn hierin, vond de Gezondheidsraad het 

van belang ook een huisarts met expertise op het gebied 

van de eerstelijnszorg en de GGZ in de commissie op te 

nemen. De keuze viel daarbij op Evelyn van Weel. De 

commissie richt zich op de volgende vragen: 

• Wat moet worden verstaan onder hoogspecialistische 

GGZ? Welke functies, op het gebied van zorg en 

onderzoek, kunnen we hierbij onderscheiden? Wat zijn 

de (patiënt)kenmerken van de doelgroep van hoogspecialistische 

GGZ? 

• Wat is de huidige structuur van de hoogspecialistische 

GGZ? 

• Zijn er, met het oog op de kwaliteit van patiëntenzorg 

en onderzoek, aantoonbare knelpunten (en verbetermogelijkheden) 

voor de structuur van de hoogspecialistische 

GGZ ? 

Het lijkt duidelijk dat deze vragen niet te beantwoorden 

zijn zonder de structuur van alle echelons binnen de GGZ 

onder de loep te nemen en in beeld te brengen waar zich 

knelpunten voor (kunnen) doen. Het uiteindelijk advies 

van de commissie zou wel eens implicaties kunnen hebben 

voor de eerste lijn… 


Evelyn van Weel 

Tim olde Hartman 

deelnemer Galilei Talent Track 

Tim olde Hartman 

Tim olde Hartman is een van de zestien post docs binnen 

het UMC St Radboud die zijn uitverkoren om mee 

te doen aan de Galilei Talent Track. Olde Hartman is 

huisartsonderzoeker bij de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, 

huisarts in Oosterhout en voorzitter van het 

Nijmeegs registratienetwerk voor huisartsen (NMP). De 

Galilei Talent Track is in het leven geroepen vanuit de 

gedachte dat echt talent niet alleen excelleert binnen één 

bepaald vakgebied, maar ook mensen aan zich weet te 

binden én te verbinden en het lef en de energie heeft om 

grenzen te verleggen. Binnen de vijfjarige Galilei Talent 

Track worden talenten begeleid in hun persoonlijke en 

professionele ontwikkeling. Elk talent krijgt daarbij een 

eigen interne en externe coach. Galilei Trackers stellen 

een persoonlijk ontwikkelingsplan op op het gebied van 

management, communicatie of ondernemerschap: waar 

sta ik nu en waar wil over vijf jaar staan? Met het Galilei 

Talent-programma investeert het UMC St Radboud in 

een bloeiende toekomst van zijn onderzoek en onderwijs.

Vijfde ZIN-bijeenkomst over 

MKBA in de gezondheidszorg 

Gert Westert Kristien Mourits 

Op 30 mei 2013 organiseerde de Coöperatie voor Wijkkennis 

voor de vijfde keer een ZIN-bijeenkomst. ZIN 

staat voor ZorgInnovatienetwerk Nijmegen. Het thema 

was dit keer ‘MKBA, een Maatschappelijke Kosten- 

Baten Analyse in de gezondheidszorg’. Nederland geeft 

jaarlijks circa 12% van het BNP uit aan gezondheidszorg. 

Daarmee zijn wij – na de Verenigde Staten – wereldwijd 

een van de koplopers in zorguitgaven. Niet voor niets 

wordt onze gezondheidszorg steeds vaker gemaand om 

niet alleen naar de opbrengsten, maar ook naar de kosten 

te kijken. Hierbij wordt door de eerste lijn en de openbare 

gezondheidszorg steeds vaker gebruik gemaakt van 

Maatschappelijke Kosten-Baten Analyses (MKBA). Gert 

Westert, een van de sprekers tijdens ZIN 5, stelt dat een 

MKBA vooral zinvol is als een project of maatregel grote 

Sylvie Lo Fo Wong en Kelsey Hegarty 

gevolgen heeft voor burgers of milieu of als er ernstige 

risico’s aan een project zijn verbonden. “Gezondheidszorg 

zou MKBA’s moeten omarmen”, aldus Gert Westert. 

Kristien Mourits besprak een MKBA aan de hand van 

de Hatert-case. Hatert is een Nijmeegse ‘probleemwijk’ 

waar allerlei activiteiten zijn ontwikkeld met als doel er 

een ‘prachtwijk’ van te maken. Dat is weliswaar gelukt, 

maar het is moeilijk aan te tonen met een MKBA. Oorzaken 

daarvan kunnen zijn dat een MKBA misschien niet 

geschikt is voor de procesuitkomsten en dat het moeilijk 

is om heel het systeem van activiteiten, projecten en 

initiatieven in kaart te brengen, of … dat in Hatert de 

kosten-batenanalyse te vroeg is ingezet. 

Op www.koplopers.org vindt u meer informatie over 

deze bijeenkomst. 

