Welstandsnota 2011 - Gemeente Oisterwijk

Oktober 2011
Projectgegevens:
WSN01-OIS00004-01A
WSN01-OIS00004-02A
WSN01-OIS00004-03A
Blad 1 t/m 19 (criteriabladen)
Bijlagen:
TEK01-OIS00004-01A
TEK01-OIS00004-02A
TEK01-OIS00004-03A
TEK01-OIS00004-04A
TEK01-OIS00004-05A
TEK01-OIS00004-06A
Gemeentelijke monumentenlijst 2011
Rijksmonumentenlijst 2011
Postbus 435 – 5240 AK Rosmalen
T (073) 523 39 00 – F (073) 523 39 99
E info@croonen.nl – I www.croonenadviseurs.nl

Inhoud
Deel 1: Beoordelingsaspecten
1 Achtergrond 1
1.1 De totstandkoming van de huidige ruimtelijke structuur van de kernen 1
1.2 De bebouwing van het buitengebied 6
1.3 Het actueel structuurbeeld 13
2 De onderscheiden bouwstenen/deelgebieden 15
2.1 Begrenzingen 15
3 Welstandsniveaus 29
3.1 Toelichting welstandsniveaus 29
3.2 Toepassing van de welstandsniveaus 30
Deel 2 : Gebiedscriteria
H1 Historische dorpsgebieden Blad 01
H2 Historische dorpse bebouwingslinten Blad 02
W2-3 Vooroorlogse woongebieden Blad 03
W4 Wederopbouw Blad 04
W5-6 Het nieuwe bouwen en de woonervenperiode Blad 05
W8 Recente woongebieden Blad 06
W9 Na-oorlogse parkachtige woongebieden Blad 07
W10 Verzorgd wonen Blad 7A
W11 Nieuwbouwwijk Blad 7B
W12 Landelijk wonen Blad 7C
W13 Landgoed 't Lot Blad 7D
W14 Centrum Moergestel Blad 7E
W15 Bosrand Blad 7F
B2 Bedrijventerreinen Blad 08
B3 Bedrijvencentra Blad 09
B4 Parkachtige bedrijventerreinen Blad 10
G1 Stedelijk groen Blad 11
G3a Agrarisch buitengebied Algemeen Blad 12
G3b Agrarisch buitengebied Karakteristieke gebouwen Blad 13
G3c Agrarisch buitengebied Overige boerenerven Blad 14
G3d Agrarisch buitengebied Bebouwingslint Blad 15
G4 Natuurgebieden Blad 16
G5 Recreatieparken en vakantiewoningen Blad 17
T bijzondere bebouwing Blad 18
Beschermd dorpsgezicht Blad 19
Croonen Adviseurs

Croonen Adviseurs

Deel 3: Reclametekens
1 Inleiding 1
1.1 Beoordelingsaspecten 2
1.2 Gebiedsindeling 2
2 Algemene voorwaarden 3
3 Bebouwde kom 5
3.1 Woongebieden 5
3.2 Winkelgebieden 6
3.3 Beschermd stads- of dorpsgezicht 6
4 Bedrijventerrein 7
5 Sportterrein 9
6 Buitengebied 11
6.1 Algemene voorwaarden 11
6.2 Agrarische bestemming perceelsgebonden 11
6.3 Niet agrarische bestemming perceelsgebonden 12
6.4 Vrijstaand op een perceel (met positief bestemde niet
agrarische bestemming) 12
6.5. Op of aan een gebouw 12
7 Overgangsgebieden en verbindingsassen 13
Schema's/samenvattingen 14
Bijlagen:
— Kaart 1 Bouwstenenkaart
— Kaart 2 Welstandsniveaukaart
— Kaart 3 Bouwstenenkaart Detail Oisterwijk
— Kaart 4 Bouwstenenkaart Detail Moergestel
— Kaart 5 Welstandsniveaukaart Detail Oisterwijk
— Kaart 6 Welstandsniveaukaart Detail Moergestel
— Gemeentelijke monumentenlijst 2011
— Rijksmonumentenlijst 2011
Croonen Adviseurs

Beoordelingsaspecten

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
1 Achtergrond
1.1 De totstandkoming van de huidige ruimtelijke structuur van de kernen
1.1.1 Oisterwijk1
De kern Oisterwijk kan worden opgevat als een tiendakkerdorp2, met centraal gelegen
kerk, waar omheen een aantal agrarische buurtschappen gelegen was. Gezien de grote
oppervlakte oude akkergronden en plaatselijk oude graslandbodems, moet er in de
Middeleeuwen reeds een behoorlijke bewoning geweest zijn. De eerste vermelding van
de naam Oisterwijk is uit 1213. Mogelijk was Kerkeind ouder dan de Lind. Oisterwijk
was gesticht als ‘oppidum’3 door de Hertog van Brabant, bezat beperkte stadsrechten
maar is nooit ommuurd geweest. Het was een zogenaamde ‘vrijheid’4 en vormde de
hoofdplaats van één van de kwartieren5 van de Meierij van Den Bosch. Verondersteld
wordt dat de opkomst van Oisterwijk te danken is aan de laken- en wolnijverheid in de
late Middeleeuwen. In latere eeuwen spelen brouwerijen, leerlooierijen en schoenindustrie
een belangrijke rol.
Afbeelding 1 Oisterwijk in 1832 (bron: KUB, Brabantcollectie
De oude kern van Oisterwijk bestaat vanouds uit twee kernen: het Kerkplein waar tot in
de 19e eeuw de Middeleeuwse kerk stond, en de Lind, een langgerekt driehoekig plein
of z.g. baandorp6. Rond de kerk ontstond al vroeg een niet-agrarische structuur en de
verbrede Lind is karakteristiek voor een handelsnederzetting (omdat de verbreding
ontstond als opstel plaats voor karren en koetsen, trekdieren werden er tijdelijk vastgemaakt
etc.).
1 Provincie Noord-Brabant, 1990
2 Een centrale kern waar de kerk gevestigd was te midden van meerdere agrarische gehuchten. Deze financierden
door tienden –oorspronkelijk kerkelijke belastingen- de tot standkoming en onderhoud van de kerk
3 versterking
4 rechtsgebied van een vrije stad
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
5 elk van de onderdelen waarin een land of gewest met betrekking tot bestuur enz. vroeger werd onderverdeeld
6 een nederzetting langs een belangrijke doorgaande weg
Croonen Adviseurs
1

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Oisterwijk is een bijzonder gaaf bewaard voorbeeld van een dergelijke type nederzetting.
De beide kernen zijn door lintbebouwing met elkaar verbonden. De lindebomen in
de vorm van opgaande bomen, een lindeberceau of trouwlaantje, de 18e eeuwse vrijheidsboom
(een zomereik) en de eeuwenoude etagelinde maken het dorp met een
reeks historische dorpswoonhuizen en bedrijfspanden, tot een opmerkelijke en gaaf
geheel.
Afbeelding 2 Oisterwijk in 1832 (bron: KUB, Brabantcollectie)
Afbeelding 3 – kadastraal minuutplan Oisterwijk +/- 1830
In de 19e en eerste helft van 20e eeuw is Oisterwijk geïndustrialiseerd door de opkomst
van met name de leerlooierij en schoenmakerij. Andere industrieën zijn nog sigarenmakerij
en brouwerij. Door de aanleg van de spoorlijn Tilburg-Boxtel met bouw
van een station in 1865 zijn er gunstige voorwaarden voor de ontwikkeling van bedrijvigheid
gelegd. Nabij de spoorlijn kon een kleine stationsbuurt ontstaan die tussen de
wereldoorlogen nog verder uitbreidde. Naar verhouding zijn er vanaf de late 19e eeuw
tot voor de tweede wereldoorlog vele woonhuizen gebouwd. Opmerkelijk (dergelijke gave
vooroorlogse complexen zijn zeldzaam in landelijke nederzettingen) is met name het
uit 1921 daterende woningbouwcomplex rond het Juliana-Bernhardplein.
Croonen Adviseurs
2

