jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
Verder kan men alleen maar speculeren. Dat heeft men dan ook gedaan.
Er zijn vele hypothesen. Heeft Herman Bote zijn Ulenspiegel in het
Nederduits geschreven, en is die oer-Ulenspiegel verloren gegaan? Zijn de
Straatsburgerdrukken dus vertalingen van een verloren origineel?
Weer anderen nemen aan dat Herman Bote tweetalig was. Tweetaligheid Nederduits/Hoogduits
kwam wel meer voor (Lindow). En vooral: in 1976 publiceerde
Günther Schmitz in het Eulenspiegel Jahrbuch een brief van Herman
Bote, die zijn tweetaligheid Nederduits/Hoogduits bewijst! Maar waarom zou
Herman Bote, die zijn andere werken in het Nederduits schreef, speciaal voor
Ulenspiegel het Hoogduits gekozen hebben? Volgens sommigen om de lokale
censuur in Braunschweig te omzeilen. Volgens anderen zou hij het Hoogduits
om de tegenovergestelde reden gekozen hebben: omdat hij juist meer weerklank
wilde vinden, koos hij een algemeen literair idiolect met het oog op een bredere
verspreiding! Hij zou gevoeld hebben dat hij met Ulenspiegel iets van een grotere
orde in huis had. Dit zou overeenkomen met wat Henric van Veldeke eeuwen
eerder zou hebben gedaan: als Limburger van Hasselt zou Henric voor de
Duitse taal gekozen hebben, die literair voor grotere verspreiding moest zorgen.
Honegger was ervan overtuigd dat Bote zijn Ulenspiegel in het Hoogduits geschreven
had, zij het met Nederduitse uitdrukkingen. 7 De meeste onderzoekers
gaan hierin mee, slechts een kleine minderheid niet. Die enkelingen blijven aanhikken
tegen het onvolmaakte auteursacrostichon ermanb. Vooral het ontbreken
van de H werd betreurd. En waarom dan alleen de B van Bote, en niet de
hele achternaam? 8
Zo was er in 1999 de lijvige studie van Jurgen Schulz-Grobert, Das Strassburger
Eulenspiegelbuch, die stelde dat de rol van de Straatsburgse drukken in de
Ulenspiegelproductie te lang onderbelicht is gebleven door het zoeken naar een
Nederduits fantoom en de fixatie op Herman Bote.
Schulz-Grobert vindt ook dat de letters ermanb niets bewijzen; het kan toeval
zijn! Sic! Grüningers Ulenspiegel was volgens hem Straatsburgs en Hoogduits
van in het begin, met hier en daar een grappig bedoelde, pseudo-authentieke
verwijzing naar het Nederduits voor de couleur locale.
Honegger (1973) versus Schulz-Grobert (1999)? Twee grote namen en data
in het Ulenspiegelonderzoek? Braunschweig versus Straatsburg? De slinger gaat
heen en weer. Overdreef Honegger het spoor naar Herman Bote? Overdrijft
Schulz-Grobert het spoor naar Straatsburg? Maar hoe stimulerend de inzichten
van deze laatste ook zijn, de letters ermanb aan het toeval toeschrijven lijkt
me een zwaktebod.
~ 88 ~