jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 85 ~
Tiecelijn 22
De zot beeldt de waanzin van het publiek en van de wereld uit. De mensen
zijn zot, de wereld is zot, de macht is gecorrumpeerd, de regering regeert slecht,
de mensen vertonen verkeerd gedrag, de zin van de wereld is waanzin, onzin,
naar het eeuwenoude motief van de mundus inversus, de omgekeerde wereld, de
scheve, dolgedraaide aardkloot.
Zoals Ulenspiegel zelf zegt: ‘ik hoor bij geen enkel ambacht, mijn beroep is
de waarheid te zeggen’. 4 En misschien is zijn schalkse manie om uitdrukkingen
letterlijk te nemen ook een manier om de waarheid te zeggen, om namelijk de
opdrachtgevers te confronteren met de paradoxen en absurditeiten van de taal.
Je zou Ulenspiegel ook als een traktaat over de veranderende samenleving, als
een standenspiegel kunnen lezen: als een negatieve spiegel die zegt wat je vooral
niét moet doen. De spiegel is immers in de middeleeuwen ook een literair genre.
Men denke aan Speculum historiale, Speculum sanitatis, Spiegel Historiael, Sachsenspiegel,
Standenspiegel, Zondenspiegel, Vorstenspiegel etc. Een tekst die zichzelf
aanduidt, de titel die het boek aanduidt. Men heeft er al op gewezen dat de
oudste Ulenspiegel met zijn 94 historiën inderdaad als een standenspiegel beschouwd
kan worden, want Ulenspiegel pakt alle standen aan, zonder aanzien
des persoons (paus, bisschop, hertog, graaf, burger, koopman, boer, ambachtsman…).
Er bestaat bovendien een lezing die een reeks historiën (nrs. 30-36)
duidt als een zondespiegel, namelijk van de zeven hoofdzonden (Honegger).
Vele sporen. Alle reeds gevolgd. Vele suggesties. Weinig zekerheden. Dat is het
leuke aan ons werk. Maar wel blijft het zo dat sinds de romantiek de filologen
vrolijk ongeremd hun vooronderstellingen op Ulenspiegel hebben losgelaten,
ieder vanuit zijn eigen ideologie. Soms zeiden die interpretaties meer over de
interpretator dan over het onderwerp. Er is een fascistische Ulenspiegel geweest,
een communistische, en een anarchistische, proletarische Ulenspiegel, die rechtstreeks
door mei-68 gevormd leek.
Peter Honegger
Tot 1973 kabbelde het onderzoek over Ulenspiegel rustig voort. Maar de
auteur bleef ondanks enkele vage suggesties onbekend – en het tekstueel
uitgangspunt was steeds S1515: de oudste Ulenspiegeldruk, gepubliceerd door
Johannes Grüninger, Straatsburg 1515. 5
En toen, in 1973, kwam Peter Honneger. In dat jaar verscheen er van zijn hand
een boek dat de Forschungsgeschichte helemaal omgooide.
Het klinkt als een sprookje, of als de wensdroom van elke onderzoeker. Het
was een scharnierpunt in eeuwenoud onderzoek. Peter Honneger was geen lite-