jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
Van Daele onderscheidt vier ‘werelden’: het hof, een ‘tussenlandschap’, Malpertuus
en het dorp. Aan elk van deze vier werelden koppelt Van Daele psychologische
en morele betekenissen. Het hof ambieert matigheid, zelfbeheersing, rede,
strenge spelregels en gedragscodes die gericht zijn op harmonieus samenleven.
Het tussenlandschap (dat kan een woud zijn, een woestenij, maar ook een berg)
staat voor onherbergzaamheid, verlatenheid, - daar waar uitgestotenen leven,
heeft geen cultuur, geen organisatie - maar het staat ook voor een psychologische
of ideologische grens. De verschillende tussenlandschappen bieden de vos
bescherming, maar zijn vreemd voor de hofdieren. Malpertuus staat diametraal
tegenover het hof, hier heersen voor de hoveling het kwaad, de wanorde en disharmonie,
hier woont de diabolische Reynaert. Het dorp tenslotte wordt gekenmerkt
door onhoofse, onedele en laag-bij-de-grondse, verderfelijke heerschappen.
Een centraal begrip in de analyse van Van Daele, dat hij overneemt van Arendt,
is de ‘ruimtewissel’ (‘moralischer Raumwechsel’, Arendt, p. 108-117; Van Daele
1994, p. 196). Wanneer de personages zich verplaatsen van de ene naar de andere
wereld, komen ze in de invloedssfeer van die wereld en vindt er een morele
verandering in hun denken plaats. Ze vervallen, mede omdat Reynaert ‘terloops’
‘verborgen verleiders’ inzet, in zonden (o.a. gulzigheid, hebzucht, ijdelheid en
onkuisheid; Bange 2007, p. 72). Dit is mooi te illustreren, als we de verschillende
motieven van de liststructuur invoegen in de ruimtestructuur, zoals Van
Daele die heeft uitgewerkt. Laten we de bodetocht van Bruun nogmaals als
voorbeeld nemen.
Bruun krijgt opdracht van het hof om Reynaert in te dagen. Bruun verlaat het
hof, spreekt zichzelf moed in en is vast van plan zich niet door Reynaert in de luren
te laten leggen. Via het tussenlandschap, een donker woud, een woestenij en
een berg: ‘Daer reynaert hadde de pade / Ghesleghen crom ende menichfoude’
(v. 504-505) (ook al een negatieve connotatie), komt Bruun aan bij Malpertuus.
Voor Malpertuus vindt, na de vleiende begroeting, een duel in woorden plaats
en wordt een ‘duivelspact’ gesloten tussen Bruun en Reynaert (de motieven 3
t/m 5 van de liststructuur). Bruun verandert hier van gezagsgetrouwe gezant in
een medestander van Reynaert in ruil voor honingraten. Reynaert leidt Bruun
naar het dorp, waar de beer in de val loopt. Na de afranseling door de dorpelingen
bespot Reynaert de beer. Bruun keert vernederd terug naar het hof, waar de
ontreddering groot is als men de verwonde beer op zijn billen aan ziet komen
schuiven. De harmonie en orde aan het hof zijn aangetast door de gulzigheid
van Bruun. Resumerend:
~ 72 ~