‘MeMoSA: The Dutch experience’ Werkbezoek Melbourne 

In mei van dit jaar was Sylvie Lo Fo Wong op werkbezoek 

bij de University of Melbourne, op uitnodiging van 

Kelsey Hegarty. In een seminar van de afdeling presenteerde 

Syvie de eerste resultaten van de MeMoSA Rotterdam 

studie. Die studie gaat over de nieuwe interventie 

met mentormoederhulp aan moeilijk bereikbare slachtoffers 

van partnergeweld. Er was veel belangstelling voor 

de studieresultaten. Het seminar werd bijgewoond door 

PhD studenten die ook onderzoek deden naar interventies 

bij partnergeweld bij Kelsey Hegarty en Angela Taft van 

de LaTrobe University in Melbourne. 


o n d e r w i j s 

Elective course Eerstelijnsgeneeskunde 

Meer dan een specialiteit 

In de zomer van 2009 werd het idee van een elective course eerstelijnsgeneeskunde geboren 

en direct met veel enthousiasme begroet. Doel van deze mastercursus is geïnteresseerde 

studenten de kans te geven zich te verdiepen in belangrijke aspecten van de eerstelijnsgeneeskunde. 

Door: Toine Lagro-Janssen, coördinator 

Met enthousiaste presentaties is de 

ECPC 2013, Elective Course Primary 

Care, op woensdag 5 Juni afgesloten. 

Het thema was dit jaar ‘Meer dan een 

specialiteit’. De cursus wil studenten 

al vroeg in hun studie bekend maken 

met het onderzoek dat bij onze afdeling 

Eerstelijnsgneeskunde plaatsvindt en de 

cursus wil onderzoek en praktijk met 

elkaar verbinden. Op vijf woensdagavonden 

van 17.00 tot 20.30 uur hebben 

twaalf studenten zich kunnen verdiepen 

in diverse aspecten van primary care: 


De groep ECPC 2013 met rechts begeleiders, Jan Lavrijsen, 

Toine Lagro en Ron Hameleers (vlnr) 

van de kliniek van de eerste lijn, communicatie 

bij verstandelijk beperkten tot 

contextuele en narratieve geneeskunde. 

En ook het thema ‘als genezen niet 

meer kan’ werd niet geschuwd. Van het 

aanbod om een dag mee te kijken in de 

praktijk werd gretig gebruik gemaakt 

Dit alles moest uitmonden in eindpresentaties, 

en dat deden de studenten op 

een geweldig fraaie en creatieve manier. 

Onderwerpen als de laatste levensfase, 

de E-patiënt, de neus als diagnosticum, 

tolkenvergoeding, burnout bij huisartsen, 

probleemgedrag in het verpleeghuis, 

een gemiste diagnose, EBM 

versus patiënt centered care, euthanasie, 

en het champagnetoren model werden 

vol verve en ook prima naar inhoud 

gepresenteerd. De cursus werd door de 

studentes gemiddeld met een 8 gewaardeerd. 

Met een toespraak, een fles wijn en 

een certificaat werd de cursus feestelijk 

afgesloten. Volgend jaar weer!

o n d e r z o e k 

Pagode-studie 

Herkenbaar? 

Daar zit ze weer, de patiënt bij wie u al meerdere jaren met ernstige inspanningen de bloeddruk tracht te verlagen. 

Aanvankelijk leek het wel goed te gaan, die combinatie van uitgebreide leefstijladviezen en heuse pillen, maar toch 

daalt de bloeddruk maar niet naar het niveau met de meeste gezondheidswinst of waar uw zorggroep van gaat 

juichen. U twijfelt of u er nog een pil bij moet geven (dat is ook weer zo wat), misschien twijfelt u ook aan de 

therapietrouw. Of zou misschien een onderliggende aandoening de oorzaak zijn van deze aanhoudende 

hypertensie? In al deze gevallen zou het zomaar kunnen dat u meer wilt weten over de PAGODE studie. 

Van essentiële hypertensie naar primair hyperaldosteronisme… 

In het PAGODE-onderzoek (Primary Aldosteronism in General 

practice: Organ Damage, Epidemiology and treatment) willen 

we nagaan of het zin heeft om bij het opstellen van een cardiovasculair 

risicoprofiel bij een patiënt met nieuw ontdekte hypertensie 

door middel van een bloedtest (de aldosteron-renine ratio) 

te screenen op de aanwezigheid van primair hyperaldosteronisme 

(PHA). PHA is een aandoening die vaak pas wordt gesteld wanneer 

hypertensie resistent blijkt voor reguliere behandeling. En 

dat is zonde, want de prognose van patiënten met PHA is slechter 

dan van mensen met essentiële hypertensie én afhankelijk van de 

oorzaak kan een operatie de bloeddruk volledig normaliseren. 

