jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 87 ~
Tiecelijn 22
tichon. Een auteursnaam verborgen via de beginletters noemt men een auteursacrostichon.
Nu is ermanb op zich niet helemaal een perfecte persoonsnaam, maar een
lettercombinatie die volgens Honegger verwijst naar een bestaand auteur, die
trouwens ooit al eens als mogelijk auteur van Ulenspiegel genoemd was: ermanb
= Herman Bote.
Herman Bote
Herman Bote [circa 1450-1520] was tolschrijver (beambte bij de douane)
en tavernier uit Braunschweig. Ulenspiegel kwam ook uit de directe buurt van
Braunschweig: uit het dorpje Kneitlingen. Van Herman Bote kennen we nog
een tiental boeken, geschreven tussen 1492 en 1520. In zijn Radbuch heeft hij
ook een auteursacrostichon gebruikt: hermenbote! In De Köker, een bundeling
van spreekwoorden, heeft hij de eerste letters van de paragrafen in alfabetische
volgorde gezet, van A tot W.
Sterke coïncidenties.
Herman Bote zou zijn Ulenspiegel geschreven hebben tussen 1483 en 1500. 6
Geschreven of gecompileerd: want het is zeker dat er reeds veel eerder een Ulenspiegelboek
is geweest. Al in 1411 wordt immers een boek over de schalk vermeld
in de correspondentie tussen twee Duitse humanisten, Stalberg en Niem.
Ze vermelden niet alleen een Ulenspiegelanekdote (die op zich nog mondeling
zou kunnen hebben gefunctioneerd), maar echt een boek, een verzamelcodex. Er
is verder geen spoor van overgebleven, maar mogelijk heeft Herman Bote het
gebruikt – of er elementen uit verzameld.
Het jaar 1411 is in elk geval een interessant tussenstation tussen de vermoede
prehistorie van Ulenspiegel en de tastbare drukgeschiedenis die in 1510-1511
begint, althans in de huidige stand van het onderzoek.
De taal van Ulenspiegel
Maar dan doemt het grootste probleem van het Ulenspiegelonderzoek op, namelijk
de taal. Herman Bote schreef zijn andere boeken in het Nederduits. De
Straatsburgse edities zijn echter in het Hoogduits gesteld. Het Hoogduits is wat
wij nu het Duits noemen, terwijl het Nederduits, toen een taal, nu een dialect,
meer verwant is met het Nederlands.