Eind goed, al goed?
Eind goed, al goed? Eind goed, al goed?
Eind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU
- Page 3 and 4: Darmkanker in de familie? • famil
- Page 5 and 6: • Andere stamboom MA? • Stambom
- Page 7 and 8: Indien verdenking op HNPCC • eers
- Page 9 and 10: Microsatelliet instabiliteit?
- Page 11 and 12: DNA-onderzoek DNA onderzoek bij HNP
- Page 13 and 14: Risico’s Risico s voor gendragers
- Page 15 and 16: Familiaire Adenomateuze Polyposis (
- Page 17 and 18: MUTYH geassocieerde polyposis (MAP)
- Page 19 and 20: DNA-onderzoek DNA onderzoek • é
- Page 21 and 22: Wanneer erfelijkheidsonderzoek? •
<strong>Eind</strong> <strong>goed</strong>, <strong>al</strong> <strong>goed</strong>?<br />
Of ook nog erfelijkheidsonderzoek?<br />
Margreet Ausems<br />
Afdeling Medische Genetica UMCU
Darmkanker in de familie?<br />
• familie anamnese negatief: 85%<br />
-sporadische vorm-<br />
• familie anamnese positief:<br />
waarvan familiair 10%<br />
erfelijk 5%<br />
15%<br />
• dus: ± 5% van patiënten met darmkanker<br />
heeft erfelijke darmkanker
Erfelijk coloncarcinoom<br />
• Welke ziektebeelden?<br />
- Hereditair Non-Polyposis-Colorecta<strong>al</strong><br />
Carcinoom (HNPCC)<br />
- Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP)<br />
- MUTYH-geassocieerde Polyposis (MAP)<br />
• Welke onderzoeken?<br />
- Onderzoek in tumorweefsel<br />
- DNA-onderzoek<br />
• Consequenties voor patiënt en familie<br />
• Criteria erfelijkheidsonderzoek
• Andere stamboom MA?<br />
• Stambomen NTVG 2004 (3x)
Criteria voor diagnose HNPCC<br />
Amsterdam II criteria:<br />
1. darmkanker of andere met HNPCC<br />
geassocieerde kanker * bij drie eerstegraads<br />
verwanten in twee generaties<br />
2. tenminste één patiënt < 50 jaar<br />
3. FAP uitgesloten<br />
* carcinoom van endometrium, dunne darm,<br />
ureter of nierbekken
Indien verdenking op HNPCC<br />
• eerste stap: onderzoek in tumorweefsel<br />
– DNA-onderzoek: microsatelliet instabiliteit?<br />
– immunohistochemie: aanwezigheid van<br />
bepa<strong>al</strong>de eiwitten?<br />
• onderzoek in tumorweefsel norma<strong>al</strong>, dan<br />
advies op basis van familiestamboom<br />
• onderzoek in tumorweefsel afwijkend, dan<br />
indicatie voor DNA-onderzoek in bloed
Vervolgonderzoek HNPCC<br />
• Familie voldoet aan Amsterdam criteria:<br />
onderzoek tumorweefsel en DNAonderzoek<br />
mismatch repairgenen<br />
• Familie voldoet niet aan Amsterdam<br />
criteria: check Bethesda criteria en<br />
overweeg onderzoek naar microsatelliet<br />
instabiliteit in tumorweefsel
Microsatelliet instabiliteit?