Afhankelijk van de oorzaak kan 

een operatie de hypertensie 

volledig doen verdwijnen 

...naar zorg op maat 

Hoewel voorheen gedacht werd dat PHA een zeldzame aandoening 

is, suggereert buitenlands onderzoek dat wel 10% van alle 

Onderzoekers Mark van der Wel en Sabine Käyser 

patiënten met hypertensie in de eerste lijn PHA heeft. De vraag 

is of dat in de Nederlandse huisartspopulatie ook zo is. Met het 

PAGODE-onderzoek probeert aiotho* Sabine Käyser samen met 

huisarts-onderzoeker Mark van der Wel en internist Jaap Deinum 

deze vraag te beantwoorden. Hiermee kan de zorg voor patiënten 

met hypertensie, al gedurende het diagnostisch traject, meer op 

maat van de patiënt gesneden worden 

Wilt u meedoen? 

Praktijken die hun laboratoriumonderzoek laten doen bij de Stichting 

Huisartsenlaboratorium Oost (SHO) krijgen binnenkort per 

post een uitnodiging om deel te nemen aan het PAGODE-onderzoek. 

We hopen van harte dat we ook in uw praktijk welkom zijn 

om uitleg te geven over de studie, de procedure en de opbrengst 

voor uw praktijk en uw patiënten. 

Nieuwsgierig geworden? Neem alvast een 

kijkje op de PAGODE-website: 

www.pagodestudy.com 

* Een aiotho is een arts in opleiding tot 

huisarts-onderzoeker. 

Sabine Käyser combineert haar opleiding tot 

huisarts met een promotieonderzoek. 


a f s c h e i d 

Marianne Oudenhuizen en Margriet Straver 

Afscheid van twee Rotterdamse kanjers 

Begin 2013 namen twee ‘backoffice coryfeeën’ afscheid van de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde: 

Marianne Oudenhuizen en Margriet Straver. Toevalligerwijs zijn ze allebei afkomstig uit Rotterdam en al 

sinds jaar en dag verbonden aan onze afdeling, in het bijzonder Vrouwenstudies Medische Wetenschappen. 

Een terugblik. 

Marianne Oudenhuizen: “In 1992 begon ik als part-time 

secretaresse bij de toenmalige afdeling Huisartsgeneeskunde. 

Ik werkte 20 uur per week voor verschillende 

projecten, zoals het Nijmeegse registratienetwerk voor 

huisartsen (CMR/NMP) en voor de vervolgopleiding 

huisartsgeneeskunde. Toen er een leerstoel Vrouwenstudies 

Medische Wetenschappen werd ingesteld met Toine 

Lagro-Janssen als hoogleraar, ging ik 0,5 fte voor haar 

werken als secretaresse. Maar ik ambieerde een fulltime 

aanstelling. In 1996 werd Carla Frederiks benoemd als 

hoogleraar Verplegingswetenschap binnen de afdeling 

Huisartsgeneeskunde en ging ik ook voor haar werken. 

Een prachtige uitdaging om voor twee vrouwelijke hoogleraren 

werkzaam te zijn.” 


M&M, Margriet (l) en Marianne 

Margriet Straver: “In 2002 ben ik begonnen bij het project 

van huisarts Sylvie Lo Fo Wong met een onderzoek 

naar de rol van de huisarts bij partnergeweld. Dit project 

speelde zich vooral af in Rotterdam en omgeving. Speerpunt 

van mijn werk was het aanmoedigen van huisartsen 

om vrouwen die partnergeweld (hadden) ondervonden 

voor het project aan te melden. Het project had uiteindelijk 

ten doel aanbevelingen te formuleren voor huisartsen, 

zodat zij partnergeweld tijdig op het spoor komen. 

Aan huisartsen en POH-ers werden cursussen gegevens 

over het vroege signaleren van huiselijk geweld en hoe 

hiermee om te gaan. Mijn rol in het onderzoeksproject 

was het interviewen van vrouwen die partnergeweld hadden 

meegemaakt. Later werd ik ingezet bij het zogeheten

Memosa-project (MEntorMOeders voor Steun en Advies) 

in Rotterdam en Nijmegen, met Gert-Jan Prosman en 

Maartje Loeffen als onderzoekers. Dit project richt zich op 

moeders die slachtoffer zijn van partnergeweld. Zij kunnen 

door de huisarts worden verwezen naar een mentormoeder: 

een semiprofessionele hulpverlener, meestal zelf 

moeder en getraind in het begeleiden van deze groep 

vrouwen.” 

Marianne Oudenhuizen: “Ik heb twee secretariaten op 

poten gezet, bij Vrouwenstudies en Verplegingswetenschappen, 

en heb twee oraties mee mogen organiseren. 