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
In de jaren dertig zijn enkele lintbebouwde straten ontstaan, en het kunstmatig aangelegde
Klompven met villabebouwing. De ligging in de nabijheid van bossen en vennen
heeft al in de 19e eeuw geleid tot een ontwikkeling als toeristisch centrum. Zowel in de
dorpskom als in het buitengebied zijn vanouds vele horecabedrijven en recreatievoorzieningen
gevestigd.
De buurtschap Kerkhoven ten noorden van de spoorlijn is door de ligging te midden
van oude akkergronden in aanleg Middeleeuws. De oudste vermelding is uit 1380. Met
name langs de Kerkhovenseweg ligt een belangwekkende groep boerderijen met bijgebouwen
en erfbeplanting.
1.1.2 Moergestel7
De vroegste vermelding van Moergestel dateert uit 1147 als paus Eugenius III de goederen
van het St. Janskapittel te Luik, waaronder de kerk en landerijen te Moergestel
behoorden, in bescherming neemt. In 1186 neemt de paus deze goederen opnieuw
onder zijn bescherming en dan is er sprake van het dorp Gestel met onderhorigheden,
waartoe kennelijk ook Haaren behoorde. Het is aannemelijk dat vanuit Moergestel de
kerk van Haaren is gesticht. Aanvankelijk spreekt men steeds van ‘Gessel’, ‘Gestele’,
‘Ghestelle’, ‘Gestelle’, ‘Gestel’ en ‘Ghestel’, meestal vergezeld van de letters b.O. (=bij
Oisterwijk). De toponomische bestanddelen moer en gestel wijzen beide op een voor
het grootste deel oorspronkelijk nat en venig milieu.
Moergestel ontstond op een westelijk van het riviertje de Reusel gelegen hogere zandrug.
Deze zandrug is een noordelijke uitloper van een complex, dat een waterscheiding
vormt tussen Ley en Reusel. De nederzetting ontstond op de plaats waar de verbindingsweg
tussen Tilburg en Eindhoven de rug doorsneed. De kerk was in de Middeleeuwen
waarschijnlijk omgeven door een niet-agrarische buurt, enkele boerderijen en
een akkergebied, kenmerkend voor een tiendakkerdorp. Het is zeer wel mogelijk dat
Moergestel met Haaren, Belveren en het Gestels deel van Helvoirt vroeger een heerlijkheid8
vormde –de heerlijkheid Gestel-, die later uit elkaar is geraakt. Waarschijnlijk
gebeurde dit in 1334 toen de abdij van Tongerlo de Luikse goederen overnam en het
begevingsrecht9 van de pastoors van Moergestel kreeg. Tot ver in de vorige eeuw werden
de pastoors van Gestel benoemd door de abdij. Moergestel zelf bleef een heerlijkheid
tot in de 19e eeuw. Het dorp had reeds in de Middeleeuwen een eigen schepen-
bank10.
7 Provincie Noord-Brabant, 1991
8 het geheel van de heer toekomende rechten en bevoegdheden. Het tolrecht hoorde hier niet toe
9 het recht een ambt te begeven
10 rechtbank door de schepenen gevormd
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Croonen Adviseurs
3

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Afbeelding 4 Moergestel
(bron: KUB, Brabantcollectie)
De eerste kerk van Moergestel is zeer waarschijnlijk een Romaanse kerk geweest, in
de 15e eeuw vervangen door een Kempens-gotisch gebouw, gewijd aan de H. Johannes
de Doper.
Vanaf 1648 ging ook Moergestel behoren tot Staats-Nederland11. Brabant werd generaliteitsland12.
Het bestuur verliep moeilijk, omdat de in het zuiden verblijvende heer
zijn rechten bleef doen gelden.
De katholieken moesten een schuurkerk13 bouwen. Waar deze gestaan heeft, is niet
bekend. In 1671 is ze in ieder geval bekend. In 1731 bouwen de katholieken een
nieuwe schuurkerk, die waarschijnlijk aan de Postelstraat heeft gestaan. In 1811 kregen
de katholieken de oude kerk terug en moest het raadhuis uit het koor verdwijnen.
Men heeft toen een tijdlang gebruik gemaakt van gehuurde huizen, waarna men in
1924 het raadhuis aan de Raadhuisstraat bouwde.
Rond 1840 bouwden de katholieken een grote pastorie aan de Postelstraat nr. 15.
Door de aanleg van het pastoorspaadje in 1856 ontstond er een verbinding tussen de
pastorie en de kerk.
11 van de Staten-Generaal
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
12 gebieden die tot 1796 niet bij de Republiek der Verenigde Nederlanden hoorden, maar als wingewesten
werden bestuurd door de Staten-Generaal
13 schuilkerk in een schuur ingericht of met het voorkomen van een schuur
Croonen Adviseurs
4

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Afbeelding 5 Kadastraal minuutplan Moergestel, 1829
Moergestel bezat twee kastelen. Het eerste is bekend onder de naam Hoogenhuizen
en bestond in ieder geval reeds in de eerste helft van de 17e eeuw. Het bouwvallige
kasteel is in 1889 door de architect Dekkers vervangen door het thans nog bestaande
herenhuis14.
Foto: Oirschotseweg 12 – villa op de plaats
van het voormalige kasteel Hoogenhuizen
(Foto provincie Noord-Brabant)
Het oudste kasteel is waarschijnlijk de Nieuwenhof (Kloosterlaan 24-26) geweest ten
noorden van de kerk. Onder het huidige voormalige klooster Stanislaus liggen overwelfde
kelders, die mogelijk bij dit kasteel behoorden. Ook deze kasteelplaats was omgeven
door een gracht, die er nog altijd is. In 1840 werd het kasteel noviciaat voor een
Tilburgse zustercongregatie.
De oude weg van Tilburg naar Eindhoven liep van het westen naar het oosten door de
kom, is nog lang onverhard gebleven en pas in de loop van de 19e eeuw begrint. Verharding
en bestrating van de belangrijkste verbindingswegen in de kom vond plaats in
1893. De overige wegen bleven nog tot in de 20e eeuw onverhard.
14 Oirschotseweg 12, onderstaande afbeelding
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Croonen Adviseurs
5

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Met name in de tweede helft van de vorige eeuw en het begin van de 20e eeuw vond
er langs deze hoofdstraten enige verdichting plaats, waardoor een lintbebouwing ontstond.
Na de Tweede Wereldoorlog is een deel der bebouwing gesloopt voor de aanleg
van het St. Jansplein. Toen is men ook begonnen met het bebouwen van de gebieden
ten noorden en westen van de kom wegens het toenemende aantal forensen werkzaam
in Tilburg.
De plaats heeft vanaf het midden van de 19e eeuw op bescheiden schaal industrie gekend
in de vorm van leerlooierijen en schoenfabrieken. Aan het Rootven was in de
buurt van het pand nummer 56 een maalderij15 gevestigd, die omstreeks 1910 nog
bestond.
Een schoenfabriek bevond zich aan de Schoolstraat, bij het huidige terrein van de Boerenbond.
Ten noorden van de dorpskern werden bij het vennengebied van Oisterwijk na 1900
grote villa’s gebouwd voor welgestelde families.
1.2 De bebouwing van het buitengebied
1.2.1 Typologie van het landschap
Dwars door de gemeente, tussen de kernen Moergestel en Oisterwijk loopt een hoge
dekzandrug. Deze dekzandruggen waren hoog en dus ook droog en door hun structuur
minder geschikt voor de landbouw. Ze waren begroeid met heide. Deze heidevelden
werden gebruikt als extensieve weidegronden (voor schapen). De schapenmest werd
gebruikt voor bemesting van de akkers. Door overbeweiding verdween soms de dunne
heidezode en kwam het onderliggende zand vrij te liggen. De wind kreeg er vat op en er
ontstonden stuifzanden. Deze zijn tegen het eind van de negentiende eeuw vastgelegd
door bebossing. De niet-verstoven dekzandruggen bleven in heide liggen of werden in
de vroege twintigste eeuw ontgonnen (jonge heide-ontginningen)
15 gebouw waar graan enz. gemalen wordt
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Croonen Adviseurs
6

