jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 91 ~
Tiecelijn 22
is – want het oorspronkelijke Nedersaksische Kneitlingen zou een verbastering
van Knesselare zijn geweest! Dit is een primeur: Tijl is nu geboren en getogen
in Oost-Vlaanderen! En Delepierre gaat verder en vervangt nog andere Duitse
plaatsnamen door Vlaamse: Buddenstedt wordt Baesrode; Maagdenburg wordt
Mechelen…
En dan Lamme Goedzak: hij is een literaire figuur uit achttiende-eeuwse
teksten en illustraties, en staat voor de slappe echtgenoot die door zijn vrouw
gedomineerd wordt. Zo past hij in een vrij rijke traditie over de strijd der seksen,
die men aanduidde als ‘de strijd om de broek’, d.w.z. de strijd om het huiselijk
gezag. De vrouw ‘die de broek draagt’ en de baas speelt, was verwerpelijk. De
gangbare opinie daarbij was immers dat de man de baas moest zijn. Dus de
man die zich door zijn echtgenote liet tiranniseren was een niet na te volgen
voorbeeld, een sufferd, een zwakke lapzwans, een watje. Zo past Lamme
Goedzak, gedomineerd door zijn Calleken, in een reeks van pantoffelhelden
zoals Jan Hen, Jan de Wasser, etc. (O tempora o mores: nu scoort de huisman
juist heel hoog op de feministische meetlat).
Het nadeel van meesterwerken
De Ulenspiegel van De Coster is een meesterwerk van de wereldliteratuur.
Maar er kleeft ook een nadeel aan meesterwerken. Meesterwerken verduisteren
namelijk ons uitzicht op wat erachter ligt, op de vroegere traditie. Dat is al voor
een aantal prestigieuze, bijna mythische figuren het geval geweest, neem Dracula,
Ulenspiegel en Faust, drie helden van Europese volksboeken. Drie gigantische
monumenten uit de negentiende eeuw met hun huizenhoge slagschaduw
hinderen onze historische kennis: Goethe met zijn Faust (1808-1832), Charles
de Coster met zijn Ulenspiegel (1867) en Bram Stoker met zijn Dracula (1897).
Ook Ulenspiegel, Dracula en Faust waren historische figuren. In volgorde: ene
Ulenspiegel zou in 1350 te Mölln overleden zijn, maar de oudst bewaarde teksten
over hem waren boekdrukken uit Straatsburg, begin zestiende eeuw. Over
prins Vlad III van Walachije (1430-1476) werden er zelfs al tijdens zijn leven
de eerste volksboeken gemaakt, De geschiedenis van voïvode Dracula. En dokter
Faust was een rondreizende charlatan uit de zestiende eeuw, die vrij direct na
zijn dood in de volksboekjes terecht kwam, eerst in Duitse (1587), daarna in
Nederlandse (1588), Franse (1589) en Engelse (en meteen daarna in de ‘literatuur’,
bij Marlowe, 1592-1593). Eeuwenlang fladderden er volksboekjes over
Europa en ten slotte werden ze opgeslokt door de ‘grote’ literatuur.