In 2000 ging Carla Frederiks met emeritaat. Ik heb toen 

haar afscheidscollege mee georganiseerd, evenals de 

oratie van haar opvolger, Theo van Achterberg. De leerstoel 

Vrouwenstudies Medische Wetenschappen groeide 

snel, ook internationaal zodat Toine Lagro steeds meer 

ondersteuning nodig had. Ik koos er toen voor om als 

haar persoonlijke secretaresse te gaan werken, niet in de 

laatste plaats omdat haar onderzoek ‘Sekseverschillen 

in ziekte en gezondheid’ en verwante onderwerpen over 

vrouwenkwesties mij bijzonder aanspraken.” 

Margriet Straver: “Sinds 2005 werkte ik veel samen met 

Marianne Schoevers, die in 2011 promoveerde op haar 

onderzoek naar gezondheidsproblemen bij (migranten) 

vrouwen zonder verblijfsvergunning. Deze ‘vrouwen zonder 

papieren’ waren bijna nooit verzekerd voor ziektekosten. 

Marianne en ik zijn stad en land afgereisd om deze 

vrouwen op te zoeken, te interviewen en te onderzoeken. 

Twee Rotterdamse moppies bij hun ‘afscheidsrede’ in Huize Heyendael 

De vrouwen die meewerkten, kregen van ons een medisch 

paspoort en we probeerden voor hen een huisarts 

te vinden. Het was een geweldige ervaring, zowel positief 

als negatief. Zoveel verdriet en angst, zoveel schaamte 

van mijn kant over mijn eigen klaaggedrag als er eens 

iets tegenzat en over het trage beleid van de IND. Een 

ander project was het evaluatieonderzoek naar de hulp 

van wijkverpleegkundigen bij urine-incontinentie. Ook 

was ik eens per maand simulatiepatiënt in het medisch 

onderwijs, het blok CKO7v, waarin ik een vrouw met seksueel 

misbruik in de voorgeschiedenis speelde. Het was 

een interessante en afwisselende baan, maar nu is het 

tijd voor andere dingen.” 

MO: “Het enthousiasme waarmee Toine Lagro invulling 

gaf aan haar hoogleraarschap Vrouwenstudies vond ik 

heel inspirerend. Ik herinner me prachtige momenten, 

onder meer toen zij in 2007 werd geridderd tot Officier in 

de Orde van Oranje Nassau. In datzelfde jaar won ze met 

het docententeam ‘Seksespecifieke geneeskunde in het 

medisch onderwijscurriculum’ de Universitaire Onderwijsprijs. 

Het was ook erg plezierig om met mijn kamergenoot 

Margriet Straver samen te werken. We zijn allebei geboren 

en getogen in Rotterdam, dus klikte het meteen. Maar 

ook met de andere collega’s van de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde 

heb ik heel fijn samengewerkt. Gelukkig zal 

ik de meesten nog regelmatig tegenkomen. Ik ben echt 

trots dat ik een steentje heb mogen bijdragen aan de 

boeiende en belangrijke leerstoel van hoogleraar Toine 

Lagro-Janssen!” 


o u d e r e n g e n e e s k u n d e 

Inspiratie in de ouderenzorg, in verpleeghuizen, 

zorgcentra of thuis 

Practice en evidence based projecten 

op UKON-symposium 

Hoe moet de zorg in verpleeghuizen eruit gaan zien? Kan die zorg ook thuis 

gegeven worden en hoe dan? Of is een kleinschalige woonomgeving de 

oplossing? Springlevende projecten werden er op 10 april j.l. gepresenteerd 

tijdens het jubileumsymposium van UKON-zorgorganisaties*. Zelfs wij, als 

organisatoren van het symposium, waren onder de indruk van de gebundelde 

innovatieve kracht. We nemen u mee naar een caleidoscoop van verbeteringen 

in de zorg, die in elke setting relevant zijn. 

Door: Els Derksen en Anke Persoon 

Na de opening van het symposium door Raymond 

Koopmans, hoogleraar ouderengeneeskunde en UKONvoorzitter, 

volgden drie filmpjes over zorginnovaties. De 

film van MemorieCare van SVRZ (Zeeland) laat zien hoe 

activiteiten en het gebruik van bepaalde materialen de 

medewerkers van een verpleeghuis, maar ook familieleden 

en andere bezoekers, helpen om contact te maken 

met bewoners. De indrukwekkende videofilm over De 

Kloosterhoeve van De Riethorst Stromenland (Geertruidenberg) 

laat zien hoe patiënten met de ziekte van 

Huntington er kleinschalig wonen Het derde filmpje, over 


het Lolly-project, heeft al een landelijke zorgprijs mogen 

ontvangen. Het laat zien hoe een verzorgende uit De 

Waalboog (Nijmegen) een lolly gebruikt als therapie voor 

mensen met frontotemporale dementie en met onrustig 

gedrag. 