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Afbeelding 6 Landschapstypologie16
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
De natuurlijke afwatering van het gebied geschiedt via beeklopen zoals de Voorste
Stroom, de Reusel/Achterste Stroom en de Essche Stroom. Deze waterlopen liggen in
vrij smalle beekdalen. Daar waar deze stromen door de dekzandrug moesten breken,
ontstond opstuwing en veenvorming (De Broek en De Gement ten zuidoosten van
Moergestel) in een breed beekdal.
Afbeelding 7 Bouwkuipven (bron: KUB- Brabantcollectie
De overgangszone tussen beekdal en hoge dekzandrug was het meest geschikt voor
akkerbouw. Deze zone werd dan ook al in de vroege/hoge middeleeuwen ontgonnen
en daar ontstonden ook de dorpen en de buurtschappen. Deze gronden worden aangemerkt
als oude akkercomplexen.
16 Gemeente Oisterwijk, startnotitie structuurvisie-plus, BRO 2003-3
Croonen Adviseurs
7

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
1.2.2 Buurtschappen en verspreide bebouwing
De Logt
De buurtschap de Logt, thans met bebouwing van rond de eeuwwisseling, compleet
met een driehoekig pleintje op de splitsing van wegen, is ongetwijfeld Middeleeuws van
origine. De nederzetting bestaat uit een groep verspreide boerderijen met een centraal
pleintje beplant met lindebomen. Rondom liggen oude akkers.
Hoog- en Laag-Heukelom
Heukelom17 is een wellicht uit de vroege middeleeuwen stammende als kampontginning18
ontstane nederzetting. De nederzetting wordt nu doorsneden door de spoorweg
Tilburg-Eindhoven (1866) met ten noorden hiervan het langs een verhoogd gelegen
schildvormig terrein Hoog-Heukelom, met een driehoekige plaatse19 en een gaaf wegenpatroon.
Na 1850 is er een ontwikkeling geweest in westelijke richting langs de
Heukelomseweg. Langs de wegen is een concentratie van veelal langgevelboerderijen
te zien (met name 1850-1900). Ten zuiden van de spoorweg ligt Laag-Heulekom, een
redelijk gave landelijke nederzetting (oorspronkelijk een kampengehucht uit circa
1.300, gelegen in het beekdal van de Voorste Stroom nabij een doorwaadbare plaats).
Vinkenberg
De Vinkenberg ontstond waarschijnlijk al vrij vroeg op de westelijk van de Reusel gelegen
zandrug, als kleine agrarische nederzetting. Een duidelijke ‘gemeynt’20 heeft de
Vinkenberg niet gehad in tegenstelling tot Heizen. De Vinkenberg was door een oude
brug over de Reusel (de Alhoemsche brug) verbonden met de broeklanden ten oosten
van de Reusel (Het Broek). Ook de Vinkenberg heeft in de loop van de 19e eeuw en het
begin van de 20e eeuw enige verdichting geregen in de vorm van lintbebouwing.
Heizen en Broekzijde
Ook het gehucht Heizen is al vrij oud en ligt ten zuiden van de Vinkenberg. Heizen had
wel een ‘gemeynt’, waarvan de naburen zeer lang het eigendomsrecht behielden. Dit
leidde in 1863 tot een raadsbesluit, waarbij de Afdeling Heize werd gesticht met een
eigen begroting en rekening. Men hield zeggenschap over de gemeynt tot 1933 toen
de gronden bij de ruilverkaveling werden verdeeld. De ander gemeynten van Moergestel
(Kerkeynde), Over het Water (bij de Hild) en Heuvel waren al eerder in handen van
de gemeente overgegaan en verdeeld. In het gehucht Heizen ligt de boerderij ‘De Vrijhoef’
die al in 1433 bestond als ‘Einzelhof’21 van de Tafel van de Heilige Geest te
’s-Hertogenbosch.
17 Provincie Noord-Brabant, 2000.
18 Kamp= een of enkele agrarische percelen te midden van ‘woeste’ gronden
19 (veelal driehoekig) Brabants dorpsplein
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
20 woeste grond in gemeenschappelijk gebruik van de dorpsgemeenschap(t.bijvoorbeeld weide, turfsteken,
heideplaggen etc.)
21 enkele op grote afstand van de kern gelegen boerderijen
Croonen Adviseurs
8

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Deze Einzelhöfe waren geïsoleerd gelegen hoeven, die als uitgangspunt van een ontginning
dienst deden en meestal in het bezit waren van een klooster. Het is mogelijk
dat het gehucht Heizen in een iets later stadium rondom deze Einzelhof ontstaan is. De
boerderij is na een brand omstreeks 1735 opnieuw opgetrokken als langgevelboerderij.
Afbeelding 8 Kadastraal minuutplan Broekzijde (met driehoekig plein), 1829
Bij Broekzijde onder Heizen treffen we een driehoekig plein aan. Ook hier vond gedurende
de 19e eeuw enige verdichting plaats. De driehoek is tegenwoordig moeilijker
herkenbaar omdat het weggetje dat de noordelijke begrenzing vormde van het stuk
grond, thans verdwenen is.
De Heuvelstraat
Langs de Heuvelstraat, die leidde van de kom van Moergestel naar Biest-Houtakker,
ontstond ook reeds vroeg verspreid gelegen bebouwing. De naam Heuvelstraat wijst
ook naar een ligging op een hoge zandrug. Men had eigen landerijen in een stroken- en
blokverkaveling.
Over het Water (Hild en Heikant)
Op de hogere delen ten oosten van de Reusel aan weerszijden van de Oirschotseweg
ontstond ook reeds in de Middeleeuwen enige verspreid gelegen bebouwing. Misschien
ontstond deze bebouwing bij Einzelhöfe, maar zeker is dit niet. De bebouwing concentreerde
zich bij het Hildsven, langs de wegen rondom het ven (de Hild) en bij de Zandstraat
ten noorden van de Oirschotseweg (Heikant), een heidegebied dat ontgonnen
werd.
Over het Water had ook een gemeynt, waarschijnlijk gelegen bij Heiligenboom, bij het
huidige café het Draaiboompje. Ook hier vond in de tweede helft van de 19e eeuw en
het begin van de 20e eeuw langs de hoofdstraten enige verdichting plaats.
Croonen Adviseurs
9

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Verspreide bebouwing
Bij het Stokske (misschien duidend op een plaats waar oorspronkelijk een veldkapelletje
stond?) ontstond enige bebouwing bij het kruispunt van de wegen Heiligenboom en
Zandstraat. Noordelijk van het Stokske stond, blijkens de kaart van Kuyper uit het midden
van de 19e eeuw, een watermolen, waar de huidige Waterhoefstraat nog aan herinnert.
Afbeelding 9 kadastraal minuutplan van het gebied ten noorden van Oisterwijk omstreeks
1829: de bebouwing van het buurtschap Kerkhoven ligt verspreid langs de voornaamste landwegen
1.2.3 Landelijke bouwkunst
Oorspronkelijk moet in vrijwel het hele gebied van de zandgronden van Midden- en
Oost-Brabant een bepaald boerderijtype (zogenaamde langgevelboerderij) zijn gebouwd
dat werd gekenmerkt door een driebeukige opzet en een constructie met ankerbalken22.
Al vrij vroeg (waarschijnlijk al in de vijftiende eeuw) werd het woongedeelte gescheiden
van het bedrijfsgedeelte door een tussenmuur met stookplaats (de 'brandmuur').
Het woongedeelte had daarbij over het algemeen een driedeling, met de middenbeuk
als centrale woonruimte - de ‘heerd’ - en wat kleinere slaap- en werkruimten in de zijbeuken.
De toegang tot het woonhuis bevond zich in de voorgevel. De brede middenbeuk
werd vrijwel overal in gebruik genomen als stalruimte. In deze grotere en meestal
vrij diepe potstal kon men veel mest produceren. Daar had men hier dan ook erg veel
van nodig om op deze arme grond nog graan te kunnen verbouwen. Het vee werd
daarom voornamelijk voor de mest gehouden.
22 van Olst, 1988
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Croonen Adviseurs
10

