Procedure beslag op schip enkele belangrijke arresten in een ...

DE PROCEDURE VAN BESLAG OP SCHIP-ENKELE
BELANGRIJKE ARRESTEN IN EEN NOTEDOP
Vooreerst wordt men geconfronteerd m.b.t. de problematiek aangaande de definitie van een
zeeschip in een belangrijk arrest van het Hof Van Cassatie in datum van 27/02/2009 1 , waarbij het
cassatieberoep gericht is tegen een arrest, op 22 juni 2006 gewezen door het Hof van Beroep te
Gent.
De problematiek die zich in voormeld arrest stelde, had betrekking op een vordering voor hulp en
berging uitgaande van het Havenbedrijf te Antwerpen. De appelrechters oordeelden dat het beslag
onregelmatig is, doordat het schip op het ogenblik van het beslag ten gevolge van onherstelbare
beschadigingen, niet meer zeewaardig was en dan ook als een scheepswrak te beschouwen is.
Het feit dat het betrokken schip nog als een zeeschip te beschouwen was op het ogenblik van het
ontstaan van de zeevordering is niet relevant te beschouwen. Zo geeft het Hof Van Cassatie de
juiste peildatum aan voor de beoordeling van de vordering en wordt het ingestelde cassatieberoep
afgewezen.
Volgens het stelsel van bewarend beslag op een zeeschip, zoals voorzien in het Internationaal
verdrag van 10 mei 1952 tot het brengen van eenheid in sommige bepalingen inzake conservatoir
beslag op zeeschepen, is het voldoende om te BEWEREN te beschikken over een zeevordering, om
op een zeeschip bewarend beslag te kunnen leggen. Dit is afwijkend tegenover de
gemeenrechtelijke procedure, waar de schuldeiser dient te beschikken over een vaststaande, zekere
en opeisbare schuldvordering.
De toelating tot bewarend beslag op een zeeschip of op een binnenschip wordt gevraagd bij een
verzoekschrift, gericht aan de beslagrechter (art. 1417), tenzij de beslaglegger beschikt over een
vonnis dat zijn (maritieme) vordering toewijst.
In scheepvaartzaken is er een vermoeden van urgentie 2 , zodat op de beslagene de bewijslast rust aan
te tonen dat de zaak niet spoedeisend is. 3
Zo is de urgentie eigen aan het dikwijls korte verblijf van het schip in de havens. 4
De afwijking van het basisbeginsel in het beslagrecht dat de inbeslaggenomen goederen eigendom
dienen te zijn van de schuldenaar, geldt niet in de beslagprocedure op zeeschepen.
1 Cass. 27/02/2009, R.H.A., 2009, afl. 1, 28
2 DELWAIDE, L., "Bewarend beslag op zeeschip: Hoogdringendheid en het behoud van het maritieme voorrecht",
Rechtspr. Antw., 1993, 301; Antwerpen 14 februari 2000, Rechtspr. Antw. 2000, 267 (ms Liman); Antwerpen 22
oktober 2001, Eur. Vervoerr. 2002, 216 (ms Normannia).
3 Gent, 15 december 1992, Rechtspr. Antw., 1993, 293, noot DELWAIDE L., R.W., 1993-94, 127
4 Beslagr. Antwerpen, 29 maart 1988, Rechtspr. Antw., 1988, 119.
1