Vervolgens gaf gastspreker Rose-Marie Dröes, hoog- 

leraar Psychosociale Hulpverlening voor mensen met 

dementie (VUmc), een gedegen overzicht van het 

onderzoek naar effectieve psychosociale interventies. Ze 

concludeerde dat interventies een aantoonbaar effect heb

en, mits er aandacht is voor de individuele beleving en 

behoeften van mensen met dementie en voor de draagkracht 

van de mantelzorger. 

Daarna nam Debby Gerritsen, psycholoog en senioronderzoeker 

bij het UKON, ons mee in de wereld van 

Dementie in Films. Welk beeld schotelen bioscoopfilms 

het grote publiek voor van dementie? Komt dit overeen 

met het beeld dat de zorgverleners in de zaal hebben? De 

fragmenten uit de films ‘Iris’, ‘Away from Here’ en ‘The 

Iron Lady’ over het leven van Margareth Thatcher maakten 

de stemmen los. De meeste deelnemers reageerden als 

professional, maar opvallend veel mensen in de zaal hadden 

ook ervaring als (klein)kind of partner van iemand 

met dementie. De films die Gerritsen voor dit project 

van Alzheimer Nederland heeft geanalyseerd, vindt u op 

www.ukonnetwerk.nl. 

UKON-markt en UKON-uniek prijs 

Tijdens de lunch was er tijd voor enkele soms ludieke 

presentaties, zoals ‘Innoverend bouwen; ondervoeding, 

wat nu?; De Sekskoffer; Bureau Welzijn; Kwartetspel 

De-Men(s)-Zie(n); Bordspel Participatie in de zorg en 

Dagbesteding voor jonge mensen met Dementie. Een jury, 

samengesteld uit deelnemers aan het symposium, bepaalde 

welk project de UKON-uniek prijs kreeg toebedeeld. 

De Sekskoffer van Archipel (Nathalie Huitema, Archipel) 

kwam als eerste uit de bus, omdat het, in de woorden 

van de jury, taboe doorbrekend en vernieuwend is. De 

Sekskoffer is een map voor zorgteams in verpleeghuizen 

met daarin informatie over seksualiteit bij ouderen en bij 

verschillende ziektebeelden. Met de inhoud van de koffer 

leert men om dit onderwerp gemakkelijker met bewoners 

en familieleden te bespreken. De tweede prijs ging naar 

Into D‘mentia van De Wever; de derde prijs naar Participatie 

in de zorg van De Zorggroep. 

Middagprogramma 

Het middagprogramma bestond uit vijftien presentaties en 

vijf workshops met een keur aan onderwerpen en projecten. 

Zie de website www.ukonnetwerk.nl voor alle powerpointpresentaties 

en documenten. Hierbij enkele highlights. 

Ter voorbereiding op het feit dat de financiering van de geriatrische 

revalidatie in 2013 is overgegaan van de AWBZ 

naar de ZVW en nu dus een DBC-financiering kent, heeft 

verpleeghuis De Zorgboog een zorgprogramma ontwikkeld 

waarin neurorevalidatie, cognitieve revalidatie en het therapeutisch 

klimaat centraal staan. Dit zorgprogramma zal 

eind 2013 verder vorm krijgen in hun zorghotel. Onderdeel 

van het zorgprogramma is het creëren van een multidisciplinair 

therapeutisch klimaat, zoals De Riethorst Stromenland 

(Geertruidenberg) dat doet voor haar CVA-patiënten. 

Ben Jansen, psycholoog bij zorgcentrum De Wever (Tilburg), 

betoogde hoe je door in de leefwereld van mensen 

met dementie te stappen, de empathie en omgang met 

mensen met dementie verbetert. Daarom is Into D’mentia 

ontwikkeld, een simulatietraining waarin mensen kunnen ervaren 

hoe het is om dement te zijn. Op www.intodmentia.nl 

is te lezen dat ook zorgorganisaties, bedrijven en overheden 

hiervan gebruik kunnen maken. 

Jan Lavrijsen en Conny Span, onderzoekers aan het UMC 

St Radboud, brachten de werkelijkheid binnen de langdurige 

zorg indringend in beeld. Zij daagden de deelnemers 

uit om mee te denken over de dilemma’s in de langetermijnzorg 

voor jonge mensen met ernstig hersenletsel. 

In een workshop lieten zorgverleners van verpleeghuis 

Archipel (Eindhoven) zien hoe zij omgaan met agressief 

gedrag van kwetsbare cliënten of dat proberen te voorkomen. 

De Archipel verzorgt ook een basistraining van 3 x 3 

uur en een trainersopleiding voor zorgteams. 