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Afbeelding 10 foto vroege vorm van langgevelboerderij
met versmald woondeel
Afbeelding 11 langgevelboerderij
Aanvankelijk werden in Brabant voor de oogstberging buiten op het erf steeds meer
losse schuren gebouwd die behalve tasruimte23 voor de oogst ook een dorsvloer bevatten.
Op een gegeven moment zou de zogenaamde ‘Vlaamse schuur’ populair worden,
waarbij een langsdeel in een van de zijbeuken lag. Als volgend stadium werd geleidelijk
aan de ruimte voor oogstberging samengevoegd met de rest van de boerderij.
Overigens waren het vooral de kleinere bedrijven die als eerste op dit gecombineerde
boerderijtype met woon-, stal- en tasruimte onder één dak overgingen. De grotere bedrijven
behielden vaak langer een losse schuur naast een hoofdgebouw met alleen
woon- en stalruimte. Het langgeveltype bleek uiteindelijk door zijn eenvoudige opbouw
een bijzonder goedkope en efficiënte boerderijvorm, wat ertoe heeft geleid dat met
name in de tweede helft van de 19e eeuw ook veel grotere bedrijven bij nieuw- of verbouw
deze vorm aannamen.
23 ruimte voor opslag van de oogst
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Croonen Adviseurs
11

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Afbeelding 13 - Vlaamse schuur
(bron: R.C. Hekker, 1973)
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Afbeelding 12 - langgevelboerderij (bron: R.C. Hekker, 1973)
Croonen Adviseurs
12

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Afbeelding 14 boerderij Ouden Hondsberg – fraai voorbeeld
van een langgevelboerderij (bron: KUB –Brabantcollectie)
Vanaf het moment dat zich zowel de woonhuisdeur als de voornaamste bedrijfstoegangen
in de lange zijgevel bevonden, was in feite het volledige langgevelstadium bereikt.
Boerderijen van dit nieuwe type werden ongeveer vanaf het eind van de 18e eeuw direct
in deze vorm gebouwd. De meeste langgevelboerderijen dateren echter uit de
tweede helft van de negentiende eeuw.
1.3 Het actueel structuurbeeld
Het actueel structuurbeeld is ontleend aan de startnotitie Structuurvisieplus24. De hiervoor
beschreven landschapstypologie vormt de onderlegger van deze structuur. Belangrijk
in het structuurbeeld zijn ook de als waardevol aangemerkte eenheden uit de
Cultuurhistorische Waardenkaart van de provincie25: historische groenstructuren, archeologisch
waardevolle gebieden en cultuurhistorisch waardevolle gebieden. Verder is
het hoofdverkeerspatroon structuurbepalend: spoorweg, lokale hoofdwegen, provinciale
en rijkswegen en de aansluitingen daarop. Tenslotte wordt gekeken naar de randen
van de kommen en worden waardevolle overgangen kern-buitengebied en verstoorde/onbenutte
overgangen kern-buitengebied onderscheiden.
24 Gemeente Oisterwijk, startnotitie structuurvisie-plus, BRO 2003-3
25 Provincie Noord-Brabant, 2000
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Croonen Adviseurs
13

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Afbeelding 15 Actueel structuurbeeld (1 juli 2003)
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Croonen Adviseurs
14

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
2 De onderscheiden bouwstenen/deelgebieden
2.1 Begrenzingen
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
De gemeente is opgedeeld in verschillende bouwstenen/deelgebieden. Deze bouwstenen
komen overeen met de systematiek uit de raamwerknota, zoals in het verleden
opgesteld door welstandszorg Noord-Brabant. De grenzen tussen de diverse bouwstenen/deelgebieden
zijn zoveel mogelijk op perceelgrenzen gesitueerd, zoveel mogelijk
aan de achterzijde van het perceel, zodat beide zijden van een straat waar mogelijk
binnen één gebied vallen. Verder is bij de grenzen rekening gehouden met de diverse
bestemmingsplangrenzen, om te voorkomen dat een pand voor de welstandsnota in
een ander regiem zou komen te liggen dat voor het bestemmingsplan (bijvoorbeeld het
buitengebied).
2.1.1 Categorie H: historisch gegroeide gebieden
H1 Historische dorpsgebieden (organisch gegroeid)
De oude dorpsgebieden kenmerken zich door relatief open en kleinschalige bebouwing
met daarbinnen een zekere variatie. Binnen deze gebieden zijn vaak nog onbebouwde
percelen in gebruik als weiland of moestuin. Op enkele plaatsen en met name langs
kruisingen van belangrijke wegen komt verdichting voor. Naast wonen zijn er functies
als detailhandel en ambachten. In sommige gevallen treffen we nog oude molens, kerken
en boerderijen aan.
Oorspronkelijke dorpsgebieden vormen waardevolle elementen in het huidige beeld
van de gemeente. Ze vormen de historische context van veel objecten van cultuurhistorische
waarde, zijn belangrijke schakels binnen het wegennetwerk en ondersteunen de
oriëntatie binnen de gemeente.
Croonen Adviseurs
15

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
De historische dorpskernen van Oisterwijk en Moergestel zijn als zodanig aangemerkt.
Dit deelgebied omvat globaal het dorpsgebied van de kernen anno 1900. Binnen dit
gebied is uiteraard niet alle bebouwing oud: in de loop van de twintigste eeuw heeft er
nogal wat vernieuwing plaatsgevonden met vaak eigentijdse architectuur.
Een deel van het historisch dorpsgebied van Oisterwijk is aangewezen als beschermd
dorpsgezicht ex artikel 20 van de Monumentenwet 1988. Deze wordt in de volgende
paragraaf beschreven.
Beschermd dorpsgezicht
Het historische dorpsgebied van Oisterwijk is voor een groot deel aangewezen als beschermd
dorpsgezicht. Hierin is het oude Oisterwijk nog duidelijk herkenbaar in de aanleg
van de pleinstraat genaamd de Lind, welke zich op in aanleg authentieke wijze in
de Dorpsstraat splitst in de Hoogstraat en de Kerkstraat.
Behoudens enkele oude elementen aan de Lind en in de Kerkstraat bezit Oisterwijk
geen grote monumenten. Hoofdelementen in het beeld zijn derhalve de eenvoudige
hoofdvormen van de huizen en de lindebomen. Het geheel biedt een merkwaardige
vorm van lintbebouwing die door middel van een harmonische proportionering geleid
heeft tot een evenwichtige schaalverkleining naar de zijde van de Kerkstraat. Tezamen
met de lindebomen, waarvan de middenrij leidt naar de plaats waar eens de mariakapel
heeft gestaan, vormt de bebouwing een gaaf beeld van oud dorpsschoon.
Het beschermde dorpsgezicht heeft zowel historisch als stedebouwkundige waarden.
Croonen Adviseurs
16

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
H2 Historische dorpse bebouwingslinten (open, perceelsgewijze bebouwing)
Van oudsher waren boerderijen vaak losjes gevestigd langs oude landwegen. De lintbebouwing
in het buitengebied is daar een voorbeeld van. Binnen de bebouwde kom
van Oisterwijk is de bebouwing langs de Kerkhovensestraat een voorbeeld van een in
de dorpsbebouwing opgenomen agrarisch bebouwingslint.
Langs de oudere hoofdwegen en uitvalswegen zijn vanuit de historische bebouwingskernen
in de loop der tijd bebouwingslinten ontstaan. Ook ontstonden langs secundaire
landwegen op strategische plekken bebouwing. Dit was de gebruikelijke uitbreidingsvorm
aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw: perceel
voor perceel langs de uitvalswegen bebouwen.
Veel van deze bebouwingslinten zijn later opgenomen in nieuwe wijken. Vaak is de oorspronkelijke
samenhang in het wegennet nog herkenbaar, maar soms zijn het slechts
fragmenten in een nieuwe omgeving. Aan het beeld van deze routes is de ontstaansgeschiedenis
van de gemeente binnen de oorspronkelijke landschappelijke omgeving af
te lezen.
Croonen Adviseurs
17