Sedert het cassatie-arrest d.d. 10 mei 1976 5 (OMALA arrest) is de rechtspraak in die zin gevestigd
dat bewarend beslag steeds kan gelegd worden op het schip, waarop de zeevordering betrekking
heeft, ongeacht of de eigenaar dan wel een derde voor de zeevordering instaat.
De internationale regelgever heeft de bunkerleveranciers de mogelijkheid geboden om bij nietbetaling
van bunkers, bewarend scheepsbeslag te leggen.
Zo stelt zich het probleem van de bevrachter van een schip die bunkers gaat bestellen en de facturen
hiervoor niet betaald heeft. Het zeeschip waarop de zeevordering betrekking heeft (bijv. het schip
waaraan bunkers werden geleverd die onbetaald zijn gebleven) kan volgens de unanieme Belgische
rechtspraak, door de schuldeiser in bewarend beslag worden genomen ook al is de eigenaar ervan
niet aansprakelijk voor de zeevordering, m.a.w. ook al is niet de eigenaar van het schip, maar een
derde de schuldenaar van de zeevordering.
De rechtspraak en rechtsleer 6 leidt deze regel af uit art. 1469, § 1 § 2 van het Gerechtelijk Wetboek.
De regel geldt niet alleen wanneer de schuldenaar een bevrachter is van het zeeschip (bijv. een
gewone tijdsbevrachter), maar ook wanneer een andere derde voor de zeevordering instaat. De
enige beperking is dat de schuld als het ware “voor rekening van het schip” moet zijn aangegaan.
Hieruit volgt dat het recht op beslag alleen bestaat, zolang het schip toebehoort aan hem die er op
het ogenblik van het ontstaan van de zeevordering, eigenaar van is. De vordering is niet
tegenwerpelijk aan een latere verkrijger te goeder trouw. 7
Het verhaalsrecht van de beslaglegger blijft beperkt tot de zaak waarop de verbintenis betrekking
heeft.
Verder stelt het MARE-GARANT arrest van het Hof van Beroep te Gent 8 dat de wet een aantal
vorderingen in elk geval verhaalbaar heeft willen maken op het schip, waarop ze betrekking hebben.
Het arrest verduidelijkt dat door dit “recht op beslag” op dit schip geen voorrecht of volgrecht
ontstaat: het bestaat enkel zolang het schip toebehoort aan hem die op het ogenblik van het ontstaan
van de zeevordering er eigenaar van was, met dien verstande dat een reeds gelegd beslag
geëerbiedigd moet worden bij een eventuele vervreemding van het schip. Op correcte wijze stelt het
arrest dat hierdoor geen persoonlijk vorderingsrecht ontstaat tegen de scheepseigenaar (nietschuldenaar).
De scheepseigenaar staat niet persoonlijk, maar alleen met zijn schip, in voor de
betaling van de schuld van een ander persoon (i.c. de tijdsbevrachter).
5
Cass., 10 mei 1976, Arr.Cass., 1976, 1008
DELWAIDE, L., Scheepsbeslag wegens schulden van een niet-eigenaar RHA 1993, 3-33.
6
FRANSEN, W. en MOTTRIE, F., “Bewarend beslag op zeeschip”, Liber amicorum Marcel Briers, Gent,
Mys & Breesch, 1993, (189), 195 e.v.;
7
Antwerpen 30 oktober 1991 Eur.Vervoerr. 1991, 774 met noot VAN HAEGENBORGH, G.
8 Gent, 12 januari 1988, Eur.Vervoerr., 1988,63
2

Naar Belgisch recht is het schip geen rechtspersoon doch wel een verhaalsobject. Het schip kan
immers zelf niet in rechte optreden, noch in rechte verweerder zijn. Immers om als rechtspersoon
gekwalificeerd te worden, zou het schip drager moeten zijn van rechten en plichten en zou het
scheepsvermogen een autonoom bestaan leiden.
Dus samengevat kunnen schuldeisers van bepaalde verbintenissen die verband houden met de
exploitatie van het schip, doch waarvoor de eigenaar van het schip niet de debiteur is, hun vordering
zekeren door bewarend beslag op het schip te leggen of uitvoerend beslag in uitvoering van een titel
die ze verkregen hebben voor dergelijke vordering. 9
Artikel 1469 van het Gerechtelijk Wetboek vormt als dus een uitzondering op het beginsel dat
schuldeisers slechts hun verhaalsrecht kunnen uitoefenen op goederen die hun debiteur toebehoren.
(artikel 7 Hyp.Wet)
De eigenschap dat het schip een verhaalsobject uitmaakt, ook voor vorderingen waarvan de
scheepseigenaar niet de schuldenaar is, beantwoordt m.i. aan de noodwendigheid van de maritieme
handel.
Hierdoor wordt België op gelijke voet geplaatst met andere landen stelt meester GOEMANS. 10
Anders handelen zou van de Belgische zeehavens een oord van veilig vertoef maken voor
onbetrouwbare debiteuren, hetgeen niet alleen immoreel doch ook ongunstig zou zijn voor de bona
fide reders, die dan de strijd dienen aan te gaan om hun concurrentiepositie te kunnen handhaven.
Verder kan er ook in beginsel ook worden uitgevoerd op enig ander schip toebehorend aan hem die
op het ogenblik van de zeevordering eigenaar is van het schip, waarop de vordering betrekking
heeft.( conform artikel 1469 par.1 Ger.W." de zogenaamde Sistership clause") 11
Hoe moet nu het geval beoordeeld worden wanneer het schip na het ontstaan van de zeevordering
wordt overgedragen aan een derde?
Het Hof van Cassatie 12 stelde dat, wanneer het schip waarop een zeevordering betrekking heeft,
wordt overgedragen nadat deze schuldvordering is ontstaan, de schuldeiser enkel op dit schip
bewarend beslag kan leggen, wanneer hij als hypothecaire of bevoorrechte schuldeiser beschikt
over een volgrecht op dat schip.
Tenslotte valt het ook te onderstrepen dat vorderingen van scheepsagenten en stuwadoors niet zijn
opgenomen in de limitatieve opsomming van de zeevorderingen van artikel 1468 Gerechtelijk
wetboek.
9 GOEMANS, B., “Het schip als rechtspersoon”, achtergrondnota ter voorbereiding van
het Groenboek Nieuwe Belgische Zeewet dd. 25 mei 2007
10 GOEMANS, B., o.c. p13
11 DIRIX, E. en BROECKX, K., "BESLAG" in A.P.R., Kluwer, 2010, p 339, nr. 496
12 Cass. (1e k.), 27 maart 2003, Arr.Cass., 2003, afl. 3, 812
3