Fingerfood, een heel nieuw fenomeen, kan een uitkomst 

zijn wanneer mensen met dementie bepaalde voorwerpen, 

zoals bestek, niet meer herkennen. Door hen eten aan te 

bieden dat ze met hun vingers kunnen eten, blijven ze 

langer zelfredzaam. Bianca Buijck, onderzoeker bij SVRZ 

en de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, vertelde over de 

eerste positieve ervaringen van SVRZ met Fingerfood. De 

deelnemers aan deze workshop werden ook zelf een keer 

geholpen met eten; dat bleek een bijzondere ervaring! 

*UKON staat voor Universitair Kennisnetwerk Ouderen Nijmegen 

en is een netwerk van 13 (grote) zorgorganisaties (verpleeghuis, 

verzorgingshuis en thuiszorg) en de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde 

van het UMC St Radboud. 

Zie ook www.ukonnetwerk.nl 


k i j k i n d e b r a z i l i a a n s e k e u k e n 

De eerstelijnszorg in 

Brazilië 

In mei was huisarts Kees van Boven, huisartsonderzoeker en registratiedeskundige bij 

de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, in Brazilië en keek daar rond hoe de eerstelijnszorg 

is geregeld. En hij vertelde hoe het er in Nederland aan toe gaat. Met natuurlijk ook 

aandacht voor zijn eigen specialisme: de registratie in de huisartspraktijk. maar ook 

interessante verschillen. 

Rio de Janeiro 

Door: Kees van Boven 

De eerste ochtend werd ik door Nulvio Lermen Junior, de 

voorzitter van de wetenschappelijke Braziliaanse huisartsenvereniging 

opgehaald. Samen met twee van zijn medewerkers 

bezochten we drie medische units in verschillende wijken in 

Rio de Janeiro. De opzet van de drie units is hetzelfde: per 

2500-3000 patiënten is er een team van een huisarts, een of twee 

verpleegsters en per 500 patiënten één gezondheidswerker. Het 

aantal teams in een zorgunit verschilt per wijk. De eerste unit 

in een middenklassewijk bestond uit vier teams, het team in de 

beruchtste favela (achterbuurt) uit dertien teams. Op deze units 


werken ook huisartsen in opleiding, de residents. Deze artsen 

worden begeleid door de senior huisartsen, de tutoren. De tutor 

heeft twee tot vier artsen in opleiding onder zijn of haar hoede. 

De opleiding, de staf en de huisartsen die in de medische units 

werken, worden betaald door de lokale overheid. De staf is 

klein, maar doet hier in principe hetzelfde als de staf van de beroepsopleiding 

in Nederland. De huisartsen in opleiding hebben 

een dag per week cursorisch onderwijs en/of moeten zelf deze 

dag gebruiken om hun kennis bij te spijkeren. De huisartsen 

doen hier in feite alles behalve de bevalling. Vroedvrouwen als 

eerstelijnwerkers kennen ze hier niet.

Hypermoderne voorzieningen 

Belo Horizonte, ICPC-coderen 

De coöperatie Unimed bestaat uit een paar duizend specialisten 

en twaalf (!) huisartsen die in de privésector zorg 

aanbieden. De cliënten kunnen zorg (health plan) inkopen. 

Dit project met huisartsenzorg in de eerste lijn in de privésector 

is volkomen nieuw. Iedereen in Brazilië volgt dit 

met grote belangstelling. Deze pilot binnen Unimed heeft 

als doel dat ‘huisartsenzorg’ in de privésector de toegang 

gaat worden naar de tweedelijnszorg in de privésector. 

Binnen dit project gaat de huisarts dus als poortwachter 

optreden. Unimed heeft ook contracten met een aantal 

ziekenhuizen. De cliënt die bij hen verzekerd is wordt zo 

nodig in één van die ziekenhuizen opgenomen. Het bijzondere 

is dat niet alleen huisartsen maar ook specialisten 

die in deze eerstelijnsklinieken werken de ICPC-codering 

hanteren. Het gebruik van de ICPC maakt het mogelijk 

om te laten zien welke diagnosen er gesteld worden, 

wat de redenen voor komst zijn en wat de artsen doen 

(verwijzen, diagnostiek etc.). Men maakt gebruik van een 

Portugees Huisartsinformatiesysteem (Medicine One) dat 

net zoals de Nederlandse systemen episodes construeert. 

Cutitiba 

In Curitiba was een bijeenkomst met ongeveer 600 artsen en 

beleidsmakers waar veel gediscussieerd werd en waar ik een 

verhaal heb gehouden over de Nederlandse zorg waarbij de 

inhoud van de voordracht met name de toegankelijkheid van 

de eerste lijn betrof. Nederland wordt in Brazilië beschouwd 

als het walhalla van de eerste lijn en dat is het eigenlijk 

ook, zeker als je dat vergelijkt met de organisatie van de 

eerste lijn in Brazilië. De universiteit in Cutitiba is bezig de 

opleiding te veranderen: er moet veel meer aandacht komen 

voor de eerste lijn en voor de inbreng van de eerste lijn in de 

opleiding. Wat nog ontbreekt is een kader. 