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
In Oisterwijk is de bebouwing langs de Udenhoutseweg/Langevennen Oost en de Gemullenhoekenweg
nog duidelijk herkenbaar als oude lintbebouwing. In Moergestel is
het vooral de bebouwing langs de Oisterwijkseweg.
2.1.2 Categorie W: woongebieden
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
W2/3 Vooroorlogse woongebieden: parkachtige woongebieden en tuindorpen
Parkachtige woongebieden
Met parkachtige woongebieden worden ruim in het groen opgezette woonwijken bedoeld.
De samenhang in het omgevingsbeeld wordt met name bereikt door de breed
opgezette en groen ingerichte woonstraten, de maat van de bouwmassa’s en de groen
ingevulde ruimte daartussen, zoals vastgesteld in een stedenbouwkundig plan. In
parkachtige woongebieden wordt de overgang tussen privé en openbaar meestal aangegeven
via een hekwerk, haag of anderszins. Het erf heeft een groen karakter met
soms forse bomen. Ook het straatprofiel is relatief ruim en voorzien van opgaande beplanting.
Elk gebied heeft zijn specifieke kenmerken met betrekking tot de architectuurstijl, de
grootte van kavels en woningen etc. De meeste parkachtige woongebieden zijn enigszins
gemengd, waarbij soms ensembles van woningen aanwezig zijn met een sterke
onderlinge visuele samenhang.
De traditionele parkachtige woongebieden (villaparken) zijn ontstaan tussen 1860 en
1940. De monumentale villa’s en herenhuizen bezitten vaak compacte hoofdmassa’s
met aan de straatzijden incidenteel een luchtig vormgegeven erker of serre. De panden
hebben elk een eigen gezicht waarbij veel aandacht is besteed aan de architectonische
kwaliteit en uitstraling.
In Oisterwijk is het gebiedje ten noorden van de spoorlijn tussen de Heusdensebaan en
de Haarenseweg een typisch voorbeeld van een dergelijke uitbreiding.
Tuindorpen
In de eerste helft van de twintigste eeuw zijn diverse complexen in het kader van de
volkswoningbouw gerealiseerd. Vele daarvan kunnen worden getypeerd als tuindorpen.
Kenmerkend is dat ze oorspronkelijk als samenhangend geheel zijn ontworpen met
specifieke architectonisch/stedenbouwkundige kenmerken. In de dorpen treft men de
volkswoningbouw vaak aan in kleine clusters aan ‘gewone’ straten.
Croonen Adviseurs
18

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
De architectuur is overwegend ingetogen en sober van opzet met een verfijning in de
kleurtoepassing en detaillering. De complexen zijn in hun oorspronkelijke opzet zowel
stedenbouwkundig als architectonisch met zorg ontworpen. Door de samenhang binnen
de complexen en de groene inrichting van de straten, pleintjes en voorerven is een
aangenaam en vriendelijk omgevingsbeeld ontstaan.
In de loop der jaren is de oorspronkelijke inrichting van deze wijken vaak gewijzigd om
tegemoet te komen aan de behoefte aan parkeerplaatsen, veilige speelplaatsen en
(meer) groen. Daarnaast staat het karakteristieke beeld van de woningen onder druk
door de behoefte aan modernisering en vergroting van de woningen. De samenhang
binnen de complexen kan daarbij worden aangetast wanneer woningen individueel
worden gerenoveerd of gewijzigd. In de jaren twintig en dertig is een groot aantal wijken
gebouwd waarvan de bouwstijl enigszins werd beïnvloed door de architectuur van
Frank Lloyd Wright. De woningen hebben forse kappen met ruime dakoverstekken en
vaak accenten in de vorm van erkers en loggia’s. De ambachtelijke detailleringen met
glas-in-loodvensters en de verbanden in het fraaie donkere metselwerk geven de woningen
een ingetogen allure. De opzet van deze tuinwijken is vaak ruimer dan de tuindorpen.
In Oisterwijk is het de omgeving van het Juliana Bernhardplein een goed voorbeeld van
een dergelijke uitbreiding.
W4 Wederopbouw: woonwijken in traditionele blokverkaveling
In de jaren 50 van de vorige eeuw zijn veel uitleggebieden gerealiseerd met een eenvoudig
patroon van rechte straten met een symmetrisch straatprofiel en bomen op de
trottoirs. Langs deze straten zijn woningen gebouwd, veelal in rijtjes van drie of meer,
afgewisseld met dubbele en vrijstaande woningen in sommige gevallen met lage flatgebouwen.
Soms is sprake van een geclusterde stedenbouwkundige opzet, waarbij
sommige buurten doen denken aan de tuindorpen van voor de Tweede Wereldoorlog.
De samenhang in het straatbeeld ontstaat onder meer door een ingetogen materiaal-
en kleurgebruik. Kenmerkend zijn het blokvormig stratenpatroon en het straatgericht
wonen. De straathoeken zijn open, waarbij de woningen veelal een duidelijk onderscheid
hebben tussen voorgevel en zijgevel. Rust in het bebouwingsbeeld ontstaat door
de eenvoudige hoofdmassa´s en kapvormen, zoals zadelkappen en soms schilddaken.
De herhaling van gelijkvormige koppen/hoeken van bouwblokken geven een karakteristiek
beeld naar zijstraten. Voor- en zijtuinen zijn gescheiden van de openbare ruimte
door eenvoudige, lage erfafscheidingen.
Croonen Adviseurs
19

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Aanbouwen aan achtergevels en dakkapellen/dakopbouwen voegen zich soepel binnen
de hoofdkarakteristiek van het bebouwingsthema. Deze woongebieden hebben
een overzichtelijk, rustig en relatief groen karakter. De aanwezige complexen zijn in
hun oorspronkelijke opzet architectonisch en stedenbouwkundig met zorg ontworpen.
Verstoringen van het bebouwingsbeeld doen zich met name voor bij hoekwoningen
omdat aanbouwen, bijgebouwen en schuttingen in de zijtuinen vaak op gespannen
voet staan met de stedenbouwkundige karakteristiek van de woonwijk. Wanneer woningen
afzonderlijk aan particulieren zijn verkocht bestaat het gevaar dat de architectonische
samenhang in het straatbeeld langzamerhand verdwijnt. Uitgifte van openbaar
groen aan particulieren kan leiden tot een verstoring van de ruimtelijke samenhang.
W5/6 De grote uitbreidingen: het Nieuwe Bouwen (moderne stedenbouw, CIAM)
en de woonerfperiode (forumbeweging jaren 70-80)
In de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw wordt een aantal woongebieden gerealiseerd
die geïnspireerd zijn op de ideeën van het Nieuwe Bouwen. In de opbouw van de gebieden
is een duidelijke functiescheiding aangebracht tussen wonen, werken, winkelen,
groen en verkeer. In het verkeerssysteem is een duidelijke hiërarchie aanwezig in
ontsluitingswegen, woonstraten en autovrije zones. Vaak treffen we experimentele verkavelingsvormen
aan, zoals strokenverkaveling en hofverkaveling, waarbij parkeren
wordt geconcentreerd en autovrije woonstraten ontstaan. De gebouwen en gebouwcomplexen
bestaan uit eenvoudige, rechthoekige bouwblokken die als abstracte composities
in de open ruimte zijn geplaatst. Herhalingen van gelijke complexen op, ook
wel ‘stempels’ genoemd, treden op.
Croonen Adviseurs
20