Bethesda criteria (gereviseerd)<br />
• Colorecta<strong>al</strong> carcinoom (CRC) < 50 jr<br />
• HNPCC-geassocieerde carcinomen bij<br />
één patiënt<br />
• CRC met MSI-high pathologie < 60 jr<br />
• CRC en HNPCC-geassocieerde tumor bij<br />
eerstegraads familielid, waarvan 1 < 50 jr<br />
• CRC en 2 of meer eerste-of tweedegraads<br />
verwanten met HNPCC-geassocieerde<br />
tumor
DNA-onderzoek DNA onderzoek bij HNPCC<br />
• onderzoek van DNA-herstelgenen<br />
(mismatch-repairgenen)<br />
hMSH2, hMLH1, hPMS1,hPMS2,hMSH6<br />
• 3 van deze 5 genen zijn te onderzoeken<br />
• bij ± 50-60% van HNPCC families mutatie<br />
aantoonbaar
Ongunstige uitslag DNA-onderzoek<br />
DNA onderzoek<br />
• consequenties voor patiënt zelf:<br />
– levenslange controles<br />
– uitgebreidere operatie bij coloncarcinoom<br />
• consequenties voor familieleden:<br />
– voorspellend DNA-onderzoek mogelijk<br />
– dominante overerving: kinderen en<br />
broers/zussen 50% kans op ziekte
Risico’s Risico s voor gendragers<br />
• Verhoogde kans op kanker:<br />
- coloncarcinoom<br />
MLH1/MSH2 life-time risico: 60-70%<br />
MSH6: 65-70% (mannen) en 30% (vrouwen)<br />
- endometriumcarcinoom<br />
MLH1/MSH2 life-time risico: 30-40%<br />
MSH6: 70%<br />
- soms ook andere tumoren<br />
• Penetrantie > 90%
Preventieve maatregelen voor<br />
gendragers<br />
• onderzoek naar darmkanker<br />
– vanaf 20-25 jaar eenma<strong>al</strong> per 1-2 jaar<br />
colonoscopie<br />
– doel: opsporen en verwijderen van poliepen<br />
• onderzoek naar baarmoederkanker<br />
– vanaf 30-35 jaar eenma<strong>al</strong> per jaar controle<br />
gynaecoloog<br />
• onderzoek naar andere vormen van<br />
kanker: op indicatie
Familiaire Adenomateuze Polyposis<br />
(FAP FAP)<br />
• > 100 adenomateuze poliepen in colon<br />
• poliepen vanaf 5-15 jaar<br />
• optreden darmkanker: ∆ 40 jaar<br />
• dominante overerving<br />
• gendragers vrijwel <strong>al</strong>tijd poliepen (penetrantie bijna<br />
100%)<br />
• bij ongeveer 30% geen aangedane familieleden<br />
(spontane mutatie)
Beleid in families met FAP<br />
• DNA onderzoek<br />
(bij 70% mutatie aantoonbaar in APC gen)<br />
• periodiek onderzoek (tweejaarlijks<br />
sigmoidoscopie) bij gendragers en 50%<br />
risicodragers vanaf 10-12 jaar<br />
• indien poliepen: rond 20 jaar profylactische<br />
colectomie (ileorect<strong>al</strong>e of ileoan<strong>al</strong>e<br />
anastomose)<br />
• gastroduodenoscopie vanaf 30 jaar
MUTYH geassocieerde polyposis (MAP)<br />
• adenomateuze poliepen in colon (>10 en
Beleid in families met MAP<br />
• DNA onderzoek<br />
• eenma<strong>al</strong> per 2-3 jaar periodiek onderzoek<br />
(colonoscopie) bij dragers van twee<br />
mutaties<br />
• gastroduodenoscopie vanaf 30 jaar
DNA-onderzoek<br />
DNA onderzoek<br />
• éérst bij patiënt met darmkanker<br />
• uitvoerige informatie vooraf door klinisch<br />
geneticus of genetisch consulent<br />
• toestemmingsformulier<br />
• tijdrovend (4-6 maanden)<br />
• kosten (€ 645,00 per gen)<br />
• niet <strong>al</strong>tijd zekerheid
Voorspellend DNA-onderzoek<br />
DNA onderzoek<br />
Voorwaarde: in familie is mutatie aangetoond<br />
Procedure:<br />
• uitvoerige informatie vooraf door klinisch geneticus of<br />
genetisch consulent<br />
– medische, psychosoci<strong>al</strong>e en maatschappelijke<br />
consequenties<br />
• informed consent<br />
• bij ongunstige uitslag: verwijzing naar<br />
maatschappelijk werker, chirurg (en gynaecoloog)
Wanneer erfelijkheidsonderzoek?<br />
• CRC < 50 jr<br />
• adenomateuze poliep < 40 jr<br />
• multipele HNPCC-geassocieerde tumoren<br />
in één patiënt<br />
• 2 eerstegraads familieleden met CRC of<br />
HNPCC-geassocieerde tumoren<br />
• klassieke FAP (> 100 adenomateuze<br />
poliepen)<br />
• > 10 poliepen
Nuttige adressen<br />
• Spoedoverleg Medische Genetica UMCU: tel:<br />
030-2509517 (<strong>al</strong>leen voor huisartsen!)<br />
• Verwijzing naar polikliniek Medische Genetica<br />
UMCU, UMC elders of region<strong>al</strong>e ziekenhuizen<br />
• www.genen.umcutrecht.nl<br />
• Erfelijke tumoren, richtlijnen voor diagnostiek en<br />
preventie (STOET/VKGN):<br />
www.ikcnet.nl/richtlijnen
Change language