Er was ook tijd voor ontspanning voor 

Kees van Boven (tweede van rechts) 


Sao Paulo 

In Sao Paulo trof ik een zeer geïnteresseerd publiek: huisartsen 

in opleiding en hun opleiders. Mijn presentatie ging 

over vooraf-achteraf kansen en klinische competenties. 

Er was een goede internetverbinding zodat we mooi onze 

eigen programma’s konden laten zien (de top 20 van aandoeningen 

en ons registratiesysteem TransHis). We spraken 

lang over de prachtige data en over de mogelijkheden 

om de huisartsenzorg en opleiding te veranderen. Wat mij 

opviel is dat bijna alle gemotiveerde en goede ‘huisartsen’ 

het management induiken. Binnen de gezondheidszorg 

geeft dat nu eenmaal een hogere status. Niet bepaald een 

goed voorbeeld voor de toekomstige huisartsen… 

Mijn bezoek sloot ik af met twee presentaties, een over 

de financiering van de gezondheidszorg in Nederland en 

de huisartsenopleiding in Nijmegen en een presentatie 

over het gebruik van de ICPC-codering. Hier lijkt een 

basis voor samenwerking met Nijmegen te liggen: veel 

onderzoekers willen graag een registratieproject starten. 

Daarnaast had ik een informerende bijeenkomst met veel 

vragen over het werk van de Nederlandse huisarts en de 

organisatie van onze gezondheidszorg. 

Als ambassadeur van onze afdeling heb ik de bijdrage van 

onze afdeling aan het onderwijs mooi in beeld kunnen 

brengen. Brazilië wordt door veel ontwikkelingslanden als 

een succesvol voorbeeld gezien voor het opzetten van de 

publieke gezondheidszorg. Inmiddels is men hier aan een 

nieuwe stap toe: er zijn grote veranderingen in de Braziliaanse 

gezondheidszorg op komst die belangrijk kunnen 

zijn voor de ontwikkeling van de eerstelijnszorg. Hoe dat 

zal uitpakken voor de huisartsenzorg is nog onduidelijk. 

De wens is duidelijk: iedereen in Brazilië moet goede 

huisartsenzorg krijgen! 


a g e n d a 

Woensdag 11 oktober 

Holthurnschehof, Berg en Dal 

17.00 uur 

Afscheid Ben Bottema 

Op 11 oktober neemt Ben Bottema 

afscheid als hoofd van de unit Eerstelijns 

Vervolgopleidingen bij de afdeling 

Eerstelijnsgeneeskunde. In een volgende 

Lijn 1 kijkt hij terug op zijn carrière, maar 

gunt ons vooral een blik op de toekomst 

van de Nijmeegse Eerstelijnsvervolgopleiding. 

Hij doet dat samen met 

zijn opvolgster Nynke Scherpbier. Een 

dubbelinterview dus.

a g e n d a 

Maandag 23 september 2013 

Opening Academisch Zorgjaar 

2012 in UGC Heyendael 

Hippocrateszaal, 

UMC St Radboud 

15.00 uur 

Dinsdag 1 oktober 2013 

Vierde Berg en Dal-conferentie 

Hotel Erica, Berg en Dal 

vanaf 9.30 uur 

De patiënt draait door 

en is de sleutel tot… 

Na drie succesvolle eerdere 

edities, wat onder andere resulteerde 

in de oprichting van 

de Coöperatie voor Wijkkennis, 

organiseert de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde 

op dinsdag 

1 oktober a.s. alweer de vierde 

Berg-en-Dalconferentie. 

Terug naar waar het om gaat: 

de patiënt. 

Rubik’s kubus 

Citaat uit de vooraankondiging: 

“Hoe kunnen wij het beter doen 

dan alle anderen die de patiënt 

ook centraal stellen? Iedereen 

Wie zal het een zorg zijn? 

Ontwikkelingen in het 

denken over geweld als 

maatschappelijk probleem 

kent Rubik’s kubus; door te 

draaien aan de vlakken wordt de 

kubus opgelost. De vlakken van 

de kubus staan voor (onderdelen 

van) de zorg. De patiënt en zijn/ 

haar verhalen staan centraal. De 

diverse vlakken bewegen nooit 

onafhankelijk van elkaar, maar 

hebben altijd invloed op elkaar. 

De patiënt draait zelf ook actief. 

Dat is zoals wij de patiënt zien: 

écht centraal, als ‘organiserend 

principe’, als één geheel, als 

partner, als sleutel naar goede en 

duurzame zorg.” 