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Stempels zijn veelal opgebouwd uit een mix van bungalows, rijenhuizen en flatgebouwen
waarbij de hogere bouwmassa’s aan de randen zijn geplaatst met laagbouwcomplexen
daartussen. Wijkvoorzieningen zijn geaccentueerd door middel van hoogbouw.
In de gebieden is veel open ruimte voor verkeer, groen en waterpartijen.
De industriële bouwmethoden bepalen het uiterlijk van de architectuur. Soms liggen
geprefabriceerde bouwdelen en zelfs betonskeletten in het zicht. Veel rijtjeshuizen zijn
voorzien van een langskap en in de vrije sector clusters zijn vooral semi-bungalows gebouwd
in traditionele stijl; vrijstaand, één/twee bouwlagen met kap. Bij oudere flatgebouwen
is vaak veel aandacht besteed aan plasticiteit in de gevel, detaillering en ornamentering;
bijvoorbeeld in de uitwerking van portieken, dakranden en balkons.
De waarde van deze wijken schuilt vooral in de stedenbouwkundige opzet; de ruime,
groene aanleg en de compositie van bouwmassa’s in de doorlopende open ruimte. De
architectonische waarde van de verschillende gebouwcomplexen verschilt onderling
sterk. Het oorspronkelijke beeld van de woningen staat vaak onder druk door de behoefte
aan modernisering en vergroting van de woningen en de woonomgeving.
Als reactie op de blokverkaveling en de invloed van de ‘modernen’, die als te zakelijk
en monotoon werden ervaren, ontstaat in de jaren 70 van de vorige eeuw de Forumbeweging,
die aandacht vraagt voor de menselijke schaal en maat van nieuwe woongebieden.
De woongebieden uit deze periode hebben een grillig stratenpatroon en weinig
doorgaande wegen. De woningen zijn meestal geclusterd rondom woonerven waarbij
een duidelijk onderscheid tussen voor- en achterkanten ontbreekt. De wijken, maar
ook delen daarvan zijn sterk naar binnen gekeerd. Een groot aantal van de woningen is
niet straatgericht maar georiënteerd op de privé-tuin. Er komen veel variaties voor in de
vormgeving openbaar-privé. De architectuur van de woningen is relatief ingetogen en
sluit aan bij de jaren 70 mode; donkere, semi-ambachtelijke materialen; bruin hout,
rode baksteen en donkere pannen.
De waarde van deze wijken schuilt voornamelijk in de stedenbouwkundige opzet; het
zijn de ruime groenstructuren die het beeld van de wijken bepaalt. Ook de kleine
schaal van de bebouwing en de variatie zijn aantrekkelijk. Waar schuren voor het huis
zijn geplaatst ontstaan soms rommelige situaties. Het zicht op de achtertuinen kan een
negatieve invloed hebben op de kwaliteit van het openbaar gebied. In grotere wijken
ontbreken veelal visueel-ruimtelijke aanknopingspunten voor de oriëntatie.
Op enkele plekken dringen gesloten en weinig aantrekkelijke achtererfafscheidingen
op tot aan de openbare weg. Uitbreidingen aan de woningen aan de straatzijde kunnen
de rust en de samenhang binnen het bebouwingsbeeld verstoren.
Croonen Adviseurs
21

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
In Oisterwijk en Moergestel lopen de modernistische en de woonerfwijken naadloos in
elkaar over. De modernistische wijken zijn qua opzet al heel gedifferentieerd en een
echt woonerfpuzzelwijk is er ook niet. Ook qua architectuur is het onderscheid niet helder
te onderscheiden. Vandaar dat beide soorten bouwstenen hier samengepakt zijn.
W8 Recente woongebieden (thematische uitbreidings-/inbreidingswijken,
metaforen – vanaf jaren 90)
Als reactie op de naoorlogse architectuur en stedenbouw vindt eind jaren 80 van de vorige
eeuw een omslag plaats in het ontwerp van nieuwe woongebieden. Ook de veranderende
volkshuisvestingsopgave is hierop van invloed. De woningnood is achter de
rug en er wordt meer marktconform gebouwd. De nieuwe woongebieden krijgen een
duidelijke imago mee dat ondermeer naar voren komt in een uitgesproken architectuur.
Soms wordt teruggegrepen op architectuurstijlen uit het verleden. Er ontstaan
buurten met geheel verschillende architectuur, bijvoorbeeld van neo-traditioneel (jaren
30-stijl) tot neo-modern (kubistische, staal, beton, glas).
Bij de ontwikkeling van deze gebieden wordt veel aandacht besteed aan de architectonisch/stedenbouwkundige
uitstraling. Per blok, straat of buurt komen vaak meerdere
typen woningen voor. In de stedenbouwkundige opzet van de wijken krijgen de verschillende
architectuurthema’s een bewuste plek toegewezen, zodat ook het beeld van de
wijken als geheel wordt ondersteund. Enkele grote lijnen, die soms teruggrijpen op een
historische route, verbinden visueel de buurten binnen een wijk. In de verkavelingsopzet
wordt in tegenstelling tot de wijken uit de voorgaande decennia (en heden) weer
gestreefd naar een helder onderscheid tussen openbaar en privé. Er worden weer echte
woonstraten en bouwblokken gemaakt, waarbij de voorzijde is gericht naar de straat
en in de binnengebieden aan de achterzijde de private achtertuinen zijn gelegen.
Croonen Adviseurs
22

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
W9 Na-oorlogse parkachtige woongebieden
Villabebouwing bestaat uit veelal vrijstaande, gevarieerde woningen van één of twee
bouwlagen met kap. De straten en buurten hebben een groen, en vaak dorps karakter.
In de loop der jaren zijn de invloeden van diverse stedenbouwkundige stromingen ook
in de villawijken ingebracht.
De woningen van rond de jaren vijftig zijn gesitueerd aan rechte straten met trottoir,
straatbomen en heestervakken. Het kleurgebruik in de detaillering van deze woningen,
zoals houtwerk in de gevel, is overwegend donker. In deze periode gaat het vaak om
kleinere inbreidingsplannen.
De straten vanaf het eind van de 20e eeuw zijn veelal geknikt met korte zijstraatjes en
loopstroken in plaats van echte trottoirs. Het openbaar groen bestaat uit heestervakken
met straatbomen. Hier gaat het naast kleine inbreidingsplannen ook om hele wijken
en buurten aan de rand van de bebouwde kom.
De woningen zijn veelal individueel ontworpen en hebben daardoor een eigen en herkenbaar
gezicht. Als er voldoende ruimte tussen de panden aanwezig is, wordt een afwisseling
in kleur- en materiaaltoepassing als prettig ervaren. Indien de kavels aan de
krappe kant zijn en de ruimten tussen de woningen minimaal, werkt de diversiteit in
het woningbeeld veelal negatief en ontstaan rommelige, onsamenhangende straten.
De ruimere woongebieden zijn dan ook minder kwetsbaar dan compactere woongebieden.
Croonen Adviseurs
23

