jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
het paradoxale feit op dat, terwijl de Ulenspiegeltraditie in Frankrijk minder
bekend is en in Vlaanderen veel heftiger lijkt, er in de zestiende eeuw dertien
Franse drukken geïnventariseerd zijn tegenover slechts vier in het Nederlands!
Bovendien heeft het woord espiègle (voor ‘snaaks, schelms’) in het Frans sinds
Ronsard ingang gevonden; een Nederlands zusterwoord hiervoor lijkt er niet
te zijn.
Hoe dan ook, Charles de Coster, die in 1867 de eerste editie van zijn Légende
d’Ulenspiegel publiceert, heeft zich naar eigen zeggen gebaseerd op een Vlaams
volksboekje, Aerdig Leven van Thijl Ulenspiegel, uitgegeven door (Isabelle) van
Paemel te Gent, zonder datum. 9
Zoals bekend, verandert de Franstalige Belg nogal wat. Ineens zijn we in
Vlaanderen. Ineens is Thyl geboren in 1527, op dezelfde dag als zijn tegenbeeld,
de sombere Filips II. Ineens is hij de ‘ziel van Vlaanderen’, een verzetsheld tegen
de bezetting, tegen de Spaanse inquisitie. Ineens zijn daar Nele en Lamme
Goedzak als hart en maag van Vlaanderen. Het is opvallend dat De Coster Tijl
een vriend en een vriendin geeft, want als gezegd was Ulenspiegel in de oude
volksboektraditie een asociale eenling zonder seksuele activiteit.
Maar niet alles is ineens gekomen.
Vele volksboekjes uit de achttiende eeuw hadden Damme al genoemd als
begraafplaats van Ulenspiegel. Al die drukken zouden teruggaan op een
zeventiende-eeuwse Antwerpse druk (circa 1625?), waar voor het eerst
Ulenspiegel in het landelijke Damme overlijdt. 10
Maar hoe komt men erbij Ulenspiegel in Damme te laten begraven? Welnu,
in 1556 had Jan Baptist van Belle onder de kerktoren van Damme de grafsteen
gezien – die van Ulenspiegel, naar men dacht, want er stond een uil op, alsook
een afgesleten lessenaar die met wat goede wil voor een spiegel kon worden aangezien.
Na de beeldenstorm ging Van Belle nog eens kijken, in 1584. Toen deed
hij de schokkende ontdekking dat de grafsteen niet van Ulenspiegel maar van
Jacob van van Maerlant was, die er omstreeks 1300 begraven werd! Desondanks
beitelde in 1646 een onbekende nog de naam Uylenspieghel op de zerk. Het werd
een trekpleister voor pelgrims, tot in 1830 de pastoor van Damme er genoeg van
kreeg en de afgesleten zerk verkocht aan een steenhouwer. 11
Maar ook al was Ulenspiegel dan zogenaamd te Damme begraven, hij was nog
geen Vlaming geworden.
Dat wordt hij pas bij Joseph Octave Delepierre. 12 Deze Brugse advocaat heeft
twee Franstalige Ulespiegelboeken gepubliceerd, in 1835 13 en 1840. 14 In dit
laatste komt Delepierre met de bewering dat Ulenspiegel in Knesselare geboren
~ 90 ~