Berg en Dal wordt een werkconferentie 

met de nadruk op werk 

en veel ruimte voor dynamiek 

en interactie. De plenaire sessies 

zijn kort. Aan bod komen de resultaten 

van de Coöperatie voor 

Wijkkennis, een voor Nederland 

uniek samenwerkingsverband 

van diverse partijen gericht op 

de ontwikkeling en verspreiding 

van kennis over integrale zorg in 

Maandag 23 september wordt 

het Academisch Zorgjaar geopend 

in een bijeenkomst georganiseerd 

door de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, 

samen met het 

Universitair Gezondheids Centrum 

Heyendael (UGC ). Dit jaar is 

het thema: Ontwikkelingen in 

het denken over geweld als 

maatschappelijk probleem. Wie 

zal het een zorg zijn? Spreker 

is Renée Römkens, directeurbestuurder 

van Atria, het kennisinstituut 

voor emancipatie en 

vrouwengeschiedenis. 

de eerste lijn. Vooraanstaande 

sprekers belichten de thematiek 

vanuit onverwachte hoek met 

veel ruimte voor inbreng van de 

patiënt zelf. Die inbreng is ook 

terug te vinden in de workshops, 

waarbij de verhalen van de patiënt 

leidend zijn. 

Praktische informatie 

Berg en Dal 4 is deze keer gepland 

op één dag. Op dinsdag 1 oktober 

2013 van 09.30 – 19.00 uur, in 

hotel Erica in Berg en Dal. Het 

avondprogramma is facultatief. 

LIJN 1 jaargang 11 | nr. 2 | juni 2013 47

a g e n d a 

Vanaf najaar 2013 

Mastercursus public health voor huisartsen 

• Zes dagdelen, ‘s woensdags van 

15.00 - 19.00 uur (najaar 2013 - voorjaar 

2014) 

• Op verschillende locaties in Noord-Brabant 

• 4 x 4 uur zelfstudie, 20-40 uur uitwerken 

projectvoorstellen. 

• Cursuskosten E 995,-- 

Toelichting 

Huisartsen en andere eerstelijns professionals 

spelen een beperkte rol in de publieke gezondheidszorg 

(public health). Wilt u daar verandering 

in brengen? In samenwerking met de GGD 

Academy en de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde 

(Alfons Olde Loohuis) organiseert PAO Heyendael 

vanaf september 2013 een Mastercursus public 

health voor huisartsen en andere professionals 

in de eerste lijn. Deze cursus brengt u op de 

hoogte van de laatste ontwikkelingen op het 

gebied van public health, op het raakvlak met de 

eerste lijn. Er zijn zes vakinhoudelijke dagdeelbijeenkomsten 

met als thema’s (o.a.): wijkgericht 

werken, samenwerking rondom kwetsbare groepen, 

de revival van infectieziekten en ‘de nieuwe 

GGZ’. Het bijzondere is dat u daarnaast met een 

coach (‘maatje’) werkt aan een klein innovatief 

verbeterplan in uw directe werkomgeving, op 

een van de public health-thema’s. De hieruit 

voortvloeiende voorstellen worden ter publicatie 

aangeboden aan H&W en Medisch Contact. Het 

project dat als beste wordt beoordeeld, wordt 

beschreven in Lijn 1. 

Voor meer informatie en aanmelding gaat u naar 

www.ggdacademy.nl of www.paoheyendael.nl 


c o l o f o n 

Lijn 1 is een gezamenlijk periodiek van de afdelingen Eerste- 

lijnsgeneeskunde en IQ healthcare van het UMC St Radboud 

Nijmegen, in samenwerking met het netwerk Nijmeegse 

Universitaire Huisartspraktijken (NUHP). Het magazine 

verschijnt vier keer per jaar. 

Hoofd- / eindredactie Willem van Gerwen 

Redactiecoördinatie Wilma van der Weijden, Myriam Kassies, 

Brigitte van Dijk 

Redactiecommissie Alfons OldeLoohuis, Jan van Lieshout, 

Marjolein van de Pol 

Redactie-adres 117 ELG, Postbus 9101, 

6500 HB Nijmegen 

Tel 024-361 37 36 

Fax 024-354 18 62 

E-mail Lijn1@elg.umcn.nl 

Internet 

Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde www.umcn.nl/elg 

Vervolgopleiding tot huisarts (Voha) www.voha.nl 

IQ healthcare www.iqhealthcare.nl 

Netwerk Academische Huisartspraktijken CMR NMP 

www.nmpnijmegen.nl 

Netwerk Universitaire Huisartspraktijken Nijmegen (NUHP) 

www.umcn.nl/nuhp 

Koplopers www.koplopers.org 

Vormgeving Bureau Ketel, Nijmegen 

Druk Drukkerij Efficiënt, Nijmegen 

Oplage 1800 

Het volgend nummer van Lijn 1 verschijnt in de herfst van 2013

Lijn 1

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?