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
In deze gebieden is in het algemeen niet de bebouwing, maar de bos- en parkachtige
structuur beeldbepalend. Het bebouwingsbeeld is ondergeschikt aan het groene voorkomen
van het gebied.
W10 Verzorgd wonen
Het ruimtelijk beleid zet in de jaren negentig in op versterking van de structuur van bestaande
steden en dorpen. Ook het behoud van de open ruimte in het landelijk gebied
vraagt om een terughoudend uitbreidingsbeleid. In Oisterwijk dienen zich mogelijkheden
aan tot intensivering van de bebouwing (project Bouwen binnen Enge Contouren).
Het gaat om grotere (binnen)terreinen, die extensief benut worden of vrijkomen na verplaatsing
van de oorspronkelijke functie. De locatie hoek Moergestelseweg-
Poirtersstraat vormt één van deze locaties binnen de kern Oisterwijk. De locatie grenst
aan het klooster Catharinenberg; delen van dit klooster hebben cultuurhistorische
waarde (hoofdgebouw, kapel en tuin).
De bestaande bebouwing op deze locatie is gesloopt. De locatie vraagt om een nieuwe
invulling als begrenzing van het centrum van Oisterwijk. Het gemeentebestuur streeft,
door middel van een vernieuwende invulling van de locatie hoek Moergestelseweg-
Poirtersstraat naar een ruimtelijk herkenbare begrenzing van het centrum van Oisterwijk.
Een campus-achtig bebouwingsbeeld vormt een aardige overgang naar het beekdal.
W11 Nieuwbouwwijk, W12 Landelijk Wonen, W13 Landgoed ’t Lot, W14 Centrum
Moergestel, W15 Bosrand
Voor deze deelgebieden is een beeldkwaliteitplan opgesteld. In het beeldkwaliteitplan
worden criteria geformuleerd, waaraan bouwplannen getoetst moeten worden. Voor initiatieven
binnen dit gebied wordt verwezen naar dit beeldkwaliteitplan. In deze welstandnota
zijn derhalve geen gebiedscriteria opgenomen.
2.1.3 Categorie B: bedrijfsgebieden
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
B2 Bedrijventerrein
Bedrijventerreinen zijn er in veel vormen en maten. Van oorsprong kwam bedrijvigheid
voor langs ontsluitingen over het water (rivieren, kanalen, weteringen) en het spoor,
namelijk Kerkhoven. Later werd veel bedrijvigheid ontwikkeld langs provinciale en
Croonen Adviseurs
24

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
rijkswegen. De laatste jaren zien we enorme ontwikkelingen op de zogenaamde ‘zichtlocaties’
langs de autosnelwegen.
In de kleinere kernen komt kleinschalige bedrijvigheid voor waar lokale ondernemers
dicht bij huis hun bedrijf voeren in de ambachtelijke sfeer. De bebouwing bestaat veelal
uit eenvoudige loodsen met een klein kantoor- en kantinegedeelte.
In de grotere kernen en in de buurt van de autosnelwegen hebben zich de laatste decennia
de zogenaamde logistieke transportcentra ontwikkeld. Immense opslagloodsen
met rijen ‘loadingdocks’ bepalen het beeld van deze grootschalige bedrijventerreinen.
De laatste jaren is veel zorg en aandacht besteed aan de ruimtelijke kwaliteit van bedrijventerreinen.
De vormgeving van de bebouwing en de inrichting van de openbare
ruimte en de bedrijfspercelen wordt vaak geregisseerd door middel van beeldkwaliteitplannen.
B3 Bedrijvencentra
De zogenaamde kantorenlocaties zijn gebieden waar hoofdzakelijk bedrijven in de kantorensfeer
zijn gevestigd. De inrichting van deze terreinen is dan ook afgestemd op de
toestroom en aanwezigheid van grotere aantallen werknemers. In sommige gevallen is
een parkachtige inrichting nagestreefd om de verblijfswaarde te vergroten.
B4 Parkachtige bedrijventerreinen
Deze Parkachtige bedrijventerreinen zijn de nieuwste bedrijventerreinen in de gemeente
Oisterwijk. Aan de ontwikkeling van deze parkachtige bedrijventerreinen zijn hoge
kwaliteitseisen gesteld. Het groene karakter staat als streefbeeld voorop. Hiervoor is
een beeldkwaliteitsplan opgesteld. De openbare ruimte en de inrichting van het
(voor)erf is hierbij zeer belangrijk.
Croonen Adviseurs
25

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
2.1.4 Categorie G: groene gebieden
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
G1 Stedelijk groen: parken, groengebieden en sportcomplexen
Stadsparken komen in veel gevallen voor op voormalige verdedigingslinies die aan het
eind van de 19de eeuw zijn geslecht. Ook voormalige landgoederen zijn in het verleden
als wandelpark voor het publiek opengesteld.
Groengebieden komen verspreid in de dorpen en steden voor. Met name vanaf de jaren
zestig werden ruime groene lobben in de stedenbouwkundige structuur opgenomen
als scheiding tussen verschillende wijken of buurten.
Sportcomplexen komen van oudsher voor aan de randen van kernen. Oudere sportcomplexen
zijn later ingebouwd door nieuwere uitleggebieden en daardoor midden in
de bebouwde kom komen te liggen. Op deze complexen is meestal bebouwing aanwezig
in de vorm van kantines met kleedlokalen, sporthallen en tribune.
G3 Agrarisch buitengebied
In Noord-Brabant treffen wij een rijke verzameling van gebieden aan die zijn ontstaan
vanuit verschillend agrarisch grondgebruik. Diverse methoden van akkerbouw en veeteelt
zijn in de loop der eeuwen in de vorming van het landschap tot uitdrukking gekomen
en worden nu als cultuurhistorische waardevolle gebieden beschermd. Denk hierbij
aan het coulissenlandschap in de Meierij, het slagenlandschap in de Langstraat en
het maasheggenlandschap in het rivierengebied bij Cuijk.
De oudere erven nemen een eigen positie in binnen het landschap. Meestal liggen ze
op de overgang van hoge naar lage gronden. Het zijn clusters van relatief forse bouwmassa’s;
onregelmatig ten opzichte van elkaar geplaatst. Veel oude erven zijn daarnaast
belangrijke schakels in de landschappelijke structuur. De oude gebouwen vormen
een waardevol en cultuurhistorisch erfgoed.
De ‘jongere’ erven liggen langs een weg. Meestal is het voorhuis naar de weg gekeerd
en liggen daarachter de schuren in een rechthoekig patroon. Sommige erven maken
deel uit van een bebouwingslint
De laatste jaren vindt er een ingrijpende schaalvergroting plaats in de agrarische bebouwing.
De oudere, bakstenen schuren maken plaats voor grote damwand loodsen.
Deze verhouden zich vaak moeizaam met de van oudsher aanwezige bebouwing en de
schaal van het landschap. Ook vindt er op voormalige boerenerven een functieverschuiving
plaats naar wonen en andersoortige bedrijvigheid. De oorspronkelijke karakteristiek
van de erven staat hierdoor eveneens onder druk.
Croonen Adviseurs
26

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Agrarisch bebouwingslint (binnen G3)
Binnen G3, agrarisch buitengebied, onderscheiden we nadrukkelijk de agrarische bebouwingslinten.
De bebouwing is gegroepeerd langs historische vestigingsassen, waardoor
er een bebouwing in lintvorm ontstaan is. Oorspronkelijk betrof het voornamelijk
agrarische bebouwing. De laatste jaren hebben echter steeds meer agrarische bedrijven
hun oorspronkelijke functie verloren en zijn verbouwd tot burgerwoning of gesloopt
en vervangen door burgerwoningen.
Tussen de bebouwing langs deze linten is een sterke visuele relatie met het omliggende
landschap.
G4 Natuur- en bosgebieden
In Noord-Brabant is vrijwel iedere vierkante meter een keer door mensenhanden bewerkt.
De diversiteit in het landschap is door de verschillende wijzen van bewerking erg
groot. De complexe en afwisselende geologische opbouw van Noord-Brabant draagt
aan deze diversiteit sterk bij.
Nu de laatste jaren de waardering voor ‘de natuur’ stijgt en het voor de agrariërs
steeds moeilijker wordt gemaakt in Nederland bedrijf te voeren, worden steeds meer
gebieden bestempeld tot natuurgebied. Instanties als Staatsbosbeheer, Stichting Natuurmonumenten
en het Brabants Landschap hebben thans een groot aantal gebieden
in beheer. Veelal zijn deze gebieden voor het recreërend publiek toegankelijk gemaakt
door fiets- en wandelpaden.
In deze gebieden komt sporadisch bebouwing voor. Het toevoegen van nieuwe bebouwing
wordt van overheidswege tegengegaan. Uitgangspunt hierbij is dat natuur en bebouwing
slecht samengaan en een scheiding daartussen gehandhaafd moet blijven.
Croonen Adviseurs
27

Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
G5 Recreatieparken en vakantiewoningen
Verspreid over de provincie komen recreatieparken voor, bijvoorbeeld bungalowparken
die projectmatig zijn opgezet. Ook komen gebieden voor waar in eigen beheer vakantiewoningen
kunnen worden gebouwd.
Recreatieparken en zogenaamde bungalowparken zijn meestal rondom een klein centrum
met voorzieningen gelegen. De woonbebouwing is veelal geclusterd in kleinere
eenheden die ontsloten worden door kronkelende wegen en wandelpaden. De parken
zijn meestal op zichzelf gelegen en naar binnen gekeerd.
2.1.5 Categorie T: bijzondere bebouwingsthema’s
T Hoogbouw, winkelcentra en instituten
De meeste bebouwing in de Brabantse gemeenten bestaat uit laagbouw. Hogere bebouwing
wordt dan ook al gauw ervaren als hoogbouw. Meestal wordt onder hoogbouw
verstaan bebouwing hoger dan 20 meter. Incidenteel komt hoogbouw voor in de oudere
centra. Langs belangrijke uitvalswegen en op kruisingen van hoofdwegen komt incidenteel
hoogbouw als stedenbouwkundig accent voor. Aan de rand van woonwijken uit
de jaren zestig en zeventig komen soms grotere clusters van hoogbouw voor in langgerekte
bouwmassa’s van vier tot acht lagen. De impact van hoogbouw op het beeld van
stad of dorp is zeer groot.
Vanaf de jaren zestig komt het ‘Lijnbaanconcept’ in zwang. Nieuwe winkelcentra worden
gebouwd waar men, ook als het regent, droog kan winkelen. Vanaf de jaren zeventig
worden de overdekte winkelcentra, de zogenaamde ‘shoppingmalls’ populair. De
laatste jaren ontstaat weer waardering voor de oorspronkelijke architectuur van historische
winkelpanden en worden de bovenmaatse luifels massaal van de gevels gehaald
waardoor de oude gevels weer aan het licht komen.
Onder instituten worden grotere bebouwingscomplexen verstaan die min of meer solitair
zijn gelegen, zoals militaire kazernes, opleidingsinstituten, verzorgingstehuizen en
solitair gelegen bedrijven. De bebouwing is veelal naar binnen gekeerd en ingebed in
een groene en soms parkachtige terreininrichting.
Croonen Adviseurs
28

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
3 Welstandsniveaus
3.1 Toelichting welstandsniveaus
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Na de inventarisatie van de ruimtelijk-morfologisch samenhangende gebieden en een
globale waardebepaling is voor alle gebieden een ruimtelijk ambitieniveau vastgesteld.
Dit ambitieniveau bepaalt de aard en de intensiteit waarmee de bouwplannen aan de
diverse criteria zullen worden getoetst. Afhankelijk van de waarde en gevoeligheid van
het gebied en de betekenis voor het aanzien van de openbare ruimte kan voor dat gebied
een hoog (niveau 1), normaal (niveau 2 ), laag (niveau 3) welstandsniveau vastgesteld
worden. Afhankelijk van het niveau worden de beoordelingsaspecten streng, kritisch,
licht of niet gehanteerd. In het algemeen geldt: Hoe waardevoller de gebiedskarakteristiek,
hoe hoger het welstandsniveau.
Niveau 1
In de eerste plaats zijn die gebieden aangewezen die van cruciale betekenis zijn voor
het totaalbeeld van de kernen en het landschap. Verder is niveau 1 toegekend aan gebieden
met hoge cultuurhistorische, architectonische, landschappelijke of stedenbouwkundige
waarde. In een beschermd dorpsgezicht met niveau 1 zal de welstandscommissie
op meer beoordelingsaspecten adviseren en de criteria bij deze beoordelingsaspecten
ook nauwgezetter toepassen. Voor individuele monumenten en de directe
belendingen wordt altijd niveau 1 gehanteerd, ongeacht het niveau van het gebied
waarin ze liggen 26.
Niveau 1 wordt ook toegekend aan nieuw te ontwikkelen gebieden waarvoor een hoog
ambitieniveau is vastgelegd in het stedenbouwkundig plan of het beeldkwaliteitplan.
Niveau 2
Onder dit niveau vallen de gebieden die om een zorgvuldige afstemming vragen van
nieuwe bouwkundige ingrepen. Niveau 2 is van toepassing op de meeste coherente
woon- werk- en leefomgevingen. In de gemeente kunnen we globaal de volgende gebieden
onderscheiden die onder niveau 2 vallen:
— buurt- en ontsluitingswegen;
— dorps- en stadsranden;
— waardevolle woonbuurten;
— bedrijventerreinen op prominente locaties;
— buitengebied.
Niveau 3
Niveau 3 geldt in principe alleen voor gebieden met een beperkte betekenis voor een
openbare ruimte, zoals industrieterreinen, of gebieden waar zeer bewust gekozen is
voor een grote mate van vrijheid. Deze gebieden kunnen afwijkingen van de bestaande
ruimtelijke structuur (voor zover aanwezig) zonder al te veel problemen verdragen.
26 De gemeentelijke monumenten en rijksmonumenten zijn allen op kaart weergegeven. Daarnaast is in de
bijlage een overzicht opgenomen van alle gemeentelijke monumenten en rijksmonumenten in de gemeente.
Croonen Adviseurs
29

Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
Er zal bij de welstandstoetsing niet gedetailleerd op architectonische kwaliteiten worden
beoordeeld.
Onder dit niveau vallen de volgende gebiedssoorten:
— op zichzelf gelegen gebieden die weinig invloed uitoefenen op de omgeving;
— bedrijventerreinen met een laag representatief gehalte;
— gebieden waar de beeldwaarde weinig prioriteit heeft.
Niveau 4
In gebieden met dit niveau worden plannen niet preventief getoetst aan redelijke eisen
van welstand die gelden voor de betreffende gebieden, met uitzondering van reclameobjecten,
rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en beeldbepalende panden.
De betreffende gebieden zijn dus niet volledig welstandsvrij want er gelden wel algemene
en gebiedscriteria alleen wordt daar tijdens de vergunningsprocedure niet aan
getoetst. In die zin zijn de bouwplannen welstandsvrij. Wel geldt hier de excessenregeling.
Als achteraf blijkt dat een bouwwerk in ernstige mate in strijd is met redelijke eisen
van welstand kan hiertegen nog worden opgetreden. Mogelijke excessen zullen
worden getoetst aan de algemene criteria behorende bij een bouwsteen. Bouwplannen
worden in deze gebieden overigens wel aan alle andere voorschriften getoetst, zoals
het Bouwbesluit en het bestemmingsplan, waarin zaken als rooilijnen, goot- en nokhoogte
kunnen worden vastgelegd.
3.2 Toepassing van de welstandsniveaus
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
Om de niveaus in praktijk te kunnen toepassen is het noodzakelijk de welstandsniveaus
te koppelen aan de beoordelingsaspecten. In het hierna volgende is een schematisch
overzicht gegeven van alle beoordelingaspecten. In een tabel zijn deze elementen
afgezet tegen de welstandsniveaus. Hieruit valt af te leiden welke aspecten bij
welk niveau kritisch, normaal, licht of in het geheel niet getoetst worden aan de gebiedcriteria.
Croonen Adviseurs
30

aspectgroepen
A hoofdaspecten
B deelaspecten
C detailaspecten
Welstandsnota 2010 Beoordelingsaspecten Gemeente Oisterwijk
beoordelingsaspecten
plaatsing/situering
massavorm
gevelopbouw
materiaal (hoofdvlakken)
kleur (hoofdvlakken)
compositie massaonderdelen
gevelindeling
Afbeelding 16 schema welstandsniveaus
Welstandsnota 2011 Beoordelingsaspecten
vormgeving gevelelementen
materialen (onderdelen)
kleuren (onderdelen)
detaillering (onderdelen)
Croonen Adviseurs
31
niveau 1
hoog
niveau 2
normaal
niveau 3
laag
niveau 4
vrij